http://ascenteq.com/project/epdp

ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ፡ ኣብ ትግራይ ኣብ ልዕሊ ኤርትራውያን ስደተኛታት ዝፍጸም ዘሎ መጥቃዕቲ ከም ዘሻቐላ ብምጥቃስ፡ ኣብ ልዕሊኦም  ዝፍጸም መጥቃዕትን ምፍራራሕን ደው ክብል ጸዊዓ። ወሃቢት ቃል ሚኒሰትሪ ጉዳያት ወጻኢ ኣሜሪካ ጁሊና ኣብ ዝሃበኦ ሓበሬታ፡ "ምስ ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ ዝምድና ዘለዎም ወተሃደራዊ ሓይልታትን ምልሻን ኣብ ልዕሊ ኣብ ትግራይ ዝርከቡ ኤርትራውያን ስደተኛታት ብዝፈጸምዎ መጥቃዕቲ ኣዚና ኢና ተሻቒልና ከም ዝበላ ማዕከን ዜና ቢቢሲ ኣፍሊጡ።

እተን ወሃቢት ቃል ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣብ ዝሓለፈ ወርሒ ጥሪ 2021 ብወተሃደራት ኤርትራ ቅትለት፡ ጭውያን ኣገዲድካ ናብ ዓዶም ምምላስን ከም ዘጋጠሞም ጠቒሰን፡ ኣብ መጻኢ ዝምልከቶም ኣካላት ካብ ከምዚ ዓይነት ተግባር ክእደቡ ጸዊዐን። ወሃብ ቃል ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት፡ ባባር ባሎች ብወገኖም፡ ኣብዚ ቀረባ መዓልታት ኣብቲ መደበራት ሓደ ስደተኛ ከም ዝተቐትለን፡ ኣብዚ እዋንዚ እቶም ስደተኛታት ብሕጽረት ጽሩይ ማይን ካልእ ከም መግብን መድሃኒትን ዝኣመሰለ መሰረታዊ ቀረባትን ይጽገሙ ከም ዘለዉ ሓቢሮም። ኣተሓሒዞም ከኣ ላዕለዋይ ኮሚሽ ጉዳይ ስደተኛታት ብዛዕባቶም ኣብ መደበራት ማይዓይንን ዓዲ ሓርሽን ዘለዉ ስደተኛታት ደሃይ ካብ ዝረክብ ሳምንታት ከም ዝሓለፈ ሓቢሮም። እቶም ኣብተን መዓስከራት ዝርከቡ ኣስታት 24 ሽሕ ኤርትራውያን ስደተኛታት ወርሓዊ ዝወሃቦም ናይ መግቢ ሓገዝ ካብ ዝቕበሉ ሓደ ወርሒ ስለ ዝኾነ ሓደጋ ጥሜት ኣጋጢምዎም ከም ዘሎ ባባር ባሎች ጠቒሶም።

ምስቲ ኣብቲ ከባቢ ውግኣት ምቕጻሉ ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ዝለዓለ ሻቕሎት ሓዲርዎ ኣሎ። እቲ ዜና ኣብቲ ከባቢ ውግእ ዘስዓቦ ምፍርራሕን ክትራንን ከም ዘጋጥም’ውን ጠቒሱ። መራሕቲ ሓይልታት ትግራይ ብወገኖም ኣብ ዝሓለፈ ሰሙን፡ ኣብ ልዕሊ ኤርትራውያን ስደተኛታት ተፈጺሙ ዝተባህለ ምምዝባልን ካልእ በደላትን ከም ዘሻቕሎም ጠቒሶም፡ ብዛዕባ ናይቲ ተግባር ፈጸምቲ ውድብ ሕቡራት ሃገራት ብዝመርሖ ናጻ ኣካል ምጽራይ ንክግበር ጸዊዖም ነይሮም።

ብኻልእ ወገን ከኣ ብሰንኪ እቲ ኣብዚ ቀረባ መዓልትታት ኣብ ክልል ዓፋር ዝካየድ ዘሎ ውግእ ብኣሽሓት ዝቑጸሩ ሰባት ክመዛበሉ እንከለው፡ ኣብቲ ክልል ኣብ መደበራት ዝነበሩ ኣስታት 55 ሺሕ ኤርትራውያን ስደተኛታት ድማ ኣብ ኣሻቓሊ ኩነታት ወዲቖም ከም ዘለዉ እቶም ወሃቢ ቃል ላዕለዋይ ኮሚሽ ጉዳይ ስደተኛታት ሓቢሮም።

ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ሕቡራት ሃገራት፡ ኣብ ኢትዮጵያ ንዘለዋ ተወካሊቱ ብምጥቃስ ብጉዳይ ኤርትራውያን ስደተኛታት ዝሓደሮ ሻቕሎት እንደጋና ገሊጹ። እቲ ኮሚሽን፡ ምስቲ ኣብ ዝሓለፈ መዓልታት ኣብቲ ከባቢ ይቀያየር ብዘሎ ኩነታት፡ ኣብ መደበራት ማይዓንን ዓዲ ሓርሽን ብዝርከቡ ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣዝዩ ከምዝተሻቓለ ኣብ ዝዘርግሖ ሓድሽ ዜና ሓቢሩ።

ብመሰረቲ ካብዚ ኮሚሽን ዝተረኽበ ዝተሓደሰ ዜና፡ ኣብዚ ኣብ መንጎ ሓይልታት ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ክልላዊ መንግስቲ ትግራይን ዝተኻየደ ውግእ ሓደ ስደተኛ ከም ዝሞተን ኣብቲ መደበራት፡ ስርቂ፡ ማእሰርቲ፡ ማህረምትን ዕግርግርን ልሙድ ኮይኑ  ከም ዘሎን ዘመልክት እሙን ሓበሬታ ከም ዘለዎ ኣረጋጊጹ። ብሰንክቲ ወተሃደራዊ ምንቅስቓሳት እቲ ጉዳይ ዝምልከቶም ሰራሕተኛታት ናይቲ ኮሚሽን ኣብቲ መደበራት ብኣካል ክንቀሳቐሱ ከም ዘይከኣሉ’ውን ሓቢሩ።

ምስዚ ኣተሓሒዙ ድማ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ክልላዊ መንግስቲ ትግራይን፡ ብመሰረት ንድሕንነት መደበራት ስደተኛታትን ሲቪልን ዝምልከት ዓለም ለኻዊ ሕግን ስምምዓትን  እጃሞም ከበርክቱ ጸዊዑ።

ፈጻሚ ሽማግለ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ብ3 ሓምለ 2021 ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ፡ “እቲ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ትግራይን ኣብ ዝተፈላለያ መደብራትን ካብ መደብራት ወጻእን ዝርከቡ ስደተኛታት ኤርትራውያንን ዝተፈጸመ ሰፊሕ ግህሰት ሰብኣዊ መሰላት ከይድገም፤ እቲ ክሳብ ሕጂ ተፈጺሙ ዘሎ ከኣ ብነጻ ኣካል ተጻርዩ ኩሎም እቶም፡ ኣብቲ ገበን ዝተሳተፉ ኣካላት ብዝፈጸሙዎ ግፍዕታትን ግህሰታትን ናብ ሕጊ ቀሪቦም ክሕተቱ ……..”  ምባሉ ዝዝከር እዩ።

ኮሚሽነር ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ሕቡራት ሃገራት ፍሊፖ ግራንዲ ብ13 ሓምለ 2021 ኣብ ኢትዮጵያ ክልል ትግራይ ብዛዕባ ዘለዉ ኤርትራውያን ስደተኛታት መግለጺ ኣውጺኦም። እቶም ኮሚሽነር ኣብ መግለጺኦም፡ ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት፡ ረዲአት ብምቕራብን ነቲ ጉዳይ ዝከታተሉ ብቑዓት ክኢላታት ብምምዳብ ብዝከኣሎም ይሰርሑ ከም ዘለዉ ሓቢሮም።

ምስዚ ኣተሓሒዞም ኣብ ዝሓለፈ ሕዳር 2020 ኣብ ትግራይ ውግእ ካብ ዝጅምር ኣትሒዞም፡ እቶም ስደተኛታት ተዓቚበሙለን ካብ ዝነበሩ መደበራት፡ እተን ክልተ ሽመልባን ሕንጻጽን ዓንየን፡ ኣብኣተን ዝነበሩ ስደተኛታት ንዝተፈላለዩ ጸገማት ብምቅለዖም፡ ኣብ ዝለዓለ ሻቕሎት ከም ዝጸንዝሑ ጠቒሶም። ከምኡ’ውን ብሰንክቲ ዘጋጠመ ውግእ ብዙሓት ስደተኛታት ነብሶም ከድሕኑ ፋሕ ኢሎም ክሃድሙ ከም ዝተገደዱን ንብረቶም ተዘሚቱ ብዙሕ በደላትን ግህሰታትን ከም ዘጋጠሞም ካብ እሙናት ኣካላት ስሩዕ  ሓበሬታ ከም ዝበጸሖም ኣብ መገልጺኦም ኣስፊሮም።

ኮሚሽነር ፍሊፖ ግራንዲ፡  ሻቕለቶም ብሓፈሻ፤ ብዛዕባዞም ስደተኛታት ዝለዓለ ኮይኑ ከም ዝጸንሐ፡ ብፍላይ ኣብዚ ቀረባ መዓልታት ብለይቲ ኣብ መደበራት ማይዓይንን ዓዲ ሓርሽን ዘጋጠመ ኣዝዩ ከም ዘሻቐሎም ገሊጾም። ኣብ ዝሓለፈ ሰሙን ኣብ ከተማ ሽረ ብዙሓት ስደተኛታት ከም ዝተኣስሩ ዝጠቅስ ሓበሬታ ምስ በጸሖም፡ ኮሚሽኖም ብዛዕባዚ ኣብ ልዕሊ ዑቑባ ዝሓተቱ ስደተኛታት  ዝወረደ ዘይሕጋዊ ተግብር መብርሂ ንምርካብ ናብ መቐለ ከም ዝሓተቱ ኣብዚ መግለጺኦም ኣስፊሮም። ብዘይካዚ ንፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ኮነ ኣብ መቐለ ንዘለዉ ኣካላት ብዛዕባዚ ጉዳይ ምጽራይ ንኽግበር ከም ዝተማሕጸኑ ገሊጾም።

እዞም ኮሚሽነር “ዝኾነ ኣብ ልዕሊ ስደተኛታት ዘጋጥም ምግልታዕ ጠጠው ክብል ይግበኦ፡ ምኽንያቱ ሰደተኛታት መሰል ዕቑባ ዝሓቱ ሲቪል እዮም” ኢሎም። ኣተሓሒዞም ድማ ኩሎም ዝምልከቶም ወገናት ንዓለም ለኻዊ ሕጊ ኣተሓሕዛ ስደተኛታት ክምእዘዙ ይግበኦም ኢሎም። ቀጻሊ ተግባራት ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት፡ ሓድሽ መደበር ስደተኛታት ካብ ምህናጽ ጀሚርካ፡ ድሕነት ስደተኛታት ምሕላው ከም ዝኸውን ጠቒሶም።

ኣብ ትግራይ ካብ ዝነበራ 4ተ መደበር ኤርትራውያን ስደተኛታት፡ ሕንጻጽን ሽመልባን ኣቐዲመን እቲ ውግእ ምስተጀመረ ከም ዝዓነዋ ዝዝከር እዩ። እተን ደሓን እየን ተባሂለን ዝነበራ መደበራት ማይዓይንን ዓዲ ሓርሽን ከኣ፡ ኣብዚ እዋንዚ ሓይልታት ምክልኻል ትግራይን ፍሉይ ሓይሊኣምሓራን ኣብ ዝመናጠልሉ ክሊ ኣትየን ኣለዋ።

ኤርትራ ብናይ ኩልና ደቃ ቃልሲ እያ  ነጻ ሃገር ኮይና። ክሳብ ሎሚ ተዓቂባ ዘላ እውን  ሳላ ኩልና “ኣለናልኪ” ዝበልናያ እያ። ካብ ምንጋጋ  ጉጅለ ህግደፍ ኣናጊፍካ፡ መጻኢ ናይ ምልመዓን ሓራ ናይ ምውጸኣን ዕድል እውን ብናይ ኩልና ደቃ ኣበርክቶ እዩ ዝውሰን። ኤርትራውያን ክሳብ ሕጂ ናብዚ ሃገርካ ናይ ምውሓስ ደረጃ ዝበጻሕና ሳላ ሕደነትና እዩ። መጻኢና እውን ካብ ሓድነትና ወጻኢ ዝሕሰብ ኣይኮነን። ሓድነትና ክንብል እንከለና ናይ ሓባር ቃልስና ንምሕያልን ንምውህሃድ’በር፡ ብዙሕነትና ብምዝንጋዕ ኣይኮነን።

ኣብ ኤርትራዊ ኣጀንዳ “ንሕና” ኢና እንብል። እዚ ንሕና ከኣ መርኣያ ጽንዓትናን ሐድነትናን እዩ። ብዛዕባ  ብዝሑነትና ክንዛረብ እንከና ከኣ ነቲ “ንሕና” ብዘይጻረር “ንሕና፡ ንስኻትኩም ንሳቶምን” ንበሃሃል። ኣብዚ እውን ከምቲ “ሓድነትና ሓይልና እዩ” ዝበልናዮ ወትሩ “ንሕና” ዝያዳ “ንሕናን ንስኻትኩምን” ኣብ ዝበረኸ  ክንሰርዖ ይግበኣና። እዚ ኣሰራርዓዚ ብፍላይ ኣብ ከምዚ ሎሚ ንርከበሉ ዘለና ናብ ዞባና ዝቋመት ኣዒንቲ ዝበዘሓሉ ተሃዋሲ እዋን፡ ናይ ምድላይን ዘይምድላይን ዘይኮነ፡ መተካእታ ዘይብሉ ግድነት ምዃኑ ክንግንዘቦ ይገበኣና።  ምኽንያቱ ዘለናዮ እዋን ብዘይሓድነትን ምትሕብባርን ንምስጋሩ ኣጸጋሚ ስለ ዝኸውን።

ሓቢርካ “ንሕና ኣለና” ምባል፡ ኣብዚ ምእንቲ ለውጢ ነካይዶ ዘለና ቃልሲ ወሳኒ እዩ። ካብዚ እምንቶ’ዚ ስለ እንነቅል ኢና እውን፣ ኣብ ዝኾነ ኣጋጣሚ ምእንቲ ሓድነትን ተወሃሂድካ ምቅላስን ብዘይምስልካይ እንጽውዕን ምእንታኡ ዓቕምና ዘፍቀዶ እነበርክትን። ኣብ ኤርትራ ኮነ ካብ ኤርትራ ወጻኢ ኣብ ከባቢና ዝገሃድ ምዕባለታትን ጽልዋታቱን ከነምሓድር እንከለና እውን፡ ካብዚ ቀንዲ መሳሪሕናን ምንጪ ሓይልናን ዝኾነ ሓድነት ፈጺምና ፈልከት ክንብል ኣይግበኣናን። እቲ ጽልዋ ንብሎ ዘለና ብሱዳን ድዩ ብትግራይ ወይ ብየመን ድዩ ብጅቡትን ሱዕድያን ክመጽእ ዝኽእል እዩ። ካብዚ ብዝሰፈሐ እውን ዞባዊ መልክዕ ክሕዝ ይኽእል። ኣብ ትግራይ ተኸሲቱ ዘሎ ኩነታት ከም ህያው ኣብነት ወሲድና “ሓድነትና ሓይልና እዩ” ዝብል ከይዘንጋዕና ከም ሓደ ዕዙዝ ኣቓልቦ ዘድልዮ፡ ጉዳይ ጐረቤት ከነመሓድሮ ናይ ምብቃዕናን ዘይምብቃዕናን ዓቕምና ዝፍትን ተረኽቦ እዩ።

ህዝቢ ኤርትራ ብዘይካቲ ሓድነትና ዝግለጸሉ ልኡላውነትና፡ ብዙሕነትና ዝረአየሉ ሃይማኖታት፡ ኣውራጃታት፡ ቁንቋታትን ባህልታትን እውን ኣለና። እዚ ኤርትራዊ መግለጺ ብዙሕነትና’ዚ ካብቲ ኣብ ሕድሕዱ ዝዛመዶ ብዘይትሕት፡ ምስ ኣብ ጐረባብትና ዘሎ መግለጺ ብዙሕነታት ተመሳሳልነት፡  ከም ዘለዎ ርዱእ እዩ። ኣብ በበይኑ ኩርነዓት ኤርትራ ዝነብር ህዝብና፡ ምስቶም መዳውብቱ ደቂ ካልእ ልኡላዊት ሃገር ዘለዎም ርክብ ከም ኣብነት ምጥቃስ ይከኣል። ኣብ ምዕራብ ዝነብሩ ኤርትራውያን ምስ ሱዳናውያን ብቋንቋ ክረዳድኡ ይኽእሉ። ብእምነት እውን ይመሳሰሉ። ኣብ ደቡብ፡  ደቢባዊ ምብርቕን ምዕራብን ኤርትራ ዝነብሩ ዜጋታትና ምስ ኣብ ትግራይን ዓፍርን ዝነብሩ ኢትዮጵያውያን ዘለዎም ምቅርራብ’ውን ከምኡ እዩ። እዚ ምቅርራባት’ዚ ዝፈጥሮ ዝድምድና ግና፡ ካብ ማሕበረ-ባህላዊ ዝምድና ሓሊፉ ልኡላዊ ዶባት ዝጥሕስን ኣብ ዋጋ ዕዳጋ ዘእቱን ኣይኮነን።

ነዚ ብባህላዊ፡ ቋንቋውን ንግዳውን ዝምድና ዝሃብተመ ርክብ፡ ልኡላዊ ዶብ ክሃሲ ናብ ዝኽእል ደረጃ ክትመጦ ምፍታን፡ ኩሉቲ ካልእ ሳዕቤናቱ ገዲፍካ ሓድነትን ልኡላውነትን ኤርትራ ኣብ ሓደጋ ዘውድቕ ስለ ዝኾነ፡ ብእዋኑ ክግታእ ዝግበኦ እዩ። እዚ ብዙሕ ዘመሳስል እናሃለወካ ናይ በበይነን ልኡላዊ  ሃገራት ዜጋታት ምዃን ኣብ ናይ ብዙሓት ሃገራት ተመኩሮ ዘሎ እምበር፡ ኣባና ጥራይ ዘጋጠመ ኣይኮነን። ብሓጺሩ ጉዳይ ልኡላውነት ሃገርን  ሓድነት ህዝብን ክለዓል እንከሎ፡ ኤርትራውያን ኣብ ክንድቲ ምስቲ ስግር ዶብ ዘሎ  ዘመሳሰሎም፡  ዋላ ብቋንቋን ካልእን ይፈላለዩ፤ ምስቲ ኣብ ክሊ ኤርትራዊ ልኡላውነት ዘሎ ዜጋኦም እዮም ዝዋስኡን ዝስለፉን።

ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ጉዳይ ሃገርን ልኡላውነትን ሓደ ኣካል ሓደ ኣምሳል እዩ። እቲ ኣብ ሓደ ኤርትራዊ ኩርናዕ ዘሎ ክሕጐስን ክዕወትን እንከሎ፡ ኣብቲ ካልእ ኩርናዕ ዘሎ’ውን ሓቢሩ ይቐስን። ብተመሳሳሊ ሓደ ኤርትራዊ ክህሰይን ክሓዝንን እንከሎ እውን እቲ ኣብ ካልእ ኩርናዕ ዘሎ ኣይቀስንን። ካብ ራስ ቄሳር ክሳብ ራስ ዱመራ፡ ካብ ተሰነይ ክሳብ ዓሰብ ወይ ካብ ሳሕል ክሳብ ዛላንበሳን መረብን ዝዝርጋሕ ኤርትራዊ ኣብ ሉኣላውነት ኰለንተናኡ ሓደ እዩ። ጾር ናይ ኣብ ሓደ ውሱን ኤርትራዊ ከባቢ ዝርከብ ህዝቢ  ናይ ኩሉ ሰከም እዩ።

ሎሚ ኣብ ኢትዮጵያ ዝረአ ዘሎ ምዕባለ፡ ካብቲ ዲክታተር ኢሳይስ ኣፈወርቅን ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድን ዝምድና ዝፈጠርሉ 2018  ጀሚርና ዝጠርጠርናዮን ዝሰጋእናሉን እምበር ሃንደበት ዝመጸ ኣይኮነን። ኤርትራውያን ጽልዋኡ ኣብ ሃገርናን ህዝብናን ቀሊል ከምዘይከውን ተገንዚብና፡ ካብ ሽዑ ጀሚርና እቲ ዝምድና ናበይ ገጹ ከም ዝምዕብል ነናትና ግምታት ከነንብር ጸኒሕና። እዚ ሎሚ ብግብሪ ንርእዮ ዘለና ምዕባለ ከኣ ምስ ናይ ገሌና ግምት ዝመሳስል፤ ምስ ናይ ገሌና ድማ ዝረሓሓቕ ክኸውን ይኽእል። እቲ ጉዳይ ሎሚ ጥራይ ዘይኮነ ንመጻኢ እውን ዝገድፈና ኣይኮነን። ከምኡ ስለ ዝኾነ ኢና ድማ “መጻኢኸ ናበይ ገጹ ክምዕብል እዩ? በመኸይከ ክንሕዞ ይግበኣና?፡ ምስቶም ዝዋስኡ ዘለዉ ኣካላትከ ብኸመይ ንዛመድ?” ኢልና ንሓትት ዘላና። ኣብ ናይዚ ሕቶታት መልሲ ፍልልያት ከም ዘለና ድማ መድረኽ ባዕሉ ይዛረብ ኣሎ።

እዚ ጉዳይ ኣብ መጻኢ ኤርትራዊ ሰላም፡ ምርግጋእ፡ ሓድነትን ልኡላውነትን ጽልዋኡ ቀሊል  ስለዘይኮነ፡ ከም ኤርትራውያን ግቡእ ጠመተ ክንገብረሉ ግድን እዩ። እንህቦ ሚዛናት ክፈላለ’ኳ ውሁብ እንተኾነ፡ ነቲ ኣብ ኤርትራዊ ኣጀንዳና ብሓድነት ክንዓሞ ዝጽበየና ዘሎ ብዘይዕንቅፍ ከነመሓድሮ ክንበቅዕ ድማ ኣብ ቅድሜና ዘሎ ኣዝዩ በዳሂ ሓላፍነት እዩ። ኣብ ኣተሓሕዛ ናይዚ ጉዳይ ብዙሓት ተመጠጥቲ ጫፋት ንዕዘብ ኣለና። ካብዞም ጫፋት ንሓደ ጥራይ መዚዝካ ምኻድ ሃሳዪ ከም ዝኸውን ርዱእ እዩ። ካብዚ ሃሰያ ንምድሓን ናይ ተረኽቦታት ኣተሓሕዛና፡ ኤርትራዊ ሓድነትናን ረብሓናን ዝዓቀበን ርትዓውን ክኸውን ይግበኦ። ንናይ ሎሚ ተረኽቦ ጥራይ በይኑ መዚዝካ ብስምዒት ምሓዝ  ዘይኮነ፡ ንናይ ትማሊ እውን ኣብ ግምት ከነእቱ ክንበቅዕ ይግበኣና። ምኽንያቱ ትማሊ እንተዘይህሉ ሎሚ ክህሉ ስለ ዘይክእል። ንጉዳያት ሓንቲ ሓረግ ወይ ቃል ብምምዛዝ ዘይኮነ፡ ንኹሉ ኣብ ግምት ብዘእተወ ምምዛን ክኸውን ይገባኦ።

ኮሚሽነር ኮሚሽን ሰብኣዊ መሰል ኢትዮጵያ፡ ዶ/ር ዳንኤል በቀለ ኣብ ኢትዮጵያ ዘጋጠመ ግህሰት ሰብኣዊ መሰላት መንቀሊኡ ኣብታ ሃገር  ዘሎ ዘይተፈትሐ ፖለቲካዊ ጸገም ምዃኑ ገሊጾም። ዶ/ር ዳንኤል ኣብ ዝሓለፈ 3 ዓመታት ኣብ ኢትዮጵያ ብሰንኪ ዘጋጠመ ግህሰት ሰብኣዊ መሰል ብዙሓት ላዕለዎት ፖለቲከኛታትን ስቪል ኣባላትን ኢትዮጵያውያን ከም ዝእሰሩ ጠቒሶም፡ ኣብ ክልል ትግራይ ዘሎ ግህሰት መሰላት ምስ ኮሚሽን ሰብኣዊ መሰል ሕቡራት ሃገራት ብሓባር ኮይኖም የጽንዕዎ ከም ዘለዉ እውን ኣረዲኦም።

እቶም ኮሚሽነር ምስ ማዕከን ዜና ቢቢሲ ኣብ ዝነበሮም ርክብ፡ ኣብ ኢትዮጵያ ፖለቲካዊ ቅልውላው ዝጠንቁ፡ ናይ ብዙሓት ንጹሃት ሰባት ሞት፡ ምምዝባልን ምብራስ ንበረትን ከም ዘስዓበ ኣብሪሆም። ምስዚ ኣተሓሒዞም ሕጂ እውን እቲ ፖለቲካዊ ጸገም ስለ ዘይተፈትሐ እቲ ግህሰት ሰብኣዊ መሰላት እውን ቀጻሊ ከም ዘሎ ኣቃሊዖም። ብፍላይ ኣብ ትግራይ ብዛዕባ ዘሎ ኩነታት እቲ ዝተፈጸመ  ግህሰት ዘለዎ ክብደትን ተሓታትነት ፈጸምቱን ብዝምልከት ኣብ ምጽናዕ፡ እቶም ነቲ መጽናዕቲ ዘካይዱ ዘለዉ ኣካላት ኣብ ትግራይ ንዝተፈላለዩ ክፍልታት ሕብረተሰብ የዘራርቡ ከም ዘለዉ  ኣፍሊጦም። እቲ ኣብ ትግራይ ዝካየድ መጽናዕቲ ኣብ 3 ኣዋርሕ ክወዳእ መደብ ከም ዝነበረ፡ እንተኾነ ብጸጣዊ ምኽንያት ሓደሓደ ቦታት ምብጻሕ ስለ ዘጸገመ ካብቲ ዝተባህሎ ከይድንጒ ስኽፍታ ከም ዘለዎም ኣፍሊጦም።

ዶ/ር ዳንኤል በቀለ ኣብ ትግራይ ዘሎ ጥሜት ብዝምልከት፡ እቲ ጉዳይ ዝምልከቶም ኣካላት ብውድብ ሕቡራት ሃገራት ብኣሃዛት ኣሰንዮም ዘቕረብዎ ኣሰካፊ ጸብጻባት ኩሎም ዝምልከቶ ኣካላት ክቕበልዎ ከም ዝግባእ ጠቒሶም። ኣብ ትግራይ ኣብ ዝርከባ ሆስፒታላት ብዋሕዲ መግቢ ዝሳቐዩ ህጻናት ከም ዝተዓዘቡ ኣይሓብኡን።  ንክልል ኦሮምያ ኣብ ዝምልከት ከም ዝሓበርዎ ከኣ፡ ኣብቲ ክልል ሕማቕ ኣተሓሕዛ ኣብያተ-ማእሰርትን ኣብያተ-ፍርድን ከም ዘሎ ኣረጋጊጾም። ንጹሃት ስባት ብተኸታታሊ ብዝተዓጥቁ ሓይልታት ከም ዝቕተሉ’ውን ሓቢሮም።

ኩልና ከም እንዝክሮ’ ኣብ ኤርትራ ኣብ ዝሓለፈ 30 ዓመታት ክፍጸም ዝጸንሐን ጌና’ውን ዝፍጸም ዘሎን ዘስካሕክሕ ኩሉ ዓይነት ግህሰታት ብሰንኪ ኣብታ ሃገር  ግሉጽነትን ናጻ መራኸብታትን  ዘይምህላው ዝዛረቡ ኣካል ከምዘየለ ዝዝከር እዩ።

ፈጻሚ ሽማግለ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ነዚ ድሕሪ ናይ 8 ኣዋርሕ ጽዕጹዕ ውግእ: ኣብ ትግራይ ተኸሲቱ ዘሎ ሓድሽ ምዕባለ ብዕቱብ ንምምዛን ብ3 ሓምለ 2021 ፍሉይ ኣኼባ ኣካይዱ። ፈጻሚ ሽማግለ ኣብዚ ኣኼብኡ ቅድሚ ናብ ዝርዝር ምእታዉ: ንህዝብን ሓይልታት ምክልኻልን ትግራይ: ስለ’ቲ ዘርኣይዎ ጽንዓትን ዘመዝገብዎ ዓወትን ናይ እንቋዕ ሓጎሰኩም መልእኽቱ ኣመሓላሊፉ።

ፍሉይ ኣኼባ ፈጻሚ ሽማግለ ነዚ ናይ ሎሚ ሚዛኑ ምስቲ ቅድሚ ሕጂ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ ነዚ ጉዳይዚ ብዝምልከት ዝነበሮ ሚዛን ምዝማዱ ኣገዳሲ ምዃኑ ብምርኣይ፡ ማእከላይ ባይቶ ሰዲህኤ ብ21 ሕዳር 2020 ኣብ ዘካየዶ ፍሉይ ኣኼባ ምስ ውሳኔታት 3ይን ሓድነታዊ ጉባኤናን ተዛመድቲ ፖሊሲታትን ሰዲህኤ ኣገናዚቡ ውሳኔታት ኣመሓላሊፉ ከምዝነበረ ዘኪሩ። በዚ መሰረት ምልካዊ ስርዓት ኤርትራ ኣብ ውሽጣዊ ጕዳያት ኢትዮጵያ ኢድ ብምእታው፡ ነቲ ኣብ መንጐ ክልል ትግራይን ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ዝተኸስተ ግርጭታት ንምብላሕ ዝተኽተሎ ንሉኣላውነት ኤርትራ ኣብ ሓደጋ ዘውድቕን ዘይሓላፍነታውን ሻራዊ ፖሊሲ ስርዓት ኤርትራ ኰኒኑ ምንባሩ ፈጻሚ ሽማግለ ኣስተብሂሉ።

ኣብዚ ናይ 3 ሓምለ 2021 ዳህሳሱ እምብኣር እቲ ሰልፍና ካብ ቅድም ሓደግኡ ርእዩ ዝነጸጎ ኢድ ኣእታውነት መንግስቲ ኤርትራ ኣብቲ ን8 ኣዋርሕ ዝተኻየደ ኣዕናዊ ውግእ ብግብሪ ተራእዩ፡ ብዓወት ህዝብን ሓይልታት ምክልኻልን ትግራይ ምዝዛሙ ተመልኪቱ። ይኹን’ምበር ክሳብ ሕጂ ዘኸተሎ ዕንወትን ሃሰያታትን ብምግምጋም፡ ደጊም ኣብቂዑ ማለት ስለ ዘይኰነ፡  ኣብ ቀጻልነት ውግኣት ዘለዎ ሻቕሎት ኣመዝጊቡ። እዚ ውግእዚ እንተድኣ ቀጺሉ ማህሰይቱ ኣብ ትግራይ-ኢትዮጵያ ከይተደረተ ንዞባናን ከባቢናን ብሓፈሻ፣ ንሃገርና ከኣ ብፍላይ ኣዝዩ ሓደገኛ ከምዝኸውን ኣብ ግምት ኣእትዩ። ቅድሚ ሕጂውን ማእከላይ ባይቶ ሰልፍና ካብዚ ስግኣትዚ ነቒሉ ኣብቲ ናይ 21 ሕዳር 2020 መግለጺ እዚ ዝስዕብ ዝርከቦ ውሳኔታት ወሲኑ ከምዝነበረ  ዝዝከር እዩ።

1. ናይ ዶ/ር ኣቢዪን ኢሳያስን ሽርክነት ውግእ ኣብ ልዕሊ ህዝብን መንግስትን ትግራይ ንኹንን። ኣብ ውሽጢ ኢትዮጵያ ተኸሲቱ ዘሎ ውግእ መበገሲኡ ቅዋማውን ፖለቲካውን ስለዝዀነ፡ ፖለቲካዊ ፍታሕ ክግበረሉ ንጽውዕ።

2. ብዝተፈላለዩ ኣህጉራውን ዞባውን ትካላት፡ መንግስታት፡ ሃይማኖታዊ ትካላትን ተጣበቕቲ ሰብኣዊ መሰል ዝዀና ማሕበራትን ነዚ ውግእ ጠጠው ንምባል ዘቕረብዎ ጻውዒት ሰላም እናደገፍና፣ ብፍላይ ድማ እዚ ሕጂ ውድብ ሓድነት ኣፍሪቃ ወሲዱዎ ዘሎ ናይ ዕርቂ ተበግሶ ኩሎም ወገናት ክቕበሉዎ ነማሕጽን። ኣብ ክሊ እዚ ምዕባለታት ውግእ ተፈጢሩ ንዘሎ ኩነታት ስደትን ምዝንባልን ኣህጉራዊ ማሕበረሰብ ዕቱብ ኣቓልቦ ክህበሉ፣ ንኹሎም ስደተኛታት ዝምልከት ሓልዮትን ሰብኣዊ ረድኤትን ድማ ከበርክት ማእከላይ ባይቶ ምሕጽንትኡ የቕርብ፡ ዝብል ነበረ።

ፈጻሚ ሽማግለ ሰዲህኤ ድማ ኣብዚ ናይ 3 ሓምለ 2021 ኣኼብኡ  “ንመጻኢኸ ካብ ተወሳኺ ዕንወት ንምድሓን እንታይ ክግበር ይግባእ?” ኣብ ዝብል ሰፊሕ ዘተ ድሕሪ ምክያድ ነዞም ዝስዕቡ ኣስፊሩ ኣሎ።

1. ህዝቢ ትግራይ ብውሽጥን ብደገን ሓደ ኣካል ሓደ ኣምሳል ኮይኑ ብዘርኣዮ ሓድነትን ናይ ቃልሲ ጽንዓትን ንሓይልታት ምክልኻል ሰራዊቱ ወዲቡን ኣሓይሉን ነቲ ወሪዱዎ ዝነበረ ከቢድ ግፍዒ ፈንጢሱ፡ ባዕሉ ንዝመረጾ ሕጋዊ መንግስቱ ናብ ቦትኡ ክመልሶ ምብቅዑ ፈጻሚ ሽማግለ ሰዲህኤ ደጊሙ እንቋዕ ሓጎሰካ ይብል፤
2. ህዝባዊ ተጠቃምነት ንምጉዳእ ስርሖም ከምዘቋርጹ ተጌሮም ዘለዉ ኣገልግሎታት ከምኒ ሓይሊ መብራህቲ፣ ኣገልግሎት ማይ፡ መስመር ተሌፎንን ኢንተርነትን፣ ባንክ፣ መጓዓዝያታት… ዝኣመሰሉ ትካላት ኣገልግሎት ብህጹጽ ናብ ንቡር ተመሊሶም ኣገልግሎት ከምዝህቡ ክግበር፡ ጸዋዒቱ ኣቕሪቡ። ብተወሳኺ ህዝቢ ትግራይ ካብ ኣህጉራዊ ሕብረተሰብ ዝልኣኸሉ መሰረታዊ ረድኤት ኣብ እዋኑ መታን ክበጽሖ ኩሉ ኣገባብ መጓዓዝያን ካልእ መሳለጥያታትን ብህጹጽ ክቐርበሉ፡ ኣህጉራዊ ትካላትን፡ ግብረሰናይ ማሕበራትን ብትኹረት ክሰርሑሉን፡ ናብ ኩሎም ዝምልከቶም ወገናት ኣድላዪ ተጽዕኖን ምክትታልን ክገብሩን፡ ፈጻሚ ሽማግለ ጸዊዑ።
3. ውግእን ወረ ውግእን ጨሪሽካ ብምጥፋእ ነባሪ ሰላም ምእንቲ ክፍጠር ንኹሎም ኣብቲ ውግእ ዝተሳተፉ ኣካላት ዝሓቁፍ ሓፈሻዊ ቶኽሲ ደው ናይ ምባል ስምምዕ ክግበር፤ ኣብ  ክንዲ ውግእ ከኣ ኣብ ልዝብ ዘትከለ ፖሊቲካዊ ፍታሕ ክናደ ከም ዝግባእ እምነቱ ደጊሙ ኣረጋጊጹ።
4. መንግስቲ ክልል ትግራይ ኰነ ሰራዊት ምክልኻል ትግራይ፡ ዝነበሮም ብልጫ፡ ልዑላውነትን ናጽነትን ህዝቢ ኤርትራ ምእማን መለለይኦም ገይሮም ምቕጻሎም ምዃኑ ፈጻሚ ሽማግለ ሰዲህኤ ዘኪሩ። ኣብ ትሕቲ’ዚ ሓድሽ ፖሊቲካውን ወተሃደራውን ምዕባሌታት እውን፡ ከም ቀደሞም፡ ንልዑላውነትን ናጽነትን ህዝቢ ኤርትራ ኣኽቢሮም ክጐዓዙ፡ ምስ ህዝቢ ኤርትራን ጸረ ምልካዊ ሓይልታቱን ከኣ ምትሕብባሮም ክቕጽሉ ኣዘኻኺሩ።
5. እቲ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ትግራይን ኣብ ዝተፈላለያ መደብራትን ካብ መደብራት ወጻእን ዝርከቡ ስደተኛታት ኤርትራውያንን ዝተፈጸመ ሰፊሕ ግህሰት ሰብኣዊ መሰላት ከይድገም፤ እቲ ክሳብ ሕጂ ተፈጺሙ ዘሎ ከኣ ብነጻ ኣካል ተጻርዩ ኩሎም እቶም ኣብቲ ገበን ዝተሳተፉ ኣካላት ብዝፈጸሙዎ ግፍዕታትን ግህሰታትን ናብ ሕጊ ቀሪቦም ክሕተቱ፤ ከምኡ’ውን ኩሎም ምሩኻት ብመሰረት ኣህጉራዊ ውዕላትን ሕግታትን ክትሓዙ፣ ካብ መንጎኦም ብገበን ዝጥርጠሩ እንተለዉ ከኣ ጉዳዮም ብነጻ ኣካል ክሳብ ዝጻረ ዝኾነ ይኹን ሕጋዊ መሰሎም ከይጓደል ኩሎም ኣካላት ዝከኣሎም ክገብሩ ጸዊዑ።
6. በዚ ኣጋጣሚ ህዝቢ ኤርትራ፡ እቶም ኣብ ትግራይን ኣብ ዝተፈላለየ ቦታታት ኢትዮጵያን ፋሕ ኢሎም ኣብ ዘይምልከቶም ውግእ ዝኣተዉ፣ እቶም ብስርዓት ህግደፍ ተላኢኾም ድራር ጥይት ኮይኖም ኣብ ፈቐዶ ሩባን ኩርባን ወዲቖም ድራር ኣራዊት ዝኾኑ፣ ከምኡ’ውን እቶም ዝሰንከሉን ዝተማረኹን ደቁ “ኣበይ ኣትዮም” ኢሉ ክሓትት ንጽውዖ። ምስዚ ብዝተሓሓዘ ነዚ ኩሉ ኣብ ትግራይ ዝተፈጸመ ግፍዒ ዝካየደ ምልካዊ ስርዓት ህግደፍ ንምስዓርን፡ ንመራሕቱን ገበነኛታት መጋበርያታቱን ብመጠን’ቲ ዝፈጸምዎ ተግባራት፡ ኣብ ቅድሚ ሕጊ ንምቕራብን፡ ህዝቢ ኤርትራ ሓድነቱ ኣደልዲሉ ዝከኣሎ ዘበለ ጻዕሪ ክገብር ጸዊዑ።

ኣብ መወዳእታ፡  ስርዓት ኢሳያስ ከም መቐጸልታ ናይቲ ኣብ ኤርትራ ክፍጽሞ ዝጸንሐን ዝፍጽሞ ዘሎን በደላት ንሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ኣብ ዘይምልከቶ ኣዕናዊ ውግእ ኣእትዩ ምስ ሓውና ህዝቢ ትግራይ ኣብ ክንዲ ብሰናይ ጉርብትናን ብምትሕብባርን ብሰላም ንነብር ብዘይድልየትናን ባህግናን ንክልቲኡ ህዝቢ ኣብ ዘይረብሓሉ ጽልኢ ከእትዎ ዝከኣሎ ኩሉ ጌሩ እዩ። እንተኾነ ስርዓት ህግደፍ ንህዝቢ ኤርትራ ከምዘይውክልን ህዝቢ ኤርትራ ብገበናት ናይ ጉጅለ ህግደፍ ከምዘይሕተትን ግንዛበ ክረክብ ዝግብኦ እዩ። ክልቲኦም ህዝብታት ነንሕድሕዶም ክተፋነኑ ዘይኮነስ ኣንጻር ናይ ሓባር ጸላኢኦም ህግደፍ ኣብ ዝግበር ቃልሲ ክደጋገፉ እዋኑ ሕጂ እዩ።

በዚ ኣጋጣሚ ፈጻሚ ሽማግለ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ ምእንቲ ድሕነት ህዝብን ቀጻልነት ሃገርን ክብሉ መላእ ህዝቢ ኤርትራን ኩሎም  ደለይቲ ፍትሒ ሓይልታትን ጸረ ምልኪ ሓድነት ፈጢሮም ብሓባር ንምቅላስ ብሓድሽ ተበግሶ ክልዓሉ ይጽውዕ። በቲ ካልእ ወገን ድማ ኩሎም ግዳማውያን ፈተውቲ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ጐኒ ፍትሓዊ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ክስለፉን ዝከኣሎም ኩሉ መዳያዊ ሓገዞም ከወፍዩን፤ ከምኡውን ተጽዕኖኦም ኣብ ጨቋኒ ስርዓት ህግደፍ ከሐይሉ ይጽውዕ።

ንዲሞክራስያዊ ምሕደራን ምዕባለን ንቃለስ!

ፈጻሚ ሽማግለ ሰዲህኤ

03 ሓምለ 2021

ክልላዊ መንግስቲ ትግራይ፡ ነቲ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ብ27 ሰነ 2021 ዝኣወጆ በይናዊ ተኹሲ ጠጠው ምባል መልሲ ሂብሉ። እቲ ድሕሪ ናይ 8 ኣዋርሕ ቀጻሊ ውግኣት ናብ ቦታኡ ከም ዝተመልሰ ብዕሊ ኣፍሊጡ ዘሎ መንግስቲ ክልል ትግራይ፡ ብ3 ሓምለ 2021 መልሲ ከም ዝሃበሉ፡ ማዕከን ዜና ቢቢሲ ኣፍሊጡ። ቢቢሲ ከም ዝበሎ ሓለፍቲ ትግራይ ነቲ ኣዋጅ ብዝምልከት ኣብ ዝሃብዎ መግለጺ፡  መንግስቲ ትግራይ ንመሰረተ-ሓሳብ ጠጠው ምባል ተጻብኦታት ደጊፉ፡ ነቲ ብመንግስቲ ኢትዮጵያ ዝተኣወጀ በይናዊ ተኹሲ ጠጠው ምባል ኣብ ዝምልከት 7 ነጥብታት ዝሓዘ ቅደመ-ኩነት ኣቕሪቡ ከም ዘሎ ሓቢሩ።

ካብቶም  ቅድመ-ኩነታት፡ ኣንጻር ሓይልታት ምክልኻል ትግራይ ክዋግኡ ዝጸንሑ፡ ሰራዊት ኤርትራ ጠቕሊሉ ካብ ትግራይ ክወጽእን ፍሉይ ሓይሊ ኣምሓራ ከኣ ኣብዚ እዋንዚ ሒዝዎ ዘሎ ቦታታት ኣረኪቡ፡ ናብቲ  ቅድሚ ውግእ ዝነበሮ  ክምለስ፡።

ኣብ መላእ ኢትዮጵያ ተዋፊሮም ዘለዉ ኣባላት ጸጥታ ኤርትራ ብቕልጡፍ ናብ ሃገሮም ክምለሱ።

ኣብ ትግራይ ብሰንክቲ ውግእ ኣብ ልዕሊ ሰላማውያን ሰባትን ንብረቶምን ወሪዱ ዘሎ በደላትን ዕንወትን ሻራ ብዘየብሉ ኣካል ክጻረን ክምርመርን። ተሓተቲ ኣብ ቅድሚ ሕጊ ክቐርቡ።

ኩሉ ኣብ ትግራይ ተቛሪጹ ዘሎ ከም  ሓይሊ ኤለክትሪክ፣ መጐዕዝያ፣ ቴለፎን ባንክን ትካላት ጥዕና ዝኣመሰለን ኣገልግሎታት ብዘይ ወዓል ሕደር ናብ ንቡር ክምለስ።

ሰብኣዊ ረዲአት ብዘይ ዝኾነ ይኹን ገደብ፡  ናብቲ ክልል ዝኣትወሉ መንገዲ ክጣጥሕን  ካብ መረበቶም ዝተመዛበሉ ዜጋትት ናብ ቦታኦም ክምለሱን።

ስሩዕ በጀት ክልል ትግራይ ከምቲ ናይ ቅድም፡ ካብ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ክፍቀድን ትካላት ጸጥታ  ኢትዮጵያ ካብ ክልል ትግራይ ክወጹን ዝብሉ ይርከብዎም።

በቲ ካልእ ወገን ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ፡ ስለምንታይን ብኸመይ ኣገባን በይናዊ ተኹሲ ጠጠው ምባል ኣዊጁ ሰራዊቱ ካብ ትግራይ ዝሰሓበሉ ምኽንያትን ኣገባብን ኣዛራቢ ኮይኑ ኣብ  ዘለወሉ፡ ብዛዕባቲ ብክልል ትግራይ ቀሪቡ ዘሎ ቅድመ ኩነት ብቐጥታ ዝሃቦ መልሲ የለን። ምስዚ ግና ምክትል ቀዳማይ ቀዳማይ ሚኒስተርን ናይ ወጻኢ ጉዳይ ሚኒስተርን ኢትዮጵያ ኣቶ ደመቀ መኮነን ኣብ ኣዲስ ኣበባ ንዘለዎ ኣምበሳድራት ኣብ ዝሃብዎ መብርሂ፡ ምስ ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ ክዘራረቡ ጸገም ከም ዘየብሎም ገሊጾም።

ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ሰራዊተይ ካብ ትግራይ ዝሰሓብኩሉ ምኽንያታት ዝብሎ ዘርዚሩ ፖለቲካዊ ውሳነ እዩ ክብል እዩ ገሊጽዎ።  ናይ ብዙሓት ትዕዝብትን እምንቶ መንግስቲ ክልል ትግራይ ግና እቲ ናይ ምስሓብ ምኽንያት ፖለቲካዊ ውሳነ ዘይኮነ፡ ወታደራዊ ወፍሪ ኣሉላ ኣብ ልዕሊ ሰራዊት ኢትዮጵያ ዘስዓቦ ስዕረት  ምዃኑ እዮም ዝገልጹ።

ኣብዚ እዋንዚ ሓይልታት ምክልኻል ትግራይ ዳርጋ ንብምልእታ ትግራይ ክቆጻጸር እንከሎ፡ ኣብ ምዕራብ ትግራይ ብወገን ሑመራ ኣንጻር ፍሉይ ሓይሊ ኣምሓራ፡ ብወገን ሰሜን ከባቢ ራማ ከኣ ኣንጻር ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ውግእ ቀጻሊ ከም ዘሎ ይንገር።

ዶ/ር ደብረጼን ገብረሚካኤል ፕረሲደንት ክልል ትግራይ፡ ወ/ሮ ፈትለወርቅ ገበረ እግዘኣብሄር ምክትል ኣቦ-መንበር ህወሓትን ኣቶ ጌታቸው ረዳ ወሃብ ቃልን ኣማኻርን መንግስቲ ትግራይን ዝኣመሰሉ ላዕለዎት መራሕቲ ትግራይ ናብ መቐለ ተመሊሶም፡ ዝተፈላለዩ ንህዝቢ ዘረጋግኡ መግለጽታት ይህቡ ኣለዉ።

እዚ ከምዚሉ እንከሎ መንግስቲ ትግራይ ንዕምቆት ናይቲ ኣብ ግዜ ውግእ ኣብ ልዕሊ ትግራይ ወሪዱ ዘሎ ፖለቲካዊ፡ ማሕበራውን ቁጠባውን በደል ዘርኢ መግለጺ ብ4 ሓምለ 2021 ኣውጺኡ። በቲ ካልእ ወገን ከኣ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ስለ ዝተቐበሎ፡ ትካል መግቢ ዓለም ካብ 5 ሓምለ 2021 ጀሚሩ ካብ ኣዲስ ኣበባ ናብ መቐለን ሽረን ብነፈርቲ መግቢ የቕርብ።

ሓይልታት ምክልኻል ትግራይ፡ ካብ 28 ሕዳር 2020 ጀሚራ ኣብ ትሕቲ ሓይልታት ኢትዮጵያ ዝጸንሐት ከተማ መቐለ  ብ28 ሰነ 2021 ኣጋ ምሸት ከም ዝተቖጻጸራን መንግስቲ ትግራይ ናብ ቦታኡ ከም ዝተመልሰን፡ ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ ኣረጋጊጹ። እዚ ዜና ብዘይካ በቲ ብክልላዊ መንግስቲ ትግራይ ብዝተዋህበ መግለጺ፡ ብዝተፈላለዩ ማዕከናት ዜና ኢትዮጵያ ከይተረፈ  ተረጋጊጹ እዩ። ሓይልታት ምክልኻል ትግራይ ቅድሚ ናብ ከተማ መቐለ ምእታዉ “ወፍሪ ኣሉላ ኣባ ነጋ” ብዝብል ኣብ ልዕሊ ሰራዊት ኢትዮጵያ ሓያል ወጥቃዕቲ ከካይድ ቀንዩ እዩ።

ምስዚ ብዝተተሓሓዘ ቅድሚ ሓይልታት ምክልኻል ትግራይ ናብ ከተማ መቐለ ምእታዉ፡ ካብቲ ንትግራይ ብግዝያውነት ከመሓድር  ብሰልፊ ብልጽግና ተመዚዙ ዝነበረ ዶክተር ኣብራሃም በላይ  ኣብ ትግራይ ተኹሲ ናይ  ምቁራጽ ስምምዕ ንክግበር ናብ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ሓሳብ ኣቕሪቡ ነይሩ። ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ብወገኑ  ነቲ ጻዋዒት ተቐላጢፉ ተቐቢሉ ናይ ሓይልታት ትግራይ መልሲ ከይተጸበየ፡ በይናዊ ተኹሲ  ናይ ምቁራጽ  ስጉምቲ   ኣውጁ። ብኡ ንብኡ ከኣ  መንጎኝነት    ኤምባሲ ኣሜሪካ  ኣብ ኢትዮጵያ ምሕታቱን’ውን  ተፈሊጡ።

ኣብ ከተማ መቐለ ዝነበረ ሰራዊት ኢትዮጵያ ኣቐድም ኣቢሉ ኣብ ትግራይ መራኸብታት ኣቋሪጹ ምስ ጸንሐ ኣብ 28 ሰነ 2021 ቀቅድሚ ሓይልታት ምክልኻ ናብ ከተማ መቐለ ምእታዉ ካብ ሰዓት 3 ድሕሪ ቀትሪ ጀሚሩ ንወገን ዓፋር ከም ዘምርሐ ናይ ዓይኒ መሰኻኽር ካብቲ ቦታ ገሊጾም። ኣብዚ እዋንዚ ኩነታት ናይተን ካለኦት ከተማታት ትግራይ ኣብ ከመይ ኩነታት ከም ዘሎ ኣይተፈለጠን። ዝተፈላለዩ ናይ ትግራይ ማሕበራዊ መራኸብታት ብወገኖም “እዚ ዓወት ምትሓዝ ከተመ መቐለ እምበር ምሕራር መላእ ትግራይ ዘመልክት ኣይኮነን” ዝብል መጠንቀቕታ ርኢቶ ይህቡ ኣለዉ። ኣብዚ እዋንዚ ብዛዕባቲ ኣብ ትግራይ ዝጸንሐ ሰራዊት ኤርትራ ንጹር ሓበሬታ የለን።

ማእከላይ ባይቶ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ቅድሚ ከተማ መቐለ ኣብ ኢድ ሓይልታት ኢትዮጵያ ምውዳቓ፡ ብ21 ሕዳር 2020 ኣብ ትግራይ ዘጋጠመ ኩነታት ንምምዛን ህጹጽ ኣኼባ ኣካይዱ ከም ዝነበረ ዝዝከር እዩ። ኣብዚ ኣኼባኡ ኣብ 3ይን ሓድነታውን ጉባአ ሰዲህኤ ሂብዎ ዝነበረ ኣድህቦ ዘኪሩ፡  ”ስግኣት 3ይን ሓድነታውን ጕባኤና ጋህዲ ኰይኑ ህዝቢ ትግራይ ኣደዳ ህልቀትን ስደትን፣ ሃገርና መናሃርያ ሰራዊት ኢትዮጵያ፡ ህዝብና ድማ ግዳይ ናይ ዘይምልከቶ ውግእ ኰይኑ ኣብ ዲቕ ዝበለ ስቓይን ሓዘንን ይርከብ ኣሎ። “ ዝብል ሚዛን ኣንቢሩ። ካብዚ ሚዛኑ’ዚ ነቒሉ ኣብዚ ኣኼባኡ ካብ ዘውጸኦ 9 ነጥብታት ዝሓዘ ወግዓዊ መግለጺ ከኣ  “1. ናይ ዶር. ኣቢዪን ኢሳያስን ሽርክነት ውግእ ኣብ ልዕሊ ህዝብን መንግስትን ትግራይ ንዅንን። ኣብ ውሽጢ ኢትዮጵያ ተኸሲቱ ዘሎ ውግእ መበገሲኡ ቅዋማውን ፖለቲካውን ስለዝዀነ፡ ፖለቲካዊ ፍታሕ ክግበረሉ ንጽውዕ።”  ዝብል ከም ዝነበሮ ዝዝከር እዩ።

ኣብ ክልል ትግራይ ሰራሕተኛታት ዓለም-ለኸ ትካል፡ ዶብ ኣልቦ ሓካይምን ነበርቲ ቁሸት ተጎጋን ንዕዳጋ ዝተኣከበ ህዝብን፡ ግዳያት ከም ዝኾኑ ዝተፈላለያ ማዕከናት ዜናን ናይ ዓይኒ መሰኻኽርን ሓቢሮም። ብሰንክዚ ኣዘራራቢ ኮይኑ ዘሎ ቅትለት ኣብ ተጎጋ ካብ 60 ንላዕሊ ሰባት ከም ዝሞቱን ብዙሓት ከም ዝተገድኡን ክፍለጥ ተኺኢሉ’ሎ። እቶም ግዳያት ዝኾኑ ሰራሕተኛታት ትካል ዶብ ኣልቦ ሓካይም ከኣ ሰለስተ እዮም።

ትካል ደብ ኣልቦ ሓካይም ከም ዝገለጾ፡ ብ24 ሰነ 2021 ኣብ ትግራይ ብጉዳይ ሰብኣዊ ኣገልግሎት ዝንቀሳቐሱ ዝነበሩ ክልተ ኢትዮጵያውያንን ሓንቲ ስፐይናዊትን ሰራሕተኛታቱ “መንነቶም ብዘይተፈለጡ ዕጡቓት” ብዝበሎ ኣካላት ከም ዝተቐትሉ ገሊጹ። እቶም ካብታ ዝጐዓዙላ ዝነበሩ መኪና ቁሩብ ርሒቖም ሞይቶም ዝተረኽቡ ግዳያት ደቂ 31 ዓመት ኢትዮጵያውያን ዮሐንስ ሓለፎምን ቴድሮስ ገብረ ማሪያምን ከም ዝበሃሉን፡ ስም ናይታ ምስኣቶም ዝሞተት ጓል 34 ዓመት ስፐይናዊት ከኣ  ማሪያ ኽርናንዴዝ ከም ትብሃልን ናይቲ ትካል መግለጺ ሓቢሩ። እቲ መግለጺ ናይቲ ትካል በቲ ዘጋጠመ ሓደጋ ኣዝዩ ከም ዝሰንበደ ገሊጹ፡ እዞም ኣብ ትግራይ ውግእ ድሕሪ ምጅማሩ ጽጉማት ዝሕግዙ ዝነበሩ ሰባት በዚ ኣገባብ ይጠፍኡ ኢልካ ምግማት ከም ዘጸግም’ውን ጠቒሱ።

ትካል ዶብ ኣልቦ ሓካይም፡ ኣብ ትግራይ ውግእ ካብ ዝጀምር ኣትሒዙ ጽጉማት ክሕግዝን ናይ ጥዕና መሳርሕታት ክልግስን ዝጸንሐ ግብረ-ሰናይ ትካል እዩ። ነዚ ኣብ ልዕሊ ሰራሕተኛታቱ ዝተፈጸመ ዘይሰብኣዊ ቅትለት “መን እዩ ፈጺምዎ?” ንዝብል ሰራዊት ምክልኻል ትግራይን ሓይልታት ምክልኻል ኢትዮጵያን ኣብ ሕድሕድ ይካሰሱ ምህላዎም ይፍለጥ።

ብኻልእ ወገን ከኣ ብ22 ሰነ 2021 ነፈርቲ ውግእ ኢትዮጵያ ካብ ከተማ መቐለ ንወገን ምዕራብ 25 ኪሎ ሜትሮ ርሒቓ ኣብ እትርከብ ቁሸት ተጎጋ ዕዳጋ ሰሉስ ኣብ ዝተባህለ ቦታ፡ ዝሓለፈ ሓሙስ ደብዳብ ኣካይደን ሓያሎ ንጹሃት ሲቪል ከም ዝቐተላ ተፈሊጡ። ዝተፈላለዩ ወገናት ንቁጽሪ ምዉታት ብዝምልከት ዝተፈላለዩ ኣሃዛት የቕርቡ ኣለዉ። ናይ ረፈራል ሆስፒታል ዓይደር ምንጭታት ካብቶም ግዳያት ህጻናት ከም ዝርከብዎም ጠቒሶም ንብዝሒ ግዳያት ኣብ ዝምልከት ከኣ  60 ዝሞቱ፡ ዝቖሰሉ ከኣ ኣስታት 200 ምዃኖም ኣቃሊዖም።

ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ፡ ኣብቲ ዕለትን ቦታን ደብዳብ ከም ዘካየደ ተኣሚኑ፡ እንተኾነ እቲ ደብዳብ ኣብ ልዕሊ መበል 33 ዓመት ዝኽሪ ሰማእታት ትግራይ ዘኽብሩ ዝነበሩ ኣባላት ሰራዊት ትግራይ እምበር፡ ኣብ ልዕሊ ንጹሃት ኣይኮነን ዝብል መጎት ከቕርብ እዩ ፈቲኑ። እንተኾነ እቶም ዝቖሰሉ ህጻናት እውን ከም ዝነበርዎም ሓካይም ስለ ዝመስከሩ እቲ ምኽንያት ተቐባልነት ኣይረኸበን። ሕብረት ኢውሮጳን ካለኦት ሰብኣዊ ትክላትን ብወገነን ነቲ ተረኽቦ ኮኒነን፡ መንግስቲ ኢትዮጵያ ድማ መብርሂ ንኽህብ ሓቲተሞ ኣለዉ።