http://ascenteq.com/project/epdp

ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ

ካብዚ  ዓለምና ብሰንኪ ሕማም ኮሮና ቫይረስ ምህላውን ዘይምህላውን ተፋጢጠሙላ ዘለዉ ሓደገኛ ኩነታት፡ ንምውጻእ ኩሎም ወገናት ዝነበሮም ኣጀንዳታት ኣወንዚፎም፡ በብርኩርናዑ ንህልውና ሰባት ይረባረቡ ኣለዉ። እንተኾነ ዋላ እተን ኩሉ ከም ዝኽእላ ዝእመነለን ዝነበራ መንግስታት እውን ክሳብ ሎምስ ብዘተኣማምን መኪተን ውዱእ ውጽኢት ከርእያ ኣይከኣላን። ካብዚ ኣብ ዓለምና ከምቲ ዝሓለፈ ናይ ዓለም ውግኣት ናይ ፖለቲካዊ ሓይልን ምጣነሃብታዊ ዓቕምን ኣሰላልፋ ክቕይር እዩ፡ ተባሂሉ ዝግመት ዘሎ ኩነታት ንምውጻእ ካብ ዘኽእሉ መንገድታት ሓደ ብሓባር ምስራሕ ምዃኑ ተኣሚንሉስ ብግብሪ ክስረሓሉ ጀሚሩ ኣሎ። ሃገራት ኣብ ሕድሕደን ናይ መሳርሕን ክኢላታትን ሓገዝ ክለጋገሳ ምጅማረን ከኣ ናይዚ ኣብነት ጌርካ ዝውሰድ እዩ።

ሓቢርካ ምስራሕን ምቅላስን ክሳብ ክንደይ ኣገዳሲ ምዃኑ ንዓና ንኤርትራውያን ሓይልታት ለውጢ  ካብ ካልእ ዝንገረና ዘይኮነ ካብ ተመኩሮ ቃልስና ኣንጻር ህግዲፍ እንርደኦ እዩ። ምኽንያቱ ብሰንኪ ሓቢርካ ዘይምቅላስ ክሳብ ክንደይ እንጽበዮ ውጽኢት ክንረክብ ከምዘይክኣልና ንርዳእ ስለ ዝኾና። ሎሚ እውን እነሆ ጉዳይ ብሓባር ምስራሕን ምቅላስን ኣብ ልዕልቲ ኣገዳስነቱ ኣዝዩ ግዜ ዘይህብ እዋናዊ ዛዕባ ኮይኑ። ኤርትራውያን ሓይልታት ለውጢ ብፍላይ ኣብዚ ዝሓለፈ ክልተ ዓመታት ከስምዕዎ ዝጸንሑ ድምጽታት ኣገዳስነት ሓቢርካ ምቅላስ ክሳብ ክንደይ በሪኹ ከም ዘሎ ዘርኢ እዩ። ድምጺ ኤርትራውያን፡ ፖለቲካዊ ምሕዝነታት፡ ግንባራት፡ ሰልፍታትን ውድባትን እውን ካብዚ ዝተፈልየ ኣይኮነን። እዞም ፖለቲካዊ ሓይልታት ውሁድ ድምጾም ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብዚ ቀረባ ግዜ ብዛዕባ፡ ኣብ ሱዳን ኣብ ልዕሊ ስደተኛታት ዝወረደ በደል፡ ኩነታት ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣብ እስራኤል፡ ኢድ ኣእታውነት ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ኣብ ጉዳይ ኤርትራዊ ዛዕባን ሓደገኛ ወስታ ልኡኻት ህግዲፍ ኣብ ልዕሊ ኣቶ ኣማኑኤል  እያሱን ዘውጽእዎ ናይ ሓባር መግለጽታት መስርሕ ሓድነት ኣብ ምጽራግን ሕድሕድ ምትእምማን ኣብ ምዕኳኽን ዝነበሮ እጃም ብቐሊሉ ዝግመት ኣይኮነን።

እነሆ ሎሚ ከኣ እዞም ፖለትካዊ ሓይልታት ኤርትራ ኣብዚ ዓለምና ኣብ ፍሉይ ኣጨናቒ ኩነታት ኣትያትሉ ዘላ ህሞት ብ31 መጋቢት 2020 “ሓባራዊ መልእኽቲ ናብ ህዝቢ ኤርትራ/ መጸዋዕታ ኤርትራውያን ናብ ዓለም-ለኻዊ ሰብኣዊ ማሕበረሰብ፡ ካብ ፖሊቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ” ኣብ ትሕቲ ዝብል ኣርእስታት ብዝተፈላለዩ ቋንቋታት ብሓባር ቃሎም ኣስሚዖም ኣለዉ። እዚ መጸዋዕታ በቲ ሓደ ወገን፡ ህዝቢ ኤርትራ በቲ ብዛዕባዚ ቀዛፊ ሕማም ኮሮና ቫይረስ ብዝተፈላለዩ ወገናት ዝወሃብ ዘሎ መከላኸሊ መምርሕታት መሰረት፡ ዘለዎ ዓቕሚኳ ውሱን እንተኾነ፡ ክንዲ ዝከኣሎ ነብሱ ክሕሉ፡ ኣብ ሕድሕዱ ክተሓጋገዝን ምስ ሓይልታት ምክልኻሉ ኩይኑ ተጽዕኖኡ ኣብ ልዕሊ ጉጅለ ህግዲፍ ከሕይልን ዝጽውዕ እዩ። በቲ ካልእ ወገን ከኣ እዚ ናይ ሓባር መጸዋዕታ፡ ብሓፈሻ ኩሉ ማሕበረሰብ ዓለም፡ ብፍላይ ከኣ ጉዳይ ሰብኣውነት ዝምልከቶምን ዘገድሶምን ከም ትካል ጥዕና ዓለም ዝኣመሰሉ ትካላትን ኤርትራውያን ኣዕቊቦም ዘለዉ ናይ ርሑቕን ጐረባብትን መንግስታትን፡ ንጉዳይ እቶም “ኣነ ኣለኹልኩም” ዝብል ናይ ህዝቡ  ሓላፍነት ዝወስድ መንግስቲ ዘየብሎም ኤርትራውያን፡ ዝያዳ ኩሉ ግዜ ቆላሕታ ክህብዎ ዝምሕጸን እዩ።

እቲ መጸዋዕታ ብዛዕባ ኩሎም ኤርትራውያን ዝግደስ ኮይኑ፡ ብፍላይ ምስዚ እዋናዊ ኩነታት ኣተሃላልዋኦም ንሓደጋ ተላጋቢ ሕማም ኮሮናቫይረስ ዝተቓለዐ፡ ኣብ መደበራት ስደተኛ፡ ኣብ ከም ሳዋ ዝኣመሰሉ ግዱድ መዳጐንን ኣብ ፈቐዶ ስዉርን ግሁድን ኣብያተ-ማእሰርትን ንዝርከቡ ኤርትራውያን ዝያዳ ቆላሕታ ዝህብ እዩ። እዚ መጸዋዕታ ኣዝዩ እዋናውን ግዜ ዘይህብ ቅልጡፍ ምላሽ ዝሓትትን ብምዃኑ ድሮኳ ብላዕለዎት ጉዳይ ኤርትራ ዝምልከቶም ኣካላት ሰብኣዊ መሰል ሕቡራት ሃገራት ኣቓልቦ ረኺቡስ “እሱራት ፍታሕ” ዝብል መልእኽቲ ናብቲ ማእዝኑ ዝሰሓተ ምምሕዳር ኤርትራ ክመሓላለፍ ጀሚሩ ኣሎ። ምምሕዳር ኤርትራ ግና ሓንሳብን ንሓዋሩን ኣብ ልዕሊ ህዝብና ስለ ዝጨከነ፡ ብዛዕባ እሱራት ምፍታሕን ዘይምፍታሕን ዘይኮነ፡ ብዛዕባ ንህዝቢ ኤርትራ ዝተለገሰ ሓገዝ መከላኸሊ ሕማም ኮሮናቫይረስ ኣይቅበልን ምባሉ፡ ኣብ ኤርትራ ዝነበራ ዘይመንግስታዊ ትካላት ጥዕና ምዕጻዉን መራሒኡ ኣብ ክንዲ ተስፋ ዝህብን ዘተባብዕን መግለጽታት  ዝህብ ምሕባኡን ዘመልክቱ ዜናታት ኢና ንሰምዕ፡ ንዕዘብን ነንብብን  ዘለና።

ኣብዚ ወሳኒ እዋን ኣብ ወጻኢ ኣብ ዝተፈላለዩ ኩርነዓት ዝነብሩ ኤርትራውያን ኣብ ውሽጢ ዓዲ ንዘለዉ ኮነ ኣብ መደበር ስደተኛታት ንዝርከቡ ዜጋታቶም ንምሕጋዝ ዝገብርዎ ዘለዉ ምንቅስቓስን ዘርእይዎ ዘለዉ ሓልዮትን ዝነኣድን ዘሕብንን ስለ ዝኾነ፡ ኩልና ብተገዳስነት ከነሰንዮ ዝግበኣና እዩ። እዞም ምቕሉላት ሓደ ኣብ ግምት ከእትውዎ ዝግበኦም መሰረታዊ ቁምነገር ግና ኣሎ።  ጉጅለ ህግድፍ ነቲ ምልዕዓሎም ከም ፖለቲካዊ መሕብእን መረሳስዕን፡ ነቲ ልግሶም ተወፋይነቶምን ከኣ፡ ከምቲ ልማዱ መህጠሪ ጉጅላዊ ካዝንኡ ከይጥቀመሎም ምስትብሃል ከድሊ እዩ። እዚ ኣብ ዓለምና ተላቢዑ ዘሎ፡ ጌና መንቀሊኡን መዕረፊኡን ዘይተፈልጠ ሕማም፡ ዓለም ብዓለማ ብማዕረ ዘንቀጥቅጥ ዘሎ እዩ። እንተኾነ ናይ ዝተፈላለያ ሃገራት ስርዓታትን ምምሕዳራትን ኣብ ኣተሓሕዛ እቲ ጸገም ናቱ ግደ ከም ዘለዎን ንብዙሓት ከም ዝፈተነን  ንዕዘቦ ዘለና እዩ።

ብመንጽርዚ ጉዳይ ሃገርና ኤርትራ ምስቲ ዝጸንሐ፡ ህዝቢ ዘየሳትፍ ጥራይ ዘይኮነስ ኣብ ግምት እውን ዘየእቱ ቀይዲ በተኽን ኣብ ንቡር ኩነታት እውን ዝተሳዕረ፡  ኣተሓሕዛ ህግዲፍ ኣብ ምግዳድ እቲ ሳዕቤን ዓብይ ግደ ከም ዝህልዎ ኣይንዘንግዕ። ካብዚ ብምንቃል ከኣ ኣብ ኤርትራ ለውጢ ናይ ምርግጋጽ ቀጻሊ ፖለቲካዊ ቃልስና፡ ብሰንክዚ ኣጋጢሙ ዘሎ እዋናዊ ጸገም ንግዜኡ ደኣ ቀዳምነት ኣይንህቦ እምበር፡ ቀንዲ ውራይና ስለ ዝኾነ፡ በዚ እዋናዊ ጸገም ተሰናቢድና ኣዋዲቕናዮ ህዝብና ንሓዋሩ  መፍቶ ህግዲፍ ክኸውን ኣይንፈቅድን ኢና። ካብ ሓባራዊ ኣዋጃትን መግለጺታትን ክብ ኢልና፡ ምስ ከም ንቕሎ ይኣክልን ብሓፈሻ ተበግሶ ኤርትራውያን ምሁራትን ሞያተኛታት ጥዕናን ኮይና፡ ናብ ዝያዳ ተግባራዊ ስጉምትታት ከነቕንዕ ከድልየና እዩ።

ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ

ኣብዚ እዋንዚ ብሰንክ’ቲ ህግዲፍ ኣብ ሃገርና ዝፈጠሮ ኩርኳሕ ኩነታት፡ ኤርትራውያን ከም ደቂ ዛግራ ፋሕጭንግራሕ ኢሎም ከም ዘለዉ ፍሉጥ እዩ። ኣብ ገዛእ  ሃገሮም ኣብ ሕሱም መነባብሮን ኣብ ዝተፈላለዩ ኣብያተ-ማእሰርትን ኣብ ዘይውሑስን ዘይክፈሎን ግዱድ ስረሓትን ኣብ ዝቓይ ይነብሩ ኣለዉ። ካብዚ ሓሊፉ  እቶም ካለኦት ገሊኦም ኣብ ውጻኢ ኣብ ዝተፈላለያ ሃገራት  ኣብ ዘይውሑስ ህይወት፡ ካለኦት ከኣ ኣብ ፈቐዶም ኣጸጋሚ መደበር ስደተኛታትን ኣብ ጉዕዞ ናብ ስደትን ዝኣመሰሉ ንሓደጋ ዝተቓልዑ ኩነታት ይርከቡ። እዚ ኣተሃላልዋ ኤርትራውያን ብፍላይ ናይቶም ስደተኛታት፡ ኣይኮነንዶ ኣብ ከምዚ ሎሚ ዓለም ለኻዊ ኣዝዩ  ሓደጋ ኮሮናቫይረስ ከቢድ ጉድኣት ዘውርደሉ ዘሎ፡ ኣብ ንቡር ኩነታት እውን ክሳብ ክንደይ ከቢድ ምዃኑ ምርድኡ ዘጸግም ኣይኮነን።

ኣብ ፈቐዶ መደበራት ስደተኛ ዘለዉ ኤርትራውያን፡ ብሰንክዚ ናይ ፋሕጭንግራሕ ኣተሃላልዋኦም ሓብሓቢ ስኢኖም ክሳቐዩን ካብዚ መከራ ንክወጹ ክምሕጸኑን ጸኒሖም እዮም። ካብ ሊቢያ፡ ማልታን እስራኤልን  ክንሰምዖ ዝጸናሕና ቀጻሊ ኣውያትን መጸዋዕታን ኤርትራውያን ናይዚ ኣብነት እዩ። ኣብ መደበራት ስደተኛ ሱዳንን ኢትዮጵያን ናይ ዝነብሩ ኤርትራውያን ህይወት እውን ካብዚ ብዙሕ ዘይፍለ ኮይኑ ጸኒሑን ኣሎን። ኣብዚ ቀረባ እዋን፡ ሕማም ኮሮናቫይርስ ኣብ ዘተኣማምን ኩነታት ኮንካ እውን ኣዝዩ ኣጨናቒ ኮይንሉ ኣብ ዘሎ፡ ኣብ ትግራይ መደበር ሕንጻጽ ዝርከቡ ኤርትራውያን ዝደተኛታት፡ ብዘይ ድሌቶም፡ እኹል መሳለጥያን መጽለልን ናብ ዘየብሎም መደበራት ማይዓይንን ዓዲ ሓርሽን ንምብታኖም ዝግበር ዘሎ ገልታዕታ፡ ግዳይ ናይዚ ሕማም ናይ ምዃን ዕድሎም ዘጋድድ እዩ። ኤርትራውያን ስደተኛታት ግና ሰማዒ እዝኒ ክሳብ ዝረኽቡ ነቲ ንኣተሓሕዛ ስደተኛታት ዘይተኸተለ ኣስገዳድ ውሳነ ምቅዋሞም ቀጻሊ ኣሎ። ካብዚ ከይወጻእና፡ ነቲ ብክልላዊ መንግስቲ ትግራይ ዝረአ ዘሎ ልግስን ሰብኣዊ ሓላፍነትን እንዳነኣድናን እንዳተባባዕናን፡ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ካልእስ ይትረፍ እዚ ሕማቕ እዋን ክሳብ ዝሓልፍ፡ ንጉጅለ ህግዲፍ ብዋጋ ስደተኛታት ንምሕጓስ፡ ኣብ ልዕሊ ኤርትራውያን ስደተኛታት ከይጭክንን ኣብ ውሳነኡ ዳግመ-ርኢቶ ክገብርን መጸዋዕታና ነቕርበሉ።

ኣብዚ ሓያላትን ምዕቡላትን ሃገራትኳ ዜጋታተን ንምድሓን ኣዝየን ተጸጊመናሉ ዘለዋ ግዜ፡ ብዛዕባ ኣብ ፈቐዶ መደበራት ስደተኛ ዘለዉ ግዳያት ዝዛረብ ዓለም ለኻዊ ኣካል ዘይምህላዉ ከኣ፡ ስደተኛታት ኣብ ኩሉ ኩርነዓት ክሳብ ክንደይ ኣብ ሓደጋ ከምዘለዉ ዘመልክት እዩ። ኣብ ወጻኢ ዝነብሩ ኤርትራውያን፡ ካብቶም ኣብ መደበራት ስደተኛ ተዳጒኖም ዘለዉ ዝሓሸ ናይ ምዝራብን ምልጋስን ዕድል  ስለ ዘለዎም ቅድሚ ሕጂ ኣብ ብዙሕ ኣጋጣምታት ስደተኛታት መሰሎም ከይግፈፍ ክምሕጸኑ ጸኒሖም እዮም። እዚ ጉዳይዚ ሎሚ እውን ቆላሕታ ሂቦም ስምዕታኦም ከዛይድሉ ዝግበኦም ወቕቲ እዩ። ብግብሪ ከኣ ከምኡ ይገብሩ ኣለዉ። ዋላኳ ዝያዳ ናብ ስደተኛታት ምትኳር ዘድሊ እንተኾነ፡ ናይቲ ኣብ ውሽጢ ሃገር ዘሎ ኤርትራዊ ህይወት እውን ንምምሕዳር ህግዲፍ ኣሚንካ ዘቕስን ከምዘይኮነ ርዱእ እዩ።

ቅድሚ ናብቲ ክግበረሎም ዝግባእ ደገፍ ምሕላፍና፡ ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣብ ዘዘለዉዎ ከም ዝኾነ ሰብ ክንድቲ ኩነታት ዝፈቅደሎም፡ ነቲ ንምክልኻል ሕማም ኮሮናቫይርስ ብዝምልከት ዝመሓላለፍ ምዕዶን ምኽርን ተስፋ ከይቆረጹ ክተግብሩ ይግበኦም። ምኽንያቱ ናይዚ ሕማምዚ መከላኸሊ ክሳብ ሕጂ ኣብ ኢድ ሓካይም ዘይኮነ፡ ኣብ ኢድ ጥንቃቐ ነፍሲ ወከፍ ዘሎ ብምዃኑ። ኣብዚ ዕዉታት ንክኾኑ ከኣ፡ ብዝኾነ ይኹን ንኡሳን ስምዒታትን ዝንባለታትን ከይተፈላለዩ ሓድነቶም ኣደልዲሎም ኩሉ ዓቕሞም ህይወት ናብ ምድሓን ከውዕልዎ ንጽወዖም።

ብዛዕባቲ ኣብ ትሕቲ ምምሕዳር ህግዲፍ ዝነብር ህዝብና፡ ህግዲፍ ኣብ ሎሚ በጺሑ ርህሩህ ልቢ ከሕድር እትጽበዮ ኣይኮነን። ምኽንያቱ ሓንሳብን ንሓዋሩን ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ  ዝጨከነ ስለ ዝኾነ። ዋላ ከምኡ ይኹን እምበር ህግዲፍ ከምቲ ናይ ቅድሚ ሕጂ ንህዝብና ኣብ ኩሉ መዳያት ህይወት ክቕጽዖ ዝጸንሓ፡ ኣብዚ ኣዝዩ ሕማቕ እዋን ከይደግሞ ነዚ ጉጅለ ከይነገርናዮ ኣይንሓልፍን። ህዝብና እምነቱ ኣብ ልዕሊቲ ጉጅለ ስለ ዘጉደለ፡ ኢድን ድምጽን ናይቲ ኣብ ወጻኢ ዝነብር ወገኑ ክጽበ እዩ። እቲ ኣብ ወጻኢ ዝነብር ህዝብና እውን ነዚ ዝስሕቶ ኣይኮነን። በብኩርንዑ “እንታይን ብኸመይን ኢና እሞ ንህዝብና ክንሕግዞ?” ዝብል ሕቶ ይለዓልን ግብራዊ ምንቅስቓስ ይረኣይን ምህላዉ ከኣ፡ ናይዚ ምስክር እዩ።

ኣብዚ  እቲ ዝግበር ሓገዝ ናብቲ ህዝቢ ከም ዝበጽሕ ምርግጋጽ ከድሊ እዩ። እቲ ዝወሃብ ሓገዝ ብዓይነት ኣብ ምክልኻል እዚ ሕማም ዝሕግዙ ጥዕናዊ መሳርሕታት እምበር፡ ብጥረ ገንዘብ ከይከውን ምስትብሃል ኣድላይ እዩ። ምኽንያቱ ህግዲፍ ዝኾነ ኣጋጣሚ ተጠቒሙ፡ ቀዳምነቱ ምምላእ ካዝና ስለ ዝኾነ፡ “ጥረ ገንዘብ ሃቡኒ እሞ ባዕለይ መሳርሒ ክዕድግ እየ” ዝብል ብሂል ከም ዘምጽእ ፍሉጥ እዩ። እቲ “ህግዲፍ ናይ ገንዘብ እምበር፡ ናይ ዓይነት ሓገዝ ኣይኮነን ዘድልየና” ኢሉ ብዝብል ዝናፈስ ዘሎ ወረ ከኣ ነዚ ዘመልክት እዩ።

ኣብዚ ኣስጋኢ እዋን ብዛዕባ ኤርትራ ክንዛረብ እንከለና፡ ኣብ ቅድሜና ዘሎ “ብኸመይ ንሕግዝ?” ጥራይ  ኣይኮነን። ጉጅለ ህግዲፍ ኣብ ፈቐዶ ምስጢራዊ ኣብያተ-ማእሰርቲ ዳጒንዎም ዘሎን በዚ ሕማም እዚ ዝያዳ ክጥቅዑ ዝኽእሉን እሱራት ክፈትሕ እውን ክንምሕጸኖን ነዚ መልእኽቲ ኣብ ልዕሊ ህግደፍ ተጽዕኖ ናይ ምግባር ዓቕምን ሓላፍነትን ናብ ዘለዎም ኣካላት  ከነብጸሖን ከኣ እዋኑ እዩ።

ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ

ኣብ ሓደ ዝተወሰነ መድረኽ ብሓንሳብ ተደራራቢ ብደሆታት ከጋጥም ዝነበረ እምበር ሎሚ ዝጅምር ዘሎ ኣይኮነን። ኣብ ከምዚ ኩነታት ንጉዳያት ከከም ህጹጽነቶምን ክብደቶምን ቀዳምነታት ሰሪዕካ ምሓዞም ግድነት እዩ። ኣብ ዝተወሰነ እዋን ቀንዲ ቆላሕታኻ ኣብቲ ቀዳምነት ዝሃብካዮ መደባት እኳ እንተኾነ፡ ነቶም ጽባሕ ቀዳማይ ደረጃ ዝሕዙ ሎሚ ግና ኣብ 2ይ፡ 3ይ ደረጃ ዝስርዑ ዋኒናት እውን ጠቕሊልካ ትርሰዖም ማለት ከም ዘይኮነ ካብ ተመኩሮ እንመሃሮ እዩ።

ሎሚ ንዓለምና “ኮቪድ-19 ኮሮናቫይረስ” ዝተባህለ ትንፋስ ዘይህብን ዘየናሕስን ለበዳ ኣሸቢርዋ ኣሎ። ቅድሚ ሕጂ እውን ኣንበጣ፡ ምንቅጥቃት መሬት፡ እሳተ-ጐመራን ደርቅን ካልእ ዓይነት ተላጋቢ ሕማማትን ተመሳሳሊ ጸገም ዝፈጠርሉ ተመኩሮኳ እንተነበረ፡ ናይ ኮሮናቫይረስ ጉዳይ ግና ፍሉይ ምዃኑ ኩልና ንሓልፎ ዘለና ህይወት እዩ። እዚ ዓለም ብዓለማ ኣሰንቢዱ ዘሎ ወራር ኮሮና፡ ኣይኮነንዶ ንዓና ነቶም ጽባሕ ብኹሉ መለክዒ ብቕዕትን ተወዳዳሪትን ኤርትራ ክንርኢ ጌና ንቃለስ ዘለና ሓይልታት ለውጢ፡ ነቶም ኣብ  ኩሉ ጽላታት ዕቤት ዝለዓለ ደረጃ ዝሓዙ መንግስታትን መራሕተንን እውን ኣዝዩ ብዳሂ ኮይኑ ዘሎ እዩ። ህልዊ ኩነታት፡ ቻይና፡ ኢጣልያ፡ ኣሜሪካ፡ ፈረንሳ፡ ስፐይን፡ ጀርመንን ካለኦት መሳቱአንን ከኣ ናይዚ ምስክር እዩ።

ብዘይ ወዲ ሰብ ዝሕሰብ ዕቤት ኮነ ህልውና የለን። ወዲ ሰብ የለን ማለት ኩሉ የለን ማለት እዩ። ከምዚ ስለ ዝኾነ እዩ ከኣ ነዚ ቀዛፊ ለበዳ ምዕጋት ቅድሚ ኩሉ ዝስራዕ ዓለም ለኻዊ ኣጀንዳ ኮይኑ ዘሎ። ዓለምና ከኣ ኩለንተነኣ፡ ቀልባን ዓቕማን ኣብኡ ተጸሚዳ እነሀት። እንተኾነ እዚ ኣጸጋሚ ኩነታት ሓሊፉ ናብቲ ዝጸነሓቶ ንቡር ህይወት ከም እትምለስ ትስፉው ተረድኦ ምሕዳር ከኣ ግድነት እዩ። ተስፋ እንተዘየልዩ ነዚ ቀዳማይ ደረጃ ሒዙ ዘሎ “ህይወት ካብ መቕዘፍቲ ናይ ምድሓን” ምርብራብ እውን ከተዕውት ኣይክትክእልን እያ። ነዚ በዳሂ መኸተ ምዕዋት ንውሱናት ሃብታማትን ሓያላትን ጥራይ ዝግደፍ ዘይኮነ፡ ናይ ኩልና ዓቕሚ ዝሓትት ምዃኑ ክንርዳእ ናይ ግድን እዩ። ካልእ ይትረፍ ነቲ ብክኢላታት “መዋጸኦ ክኸውን” ተባሂሉ በብግዜኡ ዝንገረና መምርሕታትን ምዕዶን ተቐቢልና ህይወትና እንተ ኣድሒንናን፡ ብዘለና ዓቕሚ እቲ ምኽርን መጠንቀቕታን ናብቲ ክበጽሖ ዝግበኦ እንተኣባጺሕናን  ኣብ ምምካት ክሮና ዝነዓቕ ኣስተዋጸኦ ኣይኮነን።

ቀዳማይ ዕማሙን ተልእኮኡን ፖለቲካዊ ጐስጓስ ኮይኑ ዝጸንሐ ናይ ሓይልታት ለውጢ ናይ መራኸቢ ሜላታት ብዘለዎ ዓቕሚ፡ ኣካል ናይቲ ነዚ ሕማም ንምምካት ዝካየድ ዘሎ ምርብራብ ኮይኑ ክስለፍ ከድልየና እዩ። ነዚ ዝምልከት ሓበሬታ ክንዝርግሕ እንከለና ከኣ ጥንቃቐ ንግበር። ህዝቢ ኣሰንቢዱ ዘርዕድን ተስፋ ዘቑርጽን ዘይኮነ፡ ጌጋ መንገዲ ከይሕዝ ዝምዕድን ትስፉው መጻኢ ዘመላኽትን ክኸውን ይግበኦ። ከም ኣብነት ናይተን ነቲ ሕማም ናይ ምቁጽጻር ኣወንታዊ ኣንፈት ዘርእያ ዘለዋ ሃገራት ክንጠቕሰሉ ይምረጽ። ኣጋጣሚ ኮይኑ በዚ ሕማምዚ ተለኺፍካ ማለት ብኡንብኡ ትመውት ማለት ከምዘይኮነ ምርድኡ እውን ጽቡቕ እዩ።

ከምቲ “ካብ እመት ስድሪ ኣላታ” ዝበሃል እዚ ሕማም ኣይኮነንዶ ኣብ ከምዚ ሕጂ ንርከበሉ ዘለና ኣሻቓሊ ደረጃ፡ ኣብ ንቡር ግዜኳ ተራ መድሃኒት ኣብ ዘይርከበለን ኣብ ከም ኤርትራ ዝኣመሰላ ሃገራት ዝያዳ ከም ዘሻቕል ፍሉጥ እዩ። ብኣንጻሩ ናይዚ ሕማምዚ ቀንዲ መከላኸሊ እቲ ህዝቢ ኣብ ዝገብሮ ጥንቃቐ ዝምርኮስ ስለ ዝኾነ፡ ህዝብና እንተደኣ ተጠንቂቑ ማዕረቲ ኣብተን ሓያላትን ዝማዕበላን ሃገራት ዘሎ ህዝቢ ክምክትን ክድሕንን ተኽእሎ ከም ዘለዎ ክንሕብሮን ከነተስፍዎን ክንበቅዕ ይግበኣና።

እዚ ከም ሰብ ንህልውናና ዘስግእ ዘሎ ሕማም፡ ነቲ ናይ ለውጢ ቃልስና ክሳብ ክንደይ ከም ዝሃስዮ ንርእዮ ዘለና እዩ። ርሑቕ ከይከድና እቲ ዓብይ ተጽቢት ተነቢርሉ ዝነበረ፡ ኣጋጣምታት፡ ኣኼባ 14 መጋቢት ኣብ ዋሽንግተን ዲሲ፡ ርክብ መራሕቲ ተቓወምቲ ፖለቲካዊ ውድባትን ሰልፍታትን ኤርትራ ለንደን 22-24 መጋቢት 2020ን ኣብ ጀርመን ኮነ ሽወደን ተመዲቡ ዝነበረ ኣኼባታት ዘይምክያዱ ርኡይ ኣበነት እዩ። እዚ ክበሃል እንከሎ ግና እዚ ሎሚ ኩሉ ቀልብናን ሃምናን ናብኡ ኣቕኒዕናሉ ዘለና ቀዛፊ ለበዳ ሓሊፉ፡ እቲ 2ይ 3ይ ደረጃ ሒዙ ዘሎ ተደራራቢ  ናይ ለውጢ ቃልሲ ዋኒንና ኣብ 1ይ ቦታኡ ከም ዝምለስ ተስፋ ከነሕድር ይግበኣና። እዚ ዘለናሉ ኩነታት ምናልባት ብስፍሓቱ፡ ቅልጣፈኡን ዘኸትሎ ዘሎ መቕዘፍትንኳ ፍሉይ ግምት ዝወሃቦ እንተኾነ፡ ከምቶም ዝሓለፉ ባህርያዊ ጸገማት ዝሓልፍ እምበር ከም ናይ መወዳእታና ህልውናና ጌርና ክንወስዶን ንኹሉ ተስፋና ካብ ኣእምሮና ሓጢጥና ከነውጸኦን ኣይግበኣና።

እዚ ዘለናሉ ኩነታት ተቐይሩ፡ ኣብቲ ስሩዕ ናይ ለውጢ ቃልስና ተመሊስና፡ ነቲ ርህራሀን ተሓታትነት ዝረሓቖ  ምምሕዳር ህግዲፍ ስዒርና፡ እታ ንብህጋ ኤርትራ ከም እነውሕስ እምነት ከነሕድር ይግበኣና። ህዝብና ኣብ ዓዲ ይሃሉ ኣብ ወጻኢ፡ ኣብቲ ዘይተርፍ ዓወቱ ክጠራጠርን ተስፋ ክቖርጽን ኣይግበኦን። ሕጂ እውን ናይ ሎሚ ቀዳምነትና ድሕነት ህዝቢ ኤርትራን ዓለምንኳ እንተኾነ፡ ከቶ ሰብ ተደራራቢ ዋኒን ምዃና ግና ንካልኢት እውን ክንዝንግዕ ኣይግበኣናን።

ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ

መሪሕነት ህዝባዊ ግንባር ንዲሞከራስን ፍትሕን ብሓፈሻ፡ ውልቀ-መላኺ ኢሳያስ ኣፍወርቂ ድማ ብፍላይ፡ ተበዲልና እምበር በዲልና ዘይወጾም መራሕቲ ኢዮም። ስለዝዀኑ ድማ፡ ይቕሬታ ክሓቱ ወይ ሕድገታት ክገብሩ ባህርያቶም ኣየፍቅደሎምን ኢዩ። ጌጋኻ ከይኣረምካ፡ ካብ ቂምን ቅርሕንትን ዝተበገሰ ተጻይ መልሲ እንዳሃብካ ሃገር ምምራሕ ስለዘይከኣል ከኣ፡ እንሆ ኤርትራን ህዝባን ብስእነት ሰላምን ሰናይ ምሕደራን ንእልቢ ዘይብሉ ጸገማት ተቓሊዖም ይርከቡ። ብኻልእ ኣገላልጻ፡ ዕጫ ህዝቢ ኤርትራ፡ ድኽነት፡ ሕማም፡ ድንቍርና፡ ህውከትን ስደትን ኰይኑ ኣሎ።

ነዚ ሓቂ’ዚ ንምሽፋንን ዕምሪ ስልጣኑ ንምንዋሕን ኢዩ እምበኣር ውልቀ-መላኺ ኢሳያስ ኣፍወርቂ፡ ብድሆታትን ዕድላትን ዝብል ቃላት ኣብ ነፍስወከፍ ዓመት እናደጋገመ ንህዝቢ ከደናግር ክፍትን ዝጸንሐን ዘሎን።  ብዓይኒ ሓቂ እንተርኢናዮ ግን፡ እዚ ስርዓት’ዚ ብብድሆታት ዝቝዝም ንዝተፈጥሩ ዕድላት ድማ ብኸንቱ ዘባኽን ስርዓት ኢዩ።

ናጽነት ኤርትራ ብ1991 ምስ ተረጋገጸ፡ ንብድሆታት  ህንጻ ሃገር ንምስዓር ዘኽእሉ ብዙሓት ዕድላት ኢዮም ተኸሲቶም ነይሮም። ተቓወምቲ ውድባት ኤርትራ፡ ንግዝያዊ መንግስቲ ኤርትራ ተቐቢሎም፡ ከም ተቓወምቲ ብናጽነት ክዋስኡ ዘኽእሎም ዘተ ንምግባር ቅሩብነቶም ዝገለጽሉ እዋን’ዩ ነይሩ። መራሕቲ ኤርትራ፡ ኢትዮጵያን ኡጋንዳን ናይ ሓድሽ ወለዶ መራሕቲ ተባሂሎም ኣህጕራዊ ማሕበረ-ሰብ ብሓፈሻ፡ መንግስቲ ኣመሪካ ከኣ ብፍላይ ክድግፎም ድልዊ ነይሩ። ዓለም ብዓለማ ብኢትዮጵይ ጀሚርካ፡ ናጽንትን ልዑላውነትን ናይ ኤርትራ ተቐቢላ፡ ምስ ኤርትራ ሓቢራ ክትሰርሕ ኤምባሲታት ኣብ ኤርትራ ከፊታ። ጣልያን፡ መገዲ ባቡር ኤርትራ ባዕለይ ክሰርሖ ኢላ ተመባጺዓ። ኮሚሽን ስደተኛታት ሕቡራት ሃገራት፡ ኤርትራውያን ስደተኛታት ናብ ሃገሮም ተመሊሶም ንኽጣየሱ ዘድሊ ሓገዛት ክገብር ወሲኑ። ኣብ ግዳም ዝነብሩ ኤርትራውያን ከኣ፡ ነታ ዘላቶም ዓቕሚ ኣብ ህንጸት ሃገሮም ከውዕሉ፡ ብሓብር ድዮም ወይስ በብውልቆም ኣብ ዝተፈላለየ መዳያት ገንዘቦም ከዋፍሩ ክጓየዩ ዝተራእይሉ ወቕቲ’ዩ ነይሩ።

ምልካዊ ስርዓት ኣስመራ ግን፡ ነዚ ዕድላት’ዚ ብምሉኡ ኣባኺኑ’ዩ ናብ ብድሆታት ቀይርዎ። ናጽነት ኤርትራ ምስ ተረጋገጸ፡ ኢሳያስ ኣፍወርቂ ኣብ ዝሃቦ መግለጺ፡ ምስ ዲፕሎማስያዊ ዕዮ ዘይሳነ፡ ንውድብ ሓድነት ኣፍሪቃን ንዅሎም መራሕቲ ኣፍሪቃን  ብምቍንጻብን ብምጽራፍን ኢዩ ፈሊምዎ። ንጣልያን ውን ከምኡ እቲ ገንዘብ ኣብ ኢድና እንተዘይሃብኩምና ይትረፈና ዝብል መልሲ ሂቡ፡ ብጕልበት ኤርትራውያን ነቲ መገዲ ባቡር ዘመናዊ ንምግባር ዘይኰነስ፡ ነቲ ዝነበረ ንምጽጋን ክንደይ ግዜን ገንዘብን ከጥፍኣሉ መሪጹ። ንወኪል ኤምባሲታት ሕብረት ኣውሮጳ ኣባሪሩ፤ ስደተኛታት ከይምለሱ፡ ምስኦም ተሓኤን ዕላማታቱን ክምለሱ ኢዮም ካብ ዝብል ስግኣት ናይ መምለሲኦም ገንዘብ ደኣ ሃቡኒ እምበር፡ ከመይ ከምዝምለሱስ ባዕለይ ኢየ ዝፈልጦ ብምባል ነቲ ተበግሶ ኣምከኖ። ኤርትራውያን ኣውፈርቲ ድማ፡ ንገሊኦም ፕሮጀክትታቶም ሰሪቑ፡ ኣብ ግብሪ ክውዕል ዘየኽእል ምስምስ፡ ንኣብነት ፋብሪካ ክገብር እንተበሉ ሓይሊ ኤለክትሪክ ኣብ ዘይርከቦ ቦታ ክተኽልዎ ወይ ድማ እዚ ፕሮጀክት’ዚ ድሮ ብኻልኦት ቀሪቡ ኣሎ ኢሉ ከምክኖን ቦንድ’ዶ ናይ ገዛውቲ ፕርጀክት’ዶ እናበለ ሃብቶም፡ ገንዘቦምን ጕልበቶምን ክዝርፍ ኢዩ ተራእዩ። እትረፍ’ዶ ኣውፈርቲ ካብ ወጻኢ ናብ ኤርትራ ክኣትዉ። እቶም ኣብ ኤርትራ ዝነበሩ ውሕዳት ሰብ ርእሰ-ማል ሃገሮም ራሕሪሖም ክወጹን፡ ሃብቶም ኣብ ሃገራት ኣፍሪቃ ከዋፍርዎን ተራእዮም።

እቲ ጸይቂ ስራሕ ኣብ’ዚ ጥራሕ ተደሪቱ’ውን ኣይተረፈን። ምስ ጐረባብቲ ሃገራት የመን፡ ሱዳን፡ ኢትዮጵያን ጅቡትን ውግእ ብምብራዕ ንዞናና ናብ ዘይርጉእን ናይ ውግእን ወረ ውግእን ዞና ቀይርዎ። ከም ውጽኢቱ ድማ፡ ብምልዮናት ዝቝጸሩ ነበርቲ ናይ’ዘን ሃገራት ኣደዳ ሞት፡ ስንክልና፡ ምፍንቓልን ስደትን ኰይኖም። እታ እንኮ ዝነበረትና ዩኒቨርሲቲ ተዓጽያ፡ ብወተሃደራት ዝካየድ ኣብያተ-ትምህርትን ኮለጃትን ተተኪኣ። በዚ ኣገባብ’ዚ፡ ኤርትራ፡ ዝነበራ ዕድላት ኵሉ ባኺኑ፡ ስማን መልክዓን ተደዊኑ፡ ዜጋታታ ኣደዳ ማእሰርቲ፡ መጭወይቲ ቅንጸላን ስደትን ኰይኖም። ዋላ እቶም ነቲ ውልቀ-መላኺ ናብ ስልጣን ዘምጽእዎ ተጋደልትን መራሕቲ ብጾቱን ከይተረፉ ካብ’ዚ ዕጫ’ዚ ኣይደሓኑን። ብሓጺሩ፡ ኤርትራ ናብ ዓባይ ቤት ማእሰርቲ ኢያ ተቐይራ። ነዚ ናይ ቤት ማእሰርቲ መነባብሮ ድማ፡ ስርዓት ኢሳያስ፡ ኣብ ኤርትራ ሰላም ኣሎ፡ ከም ድላይካ ከይሰጋእካ ክትዛወር ትኽእል እናበለ ክንየተሉ ይስማዕ ኢዩ። እወ፡ ኣብ ቤት ማእሰርቲ ዘረባ የለ፡ ተቓውሞ የለ፡ መሰል የለ፡ ባእሲ የለ፡ በቶም ዝሕልውኻ ወተሃደራት ዝወሃበካ ትእዛዛት እናፈጸምካ ኢኻ ትነብር። ነዚ’ዩ ሰላም ሰፊኑ ኢሉ ክምክሓሉ ዝስማዕ።

ሕጂ ብዛዕባ ኣየናይ ዕድል ኢዩ ስርዓት ኢሳያስ ክዛረብ ዝፍትን ዘሎ ብዙሕ ብሩህ ኣይኰነን። እንታይ ከይረገጣ ዝተረፈቶ ጩራ ብርሃን ኣልያ ኰይና ኢያ ዕድላት ኣሎ ክብለና ዝፍትን ዘሎ። እዛ ምስ ቀዳማይ ሚንስተር ኢትዮጵያ ኣብዪ ኣሕመድን ምስ ብስዑዲ ዓረብ ዝምራሕ ልፍንትን ገይረያ ኢሉ ዝዛረበላ ዘሎ ምሕዝነት እንተዀይና፡ ሰላምን ልምዓትን ንምምጻእ ዘይኰነስ ንህውሓት ንምቕርቃርን ንልዑላውነት ኤርትራ ኣብ ዋጋ ዕዳጋ ብምእታው ጐብለልን ናይ’ቲ ከባቢ ንምዃን እንተዘይኰይኑ ካልእ ዝርአ ወይ ዝጭበጥ ዕላማ ኣይርኣናላን። ቅድሚ ሕጂ እውን ንኤርትራ ዝሓወሰት ኢትዮጵያ ክመርሕ ስለዝደለየ ኢዩ ንክልቲኡ ኣህዛብ ኣብ ውግእ ዝነቖተን ፍልልይ ምስ ወያነ ዝተኸስተን።

ኣብ ህልው ኵነታት ኤርትራን ኣብ ምዕባለታት ከባቢናን፤ ከምኡ’ውን ኣብ ዕድላትን ብድሆታትን መደባት ስራሕ 2020 ብዝብል ኣርእስቲ፡ ሓጐስ ገብረሂወት (ክሻ)፡ ዑስማን ሳልሕ፡ ኣልኣሚን መሓመድ ስዒድ፡ ኣብርሃ ክሳን ወለንኪኤል ኣብርሃን ዝርከብዎ ዝለዓለ  ተላኣኣኺ ጕጅለ ኢሳያስ፡ ምስ ላዕለዎት ኣዘዝቲ ሰራዊትን ላዕለዎት መራሕቲ ማሕበራትን ትካላትን ዘካድዎ ዘለዉ ሰሚናራት፡ ነቲ ምስ ዶር ኣብዪ ኣሕመድ ዝተበጽሐ ዘይንጹር ውዕላትን ስዒቡ ኣብ ዝተገብረ ብጽሖታት ክልቲኦም መራሕቲ ናብ ክልቲአን ሃገራት፡ ካብ መራሕ ሃገር ዘይትጽበዮ ኢሳያስ ዘስምዖ ናይ ጥልመት መደረ ንምክሕሓስን ንሱ ዘስዓቦ ህዝባዊ ቁጠዐን ንምዝሓልን ዝዓለመ ኢዩ። ስለ’ዚ ከኣ’ዮም ንመንእሰያትና ብሓድሽ ተክኖሎጂ ኣዕጢቕና ኣንጻር እዞም ኣዕነውቲ ሶሽያል ሚድያ ከነዋፍሮም ኣሎና ክብሉ ዝተሰምዑ።

እቲ ተወሲኹ ተባሂሉ ዝተዘርበሉ ደሞዝ ከኣ፡ ብመሰረት ኣብ 2016 ዝተገብረ ናይ ደሞዝ ምምሕያሽ እሞ ኣብ 2018 ኣብ ግብሪ ዝውዓለ ዝብሃል፡ እቲ ዝተሓተ ደሞዝ 1800 ናቕፋ ክኸውን ተወሲኑ ክነሱስ፡ ገለ ግን 500 ናቕፋ ይውሃቦም ምንባሩ’ዩ ኢሳያስ ጠቒሱ። ነዚ ድማ ንሱ ከምዘይፈልጦ ዝነበረ ኰይኑ ቀሪቡ። እቶም ነዚ ዝገበሩ ታሕተዎት ሰበ-ስልጣን ምንባሮም ኣሚቱ ወይ ምስ ናይ ቀረባ መራሕቶም ኣባኢሱ፡ ሕጂ ናይ ክልተ ዓመት በብ1300 ንወርሒ ተሓሲቡ ክኽፈሎም ከምዝወሰነ ገሊጹ። እዚ’ዩ ተወሲኹ ተባሂሉ ክግለጽ ዝሰማዕናዮ። ካልእ ዝሰማዕናዮ ወሰኽ ኣይነበረን። ነቶም ኣብ 2020 ክጅመር ተባሂሉ ተታሒዙ ዘሎ መደብ ስራሕ ኢሎም ሕቶኦም ከቕርብሉ ዝፈተኑ ጋዜጠኛታት ክግስጽ ከሎ ድማ፡ ኣብ 2020 ዘይኰነስ ኣብ 2021 ኢዩ ዝጅምር ክብል ተሰሚዑ። ብሓጺሩ ኣብ 2020 ዝዀነ ይኹን ክግበር ዝተመደበ ምምሕያሽ የለን። ን2021 እንተዀይኑ ድኣ ሽዑ እታ ርሕቕቲ ትመስል ዓመት ምስ መጸት  ዘይመርከብናሉ። ካብ ንዓመታ ደርሆስ፡ ሎምዘበን እንቋቍሖ’ዶ ኣይምሓሸን።