ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ደቂ ኣንስትዮ ብቁጽሪ ዘይኮነስ ብተሳትፎን ኣበርክቶን ፍርቂ ኣካል ሕብረተሰብ ብምዃነን ንሳተን ከይተሳተፈኦ ዝዕወት ኩለንተናዊ ናይ ለውጢ መስርሕ የለን። ወሳንነት ግደ ደቂ ኣንስትዮ ኣብ ቃልሲ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ኩሉ ህይወት ወዲ ሰብ ዝንጸባረቕ እዩ። ካብዚ መሰረታዊ ቦታአን ብዝነቐለ 8 መጋቢት ከም ዓለምለኸ መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ ክትኽበር ተወሲና። 8 መጋቢት ናብዚ ደረጃዚ ዝማዕበለት ድሕሪ ነዊሕ ውረድ ደይብን መሪር ቃልስን እዩ። እቲ ናብዚ ዘብጸሐ ታሪኻዊ መስርሕ ኣዝዩ ሰፊሕ ስለ ዝኾነ፡ ካብ ማይ ባሕሪ ብጭልፋ ንምጥቃስ እንተዘይኮይኑ ዘርዚርካ ዝውዳእ ኣይኮነን።
እዛ ዕለት እዚ ቦታ’ዚ ክትሕዝ ዝኸኣለት ኣብታ መዓልቲ ብ1908 ኣብ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ ጾታዊ ወጽዓ ብዘንቀሎ ኣስታት 15 ሺሕ ደቂ ኣንስትዮ ዝተሳተፋሉ ምልዕዓል ተራእዩ። ቀንዲ ሕቶ ናይዘን ደቂ ኣንስትዮ፡ ብዛዕባ ማዕረ ክፍሊትን መሰል ምድማጽ ኣብ ግዜ ምርጫን ገደብ ናይ ስራሕ ሰዓታትን ከም ዝነበረ መዛግብቲ ታሪኽ ይሕብሩ። ብሳላዚ ቃልሰን መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ ብ28 ለካቲት 1909 ኣብ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ ክትክበር ጀሚራ። ድሕሪዚ ብ1910 ኣብ ከተማ ኮፐንሃገን ካብ 17 ሃገራት ዝተወከላ ኣስታት 100 ደቂ ኣንስትዮ ዝተሳተፋሉ ኮንፈረንስ ተኻይዱ። ዕላማ ናይዚ ኮንፈረንስ ብዛዕባ ድርብ ወጽዓ ደቂ ኣንስትዮን መፍትሒኡን ምዝታይ ነይሩ። ብምቕጻል ብ19 መጋቢት 1911 ኣብ ሃገራት ኦስትሪያ፡ ደንማርክ፡ ጀርመንን ስዊዘርላንድን ዝያዳ ሓደ ሚልዮን ደቂ ኣንስትዮን ደቂ ተባዕትዮን ዝተሳተፍሉ ንማዕርነት ደቂ ኣንስትዮ ዝጠልብ ሰላማዊ ሰልፍታት ተኻየደ። እዚ ምንቅስቓስ ደቂ ኣንስትዮ ኣብ 1914-1918 ቀዳማይ ውግእ ዓለም ጠጠው ንክብል ግደ ነይርዎ። ብድሕሪኡ ኣብ ዝተፈላለዩ ቦታታትን ዝተፈላለየ ዕለታትን ክትዝከር ድሕሪ ምጽናሕ እታ ብ1913 ዝጀመረት 8 መጋቢት ብደረጃ ዓለም ክሳብ ሎሚ ዓለም ለኸ መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ ኮይና ትዝከር ኣላ። ብ1975 ከኣ ንመጀመርያ ግዜ 8 መጋቢት ብደረጃ ሕቡራት ሃገራት ዓለም ብወግዒ ክትክበር ክኢላ።
ደቂ ኣንስትዮ ማዕረ ክፋል ሕብረተሰብ ኣብ ልዕሊ ምዃነን፡ ጓለንስተይቲ መሰረት ሕብረተሰብ ስለ ዝኾነት ናታ ዓወት፡ ናይ መላእ ሕብረተሰብ ዓወት እዩ። “ጓለንስተይቲ ምስትምሃር ሕብረተሰብ ምስትምሃር እዩ” ዝበሃል እውን ወሳኒ ግደ ጓለንስተይቲ ኣብ ኩለመዳያዊ ዕቤት ንምንጽብራቕ እዩ። እዚ ተሳትፎን ማዕርነትን ደቂ ኣንስትዮ ብጭረሖን ድሌትን ዘይኮነ፡ ብግብራዊ ቃልሲ ከም ዝረጋገጽ ተመኩሮ ዘርኣየና እዩ። እቲ ምእንቲ ማዕርነት ደቂ ኣንስትዮ ዝግበር ቃልሲ እንተላይ ብተሳትፎ መላእ ሕብረተሰብ እምበር፡ ብናተን ፍሉይ ኣበርክቶን ጻዕርን ጥራይ ክረጋገጽ ከምዘይክእል ከኣ ካልእ ካብ ተመኩሮ ዘረጋገጽናዮ ሓቂ እዩ።
ግደ ኤርትራውያን ደቂ ኣንስትዮ ኣብቲ ናይ 30 ዓመታት ቃልሲ ንናጽነት ወሳኒ ነይሩ። እንተኾነ ካብ ምዕዋት እቲ ቀዳማይ ምዕራፍ ሓሊፉ ኣርሒቑ ዝጥምት ንቕሓትን ውዳበን ኣይነበረንን። ድሕሪ ናጽነት ኤርትራ መላእ ህዝቢ ኤርትራ በቲ ዲክታተር ኢሳያስ ዝመርሖ ዘሎ ጉጅለ ከም ዝተጠልመ ርዱእ እዩ። ናይቲ ጥልመት ስንብራት ኣብ ልዕሊተን ኣንንጻር ድርብ ወጽዓ ክቃለሳ ዝጸንሓ ደቂ ኣንስትዮ ከም ዝኸብድ ከኣ ብግብሪ ዝተራእየን ዝረአ ዘሎን እዩ።
ታሪኻዊ ኣመጻጽኣን ኣገዳስነትን ዓለምለኸ መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ 8 መጋቢት ነባሪ እዩ። እቲ ዝዝከረሉ ኩነታት ግና ከከምቲ ህልዊ ምዕባለ ናይቲ ዓመት ክፈላለ ናይ ግድን እዩ። ዓምን ቅድሚ ዓምን ዝነበረ ኩነታት ምስ ናይ ሎሚ ዘበን ይፍለ እዩ። እዚ ፍልልያትዚ ከኣ ንኣዘኻኽራ 8 መጋቢት ይጸልዎ። ቀንዲ ዕላማ ምዝካር 8 መጋቢት፡ ደቂኣንስትዮ ከም ፍርቂ ኣካል ሕብረተሰብ ኣብ ኩሉ መዳያት ህይወት ብማዕረ ክሳተፋን መሰል ናይ ተጠቃምነት ክረኽባን ኢዩ። ነዚ ክውን ንምግባር “ንመጻኢ እንታይ ይገበር?” ኣብ ዝብል ዝያዳ ዘድህብ ስራሓት ክሰላሰል ይግባእ። ብመጽርዚ ናይ ሎሚ ዓመት 8 መጋቢት 2021 ኣብ ሃገርና ወጽዓ ህግደፍ ኣብ ልዕሊ ህዝብን ምረት ደቂ ኣንስትዮን ቀጻሊ ኣብ ዝሃለወሉ ኢና ንዝክራ ዘለና። ኮታ ኣብ ርእሲቲ ሱር ሰዲዱ ዝጸንሐ ብዙሕ ገጻት ዘለዎ ጸገም ህዝቢ ተወሳኺ ሕሰም ኣብ ዘለዎ ኢና ንዝክራ ዘለና። ኮረናቫይርስ ዘስዓቦ ቅልውላው ናይቲ ብዙሕ ገጻት ዘለዎ ማሕበረ ቁጠባዊ ጸገም ምድርራብ ዘርኢ እዩ። እዚ ኩሉ ተደሚሩ ኣብ ልዕሊ ኣዴታትን ኣሓትን ዘኸትሎ ኣሉታዊ ሳዕቤን ክሳብ ክንደይ ከቢድ ምዃኑ ንርእዮን ንሰምዖን ዘለና እዩ። ከምቲ “ኣብ ርእሲ ዘላታስ ተወሰኸታ” ዝበሃል ከኣ ኤርትራውያን ኣደታት መንእሰያት ደቀን ተገዲዶም ተዓስኪሮም ኣብ ዘይምልከቶም ውግእ ትግራይ ብምእታዎም ኣብ ኣዝዩ ዓሚቕ ሻቕሎት ኣብ ዘለዋሉ እያ 8 መጋቢት 2021 ትዝከር ዘላ። ነዚ ሻቕሎተን ናብ ግብራዊ ብደሆ ኣንጻር ጉጅለ ህግዲፍ ክቕይረኦ ከኣ ኣብ ቅነ እዛ ተሪኻዊት ዕለት ቃል ክኣትዋ ይግበአን። እዚ ግን ኣብኡ ዝድረት ዘይኮነስ፡ ንመላእ ሕብረተሰብ ዝምልከት ናይ ቃልሲ መጸዋዕታ ምዃኑ ክዝንጋዕ የብሉን።
8 መጋቢት ደቂ ኣንስትዮ ዝሓለፈ ቃልስን ኣብ መስርሕ ዝተዓወተ ሸቶን ንከይርሳዕ ዝዝክራላ እምበር፡ ዝሓለፈ ወጽዓአን ምዝርዛር ከም ቀንዲ ኣጀንዳአን ዝወስዳላ ዕለት ክትከውን ኣይግበኣን። ብኣንጻሩ ናይ ዝሓለፈ ተመኩሮ እሱራት ከይኮና ናብ ብሩህ ማዕረ ተሳተፍነትን ተጠቃምነትን ዝመርሕ መጻኢ መንገዲ ዝጸርጋላ እያ ክትከውን ዝግበኣ። ብጽሒት ደቂ ተባዕትዮ ኣብ ቃልሲ ምእንቲ ማዕርነት ደቂ ኣንስትዮ እውን ኣነኣኢስካ ዝረአ ኣይኮነን። እቲ ወሳኒ ግደ ግና ናተን ናይ ደቂ ኣንስትዮ እዩ። ደቂ ኣንስትዮ ተቓሊሰን ካብቲ ድርብ ወጽዓ ምእንቲ ክወጻ ደቂ ተባዕትዮ ኣብ ጐነን ናይ ምስላፍ ሓላፍነተን ዘይስገር እዩ። ናብዚ ክበቕዓ ከኣ ደቂ ተባዕትዮ መተሃላልኽተን ዘይኮኑ ተደጋገፍተን ምዃኖም ተገንዚበን ነዚ ዘብቅዐን ስልጡን ኣቀራርባን ኣተሓሳስባን ክሕዛ ግድን’ዩ። ደቂ ተባዕትዮ’ውን ካብቲ ጸኒሓዊ ኣመለኻኽታ ወጺኦም፣ ተጠቀምቲ ናይቲ ዲሞክራስያውን ማሕበራውን ለውጢ ምዃኖም ተገንዚቦም ብማዕሪኡ ክስጉሙ ይግባእ።
ኣብ ኤርትራ ምልኪ ኣወጊድካ ብዲሞክራስያዊ ምምሕዳር ንምትካእ ነካይዶ ዘለና ቃልሲ ተሳትፎ ደቂ ኣንስትዮ ናቱ ምኽንያታት እዃ እንተለዎ፣ ድሩት ምዃኑ ካብቲ ቀንዲ ሕጽረታት ኣብ ቅድሚት ዝስራዕ እዩ። ካብዚ ንምውጻእ ዝግበር ጻዕሪ ከኣ ዘይስገር ዓብይ ብደሆ እዩ። ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ንተሳትፎ ደቂ ኣንስትዮ ወትሩ ፍሉይ ግምት ሂቡ’ዩ ዝሰርሓሉ። በዚ መሰረት ኣብ ፖለቲካዊ መደብ ዕዮኡ ”ሰዲህኤ፡ ደቂ ኣንስትዮ ኤርትራ ልክዕ ከም እዋን ብረታዊ ቃልሲ፡ ጉጅለ ህግዲፍ ንምውጋድ ኣብ ዘይጎነጻዊ ቃልሲ’ውን ብትግሃት ክዋስኣ ዘኽእለን ባይታ ንምጥጣሕ ክሰርሕ እዩ።” ዝብል ኣስፊሩ ኣሎ። ብኸምዚ ደረጃ ግቡእ ቆላሕታ ምሃብ ሓደ ኮይኑ፡ ነዚ ኣብ ግብሪ ምውዓል ከኣ እቲ ቀንዲ ብደሆ እዩ።
8 መጋቢት ዓለምለኸ መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ ንዘለኣለም ትንበር!
ዘለኣለማዊ ክብርን መጐስን ንሰማእታት ኤርትራ
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ንኤርትራውያን ቅድም ኮነ ሎሚ፡ ቀንዲ ጉዳይና ኤርትራዊ ዋኒን እዩ። ክሳብ ሕጂ ዝኸፈልናዮ ዋጋ ከኣ ምእንቲ ኤርትራን ህዝባን እዩ። እዚ ኣብ መጻኢ እውን ዘይቅየር እዩ። ከምቲ ንኣደ ብዘይዝኾነ ይኹን ተወሳኺ ቅጽል ኣደ ስለ ዝኾነት ጥራይ እነፍቅራ፡ ንኤርትራ ከኣ ብኽንድኡ ደረጃ ኢና እነፍቅራን እንብጀወላን።
እዚ ክበሃል እንከሎ ግና ኤርትራዊ ጉዳይና በይኑ ተሓጺሩ ዝተርፍ ኣይኮነን። ኣብ ክንድኡ ብናይ ርሑቕን ቀረባን ምዕባለታት ክጸሉን ክጽለውን ናይ ግድን እዩ። ናይቲ ንጸልዎን ዝጸልወናን ክብደት ከኣ ከከም ደረጃኡን ርሕቀቱን ዝፈላለ እዩ። ካብቲ ዝረሓቐ ብዝያዳ ምስ ጐረባብትና ንጸላሎ። ንሕና እቶም ንጸሉን እቶም ዝጸልዉናን እንቀራረብ ሓደ ነቲ ሓደ ስለ ዝሓልየሉ ጥራይ ዘይኮነ፡ ነናትና ካብቲ ሓቢርካ ምስጓም ነመዝግቦ ናይ ሓባር ረብሓን ጠመተን ስለ ዘለና ኢና። እቲ ምጽልላው ኣብ ኣውንታ ጥራይ ዝድረት ዘይኮነ ኣብቲ ኣሉታዊ ምዕባለ እውን ከምኡ እዩ። ኣብዚ ነቲ “እንተ ክትድቅስ ጐረቤትካ ይደቅስ” ዝብል ምስላ ምዝካር የድልየና።
ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ትግራይ ዝካየድ ዘሎ ደማዊ ውግእ ናይ ብዙሓት ዓብይ እዋናዊ መዛረቢ ኣጀንዳ ኮይኑ ኣሎ። እቲ ኣብ ኤርትራ ኣሕዲርዎ ዘሎ ተራ ናይ ጎረቤት ጽልዋ ዘይኮነስ፡ ዓብይ ስምብራት ዝገድፍ እዩ። እዚ ዝኾነሉ ምኽኒያት ድማ ዲክታቶር ኢሰያስ ከምቲ “ጉዳይ ኢትዮጵያ ጉዳይና ኢዩ” ኢሉ ዝገለጾ ብምሉእ ዓቕሙ ኣትይዎ ብምህላው ኢዩ። እዚ ድማ ኣብ ኤርትራ ቀጥታዊ ኣሉታዊ ጽልዋ ኣለዎ። መላኺ ጉጅለ ህግደፍ ንጉዳይ ኤርትራን ኢትዮጵያን ሓዋዊሱ ኣብ ዝኸደሉ ዘሎ፡ ኣብ ኩሉ መድረኻትን ኣጋጣምታትን ክንምክቶ ይህልወና። ከምቲ “ካብ እመትሲ ስድሪ ኣላታ” ዝበሃል ከኣ ጽልዋኡ ኣባና ኣብ ጐረቤት እቲ ውግእ እንርከብ ኤርትራን ህዝባን ዝለዓለ እዩ። ዳርጋ ነቲ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ነዊሕ ሱር ዝሰደደ ኣዝዩ ከቢድ ክንሱ፡ ክንድቲ ምረቱ ድምጹ ክስማዕ ዘይጸንሐ ኤርትራዊ ጉዳይና እውን ዝዓብለሎ ይመስል ኣሎ። እዚ ከኣ እቲ ቅድሚ ምጅማሩ እንተደኣ ጀሚሩ ኣብ ትግራይ ወይ ኢትዮጵያ ተደሪቱ ዝተርፍ ዘይኮነ፡ ዞባዊ ጽልዋን ኣሰላልፋን ክህልዎ እዩ ተባሂሉ ዝተገመቶ እቲ ውግእ ካብ ዞባና ሓሊፉ ኣብ ርሑቕ ከባብታት እውን የዛርብ፡ የሻቕልን ሃገራት መርገጸን ከነጽራ የገድደንን ኣሎ። ንሕና ሓይልታት ተቓውሞ ከኣ ከም ኤርትራውን ዞባውን ባእታ ንጽለው ኣሎና።
ካብቲ ነዚ ውግእ ተጐዝጒዙ ኣብ ኤርትራዊ መድረኻት ኣዛራቢ ኮይኑ ዘሎ፡ ናይ ጉጅለ ህግደፍ ኣብቲ ውግእ ኢድ ኣእታውነት እዩ። “ሰራዊት ኤርትራ ኣብ ውግእ ትግራይ ኣትዩባ ኣይኣተወን እባ” ዝብል ብዙሕ ከዋጥጥ ጸኒሑ እዩ። ሕጂ ግና ዋላኳ ገለ “ዋላ ትንፈር እምበር ጤል እያ” ካብ ዝብል ምዕጥጣይ ዘይወጹ እንተለዉ ዳርጋ ኩሉ ኤርትራዊ ንምስታፍ ሰራዊት ኤርትራ ኣብቲ ውግእ ተኣሚንሉ እዩ። ባዕሎም ኢትዮጵያውያን ከይተረፉ፡ ብዘይካ ኣዝዮም ውሱናት ኣብቲ ዝለዓለ ጽፍሒ ስልጣን ዘለዉ ተኣሚነምሉ እዮም። ዲክታተር ኢሳያስ ኣፈወርቂ እውን ኣብዚ ቀረባ መዓልታት ኣብ ዝሃቦ ቃለመሓትት ከም መቐጸልታ ናይቲ “ጸወታ ወያነ ተወዲኡ” ዝብሎ ዝነበረ፡ “ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ግቡእና ንገብር ኣለና” ብዝብል ጥበበኛ ዝመስል ግና ከኣ ርዱእ ኣቀራርባ ኢዱ ከም ዘእተወ ተኣሚኑ እዩ። ኣብዚ ዝሓለፈ መዓልታት፡ ንሕብረት ኤውሮጳ ወኪሎም ናብ ኢትዮጵያ ገይሾም ዝተመልሱ ወጻኢ ጉዳይ ሚኒስተር ፊንላንድ ሃቪስቶን፡ ናብ ወጻኢ ጉዳይ ሚኒስተራት ናይቲ ሕብረት ኣብ ዘቕረብዎ ጸብጻብ፥ “መሪሕነት መንግስቲ ኢትዮጵያ ብዛዕባቲ ኣብ ትግራይ ዘሎ ኩነታት ንጹር ሓበሬታ ክህብ ኣይበቐዐን …… ኣዲስ ኣበባን ኣስመራን ክልቲኦም፡ ናይ ሲቪላውያን፡ ሰራሕተኛታት ረዲአትን ገለ ናይ መንግስቲ ወተሃደራውን ሲቪላውን ላዕለዎት ሓለፍቲ ናይ ዓይኒ ምስክረነት ተጻሪሮም፡ ንኢድ ኣእታውነት ኤርትራ ኣብ ትግራይ ክሒዶም” ዝብል ንጹር ሓሳብ ኣቕሪቦም። ሰራዊት ኤርትራ ኣብ ትግራይ ይፍጽሞ ኣሎ ዝበሃል፡ ንህዝቢ ኤርትራ ዘይውክል ገበናትን ምኽንያታውነት ኣተኣታትዋኡን ግና ጌና የዛርብ ኣሎ።
ነዚ ኣብ ትግራይ ዝካየድ ዘሎ ውግእን ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ትግራይን ንብረቱን ዝፍጸም ዘሎ ጉድኣት ምኹናንን ኣብ ክንድኡ ውግእ ጠጠው ኢሉ እቲ ጸገም ብሕጋውን ፖለቲካውን ኣገባብ ንክፍታሕ ምጽዋዕን ኩሉ ገዲፍካ ብሰብኣውነት ዝረአ እዩ። ብፍላይ ከኣ ንሕና ኤርትራውያን ሰብና ህይወት ይኸፍልሉ ኣብ ርእሲ ምህላዎም፡ ኣብ መጻኢ ዝምድና ናይቲ ዘይሓልፍ ህዝብታት ኤርትራን ትግራይን ሳዕቤኑ ዘየደቅስ ብምዃኑ ዝያዳ እቶም ካብ ርሑቕ ዓገብ ዝብሉ ዘለዉ፡ ዓገብ ክንብል ናይ ግድን እዩ። ከምኡ ስለ ዝኾነ እዩ ከኣ በብግዜኡ ብዝተፈላለዩ ኤርትራዊ ውድባት፡ ሰልፍታት፡ ማሕበራትን ምንቅስቓሳትን መግለጽታት ከውጽኡን ሰልፍታት ከካይዱን ዝጸንሑ። ሓይሊ ዕማም ናይ ወጻኢ ዝምድናታት፡ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ (ፖሓኤ) እውን ንመበል 46 ዓመት ምጅማር ቃልሲ፡ ህዝባዊ ወያኒ ሓርነት ትግራይ (ህወሓት) 18 ለካቲት ኣመልኪቱ ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ “ኣብ ውሽጣዊ ጉዳያት ናይ ካልኦት ሃገራት ኣይንኣትውን ኢና ካብ ዝብል ጽኑዕ መትከልና ብምብጋስ፣ ስርዓት ህግዲፍ ብዘይ ወዓል ሕደር ሓይልታቱ ካብ ትግራይ ክስሕብን፣ እቲ ኣብ ዘይምልከቶ ውግእ ኣትዩ ዝሃልቕ ዘሎ ኤርትራዊ መንእሰይ ከኣ፣ ኣመት መሰል፣ ነጻነትን፣ ልዕላውነትን ሃገሩ ክገብርን፣ ነዚ ኣትይዎ ዘሎ ሓደገኛ ተልእኾ ብትሪ ክቃወምን …….. ተሪር ጻውዒትና ነቕርብ” ኢሉ።
ብዛዕባቲ ኣብ ትግራይ ዝካየድ ዘሎ እሞ ሓያል ማሕበራዊ ቅልውላው ዘኸተለ ውግእ ዓገብ ምባል ንቡር እዩ። ንሕና ዓገብ እንብል ካብቶም ዝዋግኡ ዘለዉ ኣካላት ነቲ ሓደ ካብ ምድጋፍ ወይ ነቲ ካልእ ካብ ምጽራር ጥራይ ዝነቅል ዘይኮነ ረብሓን ቀጻልነትን ኤርትራ እውን በዚ ኩነታት ይጽሎ ስለ ዝኾነ እዩ። ኣብ ኣመዛዝና እዚ ጉዳይ ፍልልይ እንተሃለወ ከኣ እቲ ፍልልይና ኣብ ኤርትራዊ ኣጀንዳና ብዘየረሓሕቐና ክንሕዞ ይግበኣና። በቲ ካልእ መልክዑ ብዛዕባዚ ጉዳይ ምዝራብን ኣቓልቦ ምሃብን ግና ነቲ ቀንዲ ኤርትራዊ ጠመተና ዘስሕተና ከይከውን ምስትብሃል ከድልየና እዩ። ብመሰረቱ እውን እቲ ኣብዚ ጉዳይ ኣዛራቢ ኮይኑ ዘሎ ኢድ ኣእታውነትን ሕማቕ ተግባራትን ጉጅለ ህግደፍ መቐጸልታ ናይቲ ኣብ ኤርትራ መሊኡ ዝፈስስ ዘሎ ወጽዓ ምዃኑ ኣይንዘንግዕ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኢሳያስ ኣፈወርቅ ከምቲ ልማዱ ንነዊሕ ግዜ ካብ መራኸቢ ብዙሃን ርሒቑ ምስ ጸንሐ፡ ብ17 ለካቲት 2021 ምስተን ኣብ ኤርትራ ዘለዋ ናይ ብሕቲ ንብረቱ ዝኾና ሚድያታት ክልተ ሰዓታት ዝወሰደ ቃለ መሓትት ኣካይዱ። ነቲ ኣቐዲሙ ኣዳልዩ ዝሃቦም ሕቶታት ዝሓተትዎ እቶም ልሙዳት ጋዜጠኛታቱ ሱሌማን ዑስማን ዓበን ጳውሎስ ነታባይን እዮም። እዚኣቶም ከምቶም መልእኽቲ ኢሳያስ ናብ ወጻኢ ኣብ ምምልላስ ሓንሳብ ምስተጸምዱ ዘይቅየሩ ዑስማን ሳልሕን የማነ ገብረኣብን ዘይትክኡ ሓተቲ ኢሳያስ ስለ ዝኾኑ፡ ቃለ መሓትት ኣሎ ምስተባህለ ንሳቶም ከም ዝመጹ ዘይገመተ ኣይነበረን።
ኢሳያስ ኣብዚ ቃለመጠይቑ ዋላኳ ዞባዊ መልክዕ ከትሕዞ እንተፈተነ ብኢትዮጵያዊ ዛዕባታት እዩ ጀሚሩ። ኣብ ኣመዓባብላ እዚ ኣብ ትግራይ ዝካየድ ዘሎ ውግእ ካብቲ ኢትዮጵያዊ ገዛኢ ሰልፊ ብልጽግና ዝብሎ ብዝመልከዐ ኣወቂቡ ኣቕሪብዎ። ካብዚ ሓሊፉ ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ (ህወሓት) ጸላዊ ኣካል ናይ መንግስቲ ኢትዮጵያ ኣብ ዝነበረሉ ግዜ፡ ብሓፈሻ ብዛዕባ ብዙሓት ጉዳያት ዝያዳ ከኣ ብዛዕባ ትሕዝቶ ሕገመንግስቲ ምዒዱስ ሰማዒ ከም ዝሰኣነ ገሊጹ። ነቲ ኢትዮጵያ ንዝያዳ 20 ዓመታት ዝተመርሓትሉ ሕገመንግስቲ ከኣ “ናይ ነታጒ ምቕባር ፖለቲካ መጻወቲ” ኢልዎ። ኣብዚ እውን እቲ ቃና ኣገላልጻኡ ካብቲ ንተመኩሮ ህወሓት ኣትሪሮም ዝነቕፉ ኣካላት ዝብልዎ እንተዘይገዲዱ ዝፍለ ኣይነበረን። እቲ ኣዝዩ ዝገርምን ዘተዓዛዝብን ከኣ ኢሳያስ ብናይ እንዳማቱ ሕገመንስቲ ዝወራዘ ዘሎ ትሕዝቶኡ ብዘየገድስ ንኤርትራ ብዘይ ሕገመንግስቲ ይገዝኣ ኣብ ዝሃለወሉ እዋን ምዃኑ እዩ። ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ክዛረብ እንከሎ ሃዲእካ ብምሕሳብ፡ ቀዳምነታት ሰሪዕካ ብምስራሕ…. ወዘተ ክተሓዙ ዝግበኦም ጉዳያት ከም ዝነበሩ እውን ጠቒሱ። “ክሳብ ክንዲ'ዚ ዝርዳእን ሓላይን ካብ ኮነ ደኣ ኣብ ኢርትራ ከምኡ ዘይገብር?” ዝብል ሓታታይ እንተዝረክብ እንታይ ምመለሰ እንድዒ። ምስዚ ኩሉ ግና፡ በዚ ኣብ ኢትዮጵያ ተኸሲቱ ዘሎ ዞባዊ ናይ ምዃን ሰፊሕ ዕድል ዘለዎ ቅልውላው ስግኣት ከም ዘለዎ ኣይሓብአን። ነብሱ ካብቲ ጉዳይ ከርሕቕ ብዘምስል ከኣ ደጋጊሙ ናይዚ ቅልውላው ዋናታት ናይ ምርሓቕ ምልክታት እውን ኣርእዩ።
ካብቲ ቀንዲ ዕላማታትን ትሕዝቶን ናይዚ ቃለ መጠይቑ ሓደ፡ ንሓቂ ሓቢእካ ነቲ ዝተፈላለዩ ኣህጉራዊ ትካላትን ሃገራትን፡ ኤርትራ ካብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ብዘይቅድመ-ኩነት ብህጹጽ ሰራዊታ ክትስሕብ ዘቕርብዎ ዘለዉ መጠንቀቕታት ኣቕጣጫኡ ንምስሓት እዩ። ካብዚ ሓሊፉ ከምቲ ልሙድ ብተግባር ብዘይስነ ናይ ቃላት ተስፋ ኣብ ስልጣን ናይ ምቕጻል ኣሽካዕላል ተልእኮ ዘለዎ ምዃኑ ርዱእ እዩ። እቲ ኣብ ክንዲ ብኤርትራዊ ጉዳይ ዝጅምር ንዘይኤርትራዊ ዛዕባ ምቕዳሙ ከኣ ሓድሽ’ኳ እንተዘይኮነ ዘገርም እዩ። ከምዚ ምግባሩ በቲ ሓደ ወገን ካብቲ ብቐጥታ ዝምልከቶ ኤርትራዊ ባይታ ንደገ ብዝጥምት ዘይኮነ፡ ካብ ደገ ናብ ኤርትራ ብዝምዕብል ፍታሕ ናይ ምምጻእ ቀይናን ሃቐነ ከም ዘለዎ የርኢ። በቲ ካልእ ወገን ከኣ በቲ ክሳብ ሕጂ ብዛዕባ ኤርትራ ዝተዛረቦ ዘይግብራዊ ባዶ ተስፋታት “ሰማዒ ኣይረክብን እየ” ኢሉ ኣገባብ ምቕያር እውን ይመስል። በዚ ይኹን በቲ ቃለመሓትት ኢሳያስ፡ ኣብ ህዝቢ ኤርትራን እዋናዊ ሕቶታቱን ተገዳስነት ከም ዘየብሉ ዘመልክት እዩ።
ኣብቲ ውሑድ ደቓይቕ ሂቡ ዝተዛረበሉ ኤርትራዊ ዘቤታዊ ዛዕባታት ዘቕረቦ ሓሳባት፡ ቅድሚ ሕጂ ብዙሕ ግዜ ዝበሎን ኣብ ክንዲ ፍታሕ ዝሕብር፡ ነቲ ህዝቢ ዝፈልጦን ፍታሕ ዝጽበየሉን ጸገማት’ዩ ቃላት እንዳቀያየረ ደጋጊምዎ። ንኣብነት ብጉዳይ ኮቪድ-19ን ምክልኻሉን ኣብ ዝምልከት ከብርህ እንከሎ፡ ብትሑት ተገዳስነት፡ ንህዝቢ ኤርትራ ኣዝዩ ብሩህ ክነሱ “ጥዕና ናይ ምሕላው ዓቕምና ዜሮ እዩ፡ ካብዚ ዜሮ ኢና ከኣ ክንጅምር” ኢሉ። ብዛዕባ መጻኢ መፍትሒ ክዛረብ እነከሎ ከኣ “መሳጢ ፖሊሲ ኣለና፡ ግና ከኣ ናይ ምትግባሩ ዓቕሚ የብልናን” ይብሎ። እዚ ንሰማዒኡ “እሞ ኣይትብከ እንድዩ ዘብክየኒ ዘሎ” ዘብል እምበር መፍትሒ ዘምጽእ ኣይኮነን። ነቲ ህዝብና ብጉልባብዚ ተላጋቢ ሕማም ኮረና ስለ ዝተዓጽወ ዝወርዶ ዘሎ ሕሱም ስእነት ኩሉ ዓይነት ቀረባት ስለ ዘይተሰመዖ ከኣ “ብሰንኪ ሕማም ኮረና ዘጋጠመ ቁጠባዊ ለውጢ የለን” ክብሎ ኣይሓፈረን። ከምቲ ልሙድ ምትላሉ ከኣ “ቁጠባና ዝዓብየሉ ኩነታት ንምፍጣር ጽላት ብጽላት ንመዝንን ቀዳምነታትና ንሰርዕ ኣለና” ይብል እሞ “ብሚኒስትሪ ንግዲ ዝምእከል ኣካል ተመዚዙ ኣብዚ መዳይዚ ይሰርሕ ኣሎ” ኢሉ። ዘገርም እዩ፡ ኣብ ኤርትራ ካብቲ ቀደም “ፖሊሲ ጥሙር ሕርሻ” ዝበሃል ዝነበረ እሞ ዝፈሸለ ጀሚርካ ክንደይ ሓይሊ ዕማማት ተመስሪተን ብዘይፍረ ከም ዝፈረሳ ንዝፈልጥ ህዝብስ ሎሚ እውን ብኸምዚ ዓይነት “መወዳእታ ዘየብሉ ናይ ቃላት ተስፋ” ክሽፍጦ ምፍታኑ ናይ ጥዕና እዩ ክትብሎ ዘጸግም እዩ።
ኢሳያስ ነዚ ቃለ መጠይቕዚ ክህብ እዩ ምስ ተባህለ፡ ዝተፈላለዩ ኣካላት ነናቶም ግምት ነይርዎም። መብዛሕትኡ ኤርትራዊ ካብ ናይ ቅድሚ ሕጂ ተመኩሮኡ ነቒሉ ካብ ኢሳያስ ተስፋ ስለ ዝቖረጸ፡ “ሓድሽ ነገር ኣየምጽእን እዩ” ዝብል ግምት ነይርዎ። ገለ ወገናት ግና ምስዚ ዝረአ ዘሎ ንኤርትራ ኣዝዩ ዝጸሉ ኢትዮጵያውን ዞባውን ምዕባለን ሰራዊት ኤርትራ ዝተሳተፈሉ ውግእ ኣብ ትግራይ ይካየድ ምስ ምህላዉን “ብዛዕባኡ ገለ ይብል ይኸውን” ዝብል ትጽቢት ዝነበሮም እውን ነይሮም። ሰራዊት ኤርትራ ኣብ ውግእ ትግራይ ኣትዩ ምህላዉ ብብዙሓት ዓለም ለኻዊ ትካላት፡ ብመራሕቲ ጸለውቲ ሃገራት፡ ብላዕለዎት ወተሃደራውን ሲቪላውን ሰብ መዚ ኢትዮጵያን ሓለፍቲ ግዝያዊ ምምሕዳር ክልል ትግራይን ብዓብይኡ ከኣ ብህዝቢ ኤርትራ መረጋገጺ ዝወሃበሉ ዘሎ እዩ።
ስለዚ ቅድም እውን ብዛዕባቲ ኢድ ኣእታውነት ብወገን ኤርትራ ድምጺ ክስማዕ ትጽቢት ካብ ነበረ፡ ብዓብይኡ ኢሳያስ ኣብ ዘካይዶ ቃለ መጠይቕ ኣይክዝለልን እዩ ኢሎም ዝግምቱ ብዙሓት ነይሮም። ኢሳያስ ሆየ ግና ቀንዲ ደጋፊ ናይቲ ኣብቲ ውግእ ተዓዊተ ዝብል ዘሎ መንግስቲ ኢትዮጵያ ምዃኑ’ኳ በቲ “ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ግቡእና ንገብር ኣለና” ዝበሎ’ኳ እንተተኣመነ፡ ብዛዕባ ግደ ሰራዊት ኤርትራ ኣብቲ ውግእ ግና ብንጹር ዋላ ሓንቲ ኣይበለን። ጓስይዎ ምሕላፉ ምናልባት ክሓብኦ ደልዩ እንተኾይኑ ከምቲ “ድሕሪ ማይ ናብ በዓቲ” ወይ “ድሕሪ ጌጋ ምኽሪ ይርከብ ድሕሪ ጥራጥ እግሪ ይእከብ” ዝበሃል እዩ። ብዘይጥርጥር ግና ናይ ኢሳያስ ስቕታ ኣብቲ ውግእ ኣትዩ ይመውት፡ ይቖስልን ከም ወራርን ሰራቕን ይኽሰስን ንዘሎ ሰራዊት ኤርትራ ዘለዎ ንዕቀት ብንጹር ዘርኢ እዩ።
እምበኣር ህዝብና ካብ ኢሳያስን ካብቲ ንሱ ዝመርሖ ዘሎ ጉጅለን ፍታሕ ክረክብ “ዘይነበሮን ዘይጠፈኦን” ስለ ዝኾነ፡ ዝጽበዮ የብሉን። እዚ ናይ ሎሚ ቃለ መጠይቕ ከኣ ከምቲ ልሙድ ናብ ህዝቢ ኤርትራ ዘመሓላልፎ መልእኽቲ ኣለዎ። እቲ መልእኽቲ ከኣ ኢሳያስ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ዘለዎ ክቱር ንዕቀት ዘርእን ብመወዳእታ ዘየብሉ ናይ ቃላት ተስፋ ክቕሽሽን እምበር ፍታሕ ከምጽእ ዘይተዓደለ ምዃኑ እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኤርትራ ቅድሚ ሰላሳ ዓመታት፡ ብናይ ሰላሳ ዓመታት ቃልሲ እያ ናጻ ወጺኣ። ድሕሪ ናጽነት ብዝተኻየደ መላእ ህዝቢ ኤርትራ ብዝተሳተፈሉ ረፈረንደም ከኣ፡ መበል 182 ልኡላዊት ሃገር ኮይና ኣብ ሕቡራት ሃገራት ዓለም ተመዝጊባ። ከምኡ ከኣ ኣብ ሕብረት ኣፍሪቃ መበል 52 ሃገር ኮይና። እዚ ኩነታትዚ ንቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ኣዝዩ ዘበረኸን ኣብ ሓድሽ ምዕራፍ ዘሳገረን እምበር እቲ ቃልሲ ምውዳኡ ዘመልክት ኣይነበረን። ብመሰረቱ ቃልሲ በብእዋኑ ደኣ ሓድሽ ኣጀንዳ ሒዙ መልክዑ ቀይሩ ይመጽእ እምበር ዘይውዳእ መስርሕ እዩ።
እቲ ጌና ቀጻሊ ዘሎ ናይ ድሕሪ ናጽነት ኤርትራ ቃልሲ፡ ካብቲ ናይ ግዜ ቃልሲ ምእንቲ ናጽነት ዘይድሕር ብዙሓት ብደሆታትን ንኡሳን ምዕራፋትን ዘለዎ ኮይኑ፡ ኣብ “ናጻ ልኡላዊት ኤርትራ ከመይ ትመሓደርን መሰረታዊ ረብሓ ህዝባ ከመይ ይረጋገጽን?” ዘድህበ እዩ ነይሩን ኮይኑ ጸኒሑን። እቲ ኣብ ምርግጋጽ ናጽነትና ወሳኒ ናይ ምዕዋትና ዓቢ ግደ ዝነበሮ ሓድነትና ኣብ ዕላማ፡ ኣብዚ ዳሕረዋይ ምዕራፍ እውን ዝጐልሐ ኣኣገዳስነት ከምዘለዎ ጭቡጥ ነገር ኢዩ። ነዚ ሒዝናዮ ዘለና ኤርትራ ብሓቂ ሕገመንግስታውን ትካላውን ውሕስነት ብዘለዎ “ናይ ህዝባ” እትኾነሉ ኩነታት ናይ ምርግጋጽ ቃልሲ፡ ኤርትራውያን ኣብ ብዙሓት ወሰንቲ ፖለቲካዊ፡ ቁጠባውን ማሕበራውን ዛዕባታት ናይ ሓባር ሚዛንን ገምጋምን ክህልወና ወሳኒ እዩ። ምኽንያቱ እቲ ዘተኣማምን ቀጻሊ ፍታሕ ኣብ ናይ ሓባር ተረድኦ ክስረት እንከሎ ዘተኣማምን ስለ ዝኾነ። ብግብሪ ንርእዮ ከም ዘለና ከኣ ምድልዳል ሓድነትና ከም ህዝቢ ኤርትራ ኣብዚ ናይ ሎሚ ቃልሲ፡ ካብቲ ኣብ ግዜ ቃልሲ ምእንቲ ናጽነት ዝነበሮ ንላዕሊ በዳሂ ኮይኑ ኣሎ። እዚ ከኣ ነካይዶ ዘለና ቃልሲ ኣዝዩ ዝረቐቐን ንምዕዋቱ ዝያዳ ጻዕርን ዝሰጠመ ሓድነትን ዝሓትትን ምዃኑ ዘርኢ እዩ። ብዓንተብኡ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ክብገስ ከሎ ንመሰልን ሓርነትን ህዝቢ ኢዩ ነይሩ። ንኤርትራ ናብ ህዝባ ወሳኒ ዝኾነላ ብቅዋም እትምራሕ ዲሞክራስያዊት ሃገር ንምስግጋራ ክንድቲ ናጻ ንምውጸኣ ዝወሰደ ዓመታት ክወስድዩ ኢልካ ክግመት ዘይሕሰብ ኢዩ ነይሩ። እቲ ዘተሓሳስብ ግን፡ ንዕዘቦ ከምዘለና ብግብሪ ብክንድኡ ዓመታት እውን ኣይተወደአን።
ኣብዚ ናይ ድሕሪ ናጽነት ወሳኒ ቃልሲ ከምቲ እንደልዮን ኣብቲ ዝተጸበናዮ ግዜን ናይ ዘይምዕዋትና ምኽንያት ንጉጅለ ህግደፍ ክንምክት ዘብቅዓና ሓድነት ከነውሕስ ዘይምኽኣልና እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ሓድነት ወሳንን ንምዕዋቱ ፈታንን እዩ እንብል፡ ኣብቲ ቀዳማይ ምዕራፍ ቃልስና ዘይረኣዩ ዝነበሩ፡ ንሓድነትና ብኣሉታ ዝጸልዉ ዝተፈላለዩ ድሌታትን ብዙሕነታዊ ስምዒታትን ይቀላቐሉ ስለ ዘለዉ እዩ። እዞም ስምዒታት ሎሚ ዝተፈጥሩ ዘይኮኑ ኣብቲ ሳላ ጽኑዕ ሓድነትና ተዓዊትና ሃገር ዘውሓስናሉ ግዜ ቃልሲ እውን ክንዲ’ቲ ሓያል ጎንታትና ብዘይምዃኖም ደኣ ኣይዓንቀፉናን እምበር ምሳና ዝነበሩ እዮም። እቲ ሽዑ ዝነበረና ንስምዒታት ብፍልልያዊ ሓድነት ናይ ምውጋን ዓቕሚ፡ ኣኽእሎን ሓላፍነትን “ሎሚ ደኣ ናበይ ከይዱ?” ዝብል ዘዛርብን ዘገርምን ኮይኑ ዘሎ እዩ። ከምቲ “ካብ ልቢ እንተሓዚንካ ንብዓት ኣይኣብን” ዝበሃል፡ ጸቢብ ውልቃውን ጉጅላውን ስምዒታትና ውሒጥና ንህልውና ሃገርናን ረብሓ ህዝባን ቀዳምነት እንተንህብ ኣብ ቅድሜና ዘሎ ብደሆ ኣባና ጥራይ ዘጋጠመን ዘይፍታሕን ኣይኮነን። ቀዳምነትና መልክዕና ንዝኾነ ብዙሕነትናን ናይ ዝተወሰነ ኩርናዕ ድሌትን መዝሚዝካ ቅድሚት ምስራዕ እንተኮይኑ ግና ፍልልያትና ዝፈትሕ ዘይኮነስ ካልእ ጸገም ዝጐትት ከም ዝኸውን ምልክታት ክንርኢ ጸኒሕና ኢና።
ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ሓድነት መሬትን ህዝብን ኤርትራ ብዘውሓሰ፡ ኤርትራዊ ብዙሕነት ኣብ ጽላል ሃገርነት ብዘተባብዕን ብዘይምእኩል ኣገባብ እትመሓደርን ኤርትራ ክትህልው ዝቃለስ ሰልፊ እዩ። ካብዚ ሓሊፉ፡ ቅድም ሓሓሊፉ ክርአ ንዝጸንሐ ኣብዚ እዋንዚ ከኣ ምስቲ ኣብ ክልል ትግራይ ዝረአ ዘሎ ምዕባለ ዝያዳ ኣዛራቢ ኮይኑ ዘሎ፡ ንካርታ ናይታ ብክቡር ዋጋ መስዋእቲ ዝመጸት ሃገር ዝቕይርን ንናይቲ ብሓባር ተሰዊኡ ኣብ ሓደ ጉድጓድ ዝተቐብረ ህዝባ ናይ ሓባር ኤርትራውነት ዝዘርግን ወስታታት ኣሎ። ንኣብነት ኣብ ሓደ ኩርናዕ ኤርትራ ዝነብር ህዝቢ ምስ ካብ ኤርትራ ወጻኢ ከም ናቱ ቋንቋ ዝዛረብ ኣራኺብካ ሓዳስ ሃገር ክትፈጥር ናይ ምፍታን ሃቐነ፡ እቲ ካልእ ሓደጋታቱ ገዲፍካ ንኤርትራዊ ሃገርነትን ልኡላውነትን ዝጻባእ ስለ ዝኾነ ሰዲህኤ ይቃወሞ።
ካብ ነዊሕ ግዜ ጀሚሮም ክቀላቐሉ ዝጸንሑ፡ መንቀሊኦም ንሓንሳብ ካብ ኤርትራ ንሓንሳብ ድማ ካብ ትግራይ ዝበሃሉ፡ ብሩህ መጻኢ፡ ኣግኣዝያንን ትግራይ ትግርኝን ዝበሃሉ ምንቅስቓሳት ናይ ሓደጋ ኣመላኸቲ እዮም። እነሆ ሎሚ ከኣ ምስቲ ኣብ ትግራይ ናይ ሕብረተሰብ ዓለም ቀልቢ እውን ስሒቡ ዘሎ ውግእ ተጐዝጒዞም ኣዛረብቲ ኮይኖም ኣለዉ። እቲ ናይዞም ምንቅስቓሳት ዝያዳ ሓደገኛ መርኣያ፡ ምእንቲ በቲ ዝሕልንዎ ሸፈጥ ንቕድሚት ንምድፋእ ክጥዕሞም ነቲ ምእንቲ ናጽነትን ልኡላውነትን ኤርትራ ብጀጋኑ ዝተኸፍለ ክቡር ዋጋን ግዜን፡ ክብሪ ዘይህቡ ብናይ ሽፍታን ሽፍትነትን ቃና ዝገልጽዎ ምዃኖም እዩ።
ነቶም ኣብ ከምዚ ዓይነት ንታሪኽ ኤርትራዊ ጅግንነት ዝድውን፡ ንሓድነት ህዝባ ዝብትን ኣብ ክንዲ ንቅድሚት ንድሕሪት ዝርኢ ግጉይ ናይ ጥዑሳት መስርዕ ተሰሊፎም ንዘለዉ ወገናት “ኣይፋልኩም ዓገብ” ምባል ናይ ግድን እዩ። እንተኾነ ነዚ ሓድነት ኤርትራ ዘጥፍእ ምንቅስቓስ ብዘተኣማምን ክንስዕሮ እንኽእል፡ ብግብራዊ ሓድነታዊ ኣበርክቶ ዝበረኸ ቦታ ብምሓዝ ጥራይ ምዃኑ ኣይንስሓት።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
መሰረትን መንቀልን ቃልስና እቲ ኣብ ሃገርና ዘሎ በብግዜኡ መልክዑ እንዳቀያየረ ዝኽሰት ማሕበረ-ቁጠባውን ፖለቲካውን ክውንነት እዩ። ኣብ ሃገርና ብሰንኪ መላኺ ኣመራርሓ ጉጅለ ህግደፍ ኣብ ዝሓለፈ 30 ዓመታት ዝተራእየ ወጽዓ ቀጻሊ ስለ ዘሎ ቃልሲና ነቲ ወጻዒ ስዒርካ ብራህዋ ንምትካእ እዩ። ነቲ ንቃለሰሉ ዘለና ዓላማ ኣብ ሸቶኡ ንምብጻሕ ከኣ እቲ ወሳኒ እቲ ኣብ ኢድና ዘሎ ኤርትራዊ ዓቕምን ሓላፍነትን እዩ። እዚ ከበሃል እንከሎ ግና ኩነታት ሃገርና ብከባብያዊ ምዕባለ ኣይጽሎን ናይ ከባቢና ዓቕምን ጽልዋን ከኣ ኣብ ርእስቲ ናትና ግደ የብሉን ማለት ኣይኮነን።
ኣብዚ እዋን’ዚ ህዝቢ ኤርትራ፡ ኣብ ርእሲቲ ከቢድ መገላበጢ ዘየብሉ ወጽዓ ህግዲፍ፡ ብሰንኪ እቲ ጉጅለ ኣብ ኮረና ቫይረስ ዘለዎ ግጉይ ኣተሓሕዛ’ውን ንከቢድ ሽግር ተቓሊዑ ኢዩ። ኮረናቫይረስ ዘስዓቦ እሞ እቲ ጉጅለ ብዘይሓላፍነታዊ ኣተሓሕዛ ዘጋደዶ ዕጽዋን ሳዕቤናቱን፡ ምስቲ ህግዲፍ ዝዋሰኣሉ ዘሎ ዘይምርግጋእ ተወሲኽዎ ኣብ ከባቢና ዘሎ ኩለ-መዳያዊ ወጥሪ ንጉዳይ ህዝብና ክሳብ ክንደይ ኣብ ኣዝዩ ዝሓመቐ ደረጃ በጺሑ ከም ዘሎ ንዕዘቦ ዘለና እዩ። ነዚ ንህዝብና ዘንጸላልዎ ዘሎ ዓቕሊ ዘጽብብ ቅልውላው ንምብዳህ እምበኣር ቃልስና ካብቲ ዝጸንሖ ክዛይድ ከም ዝግበኦ ክንዝንግዕ ኣይግበኣናን። ነዚ ክንበቅዕ ከኣ ዝተበተነ ዓቕምናን ዘይተጠርነፈ ኣተሓሳስባናን ከነከኣእል ክንበቅዕ ምርጫ ዘይኮነስ ግደታ ምዃኑ ክንቅበል ናይ ግድን እዩ።
እቲ ካብ ቅድሙ እውን ዘየቅስን ብድኽነት፡ ብሕማምን ካልእ ማሕበራዊ ጸገማት ዝተሃስየ ሃገርና እትርከበሉ ከባቢ ቀይሕ ባሕርን ምብራቕ ኣፍሪቃን እነሆ ሎሚ ከኣ ብበብዓይነቱ ፖለቲካዊ ምስሕሓብን ጐንጽታትን ይሕቆን ኣሎ። ኣብ መንጎ፡ ኬንያን ሶማልያን፡ ኢትዮጵያን ኬንያን፡ ኢትዮጵያ ሱዳን ግብጺ፡ ኢትዮጵያን ሱዳንን ዘሎ ኩነታት ወጥሪ ዘመልክት እዩ። ብዘይካዚ ዳርጋ ኩለን ክበሃል ብዝከኣል ሃገራት ከባቢና ኣብ ወውሽጠን ብዓሌት፡ ብሃይማኖትን ካልእ ድሑር ዝንባለታትን ብዝተላዕሉ ወጥርታት ዝሕቆና ዘለዋ እየን። ኣብ ኢትዮጵያ ኣብ መተከል፡ ደቡብ ጉራፈርዳ፡ ኣብ ዓፋርን ዒሳን መመሊሱ ዝግንፍል ዘሎ ጐንጽታት ናይዚ ኣብነት እዩ። ብዓብይኡ ከኣ እቲ ብሓደ ወገን ኢትዮጵያ፡ ኤርትራን ሶማልን ብኣንጻሩ ከኣ ትግራይ ዝተሰለፍሉ ደማዊ ውግእ ካብ ዝጅምር ሰለስተ ኣዋርሕ ኣሕሊፉ ይቕጽል ከኣ ኣሎ። ክሳብ ሕጂ ሰፍ ዘይብል ጉድኣት ኣስዒቡ ክነሱ፡ ሕጂ እውን ኣንፈቱ ኣየነጸረን። ኣብዚ ውግእዚ ናይ ዝሞቱ ወተሃደራት ኤርትራን ዝዓነወ ንብረት፡ ኣብ ልዕሊ ኣብ ትግራይ ዝነበሩ ኤርትራውያን ስደተኛታት ዝሰዓበ በደልን ክንጽብጽብ እንከለና እቲ ኩነታት ታራ ናይ ጐረቤት ጉዳይ እዩ ኢልና እንሓልፎ ኣይኮነን። እቲ ብዝተፈላለዩ ወገናት ኣብ ማእከል ኣቲኻ እቲ ጉዳይ ካብ ዓውዲ ውግእ ናብ ክቢ ጠረጴዛ ክመጽእ ዝግበር ዘሎ ጻዕሪ እንተዘይተዓዊቱ ከኣ እቲ ኣብ ልዕሊ ኤርትራውያን ስደተኛታት ዝወርድ ጥፍኣት መሊሱ ከም ዝኸፍእ ምግማቱ ዘጸግም ኣይኮነን።
እዚ ውግእዚ ንዓና ኣብ ጥቓኡ ዘለና ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ከም ኢጋድ፡ ሕብረት ኣፍሪቃ፡ ሕብረት ኤውሮጳ፡ ዓረብ ሊግ፡ ቤት ምኽሪ ጸጥታ ሕቡራት ሃገራትን ኣብ ዓበይቲ ጸለውቲ ሃገራት እውን እዋናዊ ኣጀንዳ ኮይኑ ዘሎ እዩ። ብዙሓት ዓለምለኻዊ ሰብኣዊ ትካላትን ለገስትን እውን ብሰንክቲ ውግእ ኣብ ትግራይ ዝወርድ ዘሎ፡ ስእነት መግቢ፡ መድሃኒት፡ ማይን መራኸብታትን ወሲኽካ ዘጋጥም ዘሎ ማሕበራዊ ቅልውላውን ቅትለትን ኣሻቒልወን መፍትሒ ክረኽባ ላዕልን ታሕትን ይብላ ኣለዋ። ካብዚ ሓሊፉ ኣብ ውሽጣዊ ጉዳይ ናይዘን ኣብዚ ውግእ ዝሳተፋ ዘለዋ ሃገራት እውን ፖለቲካዊ ቅልውላው ይንህር ኣሎ። ኣብ መንጐ ኢትዮጵያውን ምሁራት ብሰንኪ ናይ ኤርትራ ኢድ ኣእታውነት ኣብ ውግእ ትግራይ ዝፍጠር ዘሎ ምስሕሓብን ኣብ ሶማል ሞቃድሾ ብሰንኪ ደቆም ብሕቡእ ኣብ ውግእ ትግራይ ምስታፎም ተላዒሉ ዘሎ ናዕብን ከም ኣብነት ዝጥቀስ እዩ። ህዝብን ሰራዊት ኤርትራ እውን ”ስለምንታይ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ንኣቱ ኣለና?” ክብሉ ትጽቢት ናይ ብዙሓት ነይሩ። እንተኾነ ነዚ ዝምጥን ዝስማዕ ድምጺ ክሳብ ሕጂ የለን። እዚ ዝተፈላለየ ምኽያታት ዝወሃቦ ዘሎ ስቕታ ዘመሓላልፎ መልእኽቲ ከኣ ረዚን እዩ። በቲ ይኹን በዚ ግና ህዝብና ደምጹ ዘየስመዐ ንተግባር ጉጅለ ህግደፍ ስለ ዝደገፎ ከምዘይኮነ ርዱእ እዩ።
እዚ ውግእ ኣይኮነንዶ ኣብዚ ርግኣት ዘይተዓደለ ከባቢና ኣብ ርሑቕ እውን ክሳብ ሕጂ ዘይጸንሐ ናይ ሓይልታት ኣሰላልፋ ከስዕብ ይኽእል’ዩ ዝብል ናይ ብዙሓት ግምት ኣሎ። ንኣብነት ናይ ብዙሓት ሃገራት ወሽመጥ ምስቲ ኢትዮጵያ እትሃንጾ ዘላ ዓብይ ናይ ኣግእዞ ዲጋ እንዳተጐዛጐዛ በብግዜኡ ዝቀያየር መርገጻተን ናበይ ከም ዝወስደን ፍሉጥ ኣይኮነን። ስለዚ ኤርትራውያን እውን መጻኢና ብመንጽርዚ ናይ ከባብያዊ ምዕባለ እንታይ ከም ዝኸውን ብዓንተቦ ክንሓስበሉ ዘለና ዘይስገር ጉዳይ እዩ። ጉጅለ ህግደፍ እንተ ንጥፍኣቱ እንተ ንልምዓቱ ኣሰላልፍኡ ኣነጺሩ እዩ። እቲ ምርጫኡ ከምቲ ዝተጸበዮ ስለ ዘይኮነሉ የውጠጢ ከም ዘሎ ከኣ ንዕዘቦ ኣለና። እቲ ወሲድዎ ዘሎ ምርጫ ናቱ ጸቢብ ህርፋን ዘርዊ እምበር ኣብ ኤርትራዊ ሓልዮት ዝተሰረተን ኣርሒቑ ዝርእን ከም ዘይኮነ ብሩህ እዩ። ስለዚ ሓይልታት ለውጢ ኤርትራ ከምቲ “ምርጫ ህግደፍ ምርጫ ህዝብና ኣይኮነን” ኢልና ዝሓሸ ከነምጽእ ንቃለሶ ዘለና፡ ኣብዚ ክፍጠር ዝኽእል ኣሰላልፋ እውን ሃገርና ንምድሓንን ረብሓ ህዝባ ንምዕቃብን እንታይ ክንገብር ከም ዝግበኣና ክንሓስብ ንጽባሕ ዝበሃል ኣይኮነን። ኣብዚ ዘለናሉ ናይ ወጥርን ሻቕሎትን መድረኽ ካብቲ ናይ ክሳብ ሕጂ ዝያዳ ክንሓስብ፡ ክንጭነቕን ክንቀራረብን ናይ ግድን እዩ። እንተ ዘይሓቢርና ግና ኣይኮነንዶ ነቲ ክመጽእ ዝኽእል ዝኸበደ መድረኽ ነቲ ክሳብ ሕጂ ዘሎ ኩነታት እውን ኣይክንበቕዖን ኢና።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብዚ ዓለምና ብረቂቕ ጥበብን ምዕባለን ኣዝያዳ ዝተቐራረበትሉ እዋን ዝምድናታት ምፍጣር ግደታ እዩ። ምዝማድ ክሳብ ክንድዚ ኣገዳሲ ካብ ኮነ ካብኡ ብዘይፍለ፡ ምስመን፡ ብዛዕባ ምንታይን ኣበይ ንምብጻሕን ትዛመድ ኣብ እትውስነሉ ጥንቁቕ ምዃን ኣገዳሲ እዩ። ናይ ኩሉ ዝምድና መንቀሊ ረብሓ ስለ ዝኸውን ናይ ቀረባ ይኹን ርሑቕ መዛምድቲ ክትመርጽ እንከለኻ፡ በዚ መልክዕ ምርኣዩ ኣድላይ እዩ። እቲ ዝምድና ህያውን ቀጻልን ንክኸውን ከኣ ካብ “በይነይ ክረብሕ” ወጺእካ ኩልኻ እትርበሓሉ ማእዝን ምኽታል ኣገዳስነት ኣለዎ። እቲ ዝምድና ኣድማዕን ነዊሕ ዝጠመተን ንክኸውን ፍትሓውን ትካላውን ክኸውን ወሳኒ እዩ። ነዚ ኣብ ግምት ብምእታው ኣብ 3ይን ሓድነታውን ጉባአ ሰዲህኤ ኣብ ዝጸደቐ ፖለቲካዊ መደብ ዕዮ “ምስ ኩለን ሃገራት፡ ኣብ ሕድሕድ ረብሓታት፡ ምክብባርን ጣልቃ ዘይምትእትታውን፡ ዓለም-ለኻዊ ውዕላት ምኽባርን ዝተሰረተ ዝምድናታት ምፍጣር …….ምስ ዝዀነት ሃገር ዝግበር ንግዳዊ ውዕላትን ኩሉ መዳያዊ ዝምድናታትን ፍትሓውን ሃናጽን ክኸውን ምቅላስ።” ብዝብል ሰፊሩ ኣሎ።
ጉጅለ ህግደፍ ኣብ ወጻኢ ዝምድናታቱ ዝኽተሎም ፖሊሲታት፡ ብቅዋም ዘይምርሑን ኣብ ረብሓ ህዝብን ሃገርን ዘይተስረቱ ስለዝኾኑ ኩሎም ግጉያት እዮም። በዚ ድማ፡ መዳይ ፖሊሲ ዝምድናኡ ኣሉታ ምምሕዳሩ ጐሊሑ ዝረአየሉ እዩ። ፖሊሲ ዝምድናኡ ሕገመንግስታዊ መሰረትን ግሉጽነትን ዘየብሉ ኣብ ርእሲ ምዃኑ ኣብ “ኣነ ጥራይ እየ ዝጥቀም” ዘኹድድ ብትካል ዘይኮነ ብድሌት ውልቀ መላኺ ዝዝወር እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ብዛዕባዚ ኢደወነናዊ ዝምድናታት ናይዚ ጉጅለ ኣፍልጦ ኮነ ተጠቃምነት የብሉን። ህዝቢ ኤርትራ ብሰንክዚ ዘይትካላዊ ኣካይዳ ናይዚ ጉጅለ ፖሊሲ ዝምድና ብተደጋጋሚ ዝተጐድኣሉን ዝተነጸለሉን ተመኩሮ እዩ ዘለዎ። ጉጅለ ህግደፍ ቅድሚ ሕጂ ምስ ኩለን ጐረባብቲ ሃገራት ናብ ውግእ ክኣትወሉ ካብ ዝጸንሐ ምኽንያታት እቲ ቀንዲ ኣብ “ኣነ በይነይ እየ ክጥቀም” ዝተመርኮሰ ናይ “ደው በለለይ ክብለጸልካ” ፖሊሲኡ እዩ።
እዚ ጉጅለ ሎሚ እውን መሊሱ ደኣ ገዲድዎ እምበር፡ ካብዚ ግጉይ መንገዱ ኣይወጸን። ብፍላይ ካብቲ ብ2018 ምስ መንግስቲ ኢትዮጵያ ዝጀመሮ ብዙሕ ዘዛረበ ጉልቡብ ዝምድና ንድሕሪት፡ እቲ ብዘይትካላውነትን ኢድ ኣእታውነትን ዝልለ ፖሊሲ ዝምድናኡ መሊሱ እዩ ሳዕሪሩ። እቲ “ንጉዳይ ኢትዮጵያ ስቕ ኢልና እንርእዮ ዘይኮነ፡ ኢድና እነእትወሉ እዩ” ዝበሎ፡ ምስቲ “ ወያነ ካብ ጸወታ ወጻኢ ኮይና” መዝሙሩ ተደሚሩ፡ ናይቲ ብዙሕ ኣሉታዊ ሳዕቤን ከኸትል ዝጸንሐ ፖሊሱኡ መቐጸልታ እዩ ነይሩ። መላእ ህዝቢ ኤርትራን ናይ ለውጢ ሓይልታቱን እዚ ምስ ኢትዮጵያ ዝተጀመረ እሞ፡ ”መርሃ-ኣልባ/ ስርዓተ-ኣልቦ“ ዝተባህለ ዝምድና ኣብቲ ጉጅለ ተደሪቱ ዘይተርፍ ኣብ ህዝቢ ኤርትራ’ውን ዝበጽሕ ኣሉታዊ ሳዕቤን ከም ዘኸትል ክእምቱ ጸኒሖም እዮም።
ኣብዚ እዋንዚ ከኣ ወዮ ናብ ሕማቕ ከም ዝምዕብል ክግመትን ክፍራሕን ዝጸንሐ “ጣልቃነት” ዝሕመረቱ ዝምድና ህግደፍን ብልጽግናን ኣብ ዝለዓለ ጥርዙ በጺሑ እነሆ። ሰዲህኤ ነዚ ኣብ ግምት ኣእትዩ፡ ብደረጃ ማእከላይ ባይቶኡ፡ ኩነታት መዚኑን ንኹሉ ኤርትራዊ ዘሻቕል ምዃኑ ተገንዚቡን “ናይ ዶር. ኣቢዪ ኣሕመድን ኢሳያስ ኣፈወርቅን ናይ ሽርክነት ውግእ ኣብ ልዕሊ ህዝብን መንግስትን ትግራይ ንዅንን። ኣብ ኢትዮጵያ ተኸሲቱ ናይ ዘሎ ውግእ መበገሲኡ ቅዋማውን ፖለቲካውን ምስሕሓብ ስለ ዝኾነ፡ ፖለቲካዊ ፍታሕ ክግበረሉ ንጽውዕ።” ኢሉ ነይሩ። እዚ ሚዛንን ጻውዒትን ሰዲህኤ ሎሚ ብብዙሓት ወገናት ዝድፈኣሉ ዘሎ እዩ።
ቅድሚ ሒደት ሰሙናት ኣብ ሓቅነት ኢድ ኣእታውነት ጉጅለ ህግደፍ ኣብቲ ኣብ ትግራይ ዝካየድ ዘሎ ውግእ ኣዛራቢ ነይሩ። ሎሚ ግና ህግደፍ ኣብቲ ጉዳይቲ ኣትዩ ኣብ ዘይኤርትራዊ ኣጀንዳ ይሕንብስን ካብ ትጽቢቱ ወጻኢ ኮይንዎ የውጠጥን ከም ዘሎ ተረጋጊጹ እዩ። ምእታው ጥራይ ዘይኮነ ወተሃደራቱ ኣብ ስርቅን ራስያን ከም ዝተዋፈሩ እውን ንዙሓት ዘዛርብ ዘሎ ምጽራይ ዘድልዮ ተረኽቦ እዩ። ወጻኢ ጉዳያት ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካን ኣብ ኢትዮጵያ ተመዲቦም ዝሰርሑ ነባራት ኣንበሳድራቱን ካብቶም ወተሃደራዊ ህልውና ኤርትራ ኣብ ትግራይ ኣረጋጊጾም ናይ “ብህጹጽ ውጹ” ስምዕታ ዘቕርቡ ዘለዉ እዮም። ብዓብይኡ ከኣ እቲ ደቁ ኣብቲ ውግእ ዝተጠብስዎ ህዝቢ ኤርትራ ኣዳዕዲዑ ይፈልጦ እዩ። ብዙሓት ኢትዮጵያውያን ፖለቲከኛታት እውን ናይ ኤርትራ ኣብ ውግእ ትግራይ ምእታው ንልኡላውነት ኢትዮጵያ ዝፈታተን ብምዃኑ ኩነኔኦም የሰምዑ ኣለዉ።
ኣቶ ልደቱ ኣያለውን ኢንጅነር ይልቃል ጌትነትን ዝተባህሉ ኣብዚ ቀረባ መዓልታት ሰሚሩ ን6ይ ምርጫ ኢትዮጵያ ዝዳሎ ዘሎ “ኣብሮነት” ናይ ዝበሃል ውድብ ኣባላት መሪሕነት ኣብዚ ቅንያት ዝበልዎ ከም ኣብነት ምውሳድ ይከኣል። “ኣቶ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ቁጽሪ ሓደ ጸላኢ ኢትዮጵያ እዮም። ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ኢድ ምእታው ዝጀመሩ ካብቲ “ወያነ ካብ ጸወታ ወጻኢ ኮይና” ዝበልሉ እዋን ጀሚሮም እዮም። ሎሚ ብግብሪ ኣብ ትግራይ ይረአ ኣሎ። እዚ ሎሚ ዝገብርዎ ዘለዉ ኢድ ኣእታውነት ዘይኮነ ወራር እዩ። ዜጋታትና ይቐትሉን ንብረቱ ይወርሱን ኣለዉ። ሕጂ ኣብ ኢድ ኣእታውነት ኣቶ ኢሳያስ ዝምልከት ኢትዮጵያውያን ዝጽበየና ክልተ ነገራት እዩ። ወይ ኣትሪርካ ንተግባራት ኣቶ ኢሳያስ ምኹናን ወይ ድማ ትግራይ ኣካል ኢትዮጵያ ኣይኮነትን ምባል።…… ኣነኳ ኣቶ ኢሳያስ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ዘውርድዎ ዘለዉ ግፍዒ ኣስመራ ከይደ ስለ ዝተዓዘብኩዎ፡ እቲ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ትግራይ ዝፍጽምዎ ዘለዉ በደል እምብዛ ኣይተሓደሰንን። (ኣቶ ልደቱ ኣያሌው። “ኣቶ ኢሳያስ ዝመርሕዋ ሃገር ንኢሳቶም ዝጭነቑ እዩ ዝመስለኒ። ግና ድማ ነታ ንእሽቶ ሃገር እውን ብግቡእ ኣይመርሕዋን። ንሶም ናይ ፖለቲካ ፈላጥ እየ ይበሉ እምበር፡ ታራ መታለሊ እዮም። …….. እዚ ተግባሮም በቲ ሓደ ወገን ናይ ኢትዮጵያ መራሕቲ ዕሸልነትን ተዓሻውነትን ዘርኢ እዩ።” (ኢ/ር ይልቃል ጌትነት)።
እዚ ዘይሓላፍነታዊ ኣካይዳ ጉጅለ ህግደፍ ሳዕቤኑ ናብቲ ዘይወዓለሉ ህዝቢ ኤርትራ ቀሊል ከም ዘይኮነ ኩላትና ንግንዘቦ ኢና። እቲ ክሳብ ሕጂ ከይድዎ ዘሎ ክንመእልሶ ኣይንኽእልን ኢና። ከምዚ ከይገድድ ናይ ምግባሩ ግና ኣብ መጻኢ ብእነካይዶ ቃልሲ ስለዝውሰን ብተወፋይነት ንመክቶ። ብሓፈሻ ሕብረተሰብ ዓለም ብፍላይ ከኣ ህዝቢ ትግራይ፡ ብጉጅለ ህግድፍ ዝፍጸም ዘሎ ገበናት ንዓኡ ዝምልከት ዕዳ’ምበር፡ ህዝቢ ኤርትራ ዝሕተተሉ ከምዘይኮነ ንክርዳእ ጻዕርና ቀጻሊ ክኸውን ይግበኦ። ህዝቢ ኢትዮጵያ ሽግራቱ ባዕሉ ክፈትሕ ክግደፍ ስለዘለዎ፡ ናይ ኤርትራ ጣልቃ ምእታው ከብቅዕን ሰራዊት ኤርትራ ከኣ ካብ ትግራይ ክወጽእን ምስቶም ነዚ ዝጽዉዑ ዘለዉ ወገናት ድምጽና ንሓውስ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ናብቲ ህዝቢ ኤርትራ ዘካየዶን ዘካይዶ ዘሎን ቃልሲ ኮነ ናብ ካልእ ውሳነ ዘድልዮ ዋኒን ክትነቅል እንከለኻ እቲ ቀንዲ መበገሲ ምኽንያት እቲ ኣብ ኢድካ ዘሎ ሓቂ እዩ። ግን ድማ ከምቲ “መለበምን ኣይግበርካ፡ መለበምንከ ኣይኽላእካ” ዝበሃል፡ ነቲ ኣብ ኢድካ ዘሎ ዓቕምን ምኽንያትን ዘህብትም ሓጋዚ ተመኩሮ ምድህሳስ እውን የድልየካ እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ምእንቲ ናጽነቱ ናብ ቃልሲ ክወፍር ክውስን ዘገደዶ እቲ ኣብ ልዕሊኡ ዝወርድ ዝነበረ ግዳማዊ መግዛእታዊ ወጽዓ እዩ። ቃልሱ ከሕይል ከኣ ኣብቲ ግዜቲ ዝካየድ ዝነበረ ናይ ርሑቕን ቀረባን ሃገራዊ ሓርነታዊ ምንቅስቓሳት ከም መወከሲ ሓጊዝዎ እዩ።
ናይዚ ድሕሪ ናጽነት ኤርትራ ነካይዶ ዘለና ቃልሲ ቀንዲ ምኽንያትን መንቀሊኡን እቲ ብጉጅለ ህግዲፍ ኣብ ልዕሊ ህዝብናን ሃገርናን ዝወርድ ዘሎ ወጽዓን ጥልመትን እዩ። ኣብዚ ሕገመንግስታዊት፡ ብዙሕነታዊትን ዲሞክራስያዊትን ኤርትራ ኣብ ድልዱል ባይታ ንምምስራታ ነካይዶ ዘለና ቃልሲ መንቀሊ ምኽንያቱን መዕወቲ ዓቕሙን ናትና እዩ። በዚ ነካይዶ ዘለና ናይ ቃልሲ መስርሕ ሓሊፎም ናይ ዝተዓወቱ ወገናት ተመኩሮ ምቕሳም እውን ኣገዳሲ እዩ። ናይዚ ነካይዶ ዘለና ቃልሲ ቀንዲ ናይ ዓወት ሞተር ከኣ ህዝቢ ኤርትራ እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ናብቲ ዝጽበዮ ዘሎ ዘይተርፍ ዓወት ንክበጽሕ ናትና ብዝመስል ናይ ካለኦት ህዝብታት ተመኩሮታት ክተባባዕ፡ ድፍረት ከሕድርን ኣብ ልዕሊ ወጻዕቱ ዘይምሕር ኢዱ ክስንዝርን ኣገዳስነቱ ዕዙዝ እዩ። ካላኦት ህዝብታት ዝኸድዎ መንግዲ ዓወት ምድህሳስ ከኣ ኣገዳሲ እዩ። ኣብ መስርሕ ቃልሲ ህዝባዊ ሓያልነትን ወሳንነትን መተካእታ የብሉን። በዚ ህዝባዊ ሓያልነት ዝተመዝገቡ ዓወታት ከኣ ኣብ ብዙሕ ኩርነዓት ንረክብ። ካብቶም ብብዙሕ መልክዓቶምን ቅርበቶምን ምስ ኤርትራዊ ኩነታትና ዝመሳሰሉኳ፡ ናይ ህዝብታት፡ ቱኒዝያ፡ ግብጽን ሱዳንን ከም ናይ ቀረባ ግዜ ተመኩሮ ምውሳድ ይከኣል።
ካብዞም ዝጠቐስናዮም ህዝባዊ ሓያልነት ለውጢ ጐሊሑ ዝተራእየሎም ተመኩሮታት ህዝቢ ኤርትራ ክመሃር ይግባእ። ብሓፈሻ መንእሰይ ኤርትራ ብፍላይ ከኣ ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ኣብ መንጐ ህዝብን ዘይሕጋዊ ጉጅለ ህግደፍን ወጽዓ ሳዕሪሩ ናብ ለውጢ ዝእምት ወጥሪ ክፍጠር እንከሎ፡ ኣብ ጐኒ ህዝብኻ ምስላፍ ክሳብ ክንደይ ክብርን መጐስን ዘጐናጽፍ ታሪኻዊ ሓላፍነት ምዃኑ ክምኮር ይግበኦ። ፖለቲካዊ ሰልፍታትናን ውድባትናን፡ ከምኡ እውን ህዝባዊ ምልዕዓላትን ማሕበራትን ነቲ ዝፍጠር ለውጢ ብህዱእ ኣገባብ ብኸመይ ናብ ረብሓ ህዝቢ ምውዓል ከም ዝከኣል ዝመሃረኦ ኣለወን። ኣብ ወጻኢ ዝነብር ኤርትራዊ ቅድም ኣብ ቃልሲ ኣንጻር ወጽዓ፡ ደሓር ከኣ ነቲ ብናይ ሓባር ቃልሲ ዝመጽእ ዓወት ድሕሪት ከምዘይምለስ ኣብ ምግባሩ ግደኡ ክፈልጥን ከበርክትን ካብ ተመኩሮ ናይዘን ዝጠቐስናየን ሃገራት ክመሃር ይግበኦ።
ኣብዚ ቀረባ መዓልታት ኣብ ኤርትራ ወተሃደራዊ ታዕሊም ክከታተሉ ዝጸንሑ መንእሰያት ሶማል መቃድሾ ኣብቲ ኣብ ትግራይ ዝካየድ ዘሎ ውግእ ከም ዝተሳተፉን ከቢድ ማህሰይቲ ከም ዘጋጠሞምን ብዝተፈላለዩ ማዕከናት ዜና ክዝረበሉን ክጸሓፈሉን ቀንዩ። ካብ ባህሪ ህግዲፍ እንተነቒልና ኣይግበሮንኳ ዘይበሃል እንተኾነ፡ ክጻረ ዝግበኦ ምዃኑ ግና ውሁብ እዩ። እቲ ቀንዲ ቁምነገር፡ ነዚ ዘሰንብድ ወረ ብሶማላውያን ዝወሃቦ ዘሎ ግብረ-መልሲ እዩ። ዝተፈላለዩ ሕብረተ-ሰብ ሶማል መንግስቶም ብዛዕባዚ ጉዳይ መብርሂ ንክህብ ብጐረርኡ ሓኒቖም ሒዘምዎ ኣለዉ። ብዓብይኡ ከኣ ኣዴታት ሶማል ኣብ መቃድሾን ካለኦት ከተማታት እታ ሃገርን “ደቅና ሰልጢኖም ሃገሮም ክሕልዉ እምበር ምስ ወተሃደራት ኤርትራ ኮይኖም ኣብዘይጉዳዮም ኣብ ውግእ ትግራይ ኣትዮም ንክሃልቁ ኣይኮናን መሪቕና ኣፋኒናዮም” ብዝብል ብዘይስግኣት ይሓታ ኣለዋ። ከምዚ ምግባረን ህይወት ናይቶም ኣብ ትግራይ ሃሊቖም ዝበሃሉ ዘለዉ ደቀንኳ እንተዘይመለሰ ብውሕዱ እቲ መንግስቲ ንብድሪሕጂ ከምዚ ዓይነት ህዝቢ ዘስተናዕቕ ውዲታዊ ስጉምቲ ከይወስድ ዘጠንቅቕን ዝተረፉ ደቀን ናብ ዓዶም ክምለሱ ጸቕጢ ዝፈጥርን እዩ።
ኤርትራውያን መንእሰያት ቅድሚ ሕጂ፡ ብዘይካ ንናይ ኢሳያስ ዝናን ሕነ ናይ ምፍዳይ ህርፋን ምርዋይን ንኤርትራን ህዝባን ኣብ ዘይምልከቶምን ዘየርበሖምን ናይ ግዳም ውግኣት ክጥበሱ ጸኒሖም እዮም። ሎሚ ድማ እነሆ ኣሉ ብዘይበሃለሉ ሓቂ፡ ኣብ ጐኒ ሰራዊት ኢትዮጵያ ተሰሊፎም ኣብ ትግራይ ይካየድ ኣብ ዘሎ ውግእ ኣትዮም ይዋግኡን የዋግኡን ኣለዉ። ኣብዚ ሃገርናን ህዝብናን ዘይርብሕሉ ጥራይ ዘይኮነ ዘይወጽእ ጽልእን ቅርሕንትን ዘስዕብ ውግእ ይሳተፍ ምህላዉ ብኹሉ መለክዕታት ገበን’ዩ ኢልካ ዝሕለፍ ጥራይ ዘይኮነ፡ ንመጻኢ ወለዶ’ውን ዕዳ ሃገር ይውስኽ ምህላዉ ክፍለጥ ይግባእ።
ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ኣብዚ ውግእዚ ብምስታፉን ብዝስዕቦ ጉድኣትን ብዙሓት ኣደታት ክሓዝናን ብዙሓት ቆልዑት ክዝኽትሙን ምዃኖም ርዱእ እዩ። ድሮኳ ኣብ ትግራይ ኣብ ዝተኻየደ ውግእ ኣስማት እንዳጸራሕካ፡ ክንድዚ ተሰዊኦም፡ ተወጊኦምን ተማሪኾምን ዝብል ወረ ኣብ ኤርትራዊ መድረኻት ልሙድ ኮይኑ ኣሎ። ስለዚ እተን ቅድም ደቀን ኣብ ሃገሮም ህዝባዊ ሕድሮም ንምዕዋት ስለ ዝተሰውኡ፡ ሞቶም ሰሚዐን ክነሰን መሪር ሓዘነን ውሒጠን ጸጉሪ ርእሰን ደርሚመን ገጥ ዝበላ ኤርትራውያን ኣደታት፡ ሕጂ ኣብ ትግራይ ኣብ ዘይጉዳዮም ኣትዮም ደቀን ክመቱ እንከለዉ ከምዘየጽቅጣ ርዱእ እዩ። ኣብ ርእስቲ ከም ወለዲ ዝስመዐን ሓዘን፡ ቁጠዐ ኣደታት ሶማልያ እውን ተወሲኽዎ፡ ”ስለምንታይ ደቅና ኣብዘይጉዳዮም ኣትዮም ንሳቶም ይሃልቁ፡ ስድራኦም ንሓዝንን ደቆም ይዝኽትሙን?” ዝብል ድምጸን ከስምዓ እዋኑ እዩ። እዚ ነዴታት ጥራይ ዝተርፍ ዘይኮነ፡ ሰራዊት ኤርትራ እውን መድሕን ህዝቡ ምዃኑ ተገንዚቡ “እምቢ ንውግእ ኣብ ዘይጉዳይካን ኢድ ኣእታውነትን” ክብል፣ መላእ ህዝቢ እውን ስግኣትን ዘይሓላፍነታዊ ዕጽዋን ጉጅለ ህግደፍን ሰይሩ፡ ንድሕነቱን ድሕነት ደቁን ክለዓል ይግበኦ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ደንበ ታቓውሞ ኤርትራ ኣብ ዞባና ብዝፍጠር ምዕባለታት ክጽለው ከም ዝጸንሐ ንኹላትና ብሩህ እዩ። ብመንጽርዚ ክሳብ ክንድቲ’ኳ እንተዘይኮነ ኣብ ቱንዚያ፡ ግብጺ፡ የመን፡ ሱዳን ደሓር ከኣ ኣብ ኢትዮጵያ ብዝተጋህዱ ፖለቲካዊ ምዕባለታት ኣይተጸለናን ማለት ኣይኮነን። ብፍላይ ከኣ እቲ ኣብ ናይ “ኣይሰላም ኣይውግእ” ደረጃ ዝጸንሐ ዝምድና ኤርትራን ኢትዮጵያን፡ ናብ ትካላውን ግሉጽን ዘይኮነ ዝምድና መራሕቲ ክልቲአን ሃገራት ጥራይ ኮይኑ ምስ ተረፈ ብቀረባ ተጸሊና ኢና።
ካብዚ ዘይመትከላዊ ዝምድና ዝተፈላለዩ ወገናት ነናቶም ትጽቢት ነይርዎም። ንሕና ሓይልታት ለውጢ ኤርትራ እውን ከምኡ። ኣብዚ ትጽቢታት “ኩነታት ኤርትራ ድዩ ንኩነታት ኢትዮጵያ ክጸልዎ፡ ወይስ ብኣንጻሩ እዩ ክኸውን?” ዝብል ናይ ብዙሓት ሕቶ ነይሩ። ኣብቲ እዋንቲ ኩነታት ኤርትራ ከምቲ ክሳብ ሕጂ’ውን ዘለዎ፡ ወጽዓን ጭቆናን ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ሱር ዝሰደደሉ፡ ኩነታት ኢትዮጵያ ከኣ ለውጢ ዘድበንብነሉ መድረኽ ብምንባሩ፡ ኣብ ኤርትራ ጽልዋ ከሕድር እሞ ህዝብና ዝርበሓሉ ለውጢ ትንፋስ ክሰኩዕ ናይ መብዛሕትና ግምት ነይሩ። ንዝተወሰነ ግዜ እውን ምስቲ ዶባት ኤርትራን ኢትዮጵያን ቀጥዒ ብዘይነበሮ ተኸፊቱ፡ ህዝቢ ኤርትራ ካብን ናብን ኢትዮጵያ ክውሕዝ እንከሎ፡ ዝተፈላለዩ ቀረባት ከኣ ካብ ኢትዮጵያ ናብ ኤርትራ ምስ ወሓዘ ወዮ ግምትና ሓቂ ዝኾነ ይመስል ነይሩ።
እንተኾነ እዚ ክጅመር እንከሎ እውን ብፍላይ ብወገን ኤርትራ ካብ ምስ ሓደ ወገን ተፋቒርካ ነቲ ሓደ ምግላልን ሕነ ምፍዳይን ሓሊፉ፡ ግቡእ መልክዕ ዝሓዘን ኣብጽኑዕ ባይታ ዝተሰረተን ኣይነበረን። ነታ ብቐረባ ምስ ኤርትራ ኣብ ብዙሕ መዳያት ኣዝያ እትጸላሎ ክልል ትግራይ ዝጓነየ ዝምድና፡ ንጸቢብ ረብሓኡ ከምዘይውዕል ዝተረደአን ካብቲ ምጽልላው ዝሰገአን ጉጅለ ህግዲፍ ዘይብሩህ ምስምስ ፈጢሩ ተቐላጢፉ ነቲ ተኸፊቱ ዝነበረ ኣፍደገታት ዓጽይዎ። ቀንዲ ዕላማ ናይቲ መሊስካ ምዕጻው ከኣ እቲ ናይቲ ምጽልላው ኣቕጣጫ ቀይርካ፡ ኣብ ኤርትራ ዝነበረን ጌና ዘሎን ጸረ ህዝቢ ምምሕዳር ኣብ ኢትዮጵያ እውን ጸላዊ ዝኾነሉ ኩነታት ንምፍጣር እዩ ነይሩ።
እዚ ምህዞ ጉጅለ ህግዲፍ ምስቲ ኣብ ኢትዮጵያ ዝተራእየ እሞ ብዙሓት እምነት ኣንቢረምሉ ዝነበሩ ለውጢ ከምቲ ዝድለ ምስ ዘይምጉዓዙ ተደሚሩ እቲ ኢሳያስ ዝደረሶ ድራማታት ጉጅለ ህግደፍ ከም ድሌቱ ዝስዕሰዓሉ ጓይላ ኮይኑ። ናይ ኤርትራ ልኡላውነት ኣብ ስግኣት ምውዳቕን ለውጢ ኣብ ኢትዮጵያ ምኹላፍን ከኣ ናይዚ ምልክታት እዮም። ኣብ ኢትዮጵያ ለውጢ ኣቕጣጭኡ ክቕይር እንከሎ ብዓብይኡ ሃስያኡ ንህዝቢ ኢትዮጵያ ዘገድስ ኮይኑ፡ ብመንጽርቲ ንኢሳያስ ኣብ ዝሰፍሐ ሜዳ ንከኹድድ ዕድል ዝህብ ምዃኑ ከኣ ኣብ ኤርትራ’ውን መሊሱ ለውጢ ረጊጡ ዝዓጹ ብምዃኑ ዘስዓቦ ኣሉታ እዚ ንርእዮ ዘለና እዩ።
እዚ ካብ ኮነ እምበኣር፡ ህዝቢ ኤርትራን ናይ ለውጢ ሓይልታቱን ቃልሲ ሎሚ እውን ከም ዝቕጽል ርዱእ እዩ። እቲ ቃልሲ ነዚ ዝተናኸፍናዮ ምዕባለታት ኣብ ግምት ዘእተወ ክኸውን ከኣ ናይ ግድን እዩ። ሎሚ ኣብ ኢትዮጵያ ዝረአ ዘሎ ኩነታት ናይ ኢሳያኣስ ንከባብና ብመዕቀኒኡ ናይ ምውዳብ ህርፋን ተወሲኽዎ፡ ኣብ ቀጻሊ ውግእ ምእታው ጀሚሩ ኣሎ። ብዙሓት ብኣልማማ ይእሰሩ ኣለዉ። ዓሌታዊ ጐንጽታት መመሊሱ ይገድድ ኣሎ። ንምርጫ ወሲኽካ ብዙሓት ዲሞክራስያውን ሰብኣውን መሰላት ይጠሓሱ ኣለዉ። ሕገመንግስቲ ይጨራረም ኣሎ። ብፍላይ ኣብ ትግራይ ዝረአ ዘሎ ደማዊ ውግእ ዘስዓቦ ሞት፡ ምምዝባል፡ ስደትን ጥሜትን ነዚ ዘርኢ እዩ። እዚ ሎሚ ኣይኮነንዶ ንዓና ከም ናይ ቀረባ ጐረቤትን ሳዕቤኑ ዝጸልወናን ንዓለም እውን ዝተነጸረ ርኡይ ሓቂ እዩ። ነዚ ክዉን ሓቂ ካብ ቅድም እውን ኣይኮነንዶ ንሕና ጉጅለ ህግዲፍ ዕድል እንተረኺቡ ከምዘየናሕሲ እንግምት፡ እቶም ክሳብ ሕጂ ነቲ ጉጅለ “ኣለናልካ” ክብልዎ ዝጸንሑ ወገናትና እውን ከምቲ “ኣደስ ትሓብእ እሞ ሓበላ ዓይኒ ነይትሓብእ” ዝበሃል ዘመኻንይሉ ኣይኮነን።
ናይ ለውጢ ቃልስና ነዚ ኣብ ከባብና ዝርአ ዘሎ ምዕባለታት ኣብ ግምት ብዘእተወ ክንሕዞ ኣለና ክንብል እንከለና፡ ዝያዳ ክንደፍኣሎም እምበር ንድሕሪት ክንመልሶም ካብ ዘይግብኡና ዋኒናት ሓደ ሓቢርካ ናይ ምቅላስ ኣድላይነት እዩ። ስለዚ ንሓድነትና ኣብ ዝምልከት ክሳብ ሕጂ ተደኲኖም ዘለዉ ናይ ምሕያል፡ ተጀሚሮም ዘለዉ መስርሓት ከኣ ናይ ምቅልጣፎም ጉዳይ ግዜ ዝህብ ኣይኮነን። ኣብዚ መስርሕዚ ካብቲ ዝኸይድ ዘሎ ምዕባለታት ንድግፎን ዘይንድግፎን ተርእዮታት ክፍጠር ውሁብ እዩ። ክንድግፍ ኮነ ክንነጽግ እንከለና እምበኣር፡ በቲ ኣብ ኣዝዩ በሊሕ ምንሕናሕ ዝርከብ ዘሎ ወገናት ዝህቦ ዜናታት ከይተሰለብና፡ ንርትዓውነት ከይጓዕጸጽና፡ ንናይ ክሳብ ሕጂ ኣጠማመትና ከይዘንጋዕና ክኸውን ናይ ግድን እዩ።
ኣቦመንበር ሰዲህኤ ብጻይ ተስፋይ ወልደሚካኤል (ደጊጋ)፡ ኣብ መኽፈቲ ኣብዚ ቀረባ መዓልታት ኣብ ዝተኻየደ ጉባአ ዞባ ሰሜን ኣሜሪካ ሰዲህኤ “ ንሕና ከም ሰልፊ፡ በቲ ማእከላይ ባይቶና ዝወሰኖ መሰረት፡ ብንጹር ክንጐዓዝ ጸኒሕና ኣሎና። ኣብ ትሕቲ ዝዀነ ኩነታት ኢደ ጣልቃነት ኤርትራ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ኣይንቕበልን ኣይንፈቅድን ። “ ዝበሎ ከኣ፡ ነዚ ኣብ ግምት ብዘእተወ እዩ። እቲ ቀንዲ መዕቀኒ ማእከልና ከኣ ናይ ኤርትራን ህዝባን ረብሓ ምዕቃብን ካብ ኢድ ኣእታውነት ተዓቂብካ ናይ ለውጢ ቃልስና ንቕድሚት ምድፋእን ክኸውን ይግበኦ። ኣብ ናይ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኣሰላልፋና እውን ቦታና ነዚ ኣብ ግምት ብዘእተወ ዝቕየስ ክኸውን ተመራጺ’ዩ። ዝያዳ ኩሉ ከኣ ነዚ ኣብ ዞባና ዝረአ ዘሎ ብደቂቕ ከነጽነዖን ክንመሃረሉን የድሊ።
ነቶም ኣብ ዝለዓለ ጐንጽን ውግእን ኣትዮም ዘለዉ ክንሕግዝ ብኡ ኣቢልና ድማ ናይቲ ክፍጠር ዝኽእል ህድኣት ተረባሕቲ ምእንቲ ክንከውን፡ ናይቲ ጸገም ኣካል ቅድሚ ምዃን፡ ክልቲኦም ሰዓርቲ ዝኾንሉ ኩነታት ምፍጣር ናይ “ከንበርክኸካ እየ” ኣምር ከምዘየዋጽኦም ከነርእዮም ክንጽዕር ይግበና። ውግእን ህልኽን ግና ካልእ ጐንጺ ዘስዕብ እምበር መፍትሒ ከምዘይኮነ ምርኣይ እውን ኣገዳሲ እዩ። ጉጅለ ህግደፍ ግና ኣብ ከምዚ ዓይነት ኩልኻ ተዓወቲ እትኾነሉ ህሞት ክነብር ባህሪኡ ስለ ዘይፈቕደሉ፡ እንታይ ይገብር ከም ዘሎ ንዕዘቦ ኣለና። ከምቲ ውግእ፡ ውግእዩ ዘስዕብ ዝበልናዮ፡ ኣብ ትግራይ ውግእ ምስ ተጀመረ፡ እቲ ቅድም እውን ዝተለምደ ምልክታ ዝነበሮም ዶብ ኢትዮጵያን ሱዳንን ናበይ ከም ዝዓረገን ንጉጅለ ኢሳያስ ወሲኽካ ናይ ብዙሓት ናይ ጐንጺ ኣምለኽቲ ድሌት ከም ዝሰሓበን ንዕዘቦ ኣለና። ድሕሪኡ እንታይን ብመንን ከም ዝስዕብ ምግማት እውን ዘጸግም ኣይኮነን። ስለዚ ንሕና እውን፡ ካብዚ ማዕበልዚ ከምዘይንርሕቅ’ኳ ርዱእ እንተኾነ፡ ምስ መንን እንታይን ንገብር ግና ብህድኣት እሞ ከኣ ካብ ኣካይዳ ጉጅለ ህግዲፍ ብዝተፈልየ ክንርደኦ ይግበኣና
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብዚ እዋንዚ ብሓፈሻ ዓለምና ብፍላይ ከኣ ዞባና ኣብ ከመይ ዝኣመሰለ ምዕልባጥ ከም ዘለዉ ንኹላትና ብሩህ እዩ። ማዕረማዕረቲ ኣዝዩ ኣሰካፊ ኮይኑ ዘሎን መዓስ ከም ዘብቅዕ እውን ዘይፍለጥን፡ ተላባዒ ኮቪድ-19፡ ፖለቲካዊ ዘይምርግጋእ እውን ነተን ናይ ህድኣት ኣብነት ኮይነን ክግለጻ ዝጸንሓ ዓበይቲ ሃገራት ከይተረፈ ኣብ ዝብድህ ደረጃ ይርከብ። ህልዊ ኩነታት ምስግጋር ስልጣን ኣብ ሕቡራት መንግስታት ኣሜርካ ከኣ ከም ኣብነት ዝጥቀስ እዩ።
ነዚ ኣብ ዞባና ዝረአ ዘሎ ናዕብታት ተኸቲሉ ክመጽእ ዝኽእል ሓድሽ ፖለቲካዊ ኣሰላልፋ ኣብ ግምት ብምእታው፡ መንግስታት ንዲፕሎማስያዊ ኣጀንደኦም ክንድቲ ንውሽጣዊ ጉዳያቶም ዝህብዎ ቆላሕታ ምናልባት እውን ካብኡ ንላዕሊ ከድህብሉ ኣብ ዝግደድሉ ደረጃ ይርከቡ። ወዮ ኣብ ኤርትራዊ ዘቤታዊ ዛዕባታት፡ መንግስታዊ ሓላፍነት ወሲዱ ተዋሲኡ ሕቶ ህዝቢ መሊሱ ሓድሽ ህሞት ክፈጥር ዘይተዓደለ ጉሒላ ጉጅለ ህግዲፍ እውን ነዚ ዝረአ ዘሎ ዓለማውን ከባብያውን ቅልውላው መዝሚዙ ካብቲ ተነጺሉ ተሓቢእሉ ዝነበረ ጐዳጉዲ ዓዲ ሃሎ ወጺኡ በታ ዘላቶ ናይ ምጽያቕ ዓቕሙ ላዕልን ታሕትን ይብል ኣሎ። እዚ ጉጅለ ነዚ ናይ ምዝራግ ዕድል ካብ ዝረክብ ካብቲ ምስ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ዝተዓራረኸሉ ጸብጺብካ ድሮ 3ይ ዓመቱ ሒዙ ኣሎ።
ካብቶም ናይዚ ንዕዘቦ ዘለና ከባብያዊ ነውጺ ጠንቂ ዝኾኑ ምዕባለታት፡ ኢትዮጵያ ብጉዳይ ኣግእዞ ዲጋ ኣባይ ምስ ሱዳንን ግብጽን ኣትያቶ ዘላ ምስሕሓብን ናብ ውግእ ዓሪጉ ዘሎ ሕገመንግስታውን ፖለቲካውን ምስሕሓብ ዘስዓቦ፡ ኣብ ብሄር ዘተኮረ ሕድሕድ ምቅትታል ከም ኣብነት ዝጥቀሱ እዮም። ኣብ መንጎ ኬንያን ሶማልን፡ ኣብ መንጎ ኤርትራን ጅቡትን ፈኸፍም ዝብል ዘሎ ድጉል ሓዊ እውን ብጽሒት ኣለዎ።
ጉጅለ ህግዲፍ፡ ከምቲ “ዘይሓፍር ድሙስ ገብረማርያም ስሙ” ዝበሃል፡ ጌና ኣብ ውሽጡ ከም ጉጅለ ኮነ፡ ምስ ህዝቢ ኤርትራ ዘይተዓርቀ ይቕረ ዘይበሃሎ፡ ኣዝዩ ዝተረሓሓቐ ፍልልይ እንዳሃለዎ፡ ኣብ ዞባና ዓራቓይን ጐብለል ሓቢርካ ናይ ምንባርን ክኸውን ፈቲኑ። እንተኾነ እቲ ንህዝቢ ኤርትራ ዝጸልኣሉን ዝጭቁነሉን ጠላም ባህሪኡ፡ እንተገሸ እውን ምስኡ ክኸይድ ግድን ስለ ዝነበረ፡ እቲ ብጉልባብ ኣተዓራቕነት ናብ ደገ ኬድካ ምስልኻ ናይ ምጽብባቕ ሕልሙ ኣይሰመረሉን። ምናልባት እውን ደሓን ዝነበሩ ወገናት ንሱ ምስ ገሾም ኣጣቚሱ ዘበኣሶም ከይኮኑ ናይ ብዙሓት ግምት እዩ። ኣብ ውሽጣዊ ግርጭት ኢትዮጵያ ንዝጸንሖ ናይ ምብላሕ ብጽሒት እውን ዘርኢ እዩ። ምስዚ ኩሉ ግና እታ ምስ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ዝጀመራ ጉልብብቲ ዝምድና ቀጺላ። ምቕጻላ ጥራይ ዘይኮነ ሓቀኛ ባህርን ድሌትን ጉጅለ ህግደፍ ካብቲ ዝምድና እንታይ ከም ዝነበረ ናብ እተርእየሉ ናይ ዝርያ ደረጃ ከም ዝበጸሐት ብግብሪ ተርኢ ኣላ።
ውልቀ-መላኺ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ብዝሰርሖ ንልኡላውነት ኤርትራ ኣብ ምልክት ሕቶ ዘእትው ሓሳዊ ናይ ሰላም ድራማ፡ ናይ ዝተወሰኑ መንግስታት ከባቢና ቀልቢ ስሒቡ ከም ዝነበረ ናይ ቀረባ ተዘክሮና እዩ። ምስ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ዓሊ ኮይኖም፡ ኣብ ሳዑዲ ዓረብያን ሕቡራት ኤመራትን ከይዶም ዝተመረቕዎን ወርቂ ዝተሰለምዎን ናይዚ ኣብነት እዩ። ብኣንጻሩ ነዚ ጉዳይ ብሓያል ምጥርጣር ዝረኣየኦ ሃገራት ኣለዋ። እዚ ናይ ክልተ “መሓዙት” ኢሳያስን ኣብይን ንፕረሲደንት ሶማልያ ኣኸቲልካ ፈቐዶ ከተማታት ኮለል ምባል፡ ኣባል ኢጋድ ዝኾና ሃገራት ምብራቕ ኣፍሪቃ ብጽቡቕ ዓይኒ ዘይምርኣየን ከም መርኣያ ዝጥቀስ እዩ። ኢሳይስ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ብማዕዶ ካብ ምጥቛስ ሓሊፉ ኢዱ ኣእትዩ ደም ኤርትራውያን መንእሰያት የፍስስን ስሞም ብራስያን ዓመጽን የጸልምን ኣሎ። ምናልባት እውን ንመጻኢ እንታይ ከም ዝጐተሉ ከይተረደአ፡ በቲ ዘይንታዩ ዝፈሰሰ ደም ኤርትራውያን ናይ ልቡ ከም ዝመለኣሉ ጌሩ ወሲድዎ ይኸውን።
ናይ መራሒ ጉጅለ ህግዲፍ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ኢድ ምእታው፡ ህዝቢ ኤርትራ ብብዙሕ ምኽንያታት ዘይድግፎ እዩ። ሕዝቢ ኢትዮጵያ እውን ኣይደገፎን ጥራይ ዘይኮነ “ስለምንታይ ወተሃደራት ኤርትራ ኣብ ጉዳይና ይኣትዉና?” ዝብል ሕቶ የልዕል ኣሎ። ርሑቕ ከይከድና ናይቲ “ሰሜን እዝ” ዝበሃል ኣካል ሰራዊት ኢትዮጵያ ኣዛዚ ሜጀር ጀነራል በላይ ስዩም፡ ኣብ ከተማ መቐለ ኣብ ዝተኻየደ ህዝባዊ ኣኼባ ብወግዒ፡ “ሰራዊት ኤርትራ ኣብ ውግእ ትግራይ ተሳቲፉ እዩ። እንተኾነ ባዕሉ እዩ ኣትዩ እምበር ኣይዓደምናዮን” ዝበልዎ ዘገርም ዘረባ ምጥቃስ ይከኣል። እዚ ኣበሃህላኦም በቲ ሓደ ወገን ነቲ ገለ ምስ ህግዲፍ ሕግብግብ ዝበሉ ኤርትራውያን፡ እቲ ብስም ናይ ወጻኢ ጉዳያት ሚኒስተር ተላኣኣኺ ኢሳያስ ዝኾነ ዑስማን ሳልሕን ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ኣብይ ኣሕመድን ክሓባብእዎ ፈቲኖም ዝነበሩ ወተሃደራዊ ጣልቃ ኣእታውነት ህግደፍ ዝቃልዕ እዩ። በቲ ካልእ ወገን ከኣ ናይ ኢሳያስ ኣብ ዘጉዳይካ ናይ ምእታው ክቱር ህርፋን ዘመልክት እዩ። ካብዚ ክዉን ሓቂ ነቒሎም፡ ነቲ ኢድ ኣእታውነት ኣፍደገ ዝኸፈተ ናይ ክልቲኦም መራሕቲ “ዘይግሉጽ” ክንብሎ ዝጸናሕና ዝምድና “መርህ-ኣልባ” ኢሎም ዝገልጽዎ ኢትዮጵያውያን መስተውዓልቲ ብዙሓት እዮም።
ነቲ ኢሳያስ “ብዕራይሲ ዝበልዖ ሳዕሪ እምበር፡ ዝጽበዮ ገደል ኣይረኣዮን” ዝብል ምስላ ወለድና ከየስተውዓለ፡ ዝኸዶ መንገዲ ተኸቲሎም፡ ዝውጥርዎ ምዕባለታት ክረኣዩ ጀሚሮም ኣለዉ። ምትፍናን ኢትዮጵያን ሱዳንን ናይ ግብጺ ብድሕሪ’ቲ መጋረጃ ደቂቕ ምጽንጻንን ሓደ እዩ። በቲ ካልእ ወገን ከኣ ናይተን ኢሳያስ ከም ኣንጭዋ ክልተ ዓንዴል፡ ንሓንሳብ ምስቲኣ ንሓንሳብ ከም ምስተን ካለኦት እንዳውደኽደኸ ገንዘብን ንዋትን ዝቕበለለን ዝነበረ ሃገራት ሓድሽ ኣሰላልፋ ይረአ ኣሎ። ሳዑድ ዕረብያ፡ ሕቡራት ኤማራት፡ ባህሬንን ግብጽን ምስታ ኢሳያስ ዝጠለማ ኳታር ተዓሪቐን ኣብ ልዕሊኣ ኣንቢረንኦ ዝነበራ እገዳታት የልዕላላ ኣለዋ። ኣብቲ ዕርቀን ከኣ ረብሓን ልኡላውነትን ሱዳን ምዕቃብ ኣብ ቅድሚት ኣስፊረናኦ ኣለዋ።
ነዚ ተኸቲሉ ናይ “ጠፋእናባ” ብዝመስል ሸበድበድ እታ 2ተ ቀወምቲ ዝኣባላታ ጉጅለ ልኡኽ ኢሳያስ ናብ ካርቱም ከይዳ። ንጽባሒቱ ከኣ ናይ ሱዳን ልኡኽ ናብ ኣስመራ መጺኡ። እዚ ኩሉ ምዕልባጥ ከኣ፡ ያኢ ኢሳያስስ ንኢትዮጵያን ሱዳንን ዓሪቑ ጉዳያት ከህድእ ይሕልን ከም ዘሎ እዩ ዘመላኽት። እንተኾነ ክሳብ ሕጂ ኣይሰለጦን። ኣብዚ እዩ ከኣ በቶም ንሕዱር መናቖቲ ባህርያቱ ዝፈልጡ ወገናት “ህግዲፍሲ ይጽይቕ እምበር፡ ኣይዓርቕን” ዝበሃል ዘሎ። ዓራቓይ ክትከውን ብውሕዱ ዘቤታዊ ጉዳይካ ወጊንካ፡ ኣካል ናይቲ ዕርቂ ዘድልዮ ምስሕሓብ ክትከውን ኣይከኣልን። ጉጅለ ህግዲፍ ግና ከምቲ ንዕዘቦ ዘለና በቲ ሓደ ኢዱ ኣብቲ ጐንጺ እንዳቋማጥዐ እዩ፡ በቲ ሓደ ኢዱ ዓራቒ ክኸውን ዝደሊ ዘሎ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ህዝቢ ኤርትራ ከም ዝኾነ ካልእ ህዝቢታት ዓለም ዘይሓልፍን ዘይነጽፍን በዓል ክቡር ባሕሪ ታሪኽ እዩ። ኩሎም ካብዚ ህዝባዊ ባሕሪ ዝወጹ፡ ኣብ ጉዳይ ሃገሮምን ህዝቦምን ተመሳሳሊ ኣተሓሳስባ ብዘለዎም ዜጋታት ዝምስረት ፖለቲካዊ ሰልፊ፡ ውድብ፡ ማሕበርን ካልእ ምልዕዓልን ከኣ ኣካል ናይዚ ህዝቢ ካብ ምዃን ሓሊፉ፡ ምስ ህዝቢ “ናይ ሓደ ቅርሺ ካለኣይ ገጽ እየ” ኢሉ ክንየትን ክመዓራረን ኣይክእልን። ብኣተሓሳስባኡ ናይ ህዝቢ ተቐባልነት ክረክብ ክጽዕርን ህዝቢ ነቲ ይምእመኣኒ እዩ ዝበሎ እምነቱ ከንብረሉን ከኣ ንቡር እዩ።
እቲ ንቀጻልነቱ ከድልዮ እንከሎ፡ ህዝብና ንዘለዎ ፍቕሪ ሃገርን ንሰማእታቱ ዘለዎ ዓሚቕ ክብርን፡ መዝሚዙ ንገዛእ ርእሱ ምስ ህዝቢ ክጠብቕን ከደባለቕን ዝህቅን ጉጅለ ህግደፍ ግና፡ ብዘይካ ሓይልን ዓመጽን ኣካል ህዝቢ ኤርትራ ከብሎ ዝኽእል ኣተሓሳስባን ሕጋዊ ምትእስሳርን’ኳ የብሉን። ሓደ ምእንቲ ህዝቢ ይቃለስ እየ ዝብል ውድብ ወይ ሰልፊ፡ ቅድሚ መላእ ህዝቢ ክውክል ምምጥጣሩ፡ ኣቐዲሙ ምስቶም ውሱናት ኣባላቱ ዘተኣሳስሮ ትካላዊ መስኖ፡ ዝምረሓሉ ቅዋምን ንከዕውቶ ዝትልሞ ሸቶ ክህልዎን ከኽብሮን ንዘውጸኦ ሕግታት ዘለዎ ምእዙዝነት ከውሕስን ክበቅዕ ይግባእ።
ብመንጽርዚ ክንርእዮ እንከለና፡ እቲ ኣብ ማእከል ጐልጐል፡ ብዘይካ ጉልበት ጥልመትን ካልእ እንዶ ዘየብሉ ክነሱ፡ “ካልእ ገጽ ናይ ህዝቢ ኤርትራ እየ” ክብል ዘይሓፍር ጉጅለ ህግደፍ፡ ነቶም ዝርካቦም ንገለን ኣእሚኑ ንገለን ከኣ ኣደናጊሩ ወይ ብግዝያዊ ጠቕሚ ኣስዲዑ ኣብ ጐኑ ዘሰለፎም ኣባላቱ’ኳ ካብ ዝጠልሞም ነዊሕ ግዜ ኮይኑ እዩ። ነቲ ብሕጋውን ዲሞክራስያውን ምርጫ ዘይኮነስ፡ ብኢደወነኑ ከካብቲ ዝደለዮ ኩርነዓት እንዳቆንጠረ ዘቖሞ መሪሕነታዊ ኣካላቱ ካብ ዝጥንጥኖ እውን ሎሚስ ቀደም ኮይኑ እዩ። ናይቲ ዝሽቅጠሉ ጉጅለ ጉባአ ወይ ናይ መሪሕነታዊ ኣካላቱ ኣኼባ ዝበሃል ቋንቋ ካብ መዝገቡ ቀደም ሓኺኽዎ እዩ። ነዚ ዕሙት ኣካይድኡ ንዝነቐፉ ኣካላት ከኣ ብኸቢድ ገበን ይኸሶም። ስለዚ ጉጅለ ህግደፍ ኣንዳተጸልጸለን እንዳደስከለን ቅድም ናብ ጉጅለ ኢሳያስ ወሪዱ። ሎሚ ከኣ እነሆ ኣብ ኢድ ሓደ ውልቀ መላኺ ባእታ በጺሑ። ነዚ ኣቐሚጦም በቲ ሓደ ወገን እቲ ጉጅለ ንህዝቢ ኤርትራ ከም ዝውክል፡ በቲ ካልእ ወገን ከኣ ህዝቢ ኤርትራ ናይቲ ጉጅለ መራሒ ብዘመሓላልፎም ውሳነታት፡ ብዝወስዶም ጽሉላት ስጉምትታትን ከም ሳዕቤናቱ ናይ ዝፍጠር ገበን ከም ዝሕተትን ኣምሲሎም ከቕርብዎ ዝፍትኑ ከጋጥሙ እንከለዉ ካብ ምግራም ሓሊፉ ዘተዓዛዝብ እዩ። “ሕነ ቀራናትስ ንጓዕማማት” እውን የብል።
መብዛሕቶም ኣሚነምሉ ድዮም ተገሪሆም ኣባላት እቲ ጉጅለ ዝነበሩ ኤርትራውያን ካብ ዝርሕርሕዎ ነዊሕ ግዜ ኮይኑ ኣሎ። ምርሕራሕ ጥራይ ዘይኮነ ምእንቲ ራህዋን ቅሳነትን ህዝቦም ኣንጻርቲ ጉጅለ ይቃለሱ ኣለዉ። ከምቲ “ካብ ብሱል ጥረ ኣይሰኣንን” ዝበሃል ግና ኣዝዮም ውሑዳት ጌና በቲ ቀደም ዝጀመርዎ ካብ ጭረሖ “ንኺድ ጥራይ” ዘይተመልሱ እውን ኣለዉ። እንተኾነ ናይ ግዜ ጉዳይ እንተዘይኮይኑ እዞም ውሑዳት እውን ነቲ ጉጅለ ራሕሪሖም ኣካል እቲ ቃልሲ ምእንቲ ለውጢ ከም ዝኾኑ ዘጠራጥር ኣይኮነን።
እቲ ጉጅለ ኣይኮነንዶ ንህዝቢ ኤርትራ ክውክል ከምቲ “ኣደኻስ ብስም ኣይትወጽዕካ” ዝበሃል፡ ነቲ ብዲሞክራስን ፍትሕን ዘቀናጅዎ ጉጅለኡ እውን ከም ዝጠለሞ ካብ ዘመልክቱ ኣብነታት፡ እቲ ኣጀማምራ ዝምድናኡ ምስ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ከም ኣብነት ዝውሰድ እዩ። ነቲ ዝምድና ንምጽብባቑኳ፡ “ዝምድና ህዝብታት ኤርትራን ኢትዮጵያን” ኢልካ ንምጥማቑ እንተተፈተነ፡ ናይ ክልተ ህዝብታት ዘይኮነ ናይ ክልተ “መራሕቲ” ጥራይ ምንባሩ ንክቃላዕ ግዜ ኣይወሰደን። መላእ ህዝቢ ኤርትራስ ይትረፍ፡ ኣባላትን ትካላትን ጉጅለ ህግዲፍ እውን ብዘይካ ኣብ ዝኽሪ መዓልቲ ሰማእታት 20 ሰነ ብመደረ ዲክታተር ኢሳያስ ክጥቀስ እንከሎ እዩ ሰሚዑ። ድሕሪኡ እንተኾነ እውን እቲ ዛዕባ ኣዝዩ ኣገዳሲ ክነሱ፡ ኣብ ኣኼባ ማእከላይ ኮሚተ፡ ኣብ ርክብ ፈጻሚ ኣካል ናይቲ ጉጅለ ወይ ካቢነ ሚኒስተራት ተራእዩ ተወሲኑ ክብል ዘኽእሎ ሓበሬታን ሞራልን ከምዘይነበሮን ክሳብ ሕጂ እንተኾነ እውን ከምዘየብሉ ርኡይ እዩ። ስለዚ እቲ ዝምድና ነቲ ጉጅለ ከም ውዳበ ከም ዘይውክል ንጹር ካብ ኮነ፡ ንህዝቢ ኤርትራ እውን ከም ዘይምልክት ውሁብ እዩ። ውጽኢቱ’ውን ከምኡ እዩ።
ጉጅለ ህግዲፍ ሓጥያት ክፍጽም እንከሎ፡ ምእንቲ መሳኽምቲ ገበን ክኾኖ፡ ፈታዊኡ ተመሲሉ ከም ቁርዲድ ናብ ህዝቢ ምልሓግን ምጽጋዕን ኣመሉ እዩ። እቲ ጉጅለ ብኸምዚ ዓይነት መህደሚ ክጣበብ ምስቲ ሸፋጢ ባህሪኡ ርዱእ እዩ። ንኣብነት ኣብዚ እዋንዚ ምእታው ሰራዊት ኤርትራ ናብቲ ኣብ ትግራይ ዝካየድ ዘሎ ውግእ ንህዝቢ ኤርትራ ከም ዝምልከቶ ኣምሲልካ ምግላጹ ንሰምዕ ኣለና። ካብዚ ሓሊፉ እቲ ሰራዊት ኣብቲ ውግእ ፈጺምዎ ተባሂሉ ዝኽሰሰሉ ዘሎ ስርቂ፡ ቅትለትን ምዕናው ትካላትን ንህዝቢ ኤርትራ ከም ዘይውክል ፍሉጥ ክነሱ፡ ከምዝውክል ኣምሲልካ ብምቕራብ ክርክርን ክትዕን ይስማዕ ኣሎ።
እቶም ኣብዚ ተሃዋሲ ዛዕባታት ንግደ ህዝቢ ኤርትራ ብዝምልከት ዝከራኸሩ ዘለዉ፡ ቅድሚ ኩሉ ክግንዘብዎ ዝግበኦም መሰረታዊ ጉዳይ፡ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ገዛእ ጉዳዩ እውን ዝኾነ ይኹን ናይ ምውሳን ተሳትፎ ዘይብሉ ምዃኑ እዩ። ግዳይ ናይቲ ኢሳያስ ዝጽይቖ ካብ ምዃን ግና ዓዲ ኣይወዓለን። ህዝቢ ኤርትራ ንጉጅለ ህግዲፍ ዝቆጻጸረሉ ሕገመንግስታዊ ውዕልን ትካላዊ መራኸብን ዘየብሉ ምዃኑ እውን ግንዛበ ክረክብ ይግበኦ። ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ከቢድ ኣርዑት ምልኪ ይነብር ከም ዘሎ፡ ኣይኮነንዶ ኣብ ድርኩዂት ሃገርና ዘለዉ ተጋሩን ካለኦት ኢትዮጵያውያንን ኣብ ኣዝዩ ርሑቕ ኩርነዓት ዓለም ዘለዉ ወገናት እውን ይፈልጥዎ እዮም። ስለዚ ህዝቢ ኤርትራ ብዘይወዓሎ ክውንጀል ኣይግበኦን። ምናልባት ኮነ ኢሎም ሓጥያት ጉጅለ ህግዲፍ ንምፍዃስ ወይ ንምሕባእ ንህዝብና ኣብ ዘይወዕሎ ገበን ከእትዉዎን ነቲ ክቡር ስሙ ክድዉኑን ዝህቅኑ ወገናት እንተልዮም “ኣይፋልኩምን ናብ ልብኹም ተመለሱ” ኢና እንብሎም።
