ቱርኪ ኤርትራውያን ኣገዲዳ ምምላሳ ግጉይ ምዃኑ ብላዕለዋይ ኮሚሽን ተነጊርዋ
Written by ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤ
ሱዳናዊ ራፖርተር፡ ዶር መሓመድ ዓብዱሰላም ባቢከር
ቤት ጽሕፈት ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ሰብኣዊ መሰል ሕቡራት ሃገራት፡ ቱርኪ ኤርትራውያን ኣገዲዳ ናብ ሃገሮም ምስጓጓ ግጉይ ምዃኑ ዝሕብር መልእኽቲ፡ ብ16 ታሕሳስ 2014 ከም ዝለኣኸላ ተሓቢሩ። እቲ ሰነድ እቶም ኣቐድም ኣቢሎም፡ ብመንግስቲ ቱርኪ ተገዲዶም ዝተሰጉ ኣስታት 300 ኤርትራውያን ኣብ ሃገሮም ዝተፈላለዩ ግህሰታትን ስቓይን ከም ዘጋጥሞም ብምጥቃስ ዝሓደሮ ሻቕሎት ገሊጹ።
እቲ ብሰለስተ ላዕለዎት ራፖርተራት ሰብኣዊ መሰል ተዳልዩ ናብ ቱርኪ ዝተላእከ ሰነድ፡ ንቱርኪ ብዛዕባ ምእሳርን ኣገዲድካ ናብቲ ዝተፈላልዩ ሓደጋ ከጋጥሞም ዝኽእል ኤርትራ ምምላሶምን ዝምልከት መብርሂ ክወሃቦም ከም ዝሓትት’ውን ተሓቢሩ። እቲ ጸገም ናብ ዘጓንፎም ኤርትራ ኣገዲድካ ናይ ምስጓግ ስጉምቲ ምስ መሰረታዊ ዓለም ለኻዊ ሕጊ ሰብኣዊ መሰል ዝጻረር ምዃኑ’ውን እቶም ራፖርተራት ከሲሶም።
እቲ ስጉምቲ ብመንጽር ዓለም ለኻዊ ሕግን ስምምዓት ኣንጻር ምስቓይን ኣገዲድካ ናብ እተስግእ ሃገር ምስጓግን ኮይኑ፡ ቱርኪ ብ1988 ኣብቲ ሰነድ ዝኸተመት ሃገር ምዃና እውን ጠቒሱ። እቶም ራፖርተራት ኣብቲ ዝለኣኽዎ መልእኽቲ፡ ማእሰርቲ ኣብ ኤርትራ፡ ስቓይን ከቢድ ሰብኣዊ ግህሰትን ከም ዘኸትል ጠቒሶም፡ ኣብ ርእሲኡ ንዝይተወሰነ ግዱድ ውትህድርናን ምስዋርን ዘኸትል ምዃኑ ከኣ ኣመልኪቶም።
እዚ ቅድሚ ሕጂ ኣብ ልዕሊ ካብ ዝተፈላለያ ሃገራት ተገዲዶም ዝተሰጉ ኤርትራውያን ከም ዝተራእየ፡ እቶም ራፖርተራት ጠቒሶም፡ በዚ መሰረት ሕቡራት ሃገራት ኣይዲን ኣብ ዝተባህለ መእከቢ ማእከል ቱርኪ፡ 50 ዝኾኑ፡ ኤርትራውያን ግዳያት ሕጂ’ውን ኣብ ኣጸጋሚ ኩነታት ተኣሲሮም ይውቅዑን ምስ ኣዝማዶምን ናይ ሕጊ ኣካላትን ከይራኸቡ ይኽልከሉን ከም ዘለዉ ተሓቢሩ።
ድሕሪ ሕጂ ናይ ሰብኣዊ መሰል ክኢላታት፡ ቱርኪ ንመደባት ምስጓግ ኤርትራውያን ንከተቋርጾን መነባብሮ ናይቶም ሒዛቶም ዘላ ከተመሓይሽን ከም ዝጸውዑን ብወገን ቱርኪ ግና ቅልጡፍ መልሲ ከም ዘይተረኽበን ተፈሊጡ። ነቲ ናብ ቱርኪ ዝተለእከ ሰነድ፡ ናይ መወዳእታ መልክዕ ዘትሓዘ፡ ሱዳናዊ ዶር መሓመድ ዓብደልሰላም ባቢከር ፍሉይ ራፖርተር ሰብኣዊ መሰል ኤርትራ ምዃኑ’ውን ተፈሊጡ።
ስእሊ ካብ ኣገልግሎት ዜና ሱዳን
ፕረሲደንት ኤርደጋን፡ ቱርኪ ንሱዳን ዝወሃብ ሓገዝን ሓድነት ሱዳን ኣብ ምሕላው ዘለዋ ጽኑዕ መርገጽን ብምሉእ ዓቕማ ከም እተሕድሶ ከምኡ’ውን ሱዳንን ሕቡራት ዓረብ ኤመረትን ናይ ምትዕራቕ መደብ ከም ዘለዋ ምግላጹ ኣገልግሎት ዜና ሱዳን ኣፍሊጣ። ፕረሲደንት ቱርኪ ነዚ ዝገለጸ ብ13 ታሕሳስ 2024 ምስ ጀነራል ኣልቡርሃን ብተለፎን ኣብ ዘካየድዎ ርክብ ምዃኑ ከኣ እታ ኣገልግሎት ዜና ኣፍሊጣ።
ኣብዚ ቀረባ መዓልታት ንኢትዮጵያን ሶማሊያን ዝሸምገለ፡ ፕረሲደንት ጠይብ ኤርዶጋን፡ ድሕሪ ምስ ጀነራል ኣልቡርሃን ብተለፎን ምዝርራቡ ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ፡ ሃገሩ ናብ ሱዳን ዝግበር በረራ ነፋሪት ኣብ ቀረባ ግዜ ንምሕዳስን ዘድሊ ሰብኣዊ ሓገዝን ንምቕራብን ቅርብቲ ከም ዘላ’ውን ሓቢሩ። ምስዚ ብምትሕሓዝ ድማ፡ ኣብ መንጎ ክልቲአን ሃገራት ዘሎ ዲፕሎማስያዊ ዝምድና ንምድልዳልን ኣብ ሕርሻ፡ ንግድን ዝኣመሰሉን ቁጠባዊ ሰክተራት ዘለዎም ዝምድና ንምሕያል ዘኽእል ወፍሪ ንምክያድ ሃገሩ ቅርብቲ ምህላዋ ኣረጋጊጹ። ምስዚ ብምትሕሓዝ ከኣ ቱርኪ ንሱዳንን ሕቡራት ዓረብ ኤመረት ኣቀራሪብካ ንምትዕራቕ ድልውቲ ምህላዋ ኣብቲ መግለጺ ምጥቃሱ እታ ኣገልግሎት ዜና ጠቒሳ።
ጀነራል ኣብደልፈታሕ ኣልቡርሃን ብወገኑ፡ ናይ ቱርኪ ደገፍን ምትሕብባርን ተቐቢሉን ንኢዱን፡ ፕረሲደንት ኤርደጋን ብዞባውን ዓለም ለኻውን ደረጃ ሰላም ንምስፋን ይገብሮ ንዘሎ ጻዕርን ኣብ ጉዳይ ሲርያን ንዘርኣዮ ኣተሓሕዛን ኣመስጊኑ። ኣተሓሒዙ ከኣ ቱርኪ ነቲ ኣብ ሱዳን ብሰንኪቲ ብጀነራል ሕምቲ ዝምራሕ ተወርዋሪ ፍሉይ ሓይሊ ዝተላዕለ ዝበሎ ውግእ፡ ኣብ ምውጋድን ቁጠባዊ ወፍሪ ኣብ ምትብባዕን ንእትገብሮ ጻዕሪ ከም ዝድግፍ ኣረጋጊጹ።
እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ እቲ ሱዳንን ኤምረትን ናይ ምትዕራቕ መደብ ዘለዎ መራሒ ቱርኪ፡ ናይ ግዳም ሓይልታት ኣብ ጉዳይ ሱዳን ኢዶም ካብ ምእታው ንክቑጠቡ ምጽውዑ ሱዳን ትሪቡን ብወገና ኣፍሊጣ። ኣብ መንጎ ጀነራል ኣልቡርሃንን መንግስቲ ኤመረት ፍልልይ ዝተፈጥረ፡ ሱዳን ኤመረት ንጀነራል ደጋሎ ዕጥቂ ተቕርብ ኣላ ብዝብል ስለ እትኸሳ ምዃኑ ዝዝከር እዩ።
ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ጉዳይ ሱዳን ኢድ የእትዉ ካብ ዘለዉ ሓደ ጉጅለ ኢሳያስ ምዃኑ ዝፍለጥ እዩ። ስለዚ ከምቲ ጉዳይ ሶማልን ኢትዮጵያን ብመንገዲ ቱርኪ ሰላማዊ መንገዲ ብምሓዙ ተኾሊፍዎ ዘሎ፡ ጉዳይ ሱዳን ካብ ኢዱ ከይወጽ ከም ዘሰንብዶ እውን ፍሉጥ እዩ።
ኮሚሽን ሰብኣዊ መሰል ሕቡራት ሃገራት፡ ሰባት ኣብ ገዛእ ቤቶም፡ ቦታ ስረሖን ካልእ ቦታን ዘጋጥሞም ጥሕሰት ሕግን መሰልን ኣጻርዩ ፍትሒ ከም ዝረኽቡን ማሕበረሰብ ሰላም ንክኾውን ዘረዳድእን ትካል እዩ። ከምኡ እውን ብመሰረት’ቲ ኣብ ፓሪስ ብ1995 ዝጸደቐ፡ ሕጊ ናይ ሰባት ሲቪላውን ፖለቲካውን መሰላት ኣብ ምውሓስ ዝሰርሕ ኣካል እዩ።
ዓለምለኻዊ መዓልቲ ሰብኣዊ መሰል 10 ታሕሳስ፡ በብዓመቱ ዝተፈላለዩ ጭረሖታት ብምቅላሕ ዝዝከር ኮይኑ፡ ኣብ 2024 ከንጸባርቕ ዝተሓርየ ጭረሖ ከኣ “መሰልናን መጻኢናን ሕጂ” ዝብል እዩ። ኣብ ውድብ ሕቡራት ሃገራት ኮሚሽን ሰብኣዊ መሰል፡ ሰላማዊትን ማዕርነታዊትን ዓለም ኣብ ምፍጣርን ግብራዊ መፍትሒ ኣብ ምርካብን ኣውንታዊ ጽልዋ ከም ዘለዎ ይኣምን።
ጉዳይ ሰብኣዊ መሰል ኣብ መጀመርያ፡ ብደረጃ ውድብ ሕቡራት ሃገራት ሰፊሕ ምይይጥ ተኻይድሉ፡ ኣብ መወዳእታ ብጠቕላሊ ጉባአ ናይቲ ትካል ብ1948 እዩ ጸዲቑ። ኣብቲ ኣብ መጀመርያ ዝጸደቐ ሕጊ፡ ንኹሉ ወዲ ሰብ ማዕረ ዝብጽሕዎ 30 ቀንዲ መሰላትን ነጻነታትን ከም ዝሓቁፍ ከኣ ሰነዳቱ ይሕብሩ።
ኢሊኖር ሩሰቨልት፡ ከም ኣደመንበር ኮሚሽን ሰብኣዊ መሰል ሕቡራት ሃገራት፡ ኣብ ምጽዳቕ እቲ ናይ 1948 ቻርተር ግደኣ ዕዙዝ ከም ዝነበረን ኩሉ ግዜ ከም ናታ ኣውንታዊ ኣህጉራዊ ውርሻ ኮይኑ ዝዝከር ዘሎ እዩ።
ኣብቲ ቻርተር ካብ ዝሰፈሩ ኣገደስቲ ዓንቀጻት፡ ብህይወት ናይ ምንባር፡ ካብ ስቓይን ዘይሰብኣዊ ኣተሓሕዛን ነጻ ምዃን፡ ካብ ባርነትን ናይ ጉልበት ምዝመዛን ነጻ ምዃን፡ መሰል ነጻነትን ሓርነትን ምውሓስ፡ መሰል ምርካብ ፍትሓዊ ፍርድን ካብ ዘይሕጋዊ መቕጻዕቲ ነጻ ምዃንን ዝብሉ ይርከብዎ። ዓንቀጽ 9 ናይቲ ቻርተር ከኣ ግዳይ ጃምላዊ ማእሰርቲ፡ ምጭዋይን ስደት ንዘይምዃን የመልክት።
ኣብ ኤርትራ ኣብ ልዕሊ ህዝብና ይወርድ ካብ ዘሎ በደላት “ጥሕሰት ሰብኣዊ መሰላት” ጐሊሑ ዝረአ እዩ። ካብዚ ብምንቃል እቲ 47 ዝኣባላቱ ባይቶ ሰብኣዊ መሰል ሕቡራት ሃገራት፡ እቲ ጥሕሰት ንክውገድ ብተደጋጋሚ ከቕርቦ ዝጸሐ ምጽንታ ታት ኣይተተግበረን። በዚ ኣጋጣሚ ከኣ ኩሎም እቲ ጉዳይ ዝምልከቶም ኣካላት ንምኽባር ሰብኣዊ መሰል ኣብ ኤርትራ ቆላሕታ ከይነፍግዎ ንጽውዕ።
ፋና ዝተባለት መንግስታዊት መደበር ተለቪዥን ኢትዮጵያ፡ ብ9 ታሕሳስ 2024 ኣብ ዘቕረበቶ “ናታ እናሓረራስ ናይ እንዳማታ ተኽውስ” ኣብ ትሕቲ ዝብል ኣርእስቲ ኣብ ዘቕረበቶ ፍሉይ ምድላው፡ ንኢሳያስ “ካብ ምርጫን ሕገ-መንግስታዊ ስርዓትን ክሃድም ኣብ ወንበሩ ዝኣረገ” ብዝብል ገሊጻቶ። ኣተሓሒዛ ድማ ብኸቢድ ፖለቲካውን ቁጠባውን ጸገም እትሳቐ ዘላ ሃገር እናመረሐ፡ ኣብ ምውርዛይ ብጉዳይ ካለኦት ሃጋራት ዝውዕል ኣገራሚ ዲክታተር ምዃኑ ከኣ ኣስፊራ።
እታ ተለቪዢን ኣይኮነንዶ ኣብ ኢትዮጵያ ኣብ ካለኦት ከም ኣሜሪካ ዝኣመሰላ ብዝማዕበለ ዲሞክራሲ ዝምረሓ ሃገራት’ውን ፍጹማዊ ዝበሃል ሕገ-መንግስቲ የለን ምስ በለት ድማ፡ ከም ኢሳያስ ዝኣመሰሉ ካብ ሕገ-መንግስቲ ዝሃድሙ ብናይ ኢትዮጵያ ሕገመንግስቲ ክወራዘዩ ዘገርም እዩ ኢላቶ። ናይ ኢሳያስ ብዘይ ምርጫ ንልዕሊ 30 ዓመታት ኣብ ስልጣን ምጽናሕ ጠቒሳ ከኣ፡ ቅድሚ 16 ዓመታት ንምርጫ ብዝምልከት ንመደበር ተለቪዥ ኣልጀዚራ ብዛዕባ ዝሃቦ ናይ ስንባደ መልሲ ብምጥቃስ፡ ኢሳያስ ካብ ኩሉ ዓይነት መስርሕ ዲሞክራስን ምርጫን ዝብህርር ምዃኑ ኣቃሊዓ።
ኢሳያስ በብግዜኡ መንእሰያት ኣሰልጢኑን ኣዕጢቑን ናብ ጐረባብቲ ሃገራት ኣስሪጉ ሰላም ዝዘርግ ምዃኑ ዘንጊዑ፡ ብዛዕባ ሰላም ጐረባብትን ዞባን ዝሰብኽን ኣብ ኣስመራ ኣንጻር ኢትዮጵያ ንዝቖሞ ናይ 3ተ ሃገራት ኪዳን ኣስመራ (ASMARA-AXIS) ምእንቲ ዞባዊ ሰላም ምዃኑ ክጠቅስ ምፍታኑ ኣዝዩ ከም ዘገርም እውን ኣብቲ ንምቅላዑ ዝተዳለወ ፍሉይ መደብ ተጠቒሱ። ኣብ ክንዲ ኣብ ኤርትራ ብዛዕባ ዘሎ ብኩራት ኤልክትሪክ፡ ኢንተርኔትን ካልእ ቀረባትን ምሕሳብ፡ ኣብ ቁጠባዊ ኩነታት ናይታ ኣብ ዓመት ብገምጋም ካብ 8% ንላዕሊ ዕቤት ተመዝግብ ዘላ ኢትዮጵያ ክወራዘ ምፍታኑ ካልእ ዘተዓዛዝብ ዛዕባ ምዃኑ ከኣ ኣስፊራ። ኣብ ርእሲዚ ኢሳያስ “20% ካብ ህዝቢ ኤርትራ ንክስደድ ዘገደደ” ብዝብል እውን ኣብቲ መደብ ተገሊጹ።
ካብ ምኽታም ስምምዕ ፕሪቶርያ ንደሓር፡ ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዘሎ ዝምድና ጽቡቕ ከምዘየለ’ኳ ምልክታት ክርእዩ እንተጸንሑ፡ ኢትዮጵያ ኣንጻር ኢሳያስ ብኸምዚ ዝኣመሰለ ዘቃልዕ ርእይቶ ከተንጸባርቕ ናይ መጀመርያ እዩ።
ኣማኢት ኤርትራውያን ካብ ኣዲስ ኣበባ ተገዲዶም ብመንገዲ ዓሰብ ብኣውቶቡሳት ከም ዝተስጉ ዝተፈላለያ ማዕከናት ዜና ክገልጻ እንከለዋ፡ ኣስታት 10 ዝኾኑ ኤርትራውያን መንእሰያት ኣብ ኬንያ ሲፒሊ ላከፒኣ ኣብ ዝተባህለት ከተማ ተኣሲሮም ከም ዘለዉ ኤሪ-ጋዜት ሓቢራ።
እቶም ካብ ኣዲስ ኣበባ ናብ ኤርትራ ግዳይ ስደት ዝኾኑ ዘለዉ ኤርትራውያን፡ መብዝሕትኦም ብሰንክቲ ኣብ ኢትዮጵያ ዘሎ ዘይስሉጥ ኣሰራርሓ ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታ ሕብራት ሃገራት፡ ተመዝጊቦም ናይ ስደተኛ መንነት ወረቐት ክወሃቦም ሓቲቶም ዘይተዋህቦም ክኾኑ እንከለዉ፡ ውሱናት ምስ ናይ ስደተኛ መንነቶም ግዳይ ዝኾኑ ከም ዝርከብዎም ተፈሊጡ።
እዞም ግዳያት ኣብ ኤርትራ ካብ ዝወርዶም ማእስርትን ካልእ ዝተፈላለዩ በደላትን ክድሕኑ ናብ ኢትዮጵያ ተሰዲዶም ከብቅዑ፡ ብጭካነ ተገዲዶም ክምለሱ እንከለዉ ህይወቶም ውሑስ ከምዘይከውን ርዱእ እዩ። ነቲ ምስጓግ ዝተፈላለዩ ምኽንያታት’ኳ ዝወሃቦ እንተኾነ፡ እቲ ቀንዲ ጠንቂ ኣብ መንጎ ክልቲኦም መንግስታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ተፈጢሩ ዘሎ ጽልእን ዘይምትእምማንን እዩ።
ቅድሚ ሓደ ዓመት ኣቢሉ ይኸውን ብተመሳስሊ ኩነታት ናብ ኤርትራ ተሰጒጎም፡ እንደጋና ተመሊሶም ናብ ኢትዮጵያ ኣትዮም ግዳይ ምስጓግ ዝኾኑ ከም ዘለዉዎም ድማ ተፈሊጡ። እቲ ዘሕዝን ድማ ኣባላት ፖሊሲ ኣዲስ ኣበባ ንማእሰርቲ ኤርትራውያን ከም ምንጪ ኣታዊ ይጥቀምሉ ምህላዎም እዩ።
እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ብውሕዱ 10 ዝኾኑ ኤርትራውያን መንእሰያት፡ ካብ ኢትዮጵያ ናብ ደቡብ ኣፍሪቃ ከቋርጹ ክብሉ፡ ኣብ መንገዲ ዝረኸብዎም ሰባት ብዘቕረብዎ ሓበሬታ፡ ኣብ ኬንያ ሲፒሊ ላይክፒያ ዝተባህለ ከተማ ኣብ መደበር ፖሊስ ተኣሲሮም ከም ዘለዉ ዜና ኤር-ጋዜት ሓቢሩ።
ናይቲ ተኣሲረምሉ ዘለዉ መደበር ፖሊስ ኣዛዚ፡ ፍራንሲስ ንጋንጋ ከም ዝሓበሮ፡ ካብቶም ተኣሲሮም ዘለዉ እቶም ክልተ ኣብ ኬንያ ዝጸንሑ መራሕቲ መንገዲ ከይኮኑ ኣተርፉን’ዮም። እቲ ኣዛዚ ፖሊስ ኣተሓሒዙ “እቶም ግዳያት ክሲ ዝጽበዮም ዘለዉ እዮም” ምባሉ ተፈሊጡ።
እዞም ኩሎም ኤርትራውያን ጉጅለ ህግደፍ ብሰንኪ ዝወስዶ ዘይሓላፍነታዊ ስጉምቲ ኣብ ዝተፈላለዩ ኩርነዓት ዋጋ ዝኸፍሉ ዘለዉ እዮም። በዚ ኣጋጣሚ ድማ ኩሎም ዝምልከቶም ኣካላት ነዚ ንኤርትራውያን ዘጋጥሞም ዘሎ ግህሰታት ኣቓልቦ ንክህብዎ ንምሕጸን።
ምምሕዳር ቤት ጽሕፈት ዜና ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ብ7 ታሕሳስ 2024 ጥምሮ ኣብያተ-ጽሕፈት ውደባ፡ መንእሰያትን ደቂ ኣንስትዮን ሰዲህኤ ኣብ ዘዳለዎ መድረኽ ምስ ኣባላት ኣኼባ ኣካይዱ። ኣብዚ ኣኼባ ኣባላት ምምሕዳር ቤት ጽሕፈት ዜና፡ ”ትርጉምን ኣገባብ ኣጸሓሕፋን፡ ርእሰ-ዓንቀጽን ሓተታን፡ ኣባላት ሰልፊ ተሳትፎኦም ኣብ ዜናዊ መዳይ ንምሕያል ዝዕድም መጸዋዕታን” ብዝብሉ ዛዕባታት መበገሲ ሓሳብ ድሕሪ ምቕራቦም ሰፊሕ ምይይጥ ተኻይዱ።
ኣብቲ ቀዳማይ ዛዕባ ንኣጸሓሕፋ ርእሰ-ዓንቀጽን ሓተታትን ዝምልከት መባእታዊ መበግሲ ሓሳብ ድሕሪ ምቕራቡ፡ ተሳተፍቲ ዝያዳ ንምንጻር ሕቶታትን ዝተፈላለዩ ሓሳብት ኣቕሪቦም። ኣባላት ምምሕዳር ድማ ኣብቲ ዝቐረበ ሕቶታት ተወሳኺ መብርህታት ሂቦም።
እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ቤት ጽሕፈት ዜና ቀንዲ ኣተኩሪ ብዛዕባ ዝሰርሓሎም ዘሎ ዜናዊ ዝዕባታት ሓጺር ጸብጻባዊ መብርሂ ቀሪቡ። ምስዚ ብዝተተሓዘ ዘጋጥሙ ሕጽረታትን ኣባላት ነቲ ሕጽረታት ኣብ ምውጋድ ክሳተፍሎም ዝግበኦም መዳያትን ብዝርዝር ቀሪቦም።
ተሳተፍቲ ኣኼባ ኣብ ርእሲቲ ዜናዊ ስራሕ ንምሕያል ከካይድዎ ዝጸንሑ ጻዕሪ ኣብ መጻኢ ጻዝያዳ ከተኩርሎም ዝግበኦም፡ ብቋንቋታት ትግርኛን ዓረብን ጽሑፋት ምቕራብ፡ ትርጉም ካብን ናብን ቋንቋ ትግርኛን ዓረብኛን፡ ምሕያል መደብ ዩቶብ ባህግና፡ ዝተዳለዉ መደባት መዚንካ ሃናጺ ርኢቶ ምሃብ፡ ምድላዋት ቤት ጽሕፈት ዜና ናብ ብዙሓት ኣብ ምብጻሕ ምንጣፍን ዝኣመሰሉን ምዃኖም ኣብቲ መብርሂ ቀሪቡ።
ተሳተፍቲ ኣብዚ ዛዕባ’ዚ እውን ዝያዳ ሰፊሕ ምይይጥ ኣካይዶም። ሕጽረታት ምጽብጻብ ጥራይ ዘይኮነ፡ ነቲ ሕጽረታት ኣብ ምውጋድ ሰልፋዊ ዓቕሚ ንምጥቃም ኣባላት ከከም ክእለቶምን ዝንባሌኦምን ከም ዝሳተፉ ትስፉውን ሓሳባት ኣቕሪቦም። ምስዚ ብዝተተሓሕዘ ዜናዊ ስረሓት ኣብ ምሕያል ይሕግዙ ብዛዕባ ዝብልዎም ሓሳባትን ስራሓት ዜና ንክስነዱ ዘለዎ ተደላይነትን ኣብ ዝምልከቱ ሃነጽቲ ርኢቶታን ለበዋታትን ኣቕሪቦም። ከምዚ ዝኣመሰሉ መመይየጢ መድረካት ቀጸልቲ ክኾኑ ከኣ ለበዋ ኣቕሪቦም።
ኣብ መወድእታ ቤት ጽሕፈት ዜና ነቲ ብተሳተፍቲ ዝቐረበ ሓሳባት ኣብ ግምት ኣእትዩ ከም ዝሰርሕ ኣረጋጊጹ፡ ነቶም ነቲ መደብ ዝወደቡ ኣብያተ ጽሕፈትን ኣብቲ ኣኼባ ዝተሳተፉን ኣመስጊኑ ኣባላት ሰልፊ ከኣ በቲ ዝኣተዉዎ ቃል መሰረት ኣብ መጻኢ ተሳትፈኦም ከሕይሉ ደጊሙ ብምጽዋዕ ኣኼባ ዛዚሙ።
ክልላዊ መንግስቲ ኦሮሞ፡ ኣባላት ሰራዊት ሓርነት ኦሮሞ ብመንግስቲ ኢትዮጵያ ናብ ዝተዳለወሉ መደበር ክኣትዉ ከም ዝጀመሩ ብዘውጸኦ መግለጺ ኣፍሊጡ። እዞም ናብ መደበር ዝኣትዉ ዘለዉ ኣባላት ሰራዊት፡ ኣባላት ማእከላይ እዚ ናይቲ ሰራዊት ኮይኖም፡ ሳኒ ነጋሳ ዝተባህለ ላዕለዋይ ኣዛዚኦም ብ1 ታሕሳስ 2024 ምስ ክልላዊ መንግስቲ ኦሮሞ ብዝተፈራረሞ ናይ ሰላም ስምምዕ መሰረት ምዃኑ ተፈሊጡ።
ናይ ክልል ኦሮሚያ ቤት ጽሕፈት ርክብ ብ3 ታሕሳስ 2024 ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ፡ ናብቲ ዝተዳለወሎም መደበር ዝኣትዉ ዘለዉ ነቲ ዝተበጽሐ ስምምዕ ዝተቐበሉ እዮም። ክልል ኦሮሞ’ኳ ብወግዒ እንተዘይገለጾ፡ እቶም ናብ መደበር ዝኣትዉ ዘለዉ፡ ናይቲ ክልል ማሕበራዊ መድያታት ከም ዝጠቐሰኦ፡ ኣብ ዞባ ምዕራብ ሽዋ ከባቢ ግንደበረት፡ ቾቢ፡ አልፋታ፡ ኣምቦ፡ ሚድከኛን ጂብታን ዝተባህሉ ቦታታት ዝንቀሳቐሱ ዝነበሩ ኮይኖም ቁጽሮም ክሳብ 800 ከም ዝበጽሕ ተሓቢሩ።
ናይቲ ካልእ ኣካል መሪሕነት ሰራዊት ሓርነት ኦሮሞ ብወገኑ፡ ኣብ ዘውጸኦ ተጻራሪ መግለጺ፡ እቶም ጸዋዒት ተቐቢሎም ብስምምዕ ናብ ክልል ኦሮርሞ ኣትዮም ዝበሃሉ ዘለዉ፡ መንግስቲ ኦሮሚያ ቃልሶም ንከዳኽም ባዕሉ ዝፈጥሮም እዮም ብዝብል ተቓውመኦም ገሊጾም። ነቶም ዝፈራረሙ ሓለፍቲ ድማ ኣቐዲሞም ካብቲ ሰራዊት ተሰጒጎም ዝነበሩ እዮም ኢለሞም። ዝተፈላለዩ ምንጭታት ከም ዝብልዎ፡ ዝርዝር ትሕዝቶ ናይቲ ዝተፈራረምሉ ሰነድ ኣይተገለጸን።
ቅድሚ ሕጂ እቲ ብኩምሳ ደሪባ ወይ ጃል ማሮ ዝምራሕ ሰራዊት ሓርነት ኦሮሞ፡ ኣብ ታንዛንያ ዝያዳ 10 መዓልታት ዝወሰደ ዘተ ኣካይዱ ብዘይስምምዕ ከም ዝተበተነ ዝፍለጥ እዩ።
ኣንበሳድር ኮሎሚያ ኣነ መላኒያን ኣንበሳደር ሱዳን ኢማድ መስጦፋ ኣላዊን ኣብ ካይሮ
ኮሎምቢያ ዜጋታታ ኣብ ውግእ ሱዳን ዕሱባት ኮይኖም፡ ኣብ ጐኒ’ቲ ብጀነራል ሕመቲ ዝምራሕ ተወዋሪ ሓይሊ ተሰሊፎም ብምውግኦም፡ ናብቲ ብጀነራል ኣልቡርሃን ዝምራሕ መንግስቲ ሱዳን ኣብ 24 ሰዓታት 2ተ ግዜ ይቕረታ ከም ዝሓተተ Sudan News Agency ዝተባህለት ማዕከን ዜና ሱዳን ኣፍሊጣ። ወጻኢ ጉዳይ ሚኒስተር ኮሎምቢያ፡ ሉይስ ግልበርቶ ሙሪሎ፡ ንሱዳናዊ መሓዝኡ ዓሊ ዩሱፍ ደዊሉ ይቕረታኡ ከም ዝገለጸሉን እቶም ኮሎምቢያውያን ዕሱባት ካብ ሱዳን ናብ ሃገሮም ብዛዕባ ዝምለስሉ ኣገባብ ከም ዘዛራረቦን ሚኒስትሪ ወጻኢ ጉዳያት ሱዳን ዘውጸኦ መግለጺ ኣፍሊጡ።
ኣንበሳደር ኮሎምቢያ ኣብ ግብጺ ኣነ ሚለና ብወገና፡ ኣብ ካይሮ ናብ ዝርከብ ኣንበሳደር ሱዳን ተመሳሳሊ ወግዓዊ ናይ ይቕረታ መልእኽቲ ኣቕሪባ። እቲ ናይ ኮሎምቢያ ተደጋጋሚ መግለጺታት፡ ኮሎምቢያውያን ኣብ ጉዳይ ሱዳን ዝወሰድዎ ኢድ ምእታዎም ዘይቅቡል ምዃኑ ጠቒሱ፡ ብዛዕባ ናብ ሃገሮም ዝምለስሉ ኣገባብ ምዝርራብ ኣገዳሲ ምዃኑ ኣስፊሩ።
ወጻኢ ጉዳይ ሚኒስተር ሱዳን ብወገኑ ነቲ ብኮሎምቢያ ዝተወስደ ናይ ይቕረታ ስጉምቲ፡ ሃንደበታውን ኣገራምን ምዃኑ ድሕሪ ምጥቃስ፡ ኣብቲ ጉዳይ ምስ መንግስቲ ኮሎሚያ ምስራሕን መጻኢ ዝምድና ክልቲአን ሃገራት ምዕቃብን ኣድላይ ምዃኑ ገሊጹ።
ኣብ ዝሓለፈ ኣዋርሕ ሰራዊት ሱዳን ኣብ ልዕሊ ብሊቢያ ኣቢለን ናብ ሱዳን ዝኣትዋ ዝነበራ ቃፍላይ መካይን ናይቲ ተወርዋሪ ሓይሊ ብዝወሰዶ ስጉምቲ፡ ኮሎምቢያዊ መንነት ዝሕብር ሰነዳት ከም ዝረኸበ ሓቢሩ ምንባሩ እቲ ዜና ጠቒሱ።
ምክትል ሚኒስተር፡ ሚኒስትሪ ሰላም ዝነበረ ኣቶ ታየ ደንደኣ
ላዕለዋይ ጠቕላሊ ቤት ፍርዲ ኢትዮጵያ፡ ኣቶ ታየ ደንደኣ ዝተባህለ ፖለቲከኛ ካብ ማእሰርቲ ብዋሕስ ንክፍታሕ ብ2 ታሕሳስ 2024 ከም ዝወሰነ፡ በዓልቲ ቤቱ ወይዘሮ ስንታየሁ ኣለማየሁ ብምጥቃስ፡ መርበብ ሓበሬታ ኣዲስ ስታንዳርድ ኣፍሊጣ።
ምክትል ሚኒስተር፡ ሚኒስትሪ ሰላም ኮይኑ እናሰርሐ ኣብ ወርሒ ታሕሳስ 2023 ዝተኣስረ ኣቶ ታየ ደንደኣ፡ ብሰለስተ ክስታት እዩ ተኣሲሩ። እቲ ሓደ ዝተኸሰሉ ነጥቢ፡ ላዕለዋይ ሓላፊ መንግስቲ ክነሱ፡ ጸረ ሰላም ሓይልታት ዝድግፍ ፖሮፖጋንዳ ነዚሑ ዝበል ኮይኑ፡ ምስዚ ድማ ነቶም ጸረ ሰላም ዝተባህሉ ሓይልታት ግንባር ሓርነት ከም ዝድግፍ ኣብ ናይ ብፌስ ቡክ ገጺ ኣውጺኡ ዝብል ይብል። እቲ ሳልሳይ ድማ፡ ገዝኡ ብፖሊስ ምስተጐርጐረ፡ ፈቓድ ዘየብሉ ዕጥቂ ተረኺብዎ ዝብል እዩ።
.ላዕለዋይ ቤት ፍርዲ ቅድሚ ሕጂ፡ በቲ ክልተ ክስታት ሓሳብካ ብናይ ምግላጽ ሕገመንግስታዊ መሰሉ እዩ ተጠቒሙ፡ ብዝብል ናጻ ክብሎ እንከሎ፡ በታ ሳልሰይቲ ምስ ዘይሕጋዊ ዕጥቂ እትተሓሓዝ ክሲ ግና ነብሱ ንምክልኻ መሰኻኽር ንከቕርብ እዩ በይኑ ነይሩ።
በዚ መሰረት ኣቶ ታየ ናብቲ እግባይ ዝበለሉ ቤት ፍርዲ ቀሪቦም ኣብ ገዝኡ ዝተረኽበ ዕጥቂ ሕጋዊ ምዃኑ ንክምስክርሉ፡ ሚኒስተራት ዝርከብዎምን ላዕለዎት ሓለፍቲ መንግስትን ዝርከቦም መሰኻኽር ጸዊዑ ኣብ መስርሕ እንከሎ እዩ ብላዕላዋይ ጠቕላሊ ቤት ፍርዲ ኢትዮጵያ ብዋሕስ ካብ ማእሰርቲ ናይ ምፍታሕ ዕድል ከም ዝረኸበ እቲ ዜና ኣፍሊጡ።
ኢሳያስ ብጳውሎስ ነታባይን ሱሌማን ዑስማን ዓበን ተሰንዩ
ኢሳያስ ኣፈወርቂ ብ30 ሕዳር 2024 በተን ኣብ ኤርትራ ብሒተን ዘለዋ መዲያትታ ህግደፍ ዝተመሓላለፈ ልዕሊ ክልተ ሰዓታት ዝወሰደ ቃለ-መጠይቕ ኣካይዱ። ኣብዚ ባዕሉ ብዘዳለዎ ሕቶታት እናተሓተተ ዘካየዶ ቃለ መጠይቕ፡ ከምቲ ናይ ቅድሚ ሕጂ ግልቡጥ ኣካይዳኡ ብናይ ወጻኢ ዛዕባታት እዩ ጀሚሩ።
ኣብቲ መጀመርያ ምስ ቁጠባዊ ዕቤት ብዝተተሓሓዘ፡ ቻይና፡ ቬትናም፡ ሰሜን ኮርያ፡ ኣሜሪካ እናበለ ብዙሓት ሃገራት ጠቒሱ። ንመጻኢ ፕረሲደንት ኣሜሪካ ንምሕጓስ ድማ ነታ “ኣሜሪካ እንደጋና ዓብይ ክንገብራ ኢና” ንእትብል ጭረሖ ትራምፕ ደጋጊሙ ኣኳማሲዕዋ። ብዛዕባ ኩለመዳያዊ ኩነታተን ክጠቅስ እንከሎ ብፍላይ ኣብ ስልጣን ንዘሎ መንግስት ኣሜሪካ ከምቲ ልማዱ ብትሪ ኸሲስዎ። ነዚ ኮለል ዝበሎ ብኸመይ ምስ ኩነታት ኤርትራ የተኣሳስሮ ግና ዝጭበጥ ሓሳብ ኣየቕረበን። ከም ሕብረት ኤውሮጳ ዝኣመሰላ ዞናዊ ውዳበታት እውን ካብቲ ጸርፉ ኣይደሓናን ክሳብ “ኣበይ ዘሎ ሕብረተሰብ ዓለም እዩ” ዝኣመሰሉ ስምዒታውን ዘይሓላፍነታውን ሓረጋት እውን ኣዘውቲሩ።
ኣብ ጉዳይ ሱዳን ኢዱ ኣእትዩ ይሕንክር ከም ዝጸንሐ ርኡይ እናሃለወ፡ ሱዳናውያን ኣብ ጉዳዮም ናይ ካልእ ኢድ ክኣትው ከየፍቀዱ ባዕላቶም ንክፈትሕዎ ክመክር ከም ዝጸንሐ ኮይኑ ክቐርብ ፈቲኑ። ካብዚ ሓሊፉ ናብቲ ብዙሕ ዝተዘርበሉ ናይ ዓመታት ውረድ ደይብ ዝምድና ኤርትራን ሱዳንን ተመሊሱ ብዙሕ ለፍሊፉ።
እቲ ዝነወሐ ግዜ ዝወሰደሉ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ እዩ፡ ኣብዚ እውን ካብቲ ልሙድ ካብ ኣብ ድሮ ውግእ ባድመ ዝነበረ ኩነታት ጀሚሩ፡ መዓት ክሕደትን ጥምዙዝ ፍጻመታትን ብምቕራብን ካብ ተሓታትነት ንምህዳምን ኮለል ኢሉ። ነቲ ብይን ዶብ ኣብ መሬት ዘይምምልካት ጠቕሊሉ ንኢትዮጵያ ጥራይ ከሰክማ ተሰሚዑ። “ንስኻኸ ኣብቲ ዕድል ዝረኸብካሉ ንምምልካት ኣብ ባይታ ብዝምልከት እንታይ ትገብር ኣለኻ?” ተባሂሉ ከም ዝሕተት ዘስተውዓለ ኣይመስልን። ካብዚ ሓሊፉ ብሓፈሻ ኣብቲ ህልውን ንኤርትራ ዝምልከትን ምዕባለታት ኢትዮጵያ ብፍላይ ድማ ብሰንኪ ናቱ ግጉይ ፖሊሲ ዝምድና ኤርትራውያን ኣብ ኢትዮጵያ ዘሕልፍዎ ዘለዉ መከራ ዝምልከት፡ ሕቶ ስለ ዘየዳለወ፡ ብቐጥታ ዝበሎ የለን። ሕሉፍ ሓሊፉ ትማሊ “ንኤርትራን ኢትዮጵያ መንዩ ዝፈልየን” ዝብል ዝነበረ ፈኸራኡ ተሪፉ “ኣበይ ዘላ ኢትዮጵያ እያ?” ኢሉ ክሓትት ተሰሚዑ።
ከምቲ ልማዱ ኣብ ጉዳይ ትሕዝቶ ሕገመንግስቲ ኢትዮጵያ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ጉዳይ ምህናጽ “ዓብይ ሓጽቢ ሕዳሰ ኢትዮጵያ እውን ንመለስ ዜናዊ ይትረፍካ ኢለ ኣማኺረዮ ነይረ ግና ኣይሰመዓንን” ዝበሎ ድማ ካብቲ ኣገረምቲ ኣበሃህላኡ እዩ። ነዚ ክብል እንከሎ ስለምንታይ ግብጺ ኣብቲ ኣንጻር ኢትዮጵያ ዘቕነዐ ኪዳን ኣስመራ ከም ዝተሰለፈት ምኽኑይ ንምግባር ዝዓለመ ይመስል።
እቲ ዘገርም፡ ኣብ መንጎ ትግራይን ፈደራል መንግስትን ውግእ ክካየድ ድሌት ከም ዝነበሮ፡ ግና ድማ ኣብይ ኣሕመድ እቲ ውግእ ከምዘይተርፍ ከም ዝሓበሮ ይጠቅስ። እዚ ዝብል ዘሎ እቲ ቅድሚ ኣብይ ኣሕመድ ነጋሪት ውግእ ንምውቃዕ፡ “ወያነ ጸወታ ተወዲኡ” ዝበሎ ተረሲዑ እዩ ካብ ዝብል ይመስል። ብናይ ኣብይ ድፍኢት ንደበረጼን ውግእ ንከየካይዱ ኣብ ኦሞሓጀር ከም ዝመኸሮ እንተኾነ ደብረጼን ከም ዝኣበዮ እውን ጠቒሱ። ከምዚ ኢሉ ክመጻደቕ ናይ መጀመርታኡ ኣይኮነን። እቲ ዝያዳ ዘገርም ኣብቲ ኤርትራውያን ዝሃለቕሉ ውግእ ትግራይ ኢዱ ከም ዝሓወሰ ግና ኣይጠቐሰን። ትማሊ ደጋጊሙ “ተኾሊፍና” ከምዘይበለ፡ ናይ ሰላም ሓላይ ብምምሳል ውዕል ፕሪቶርያ ክትግበር ከም ዝድግፍ ጠቒሱ፡ መንግስቲ ኣሜሪካ ንምኽሳስ ድማ ናይቲ ውዕል ዋናታት ካለኦት እዮም ይብል። ብሓፈሻ ኣብዚ ቃለ-መጠይቑ ከጉልሖ ዝፈተነ ጉዳይ ዘይምጥኖ ክነሱ፡ ናይ ፖለቲካ ፈላጥ፡ ናይ ሰላምን ዕቤትን ሓላይን ናይ ጽቡቕ መጻኢ መኻሪ ኮይኑ ንምቕራብ እዩ።
ኣብቲ ቅድሚት ክመጽእ ዝነበሮ ጉዳይ ኤርትራ “እኹል ማይን ጸዓት የብልናን” ኢሉ። ከምቲ ልሙድ ከኣ ነዚኦም ከይሓዝካ ምልማዕ ኣይከኣልን ይብል። ዘመናውን ምቹኣትን ኣውተቡሳት ከነቕርብ ይግበና ኢሉ። ግና መንን መዓስን እየ ክቐርባ መልሲ ኣይነበሮን። ቅድሚ 20 ዓመታት ዘውጻናዮ ናይ ልምዓት መደባት ኣሎ ኢሉ፡ ነቲ መደባት በብግዜኡ ነሕድሶ ኣለና ድማ ወሲኽሉ። መዓስን ብመንን እዩ እቲ መደባት ክትግበር እሞ ናይ ህዝቢ ራህዋ ከምጽእ ዝምልከት ግና ዝበሎ የለን። ወፍሪ፡ ኢድናስትሪ፡ ወደባት፡ ኣየርፖርት…ወዘተ ዝብሉ እውን ዘርዚሩ። ዘይሩዘይሩ ግና ኣብ ጉዳይ ኤርትራ ነታ ናይ ቀደሙ ጸገማት ምጽብጻብ እዩ ደጊምዋ እምበር፡ መጻኢ ተስፋን መፍትሕን ኣይኣመተን። እቲ ኣዝዩ ዘሕዝን ድማ ኣብ ፖለቲካ ናይ እንዳማቱ ክዘባርቕ ኣምስዩስ ንኤርትራ ዝምልከት ፖለቲካዊ ዝዕባ ዘይምጥቃሱ እዩ። እዚ ተደሚሩ እዩ ከኣ “ነዚ ክትግዕታዶ ትርህጻ” ዘብል። እቶም “እንታይ ሓድሽ ከየምጽእ” ኢሎም ነቲ ቃለ-መጠይቑ ክሰምዑ ግዜኦም ዘየባኸኑ ድማ ቅኑዓት ነይሮም።
More...
ጀነራል ኣልቡርሃን ናብ ኣስመራ፡ ወጻኢ ጉዳይ ሚኒስተሩ ናብ ኣዲስ ኣበባ
Written by ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤ
ኣቦ መንበር ልኡላዊ መሰጋገሪ ቤት ምኽሪ ሱዳን ሌ/ጀነራል ዓብደል ፋታሕ ኣልቡርሃን ናብ ኣስመራ፡ ናይ ወጻኢ ጉዳይ ሚኒስተሩ ዓሊ ዩሱፍ ኣሕመድ ኣሸሪፍ ድማ ናብ ኣዲስ ኣበባ ናይ ሓደ መዓልቲ ምብጻሕ ኣካይዶም።
ጀነራል ኣልቡርሃን ኣብ ኣስመራ ብ26 ሕዳር 2024፡ ምስ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ተራኺቡ፡ ብዛዕባቲ ኣብ ሃገሩ ዝካየድ ዘሎ ውግእ ክዘራረቡ እንከለዉ፡ ነቲ ብጀነራል ኣሕመድ ደጋሎ ዝምራሕ ወገን ድማ ብትሪ ከም ዝኸሰሶ ነዚ ብዝምልከት ዝተዘርገሐ ዜና ሓቢሩ። ምስቲ ንህልዊ ኩነታት ሱዳን ኣብ ዘሕዝን ደረጃ ወዲቑ ከም ዘሎ ዝጠቐሰ ጀነራል ኣልቡርሃ፡ ዋና ዳይረክተር ኣገልግሎት ስለያ ሱዳን ሌ/ጀነራል ኣሕመድ ኢብራሂም ሞፋዳልን ሚኒስተር ባህልን ዜና ኻልድ ዓሊ ኢልዓሲርን ሓቢሮም ናብ ኣስመራ ከም ዝተጓዕዙ ከኣ ቢቢሲ ኣፍሊጣ።
ኢሳያስ ኣፈወርቂ ኣብ ቅሉዓት መድረኻት ሱዳናውያን ብዘይ ናይ ወጻኢ ኢድ ኣእዳውነት ጉዳዮም ባዕላቶም ክፈትሑ እዩ ዝጽውዕ። ብግብሪ ግና ብፍላይ ኣብ ምብራቕ ሱዳን ኣብ ኤርትራ ዝተዓለመ ሰራዊት እናዋፈረ ነቲ ውግእ ኣብ ምግዳድ ዝርከብ ዘሎ እዩ።
እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ሚኒስተር ወጻኢ ጉዳይ ሱዳን፡ ዓሊ የሱፍ ኣሕመድ ኣሸሪፍ ኣብ ተመሳስሊ መዓልቲ ናብ ኣዲስ ኣበባ ተጓዒዙ ምስ ኢትዮጵያዊ መዘናኡ ዶር ጊደዎን ጢመቲዎስ ተራኺቡ ብተመሳሳሊ ዛዕባ ተዘራሪቡ። ኣብቲ ዝርርቦም፡ ኣብ ርእሲቲ ንህልዊ ኩነታት ሱዳንን መፍትሒኡን ዝምልከት ምጥቃሶም፡ ብዛዕባ ዓብይ ሓጽቢ ህዳሰ ኢትዮጵያ እውን ከም ዘልዓሉ እቲ ዜና ሓቢሩ። ኢትዮጵያ ኣብ ጉዳይ ሱዳን ምስ ሕቡራት ዓረብ ኤማራት ብምትሕብባር ናብቲ ብጀነራል ኣሕመድ ደጋሎ ዝምራሕ ወገን ኣጽዋር ከተሰጋግር ጸኒሓ ተባሂላ ትኽሰስ እያ።
ብኻልእ ወገን ድማ፡ ብሱዳናዊ ፖለቲከኛ፡ ያሲን ዓርማን ዝምራሕ፡ ግንባር ሱዳናዊ ሰውራዊ ዲሞክራሲ፡ ብ24 ሕዳር 2024 ብዘውጸኦ መግለጺ፡ ኣንጻርቲ ኣብ ሱዳን ዝካየድ ዘሎ ውግእ ንክስለፍ፡ ናብ ሰፊሕ ሲቪላዊ ግንባር ሱዳን መጸዋዕታ ከም ዘቕረበ ሱዳን ትሪቡን ኣፍሊጣ። ዓርማን ኣብቲ ጸዋዒቱ ኣተሓሒዙ፡ ሓይልታት ሰውራን ለውጥን ሱዳን ክሓብሩን ውግእ ጠጠው ዝብለሉ መንገዲ ክጸርጉን ጸዊዑ።
ዓለም ለኻዊ ትካል፡ “ገስጋሲ ምሕዝነት” ብምኽንያት 25 ሕዳር ዓለም ለኻዊ መዓልቲ ምውጋድ ዓመጽ ኣብ ልዕሊ ደቂ ኣንስትዮ፡ ኩለ ጾታ መሰረት ዝገበረ ዓመጽ ኣብ ምውጋድ ከም ዝሰርሕ ኣፍሊጡ። ናይዚ ዓመትዚ መሰረታዊ ቆላሕታኡ ዝሃቦ ዛዕባ፡ “ደቂ ኣንስትዮ ኣብ ፖለቲካን ተሓላቕነትን/ትግሃትን ( women in politics and activism,” ዝብል ኮይኑ፡ ዕላማኡ ከኣ ነተን ብጾታአን ጥራይ ድምጸን ዝዕፈንን ካብ ሕብረተሰብ ዝግለላን ብዱላት ምሕላቕ ከም ዝኾነ ሓቢሩ። ምስዚ ብምትሕሓዝ ከኣ ግደ ደቂ ኣንስትዮ ኣብ ህዝባዊ መድረኻት ኣብ ግምት ብምእታው “ብሓባር ኣብ ጐነን ንሰለፍ” ከም ዝብል’ውን ጠቒሱ።
እቲ ክውገድ ዝግበኦ ዓመጽ ደቂ ኣንስትዮ፡ ምፍርራሕን ግጉይ ሓበሬታ ምሃብን፡ ኣካላዊ መጥቃዕቲ፡ ካብ ዲሞክራሲያዊ ናይ ምምራሕ ግደአ ምግላል፡ ዲሞክራሲያዊ መሰለንን ማሕበራዊ ዕቤትን ምኽልካል የጠቓልል። እቲ ዘጋጥመን ጸገም ምግሃስ መሰላተን ጥራይ ዘይኮነ፡ መትከላት ፍትሕን ማዕርነትን ዝጻረር እውን እዩ። እዚ ንደቂ ኣንስትዮ ብማዕዶ ብናይ ጽልኢ መልእኽቲ ምፍርራርሕን ጾታዊ መጥቃዕቲ ምፍጻምን ከም ዘጠቓልል ከኣ ገስጋሲ ምሕዝነት ተሓቢሩ።
ገስጋሲ ምሕዝነት፡ እቲ ኣንጻር ደቂ ኣንስትዮ ዝፍጸም ዓመጽን በደልን ዝተጸንዐን ረቂቕን ምዃኑ ጠቒሱ፡ እዚ ንክውገንድ ዝኽእል ንጸኒሓዊ ኣሰራርሓ ብፍትሓዊ ትካላዊ ናይ ኣተሓሕዛ መርበብ ምትካእ ከም ዘድሊ ጠቒሱ፡ ነዚ ንምትግባር ተመሳሳሊ ርኢቶ ዘለዎም ደቂ ኣንስትዮን ደቂ ተባዕትዮን ብሓባር ማዕርነት ናብ ዝረጋገጸላ ዓለም ክጐዓዙ ከም ዘለዎም ኣስፊሩ።
ገስጋሲ ምሕዝነት ነዚ ኣገዳሲ ዕለት መዓልቲ ኣንጻር ወጽዓ ደቂ ኣንስትዮ ኣብ ግምት ብምእታው፡ ፍሉይ ቆላሕታ ካብ ዝሃቦም ነጥብታት እዞም ዝስዕቡ ይርከብዎም።
1.ኣብ መስርሕ ፖለቲካን ተሓላቕነትን/ትግሃትን ደቂ ኣንስትዮ ንዘካየደኦ ቃልሲ ምዕዛዝ፡ 2.ንዝለዓለ መሰል ደቂ ኣንስትዮ ኣብ ዝካየድ ቃልሲ ትካላውን ሕጋውን ኣሰራርሓ ምኽታልን ምድጋፍን፡ 3.ምእንቲ መሰል ደቂ ኣንስትዮ ብሳይበር/ብማዕዶ (online) ዝግበር ረቂቕ ቃልሲ ምሕያልን ምምዕባልን፡ 4.ጾታ መሰረት ዝገበሩ ዓመጻት ንምውጋድ ዝግበር ቃልሲ፡ ቀጻሊ ንክኸውን ምድፋእ፡ 5. ብፍላይ ከኣ ግህሰት መሰላት፡ ውግእ፡ ወጽዓን ዲክታተርነትን ብዝለዓለ ደረጃ ኣብ ዝረኣየሉ ከባቢ፡ መሰል ደቂ ኣንስትዮ ንከይገሃስ ኣጽኒዕካ ምቅላስ፡ ዝብሉ ይርከብዎም።
ዞባ ኤውሮጳ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ብ23 ሕዳር 2024 ጉባኤ ኣካይዱ። ኣብዚ ኣባላት መሪሕነት ሰልፊ ከም ተዓዘብቲ ተዓዲሞም ዝተረኽብሉ ጉባኤ፡ ኣቦመንበር ሰዲህኤ ብጻይ ገረዝጊሄር ተወልደ ቃል ኣስሚዑ። ኣብቲ ድሕሪ ናይ “እንኳዕ ኣብጸሓኩም” መልእኽቱ፡ ኣብ ዘስመዖ ቃል ሃለዋት ሰዲህኤን ፖሓኤን ከምኡ እውን ብዛዕባ ህልዊ ፖለቲካዊ ኩነታት ኤርትራ ጠቒሱ።
ኣቦመንበር ገረዝግሄር ተወልደ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ ኣብዚ እዋንዚ ኣወዳድባ መሪሕነቱን ኣብ መጻኢ ከተግብሮ ዝሓዞ መደባትን ኣብ ምጽፍፋፍ ከም ዝጸንሐን ናብ ተግባር ኣብ ምስግጋር ከም ዝርከብን ሓቢሩ። ነቲ ጽላል ዝያዳ ንምስፋሕ ድማ ምስ ዝተፈላለዩ ኣካል ዝገበር ርክባት ቀጻሊ ምህላዉ እውን ኣስፊሩ።
ህግደፍ ሎሚ እውን ህዝቢ ንምዕሻው ይምህዞ ብዛዕባ ዘሎ ጭቆናኡ ዘጋድድ ተግባራት ብሓፈሻ፡ ብፍላይ ከኣ “ናይ መሪሕነት ለውጢ ክንገብር ኢና” እናበለ የናፍሶ ብዛዕባ ዘሎ መዳህለሊ ኣብሪሁ። ኣብ ርእሲዚ ኣብዚ እዋንዚ ኣብ መንጎ እስራኤልን ፍልጤምን ከምኡ እውን ኣብ መንጎ ሩሲያን ዩክረይንን ዝካየድ ዘሎ ውግኣት ይሕዞ ብዛዕባ ዘሎ ሓድገኛ መልክዓት ሓጺር ሓበሬት ሂቡ።
ኣብ መወዳእታ ከኣ ኣባላት ሰዲህኤ፡ ኣብ ምዕዋት መደባት ሰፍልፎም ኮነ ፖሓኤ ኣብ ኩሉ መዳያት ተሳትፈኦም ከዕዝዙ ጸዊዑ፡ ኣብ ዘካይድዎ ቃልሲ ደገፍን ምትሕብባርን መሪሕነት ሰዲህኤ ከምዘይፍለዮም ጠቒሱ።
ጉባኤ ዞባ ምልኣተ ተሳትፎ ምስ ኣረጋገጸ፡ ብኣቦመንበር ኣሰናዳኢት ሽማግለ ብጻይ ክብሮም ዓንዶምን ኣቦመንበር ዞባ ኮይኑ ክመርሕ ብዝጸንሐ ብጻይ ሃይለ ወልዱን ዝቐረበ ጸብጻባት ሰሚዑ። ብዘይካዚ ሓለፍቲ ናይተን ዝተፈላለያ ክፍልታት ኮይኖም ክሰርሑ ብዝጸንሑ ኣባላት መሪሕነት ዞባ ንዝቐረበ ጸብጻባት በብሓደ ሰሚዑ።
ድሕሪ ጸብጻባት ምቕራብ፡ ጉባኤ 3ተ ዝኣባላታ ነቲ መስርሕ ጐባአ እትመርሕ ኣካል መዚዙ፡ ኣብቲ ጸብጻባት ተመያይጡ። ድሕሪ ምምይያጥ ከኣ ነቲ ዝቐረበ ጸብጻባት ከም ሰነዳት ዞባ ኣጽዲቕዎ። ቀጺሉ ድማ ብመሰረት ቅዋም ሰዲህኤ፡ 7 ቀወምትን 2 ተጠባበቕትን ኣባላት ዘለዉዋ መሪሕነት ዞባ ብዲሞክራሲያዊ መንገዲ መሪጹ፡ እታ ዝተምርጸት መሪሕነት፡ ተቖጻጻሪ ንክትመርጽ ድማ ሓላፍነት ሂብዋ።
ኣብ መወዳእታ፡ ኣባላት ጉባኤ በታ ሓዳስ መሪሕነት እናተመርሑ፡ ኣባልነት ኣብ ምስፋሕን ኣብ ኩሉ ካልእ መዳያትን ሰልፎም ንምሕያል ክጽዕቱ ዘለዎም ቅሩብነት ብምርግጋጽ ጉባኤ ተዛዚሙ።
ባንኮለ ኣደዮ፡ ኮሚሽነር ንጉዳያት፡ ፖለቲካዊ፡ ሰላምን ድሕንነት ሕብረት ኣፍሪቃ
ሕብረት ኣፍሪቃ፡ ነቲ ኣብ ሱዳን ብ2021 ዝተኻየደ ወሲኽካ፡ መራሕተን ብዕልዋ ስልጣን ናይ ዝሓዙለን ሃገራት ኣባልነት ምሕዳስ ከም ዘይቅበል ኣፍሊጡ። ብፍላይ ውግእ ይካየደዳ ንዘሎ ሱዳን ብዝምልከት ተዋጋእቲ ተኹሲ ጠጠው ኣቢሎም ኣብ ሃገሮም ዘሎ ጐንጺ ብፖለቲካዊ ዘተ ንክፈትሑ ጸዊዑ።
ሱዳን ድሕሪ’ቲ ናይ 2021 ዕልዋ ዝተወንዘፈ ኣባልነታ ኣብ ሕብረት ኣፍሪቃ ንክምለሰላ ብመንገዲቲ ብጅነራል ኣልቡርሃን ዝምራሕ ወገን ክትጽውዕ ጸኒሓ እያ። ጀነራል ኣልብርሃን ሕብረት ኣፍሪቃ ኣባልነት ሃገሩ ናብ ንቡር ክሳብ ዘይመለሰ ኣብ ጉዳይ ሱዳን ንከይሽምግል ክቃወሞ ጸኒሑ ዝዝከር እዩ።
ኣብ ሕብረት ኣፍሪቃ ኮሚሽነር ፖለቲካዊ፡ ሰላምን ድሕንነትን ጉዳያት፡ ባንኮለ ኣደዮ፡ እቲ ሕብረት ንዘይ ሕገመግስታዊ ዕልዋ ዘለዎ ተጸዋርነት ዜሮ ምዃኑ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ኣብ ዝሃብዎ ጋዜጣዊ መግለጺ ምሕባሩ ከኣ ካብቲ ሕብረት ዝተረኽበ ዜና ሓቢሩ።
ኮሚሽነር ኣደዮ፡ ሕብረት ኣፍሪቃ ኣብ ጉዳይ ሱዳን ምቁራጽ ተኹስን ሰብኣዊ ጉዳያትን ዘቐድም መፍትሒ ንምርካብ ምስ ዞባዊ ትካል ኢጋድን ውድብ ሕቡራት ሃገራት ኮይኑ ክሰርሕ ከም ዝጸንሐ ጠቒሱ። ኣተሓሒዞም ከኣ ምልኣኽ ዓቃብ ሰላም ናብ ሱዳን ምስቲ ቀጻሊ ምቁራጽ ተኹሲ ተተሓሒዙ ዘሎ ዛዕባ ምዃኑ ገሊጹ።
ኣብ ርእሲ’ዚ ብናይ ሲቪል ተሳትፎን ፖለቲካዊ ዘተን ዘይተተከኡ ወታደራዊ ምንቅስቓስ መፍትሒ ኣየምጽእን እዩ ምስ በለ፡ ናይ ሕብረት ኣፍሪቃ ኮሚተ ዲሞክራስን ቅኑዕ ምምሕዳርን መጻኢት ሱዳን ምስ ጐረባብታ ብሰላም እትነብር ንክትከውን መጸዋዕታ ከቕርብ ምጽንሑ ኣመልኪቱ።
ኣብ መወዳእታ ድማ እቲ ኮሚሽነር፡ ሕብረት ኣፍሪቃ ናይ ወጻኢ ሓይልታት ኢድ ኣእታውነት ኣብ ኣፍሪቃዊ ጉዳያት ኮኒኑ፡ ብፍላይ ንጉዳይ ሱዳንን ሊቢያን ከም ኣብነት ጠቒሱ። ንግደ ሕብረት ኣፍሪቃ ኣብ ምክልኻል ምጥቃም ዕሱባት ወተሃደራት ድማ ኣጉሊሑ ኣስፊሩ።
