ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ጉጅለ ህግደፍ ኣብ ቅድሚ ህዝቢ ኤርትራ ወጻዒ ጥራይ ዘይኮነ ገበነኛ እዩ። እቲ ገበን ነዚ ጉጅለ ብዓይኒ ጽልኢ ዝልጠፎ ዘይኮነ፡ ንተግባሩ ስለ ዝምጥን እዩ። ጉጅለ ህግደፍ ኣብ ኤርትራ፡ ብዘይሕገመንግስቲ ይገዝእ። ናይ ኤርትራውያን ናይ ምውዳብ፡ ምዝራብን ምሕሳብን መሰል ይገፍፍ። መሰል ዝኣመንካሉ ሃይማኖት ምስዓብ ኣየኽብርን። ልዕልና ፍትሒ ኣየዘውትርን። ንዜጋታት ይስውርን የጥፍእን። ኮታ ኣብ ኤርትራ መሰረታዊ ዲሞክራስያውን ሰብኣውን መሰላት ኣየኽብርን። እኩብ ድምር ናይዚ ጉጅለ ሕማቕ ተግባራት ኣብ ኤርትራ ጥራይ ዝደረት ዘይኮነ፡ ናብ ጐረባብትና ሃገራት እውን ዝልሕም ዘሎ እዩ። ስለዚ ህዝቢ ኤርትራ በቲ ኣብ ገዛእ ሃገሩ ዝፍጸም ጥራይ ዘይኮነ፡ በቲ እዚ ጉጅለ ዶብ እናሰገረ ዝፍጽሞ በደላት እውን ደቂሱ ዝሓድር ኣይኮነን።
እዚ ሎሚ ኣብ ዝለዓለ ጥርዙ በጺሑ፡ ኣብ ኤርትራ መሊኡ ናብ ጐረባብትና ሃገራት ዝፈስስ ዘሎ ገበናት ህግደፍ ሃንደበት ዝመጸ ዘይኮነ፡ ባህሪያቱ ኮይኑ; መስርሑ ሒዙ ዝመጸ ምዕባለ ኢዩ። ህዝቢ ኤርትራ ንመስርሕ ኣመዓባብላ ገበናት ናይቲ ጉጅለ ይከታተሎ ነይሩ እዩ። ኣብቲ መጀመርያ፡ “ወዮ ብሳላ ክቡር መስዋእቲ ደቀይ ኣብ ስልጣን መጺኡስ ሕድሮም ክሒዱ ኣይክጠልመንን እዩ” ዝብል እምነት ስለ ዝነበሮ ምእንቲ ኣሕሊፉ ከይህቦ ንዝርእዮ ዝነበረ ሕጽረታት’ውን ክኽውለሉ ኢዩ ዝፍትን ነይሩ። ጌና ግዜ ረኺቡ፡ ጉዳይ ህዝብን ሃገርን ናተይ ኢሉ ንከዕሪ ህዝብና ልቢ ኣዕብዩ ዕድል ሂብዎ እዩ። እቲ ጉጅለ ግና ንትዕግስቲ ህዝብና ብኣንጻሩ ብሕመቕን ዘይምስትውዓልን ተርጒሙ መደልደሊ ናይ ወጽዓ መሳርሒኡ ተጠቒምሉ። ደሓር ግና ህዝቢ ኤርትራ ንህግደፍ ብቕንዕና ዝሃቦ ዕድል መዝሚዙ ኣንጻሩ ውዲታት ይምህዘሉ ከም ዝነበረ እናተረድአ መጺኡ። እነሆ ከኣ ብውሽጥን ወጻእን ብዝተፈላለዩ ኣወዳድባታት ነዚ ጉጅለ ይቃለሶ ኣሎ።
ኣብቲ መጀመርታ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ተግባራት ህግደፍ ሓደ ዓይነት ኣመዛዝና ኣይነበሮን። ገሊኡ “ጌና ዕድል ንሃቦ” ክብል እንከሎ ገሊኡ ግና ካብ ቀደሙ እውን “በዓል ደሓን” ከም ዘይነበረ ተረዲኡ ንቃለሶ ደኣ ኢሉ። ሎሚ ግና ከምቲ “ሓቅን ወጋሕታን እንዳሓደረ ይበርህ” ዝበሃል፡ ሓቀኛ ባህርያት ናይቲ ጉጅለ ተቐሊዑ እዩ። “መን ይድግፎን ስለምንታይን፡ መን ይቃወሞን ስለምንታይን” ከኣ ተነጺሩ እዩ። ሎሚ እቲ ሓፋሽ ነዚ ጉጅለ ዝቃወሞ ኮነ፡ እቶም ውሑዳት “ምሳኻ ኣለና” ዝብልዎ፡ ብዘይካ ገለ ገርሀተኛታት፡ መን ንፍትሒ ተሰሊፉ፡ መንከ መሳርሒ ወጻዒ ይኸውን ኣሎ ተነጺሮም እዮም።
ህዝቢ ኤርትራ ብፍላይ ከኣ እቲ ኣብ ወጻኢ ብዝተፈላለዩ ውዳበታት ዝቃለስ ዘሎ፡ ነዚ ጉጅለ ኣብ ቅድሚ ሕብረተሰብ ዓለም ከቃልዖ ዝለዓለ ጻዕሪ ይገብር ኣሎ። ከምቲ ክኾኖ ዝግበኦኳ እንተዘይኮነ ኣብዚ እዋንዚ ብዙሓት ዘይኤርትራዊ ወገናት እውን ንምሕጽንታ ህዝብና ሰሚዖም ንገበናት እቲ ጉጅለ ተረዲአምዎ እዮም። ዝተፈላለዩ ወገናት ከኣ ካብ ምርዳእ ሓሊፎም ዓው ኢሎም “ዓገብ” ካብ ዝብልዎ ነዊሕ ግዜ ኮይኑ እዩ። ንኣብነት ባይቶ ሰብኣዊ መሰል ውድብ ሕቡራት ሃገራት፡ ነቲ ኣብ ኤርትራ ክፍጸም ዝጸንሐ ግህሰት ሰብኣዊ መሰላት እተጽንዕን እትምርምርን መዝነታ ዓመታዊ ዝሕደስ ኣካል ካብ ዘቕውም ነዊሕ ግዜ ኮይኑ ኣሎ። ብዙሓት ሃገራት እውን በብወገነን ጉጅለ ህግደፍ እሱራት ክፈትሕ ወይ ኣብ ቅድሚ ሕጊ ከቕርብ፡ ነቲ ቅድሚ 25 ዓመታት ብቑጽሪ 82/1995 ዝኣወጆ መወዳእታኡ ግና ዘይፍለጥ ግዱድ ወተሃደራዊ ኣገልግሎት ከቋርጾ ክምሕጸና ጸኒሐን እየን። እቲ ጉጅለ ግና ብትዕቢት ተሸንዲሑ ነቲ ስምዕታ ዋጋ ኣይሃቦን። ጉጅለ ህግደፍ እቲ ቀዳማይ ጻዕሩ ኮይኑ ዝነበረ ሓቀኛ ምስሉ ምሕባእ እዩ። ምእንቲዚ ከኣ፡ ኩሉ መራኸብታት ዓጽዩ ደሓር ከኣ ናይ ብሕቲ ሚድያታት ኣጊዱ ንኤርትራ ካብ ዓለም ነጺሉዋ። እንተኾነ ከምቲ “ሓቅስ ብእግራ እንተ ቀበርካያ ብርእሳ ትወጽእ” ዝበሃል፡ ሃለዋት ኤርትራ ተሓቢኡ ኣይተሓብአን።
ህግደፍ ነቲ ብሰንኪ ተግባሩ ኣብ ኤርትራ ዝነበረ ብኩራት ዲሞክራሲ ከስፋሕፍሕ እሞ “እቲ ጸገም ኣባና ጥራይ ኣይኮነን” ንምባል ንክጥዕሞ ክጽዕር ጸኒሑ። እነሆኳ ከም መርኣያ ምልኪ ናይ ምርባሕን ምስፍሕፋሕን ተግባሩ ምስ ኩሉ ክፋኡ ናብ ኢትዮጵያን ሶማልያን ሰጊሩ። እንተኾነ እዚ ኣብ ዘይጉዳይካ ኢድ ምእታዉ ከምቲ “ክረኣያ ክብላስ ይእረያ” ዝበሃል መዓት ክጐቲትሉ። ሕብረት ኤውሮጳ ብ22 መጋቢት 2021 ኩለን ኣባል ሃገራቱ ዝተሰማማዓሉ ኣብ ልዕሊ ሃገራዊ ድሕነት ህግደፍ ዝርዝር ኣተገባብራኡ ደሓር ዝረአ እገዳ ወሲኑ። ንናይ ጸጥታ ትካላቱ ድማ ኣብ ናይ ገበነኛታት ዝርዝር ኣስፊርወን ኣሎ። እቲ ጠንቂ ከኣ በዚ ትካላት ጸጥታ ኣብ ልዕሊ ኤርትርውያን ክፍጸም ዝጸንሐ ገበናትን ምስቓይን እዩ።
እገዳ ኣብ ልዕሊ እዚ ጉጅለ ሓድሽ ስለ ዘይኮነ፡ እዚ ናይ ሕብረት ኤውሮጳ’ውን ዘምጸኦ ለውጢ የለን ይበሃል ይኸውን። እንተኾነ እዚ ናይ ሎሚ እገዳ ምስቲ ናይ ቅድሚ ሕጂ ብፍላይ ኣብቲ ጠንቁ ይፍለ እዩ። እቲ ናይ ቅድም ህግደፍ “ንኣልሸባብ ስለ ዝሓገዘ” ብዝብል ንኤርትራዊ ዘቤታዊ ጉዳይ ኣብ ግምት ዘየእተወ እገዳ እዩ ነይሩ። ናይ ሎሚ ግና ኣብቲ ኣብ ኤርትራ ዝፍጽሞ ዘሎ ግህሰት ሰብኣዊ መሰላት ዘትከለ ዘቤታዊ ዝመንቀሊኡ ምዃኑ ዝተፈልየ እዩ። ከምዚ ንዕዘቦ ዘለና ከኣ እቲ እገዳ በዚ ዘብቅዕ ኣይመስልን እዩ።
እገዳ ኣብ ምቕጻዕ እቲ ጉጅለ ነብሱ ዝኸኣለ ብጽሒት ክህልዎ’ዩ። እቲ ጉጅለ ነዚ እገዳ ዝሃቦ ምላሽ እውን ከም ዝቐንጠዎ ዘመልክት’ዩ። ነቲ ናይ ቅድሚ ሕጂ እገዳ ክለኣኾም ዝደልይዎን ጉዳይ ህዝቢ ኤርትራ ዘየገደሶምን ኣካላት እዮም ኣልዒለምሉ። ኣብ ምልዓል እቲ እገዳ ናይቲ ሽዑ ናይ ለውጢ ሓይሊ ዝመስል ዝነበረ፡ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ግደኡ ቀሊል ኣይነበረን። ሕሉፍ ሓሊፉ ነቲ ሽዑ ዝነበሮ ተቐባልነት ተጠቒሙ ናብ ቤት ምኽሪ ጻጥታ ሕቡራት ሃገራት ደብዳበ ጽሒፉ እዩ። ኣብ ርእሲኡ ናይ ኢትዮጵያ ሚኒስተር ወጻኢ ጉዳያት ዝነበረ ዶ/ር ወርቅነህ ገበየሁ፡ በዚ ኤርትራዊ ጉዳይ ተንቀሳቒስሉ። ሎሚ ግና ዲክታተር ኢስያስን ዶ/ር ኣብይን ክልቲኦም “ስንኩል ንስንኩል ይዋቕዑ ብድንኩል” ኮይኖም ስለ ዘለዉ፡ ኣይኮነንዶ ክሕግዞ ንገዛእ ርእሱ ኣብ ሓደጋ ዘሎ እዩ። እቲ ቀንዲ ጉዳይ እምበኣር፡ እቲ እገዳ ንጉጅለ ህግደፍ ኣብ ምቕጻዕ’ኳ መመላእታ ብጽሒት እንተሃለዎ፡ እቲ ወሳኒ ኣብ ናትና ኤርትራዊ ቃልሲ ዝምርኮስ ምዃኑ ንኻልኢት እውን ክንዝንግዖ ዘይግበኣና እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ምምሕዳር ህዝባዊ ግንባር ንዲሞክራስን ፍትሕን (ህግዲፍ) ቀንዲ ዝልለየሉ ባህሪ ዘይግሉጽን ዘይትካላውን ምዃኑ እዩ። እዚ ማለት ግና ህዝቢ ዘየማእከሉን ንረብሓ ህዝቢ ዘይሰርሑን መሳርሒ ትካላት የብሉን ማለት ኣይኮነን። ፖሊስን ጸጥታን ዝያዳ ከኣ ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ የማናይ ኢድ ናይቲ ግንባር ምዃኖም ግሉጽ ሓቂ እዩ። ከምኡ ስለ ዝኾኑ ከኣ ምስ ምውዳቕ ህግደፍ ከኸትሙ ወይ’ውን ንህዝቢ ብዘገልግሉ ኣገባብ ዳግማይ ብደቂቕ ክስርዑ ዝግበኦም ትካላት እዮም።
ምእሳር፡ ምጭዋይ፡ ምቕታልን ምውራርን መለለዪ ተግባራት ምምሕዳር ጉጅለ ህግዲፍ እዮም። ከምዚ እንብል ንስለ ምኽሳስ ወይ ዘየለ ፈጢርካ ንምጽላም ኣይኮናን። እቲ ጉጅለ ኣብ ዓለምለኻዊ መድረኽ ከይተረፈ እውን በዚ ተግባራቱ እዩ ዝልለን ዝኽሰስን። እዚ ከኣ በዞም ዝጠቐስናዮም ደገፍቲ ዓራት ናይ ህግዲፍ ዝኾኑ ጨቆንቲ ትካላት ዝትግበር ዘሎ እዩ። ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ከኣ ኣብ ውሽጢ ሃገሩ ከይተደረተ፡ ዶባት ሰጊሩ እውን ህርፋን ጉጅለ ህግደፍ ከርዊ ዝጸንሐ ሎሚ እውን ዝቕጽሎ ዘሎ ትካል እዩ።
ላዕለዎት ኣዘዝቲ ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ኣካል ናይታ ኢሳያስ በዘን ዝጠቐስናየን ትካላት ኣቢሉ ገበናት ዝፍጽመላ ዓንኬል እዮም። እዚ ኤርትራውያን ኣብ ናይ ሓባር ኣረዳድኣ ካብ ንበጽሓሉ ነዊሕ ግዜ ኮይኑ እዩ። እዞም ላዕለዎት ኣዘዝቲ ሰራዊት ኤርትራ ምስ ዲክታተር ኢሳያስ ኣፈወርቂ ብናይ “ጥቐመኒ ክጠቕመካ” ሸርሒ ሓቢሮም ዝጠፍኡ ወይ ሓቢሮም ዝለምዑ ምስ ህዝቦም ዝተዳመዩ እዮም። ሓደ ብዘይ ናይቲ ካልእ ህልውና ክነብሩ ዘይክእሉ ኢዮም። እቲ ዘዛምዶም ህልውና ጥራይ ዘይኮነ፡ ቀንዲ ማእከሉ ምኽዕባት ረብሓ እዩ። እዞም ኣዘዝቲ ነቲ ድሕነት ሃገር ኣብ ምሕላው ክመርሕዎ ዝግበኦም ሰራዊት፡ ሃገርን ህዝብን ናይ ምሕላው ክብሩን ሕድሩን ቀንጢጦም፡ ናይ ውልቃዊ ረብሓኦም መኻዕበቲ ባርያ ከም ዝገብርዎ ባዕሉ እቲ ሰራዊቲ ዝፈልጦ እምበር ብኻልእ ዝንገሮ ኣይኮነን። ሰራዊት ኤርትራ ክሳብ ክንድዚ እንዳተዳህከ፡ ምእንቲ ህዝቢ ኢሉስ ይጽነሓልናሞ፡ ምእንቲ ክብሩን ስሙን፡ ኣንጻር’ዞም ብክብሩ ዝጻወቱን ብረሃጹ ዝህብትሙን ህዝቢ “ይውክለኒ እዩ” ዝብሎ ድምጺ ብዘይምስምዑ ክንሓምዮ ጸኒሕና ኢና። ምሕማይ ጥራይ ኣይኮነን፡ ሕድሪ ስዉኣቱ ከይጠልም ’ውን ክንጽወዖ ጸኒሕና ኢና።
እቲ ተራን ማእከላይን ኣካል ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ካብቲ ኣዘዝቱን ኢሳያስን ዝፍሕስዎ ተንኮላት ዝርብሖ ነገር የብሉን። ዘይምርብሑ ጥራይ ውን ዘይኮነ፡ ካብቲ ካልእ ክፋል ሕብረተሰብ ኤርትራ ዝያዳ ተሃሳዪ እዩ። ምኽንያቱ መብዛሕትኡ ናይዚ ሰራዊት ኣባል ኣብ ክሊ ዕድመ ገሊኡ ክሳብ 70 ገሊኡ ድማ ትሕቲ 18 ዓመት እዩ። ገሊኡ ኣብ ክንዲ ጸሎቱ፡ ገሊኡ ከኣ ኣብ ክንዲ ትምህርቱ ተገዲዱ ወተሃደር ኮይኑ ዘሎ እዩ። ክፍለጥ ዘለዎ ግን ተጠቃሚ ስለ ዘይኮነስ ብዝፍጽሞ ገበናት ኣይሕተትን’ዩ ማለት ኣይኮነን። እወ ቀንዲ ተሓተቲ ኢሳያስን ላዕለዎት ኣዘዝቲ ሰራዊት እዮም። ፡ይኹን እምበር፡ እቲ ሓፋሽ ሰራዊት’ውን ዘዝተባህሎ እሞ ድማ ብተደጋጋሚ ገበን ምፍጻም ዋጋ ከም ዘኽፍል ተረዲኡ ክዕቀብ ምስተገብኦ።
ህዝቢ ኤርትራ እዚ ሰራዊት ካብ ህዝቢ ስለ ዝወጸን ካብቲ ኣዘዝቱ ዘካይድዎ ናይ ንዋትን ደምን ንግዲ ተጠቃሚ ስለዘይኮነ፡ “ከማይ ውጹዕ’ዩ” ክብሎ እዩ ጸኒሑ። ምስዚ ግና እቲ ኢሳያስ፡ ኣብ ማይ ሓባር ተጋደልቲ ከረሽን እንከሎ፡ ብተደጋጋሚ ናይ መንእሰያት ግፋታት ከካይድ እንከሎን ኣብ ዶባት ኤርትራ ኣንጻር ዝሰግር መንእሰይ ናይ “ተኲስካ ቅተል” ፖሊሲ ከተግብር እንከሎን እቲ ቀንዲ ተዋሳኣይ ናይቲ ትግባረ ኮይኑ ዝጸንሐ እዚ ወተሃደር እዩ። “ልቢ ኣዕቢኻ” ከምዚ ዝገበረ “ተገዲዱ እዩ”፡ ዝብል ምስምስ ክበዝሕ እንከሎ ኣብ መወዳእትኡ “ዕባራ ምኽንያት” እዩ ዝኸውን። ስለዚ ከምቲ “ኣደስ ትሓብእ እሞ ሓበላ ዓይንስ ኣይትሓብእን” ዝበሃል፡ ሰራዊት ኤርትራ፡ “ህዝቢ ንሓዋሩ ሕማቕ ተግባረይ ክሓብኣለይ እዩ” ኢሉ ነብሱ ከዕሹ ኣይግበኦን። ህዝቢ ኤርትራ “ሰራዊተይ ሰራዊተይ” ክብል እንከሎ፡ ንሱ ከኣ ኣብ ክንዲ “ህዝበይ ህዝበይ” ምባል፡ ኢደ-በይዛ ምልክን ወራርን ኮይኑ እንተቀጺሉ፡ እቲ ዝምድና ህዝቢ ኤርትራን ሓይልታት ምክልኻልን ናበይ ገጹ ከም ዝምዕብል ምግማቱ ዘጸግም ኣይከውንን።
ኣብዚ እዋንዚ ኢሳያስ ኢድ ኣእታውነቱ ኣብ ውግእ ትግራይ ዘተግብረሉ ዘሎ ሓይልታት ምክልኻል እዩ። እዚ ሓይልታት ምክልኻል ኣብቲ ውግእ ዝምረሓሉ ዘሎ መርሆ ከኣ፡ ብዘይ ኣፍልጦ ህዝቢ ኤርትራ፡ ብኢሳያስ ዝተሰነዐ ዓመጸኛን ዘይሓላፍነታውን ፖሊሲ እዩ። ስለዚ ቅድሚ ኹሉ ናይዚ ሰራዊት ኣብቲ ውግእ ምስታፍ ብህዝቢ ኤርትራ ኣፍልጦ ዝወሃቦን ኣይኮነን። በቲ እቲ ሰራዊት ዝፍጽሞ ተግብራት ከኣ ህዝቢ ኣይሕተትን እዩ። ኢሳያስ ናብዚ ውግእ ዝኣተወሉ ምኽንያት ካብ “ንኤርትራ ዝተፈርደላ መሬት ንምምላስ እዩ” ዝብል ጀሚርካ ብዙሕ መጸባበቕታት ይግበረሉ እዩ። እቲ ብዙሓት ነቲ ኩነታት ካብቲ ኢሳያስ “ጸወታ ወያነ ተወዲኡ እዩ” ዝበለሉ ጀሚሮም ነቲ ኩነታት ዝተኸታተልዎ ዝሰማምዕሉ ግና፡ ምኽንያት ኢድ ምትእትታውን ኢሳያስ ሕዱር ቂም ዝደረኾ ሕነ ናይ ምፍዳይ ሕማም ምዃኑ ንጹር እዩ። እዚ እቲ ቀንዲ ኮይኑ ካብዚ ውግእ ርቡሕ ዓስቢ ክረክብ ምዃኑ ዘተንብህ ምልክታት እውን ይቀላቐል ኣሎ።
ሰራዊት ኤርትራ ክሳብ ሕጂ መሳርሒ ኢሳያስ ካብ ምዃን ሓሊፉ ክብሩ ኣይሓለወን። ንብዓት ህዝቡ’ውን ኣይሓበሰን። ኣብ ትግራይ ከይዱ፡ ኣብ ኤርትራ ዘየርኣዮ ህዝባዊ ሓልዮትን ልውህናን ከንጸባርቕ እትጽበዮ ኣይኮነን። ምኽንያቱ ኩሉ ካብ ገዛኻ እዩ ዝጅመር። “ንብረት ህዝቢ ራስዩ፡ ላዕልዎት ትካላት ትምህርትን ጥዕናን ኣዕንዩ፡ ፋብሪካታት ፈቲሑ ወሲዱ፡ ደቂ ኣንስትዮ ዓሚጹ፡ ዕጥቂ ዘይብሎም ሲቪል ቀቲሉ…….ወዘተ” ክትሰምዕ እንከለኻ ግና “ኣብዚ ደረጅዚ ድዩ በጺሑ” ዘየብል ኣይኮነን። ነዚ ተግብራት ውዒልዎ ድዩ ኣይወዓሎን ምስተጻረየ፡ ሽዑ ኣፍና መሊእና እንዛረበሉ ክኸውን እዩ። ኣብኡ ቅድሚ ምብጻሕና፡ እቶም ግዳያት፡ ኣባላት ግዝያዊ መራሕነት ትግራይ፡ ላዕለዎት ወተሃደራዊ ኣዘዝቲ ኢትዮጵያ ከምኡ እውን ናይ ወጻኢ ትካላትን ማዕከናት ዜናን ይህብዎ ንዘለዉ ምስክርነት’ውን ብጥንቃቐ እተስተማቕሮ’በር “እዚኣቶም ስቕ ኢሎም እዮም” ኢልካዮ ጥራይ ዝሕለፍ ኣይኮነን። ካብቶም ኣብ ውግእ ዝወዓሉ ኢትዮጵያውያን፡ ንሰራዊት ኤርትራ “የኩልኮሌ ሌባ/ ሰራቒ ቀንጠመንጢ” ክብልዎ እንከለዉ ኣዝዩ የገርምን የሕንኽን።
ስለዚ ሎሚ ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ኣብ ቅድሜኡ ክልተ ምርጫታት ጥራይ እየን ዘለዎኦ። እታ ሓንቲ “ካብ ዓብቕካስ ተቖናደፍ” ኢሉ ከም ቁርዲድ ኣብ ኢሳያስ ተላሒጉ ጸረ-ህዝብነቱ ምእዋጅ እያ። እታ ካለይቲ ከኣ “ሰይጣን ወሰደኒ፡ መልኣኽ መለሰኒ” ኢሉ፡ ቅድም ነብሱ ካብ ተሓታትነት ንምድሓን ቀጺሉ ከኣ ህዝባውነቱ ንምምስካር ብረቱ ኣንጻር ህግደፍ ምቕናዕ ጥራይ እየን።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብቲ ናይ 30 ዓመታት መሪር ብረታዊ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ፡ ብግቡእ እንተዝስነድ ነፍሲ ወከፍ ዕለት ናይ ገዛእ ርእሳ ሓለገት ኣንቢራ እያ ሓሊፋ። 1961 ምጅማር ብረታዊ ቃልስን 1991 ምርግጋጽ ናጽነት ኤርትራን ከኣ ናይቲ ኣዝዩ ብዙሕ ዝርዝር ዝሓቖፈ ንዊሕ መስርሕ ብረታዊ ቃልስና ናይ መጀመርታን መወዳእታን ዕድለኛታት ጫፋት እየን። 15 መጋቢት 1964ን ተጐርባን ከኣ ኣብቲ መስርሕ ናይ ገዛእ ርእሰን ምልከት ኣንቢረን ካብ ዝሓልፋ ዕለታትን ቦታታትን ብኣብነት ዝጥቀሳን ዝዝከራን እየን። እነሆ ከኣ ንዝሓለፈ 57 ዓመታት ንዝክረን ኣለና።
ሓይልታት መግዛእቲ ኢትዮጵያ፡ ሰውራ ኤርትራ ንምኹላፍ ብምስትነዓቕ ብሓይሊ ፖሊስ ዓባይ ጥራይ ክከላኸልዎ ዝገበርዎ ፈተነታት ውጽኢት ምስ ሰኣንሉ፡ በዚ ዝተጠቕሰ ዕለትን ቦታን ፍሉይ ሓይሊ ጦርሰራዊት ካብ ሃይኮታ ኣውፊሮም ምስቲ ልዕልና ትብዓትን ጽንዓትን እንተዘይኮይኑ፡ ኣዝዩ ውሑድ ቁጽርን ድሑር ኣጽዋርን ዝነበሮ ኣሃዱታት ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ገጢሞም። ዕላመኦም ነቲ ናይ ሰውራ ቁልዒ ንሓንሳብን ንሓዋሩን ንምጥፋእ ነይሩ። እንተኾነ ኩነታት ካብ ትጽቢቶም ወጻኢ ኮይኑ፡ ኣብዚ ናይ መጀመርያ ኣትኪልካ ፊትንፊት ግጥም 80-84 ኣባላት ጦርሰራዊ ተቐቲሎም ብዙሓት ከኣ ተወጊኦም። ሓይልታት መግዛእቲ ኣብ ልዕሊ እቲ መጀመርያ ዘውፈርዎ ኣስታት 200 ዝኸውን፡ ተወሳኺ ረኣዲ ሓይልኳ እንተሰደዱ ካብ ስዕረትን ክሳራን ክድሕኑ ኣይከኣሉን። እቲ ብሓርበኛ መሓመድ ዓሊ ኢድሪስ (ኣቡ ርጃላ) ዝምራሕ ዝነበረ ሰራዊት ሓርነት ኤርትራ ኣብ ልዕሊ ጸላኢ እዚ ዝተጠቕሰ ጉድኣት ኣውሪዱን ኣሕፊሩን ነቲ ግጥም ናብ ሓድሽ ምዕራፍ ከሰጋግሮ እንከሎ፡ ብጥራዩ ዘይኮነስ ዋጋ ከፊሉ እዩ። በዚ መሰረት ኣብቲ ውግእ 18 ምዑታት ተጋደልቲ ክስዉኡ እንከለዉ 4 ከኣ ተወጊኦም።
ሓይልታት መግዛእቲ ኣደዳ ዘይተጸበይዎ ስዕረትን ክሳራን ኮይኖም ናብቲ ዝመጽዎ ሃይኮታ ምስተመልሱ ኣብቲ ጉዳይ ኢድ ዘይነበሮም 8 ሲቪል ኤርትራውያን ቀቲሎም። ህዝቢ ንምርዓድን ምስ ሰውራኡ ከይተሓባበር ንምፍርራሕን ከኣ ናይቶም ስዉኣት ተጋደልትን ኣብ ከተማ ዝተቐትሉን ሬሳታት ኣብ ከተማታት ሃይኮታ፡ ኣቑርደት፡ ባረንቱን ከረንን ንነዊሕ ሰዓታት ሰጢሐሞ። ውጽኢቱ ግና ከምቲ ዝተጸበይዎ ራዕዲ ዘይኮነ ሕራነ ኮይኑ። (እዚ ኣሃዛት ወልደየሱስ ዓማር ንዝኽሪ ኣቡ ርጃላን ብጾቱን ብ15 ለካቲት 2010 ብእንግሊዘኛ ካብ ዝጸሓፎ ዝተወስደ እዩ)
ውግእ ተጐርባ ከም ኣገዳሲ ተዘክሮ፡ ፍሉይ ጅግንነት ዝተፈጸመሉን ካብቲ ካልእ ውግኣት ኣብ ልዕሊ ጸላኢ ዝለዓለ ክሳራታት ዘውረደ ጥራይ ኣይኮነን። ካብኡ ሓሊፉ ነቲ ግጥም ናብ ሓድሽ ናይ ፊትንፊት ቀዋሚ ግጥም ምዕራፍ ዘሰጋገረ ስለ ዝኾነን ነቲ ኣብ ኤርትራ ካብ ምብራቕ ናብ ምዕራብ፡ ካብ ሰሜን ናብ ደቡብ ዝተፈጸመ ጅግንነት ኣፍደገ ዝኸፈተን ስለ ዝኾነ እዩ ዝዝከር። እዚ ውግእ እቲ ወሳኒ ስንቅን ኣጽዋርን ኣብ ሕልና ሰባት ዝሰፈረ፡ ጽንዓት፡ ቅሩብነትን ተወፋይነት ምዃኑ ዘርኣአየ እዩ። ቅድሚ 57 ዓመት እዚ ኣቐዲሙ ዝተጠቕሰ መስተንክር ዝሰርሑ ኤርትራውያን ሓርበኛታት ምስ ምንዋሕ ግዜ፡ ሎሚ ብህይወት የለዉን ኢልካ ምድምዳም ዘጸግም ኣይኮነን። እቲ ዘንቀድሉን ዋጋ ዝኸፈልሉን ፍትሒ ናይ ምርግጋጽ ቃልሲ ግና እቲ ሓደ ካብቲ ሓደ እንዳተቐባበልና ኣብዚ ሎሚ ዘለዎ ደረጃ በጺሑ ኣሎ። እቲ ኣብ ግዜኡ ነዚ ረዚን ሓላፍነት ዝርከብ ትውልዲ ከኣ ምስ መድረኹ ዝመጣጠን ካልእ ተጐርባ ናይ ምስራሕ ሓላፍነት ኣለዎ። ነዚ ንምዝኽኻር ኢና ከኣ ንተጐርባ እንዝክራ ዘለና።
ኣብ ተጐርባ ዓወት ዝተመዝገበሉ ግዜን ኩነታትን ብብዙሕ መልክዑ ካብዚ ሕጂ ዘለናዮ ዝተፈልየ እዩ። ናይ ሓይልታት ኣሰላልፋ፡ ናይቲ ቃልሲ እስትራተጅን ስልትን፡ ናይ መራኸቢ ምዕባለ፡ ናይ ጸላኢ ባህሪ፡ ጠቕላላ ዓለማዊ ኩነታት … ወዘተ ዝተፈልዩ እዮም። እዚ ክበሃል እንከሎ ግና ናይ ተመኩሮ ምውርራርስን ምትእስሳርን የብሎምን ማለት ኣይኮነን። ሽዑ ኮነ ሎሚ ሕቶ ህዝቢ ቅድሚት ምስራዕ ኣብ ቦታኡ እዩ። ሽዑ ኮነ ሎሚ ወሳኒ ተሳትፎ ህዝቢ ኣብ ቦታኡ እዩ። ንትማሊ፡ ሎምን ጽባሕን ናይ ምትእስሳር ግድነት’ውን ህያው እዩ። ከምዚ ናትና ዝኣመሰለ ነዊሕን ኣብ ምዕራፍት ዝተኸፋፈለን ቃልሲ ብሓደ ውሱን ትውልዲ ዝውዳእ ኣይኮነን።እንታይ ደኣ ካብ ወለዶ ናብ ወለዶ ዝሰጋገር እዩ። ናይዚ ምስግጋር ቀንዲ ሞተር ከኣ መንእሰይ እዩ። ስለዚ እዚ ንርከበሉ ዘለና እዋን ከም ወትሩ ዝያዳ ኩሉ ክፍልታት ሕብረተሰብ ንመንእሰይ ትውልዳዊ ሓላፍነት ዘሰክም ምዃኑ በዚ ኣጋጣሚ ምዝኽኻሩ ኣገዳሲ እዩ። ሓላፍነት መንእሰይ ኩሉ ግዜ ዕዙዝ ኮይኑ፡ እቲ ሓላፍነት ግና ከከምቲ መድረኹ ከቢድን ቀሊልን ክኸውን ይኽእል። ናይ ሎሚ መንእሰይ ሓላፍነት ካብ ናይ ግዜ ተጐርባ መንእሰይ ሓላፍነት ዝተፈልየ ክኸውን ግድነት እዩ። ብመንጽር”ዚ፡ መንእሰይ ብዝመረጾ ዘይኮነ ኣብቲ ግዜኡ ብዘሎ ምዕባለ እዩ ሓላፍነት ዝስከም። በዚ ኣጋጣሚ ከኣ ናይ ሎሚ መንእሰይ ነዚ ከቢቡና ዘሎ ኤርትራዊ ኮነ ከባብያዊ ሓላፍነት ተረኪቡ፡ ምስ ትማልን ጽባሕን ኣገናዚቡ፡ ናይ ምቅላስን ምስግጋርን ንማንም ከሰክሞ ዘይክእል ጽባሕ ካብ ሎሚ ዝሓሸ ከም ዝኸውን ናይ ምኽኣል ከቢድ ሓላፍነት ከም ዘለዎ ኣብ ርእሲ ግንዛበኡ ነዘኻኽሮ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
መራሒ ጉጅለ ህግደፍ ኢሳያስ ኣፈወርቂ፡ ዘይተነግረ እምበር ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ዘይፈጸሞ በደል የለን። እቲ ዘገርም ከኣ ከምቲ “ጠሪጣስ እንተትሓንከለይከ” ዝበሃል ዝነበረ፡ በደሉ ሓቢኡስ በዓል ደሓንን ገባር ጽቡቕን መሲሉ ክቐርብ ዝፍትን ምዃኑ እዩ። በደላቱ ምብዛሑ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ዝሓለፉ ዓመታት ንኹሉ መዳያት ህይወት ህዝብና ክርምሰ ዝጸንሐ እዩ።
ኤርትራውያን ከምቲ “ኣቐምጥ ዝበልካዮ ኣየጥፍእ፡ ኣጸብቕ ዝበልካዮ ኣየኽፍእ” ዝበሃል፡ ህግደፍ ምስ ጠለሞም፡ በቲ ጥልመቱ ትዕግስቶም ካብ ዝውዳእ ነዊሕ ግዜ ኮይኑ። ኣብዚ እዋንዚ ካብ ውሽጢ ኮነ ካብ ደገ ብደረጃ ፖለቲካዊ ሰልፍታትን ውድባትን፡ ማሕበራትን ህዝባዊ ምልዕዓላትን፡ ኮታ ብዝተፈላለዩ ኣገባባት ዝቃለስዎ ዘለዉ መግለጺ ቁጠዓኦም ኣንጻር ክሕደቱ ምዃኑ ብሩህ እዩ። እዞም ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ውዳበታት ዝተመስረትሉ ነናቶም ኣተሓሳስባን ናይ ኣተገባብራ ሜላታትን’ኳ እንተለዎም፡ ምውጋድ ናይዚ ካብ ምጥፋኦም ድሕር ዘይብል ጉጅለ ግና፡ ናይ ሓባር ኣረዳድኣኦምን ቀዳማይ ተግባሮምን እዩ።
በደል ጉጅለ ህግደፍ ኣብ ልዕሊ ኤርትራን ህዝባን ጥራይ ዝድረት ኣይኮነን። ዶብ ሰጊሩ ንዞባናን ኪነኡን ዝብክል ዘሎ'ውን እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ብውዳበታቱ ኣቢሉ ገበናት ህግደፍ ካብ ዝቃወምን ዘቃልዕን ነዊሕ ግዜ ኮይኑ እዩ። ሕብረተሰብ ዓለም እውን ምሕጽንታን መረረን ህዝቢ ኤርትራ ብምስማዕ ጥራይ ዘይኮነ፡ እዚ ሓደገኛ ብዲክታተር ኢሳያስ ኣፈወርቂ ዝምራሕ ኣብ ኤርትራ ዝበቖለ ጉጅለ፡ ዞባ ቀይሕ ባሕሪ፡ ምብራቕ ኣፍሪቃን ኪኖኡ ዘሎ ከባብን ከይበከለ ንክመክን ኣብ ሰላምና ረብሓ ንዘለዎም ኣካላት ከሰምዕ ጸኒሑ እዩ። እቲ ጉጅለ ብሕገ-መንግስቲ ንከመሓድር፡ ግዱድ ዕስክርና ከቋርጽ ወይ ንጹር ቀጥዒ ከትሕዝ፡ ኤርትራውያን ዝኣመንዎ ሃይማኖት ናይ ምምላኽ መሰሎም ክሕሎ፡ ናይ ፖለቲካን ሕልናን እሱራት ኣብ ፍርዲ ክቐርቡ ወይ ብናጻ ክልቀቑ፡ ክሳብ ሽዑ ከኣ ብቤተሰቦምን ከም ማሕበር ቀይሕ መስቀል ዝኣመሰሉ ሰብኣዊ ትካላት ክብጽሑ፡ ብዙሓት ወገናት ክምሕጸንዎ ከም ዝጸንሑን ከም ዘለዉን ርዱእ እዩ። ብፍላይ ንሰብኣውን ዲሞክራስያውን መሰል ብዝምልከት ከኣ ኮሚሽን ሰብኣዊ መሰል ውድብ ሕቡራት ሃገራት ፍሉይ መርማሪ ኣካል ኣውጺኡ ክሰርሕ ካብ ዝጅምር ነዊሕ ግዜ ኮይኑ ኣሎ።
እዚ ሓንሳብ መንገዲ ጥፍኣት ምስሓዘ ናብ ልቡ ዘይተመልሰ ጉጅለ ኢሳያስ፡ ነዚ ናይ ዝተፈላለዩ ኣካላት፡ እንተላይ ናይ ዓለምለኻዊ ሰብኣውን ፖለቲካውን ትካላት ምሕጽንታ ክህቦ ዝጸንሐ ምላሽ ብሓፈሻኡ ጸማም እዝኒ ምሃብን ምጽቃጥን እዩ። ሳሕቲ ድምጹ እንተተሰምዐ ከኣ ማእከሉ ክሕደትን ሸፈጥን ኮይኑ ጸኒሑ። ክሕደቱ ንከይክሻሕ ከኣ ኩለን ብሕታዊ ትካላት ዜናን ኩሉ ዘመናዊ መራኸቢ መንገድታትን ይዓጽው። ምእንቲ ዝምልከቶም ኣካላት ኩነታት ምኽባር መሰረታዊ መሰላት ኣብ ኤርትራ፡ ከይምርምሩን ከየጻርዩን ዕንቅፋታት ይፈጥር። ካብዚ ሓሊፉ ህዝቢ ኤርትራ ኣንጻሩ ድምጹ ከየስምዕ፡ ነቶም ምስክርነቶም ናይ ምሃብ ሕጋዊ መሰል ዘለዎም ኣካላት ሕቡራት ሃገራት ከይተረፈ፡ ናብ ኤርትራ ምእታው ይኸልኦም። ብሰንኪ ከምዚ ዓይነት ንሕጊ ዘይምእዙዝ ተግባራቱ እዚ ጉጅለ፡ ኤርትራ “ናይ ኣፍሪቃ ሰሜን ኮርያ” ካብ እትበሃል ነዊሕ ግዜ ኮይኑ ኣሎ። እንተኾነ ሳላ ዘመናዊ መራኸቢ መንገድታት ንኤርትራ እውን ፈንጢሱ ዝጸለዋ፡ እቲ ህግደፍ ክሓብኦ ዝደሊ ዝነበረ ገበናቱ ኣይተሓብአን። ምስዚ ነውራም ጉጅለ ህግደፍ፡ ኣብ ዝተፈላለዩ ጽፍሕታት ተሰሊፎም ዝዋስኡ ዝነበሩ፡ ደሓር ግና ዝራሕርሕዎን ሕጂ ኣንጻሩ ዝቃለሱ ዘለዉን ባእታታት ከኣ ሓቀኛ ምስሊ ኤርትራ ኣብ ትሕቲ መግዛእቲ ህግደፍ ኣብ ምቅላዕ ዓብይ ግደ ተጻዊቶም እዮም። ብዓብይኡ ከኣ ብዘይካ እቶም ኣዝዮም ውሱናት ተመሊሶም ዝረዓምዎ፡ እቶም ብሰንኩ ዝተሰዱ ኤርትራውያን መንእሰያት እውን ኣብ ምቅላዑ ኣበርክተኦም ዕዝዙ እዩ። ድሕሪ ሕጂ እውን ካብዞም መንእሰያት እንጽበዮ ብዙሕ እዩ።
ጉጀለ ህግደፍ ግና ከምቲ “ትውሕጦ እንተበልኩዋስ መሊሳ ትጐስሞ” ዝበሃል፡ ነዚ ክፉእ ምስሉ ካብ ኤርትራ ናብ ከባቢና ከላብዖ ፈንጠርጠር ኢሉ እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ኢትዮጵያን ሶማልያን ዝረአ ዘሎ ኣሻቓልን ፍንጡሕን ኩነታት ከኣ ናቱ መርዛም ኢድ ኣለዎ። ብፍላይ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ዘርኣዮን ዘርእዮ ዘሎን ብገበን ዘሕትት ጠገለ ዘይብሉ ኢድ ምትእትታው፡ ምናልባት ከምቲ ኣብ ኩነታት ኤርትራ ዝለመዶ ብምጽቃጥ ናብ ዘይሰግሮ ኣንፈት ዝኸይድ ዘሎ ይመስል። ኣብዚ እቲ ኣብ ትዕዝብቲ ዝወድቕ፡ እቲ ንጥለመት፡ ወጽዓን ክሕደትን ናተይ ኢሉ ዝሓዞ ንህዝቢ ኤርትራ ደም ዘንበዖ ዲክታተር ኢሳያስ ጥራይ ኣይኮነን። እቶም ሰማይ ዝሃገሮም፡ ንኤርትራ ከመይ ገይሩ ከም ዝረመሳ እንዳረኣዩን እንዳሰምዑን ዝተመሓዘውዎ መራሕቲ ጐረባብቲ ሃገራት ኢትዮጵያን ሶማልያን እውን፡ ብህዝቦም ኮነ ብሕብረተሰብ ዓለም ኣብ ትዕዝብቲ ወዲቖም እዮም። ኣብዚ እዋንዚ ኢትዮጵያ ኣብዚ ኣትያቶ ዘላ ንክትወድቕ ናይ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ዕርክነት ምስ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ከም ሓደ ካብ ቀንዲ ጠንቅታቱ ገይሮም ዝወስድዎ ብዙሓት እዮም። ግምቶም ከኣ ቅኑዕ እዩ።
ጉጅለ ህግደፍ ኣብዚ ብጉዳይ ኢትዮጵያ ዝሕመዮን ዝኽሰሶን ዘሎ እውን ሰሚዑ ከምዘይሰምዐ መሲሉ ክኸይድ ዝመረጸ ይመስል። እንተኾነ ኩሉ ግዜ ፋስጋ ስለ ዘየለ፡ “ህግደፍ፡ ክሳብ መዓስ እዩ ብምጽቃጥ ክሃድም” ዝብሉ ወገናት ድምጾም የስምዑ ኣለዉ። “ስቕ ዝበልና ዝዝረብ ስለ ዝሰኣና ዘይኮነ ስቕ ስለ ዝመረጽና ኢና” ዝብል ኣረጊት መህደሚ ፖሊሲኡ ከኣ ሎሚ ኣይክሰርሕን እዩ። ኢሳያስ ንሱ’ኳ እንተዘይተዛረበ ክዝረቦ ግድን እዩ። ኣብ ብዙሕ ኣጋጣምታት ከም ዝተራእየ፡ ኢሳያስ ንናቱ ዘይረዊ ህርፋን እምበር ንናይ ካለኦት ኣተሓሳባ ቦታ ናይ ምግዳፍ ባህሪ የብሉን። በዚ ፍንውን ሃላልን ኣካይዳኡ ከኣ፡ ወዮ ደኣ ካብ ተመኩሮኡ ኣይመሃርን እዩ እምበር፡ ኣብ ብዙሕ ኣጋጣሚታት ቁማር እዩ። ድሕሪ ሕጂ ኣብ ዝጻወቶ ቁማራት ከኣ ተበላዒ እዩ። እቲ ኣዝዩ ዘሕዝን ከኣ ህዝብና እውን ንሱ ብዝኣጉዶ ሓዊ ካብ ምንዳድ ዘይድሕን ምዃኑ እዩ። በዚ ይኹን በቲ ሕብረተሰብ ዓለም ሎሚ እውን ተጽዕነኡ ኣብ ልዕሊ እዚ ጉጅለ ከዛይድ ንጽውዕ። ምስዚ ግና ዓለምለኻዊ ተጽዕኖ መመላእታ እምበር፡ ንናትና ናይ ኤርትራውያን ግደ ከም ዘይትክእ ኣይንዘንግዕ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ደቂ ኣንስትዮ ብቁጽሪ ዘይኮነስ ብተሳትፎን ኣበርክቶን ፍርቂ ኣካል ሕብረተሰብ ብምዃነን ንሳተን ከይተሳተፈኦ ዝዕወት ኩለንተናዊ ናይ ለውጢ መስርሕ የለን። ወሳንነት ግደ ደቂ ኣንስትዮ ኣብ ቃልሲ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ኩሉ ህይወት ወዲ ሰብ ዝንጸባረቕ እዩ። ካብዚ መሰረታዊ ቦታአን ብዝነቐለ 8 መጋቢት ከም ዓለምለኸ መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ ክትኽበር ተወሲና። 8 መጋቢት ናብዚ ደረጃዚ ዝማዕበለት ድሕሪ ነዊሕ ውረድ ደይብን መሪር ቃልስን እዩ። እቲ ናብዚ ዘብጸሐ ታሪኻዊ መስርሕ ኣዝዩ ሰፊሕ ስለ ዝኾነ፡ ካብ ማይ ባሕሪ ብጭልፋ ንምጥቃስ እንተዘይኮይኑ ዘርዚርካ ዝውዳእ ኣይኮነን።
እዛ ዕለት እዚ ቦታ’ዚ ክትሕዝ ዝኸኣለት ኣብታ መዓልቲ ብ1908 ኣብ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ ጾታዊ ወጽዓ ብዘንቀሎ ኣስታት 15 ሺሕ ደቂ ኣንስትዮ ዝተሳተፋሉ ምልዕዓል ተራእዩ። ቀንዲ ሕቶ ናይዘን ደቂ ኣንስትዮ፡ ብዛዕባ ማዕረ ክፍሊትን መሰል ምድማጽ ኣብ ግዜ ምርጫን ገደብ ናይ ስራሕ ሰዓታትን ከም ዝነበረ መዛግብቲ ታሪኽ ይሕብሩ። ብሳላዚ ቃልሰን መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ ብ28 ለካቲት 1909 ኣብ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ ክትክበር ጀሚራ። ድሕሪዚ ብ1910 ኣብ ከተማ ኮፐንሃገን ካብ 17 ሃገራት ዝተወከላ ኣስታት 100 ደቂ ኣንስትዮ ዝተሳተፋሉ ኮንፈረንስ ተኻይዱ። ዕላማ ናይዚ ኮንፈረንስ ብዛዕባ ድርብ ወጽዓ ደቂ ኣንስትዮን መፍትሒኡን ምዝታይ ነይሩ። ብምቕጻል ብ19 መጋቢት 1911 ኣብ ሃገራት ኦስትሪያ፡ ደንማርክ፡ ጀርመንን ስዊዘርላንድን ዝያዳ ሓደ ሚልዮን ደቂ ኣንስትዮን ደቂ ተባዕትዮን ዝተሳተፍሉ ንማዕርነት ደቂ ኣንስትዮ ዝጠልብ ሰላማዊ ሰልፍታት ተኻየደ። እዚ ምንቅስቓስ ደቂ ኣንስትዮ ኣብ 1914-1918 ቀዳማይ ውግእ ዓለም ጠጠው ንክብል ግደ ነይርዎ። ብድሕሪኡ ኣብ ዝተፈላለዩ ቦታታትን ዝተፈላለየ ዕለታትን ክትዝከር ድሕሪ ምጽናሕ እታ ብ1913 ዝጀመረት 8 መጋቢት ብደረጃ ዓለም ክሳብ ሎሚ ዓለም ለኸ መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ ኮይና ትዝከር ኣላ። ብ1975 ከኣ ንመጀመርያ ግዜ 8 መጋቢት ብደረጃ ሕቡራት ሃገራት ዓለም ብወግዒ ክትክበር ክኢላ።
ደቂ ኣንስትዮ ማዕረ ክፋል ሕብረተሰብ ኣብ ልዕሊ ምዃነን፡ ጓለንስተይቲ መሰረት ሕብረተሰብ ስለ ዝኾነት ናታ ዓወት፡ ናይ መላእ ሕብረተሰብ ዓወት እዩ። “ጓለንስተይቲ ምስትምሃር ሕብረተሰብ ምስትምሃር እዩ” ዝበሃል እውን ወሳኒ ግደ ጓለንስተይቲ ኣብ ኩለመዳያዊ ዕቤት ንምንጽብራቕ እዩ። እዚ ተሳትፎን ማዕርነትን ደቂ ኣንስትዮ ብጭረሖን ድሌትን ዘይኮነ፡ ብግብራዊ ቃልሲ ከም ዝረጋገጽ ተመኩሮ ዘርኣየና እዩ። እቲ ምእንቲ ማዕርነት ደቂ ኣንስትዮ ዝግበር ቃልሲ እንተላይ ብተሳትፎ መላእ ሕብረተሰብ እምበር፡ ብናተን ፍሉይ ኣበርክቶን ጻዕርን ጥራይ ክረጋገጽ ከምዘይክእል ከኣ ካልእ ካብ ተመኩሮ ዘረጋገጽናዮ ሓቂ እዩ።
ግደ ኤርትራውያን ደቂ ኣንስትዮ ኣብቲ ናይ 30 ዓመታት ቃልሲ ንናጽነት ወሳኒ ነይሩ። እንተኾነ ካብ ምዕዋት እቲ ቀዳማይ ምዕራፍ ሓሊፉ ኣርሒቑ ዝጥምት ንቕሓትን ውዳበን ኣይነበረንን። ድሕሪ ናጽነት ኤርትራ መላእ ህዝቢ ኤርትራ በቲ ዲክታተር ኢሳያስ ዝመርሖ ዘሎ ጉጅለ ከም ዝተጠልመ ርዱእ እዩ። ናይቲ ጥልመት ስንብራት ኣብ ልዕሊተን ኣንንጻር ድርብ ወጽዓ ክቃለሳ ዝጸንሓ ደቂ ኣንስትዮ ከም ዝኸብድ ከኣ ብግብሪ ዝተራእየን ዝረአ ዘሎን እዩ።
ታሪኻዊ ኣመጻጽኣን ኣገዳስነትን ዓለምለኸ መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ 8 መጋቢት ነባሪ እዩ። እቲ ዝዝከረሉ ኩነታት ግና ከከምቲ ህልዊ ምዕባለ ናይቲ ዓመት ክፈላለ ናይ ግድን እዩ። ዓምን ቅድሚ ዓምን ዝነበረ ኩነታት ምስ ናይ ሎሚ ዘበን ይፍለ እዩ። እዚ ፍልልያትዚ ከኣ ንኣዘኻኽራ 8 መጋቢት ይጸልዎ። ቀንዲ ዕላማ ምዝካር 8 መጋቢት፡ ደቂኣንስትዮ ከም ፍርቂ ኣካል ሕብረተሰብ ኣብ ኩሉ መዳያት ህይወት ብማዕረ ክሳተፋን መሰል ናይ ተጠቃምነት ክረኽባን ኢዩ። ነዚ ክውን ንምግባር “ንመጻኢ እንታይ ይገበር?” ኣብ ዝብል ዝያዳ ዘድህብ ስራሓት ክሰላሰል ይግባእ። ብመጽርዚ ናይ ሎሚ ዓመት 8 መጋቢት 2021 ኣብ ሃገርና ወጽዓ ህግደፍ ኣብ ልዕሊ ህዝብን ምረት ደቂ ኣንስትዮን ቀጻሊ ኣብ ዝሃለወሉ ኢና ንዝክራ ዘለና። ኮታ ኣብ ርእሲቲ ሱር ሰዲዱ ዝጸንሐ ብዙሕ ገጻት ዘለዎ ጸገም ህዝቢ ተወሳኺ ሕሰም ኣብ ዘለዎ ኢና ንዝክራ ዘለና። ኮረናቫይርስ ዘስዓቦ ቅልውላው ናይቲ ብዙሕ ገጻት ዘለዎ ማሕበረ ቁጠባዊ ጸገም ምድርራብ ዘርኢ እዩ። እዚ ኩሉ ተደሚሩ ኣብ ልዕሊ ኣዴታትን ኣሓትን ዘኸትሎ ኣሉታዊ ሳዕቤን ክሳብ ክንደይ ከቢድ ምዃኑ ንርእዮን ንሰምዖን ዘለና እዩ። ከምቲ “ኣብ ርእሲ ዘላታስ ተወሰኸታ” ዝበሃል ከኣ ኤርትራውያን ኣደታት መንእሰያት ደቀን ተገዲዶም ተዓስኪሮም ኣብ ዘይምልከቶም ውግእ ትግራይ ብምእታዎም ኣብ ኣዝዩ ዓሚቕ ሻቕሎት ኣብ ዘለዋሉ እያ 8 መጋቢት 2021 ትዝከር ዘላ። ነዚ ሻቕሎተን ናብ ግብራዊ ብደሆ ኣንጻር ጉጅለ ህግዲፍ ክቕይረኦ ከኣ ኣብ ቅነ እዛ ተሪኻዊት ዕለት ቃል ክኣትዋ ይግበአን። እዚ ግን ኣብኡ ዝድረት ዘይኮነስ፡ ንመላእ ሕብረተሰብ ዝምልከት ናይ ቃልሲ መጸዋዕታ ምዃኑ ክዝንጋዕ የብሉን።
8 መጋቢት ደቂ ኣንስትዮ ዝሓለፈ ቃልስን ኣብ መስርሕ ዝተዓወተ ሸቶን ንከይርሳዕ ዝዝክራላ እምበር፡ ዝሓለፈ ወጽዓአን ምዝርዛር ከም ቀንዲ ኣጀንዳአን ዝወስዳላ ዕለት ክትከውን ኣይግበኣን። ብኣንጻሩ ናይ ዝሓለፈ ተመኩሮ እሱራት ከይኮና ናብ ብሩህ ማዕረ ተሳተፍነትን ተጠቃምነትን ዝመርሕ መጻኢ መንገዲ ዝጸርጋላ እያ ክትከውን ዝግበኣ። ብጽሒት ደቂ ተባዕትዮ ኣብ ቃልሲ ምእንቲ ማዕርነት ደቂ ኣንስትዮ እውን ኣነኣኢስካ ዝረአ ኣይኮነን። እቲ ወሳኒ ግደ ግና ናተን ናይ ደቂ ኣንስትዮ እዩ። ደቂ ኣንስትዮ ተቓሊሰን ካብቲ ድርብ ወጽዓ ምእንቲ ክወጻ ደቂ ተባዕትዮ ኣብ ጐነን ናይ ምስላፍ ሓላፍነተን ዘይስገር እዩ። ናብዚ ክበቕዓ ከኣ ደቂ ተባዕትዮ መተሃላልኽተን ዘይኮኑ ተደጋገፍተን ምዃኖም ተገንዚበን ነዚ ዘብቅዐን ስልጡን ኣቀራርባን ኣተሓሳስባን ክሕዛ ግድን’ዩ። ደቂ ተባዕትዮ’ውን ካብቲ ጸኒሓዊ ኣመለኻኽታ ወጺኦም፣ ተጠቀምቲ ናይቲ ዲሞክራስያውን ማሕበራውን ለውጢ ምዃኖም ተገንዚቦም ብማዕሪኡ ክስጉሙ ይግባእ።
ኣብ ኤርትራ ምልኪ ኣወጊድካ ብዲሞክራስያዊ ምምሕዳር ንምትካእ ነካይዶ ዘለና ቃልሲ ተሳትፎ ደቂ ኣንስትዮ ናቱ ምኽንያታት እዃ እንተለዎ፣ ድሩት ምዃኑ ካብቲ ቀንዲ ሕጽረታት ኣብ ቅድሚት ዝስራዕ እዩ። ካብዚ ንምውጻእ ዝግበር ጻዕሪ ከኣ ዘይስገር ዓብይ ብደሆ እዩ። ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ንተሳትፎ ደቂ ኣንስትዮ ወትሩ ፍሉይ ግምት ሂቡ’ዩ ዝሰርሓሉ። በዚ መሰረት ኣብ ፖለቲካዊ መደብ ዕዮኡ ”ሰዲህኤ፡ ደቂ ኣንስትዮ ኤርትራ ልክዕ ከም እዋን ብረታዊ ቃልሲ፡ ጉጅለ ህግዲፍ ንምውጋድ ኣብ ዘይጎነጻዊ ቃልሲ’ውን ብትግሃት ክዋስኣ ዘኽእለን ባይታ ንምጥጣሕ ክሰርሕ እዩ።” ዝብል ኣስፊሩ ኣሎ። ብኸምዚ ደረጃ ግቡእ ቆላሕታ ምሃብ ሓደ ኮይኑ፡ ነዚ ኣብ ግብሪ ምውዓል ከኣ እቲ ቀንዲ ብደሆ እዩ።
8 መጋቢት ዓለምለኸ መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ ንዘለኣለም ትንበር!
ዘለኣለማዊ ክብርን መጐስን ንሰማእታት ኤርትራ
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ንኤርትራውያን ቅድም ኮነ ሎሚ፡ ቀንዲ ጉዳይና ኤርትራዊ ዋኒን እዩ። ክሳብ ሕጂ ዝኸፈልናዮ ዋጋ ከኣ ምእንቲ ኤርትራን ህዝባን እዩ። እዚ ኣብ መጻኢ እውን ዘይቅየር እዩ። ከምቲ ንኣደ ብዘይዝኾነ ይኹን ተወሳኺ ቅጽል ኣደ ስለ ዝኾነት ጥራይ እነፍቅራ፡ ንኤርትራ ከኣ ብኽንድኡ ደረጃ ኢና እነፍቅራን እንብጀወላን።
እዚ ክበሃል እንከሎ ግና ኤርትራዊ ጉዳይና በይኑ ተሓጺሩ ዝተርፍ ኣይኮነን። ኣብ ክንድኡ ብናይ ርሑቕን ቀረባን ምዕባለታት ክጸሉን ክጽለውን ናይ ግድን እዩ። ናይቲ ንጸልዎን ዝጸልወናን ክብደት ከኣ ከከም ደረጃኡን ርሕቀቱን ዝፈላለ እዩ። ካብቲ ዝረሓቐ ብዝያዳ ምስ ጐረባብትና ንጸላሎ። ንሕና እቶም ንጸሉን እቶም ዝጸልዉናን እንቀራረብ ሓደ ነቲ ሓደ ስለ ዝሓልየሉ ጥራይ ዘይኮነ፡ ነናትና ካብቲ ሓቢርካ ምስጓም ነመዝግቦ ናይ ሓባር ረብሓን ጠመተን ስለ ዘለና ኢና። እቲ ምጽልላው ኣብ ኣውንታ ጥራይ ዝድረት ዘይኮነ ኣብቲ ኣሉታዊ ምዕባለ እውን ከምኡ እዩ። ኣብዚ ነቲ “እንተ ክትድቅስ ጐረቤትካ ይደቅስ” ዝብል ምስላ ምዝካር የድልየና።
ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ትግራይ ዝካየድ ዘሎ ደማዊ ውግእ ናይ ብዙሓት ዓብይ እዋናዊ መዛረቢ ኣጀንዳ ኮይኑ ኣሎ። እቲ ኣብ ኤርትራ ኣሕዲርዎ ዘሎ ተራ ናይ ጎረቤት ጽልዋ ዘይኮነስ፡ ዓብይ ስምብራት ዝገድፍ እዩ። እዚ ዝኾነሉ ምኽኒያት ድማ ዲክታቶር ኢሰያስ ከምቲ “ጉዳይ ኢትዮጵያ ጉዳይና ኢዩ” ኢሉ ዝገለጾ ብምሉእ ዓቕሙ ኣትይዎ ብምህላው ኢዩ። እዚ ድማ ኣብ ኤርትራ ቀጥታዊ ኣሉታዊ ጽልዋ ኣለዎ። መላኺ ጉጅለ ህግደፍ ንጉዳይ ኤርትራን ኢትዮጵያን ሓዋዊሱ ኣብ ዝኸደሉ ዘሎ፡ ኣብ ኩሉ መድረኻትን ኣጋጣምታትን ክንምክቶ ይህልወና። ከምቲ “ካብ እመትሲ ስድሪ ኣላታ” ዝበሃል ከኣ ጽልዋኡ ኣባና ኣብ ጐረቤት እቲ ውግእ እንርከብ ኤርትራን ህዝባን ዝለዓለ እዩ። ዳርጋ ነቲ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ነዊሕ ሱር ዝሰደደ ኣዝዩ ከቢድ ክንሱ፡ ክንድቲ ምረቱ ድምጹ ክስማዕ ዘይጸንሐ ኤርትራዊ ጉዳይና እውን ዝዓብለሎ ይመስል ኣሎ። እዚ ከኣ እቲ ቅድሚ ምጅማሩ እንተደኣ ጀሚሩ ኣብ ትግራይ ወይ ኢትዮጵያ ተደሪቱ ዝተርፍ ዘይኮነ፡ ዞባዊ ጽልዋን ኣሰላልፋን ክህልዎ እዩ ተባሂሉ ዝተገመቶ እቲ ውግእ ካብ ዞባና ሓሊፉ ኣብ ርሑቕ ከባብታት እውን የዛርብ፡ የሻቕልን ሃገራት መርገጸን ከነጽራ የገድደንን ኣሎ። ንሕና ሓይልታት ተቓውሞ ከኣ ከም ኤርትራውን ዞባውን ባእታ ንጽለው ኣሎና።
ካብቲ ነዚ ውግእ ተጐዝጒዙ ኣብ ኤርትራዊ መድረኻት ኣዛራቢ ኮይኑ ዘሎ፡ ናይ ጉጅለ ህግደፍ ኣብቲ ውግእ ኢድ ኣእታውነት እዩ። “ሰራዊት ኤርትራ ኣብ ውግእ ትግራይ ኣትዩባ ኣይኣተወን እባ” ዝብል ብዙሕ ከዋጥጥ ጸኒሑ እዩ። ሕጂ ግና ዋላኳ ገለ “ዋላ ትንፈር እምበር ጤል እያ” ካብ ዝብል ምዕጥጣይ ዘይወጹ እንተለዉ ዳርጋ ኩሉ ኤርትራዊ ንምስታፍ ሰራዊት ኤርትራ ኣብቲ ውግእ ተኣሚንሉ እዩ። ባዕሎም ኢትዮጵያውያን ከይተረፉ፡ ብዘይካ ኣዝዮም ውሱናት ኣብቲ ዝለዓለ ጽፍሒ ስልጣን ዘለዉ ተኣሚነምሉ እዮም። ዲክታተር ኢሳያስ ኣፈወርቂ እውን ኣብዚ ቀረባ መዓልታት ኣብ ዝሃቦ ቃለመሓትት ከም መቐጸልታ ናይቲ “ጸወታ ወያነ ተወዲኡ” ዝብሎ ዝነበረ፡ “ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ግቡእና ንገብር ኣለና” ብዝብል ጥበበኛ ዝመስል ግና ከኣ ርዱእ ኣቀራርባ ኢዱ ከም ዘእተወ ተኣሚኑ እዩ። ኣብዚ ዝሓለፈ መዓልታት፡ ንሕብረት ኤውሮጳ ወኪሎም ናብ ኢትዮጵያ ገይሾም ዝተመልሱ ወጻኢ ጉዳይ ሚኒስተር ፊንላንድ ሃቪስቶን፡ ናብ ወጻኢ ጉዳይ ሚኒስተራት ናይቲ ሕብረት ኣብ ዘቕረብዎ ጸብጻብ፥ “መሪሕነት መንግስቲ ኢትዮጵያ ብዛዕባቲ ኣብ ትግራይ ዘሎ ኩነታት ንጹር ሓበሬታ ክህብ ኣይበቐዐን …… ኣዲስ ኣበባን ኣስመራን ክልቲኦም፡ ናይ ሲቪላውያን፡ ሰራሕተኛታት ረዲአትን ገለ ናይ መንግስቲ ወተሃደራውን ሲቪላውን ላዕለዎት ሓለፍቲ ናይ ዓይኒ ምስክረነት ተጻሪሮም፡ ንኢድ ኣእታውነት ኤርትራ ኣብ ትግራይ ክሒዶም” ዝብል ንጹር ሓሳብ ኣቕሪቦም። ሰራዊት ኤርትራ ኣብ ትግራይ ይፍጽሞ ኣሎ ዝበሃል፡ ንህዝቢ ኤርትራ ዘይውክል ገበናትን ምኽንያታውነት ኣተኣታትዋኡን ግና ጌና የዛርብ ኣሎ።
ነዚ ኣብ ትግራይ ዝካየድ ዘሎ ውግእን ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ትግራይን ንብረቱን ዝፍጸም ዘሎ ጉድኣት ምኹናንን ኣብ ክንድኡ ውግእ ጠጠው ኢሉ እቲ ጸገም ብሕጋውን ፖለቲካውን ኣገባብ ንክፍታሕ ምጽዋዕን ኩሉ ገዲፍካ ብሰብኣውነት ዝረአ እዩ። ብፍላይ ከኣ ንሕና ኤርትራውያን ሰብና ህይወት ይኸፍልሉ ኣብ ርእሲ ምህላዎም፡ ኣብ መጻኢ ዝምድና ናይቲ ዘይሓልፍ ህዝብታት ኤርትራን ትግራይን ሳዕቤኑ ዘየደቅስ ብምዃኑ ዝያዳ እቶም ካብ ርሑቕ ዓገብ ዝብሉ ዘለዉ፡ ዓገብ ክንብል ናይ ግድን እዩ። ከምኡ ስለ ዝኾነ እዩ ከኣ በብግዜኡ ብዝተፈላለዩ ኤርትራዊ ውድባት፡ ሰልፍታት፡ ማሕበራትን ምንቅስቓሳትን መግለጽታት ከውጽኡን ሰልፍታት ከካይዱን ዝጸንሑ። ሓይሊ ዕማም ናይ ወጻኢ ዝምድናታት፡ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ (ፖሓኤ) እውን ንመበል 46 ዓመት ምጅማር ቃልሲ፡ ህዝባዊ ወያኒ ሓርነት ትግራይ (ህወሓት) 18 ለካቲት ኣመልኪቱ ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ “ኣብ ውሽጣዊ ጉዳያት ናይ ካልኦት ሃገራት ኣይንኣትውን ኢና ካብ ዝብል ጽኑዕ መትከልና ብምብጋስ፣ ስርዓት ህግዲፍ ብዘይ ወዓል ሕደር ሓይልታቱ ካብ ትግራይ ክስሕብን፣ እቲ ኣብ ዘይምልከቶ ውግእ ኣትዩ ዝሃልቕ ዘሎ ኤርትራዊ መንእሰይ ከኣ፣ ኣመት መሰል፣ ነጻነትን፣ ልዕላውነትን ሃገሩ ክገብርን፣ ነዚ ኣትይዎ ዘሎ ሓደገኛ ተልእኾ ብትሪ ክቃወምን …….. ተሪር ጻውዒትና ነቕርብ” ኢሉ።
ብዛዕባቲ ኣብ ትግራይ ዝካየድ ዘሎ እሞ ሓያል ማሕበራዊ ቅልውላው ዘኸተለ ውግእ ዓገብ ምባል ንቡር እዩ። ንሕና ዓገብ እንብል ካብቶም ዝዋግኡ ዘለዉ ኣካላት ነቲ ሓደ ካብ ምድጋፍ ወይ ነቲ ካልእ ካብ ምጽራር ጥራይ ዝነቅል ዘይኮነ ረብሓን ቀጻልነትን ኤርትራ እውን በዚ ኩነታት ይጽሎ ስለ ዝኾነ እዩ። ኣብ ኣመዛዝና እዚ ጉዳይ ፍልልይ እንተሃለወ ከኣ እቲ ፍልልይና ኣብ ኤርትራዊ ኣጀንዳና ብዘየረሓሕቐና ክንሕዞ ይግበኣና። በቲ ካልእ መልክዑ ብዛዕባዚ ጉዳይ ምዝራብን ኣቓልቦ ምሃብን ግና ነቲ ቀንዲ ኤርትራዊ ጠመተና ዘስሕተና ከይከውን ምስትብሃል ከድልየና እዩ። ብመሰረቱ እውን እቲ ኣብዚ ጉዳይ ኣዛራቢ ኮይኑ ዘሎ ኢድ ኣእታውነትን ሕማቕ ተግባራትን ጉጅለ ህግደፍ መቐጸልታ ናይቲ ኣብ ኤርትራ መሊኡ ዝፈስስ ዘሎ ወጽዓ ምዃኑ ኣይንዘንግዕ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኢሳያስ ኣፈወርቅ ከምቲ ልማዱ ንነዊሕ ግዜ ካብ መራኸቢ ብዙሃን ርሒቑ ምስ ጸንሐ፡ ብ17 ለካቲት 2021 ምስተን ኣብ ኤርትራ ዘለዋ ናይ ብሕቲ ንብረቱ ዝኾና ሚድያታት ክልተ ሰዓታት ዝወሰደ ቃለ መሓትት ኣካይዱ። ነቲ ኣቐዲሙ ኣዳልዩ ዝሃቦም ሕቶታት ዝሓተትዎ እቶም ልሙዳት ጋዜጠኛታቱ ሱሌማን ዑስማን ዓበን ጳውሎስ ነታባይን እዮም። እዚኣቶም ከምቶም መልእኽቲ ኢሳያስ ናብ ወጻኢ ኣብ ምምልላስ ሓንሳብ ምስተጸምዱ ዘይቅየሩ ዑስማን ሳልሕን የማነ ገብረኣብን ዘይትክኡ ሓተቲ ኢሳያስ ስለ ዝኾኑ፡ ቃለ መሓትት ኣሎ ምስተባህለ ንሳቶም ከም ዝመጹ ዘይገመተ ኣይነበረን።
ኢሳያስ ኣብዚ ቃለመጠይቑ ዋላኳ ዞባዊ መልክዕ ከትሕዞ እንተፈተነ ብኢትዮጵያዊ ዛዕባታት እዩ ጀሚሩ። ኣብ ኣመዓባብላ እዚ ኣብ ትግራይ ዝካየድ ዘሎ ውግእ ካብቲ ኢትዮጵያዊ ገዛኢ ሰልፊ ብልጽግና ዝብሎ ብዝመልከዐ ኣወቂቡ ኣቕሪብዎ። ካብዚ ሓሊፉ ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ (ህወሓት) ጸላዊ ኣካል ናይ መንግስቲ ኢትዮጵያ ኣብ ዝነበረሉ ግዜ፡ ብሓፈሻ ብዛዕባ ብዙሓት ጉዳያት ዝያዳ ከኣ ብዛዕባ ትሕዝቶ ሕገመንግስቲ ምዒዱስ ሰማዒ ከም ዝሰኣነ ገሊጹ። ነቲ ኢትዮጵያ ንዝያዳ 20 ዓመታት ዝተመርሓትሉ ሕገመንግስቲ ከኣ “ናይ ነታጒ ምቕባር ፖለቲካ መጻወቲ” ኢልዎ። ኣብዚ እውን እቲ ቃና ኣገላልጻኡ ካብቲ ንተመኩሮ ህወሓት ኣትሪሮም ዝነቕፉ ኣካላት ዝብልዎ እንተዘይገዲዱ ዝፍለ ኣይነበረን። እቲ ኣዝዩ ዝገርምን ዘተዓዛዝብን ከኣ ኢሳያስ ብናይ እንዳማቱ ሕገመንስቲ ዝወራዘ ዘሎ ትሕዝቶኡ ብዘየገድስ ንኤርትራ ብዘይ ሕገመንግስቲ ይገዝኣ ኣብ ዝሃለወሉ እዋን ምዃኑ እዩ። ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ክዛረብ እንከሎ ሃዲእካ ብምሕሳብ፡ ቀዳምነታት ሰሪዕካ ብምስራሕ…. ወዘተ ክተሓዙ ዝግበኦም ጉዳያት ከም ዝነበሩ እውን ጠቒሱ። “ክሳብ ክንዲ'ዚ ዝርዳእን ሓላይን ካብ ኮነ ደኣ ኣብ ኢርትራ ከምኡ ዘይገብር?” ዝብል ሓታታይ እንተዝረክብ እንታይ ምመለሰ እንድዒ። ምስዚ ኩሉ ግና፡ በዚ ኣብ ኢትዮጵያ ተኸሲቱ ዘሎ ዞባዊ ናይ ምዃን ሰፊሕ ዕድል ዘለዎ ቅልውላው ስግኣት ከም ዘለዎ ኣይሓብአን። ነብሱ ካብቲ ጉዳይ ከርሕቕ ብዘምስል ከኣ ደጋጊሙ ናይዚ ቅልውላው ዋናታት ናይ ምርሓቕ ምልክታት እውን ኣርእዩ።
ካብቲ ቀንዲ ዕላማታትን ትሕዝቶን ናይዚ ቃለ መጠይቑ ሓደ፡ ንሓቂ ሓቢእካ ነቲ ዝተፈላለዩ ኣህጉራዊ ትካላትን ሃገራትን፡ ኤርትራ ካብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ብዘይቅድመ-ኩነት ብህጹጽ ሰራዊታ ክትስሕብ ዘቕርብዎ ዘለዉ መጠንቀቕታት ኣቕጣጫኡ ንምስሓት እዩ። ካብዚ ሓሊፉ ከምቲ ልሙድ ብተግባር ብዘይስነ ናይ ቃላት ተስፋ ኣብ ስልጣን ናይ ምቕጻል ኣሽካዕላል ተልእኮ ዘለዎ ምዃኑ ርዱእ እዩ። እቲ ኣብ ክንዲ ብኤርትራዊ ጉዳይ ዝጅምር ንዘይኤርትራዊ ዛዕባ ምቕዳሙ ከኣ ሓድሽ’ኳ እንተዘይኮነ ዘገርም እዩ። ከምዚ ምግባሩ በቲ ሓደ ወገን ካብቲ ብቐጥታ ዝምልከቶ ኤርትራዊ ባይታ ንደገ ብዝጥምት ዘይኮነ፡ ካብ ደገ ናብ ኤርትራ ብዝምዕብል ፍታሕ ናይ ምምጻእ ቀይናን ሃቐነ ከም ዘለዎ የርኢ። በቲ ካልእ ወገን ከኣ በቲ ክሳብ ሕጂ ብዛዕባ ኤርትራ ዝተዛረቦ ዘይግብራዊ ባዶ ተስፋታት “ሰማዒ ኣይረክብን እየ” ኢሉ ኣገባብ ምቕያር እውን ይመስል። በዚ ይኹን በቲ ቃለመሓትት ኢሳያስ፡ ኣብ ህዝቢ ኤርትራን እዋናዊ ሕቶታቱን ተገዳስነት ከም ዘየብሉ ዘመልክት እዩ።
ኣብቲ ውሑድ ደቓይቕ ሂቡ ዝተዛረበሉ ኤርትራዊ ዘቤታዊ ዛዕባታት ዘቕረቦ ሓሳባት፡ ቅድሚ ሕጂ ብዙሕ ግዜ ዝበሎን ኣብ ክንዲ ፍታሕ ዝሕብር፡ ነቲ ህዝቢ ዝፈልጦን ፍታሕ ዝጽበየሉን ጸገማት’ዩ ቃላት እንዳቀያየረ ደጋጊምዎ። ንኣብነት ብጉዳይ ኮቪድ-19ን ምክልኻሉን ኣብ ዝምልከት ከብርህ እንከሎ፡ ብትሑት ተገዳስነት፡ ንህዝቢ ኤርትራ ኣዝዩ ብሩህ ክነሱ “ጥዕና ናይ ምሕላው ዓቕምና ዜሮ እዩ፡ ካብዚ ዜሮ ኢና ከኣ ክንጅምር” ኢሉ። ብዛዕባ መጻኢ መፍትሒ ክዛረብ እነከሎ ከኣ “መሳጢ ፖሊሲ ኣለና፡ ግና ከኣ ናይ ምትግባሩ ዓቕሚ የብልናን” ይብሎ። እዚ ንሰማዒኡ “እሞ ኣይትብከ እንድዩ ዘብክየኒ ዘሎ” ዘብል እምበር መፍትሒ ዘምጽእ ኣይኮነን። ነቲ ህዝብና ብጉልባብዚ ተላጋቢ ሕማም ኮረና ስለ ዝተዓጽወ ዝወርዶ ዘሎ ሕሱም ስእነት ኩሉ ዓይነት ቀረባት ስለ ዘይተሰመዖ ከኣ “ብሰንኪ ሕማም ኮረና ዘጋጠመ ቁጠባዊ ለውጢ የለን” ክብሎ ኣይሓፈረን። ከምቲ ልሙድ ምትላሉ ከኣ “ቁጠባና ዝዓብየሉ ኩነታት ንምፍጣር ጽላት ብጽላት ንመዝንን ቀዳምነታትና ንሰርዕ ኣለና” ይብል እሞ “ብሚኒስትሪ ንግዲ ዝምእከል ኣካል ተመዚዙ ኣብዚ መዳይዚ ይሰርሕ ኣሎ” ኢሉ። ዘገርም እዩ፡ ኣብ ኤርትራ ካብቲ ቀደም “ፖሊሲ ጥሙር ሕርሻ” ዝበሃል ዝነበረ እሞ ዝፈሸለ ጀሚርካ ክንደይ ሓይሊ ዕማማት ተመስሪተን ብዘይፍረ ከም ዝፈረሳ ንዝፈልጥ ህዝብስ ሎሚ እውን ብኸምዚ ዓይነት “መወዳእታ ዘየብሉ ናይ ቃላት ተስፋ” ክሽፍጦ ምፍታኑ ናይ ጥዕና እዩ ክትብሎ ዘጸግም እዩ።
ኢሳያስ ነዚ ቃለ መጠይቕዚ ክህብ እዩ ምስ ተባህለ፡ ዝተፈላለዩ ኣካላት ነናቶም ግምት ነይርዎም። መብዛሕትኡ ኤርትራዊ ካብ ናይ ቅድሚ ሕጂ ተመኩሮኡ ነቒሉ ካብ ኢሳያስ ተስፋ ስለ ዝቖረጸ፡ “ሓድሽ ነገር ኣየምጽእን እዩ” ዝብል ግምት ነይርዎ። ገለ ወገናት ግና ምስዚ ዝረአ ዘሎ ንኤርትራ ኣዝዩ ዝጸሉ ኢትዮጵያውን ዞባውን ምዕባለን ሰራዊት ኤርትራ ዝተሳተፈሉ ውግእ ኣብ ትግራይ ይካየድ ምስ ምህላዉን “ብዛዕባኡ ገለ ይብል ይኸውን” ዝብል ትጽቢት ዝነበሮም እውን ነይሮም። ሰራዊት ኤርትራ ኣብ ውግእ ትግራይ ኣትዩ ምህላዉ ብብዙሓት ዓለም ለኻዊ ትካላት፡ ብመራሕቲ ጸለውቲ ሃገራት፡ ብላዕለዎት ወተሃደራውን ሲቪላውን ሰብ መዚ ኢትዮጵያን ሓለፍቲ ግዝያዊ ምምሕዳር ክልል ትግራይን ብዓብይኡ ከኣ ብህዝቢ ኤርትራ መረጋገጺ ዝወሃበሉ ዘሎ እዩ።
ስለዚ ቅድም እውን ብዛዕባቲ ኢድ ኣእታውነት ብወገን ኤርትራ ድምጺ ክስማዕ ትጽቢት ካብ ነበረ፡ ብዓብይኡ ኢሳያስ ኣብ ዘካይዶ ቃለ መጠይቕ ኣይክዝለልን እዩ ኢሎም ዝግምቱ ብዙሓት ነይሮም። ኢሳያስ ሆየ ግና ቀንዲ ደጋፊ ናይቲ ኣብቲ ውግእ ተዓዊተ ዝብል ዘሎ መንግስቲ ኢትዮጵያ ምዃኑ’ኳ በቲ “ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ግቡእና ንገብር ኣለና” ዝበሎ’ኳ እንተተኣመነ፡ ብዛዕባ ግደ ሰራዊት ኤርትራ ኣብቲ ውግእ ግና ብንጹር ዋላ ሓንቲ ኣይበለን። ጓስይዎ ምሕላፉ ምናልባት ክሓብኦ ደልዩ እንተኾይኑ ከምቲ “ድሕሪ ማይ ናብ በዓቲ” ወይ “ድሕሪ ጌጋ ምኽሪ ይርከብ ድሕሪ ጥራጥ እግሪ ይእከብ” ዝበሃል እዩ። ብዘይጥርጥር ግና ናይ ኢሳያስ ስቕታ ኣብቲ ውግእ ኣትዩ ይመውት፡ ይቖስልን ከም ወራርን ሰራቕን ይኽሰስን ንዘሎ ሰራዊት ኤርትራ ዘለዎ ንዕቀት ብንጹር ዘርኢ እዩ።
እምበኣር ህዝብና ካብ ኢሳያስን ካብቲ ንሱ ዝመርሖ ዘሎ ጉጅለን ፍታሕ ክረክብ “ዘይነበሮን ዘይጠፈኦን” ስለ ዝኾነ፡ ዝጽበዮ የብሉን። እዚ ናይ ሎሚ ቃለ መጠይቕ ከኣ ከምቲ ልሙድ ናብ ህዝቢ ኤርትራ ዘመሓላልፎ መልእኽቲ ኣለዎ። እቲ መልእኽቲ ከኣ ኢሳያስ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ዘለዎ ክቱር ንዕቀት ዘርእን ብመወዳእታ ዘየብሉ ናይ ቃላት ተስፋ ክቕሽሽን እምበር ፍታሕ ከምጽእ ዘይተዓደለ ምዃኑ እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኤርትራ ቅድሚ ሰላሳ ዓመታት፡ ብናይ ሰላሳ ዓመታት ቃልሲ እያ ናጻ ወጺኣ። ድሕሪ ናጽነት ብዝተኻየደ መላእ ህዝቢ ኤርትራ ብዝተሳተፈሉ ረፈረንደም ከኣ፡ መበል 182 ልኡላዊት ሃገር ኮይና ኣብ ሕቡራት ሃገራት ዓለም ተመዝጊባ። ከምኡ ከኣ ኣብ ሕብረት ኣፍሪቃ መበል 52 ሃገር ኮይና። እዚ ኩነታትዚ ንቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ኣዝዩ ዘበረኸን ኣብ ሓድሽ ምዕራፍ ዘሳገረን እምበር እቲ ቃልሲ ምውዳኡ ዘመልክት ኣይነበረን። ብመሰረቱ ቃልሲ በብእዋኑ ደኣ ሓድሽ ኣጀንዳ ሒዙ መልክዑ ቀይሩ ይመጽእ እምበር ዘይውዳእ መስርሕ እዩ።
እቲ ጌና ቀጻሊ ዘሎ ናይ ድሕሪ ናጽነት ኤርትራ ቃልሲ፡ ካብቲ ናይ ግዜ ቃልሲ ምእንቲ ናጽነት ዘይድሕር ብዙሓት ብደሆታትን ንኡሳን ምዕራፋትን ዘለዎ ኮይኑ፡ ኣብ “ናጻ ልኡላዊት ኤርትራ ከመይ ትመሓደርን መሰረታዊ ረብሓ ህዝባ ከመይ ይረጋገጽን?” ዘድህበ እዩ ነይሩን ኮይኑ ጸኒሑን። እቲ ኣብ ምርግጋጽ ናጽነትና ወሳኒ ናይ ምዕዋትና ዓቢ ግደ ዝነበሮ ሓድነትና ኣብ ዕላማ፡ ኣብዚ ዳሕረዋይ ምዕራፍ እውን ዝጐልሐ ኣኣገዳስነት ከምዘለዎ ጭቡጥ ነገር ኢዩ። ነዚ ሒዝናዮ ዘለና ኤርትራ ብሓቂ ሕገመንግስታውን ትካላውን ውሕስነት ብዘለዎ “ናይ ህዝባ” እትኾነሉ ኩነታት ናይ ምርግጋጽ ቃልሲ፡ ኤርትራውያን ኣብ ብዙሓት ወሰንቲ ፖለቲካዊ፡ ቁጠባውን ማሕበራውን ዛዕባታት ናይ ሓባር ሚዛንን ገምጋምን ክህልወና ወሳኒ እዩ። ምኽንያቱ እቲ ዘተኣማምን ቀጻሊ ፍታሕ ኣብ ናይ ሓባር ተረድኦ ክስረት እንከሎ ዘተኣማምን ስለ ዝኾነ። ብግብሪ ንርእዮ ከም ዘለና ከኣ ምድልዳል ሓድነትና ከም ህዝቢ ኤርትራ ኣብዚ ናይ ሎሚ ቃልሲ፡ ካብቲ ኣብ ግዜ ቃልሲ ምእንቲ ናጽነት ዝነበሮ ንላዕሊ በዳሂ ኮይኑ ኣሎ። እዚ ከኣ ነካይዶ ዘለና ቃልሲ ኣዝዩ ዝረቐቐን ንምዕዋቱ ዝያዳ ጻዕርን ዝሰጠመ ሓድነትን ዝሓትትን ምዃኑ ዘርኢ እዩ። ብዓንተብኡ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ክብገስ ከሎ ንመሰልን ሓርነትን ህዝቢ ኢዩ ነይሩ። ንኤርትራ ናብ ህዝባ ወሳኒ ዝኾነላ ብቅዋም እትምራሕ ዲሞክራስያዊት ሃገር ንምስግጋራ ክንድቲ ናጻ ንምውጸኣ ዝወሰደ ዓመታት ክወስድዩ ኢልካ ክግመት ዘይሕሰብ ኢዩ ነይሩ። እቲ ዘተሓሳስብ ግን፡ ንዕዘቦ ከምዘለና ብግብሪ ብክንድኡ ዓመታት እውን ኣይተወደአን።
ኣብዚ ናይ ድሕሪ ናጽነት ወሳኒ ቃልሲ ከምቲ እንደልዮን ኣብቲ ዝተጸበናዮ ግዜን ናይ ዘይምዕዋትና ምኽንያት ንጉጅለ ህግደፍ ክንምክት ዘብቅዓና ሓድነት ከነውሕስ ዘይምኽኣልና እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ሓድነት ወሳንን ንምዕዋቱ ፈታንን እዩ እንብል፡ ኣብቲ ቀዳማይ ምዕራፍ ቃልስና ዘይረኣዩ ዝነበሩ፡ ንሓድነትና ብኣሉታ ዝጸልዉ ዝተፈላለዩ ድሌታትን ብዙሕነታዊ ስምዒታትን ይቀላቐሉ ስለ ዘለዉ እዩ። እዞም ስምዒታት ሎሚ ዝተፈጥሩ ዘይኮኑ ኣብቲ ሳላ ጽኑዕ ሓድነትና ተዓዊትና ሃገር ዘውሓስናሉ ግዜ ቃልሲ እውን ክንዲ’ቲ ሓያል ጎንታትና ብዘይምዃኖም ደኣ ኣይዓንቀፉናን እምበር ምሳና ዝነበሩ እዮም። እቲ ሽዑ ዝነበረና ንስምዒታት ብፍልልያዊ ሓድነት ናይ ምውጋን ዓቕሚ፡ ኣኽእሎን ሓላፍነትን “ሎሚ ደኣ ናበይ ከይዱ?” ዝብል ዘዛርብን ዘገርምን ኮይኑ ዘሎ እዩ። ከምቲ “ካብ ልቢ እንተሓዚንካ ንብዓት ኣይኣብን” ዝበሃል፡ ጸቢብ ውልቃውን ጉጅላውን ስምዒታትና ውሒጥና ንህልውና ሃገርናን ረብሓ ህዝባን ቀዳምነት እንተንህብ ኣብ ቅድሜና ዘሎ ብደሆ ኣባና ጥራይ ዘጋጠመን ዘይፍታሕን ኣይኮነን። ቀዳምነትና መልክዕና ንዝኾነ ብዙሕነትናን ናይ ዝተወሰነ ኩርናዕ ድሌትን መዝሚዝካ ቅድሚት ምስራዕ እንተኮይኑ ግና ፍልልያትና ዝፈትሕ ዘይኮነስ ካልእ ጸገም ዝጐትት ከም ዝኸውን ምልክታት ክንርኢ ጸኒሕና ኢና።
ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ሓድነት መሬትን ህዝብን ኤርትራ ብዘውሓሰ፡ ኤርትራዊ ብዙሕነት ኣብ ጽላል ሃገርነት ብዘተባብዕን ብዘይምእኩል ኣገባብ እትመሓደርን ኤርትራ ክትህልው ዝቃለስ ሰልፊ እዩ። ካብዚ ሓሊፉ፡ ቅድም ሓሓሊፉ ክርአ ንዝጸንሐ ኣብዚ እዋንዚ ከኣ ምስቲ ኣብ ክልል ትግራይ ዝረአ ዘሎ ምዕባለ ዝያዳ ኣዛራቢ ኮይኑ ዘሎ፡ ንካርታ ናይታ ብክቡር ዋጋ መስዋእቲ ዝመጸት ሃገር ዝቕይርን ንናይቲ ብሓባር ተሰዊኡ ኣብ ሓደ ጉድጓድ ዝተቐብረ ህዝባ ናይ ሓባር ኤርትራውነት ዝዘርግን ወስታታት ኣሎ። ንኣብነት ኣብ ሓደ ኩርናዕ ኤርትራ ዝነብር ህዝቢ ምስ ካብ ኤርትራ ወጻኢ ከም ናቱ ቋንቋ ዝዛረብ ኣራኺብካ ሓዳስ ሃገር ክትፈጥር ናይ ምፍታን ሃቐነ፡ እቲ ካልእ ሓደጋታቱ ገዲፍካ ንኤርትራዊ ሃገርነትን ልኡላውነትን ዝጻባእ ስለ ዝኾነ ሰዲህኤ ይቃወሞ።
ካብ ነዊሕ ግዜ ጀሚሮም ክቀላቐሉ ዝጸንሑ፡ መንቀሊኦም ንሓንሳብ ካብ ኤርትራ ንሓንሳብ ድማ ካብ ትግራይ ዝበሃሉ፡ ብሩህ መጻኢ፡ ኣግኣዝያንን ትግራይ ትግርኝን ዝበሃሉ ምንቅስቓሳት ናይ ሓደጋ ኣመላኸቲ እዮም። እነሆ ሎሚ ከኣ ምስቲ ኣብ ትግራይ ናይ ሕብረተሰብ ዓለም ቀልቢ እውን ስሒቡ ዘሎ ውግእ ተጐዝጒዞም ኣዛረብቲ ኮይኖም ኣለዉ። እቲ ናይዞም ምንቅስቓሳት ዝያዳ ሓደገኛ መርኣያ፡ ምእንቲ በቲ ዝሕልንዎ ሸፈጥ ንቕድሚት ንምድፋእ ክጥዕሞም ነቲ ምእንቲ ናጽነትን ልኡላውነትን ኤርትራ ብጀጋኑ ዝተኸፍለ ክቡር ዋጋን ግዜን፡ ክብሪ ዘይህቡ ብናይ ሽፍታን ሽፍትነትን ቃና ዝገልጽዎ ምዃኖም እዩ።
ነቶም ኣብ ከምዚ ዓይነት ንታሪኽ ኤርትራዊ ጅግንነት ዝድውን፡ ንሓድነት ህዝባ ዝብትን ኣብ ክንዲ ንቅድሚት ንድሕሪት ዝርኢ ግጉይ ናይ ጥዑሳት መስርዕ ተሰሊፎም ንዘለዉ ወገናት “ኣይፋልኩም ዓገብ” ምባል ናይ ግድን እዩ። እንተኾነ ነዚ ሓድነት ኤርትራ ዘጥፍእ ምንቅስቓስ ብዘተኣማምን ክንስዕሮ እንኽእል፡ ብግብራዊ ሓድነታዊ ኣበርክቶ ዝበረኸ ቦታ ብምሓዝ ጥራይ ምዃኑ ኣይንስሓት።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
መሰረትን መንቀልን ቃልስና እቲ ኣብ ሃገርና ዘሎ በብግዜኡ መልክዑ እንዳቀያየረ ዝኽሰት ማሕበረ-ቁጠባውን ፖለቲካውን ክውንነት እዩ። ኣብ ሃገርና ብሰንኪ መላኺ ኣመራርሓ ጉጅለ ህግደፍ ኣብ ዝሓለፈ 30 ዓመታት ዝተራእየ ወጽዓ ቀጻሊ ስለ ዘሎ ቃልሲና ነቲ ወጻዒ ስዒርካ ብራህዋ ንምትካእ እዩ። ነቲ ንቃለሰሉ ዘለና ዓላማ ኣብ ሸቶኡ ንምብጻሕ ከኣ እቲ ወሳኒ እቲ ኣብ ኢድና ዘሎ ኤርትራዊ ዓቕምን ሓላፍነትን እዩ። እዚ ከበሃል እንከሎ ግና ኩነታት ሃገርና ብከባብያዊ ምዕባለ ኣይጽሎን ናይ ከባቢና ዓቕምን ጽልዋን ከኣ ኣብ ርእስቲ ናትና ግደ የብሉን ማለት ኣይኮነን።
ኣብዚ እዋን’ዚ ህዝቢ ኤርትራ፡ ኣብ ርእሲቲ ከቢድ መገላበጢ ዘየብሉ ወጽዓ ህግዲፍ፡ ብሰንኪ እቲ ጉጅለ ኣብ ኮረና ቫይረስ ዘለዎ ግጉይ ኣተሓሕዛ’ውን ንከቢድ ሽግር ተቓሊዑ ኢዩ። ኮረናቫይረስ ዘስዓቦ እሞ እቲ ጉጅለ ብዘይሓላፍነታዊ ኣተሓሕዛ ዘጋደዶ ዕጽዋን ሳዕቤናቱን፡ ምስቲ ህግዲፍ ዝዋሰኣሉ ዘሎ ዘይምርግጋእ ተወሲኽዎ ኣብ ከባቢና ዘሎ ኩለ-መዳያዊ ወጥሪ ንጉዳይ ህዝብና ክሳብ ክንደይ ኣብ ኣዝዩ ዝሓመቐ ደረጃ በጺሑ ከም ዘሎ ንዕዘቦ ዘለና እዩ። ነዚ ንህዝብና ዘንጸላልዎ ዘሎ ዓቕሊ ዘጽብብ ቅልውላው ንምብዳህ እምበኣር ቃልስና ካብቲ ዝጸንሖ ክዛይድ ከም ዝግበኦ ክንዝንግዕ ኣይግበኣናን። ነዚ ክንበቅዕ ከኣ ዝተበተነ ዓቕምናን ዘይተጠርነፈ ኣተሓሳስባናን ከነከኣእል ክንበቅዕ ምርጫ ዘይኮነስ ግደታ ምዃኑ ክንቅበል ናይ ግድን እዩ።
እቲ ካብ ቅድሙ እውን ዘየቅስን ብድኽነት፡ ብሕማምን ካልእ ማሕበራዊ ጸገማት ዝተሃስየ ሃገርና እትርከበሉ ከባቢ ቀይሕ ባሕርን ምብራቕ ኣፍሪቃን እነሆ ሎሚ ከኣ ብበብዓይነቱ ፖለቲካዊ ምስሕሓብን ጐንጽታትን ይሕቆን ኣሎ። ኣብ መንጎ፡ ኬንያን ሶማልያን፡ ኢትዮጵያን ኬንያን፡ ኢትዮጵያ ሱዳን ግብጺ፡ ኢትዮጵያን ሱዳንን ዘሎ ኩነታት ወጥሪ ዘመልክት እዩ። ብዘይካዚ ዳርጋ ኩለን ክበሃል ብዝከኣል ሃገራት ከባቢና ኣብ ወውሽጠን ብዓሌት፡ ብሃይማኖትን ካልእ ድሑር ዝንባለታትን ብዝተላዕሉ ወጥርታት ዝሕቆና ዘለዋ እየን። ኣብ ኢትዮጵያ ኣብ መተከል፡ ደቡብ ጉራፈርዳ፡ ኣብ ዓፋርን ዒሳን መመሊሱ ዝግንፍል ዘሎ ጐንጽታት ናይዚ ኣብነት እዩ። ብዓብይኡ ከኣ እቲ ብሓደ ወገን ኢትዮጵያ፡ ኤርትራን ሶማልን ብኣንጻሩ ከኣ ትግራይ ዝተሰለፍሉ ደማዊ ውግእ ካብ ዝጅምር ሰለስተ ኣዋርሕ ኣሕሊፉ ይቕጽል ከኣ ኣሎ። ክሳብ ሕጂ ሰፍ ዘይብል ጉድኣት ኣስዒቡ ክነሱ፡ ሕጂ እውን ኣንፈቱ ኣየነጸረን። ኣብዚ ውግእዚ ናይ ዝሞቱ ወተሃደራት ኤርትራን ዝዓነወ ንብረት፡ ኣብ ልዕሊ ኣብ ትግራይ ዝነበሩ ኤርትራውያን ስደተኛታት ዝሰዓበ በደልን ክንጽብጽብ እንከለና እቲ ኩነታት ታራ ናይ ጐረቤት ጉዳይ እዩ ኢልና እንሓልፎ ኣይኮነን። እቲ ብዝተፈላለዩ ወገናት ኣብ ማእከል ኣቲኻ እቲ ጉዳይ ካብ ዓውዲ ውግእ ናብ ክቢ ጠረጴዛ ክመጽእ ዝግበር ዘሎ ጻዕሪ እንተዘይተዓዊቱ ከኣ እቲ ኣብ ልዕሊ ኤርትራውያን ስደተኛታት ዝወርድ ጥፍኣት መሊሱ ከም ዝኸፍእ ምግማቱ ዘጸግም ኣይኮነን።
እዚ ውግእዚ ንዓና ኣብ ጥቓኡ ዘለና ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ከም ኢጋድ፡ ሕብረት ኣፍሪቃ፡ ሕብረት ኤውሮጳ፡ ዓረብ ሊግ፡ ቤት ምኽሪ ጸጥታ ሕቡራት ሃገራትን ኣብ ዓበይቲ ጸለውቲ ሃገራት እውን እዋናዊ ኣጀንዳ ኮይኑ ዘሎ እዩ። ብዙሓት ዓለምለኻዊ ሰብኣዊ ትካላትን ለገስትን እውን ብሰንክቲ ውግእ ኣብ ትግራይ ዝወርድ ዘሎ፡ ስእነት መግቢ፡ መድሃኒት፡ ማይን መራኸብታትን ወሲኽካ ዘጋጥም ዘሎ ማሕበራዊ ቅልውላውን ቅትለትን ኣሻቒልወን መፍትሒ ክረኽባ ላዕልን ታሕትን ይብላ ኣለዋ። ካብዚ ሓሊፉ ኣብ ውሽጣዊ ጉዳይ ናይዘን ኣብዚ ውግእ ዝሳተፋ ዘለዋ ሃገራት እውን ፖለቲካዊ ቅልውላው ይንህር ኣሎ። ኣብ መንጐ ኢትዮጵያውን ምሁራት ብሰንኪ ናይ ኤርትራ ኢድ ኣእታውነት ኣብ ውግእ ትግራይ ዝፍጠር ዘሎ ምስሕሓብን ኣብ ሶማል ሞቃድሾ ብሰንኪ ደቆም ብሕቡእ ኣብ ውግእ ትግራይ ምስታፎም ተላዒሉ ዘሎ ናዕብን ከም ኣብነት ዝጥቀስ እዩ። ህዝብን ሰራዊት ኤርትራ እውን ”ስለምንታይ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ንኣቱ ኣለና?” ክብሉ ትጽቢት ናይ ብዙሓት ነይሩ። እንተኾነ ነዚ ዝምጥን ዝስማዕ ድምጺ ክሳብ ሕጂ የለን። እዚ ዝተፈላለየ ምኽያታት ዝወሃቦ ዘሎ ስቕታ ዘመሓላልፎ መልእኽቲ ከኣ ረዚን እዩ። በቲ ይኹን በዚ ግና ህዝብና ደምጹ ዘየስመዐ ንተግባር ጉጅለ ህግደፍ ስለ ዝደገፎ ከምዘይኮነ ርዱእ እዩ።
እዚ ውግእ ኣይኮነንዶ ኣብዚ ርግኣት ዘይተዓደለ ከባቢና ኣብ ርሑቕ እውን ክሳብ ሕጂ ዘይጸንሐ ናይ ሓይልታት ኣሰላልፋ ከስዕብ ይኽእል’ዩ ዝብል ናይ ብዙሓት ግምት ኣሎ። ንኣብነት ናይ ብዙሓት ሃገራት ወሽመጥ ምስቲ ኢትዮጵያ እትሃንጾ ዘላ ዓብይ ናይ ኣግእዞ ዲጋ እንዳተጐዛጐዛ በብግዜኡ ዝቀያየር መርገጻተን ናበይ ከም ዝወስደን ፍሉጥ ኣይኮነን። ስለዚ ኤርትራውያን እውን መጻኢና ብመንጽርዚ ናይ ከባብያዊ ምዕባለ እንታይ ከም ዝኸውን ብዓንተቦ ክንሓስበሉ ዘለና ዘይስገር ጉዳይ እዩ። ጉጅለ ህግደፍ እንተ ንጥፍኣቱ እንተ ንልምዓቱ ኣሰላልፍኡ ኣነጺሩ እዩ። እቲ ምርጫኡ ከምቲ ዝተጸበዮ ስለ ዘይኮነሉ የውጠጢ ከም ዘሎ ከኣ ንዕዘቦ ኣለና። እቲ ወሲድዎ ዘሎ ምርጫ ናቱ ጸቢብ ህርፋን ዘርዊ እምበር ኣብ ኤርትራዊ ሓልዮት ዝተሰረተን ኣርሒቑ ዝርእን ከም ዘይኮነ ብሩህ እዩ። ስለዚ ሓይልታት ለውጢ ኤርትራ ከምቲ “ምርጫ ህግደፍ ምርጫ ህዝብና ኣይኮነን” ኢልና ዝሓሸ ከነምጽእ ንቃለሶ ዘለና፡ ኣብዚ ክፍጠር ዝኽእል ኣሰላልፋ እውን ሃገርና ንምድሓንን ረብሓ ህዝባ ንምዕቃብን እንታይ ክንገብር ከም ዝግበኣና ክንሓስብ ንጽባሕ ዝበሃል ኣይኮነን። ኣብዚ ዘለናሉ ናይ ወጥርን ሻቕሎትን መድረኽ ካብቲ ናይ ክሳብ ሕጂ ዝያዳ ክንሓስብ፡ ክንጭነቕን ክንቀራረብን ናይ ግድን እዩ። እንተ ዘይሓቢርና ግና ኣይኮነንዶ ነቲ ክመጽእ ዝኽእል ዝኸበደ መድረኽ ነቲ ክሳብ ሕጂ ዘሎ ኩነታት እውን ኣይክንበቕዖን ኢና።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብዚ ዓለምና ብረቂቕ ጥበብን ምዕባለን ኣዝያዳ ዝተቐራረበትሉ እዋን ዝምድናታት ምፍጣር ግደታ እዩ። ምዝማድ ክሳብ ክንድዚ ኣገዳሲ ካብ ኮነ ካብኡ ብዘይፍለ፡ ምስመን፡ ብዛዕባ ምንታይን ኣበይ ንምብጻሕን ትዛመድ ኣብ እትውስነሉ ጥንቁቕ ምዃን ኣገዳሲ እዩ። ናይ ኩሉ ዝምድና መንቀሊ ረብሓ ስለ ዝኸውን ናይ ቀረባ ይኹን ርሑቕ መዛምድቲ ክትመርጽ እንከለኻ፡ በዚ መልክዕ ምርኣዩ ኣድላይ እዩ። እቲ ዝምድና ህያውን ቀጻልን ንክኸውን ከኣ ካብ “በይነይ ክረብሕ” ወጺእካ ኩልኻ እትርበሓሉ ማእዝን ምኽታል ኣገዳስነት ኣለዎ። እቲ ዝምድና ኣድማዕን ነዊሕ ዝጠመተን ንክኸውን ፍትሓውን ትካላውን ክኸውን ወሳኒ እዩ። ነዚ ኣብ ግምት ብምእታው ኣብ 3ይን ሓድነታውን ጉባአ ሰዲህኤ ኣብ ዝጸደቐ ፖለቲካዊ መደብ ዕዮ “ምስ ኩለን ሃገራት፡ ኣብ ሕድሕድ ረብሓታት፡ ምክብባርን ጣልቃ ዘይምትእትታውን፡ ዓለም-ለኻዊ ውዕላት ምኽባርን ዝተሰረተ ዝምድናታት ምፍጣር …….ምስ ዝዀነት ሃገር ዝግበር ንግዳዊ ውዕላትን ኩሉ መዳያዊ ዝምድናታትን ፍትሓውን ሃናጽን ክኸውን ምቅላስ።” ብዝብል ሰፊሩ ኣሎ።
ጉጅለ ህግደፍ ኣብ ወጻኢ ዝምድናታቱ ዝኽተሎም ፖሊሲታት፡ ብቅዋም ዘይምርሑን ኣብ ረብሓ ህዝብን ሃገርን ዘይተስረቱ ስለዝኾኑ ኩሎም ግጉያት እዮም። በዚ ድማ፡ መዳይ ፖሊሲ ዝምድናኡ ኣሉታ ምምሕዳሩ ጐሊሑ ዝረአየሉ እዩ። ፖሊሲ ዝምድናኡ ሕገመንግስታዊ መሰረትን ግሉጽነትን ዘየብሉ ኣብ ርእሲ ምዃኑ ኣብ “ኣነ ጥራይ እየ ዝጥቀም” ዘኹድድ ብትካል ዘይኮነ ብድሌት ውልቀ መላኺ ዝዝወር እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ብዛዕባዚ ኢደወነናዊ ዝምድናታት ናይዚ ጉጅለ ኣፍልጦ ኮነ ተጠቃምነት የብሉን። ህዝቢ ኤርትራ ብሰንክዚ ዘይትካላዊ ኣካይዳ ናይዚ ጉጅለ ፖሊሲ ዝምድና ብተደጋጋሚ ዝተጐድኣሉን ዝተነጸለሉን ተመኩሮ እዩ ዘለዎ። ጉጅለ ህግደፍ ቅድሚ ሕጂ ምስ ኩለን ጐረባብቲ ሃገራት ናብ ውግእ ክኣትወሉ ካብ ዝጸንሐ ምኽንያታት እቲ ቀንዲ ኣብ “ኣነ በይነይ እየ ክጥቀም” ዝተመርኮሰ ናይ “ደው በለለይ ክብለጸልካ” ፖሊሲኡ እዩ።
እዚ ጉጅለ ሎሚ እውን መሊሱ ደኣ ገዲድዎ እምበር፡ ካብዚ ግጉይ መንገዱ ኣይወጸን። ብፍላይ ካብቲ ብ2018 ምስ መንግስቲ ኢትዮጵያ ዝጀመሮ ብዙሕ ዘዛረበ ጉልቡብ ዝምድና ንድሕሪት፡ እቲ ብዘይትካላውነትን ኢድ ኣእታውነትን ዝልለ ፖሊሲ ዝምድናኡ መሊሱ እዩ ሳዕሪሩ። እቲ “ንጉዳይ ኢትዮጵያ ስቕ ኢልና እንርእዮ ዘይኮነ፡ ኢድና እነእትወሉ እዩ” ዝበሎ፡ ምስቲ “ ወያነ ካብ ጸወታ ወጻኢ ኮይና” መዝሙሩ ተደሚሩ፡ ናይቲ ብዙሕ ኣሉታዊ ሳዕቤን ከኸትል ዝጸንሐ ፖሊሱኡ መቐጸልታ እዩ ነይሩ። መላእ ህዝቢ ኤርትራን ናይ ለውጢ ሓይልታቱን እዚ ምስ ኢትዮጵያ ዝተጀመረ እሞ፡ ”መርሃ-ኣልባ/ ስርዓተ-ኣልቦ“ ዝተባህለ ዝምድና ኣብቲ ጉጅለ ተደሪቱ ዘይተርፍ ኣብ ህዝቢ ኤርትራ’ውን ዝበጽሕ ኣሉታዊ ሳዕቤን ከም ዘኸትል ክእምቱ ጸኒሖም እዮም።
ኣብዚ እዋንዚ ከኣ ወዮ ናብ ሕማቕ ከም ዝምዕብል ክግመትን ክፍራሕን ዝጸንሐ “ጣልቃነት” ዝሕመረቱ ዝምድና ህግደፍን ብልጽግናን ኣብ ዝለዓለ ጥርዙ በጺሑ እነሆ። ሰዲህኤ ነዚ ኣብ ግምት ኣእትዩ፡ ብደረጃ ማእከላይ ባይቶኡ፡ ኩነታት መዚኑን ንኹሉ ኤርትራዊ ዘሻቕል ምዃኑ ተገንዚቡን “ናይ ዶር. ኣቢዪ ኣሕመድን ኢሳያስ ኣፈወርቅን ናይ ሽርክነት ውግእ ኣብ ልዕሊ ህዝብን መንግስትን ትግራይ ንዅንን። ኣብ ኢትዮጵያ ተኸሲቱ ናይ ዘሎ ውግእ መበገሲኡ ቅዋማውን ፖለቲካውን ምስሕሓብ ስለ ዝኾነ፡ ፖለቲካዊ ፍታሕ ክግበረሉ ንጽውዕ።” ኢሉ ነይሩ። እዚ ሚዛንን ጻውዒትን ሰዲህኤ ሎሚ ብብዙሓት ወገናት ዝድፈኣሉ ዘሎ እዩ።
ቅድሚ ሒደት ሰሙናት ኣብ ሓቅነት ኢድ ኣእታውነት ጉጅለ ህግደፍ ኣብቲ ኣብ ትግራይ ዝካየድ ዘሎ ውግእ ኣዛራቢ ነይሩ። ሎሚ ግና ህግደፍ ኣብቲ ጉዳይቲ ኣትዩ ኣብ ዘይኤርትራዊ ኣጀንዳ ይሕንብስን ካብ ትጽቢቱ ወጻኢ ኮይንዎ የውጠጥን ከም ዘሎ ተረጋጊጹ እዩ። ምእታው ጥራይ ዘይኮነ ወተሃደራቱ ኣብ ስርቅን ራስያን ከም ዝተዋፈሩ እውን ንዙሓት ዘዛርብ ዘሎ ምጽራይ ዘድልዮ ተረኽቦ እዩ። ወጻኢ ጉዳያት ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካን ኣብ ኢትዮጵያ ተመዲቦም ዝሰርሑ ነባራት ኣንበሳድራቱን ካብቶም ወተሃደራዊ ህልውና ኤርትራ ኣብ ትግራይ ኣረጋጊጾም ናይ “ብህጹጽ ውጹ” ስምዕታ ዘቕርቡ ዘለዉ እዮም። ብዓብይኡ ከኣ እቲ ደቁ ኣብቲ ውግእ ዝተጠብስዎ ህዝቢ ኤርትራ ኣዳዕዲዑ ይፈልጦ እዩ። ብዙሓት ኢትዮጵያውያን ፖለቲከኛታት እውን ናይ ኤርትራ ኣብ ውግእ ትግራይ ምእታው ንልኡላውነት ኢትዮጵያ ዝፈታተን ብምዃኑ ኩነኔኦም የሰምዑ ኣለዉ።
ኣቶ ልደቱ ኣያለውን ኢንጅነር ይልቃል ጌትነትን ዝተባህሉ ኣብዚ ቀረባ መዓልታት ሰሚሩ ን6ይ ምርጫ ኢትዮጵያ ዝዳሎ ዘሎ “ኣብሮነት” ናይ ዝበሃል ውድብ ኣባላት መሪሕነት ኣብዚ ቅንያት ዝበልዎ ከም ኣብነት ምውሳድ ይከኣል። “ኣቶ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ቁጽሪ ሓደ ጸላኢ ኢትዮጵያ እዮም። ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ኢድ ምእታው ዝጀመሩ ካብቲ “ወያነ ካብ ጸወታ ወጻኢ ኮይና” ዝበልሉ እዋን ጀሚሮም እዮም። ሎሚ ብግብሪ ኣብ ትግራይ ይረአ ኣሎ። እዚ ሎሚ ዝገብርዎ ዘለዉ ኢድ ኣእታውነት ዘይኮነ ወራር እዩ። ዜጋታትና ይቐትሉን ንብረቱ ይወርሱን ኣለዉ። ሕጂ ኣብ ኢድ ኣእታውነት ኣቶ ኢሳያስ ዝምልከት ኢትዮጵያውያን ዝጽበየና ክልተ ነገራት እዩ። ወይ ኣትሪርካ ንተግባራት ኣቶ ኢሳያስ ምኹናን ወይ ድማ ትግራይ ኣካል ኢትዮጵያ ኣይኮነትን ምባል።…… ኣነኳ ኣቶ ኢሳያስ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ዘውርድዎ ዘለዉ ግፍዒ ኣስመራ ከይደ ስለ ዝተዓዘብኩዎ፡ እቲ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ትግራይ ዝፍጽምዎ ዘለዉ በደል እምብዛ ኣይተሓደሰንን። (ኣቶ ልደቱ ኣያሌው። “ኣቶ ኢሳያስ ዝመርሕዋ ሃገር ንኢሳቶም ዝጭነቑ እዩ ዝመስለኒ። ግና ድማ ነታ ንእሽቶ ሃገር እውን ብግቡእ ኣይመርሕዋን። ንሶም ናይ ፖለቲካ ፈላጥ እየ ይበሉ እምበር፡ ታራ መታለሊ እዮም። …….. እዚ ተግባሮም በቲ ሓደ ወገን ናይ ኢትዮጵያ መራሕቲ ዕሸልነትን ተዓሻውነትን ዘርኢ እዩ።” (ኢ/ር ይልቃል ጌትነት)።
እዚ ዘይሓላፍነታዊ ኣካይዳ ጉጅለ ህግደፍ ሳዕቤኑ ናብቲ ዘይወዓለሉ ህዝቢ ኤርትራ ቀሊል ከም ዘይኮነ ኩላትና ንግንዘቦ ኢና። እቲ ክሳብ ሕጂ ከይድዎ ዘሎ ክንመእልሶ ኣይንኽእልን ኢና። ከምዚ ከይገድድ ናይ ምግባሩ ግና ኣብ መጻኢ ብእነካይዶ ቃልሲ ስለዝውሰን ብተወፋይነት ንመክቶ። ብሓፈሻ ሕብረተሰብ ዓለም ብፍላይ ከኣ ህዝቢ ትግራይ፡ ብጉጅለ ህግድፍ ዝፍጸም ዘሎ ገበናት ንዓኡ ዝምልከት ዕዳ’ምበር፡ ህዝቢ ኤርትራ ዝሕተተሉ ከምዘይኮነ ንክርዳእ ጻዕርና ቀጻሊ ክኸውን ይግበኦ። ህዝቢ ኢትዮጵያ ሽግራቱ ባዕሉ ክፈትሕ ክግደፍ ስለዘለዎ፡ ናይ ኤርትራ ጣልቃ ምእታው ከብቅዕን ሰራዊት ኤርትራ ከኣ ካብ ትግራይ ክወጽእን ምስቶም ነዚ ዝጽዉዑ ዘለዉ ወገናት ድምጽና ንሓውስ።
