http://ascenteq.com/project/epdp

እነሆ 2024 ኣፋኒና  ናብ ሓድሽ ዓመት 2025 ንኣቱ ኣለና። ነዚ ኣጋጣሚ ተጠቒመ ንመላእ ህዝቢ ኤርትራን ናይ ለውጢ ሓይልታቱን “እንኳዕ ናብ ሓድሽ ዓመት ኣብጸሓኩም ኣብጸሓና” ዝብል ሰናይ ትምኒተይ እገልጽ። ዓመተ 2024 ብሰንኪ ጉጅለ ህግደፍ ኣብ ልዕል ህዝቢ ኤርትራ ዝተጻዕነ ከቢድ ወጽዓ መሊሱ ክገድድ እንተዘይኮይኑ ምምሕያሽ ዝተራእየላ ዓመት ኣይነበረትን። በቲ ካልእ ወገን ግና፡ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ ንምድልዳል ዕዉት ኮንፈረንስ ዘካየድናላ ተስፋ እትህብ ዓምት ስለ ዝነበረት፡ ኣብ 2025 ከኣ ዝያዳ ከም እነሕይሎ ትስፉዋት ኢና።

ኣብዛ ንኣትዋ ዘለና ሓዳስ ዓመት  ኩነታት ተቐይሩ፡ ኣብ ሃገርና ራህዋ ዝዓስለሉ ኩነታት ንምፍጣር፡ ካብ ህግደፍ ንጽበዮ ዘይኮነ፡ ህዝብናን  ሓይልታት ለውጢ ኤርትራን፡ ኩነታትና ካብቲ ዝጸንሖ ብቓልሲ ኣሕይልና እነረጋግጾ እዩ እሞ በዚ ኣጋጣሚ ነዚ ክንበቅዕ መጸዋዕታይ የቕርብ።

ኣብዛ ነፋንዋ ዘለና ዓመት ከባቢናን ዞባናን ካብ ወጥርን ስግኣትን ኣይደሓነን።  እንርከባ ኣብ ዘለና ሓዳስ ዓመት ዘሰሓሕቡን ዘዋግኡን ዘለዉ ጉዳያት፡ ረብሓ ህዝብታት ማእከል ብዝገብሩ ሰላማውን ሕጋውን ኣገባባት ክፍትሑ እሞ ሰላምን ምርግጋእን ክሰፍን ትጽቢተይ ልዑል እዩ።

ኣብ 2024 ዓለምና’ውን ብኣዝዮም ኣዕነውትን ኣህለቕትን  ውግኣትን ወጥርታትን ክትሕቆን እያ ጸኒሓ። ኣብ 2025 እዞም ወጥርታት ተፈቲሖም ዓለምና፣ ምሉእ ቆላሕተኣ ናብ ልምዓትን ሰላምን ዝኾነሉ ኩነታት  ክቕየር ከኣ ትምኒተይ ኣዝዩ ዕዝዙ  እዩ።

ኣብ መወዳእታ ብስም ኩሎም ኣባላት ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ደጊመ “እንኳዕ ናብ ዓመተ-2025 ኣብጸሓኩም ኣብጸሓና”  እናበልኩ፡ ኣባላት ሰዲህኤ ከኣ ከም ናይ ቅድሚ ሕጂ፡ ኣብ 2025 እውን ፖሊሲታት ሰልፎም ኣብ ግብሪ ኣብ ምውዓልን ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ (ፖሓኤ) ኣብ ምሕያልን እቲ ልሙድ ተወፋይነቶም ከም ዘበርኹ ዘለኒ ትምኒት ልዑል ምዃኑ እገልጽ

ገረዝጊሄት ተወልደ

ኣቦመንበር ሰዲህኤ

31 ታሕሳስ 2024

ዶር ቴድሮስ ኣድሓኖም ገ/እየሱስ ዳይረክተር ትካል ጥዕና ዓለም 

ኢትዮጵያዊ ዶክተር ቴድሮስ ኣድሓኖም ገብረየሱስ፡ ዳይረክተር ትካል ጥዕና ዓለም፡ ብ26 ታሕሳ 2024 ነቲ 2 ሰባት ዝሞትሉ ኩነታት መዓርፎ ነፈርቲ የመን ሰንዓ ዝምልከት መብርሂ ከም ዝሃበ ውድብ ሕቡራት ሃገራት ሓቢሩ። ዶር ተድሮስ ኣብዚ ዝተጠቐሰ ዕለት ኣብ የመን ብሓይልታት ሑቲ ንኣዋርሕ ጅሆ ተታሒዞም ዘለዉ ናይቲ ንሱ ስማርሖ ዓለም ለኻዊ ትካል ሰራሕተኛታት ንምፍታሕን ኣብ የመን ዘሎ ጥዕናውን ሰብኣውን ኩነታት ንምድህሳስን ኣብ የመን ከም ዝነበረ ዝጠቐሰ እቲ ዜና፡ ካብታ ሃገር ክወጽእ እንከሎ መዓርፎ ነፈርቲ ሰንዓ ብነፈርቲ  ከም ዝተደብደበ እቲ ዜና ኣፍሊጡ።

ዶር ቴድሮስ ናይ ሰንዓ ስርሑ ወዲኡ ካብታ ሃገር ክወጽእ ኣብ መዓርፎ ነፈርቲ ሰንዓ ንሱን ብጾቱን ኣብ መስርሕ ምውጻእ  እንከለዉ ኣብ ትሕቲ ጽዑቕ ደብዳብ ነፈርቲ ከም ዝወደቑን ሓደ ካብ ኣባላት ጋንታ ነፋሪቱ  በቲ ደብዳብ ከም ዝተወቕዐን እውን እቲ ትካል ሓቢሩ። እቲ ዳይረክተር ትካል ጥዕና ዓለም ከም ዝገለጾ፡ ናይቲ መዓርፎ ነፈርቲ መቆጻጸሪ ታወርን ናይ ገያሾ መዕረፊ ኣዳራሽን በቲ ደብዳብ ነፈርቲ ከም ዝተጐድአ ሓቢሩ።

እቲ መጥቃዕቲ መዓርፎ ነፈርቲ ሰንዓ ሓደ ካብቲ ክልተ ብ26 ታሕሳስ 2024ኣብ ልዕሊ ሑቲ ዝመርሕዎ ምምሕዳር ካብ ዝተኻየዱ እሞ ራስ ኢሳ ኣብ ዝተባህለ ቦታ ሓደ ሰብ ዝሞተሉ ደብዳባት እዩ። ዶር ተድሮስ ብስምቲ ንሱ ዝመርሖ ትካል ጥዕና ዓለም፡ ናብ ስድራቤት ናይቶም በቲ ደብዳብ ዝሞቱ ናይ ሓዘን መልእኽቲ ምትሕልላፉ ከኣ እቲ ዜና ኣፍሊጡ

ካብታ ኣስታት 23 ሺሕ ህዝቢ ከም ዝነብረላ ዝንገር  ወደባዊት ከተማ ምጽዋዕ 61 ኪሎሜተር ንወገን ደቡብ ብ23 ሕዳር 2024  4.4 ሬክተር ስኬል ዝዓቐኑን 10 ኪሎሜተር ዝዕምቆቱን  ምንቅጥቃጥ መሬት ከም ዘጋጠመ፡ ቮልካኖ ዲስከቨርይ (volcano discovery) ዝተባህለ ትካል ሓቢራ። ኣብቲ ከባቢ ዝቕመጡ ነበርቲ በቲ ምንቅጥቃጥ ንኡስ ስምዒት ከም ዝሓደሮም ከኣ እታ መርበብ ሓቢራ። ኣብታ ካብቲ ምንቅጥቃጥ ዘጋጠመሉ ቦታ 127 ኪሎሜተር ርሒቓ እትርከብ ከተማ ኣስመራ እውን ንኡስ ስምዒት ኣሕዲሩ ክኸውን ከም ዝኽእል ዘለዋ ግምት  ቮልካኖ ዲስካቨር ጠቒሳ።

ናይቲ ኣብ መሬት ዝፍጠር ምንቅጥቃጥ  ደረጃ ዝዕቀን፡  ብክብደትን ዕምቆትን ናይቲ ኣብ ትሕቲ መሬት ዝፍጠር ነውጺ ኮይኑ፡ ናብቲ እዚ ዘጋጠመሉ  ቦታ ዘሎ ርሕቀትን ቅርበትን እውን ናቱ ተጽዕኖ ኣለዎ።

ብኻልእ ወገን ድማ፡ ኣብ ተመሳሳሊ ዕለትን ሰዓትን ኣብ ዓፋር ኢትዮጵያ ካብታ ኣስታት 37 ሺሕ ህዝቢ ዝነብረላ ከተማ ኣዋሽ 6 ኪሎሜተር ኣብ ዝርሕቀቱ ቦታ፡ 4.6 ሬክተር ስኬል ዝዓቐኑ ምንቅትቃጥ መሬት ከም ዘጋጠመ ተሓቢሩ። እዚ እውን ኣብታ ካብቲ ምንቅጥቃጥ ዘጋጠመሉ ፍሉይ ቦታ 151 ኪሎሜተር ርሒቓ እትርከብ ኣዲስ ኣበባ ከይተረፈ ኣዝዩ ንኡስ ስምዒት ከም ዝተፈጥረ ተፈሊጡ።

ኣብ ክልቲኡ ኣጋጣሚታት፡ በቲ ምንቅጥቃጥ ጉድኣት ከም ዝውረደ ዝሕብር ጸብጻብ ዘየለን ኮይኑ፡ ኣብ መጻኢ ግና ኣብቲ ዝተጠቕሰ ከባብታት  ከቢድ ምንቅጥቃጥ ከየጋጥም ከም ዘስግእ ይጥቀስ።

ብሰንኪ ውግእ ተመዛቢሎም ዝጸንሑ፡ ካብ መጀመርያ ወርሒ ሓምለ 2024 ናብቲ ናይ ቅድም መረበቶም ከባቢ ጸለምቲ ዝተመልሱ ተጋሩ፡ ብዝተፈላለዩ ብደሆታት ይጽገሙ ከም ዘለዉ መርበብ ሓበሬታ ኣዲስ ስታንዳርድ ብዕምቆት ዘቕረበቶ ሰፊሕ ጸብጻብ ሓቢሩ።

እታ መርበብ ሓበሬታ፡ ውድብ ሕቡራት ሃገራት ኣብ ዝሓለፈ ወርሒ መስከረም 2024 ኣስታት 56 ሺሕ ብሰንክቲ ን2 ዓመታት ዝተኻየደ ውግእ ካብ ዞባታት ሰሜናዊ ምዕራብን ደቡብን ትግራይ ተመዛቢሎም ዝጸንሑ ተጋሩ፡ ናብቲ ናይ ቅድም መረበቶም ምምላሶም ዝሕብር ጸብጻብ ከም ዘቕረበ ብተወሳኺ ኣስፊራ። ካብኣቶም እቶም 34,971 ናብ ወረዳታት ጸለምቲ፡ ላዕላይ ጸለምትን ማይጸብርን ዝተመልሱ ምዃኖም’ውን ኣብቲ ሰፊሕ ጸብጻብ ተጠቒሱ። እንተኾነ ካብ ዝምለሱ ድሕሪ ኣዋርሕ እውን ነቶም ተመለስቲ  ብመንግስትን ሰብኣዊ ትካላትን ቃል ዝተኣትወሎም ደገፍ ክረኽቡ እውን እንተዘይካኣሉ ሓድሽ ህይወት ክሰርዑ ይቃለሱ ከም ዘለዉ ተሓቢሩ። ካብቲ ክቐርበሎም ዝነበሮ ግና ዘይቀረበሎም፡ ኣገልግሎታት ጥዕናን ትምህርትን ከም ዝርከቦ ይሕበር።

እታ መረበብ ሓበሬታ ካብቶም ተመለስቲ ብዛዕባ ኩነታቶም ዘዘራረበቶም ኣብቲ ከባቢ  ናይ መንግስቲ ሰራሕተናታት ዝነበሩ ፡ ምሉእ ብምሉእ ሰብኣዊ ቅልውላው የጋጥሞም ከም ዘሎ ብምጥቃስ፡ ብኩራት መሰረታዊ  ሰብኣዊ መሰላትን ናይ ምንቅስቓስ ነጻነትን ካብቶም ዘስግእዎም ዘለዉ ብኩራታት ምዃኖም ገሊጾምላ። እተን ዝተመልሱለን ወረዳታት ብማእከላይ መንግስትን ክልላዊ ምምሕዳርን ስለ ዝተረሰዓ፡ ኣብ ትሕቲ ሓያል ጸቕጢ ከም ዘለዋ ኣፍሊጦም። ካለኦት እታ መርበብ ዝሓተተቶም ተመዛበልቲ ናይቲ ዘጋጥሞም ዘሎ ኩለ-መዳያዊ ብደሆታት ብዝተፈላለዩ ኣገባባት ከም ዝገልጸሉ ከኣ ሓቢራ።

ኣብዚ እዋንዚ ብመሰረት ውዕል ፕሪቶርያ፡ ኣገባብ ኣመላልሳ ተመዛበልቲ ናብ መረበቶም ዝተፈላለየ ኣረዳድኣ ከም ዘሎ ብዝተፈላለዩ ወገናት ዝግለጽ ዘሎ እዩ። ገለ ወገናት ኩነታት ምሉእ ብምሉእ ናብቲ ቅድሚ ውግእ ዝነበሮ ክመለስ ይግበኦ ክብሉ እንከለዉ፡ ካለኦት ወገናት ከኣ ተመዛበልቲ ይመለሱ፡ ናይ መሬት ዋንነት ግና ኣብ መጻኢ ብመሰረት ሕገመንግቲ ኢትዮጵያ ክፍታሕ ይግበኦ ዝብል ርኢቶ ኣለዎም። እቲ ፍልልይ ኣብ መንጎ ትግራይን ፈደራል መንግስትን ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ተጋሩ እውን ስሙር ኣረኣእያ የለን።

ህይወት ኣድሕን ሓገዝ ዝወሃበሉ ኣብ ብሉ ናይል ዝርከብ መደበር ትካል መግቢ ዓለም

ናይ መደበር ሓላፊ ዝርከቦም ሰለስተ ሰራሕተኛታት ትካል መግቢ ዓለም (WFP)፡ ኣብ ሱዳን ግዝኣት ብሉ ናይል ኣብ ሰዓታት ለይቲ ኣብ መደበሮም ብ19 ታሕሳስ 2024 ብዝተኻየደ መጥቃዕቲ ከም ዝተቐትሉ ቢቢሲ ንምንጭታት መንግስቲ ሱዳን ብምጥቃስ ሓቢራ።

ብመሰረት ካብ ወጻኢ ጉዳይ ሚኒስትሪ ሱዳን ዝወጸ መግለጺ፡ ቤት ጽሕፈት ሕቡራት ሃገራት ምውህሃድ ሰብኣዊ ሓገዝ፡ ያቡስ ኣብ ዝበሃል፡  ከባቢ ዶብ ሱዳንን ኢትዮጵያን ኣብ ልዕሊ ዘሎ ናይቲ ትካል መደበር ብዝተኻየደ ናይ ለይታዊ መጥቃዕቲ እቶም ሰራሕተኛታት ከም ዝሞቱ ኣፍሊጡ። ዳይረክተር ትካል መግቢ ዓለም ሲንዲ ካይን ብወገኑ እቲ ቅትለት ከም ዘጋጠመ ብምርግጋጽ፡ ሰራሕተኛታት ሰብኣዊ ትካል ንኸምዚ ዝኣመሰለ ሓደጋ ምቅለዖም  ከም ዘሕዝኖ ምሕባሩ ሱዳን ትሪቡን ብወገና ተቒሳ።

ናይቲ ሚኒስትሪ መግለጺ ሞት ናይቶም ሰራሕተኛታት ከም ዘሕዝኖ ገሊጹ፡ ኣብቲ ከባቢ ናይ መንግስቱ ወተሃደራዊ ህላወን ምንቅስቓስን ከም ዘየለ ኣመልኪቱ። ኣተሓሒዙ ድማ እቲ ጉዳይ ዝምልከቶም ኣካላት መንግስቲ ሱዳን ንይቲ ቅትለት ተሓታቲ መን ምዃኑ ንምፍላጥ፡ ምጽራይ የካየዱ ከምዘለዉ ኣፍሊጡ። እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ እቲ ኣብ ሱዳን ዝንቀሳቐስ ዘሎ ብጀነራል ዳጋሎ ዝምራሕ ወተሃደራዊ ወገን ኣብዚ ጉዳይ ርኢቶኡ ክህብ ትጽቢት ይግበረሉ ከም ዘሎ  እቲ ዜና ቢቢሲ ኣመልኪቱ።

ሱዳናዊ ራፖርተር፡ ዶር መሓመድ ዓብዱሰላም ባቢከር

ቤት ጽሕፈት ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ሰብኣዊ መሰል ሕቡራት ሃገራት፡ ቱርኪ ኤርትራውያን ኣገዲዳ ናብ ሃገሮም ምስጓጓ ግጉይ ምዃኑ ዝሕብር መልእኽቲ፡ ብ16 ታሕሳስ 2014 ከም ዝለኣኸላ ተሓቢሩ። እቲ ሰነድ እቶም ኣቐድም ኣቢሎም፡ ብመንግስቲ ቱርኪ ተገዲዶም ዝተሰጉ ኣስታት 300 ኤርትራውያን ኣብ ሃገሮም ዝተፈላለዩ ግህሰታትን ስቓይን ከም ዘጋጥሞም ብምጥቃስ ዝሓደሮ ሻቕሎት ገሊጹ።

እቲ ብሰለስተ ላዕለዎት ራፖርተራት ሰብኣዊ መሰል ተዳልዩ ናብ ቱርኪ ዝተላእከ ሰነድ፡ ንቱርኪ ብዛዕባ ምእሳርን ኣገዲድካ ናብቲ ዝተፈላልዩ ሓደጋ ከጋጥሞም ዝኽእል ኤርትራ ምምላሶምን ዝምልከት መብርሂ ክወሃቦም ከም ዝሓትት’ውን ተሓቢሩ። እቲ ጸገም ናብ ዘጓንፎም ኤርትራ ኣገዲድካ ናይ ምስጓግ ስጉምቲ ምስ መሰረታዊ ዓለም ለኻዊ ሕጊ ሰብኣዊ መሰል ዝጻረር ምዃኑ’ውን እቶም ራፖርተራት ከሲሶም።

እቲ ስጉምቲ ብመንጽር ዓለም ለኻዊ ሕግን ስምምዓት ኣንጻር ምስቓይን ኣገዲድካ ናብ እተስግእ ሃገር ምስጓግን ኮይኑ፡ ቱርኪ ብ1988 ኣብቲ ሰነድ ዝኸተመት ሃገር ምዃና እውን ጠቒሱ። እቶም ራፖርተራት ኣብቲ ዝለኣኽዎ መልእኽቲ፡ ማእሰርቲ ኣብ ኤርትራ፡ ስቓይን ከቢድ ሰብኣዊ ግህሰትን ከም ዘኸትል ጠቒሶም፡ ኣብ ርእሲኡ ንዝይተወሰነ ግዱድ ውትህድርናን ምስዋርን ዘኸትል ምዃኑ ከኣ ኣመልኪቶም።

እዚ ቅድሚ ሕጂ ኣብ ልዕሊ ካብ ዝተፈላለያ ሃገራት ተገዲዶም ዝተሰጉ ኤርትራውያን ከም ዝተራእየ፡ እቶም ራፖርተራት ጠቒሶም፡ በዚ መሰረት ሕቡራት ሃገራት ኣይዲን ኣብ ዝተባህለ መእከቢ ማእከል ቱርኪ፡ 50 ዝኾኑ፡ ኤርትራውያን ግዳያት ሕጂ’ውን ኣብ ኣጸጋሚ ኩነታት ተኣሲሮም ይውቅዑን ምስ ኣዝማዶምን ናይ ሕጊ ኣካላትን ከይራኸቡ ይኽልከሉን ከም ዘለዉ ተሓቢሩ።

ድሕሪ ሕጂ ናይ ሰብኣዊ መሰል ክኢላታት፡ ቱርኪ ንመደባት ምስጓግ ኤርትራውያን ንከተቋርጾን መነባብሮ ናይቶም ሒዛቶም ዘላ ከተመሓይሽን ከም ዝጸውዑን ብወገን ቱርኪ ግና ቅልጡፍ መልሲ ከም ዘይተረኽበን ተፈሊጡ። ነቲ ናብ ቱርኪ ዝተለእከ ሰነድ፡ ናይ መወዳእታ መልክዕ ዘትሓዘ፡ ሱዳናዊ ዶር መሓመድ ዓብደልሰላም ባቢከር ፍሉይ ራፖርተር ሰብኣዊ መሰል ኤርትራ ምዃኑ’ውን ተፈሊጡ።

ስእሊ ካብ ኣገልግሎት ዜና ሱዳን

 ፕረሲደንት ኤርደጋን፡ ቱርኪ ንሱዳን ዝወሃብ ሓገዝን ሓድነት ሱዳን ኣብ ምሕላው ዘለዋ ጽኑዕ መርገጽን ብምሉእ ዓቕማ ከም እተሕድሶ ከምኡ’ውን ሱዳንን ሕቡራት ዓረብ ኤመረትን ናይ ምትዕራቕ መደብ ከም ዘለዋ ምግላጹ ኣገልግሎት ዜና ሱዳን ኣፍሊጣ። ፕረሲደንት ቱርኪ ነዚ ዝገለጸ ብ13 ታሕሳስ 2024 ምስ ጀነራል ኣልቡርሃን ብተለፎን ኣብ ዘካየድዎ ርክብ ምዃኑ ከኣ እታ ኣገልግሎት ዜና ኣፍሊጣ።  

ኣብዚ ቀረባ መዓልታት ንኢትዮጵያን ሶማሊያን ዝሸምገለ፡ ፕረሲደንት ጠይብ ኤርዶጋን፡ ድሕሪ ምስ ጀነራል ኣልቡርሃን ብተለፎን ምዝርራቡ ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ፡ ሃገሩ ናብ ሱዳን ዝግበር በረራ ነፋሪት ኣብ ቀረባ ግዜ ንምሕዳስን ዘድሊ ሰብኣዊ ሓገዝን ንምቕራብን ቅርብቲ ከም ዘላ’ውን ሓቢሩ። ምስዚ ብምትሕሓዝ ድማ፡ ኣብ መንጎ ክልቲአን ሃገራት ዘሎ ዲፕሎማስያዊ ዝምድና ንምድልዳልን ኣብ ሕርሻ፡ ንግድን ዝኣመሰሉን ቁጠባዊ ሰክተራት ዘለዎም ዝምድና ንምሕያል ዘኽእል ወፍሪ ንምክያድ ሃገሩ ቅርብቲ ምህላዋ ኣረጋጊጹ። ምስዚ ብምትሕሓዝ ከኣ ቱርኪ ንሱዳንን ሕቡራት ዓረብ ኤመረት ኣቀራሪብካ ንምትዕራቕ ድልውቲ ምህላዋ ኣብቲ መግለጺ ምጥቃሱ እታ ኣገልግሎት ዜና ጠቒሳ።

ጀነራል ኣብደልፈታሕ ኣልቡርሃን ብወገኑ፡ ናይ ቱርኪ ደገፍን ምትሕብባርን ተቐቢሉን ንኢዱን፡ ፕረሲደንት ኤርደጋን ብዞባውን ዓለም ለኻውን ደረጃ ሰላም ንምስፋን ይገብሮ ንዘሎ ጻዕርን ኣብ ጉዳይ ሲርያን ንዘርኣዮ ኣተሓሕዛን ኣመስጊኑ። ኣተሓሒዙ ከኣ ቱርኪ ነቲ ኣብ ሱዳን ብሰንኪቲ ብጀነራል ሕምቲ ዝምራሕ ተወርዋሪ ፍሉይ ሓይሊ ዝተላዕለ ዝበሎ ውግእ፡ ኣብ ምውጋድን ቁጠባዊ ወፍሪ ኣብ ምትብባዕን ንእትገብሮ ጻዕሪ ከም ዝድግፍ ኣረጋጊጹ።

እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ እቲ ሱዳንን ኤምረትን ናይ ምትዕራቕ መደብ ዘለዎ መራሒ ቱርኪ፡ ናይ ግዳም ሓይልታት ኣብ ጉዳይ ሱዳን ኢዶም ካብ ምእታው ንክቑጠቡ ምጽውዑ ሱዳን ትሪቡን ብወገና ኣፍሊጣ። ኣብ መንጎ ጀነራል ኣልቡርሃንን መንግስቲ ኤመረት ፍልልይ ዝተፈጥረ፡ ሱዳን ኤመረት ንጀነራል ደጋሎ ዕጥቂ ተቕርብ ኣላ ብዝብል ስለ እትኸሳ ምዃኑ ዝዝከር እዩ።

ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ጉዳይ ሱዳን ኢድ የእትዉ ካብ ዘለዉ ሓደ ጉጅለ ኢሳያስ ምዃኑ ዝፍለጥ እዩ። ስለዚ ከምቲ  ጉዳይ ሶማልን ኢትዮጵያን ብመንገዲ ቱርኪ ሰላማዊ መንገዲ ብምሓዙ ተኾሊፍዎ ዘሎ፡ ጉዳይ ሱዳን ካብ ኢዱ ከይወጽ ከም ዘሰንብዶ እውን ፍሉጥ እዩ።

ኮሚሽን ሰብኣዊ መሰል ሕቡራት ሃገራት፡ ሰባት ኣብ ገዛእ ቤቶም፡ ቦታ ስረሖን ካልእ ቦታን ዘጋጥሞም ጥሕሰት ሕግን መሰልን ኣጻርዩ ፍትሒ ከም ዝረኽቡን ማሕበረሰብ ሰላም  ንክኾውን ዘረዳድእን ትካል እዩ። ከምኡ እውን ብመሰረት’ቲ ኣብ ፓሪስ ብ1995 ዝጸደቐ፡ ሕጊ ናይ ሰባት ሲቪላውን ፖለቲካውን መሰላት ኣብ ምውሓስ ዝሰርሕ ኣካል እዩ።

ዓለምለኻዊ መዓልቲ ሰብኣዊ መሰል 10 ታሕሳስ፡ በብዓመቱ ዝተፈላለዩ ጭረሖታት ብምቅላሕ ዝዝከር ኮይኑ፡ ኣብ 2024 ከንጸባርቕ ዝተሓርየ ጭረሖ  ከኣ “መሰልናን መጻኢናን ሕጂ” ዝብል እዩ። ኣብ ውድብ ሕቡራት ሃገራት ኮሚሽን ሰብኣዊ መሰል፡ ሰላማዊትን ማዕርነታዊትን ዓለም ኣብ ምፍጣርን ግብራዊ መፍትሒ ኣብ ምርካብን ኣውንታዊ ጽልዋ ከም ዘለዎ ይኣምን።

ጉዳይ ሰብኣዊ መሰል ኣብ መጀመርያ፡ ብደረጃ ውድብ ሕቡራት ሃገራት ሰፊሕ ምይይጥ ተኻይድሉ፡ ኣብ መወዳእታ ብጠቕላሊ ጉባአ ናይቲ ትካል ብ1948 እዩ ጸዲቑ። ኣብቲ ኣብ መጀመርያ ዝጸደቐ ሕጊ፡ ንኹሉ ወዲ ሰብ ማዕረ ዝብጽሕዎ 30 ቀንዲ መሰላትን ነጻነታትን ከም ዝሓቁፍ  ከኣ ሰነዳቱ ይሕብሩ።

ኢሊኖር ሩሰቨልት፡ ከም ኣደመንበር ኮሚሽን ሰብኣዊ መሰል ሕቡራት ሃገራት፡ ኣብ ምጽዳቕ እቲ ናይ 1948 ቻርተር ግደኣ ዕዙዝ ከም ዝነበረን ኩሉ ግዜ ከም ናታ ኣውንታዊ  ኣህጉራዊ ውርሻ  ኮይኑ ዝዝከር ዘሎ እዩ።

ኣብቲ ቻርተር ካብ  ዝሰፈሩ ኣገደስቲ ዓንቀጻት፡ ብህይወት ናይ ምንባር፡ ካብ ስቓይን ዘይሰብኣዊ ኣተሓሕዛን ነጻ ምዃን፡ ካብ ባርነትን ናይ ጉልበት ምዝመዛን ነጻ ምዃን፡ መሰል ነጻነትን ሓርነትን ምውሓስ፡ መሰል ምርካብ ፍትሓዊ ፍርድን ካብ ዘይሕጋዊ መቕጻዕቲ ነጻ ምዃንን ዝብሉ ይርከብዎ። ዓንቀጽ 9 ናይቲ ቻርተር ከኣ ግዳይ ጃምላዊ ማእሰርቲ፡ ምጭዋይን ስደት ንዘይምዃን የመልክት።

ኣብ ኤርትራ ኣብ ልዕሊ ህዝብና ይወርድ ካብ ዘሎ በደላት “ጥሕሰት ሰብኣዊ መሰላት” ጐሊሑ ዝረአ እዩ። ካብዚ ብምንቃል እቲ 47 ዝኣባላቱ ባይቶ ሰብኣዊ መሰል ሕቡራት ሃገራት፡ እቲ ጥሕሰት ንክውገድ ብተደጋጋሚ ከቕርቦ ዝጸሐ ምጽንታ ታት ኣይተተግበረን። በዚ ኣጋጣሚ ከኣ ኩሎም እቲ ጉዳይ ዝምልከቶም  ኣካላት ንምኽባር ሰብኣዊ መሰል ኣብ ኤርትራ ቆላሕታ ከይነፍግዎ ንጽውዕ።

ፋና ዝተባለት መንግስታዊት መደበር ተለቪዥን ኢትዮጵያ፡ ብ9 ታሕሳስ 2024 ኣብ ዘቕረበቶ “ናታ እናሓረራስ ናይ እንዳማታ ተኽውስ” ኣብ ትሕቲ ዝብል ኣርእስቲ ኣብ ዘቕረበቶ ፍሉይ ምድላው፡ ንኢሳያስ “ካብ ምርጫን ሕገ-መንግስታዊ ስርዓትን ክሃድም ኣብ ወንበሩ ዝኣረገ” ብዝብል ገሊጻቶ። ኣተሓሒዛ ድማ ብኸቢድ ፖለቲካውን ቁጠባውን ጸገም እትሳቐ ዘላ ሃገር እናመረሐ፡ ኣብ ምውርዛይ ብጉዳይ ካለኦት ሃጋራት ዝውዕል ኣገራሚ ዲክታተር ምዃኑ ከኣ ኣስፊራ።

እታ ተለቪዢን ኣይኮነንዶ ኣብ ኢትዮጵያ ኣብ ካለኦት ከም ኣሜሪካ ዝኣመሰላ ብዝማዕበለ ዲሞክራሲ ዝምረሓ  ሃገራት’ውን ፍጹማዊ ዝበሃል ሕገ-መንግስቲ የለን ምስ በለት ድማ፡ ከም ኢሳያስ ዝኣመሰሉ ካብ ሕገ-መንግስቲ ዝሃድሙ  ብናይ ኢትዮጵያ ሕገመንግስቲ ክወራዘዩ ዘገርም እዩ  ኢላቶ። ናይ ኢሳያስ ብዘይ ምርጫ ንልዕሊ 30 ዓመታት ኣብ ስልጣን ምጽናሕ ጠቒሳ ከኣ፡ ቅድሚ 16 ዓመታት ንምርጫ ብዝምልከት ንመደበር ተለቪዥ ኣልጀዚራ ብዛዕባ ዝሃቦ ናይ ስንባደ መልሲ ብምጥቃስ፡ ኢሳያስ ካብ ኩሉ ዓይነት መስርሕ ዲሞክራስን ምርጫን ዝብህርር ምዃኑ ኣቃሊዓ።

ኢሳያስ በብግዜኡ መንእሰያት ኣሰልጢኑን ኣዕጢቑን ናብ ጐረባብቲ ሃገራት ኣስሪጉ ሰላም ዝዘርግ ምዃኑ ዘንጊዑ፡ ብዛዕባ ሰላም ጐረባብትን ዞባን ዝሰብኽን ኣብ ኣስመራ ኣንጻር ኢትዮጵያ  ንዝቖሞ ናይ 3ተ ሃገራት  ኪዳን ኣስመራ (ASMARA-AXIS) ምእንቲ ዞባዊ ሰላም  ምዃኑ ክጠቅስ ምፍታኑ ኣዝዩ ከም ዘገርም እውን ኣብቲ ንምቅላዑ ዝተዳለወ ፍሉይ መደብ ተጠቒሱ። ኣብ ክንዲ ኣብ ኤርትራ ብዛዕባ ዘሎ ብኩራት  ኤልክትሪክ፡ ኢንተርኔትን ካልእ ቀረባትን ምሕሳብ፡ ኣብ ቁጠባዊ ኩነታት ናይታ ኣብ ዓመት ብገምጋም ካብ 8% ንላዕሊ ዕቤት ተመዝግብ ዘላ ኢትዮጵያ ክወራዘ ምፍታኑ ካልእ  ዘተዓዛዝብ ዛዕባ ምዃኑ ከኣ ኣስፊራ። ኣብ ርእሲዚ ኢሳያስ “20% ካብ ህዝቢ ኤርትራ ንክስደድ ዘገደደ” ብዝብል እውን ኣብቲ መደብ ተገሊጹ።

ካብ ምኽታም ስምምዕ ፕሪቶርያ ንደሓር፡ ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዘሎ ዝምድና ጽቡቕ ከምዘየለ’ኳ ምልክታት  ክርእዩ እንተጸንሑ፡ ኢትዮጵያ ኣንጻር ኢሳያስ ብኸምዚ ዝኣመሰለ ዘቃልዕ ርእይቶ ከተንጸባርቕ ናይ መጀመርያ እዩ።