ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣይኮነንዶ ኣብ ከምዚ ንርከበሉ ዘለና፡ ግዜ ዘይህብ ናይ ምህላውን ዘይምህላውን ቃልሲ፡ ኣብ ንቡር ህይወት እውን ኣብ ዝተፈላለዩ ናይ ኣተሓሳስባታት ማዕበል ኢና እንሕንብስ። እቲ ማዕበል ናይ ካለኦት ኣተሓሳስባ ንቋመተሉ ጥራይ ዘይኮነ፡ ንሕና እውን ኢድና እንሕውሰሉ ናይ ሓባርና እዩ። ኣብቲ ማዕበል ገሊኦም ሓሳባት ብቐጥታ ሰለ ዝምልከቱና ፊትንፊት እንገጥሞም እዮም። ገሊኦም ግና እነቕልበሎምኳ እንተኾኑ፡ ክሳብ ክንድቲ ዘይንገደሰሎም ክኾኑ ይኽእሉ። ከምቲ ኣብ ዕዳጋ ወሪድካ ብዛዕባቲ ክትገዝኦ ዝግበኣካ ንብረት ዝያዳ እተድህብ ማለት እዩ። ኣብቲ ናይ ሓሳባት ዕድጋ ንገሊኡ ምቕባሉን ናትካ ምግባሩን፡ ንገሊኡ ከኣ ምንጻጉን ካብኡ ምርሓቕን ክረአ ንቡር እዩ።
ኣብ ዝኾነ ኣጋጣሚ ንተረኽቦን ካብኡ ዝምንጩ ኣተሓሳስባን ምድጋፍን ምቅዋምን መሰረታዊ መሰል ምዃኑ ርዱእ እዩ። ነዚ መሰልዚ ኣባላት ኣብ ሰልፍታቶም ውድባቶምን ማሕበራቶምን፡ ከምኡ ከኣ ውዳበታት ኣብ ሕድሕደን ኣብ ዝገብረኦ ርክባት ናይ ምጥቃም መሰልን ነጻነትን ኣለዎም። መሰል ክለዓል እንከሎ፡ ካብኡ ፈሊኻ ዘይረአ ግቡእ ከም ዘሎ ከኣ ምዝካር የድሊ። ከምቲ ሓሳባትና ናይ ምቕራብን ተቐባልነት ክረክብ ናይ ምጉስጓስ መሰል ዘለና፡ ካልኦት ውን ሓሳባቶም ከስምዑን ቅቡል ክገብሩን ክንፈቅድ ግዴታ ኣለና። ካብዚ ሓሊፉ መሰልን ግዴታን ሚዛኑ ኣብ ዘይሓለወሉ ዝፍጠር ዘይሚዛናውነት ሃሳዪ እዩ።
እቲ መሰረታዊ ጉዳይ እቲ መሰልና ተጠቒምና እነቕርቦ ሓሳብ ምኽንያታውን ርትዓውን ምዃኑን ዘይምዃኑን ምምዛን የድሊ። መሰል ክበሃል ከሎ ሓደ ሰብ ርእይቶኡ ካብ ምሃብ ከይግደብ ዝተዋህቦ ተፈጥሮኣዊ ሂያብ እምበር፡ ንገዛእ ርእሱ ሓቂ ወይ ቅኑዕ ኣይኮነን። እቲ እነቕርቦ ሓሳብ ኣባና ተደሪቱ ዝተርፍ ዘይኮነ፡ ናብ ናይ ኣተሓሳስባታት ዕዳጋ ዝወርድ ምዃኑ ዝዝንጋዕ ኣይኮነን። ከምኡ ስለ ዝኾነ ከኣ ኣብቲ ዕዳጋ ናይቲ ሸያጣይ ጥራይ ዘይኮነ፡ ናይቲ ዓዳጋይ ኩነታት እውን ኣብ ግምት ከኣቱ ናይ ግድን እዩ። እቲ ነቲ ሓሳብ ዝገዝእ ረብሓኡን ተረድኦኡን ኣብቲ ናብ ዕዳጋ ዝወረደ ሓሳብ ምንጽብራቑን ዘይምንጽብራቑን ክመዝን የገድሶ እዩ። በቲ ናቱ ምምዛን ነቲ ሓሳባት ናይዘይምቕባሉ ዕድሉ ክፉት ምዃኑ እቲ ሸያጢ ከስተብህለሉ ግድን እዩ። ምኽንያቱ ሓሳብካ ንክገዝእ ቅሩብ ዘይኮነ ኣካል ኣገዲድካ ከተሰክሞ ምፍታን ናብ ዘየሳኒ ኩርናዕ ዝወስድ እዩ። ኩሉ ነገር ኣብ ሓደ ኣጋጣሚ ጥራይ ስለ ዘይውዳእ፡ ስለምንታይ ሓሳብና ተቐባልነት ከም ዘይረኸበ እንተዘይተረዲኡና ናይ ምርዳእ ጻዕርና ቀጻሊ ክኸውን ይግበኦ። ሓሳብና ስለምንታይ ተቐባልነት ከም ዘይረኸበ ንምርዳእ ኣብ ክንዲ ምጽዓር ተሃዊኽና ምድርባዩን ተስፋ ምቑራጽን ቅኑዕ ኣይኮነን።
ሓሳብ ክንቅበል ወይ ክንነጽግ እንከለና፡ መዕቀኒና፡ ብኹሉ መለክዒ ትሕዝቶ ብምምዛን እምበር ብመንጽር ብመን ቀሪቡ ጥራይ ከይከውን ምጥንቃቕ የድልየና። ብዛዕባ መንነትን ድሕረ-ባይታን ናይቲ ሓሳብ ዘመንጩ ምሉእ ብምሉእ ኣይንገደስ ማለት ግና ኣይኮነን። ምናልባት ምስቲ ሓሳብ ዘቕረበ ኣቐዲሙ ዝተፈጥረ ሌላ ክህልወና ይኽእል። እቲ ሌላ ብጽቡቕ ወይ ብሕማቕ ክኸውን ይኽእል። ካብዚ ነቒልና ነቲ ብጽቡቕ ዓይኒ ክንርእዮ ብዝጸናሕና ኣካል ዝቐርብ ሓሳብ ብድብድቡ ምቕባል፡ ነቲ ብሕማቕ ዓይኒ ክንርደኦ ዝጸናሕና ኣካል ዝቕረቦ ከኣ ብማዕዶ ምንጻጉ ኣብ ጌጋ ከውድቐና ይኽእል። ብመሰረቱ እቲ ቅድም ንፈትዎ ኮነ ንጸልኦ፡ ሎሚ እውን ኣብቲ ዘለዉዎ እዮም ዘለዉ ኢልና ምድምዳም ኣጸጋሚዩ። ምኽንያቱ ሰባት ካብ ግዜ ናብ ግዜ፡ ካብ ሓደ ዛዕባ ናብቲ ካልእ ዛዕባ ብኣተሓሳስባ ክቕየሩ ከም ዝኽእሉ ኣብ ግምት ምእታ ኣዝዩ ኣገዳሲ ስለ ዝኾነ። ንኣብነት ናብ ተመኩሮና እንተመጻእና፡ ንሓደ ሰብ ቅድም ኣብ ቤት ትምህርቲ ወይ ኣብ ሜዳ ቃልሲ ብእንፈልጦ ጥራይ ኩለንተናኡ ኣብቲ ናይ ቀደም ኣፍልጦና ጥራይ ተመርኲስና ክንመዝኖ የጸግም።
ብዛዕባ ሓደ ጉዳይ ተቐዳዲምካ ግዳማዊ ፍርዲ ምሃብ ናብ ጌጋ ዝመርሕ እዩ። እዚ ጸገምዚ ሎሚ ኣብ ደንበ ተቓውሞና ሳዕሪሩ ዘሎ እዩ። ምናልባት እውን ሓደ ካብቲ ኣተሓሳስባታትና ኣቀራሪብናን ኣሳኒናን፡ ብሓደ ከይንስለፍ ኣጸጋሚ ኮይነሙና ካብ ዘለዉ ምኽንያታት ጌርካ ዝውሰድ እዩ። ፍልልያትና እንተተኻኢሉ ኣወጊድና ወይ ኣከኣኢልና ብሓባር ክንቃለስ መተካእታ የብሉን። ናብዚ ክንበጽሕ ከኣ እቲ ሓደ እንታይ ይብል ከም ዘሎ፡ ብደጋዊ መንነት ናይቲ በሃሊኡ ከይተዓገትና፡ ኣብ ትሕዝኡ ክንደማመጽ ይግበኣና። ከምዚ እንተዘይጌና ግና ኣይኮነንዶ ንቕድሚት ክንስጉም እቲ መምሳና ዘሎ ዓቕምን ተቐባልነትን ወዲእና ካብቲ ዘዘለናዮ ኣይክንነቓነቕን ኢና። ምናልባት እውን ንድሕሪት ምምላስ ከጋጥም ይኽእል።
ናብቲ ብሓባር ዘቃልሰና መድረኽ ክንበጽሕ፡ ኣካልና ዘይኮነ ኣተሓሳስባታትና እዩ ክቀራረብ ዝግበኦ። ናብዚ ምቅርራብ ክንበቅዕ ከኣ ሓሰባትና እነንጸባርቐሉ መድረኻት ክንረክብ ናይ ግድን እዩ። እዚ ናይ ሓሳባት ዕሙር ዕዳጋ፡ መን የሰናድኦን ይጽወዖን ብዘየገድስ፡ ማሕበራዊ መራኸቢ መድያታት፡ ኣኼባታትን ካልእን ክኸውን ይኽእል። ነዚ መድረኻት ብመንጽር”መን ኣዳልይዎን ጸዊዕዎን” ዘይኮነ፡ ነቲ “ኣብኡ እንታይ’ዩ ተባሂሉ” ዝብል ዝያዳ ከነድህበሉን ክንመዝኖን ይግበኣና። ኣብ ከምዚ ዓይነት መድረኽ ተሳቲፍና፡ ዝበሃለና እንሰምዓሉ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብቲ ዝተላዕለ ዛዕባ ናትና ሚዛን እነንጸባርቐሉ እውን ስለ ዝኾነ፡ ኩልኻ እትርበሓሉ እዩ። ምእንቲ ከምዚ ክኸውን እቲ መድረኽ ኣዳልዩ ዝጽውዕ ኣካል ካብ “ናተይ ጥራይ እዩ ዝስማዕ” ዝብል ስሰዐ ከወጽእ ይግበኦ። ኣብ ኤርትራዊ ፖለቲካዊ መድረኽ ምስታፍ፡ ከምቲ “ኢድካ ኣብ ባሕሪ ስደድ እሞ ወይ ሉል ሕዚካ ወይ ተሓጺብካ ትወጽእ” ዝበሃል እንተዘይከሰብና እውን ንኸስረሉ ኣይኮነን። ንኣብነት ኣባላት ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ኣብ ዝኾነ ኤርትራዊ መድረኽ ክሳተፉ መሰል ኣለዎም። ካብቲ መድረኽ ኣንታይ ይወስዱን እንታይ ይህቡን ከኣ በቲ መርገጽ ሰልፎም ኣብቲ መዛረቢ ዛዕባ ዝዕቀን እዩ።
እቲ ሓሓሊፉ ዝረአ፡ ካብ ዘይኣመንካሉ ኣኼባ ድዩ ካልእ መድረኽ ምብኳር፡ ናይቶም ዝበኹሩ መሰል እዩ። ካብኡ ሓሊፉ ነቲ መድረኽ“ኣነ ስለ ዘይኣመንኩሉ እገለ ዝበሃል ባእታዶ ውድብ ሰለምንታይ ይሳተፎ”ብዝብል ዝፍጠር ኩራን ምጉብዕባን ካብ“ኣጻልኡና”ሓሊፉ ካልእ ትርጉም የብሉን። ስለዚ ምስታፍን ምብኳርን ማዕረ መሰል ናይቶም ዝመርጽዎ ምዃኑ ምስትውዓል ጽቡቕ እዩ። በቲ ኮነ በዚ ኣብ ክንዲ ንሓሳባት ብማዕዶ’ሞ ብደጋዊ መምዘኒ ምፍራድ፡ ብመንጽር“መን በሎ ዘይኮነስ፡ ብትሕዝቶቲ ዝተባህለ”ምርኣዮም ጠቓሚ እዩ።ን
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ለውጢ ኣብ ኤርትራ፡ ኣብ ዓዲ ይሃሉ ኣብ ወጻኢ፡ ብናይ ኩሉ ክፍልታት ሕብረተሰብ እዩ ዝመጽእ። ምኽንያቱ ኩሉ ክፍልታት ሕብረተ-ሰብ በቲ ሎሚ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ወጽዓ ተሃሳዪ፡ በቲ ዝመጽእ ለውጢ ከኣ ተጠቃሚ ስለ ዝኾነ። እቶም ኣብዚ እዋንዚ መሳርሒ ጉጅለ ህግደፍ ኮይኖም ህዝቦም ዘበሳብሱ ዘለዉ ሰራዊትን ትካላት ጸጥታን እውን ኣንጻር ጠቕሞም ዝሰርሑ ዘለዉ ኣካላት እምበር በቲ ጨቋኒ ስርዓት ተጠቀምቲ ኣይኮኑን። ነዚ ብምርዳእ ኢና ከኣ ነዞም ኣብ ግጉይ መንገዲ ዘለዉ ኣካላት ወትሩ ሕቖ ናይቲ ምእንቲ ለውጢ ዝቃለስ ዘሎ ህዝቦም ክኾኑ ንጽወዖም። ከምኡ እውን ኢደ-በይዛ ወጻዒ ጉጅለ ህግደፍ ካብ ምዃን ንነብሶ ሓራ ክኾኑ እንምሕጸኖም። ካብኡ ናብኡ ከኣ ግደ መንእሰይ ኣብዚ ዘለናሉ ወሳኒ ናይ ለውጢ ቃልሲ ዝያዳ እዩ።
ኣብዚ ተተሓሒዝናዮ ዘለና ቃልሲ ብዛዕባ ተሳትፎ ክንሓስብ እንከለና፡ ቆላሕታና ኣብ ግደ መንእሰይን ጓለንስተይትን ዝያዳ ነዕዝዝ። ናይዚ ምኽኒያት ብሩህ እዩ። ጓለንስተይቲ ፍርቂ ኣካል ሕብረተሰብ ስለ ዝኾነት፡ መንእሰይ ብሓፈሻ ከኣ ናይ ዝሓለፈ፡ ዘሎን መጻእን ናይ ምስግጋር ድንድልን መላግቦን ኮይኑ ናይ ምቕጻል ሓላፍነት ሰለ ዘለዎ። መንእሰይ ቅድሚኡ ኣብ መድረኽ ቃልሲ ካብ ዝጸንሑ ተረኪቡ ከቕጽል እሞ፡ ሎሚ ቃልሲ ክዕወት፡ ጽባሕ ከኣ ምህናጽ ሃገር ህያው ክኸውን ሓላፍነቱ ወሳኒ እዩ። ንመንእሰይ እዚ ታሪኻዊ ናይ ምስግጋር ሓላፍነት'ዚ ከም ውዱእ ተሰሪሑ ዝወሃቦ ዘይኮነ፡ ብቓልሱ ዘረጋግጾ እዩ። ቃልሱ ካብቲ ክርከቦ ዝግበኦ ንምርካብ ጥራይ ዘይኮነ፡ መጻኢ ካብ ህልዊ ዝሓሸ ከም ዝኸውን ናይ ምግባሩ ሓለፍነት እውን ዝውስኽ እዩ። መንእሰይ ናይ ምቕጻል ሓላፍነት ዝህልዎ፡ ነቲ ናይ ሎሚ ምዕባለ ንጽባሕ እውን ከምቲ ዘለዎ ሒዝካዮ ንምጉዓዝ ዘይኮነ ዝሓሸ ጽባሕ ናይ ምፍጣር ሓላፍነት ዘሰክሞ ስለ ዝኾነ። ኣብ ጽባሕ ኮይንካ “ዓሚ ይሓይሽ” ዝበሃለሉ እንተኮይኑ ግና እቲ ናይ መንእሰይ ናይ ምቕጻልን ምስግጋርን ሓላፍነት ምሉእ ኣይከውንን።
ኣብ መንጐ እቲ ሕድሪ ዘረክብ ነባርን ሕድሪ ዝርከብ ውዑይ ሓይሊ መንእሰይን ናይ ኣረዳድኣ ፍልልይ ከጋጥም ንቡር እዩ። እቲ ሓደ ኣብ ናይቲ ካልእ ዘይምዕጋብ ምኽንያቱ ካብቲ ዝዋስእሉ መድረኻትን ዘስንዮ ምዕባለታትን ባህሪ ዝነቅል ክኸውን ከም ዝኽእል ዝተፈልጠ እዩ። ንኣብነት ብረታዊ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ዝተኻየደሉ ግዜን ሎሚ ንዲሞክራስያዊ ለውጢ ቃልሲ ነካይደሉ ዘሎና መድረኽን በበይኑ ባህሪ ናይ ቃልሲ ዘለዎም እዮም። ናይ ሽዑን ናይ ሎሚን መንእሰይ ከኣ በበቲ ናይ ንእስነቱ ግዜ ምዕባለታት ክጽለው ናይ ግድን እዩ። እዚ መድረኻት ዝፈጥሮ ፍልልይ፡ ልቦና፡ ሓላፍነትን ቅሩብነትን እንተልዩ ብቐሊሉ ክተዓረቕ ዝኽእል ንቡር ተረኽቦ እዩ። እቲ ዘይስገር ሓቂ ከምዚ እናሃለወ፡ ኣብ መንጎ ኣረካብን ተረካብን፡ ምውጣጥን ዘይምትእምማንን ሓደሓደ እውን ምክሕሓድ እንተጋጢሙ ከኣ ቅቡልን ሓጋዝን ኣይኮነን። በቲ ኮነ በዚ፡ እቲ መስርሕ ዘይተርፍ ስለ ዝኾነ ንናይ መንእሰይ ተረኪብካ ናይ ምቕጻል ሓላፍነት ዝዕግቶ የለን። ምርኽኻብ መስርሕ እምበር ኣብ ውሱን ናይ ቆጸራ ግዜ ዝትግበር ከምዘይኮነ ምርዳእ ከኣ ኣገዳሲ እዩ።
ነቲ ኣብ ምርኽኻብ ዝፍጠር ምፍሕፋሕ ዘፋኹሶን ንመጻኢ ዝያዳ ብሩህ ዝገብሮን ኣብ መንጎ ኣረካብን ተረካቢ ሕድርን ምትእምማን ክህሉ እንከሎ ጥራይ እዩ። እቲ ኣረካቢ፡ መንእሰይ ሕድረይን ውርሻይን ብግቡእ ከቐጽለለይ ይኽእል እዩ ዝብል እምነት ክሓድሮ ይግባእ። እቲ መንእሰይ ተረካቢ ከኣ ነቲ ዝርከቦ ሕድርን ውርሻን ከቐጽል እምበር፡ ንኹሉ ዝሕለፈ ክኹንን፡ ክነጽግን ከቆናጽብን ዝህንደድ ከይምዘይኮነ ከረጋግጽ ይገበኦ። እዚ ማለት ግና እቲ ሕድሪ ተረኪብካ ናይ ምቕጻል ሓላፍነት ዘለዎ መንእሰይ፡ ካብቲ ዝርከቦ ውርሻ ነየናይ ከቐጽል ነየናይከ ይገድፍ ምእንቲ ክውስን ናይ ምምዛንን ምምማይን ሓላፍነት ከም ዘለዎ ዝዝንጋዕ ኣይኮነን።
ንመንእሰይ “ናይ ለውጢ ሓይሊ ኢዩ” ዘብሎ፡ በቲ ብተፈጥሮ ዝተዓደሎ በዓል ንኡስ ዕድመ ኮይኑ ስለዝጎይን ኣካላዊ ብርታዔ ስለ ዘለዎን ጥራይ ኣይኮነን። እቲ ቀንዲ መንእሰይ ዘብሎስ፡ ብናይ ትማሊ ፍጻመታት ጥራይ ዘይእሰር፡ ንሎሚ ብግቡእ ዝመዝን፡ ዝሓሸ መጻኢ ዝእምትን ክኸውን እንከሎ’ዩ። መንእሰይ ናይ ምቕጻል ወይ ምስግጋር ሓላፍነት ኣለዎ ማለት ንናይ ሎሚ ከም ዘለዎ ናብ ጽባሕ ምውሳድ ማለት ከምዘይኮነ ኣሚትና ኣለና። ነቲ ሎሚ ዘየለ ጽባሕ ክፍጠር ዝኽእል ምዕባለ ዝምጥን ኣተሓሳስባን ቅሩብነትን ከመንጭው ክበቅዕ ሓላፍነቱ እዩ። ከምዚ ክበሃል እንከሎ ግና ዓመታት ጸብጺብካ ብዕድመ መንእሰያት ዘይኮኑ፡ ብኣተሓሳባ ግና ክሳብ ድሕሪ ጽባሕ ዘመዓዱ ግንዛበ ዘለዎም ናይ ዕድመን ተመኩሮን ሰብ ጸጋ ከም ዘለዉ፡ እቲ መንእሰይ ክርዳእ ይግበኦ። እቲ ካብቶም ዘረክብዎ ክወርሶ ዝግበኦ ጸጋ ከኣ እዚ እዩ። ካብኡ ሓሊፉ፡ ኣብ ዝሓለፈ ሎሚ ግና ዘየድሊ ጸገም ኣብ ምጽብጻብ ግዜኡን ዓቕሙን ዘባኽን፡ ንጌጋታት ከም ዘለዎ ዝደግም፡ ንመጻኢ ዘየሰጉም ጸቢብ ዝንባሌታት መሊሱ ዘዕኩኽ፡ በታ ተፈጥሮኣዊት ናይ ዕድመ ንእስነት ዕድሉ ጥራይ ዝንየት መንእሰይ ናይ ቀጻልነት ዋሕስ ኣይኮነን። ስለዚ ሓላፍነት መንእሰይ ንስሙ ምቕጻል ዘይኮነ፡ ናብ ዝሓሸ ምቕጻል እዩ።
መንእሰይ ንኣቐጻልነት፡ ተደለየ ዝቕበሎ ተዘይትደለየ ከኣ ዝገድፎ ኣይኮነን። እዚ ካልእ ዘይስከመሉን ክሃድመሉ ዘይክእልን ትውልዳዊ ሓላፍነቱ እዩ። እቲ ንመንእሰይ ሓላፍነት ዘሰክም በዓል ሃብታም ተመኩሮ እውን ከምኡ ናይ ምርካብ ግደታ ኣለዎ። እዚ ምርኽኻብ እንተዘየልዩ ቀጻልነትን ንቡር ምስግጋርን ወለዶታት ክህሰ ይኽእል። ኣብዚ እዋንዚ ናይቲ ካብ ህዝብና ከባቢ 70% ምዃኑ ዝንገረሉ መንእሰይና ብሰንኪ ጉጅለ ህግደፍ ፋሕጭንግራሕ ምባል ኣዝዩ ዘተሓሳስበና ከኣ ካብዚ ስግኣትን ሓደጋን ዝነቅል እዩ። ኤርትራዊ መንእሰይ ምስኩሉቲ ብሰንኪ ህግደፍ ዘጋጠሞ ጸገምን ብሰንኩ ሃገሩ ገዲፉ ክስደድ ምግዳዱን ሓላፍነቱ ከይፍጽም ከም ዘጸግሞ ርዱእ እዩ። እንተኾነ ንኹሉ ክኢሉ ከካብቲ ዘለዎ ኩርናዕ ዝገብሮ ዘሎ ቃልሲ፡ ዘመስግኖ እዩ። በቲ ካልእ ወገን ከኣ ጌና ብዙሕ ከም ዝተርፎ ተገንዚቡ ዝያዳ ክጽዕር ኣብ ቅድሚኡ ዘሎ ዕማሙ’ዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ዞባ ቀይሕ ባሕርን ቀርኒ ኣፍሪቃን ብቐጻሊ ህውከት ካብ ዝሕመሱን ብቑጠባውን ማሕበራውን ጸገማት ካብ ዝሳቐዩን ከባብታት ሓደ እዩ። ናይዚ ዞባዊ ጸገም ቀንዲ ጠንቂ ብፍላይ ካብ ቀይሕ ባሕሪ፡ ከምኡ ከኣ ካብ ባሕሪ መዲተራንያንን ህንዳዊ ውቅያኖስን ሰለ ዘይርሕቕ ናይ ሓያላት መቆራቖሲ ብምዃኑ እዩ። ስለዚ ዞባና ምስ ኩሉ እስትራተጅያዊ ተበሃግነቱን ተፈጥሮኣዊ ጸጋታቱን ጌና ካብ ድኽነትን ህውከትን ኣይወጸን። እንተስ ብናይ ግዳም ሓይልታት ተላኢኹም ወይ ካብ ዓመጸኛ ባህሪኦም ነቒሎም እዚ ዞባ ከይሃድእ ዝሰርሑ ናይዚ ዞባ ኣካላት እውን ተሓታትነቶም ኣቕሊልካ ዝረአ ኣይኮነን። ጉጅለ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ከኣ ናይዚ ኣብ ዞባና ዝረአ ዘይምርግጋእን ህውከትን መሪሕ ተዋሳኣይ እዩ።
ሕብረት ኣፍሪቃን ከም ኢጋድ ዝኣመሰሉ ዞባዊ ውዳበታትን ካብቲ ቀንዲ ዕማሞም ሰላምን ህድኣትን ዝፍጠረሉ ኩነታት ምጥጣሕ እዩ። እንተኾነ ብሰንኪ ካብ ሰላም ዘይርብሑ ዝመስሎም ኣብ ኲናትን ህውከትን ዝሃጥሩ ናይ ኣባል ሃገራት መራሕትን ለኣኽቶምን እቲ ዝድለ ርግኣት ክረጋግጹ ኣይከኣሉን። ካብቶም ኣብ ክንዲ በዚ ዞባዊ ውዳበ ዝመጽእ ሰላምን ርግኣትን፡ ምስ ናይ ርሑቕ ሓይልታት ተሻሪኾም ህውከትን ዕግርግርን ዝመርጹ ናይዚ ከባቢ ባእታታት ኢሳያስ ኣፈወርቂ ኣብ ቅድሚት ዝስራዕ ዘራጊ እዩ። ኢሳያስ ነቶም ዓቢዶም ዘዕብድዎ ናይ ርሑቕ ሓይልታት ይንእዶምን የመጉሶምን። ነቶም ጉዳያት ብሕግን ስርዓትን ንክተሓዝን ድሌት ህዝቢ ግቡእ ቦታ ክረክብን ዝመኽሩን ዝግስጹን ከኣ ይጻበኦምን ጸለሎ ይቐብኦምን። ንኣብነት ነቲ ስርዓተ-ኣልቦነት ከተባብዕ ዝጸንሐ መራሒ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ ፕረሲደንት ነበር ዶናልድ ትራንፕ “ቅድሚኡ ዝነበሩ መራሕቲ ዘበላሸውዎ ከዕሪ ዝጽዕር” ብዝብል ይንእዶ ምንባሩ ዝዝከር እዩ። ነቲ ንናይ ዶናልድ ትራንፕን ከም ኢሳያስ ናይ ዝኣመሰለ ሃላልን ኣተሓሳስባ ስዒሩ ስልጣን ተረኪቡ ንሃገሩ ናብ ንቡር ንምምላስን ንከም ኢሳያስ ዝኣመሰሉ መስመር ከትሕዝ ዝሰርሕ ዘሎ ፕረሲደንት ጆን ባይደን ከኣ ክኸሶን ክራገሞን ጀሚሩ ኣሎ። ነዚ ኣብ ግምት ኣእቲኻ ኢሳያስ ክሳብ ክንደይ ኣንጻር ርግኣት ናይዚ ዞባ ተዓጢቑ ከምዘሎ ምርዳእ ዘጸገም ኣይኮነን።
እቲ ኣዝዩ ዘገርም ከኣ ከምቲ “ዘበንያ ግርንቢጥስ ማይ ንዓቐብ” ዝበሃል፡ በቲ ብሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካን ሕብረት ኤውሮጳን ኣንጻሩ ዝቀላቐል ዘሎ ቀጻዒ ምልክታት ሰንቢዱ፡ ኣብ ክስን ወቐሳን ምእታዉ እዩ። ከም መርኣያ ናይዚ ስንባደኡ ኣብዚ ቀረባ መዓልታት ንሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ፡ “ግህሰት ልኡላውነት ሃገራትን ህዝብታትን፡ ኣብ ውሽጣዊ ጉዳይ ካልኦት ኢድ ምእታው፡ ምንጋስ መጐት ሓይልን ምጉጣጥን፡ ንካለኦት እናተፋነንካ ምምሕዳር” ብዝብሉ ሓረጋት ክኸስሳ ተዓዚብናዮ ኣለና። ጉጅለ ኢሳያስ በዞም ባዕሉ ዝብሎም ዘሎ ጥሕሰታትን ኢድ ኣእታውነታትን ዝኽሰስ እምበር ንኻለኦት ከላግበሎም ሞራልን ተቐባልነትን የብሉን።
ኣብዘን ዝሓለፋ ክልተ ሰለስተ ዓመታት፡ ዲክታቶር ኢሳያስ ኣፈወርቂ ኣብ ኤርትራዊ ኣጀንዳ ዋላ ሓንቲ ከየድመዐ፡ ኣብ ዋናን ናይ ቀረባ ተሓታትነትን ዘይብሉ ባዶ ዞባዊ ማዕበል ዝሕንብስ ጐብለል ክኸውን ፈቲኑ ነይሩ። እንተኾነ ብዘይካ ንሓደ ክልተ ግሩሃት መራሕቲ ሃገራት ካብ ምዕሻው ሓሊፉ ሓሳቡ ዓዳጋይ ኣይረኸበን። ሓሳቡ ዘይምዕዳግ ጥራይ ዘይኮነ፡ ከምዚ ዓይነት ዘይሓላፍነታዊ፡ ውዲታውን ዘራግን ተልእኮ ሒዙ ከይገሾም ገጽ ከሊኦም ዝመለስዎ እውን ኣለዉ። እቶም ሕማቕ መዓልቲ ውዒሎም ምኽሩ ተቐቢሎም ዝተንቀሳቐሱ መራሕቲ ሃገራት፡ ሎሚ ኣትየምዎ ዘለዉ ሃለዋት ንዕዘቦ ዘለና እዩ። ዝወሰድዎ ምርጫ ብግብሪ ኣዕናዊ ምዃኑ ምስተረድኡ፡ ናብ ንቡር ክምለሱኳ ድሌት እንተለዎም፡ ሓደ መዋጽኢ ኢሎም ዝሓዝዎ ካልእ ጸገም እንዳመዘዘሎም፡ ኣብ ኣጸጋሚ ኩነታት ተሸኺሎም ኣለዉ። ነዊሕ ከይከድና ናይ ኢሳያስ ምህዞን ምኽርን ክሳብ ክንደይ ኣዕናዊ ምዃኑ ንምርዳእ ህልዊ ኩነታት ኢትዮጵያን ሶማልያን ምምዛን ጥራይ እኹል እዩ።
ዲክታቶር ኢሳያስ ኣፈወርቂ ንገዛእ ርእሱ እውን እቲ ኣጻዊዱ ዝዘርግሖ ናይ ህውከት መጻወድያ ከምቲ ዝተጸበዮ ኣይኮነሉን። እቲ ዝመረጾ መንገዲ ክሳብ ክንደይ ዘራግን መዘዘኛን ምዃኑ፡ ብፍላይ ነቶም ንዓቕመ-ሄዋንን ኣዳምን ዘይበጽሑ ደቅናን ደቂደቅናን ካብ ኣብያተ-ትምህርትን ጉስነትን ዝግፈፉ ዘለዉ ብሩህ እዩ። ናይቲ ዝተሰከምዎ ዕጥቂ ኣጠቓቕማ ዝምልከት መባእታዊ ትምህርቲ’ኳ ከይረኸቡ ኣብቲ ኣብ ትግራይ ዝካየድ ዘሎ ውግእ ተጠቢሶም ይሞቱን ይማረኹን ምህላዎም ከኣ መዓንጣ ከብድኻ ዝቘርጽ እዩ። ጉጅለ ኢሳያስ እቲ ሕሳብ ካብቲ ዝገመቶ ወጻኢ ምስኮኖ ነቲ ገበን ናብ ካለኦት ከላግብ ዝገብሮ ዘሎ ከንቱ ጻዕሪ ከኣ ዝያዳ የገርም።
መራሒ ህግደፍ ኢሳያስ ዝወሰዶ ስጉምቲ ኣብ ኤርትራ ኮነ ኣብተን መርዙ ዝዘረኣለን ሃገራት ኣየድመዐን ጥራይ ዘይኮነ፡ ካልእ መዘዝ ከም ዘምጸኣሉ፡ በዚ ክሳብ ሕጂ ዝውሰዶ ዘሎ ስጉምታት ክስቆሮ ምተገብአ። እንተኾነ ተመሊስካ ጉዳይካ ናይ ምርኣይ ባህሪ ኣይተዓደለን። በቲ ብዝተፈላለዩ ወገናት ዝቐርቦ ዘሎ ናይ “ሰራዊትካ ካብ ውግእ ትግራይ ኣውጽእ” መጠንቀቕታን “ሕብረት ኤውሮጳ ቅድም ኣብ ልዕሊ ሓለፍቲ ሃገራዊ ድሕነት ኤርትራ እገዳ ወሲኑ፡ ደሓር ከኣ ንኤርትራ መዲብዎ ዝነበረ ከባቢ 120 ሚልዮን ዩሮ ሓገዝ ሰሪዝዎ” ዝብል ዜናታትን ከም ዝረበጾ ንዕዘቦ ዘለና እዩ። ካብዚ ንምህዳም ከኣ ዞባዊ ዛዕባ ኣጐልቢቡ፡ ተኸሳስን ተሓታትን ክነሱል፡ ኣብ ልዕሊ ካለኦት ክስታት ዘቕርብ ዘሎ። እቲ ኣብዚ ቀረባ ግዜ “ቀርኒ ኣፍሪቃ ድሕሪ 30 ዓመታት ናበይ” ብዝብል ብናይ ዜና ማዕከናቱ ዝዘርገሖ ሰልበጣ ናይዚ ስግኣቱ ምልክት እዩ። እንተኾነ ሎሚስ በቲ ዝለመዶ “ተኸሳሲ ክነስኻ ተቐዳዲምካ ኽሰስ” ዝብል ዝኣረገ ስልቱ ሃዲሙ ኣይክድሕንን እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብ መስርሕ ዘሎ ቃልሲ ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ሓይልታት ቀንዲ ዕላምኡ፡ መሰረታዊ ሕቶ ህዝቢ ምምላስ እዩ። ሕቶ ህዝብና ብዘድምዕን ቀጻልነቱ ብዘተኣማምንን ንምምላስ ከኣ “መሰረታዊ ድሌት ህዝብና እንታይ እዩ”? ናይ ዝብል ሕቶ መልሲ ክረክብ ናይ ግድን እዩ። ምኽንያቱ ብኹሉ መልከዓቱ ናይ ዘይተረዳእካዮ ሕቶ መልሲ ምርካብ ኣጸጋሚ ስለ ዝኸውን። ናይዚ ሕቶዚ መባእታዊ መልሲ ኣብ ኩሉ ኤርትራዊ ህይወት ዘሎ ስለ ዝኾነ፡ ንምርካቡ ነዊሕ ግዜ ዝወስድን ዓሚቕ ምምርማር ዘድልዮን ኣይኮነን። ዝርዝርኳ ዝህልዎ እንተኾነ፡ ብሓጺሩ ግና “ካብ ወጻዒ ኣተሓሳስባን፡ ናይ ወጽዓ ትካላትን ጉጅለ ህግደፍ ምንጋፍ” እዩ።
ህዝቢ ኤርትራ ካብ ወጽዓ ከነናግፎ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ጉዕዞ ቃልስና ዕዉታት ምእንቲ ክንከውን ከነማልኦም ብዛዕባ ዝግበኣና ናይ ዓወት ቅደመ-ኩነታት እውን ደጋጊሙ ክነግረናን ክምሕጸነናን ጸኒሑ እዩ። ምሕጽንታኡ ሕጂ’ውን ቀጻሊ ኣሎ። ካብቲ ብዙሕ ምሕጽንታታቱ፡ “መሰረታዊ ንዘይኮኑ ፍልልያት ኣተዓባቢኹም ዘይምኽኑይ ውዳበታት ፈጢርኩም ዓቕምኹም ኣይትበትኑ፡ ንፍልልያት ከም ዘለዎ ምውሳዱ ዘይኮነ፡ ንምጽባቡ ጽዓሩን ባህሊ ምክእኣልን እሂንምሂንን ኣማዕብሉ፡ ብቅዋማዊ ኣገባብ ጥራይ ዝፍትሑ መሰረታዊ ፍልልያት ሃልይኩም ካብ ሓደ ንላዕሊ ውድባት ወይ ሰልፍታት ካብ ኩንኩም ከኣ ኣብቲ ናብ ቀጻሊ ምዕራፍ ዘብጽሕ ጉዕዞ ዘሰማምዓኩም ጨቢጥኩም፡ ተኸኣኢልኩም ብሓባር ተቓሊስኩም ስገርዎ” ዝብሉ ይርከዎም።” እዚ ዘረደኣና ከኣ፡ እቲ ህዝብና ዘይደልዮ ውድባት ምብዛሕ ዘይኮነ፡ ብዙሓት ኮይንካ ተኸኣኢልካ ክትቅጽል ዘይምብቃዕ እዩ።
ብዛዕባ ተኸኣኢልካ ብሓባር ምቅላስ፡ ኣብ ርእሲቲ ህዝብና ወገሐ ጸብሐ ዝምሕጸነናና ዝመኽረናን ምዃኑ፡ ኣብ ናይ ብዙሓት በዚ ንሕና ዘለናዮ ኩነታት ሓሊፎም ዝተዓወቱ ተመኩሮ እውን ስለ እንረኽቦ፡ ከም ሓሳብ ኣብ ምቕባሉን ነዓኡ ዝምልከት ኣብ ምውሳንን ምእዋጅን ጸገም ኣይጸነሓናን። ጸገምና ካብ ጨረሖ ሰጊርና ኣብ ተግባር ዘይምድማዕ እዩ። ብሓባር ተቓሊስና ከነድምዕ ከኣ እቲ ወሳኒ ተግባር እምበር ጭረሖ ኣይኮነን። ካብዚ ንሓቢርና ምስራሕ ብተግባር ዘይኮነ ብጭረሖ ናይ ምንጽብራቕ ዘይውጽኢታዊ መስርሕ ክንወጽእ ግድን እዩ። ነዚ ንምብቃዕ ከኣ ኣብ ኣድላይነት ምጽውዋር፡ ናይ ዝሓለፈ ጸገማት ምጽብጻብ ዘይኮነ ዝያዳ ንቕድሚት ኣብ ምምዕዳው፡ ንዝፈላልየና ዘይኮነ ንዘቀራርበና ዝያዳ ቦታ ምሃብን ምሕብሓብን ንናይ ካለኦት ኣበርክቶ ግቡእ ኣፍልጦ ኣብ ምሃብን ብቑዓትን ጸዋራትን ክንከውን ይግበኣና። ኣብዚ ጸኒዕና እንተተቓሊስና ንባህጊ ህዝብና ብጭረሖ ዘይኮነ ብተግባር ካብ ምዕዋት ዝዓግተና ኣይህሉን።
ካብዚ ሓሊፉ ብስሰዐ ተዋሒጥካ፡ ብናተይ ርኢቶ ጥራይ እዩ ቅኑዕ ተሻቢብካ፡ ንናይ ካለኦት ህዝባውነት፡ ሃገራውነት፡ ልኡላዊ ተገዳስነትን ተበግሶታትን ደፊንካ፡ ኣብ ባይታ ካብ ዘየለ ክውንነት ነቒልካ ጐብለል ክትከውን ምምናይ፡ ካብ ጭረሖ ሓሊፉ ዘዕውት ምርጫ ክኸውን ኣይክእልን እዩ። ዝሓለፍናዮ ናይ ለውጢ ቃልሲ ዓመታት፡ ትጽቢትና ኮነ ትጽቢት ህዝብና ብዝምጥን ከም ዘይተዓወትናሉ ኣብ መዛግብትና ዘሎ ሚዛን እዩ። እንተኾነ ከምቲ ገለገለ ዘይወዓልሉ ወገናት ኣምሪሮም ዝረግምዎ፡ “ዋላ ሓንቲ ኣወንታ ዘይተመዝገበሉ መኻን ግዜ ነይሩ” ዝብልዎ ጌርካ ዝድምደሞ ኣይኮነን። እቲ ቃልሲ ክቕጽል እሞ ዝሓሸ ዓቕምን ሓላፍነታዊ ኣተሓሳስባን ወኒንና ዘዋጽእ መንገዲ ክንመርጽ ዘኽኣለና እዩ። ዝሓሸ መዋጸኦ ኣለና ኢሎም ናብ መድረኽ ቃልሲ ዝመጹ ሓደስቲ ውዳበታትን ምልዕዓላትን መንጠሪ ክገብርዎ ምኽኣሎም’ውን። ኣብዚ መስርሕ ቃልሲ ክሕቆኑ ዝጸንሑን ካብቲ ዘይተዓወተ መስርሕ ዝተመኮሩን ሓድነታትን ብሓባር ናይ ምስራሕ ጽላላትን ይዓኩ ምህላዎም እውን እቲ ቃልሲ ብድብድቡ መኻን ከምዘይነበረ ካብ ዘመልክቱ ሓደ እዩ። ናይ ኤርትራ ፖለቲካዊ ሓይልታት (ኤፖሓ) ምጥርናፍ ኣበጋግሳን በጺሕዎ ዘሎ ደረጃን ከም ኣብነት ምውሳድ ይከኣል። ነዚ ሓቂዚ ጓሲኻ ብፍላይ ኣብቲ ቃልሲ ብተግባር ዘይተፈተንካ ጀማሪ ክንስኻ፡ መድረኽ ኣብ ዘዝረኸብካሉ ምስቲ ክትመሃረሉ ዝግበኣካ ዝሓለፈ መስርሕ ምርጻም ግና ብዝኾነ ኩርናዕ ቅኑዕ ኣይኮነን።
ኣብዚ ዝሓለፈ ናይ ቃልሲ ዓመታት ካብ ዝተመዝገቡ ንመጻኢ ቃልሲ መንጠሪ ዝኹኑ ባይታታት ሓደ፡ እቲ ዘይድፈር ዝመስል ዝነበረ ናይ ተሓኤ ነበርን ህግሓኤን ነብርን ድሕረ-ባይታታት ቀይሕ መስመር፡ ክስገር ምኽኣሉ እዩ። እዚ በቲ ናይ ክሳብ ሕጂ ቃልሲ፡ ናይ ምትእምማን ባይታ ምፍጣሩ ዘመልክት እዩ። ኣብ ምውጋድ ጉጅለ ህግደፍ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብቲ ድሕሪኡ ዝመጽእ መድረኽ እውን ሓጋዚ ቅድመ ተደላይነት እዩ። እዚ ማለት እቲ ኣብ ሓደ እዋን ዘዳመየ ፍልልይ ኣናብባ ታሪኽ ተሓኺኹ ማለት ዘይኮነ፡ ካብ ሕጂ ንደሓር ንዘሎ ኣብ ኤርትራ ልዕልና ዲሞክራሲ ናይ ምርግጋጽ ቃልሲ ዕንቅፋት ብዘይከውን ኣገባብ ተመሓዲሩ ማለት እዩ። ከም ውጽኢት ናይዚ ከኣ ምናልባት ደኣ መጽናዕቲ የድልዮ ይኸውን እምበር፡ ኣብዚ እዋንዚ ብተሓኤ ነበር ወይ ብህግሓኤ ነበር ጥራይ ዝቖመ ኤርትራዊ ውድብ፡ ሰልፊ ወይ ህዝባዊ ምልዕዓል ዘሎ ኣይመስለናን። ስለዚ እዚ ኩቦዖ ዚዘለለ ለውጢ ዝያዳ ክድልድል እምበር ፡ ነቲ ብግዜን ተመክሮን ወገኑ ዝሓዘ ፍልልይ ሎሚ ተመሊስና ህይወት ክንሶኽዓሉ ኣይግባእን። ኤርትራዊ ብዙሕነትና ዝወለዶ ፍልልያትና ንምምሕዳርን ጸጋታትና ንምምቕራሕን ዝምልከት እንተኾይኑ፡ ዝሓሸን ዘሳንን ኣገባብ ምርካብ ኣብ ቅድሜና ዘሎ እሞ ከኣ ዝከኣል ዕማም እዩ።
እዚ ንርከበሉ ዘለና ኤርትራዊ ኩነታት ኣዝዩ ኣሻቓሊ እዩ። እቲ ሻቕሎት ናይ ኩልና እምበር ናይ ውሱናት ኣይኮነን። ዝተፈላለዩ ወገናት ካብዚ ሻቕሎትዚ ነቒሎም ዝተፈላለየ መዋጽኦ ይኸውን ዝብልዎ ሓሳባት ከቕርቡ ባህርያዊ እዩ። እቲ ዝውሰድ ተበግሶ ግና ነቲ ክሳብ ሕጂ ተሃኒጹ ዘሎ ኣውንታ መሊሱ ዘራጉድ እምበር ኣፍሪሱ ክሃንጽ ዝህንጠ ክኸውን ኣይግባእን። ኣብዚ ኩነታት ብሓደ ወገን ንዝረአ ተበግሶ፡ ናትካ ስለ ዘይኮነ ጥራይ ብማዕዶ ምኹናኑ ቅኑዕ ኣይኮነን። ትሕዝቶኡ ተገንዚብካ መሰልካ ተጠቒምካ መተካእታኻ ኣቕሪብካ ናብ ምትፍናን ብዘይወስድ መልክዕ፡ ነቲ ዝቐርብ ሓሳብ፡ ምቕባሉ ወይ ምንጻጉ ግቡእ እዩ። ኣብዚ እዋንዚ በብመዓልቱ ዝፍጠሩ ኤርትራዊ መዛተዪ መድረኻት ብዙሓት እዮም። ዓቕምን ዕድልን ክርከብ እንከሎ እዞም መድረኻት ኤርትራዊ ዛዕባታት ዝዝተየሎም ብምዃኖም ምክትታሎምን ምስታፎምን ኣዝዩ ኣገዳሲ እዩ። ድሕሪኡ ክትገዝኦ ናይ እትደልዮ ሓሳብ ናይ ምግዛእ ነቲ ዘየድልየካ ከኣ ናይ ምንጻግ መሰል ናይቲ ተሳታፊ እዩ። እቲ ሓሳብ ሒዙ ክስመዓሉ ዝዕድም ኣካል ከኣ ሓሳቡ ዓዳጋይ ዝረኽበሉ ኩነታት ካብ ምጥጣሕ ሓሊፉ “ንምንታይ ዘይገዛእኩምለይ?” ብዝብል ናብ ዘየድሊ ኣሉታዊ መደምደምታ ክኸይድ ቅቡል ኣይኮነን። ከምዚ ኩነታትዚ ኣብ ዝፍጠረሉ እዩ እምበኣር “ብጭረሖ ዘይኮነ ብተግባር፡ ሓቢርካ ምቅላስ፡” ዝዕወት።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ወዮ ካብ ቀደሙ እውን ዘየቕስን ዝነበረ ከባቢና ሎሚ ከኣ እነሆ ብዝለዓለ ደረጃ ይሕቆን ኣሎ። እቲ ሻቕሎት ካባና ሓሊፉ ናይ ቀረባን ርሑቕን ሓይልታት ስክፍታ ኮይኑ ሰማይ ዓሪጉ ኣሎ። ምስ ቀይሕ ባሕሪ፡ ብሰሜን ናብ ባሕሪ መዲተራንያን ዘእቱ መትረብ ስዌጽ፡ ብደቡብ ድማ ምስ ህንዳዊ ውቅያኖስ ዘራኽብ መጻብቦ ባበኤልመንደብ ቀንዲ ናይ ዓለም ንግዲ ዝመሓላለፈሉ መስመር እዩ። ከምኡ ብምዃኑ ከኣ ነቲ ዝሕቆን ዘሎ ማዕበል ነናብ ረብሓኦም ከውዕልዎ ላዕልን ታሕትን ዝብሉ ሓያላት ብዙሓት እዮም። ነዚ ሕሳባቶም ኣብ ግብሪ ንምውዓል መርገጽ እግሪ ክረኽቡ ናይ ግድን ስለ ዝኾነ ከኣ በብናቶም መዕቀኒ “ፈተውትና ወይ ጸላእትና” ዝብልወን ሃገራት እንዳመረጹ፡ ንገሊአን ኣጆኺ ንገሌአን ከኣ ወይለኺ ዝብሉ ዘለዉ ሓያላት ብዙሓት እዮም።
እቲ ማዕበል ዝሽፍኖ ከባቢ’ኳ ሰፊሕ እንተኾነ ካብኡ ናቡኡ ግና ኣብዚ እዋንዚ፡ ኢትዮጵያ፡ ሱዳን፡ ሶማልያ ቀንዲ እዋናዊ ኣጀንዳ ኮይነን ዘለዋ እየን። ኤርትራ እሞኸኣ ወዮ ደኣ ድምጺ ህዝባ ክንድቲ ክብርኾ ዝግበኦ ሰማዒ እዚኒ ከይረኸበ ጸኒሑ እምበር፡ ሎሚ ዘይኮነስ ቅድም እያ ኣጀንዳ ክትከውን ዝነበራ። ስለዚ ኣካልዚ ሓደገኛ ከባብያዊ ማዕበል ከም ዘላስ ርኡይ እዩ። ናይ ከባቢና ጸገም ገለጽቲ ተርእዮታት፡ ንውግእ ከም መፍትሒ ምቕዳም፡ ብሄራዊ ምትፍናን፡ ዘይተጸንዑን ናይ ውሑዳት ረብሓ ዝማእከሎምን ምርጫታትን ምግባት ስልጣንን ዶባዊ ምስሕሓባት ካብቶም ብዙሓት ጠንቅታት ዝጥቀሱ ኮይኖም ኣለዉ።
ኣብዚ ዞናና እናሓደረ ዝብእስ ዘሎ ኣሉታዊ ምዕባለታት፡ ዋናታቱ ዘይምብቅዖም እንተዘይኮይኑ፡ ብዘይ ሓድሕድ ደም ምፍሳስን ናይ ግዳም ኢድ ኣእታውነትን ክውገዱ ዘይክእሉ ኣይነበሩን። ዋናታቱ ቅሩብነትን ሓላፍነትን ሃልይዎም፡ ኣብ ቀዳምነታትካ ብግቡእ ምስራዕ፡ ህዝባዊ ረብሓ ምዕዛዝን ምቕዳምን፡ ናይ ዜጋታት መሰል ምኽባር፡ ህዝቢ ምንጪ ኩሉ ስልጣን ምዃኑ ኣብ ምእማን እንተዝተብዑ፡ እዚ ንዕዘቦ ዘለና ጸገማት እንተኾነ ኣይመተፈጥረን፡ እንተተፈጥረ እውን ዘይፍተሓሉ ዕድል ኣይምነበረን። እቲ ጸገማት ብዋናታቱ እንተዝፍታሕ ከኣ ናይ ግዳም ሓይልታት፡ ኳሕኲሖም ኣትዮም ኣብ ዘይጉዳዮም ከኹዱዱ ክንድዚ ሕጂ ንዕዘቦ ዘለና ቀሊል ኣይመኾነሎም።
እዚ ኣብ ከባብና ተፈጢሩ ዘሎ ማዕበል፡ ንሓንቲ ሃገር ዝግደፍን ብናይ ሓንቲ ሃገር ጸገም ምፍታሕ ዝውገድን ኣይኮነን። ምናልባት ካብኡ ናቡኡ ግና ኣብ ዝተወሰነ ግዜ ናይ ሓንቲ ሃገር ጉዳይ ቁሩብ በሪኹን መሪሩን ክረአ ይኽእል። ከምዚ ኣብዚ እዋንዚ ኰነታት ኢትዮጵያ ዝያዳ ተወጢርዎ ዘሎ ማለትና እዩ። እዚ ከምቲ “ጭሕሚ ዓርክኻ ክላጸስ፡ ጭሕምኻ ማይ ልኸ” ዝበሃል፡ ንጐረባብቲ ኢትዮጵያ ናይ ተጠንቀቓ ደወል እምበር፡ ናይ ስቕ ኢልክን ተዓዘባ መልእኽቲ ዘመሓላልፍ ዘሎ ኣይኮነን። ናይ ኤርትራና ጉዳይ እቲ ጽዕነትን ተሓታትነትን ካብ ናይ ኢትዮጵያ ዝያዳ ዝኸበደ እንተዘይኮይኑ ዝፈኾሰ ኣይኮነን። ብደረጃ “ናይ እንዳማታ ዶብ ጥሒሳ ኣትያ ትዋጋእ ዘላ ሃገር” እያ ትኽሰስ ዘላ። ስለዚ እዩ ከኣ እቲ ሳዕቤን ዝኸብድ። ሓቀኛ ምልክታቱ ከኣ ይረአ ኣሎ። እቲ ቅድም ኣንጻር ጉጅለ ህግደፍ ኣብ ግህሰት ሰብኣውን ዲሞክራስያውን መሰላት ጥራይ ዘድህብ ዝነበረ ዓለምለኻዊ ክስን ውግዘትን ሎሚ ኩለመዳያዊ ኮይኑ ኣሎ። ኣብ ሱዳንን ሶማልያን ገሊኡ ናይ ውሽጠን ገሊኡ ከኣ ምስ ጐረባብተን ብዘለወን ጸገማት ተንጠልጢልወን ዘሎ ጸሊም ደበና እንታይ ከም ዝዘንብ ፍሉጥ ኣይኮነን። ማና ከዝንብ እዩ ኢልካ ትጽበዮ ግና ኣይኮነን።
ጉዳይ ናይ ቀረባ ጎረቤትና ኢትዮጵያ ሎሚ ውዕዉዕ ናይ ዓለም መዛረቢ ኮይኑ ኣሎ። ብዙሓት ወገናት ናይ ህዝቢ ኢትዮጵያ ኮነ ህዝቢ ትግራይ ጉዳይ ዓዚዝዎም ጥራይ ዘይኮነ፡ ከም ኣካል ናይ ግሎባላዊ ውድድሮም ወሲዶም ይንቀሳቐስሉ ኣለዉ። ብዘይካቲ ሃገራት በብውልቀን ዝገብረኦ ዘለዋ ሸበድበድ ናይ ቤት ምኽሪ ጸጥታ ሕቡራት ሃገራት፡ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካን ሕብረት ኤውሮጳን ብጉዳይ ኢትዮጵያ ኣኼባታትን መገሻታትን የዛይዳ ኣለዋ። ንሓንሳብ ዝመደበኦ ሓገዝ ይስርዛ ንሓንሳብ ከኣ ዝሰረዘኦ ደገፍ የሕድሳ ኣለዋ። ኣሜሪካን ሕብረት ኤውሮጳን ልኡኻተን መዲበን ንጉዳይ ኢትዮጵያ ይከታተለኦ ኣለዋ። ጉዳይና ጉዳይ ኤርትራ ንሓያሎ ዓመታት ቀልቢ ሓያላት ዘይሰሓበ፡ ቀሊል ጸገም ስለ ዝኾነ ድዩ? ዕድመ ናይቲ ኣብ ልዕሊ ህዝብና ዝወርድ ዘሎ በደል ሓጺር ስለ ዝኾነ ድዩ? እስትራተጅካዊ ተደላይነትና ካብ ናይዘን ሎሚ ኣጀንዳ ኮይነን ዘለዋ ሃገራት ንታሕቲ ስለ ዝኾነ ድዩ? እንዳበልካ ብዙሓት ሕቶታት ምድርዳር ይከኣል።
ውሑዳት ህዝብን ሓዳስ ሃገርን ምዃና ጉዳይና ክንድቲ ዝድለ ንከይወዓዋዕ ግደ ይነብሮ። ዕጽዊ ዲፕሎማሲን፡ ኩሉ መራኸቢ ኣገባባት ዘየፍቅድን ፈራሕን ጸዋግን ፖሊሲ ጉጅለ ህግደፍ ጉዳይና ቀልቢ ንከይረክብ ብጽሒት ኣይነበሮን ማለት ኣይኮነን። እቲ ቀንዲ ምኽንያት ግና እቶም ሰብ ጉዳይ ንጉዳይና ኣብቲ ብብዙሓት ክስማዕን ክረአን ዝኽእለሉ በሪኽ ቦታ ከነብጸሖ ዘይምኽኣልና እዩ። ኣብዚ ብራኸዚ ከይንበጽሕ፡ እቲ ቀንዲ ምኽንያት ዓቕምና ድሩት ምዃኑ ኣይኮነን። እቲ ጠንቂ ነቲ ዝርካቡ ዓቕምና፡ በቲ ምእንቲ ሃገር ዝኸፈልናዮ ክቡር ዋጋን ሓርበኝነትን ቀሚርና፡ ረብሓ ሃገርን ህዝብን ቅድሚት ብዝሰርዐ ኣገባብ ኣመሓዲርና ከነዋፍሮ ዘይምብቃዕና እዩ። ከምዚ ብሰንኪ ምዃና፡ መፈቶ ወጻዒ ጉጅለ ኮይንና ጸኒሕና። ንድሕሪት ምልስ ኢልና እንተ ኣማዕዲና፡ ተመኩሮና ካባና ሓሊፉ ንካለኦት እውን መምህር ክኸውን ዝኽእል ሃብቲ እዩ። ኣብ ኢድካ ብዘሎ ተመኩሮ ክትመሃር ዘይምኽኣል ከኣ እንዳሓደረ ዘጣዕስ ድኽመት እዩ።
ኣብዚ እዋንዚ ዝረአ ዘሎ ክብ-ለጠቕ “ክንመሃረሉ ዝግበኣና ከባብያዊ ምዕባለ” ከም ዘሎ ዘመልክት እዩ። ድሕሪዚ ሓድሽ ዝኸውን ክንመሃረሉ ዝግብኣና ከባብያዊ ምዕባለ ምርካብ ኣይኮነን። እቲ ሓድሽ ዝኸውን ካብቲ ዝርእዮን ዝሰምዖን ዝመሃር ሓላፍነታዊ ሓድሽ ኣተሓሳስባ ኣጥሪና እንተሊና እዩ። ካብቲ ናይ ቅድሚ ሕጂ “ውሕጅ እንዳወሰደካ” ስቕ ኢልካ ናይ ምዕዛብ ክድገም ዘይግበኦ ተመኩሮ እንተዘይወጺና ግና፡ ነዚ “ነዓይ ርኢኹም ተቐጽዑ” ዝብል ዘሎ ተመኩሮ ከባቢና እውን ከነባኽኖ ኢና። ኣብ ክንዲ በቲ ንኹልና ኣብ ዘሰማምዓና ብምጽማድ፡ እንዳሓደረ ዘሕብን ኣገባብ ንኽተል፡ በቲ ዝፈላልየናን እሞ ንዓኡ ብምምራጽና ጽባሕ ዘጣዕሰና መንገዲ ካብ ምጅማር ዘውጽኣና መንገዲ ንምረጽ። ትርጉም ምምሃር ካብ ምዕባለ ከባቢኻ ከኣ ካብዚ ወጻኢ ኣይኮነን።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ሓደ ተርእዮ ክኽሰት እንከሎ፡ ከከምቲ ኣብ ጉዳይካ ዘሕድሮ ጽልዋን ዝፈጥሮ ተጽዕኖን ምምዛኑ ንቡር እዩ። እዚ ዝኾነሉ ቀንዲ ምኽንያት ከኣ ኣብቶም ነቲ ምዕባለ ዘሳወሩ ኣካላት ካብ ዘለካ ናይ ምድጋፍን ምቅዋምን ስምዒት ጥራይ ዝነቅል ዘይኮነ፡ ኣብ ልዕሌኻ እውን ዘሕድሮ ዘይስገር ጽልዋ ስለ ዝህልዎ እዩ። እዚ ጽልዋ ኣብ ጥቓ እቲ ምዕባለ ዝፍጠረሉ ከባቢ ክትህሉ እንከለኻ ዝያዳ ይዓዝዝ። ከምኡ ስለ ዝኾነ ኢና ከኣ ብዛዕባ ኣብ ጐረባብትና ሃገራትን ህዝብታትን ዝፍጠር ጽቡቕ ይኹን ሕማቕ ክንግደስ እንግደድ። እቲ ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ልዕሊ ህዝብን ንብረትን ትግራይ ዝካየድ ዘሎ ኣዝዩ ዘስደምምን ዘሕዝንን ጉድኣትን ብርሰትን ዘኸትል ዘሎ ውግእ እዋናዊ ኣሻቓሊ ኣጀንዳና ምዃኑ ከኣ ብመንጽርዚ ዝረአ እዩ። በቲ ኣብ መንጎ ህዝብታት ኤርትራን ትግራይን ኣብ ርእስቲ ጀኦግራፍያዊ ጉርብትና፡ ዘሎ ሕውነትን ብዙሕ መዳያዊ ምቅርራብን ከኣ ዝያዳ ቆላሕታ ክንህቦ ዘገድደና እዩ።
ሓደ ከምዚ ኣብ ትግራይ ዝካየድ ዘሎ ውግእ፡ ዝኣመሰለ ተርእዮ ምስ ተፈጥረ፡ ኣብ መንጎ ነቲ ተርእዮ ዘንብቡ ኣካላት ኣይኮነንዶ ኣባና ኣብ ዞባና እውን ፍልልያት ከም ዝፍጠር ዘይትጽበዮ ኣይኮነን። እዚ ነቲ ተረኽቦ ኣብ ኣመዛዝና ዝፍጠር ፍልልይ ናይ ብዙሓት ፍልልያት መንቀሊ ክኸውን ዝኽእል እዩ። ካብ ተመኩሮና ክንነቅል እንከለና ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ሓይልታት በብእዋኑ ብዙሓት ጉዳያት ኣብ ምምዛን ፍልልያት ከነመዝግብ ጸኒሕና ኢና። መሰረታዊ ባህርያትን መቖሚታትን ናይቲ ኣንጻሩ ንቃለስ ዘለና ጸረ ህዝቢ ጉጅለ ህግደፍ ኣብ ምልላይ’ኳ ፍልልይ ኣለና። ገሌና ብዓይኒ ሃይማኖት ንርእዮ። ገሌና ብዓይኒ ብሄር ንገልጾ። ገሌና ከኣ ካብዚ ጫፋትዚ ወጻኢ ብዓይኒ ወጽዓ፡ ጸረ ህዝባውነትን ዲክታተርነትን ንዕቅኖ። ኣብ ኣወዳድባና ብዙሓት ክንከውን ካብ ዝድረኹ ምኽንያትት ሓደ ከኣ እዚ ኣብ ኣመዛዝና እንታይነትን ባህርያትን ናይቲ ሓሙስ ሓሙስ ዝብል ዘሎ ጉጅለ ዘለና ፍልልይ እዩ።
በብእዋኑ ኣብ ከባቢና ክምዕብሉ ኣብ ዝጸንሑ ምዕባለታት እውን ከምዚ ኣቐዲሙ ዝተጠቕሰ፡ ዝተፈላለዩ ጫፋት ብምሓዝ ክንዋጠጥ ጸኒሕና ኢና። እቲ ተርእዮታት ኣብ ምምዛን ፍልልያት ምምዝጋብና እምብዛ ዘሰንብድ ኣይኮነን። እቲ ከጸግመና ዝጸንሐን ክሳብ ሕጂ ዘይገደፈናን፡ ነዚ ጫፋት ኣማእዚንካ ናይ ሓባር ሚዛን ናይ ምውናን ዓቕምና ኣዝዩ ድሩት ኮይኑ ምጽንሑን፡ ክሳብ ሕጂ እውን ክንሰግሮ ዘይምኽኣልና እዩ። እዚ ከኣ ከም ሓደ ናይ ኤርትራዊ ሓይልታት ለውጢ ብቕዓት ውሱንነት መርኣያ ኮይኑ ዘሎ እዩ። ምኽንያቱ እዚ፡ ፍልልያት ናይ ምክእኣል፡ ንመፍትሕታት ኣርሒቕካ ናይ ምርኣይ፡ ንናይ ሓሳብ እንካን ሃባን ግቡእ ቦታ ዘይምሃብ፡ ንናይ ተወዳዳሪኻ ርኢቶ ቦታ ናይ ምሃብ ክእለትና ዝብድህ ስለ ዝኾነ።
ኣብዚ እዋንዚ እውን ከም ወትሩ ብሓፈሻ ኣብ ጉዳይ ጐረቤትና ኢትዮጵያን ዘንጸላልዋ ዘሎ ስግኣታትን ብፍላይ ከኣ ኣብ ትግራይ ይካየድ ብዛዕባ ዘሎ ውግእ ዝተፈላለየ ሚዛናት ነንጸባርቕ ኣለና። ኣብዚ ጉዳይዚ ብጽሒትና እንታይ ይኹን ኣብ ዝብል እውን ከምኡ ኣብ ሓደ ኣንፈት የለናን። እዚ ፍልልያትዚ ነቲ ክሳብ ሕጂ ኣብ ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ሓይሊ ኣጥሪናዮ ዘለና ምቅርራብ ብኣሉታ ከይጸልዎ ዘየስግእ እውን ኣይኮነን። ንጉዳይ ትግራይ ልክዕ ከም ጉዳይና ወሲድና ጠቕሊልና ኣካሉ ኮይና፡ ብኽንድኡ ደረጃ ነበርክተሉ ዝብል ርኢቶ ኣብ ብዙሓት መድረኻት ይንጸባረቕ ኣሎ። ብኣንጻሩ ነቲ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ትግራይ ኣዝዩ ዘስካሕክሕ ጉድኣት ዘውርድ ዘሎ ውግእ ዝድግፉን በቲ ዘለዎ ክቕጽል ዝደፍኡን ኣካላት እውን ኣለዉ። ክልቲኦም ኣካላት ናብዚ ጫፋትዚ ወሲዱና ዝብልዎ ምኽንያታት ኣለዎም። እዚ ጫፋትዚ በበይኑ ኣብ ዘዘለዎ እናተመዓዳደወ፡ ዘምጸኦ ኤርትራዊ ኮነ ትግራዋይ ፍታሕ የብሉን። ክልቲኡ ማዕረ ሓቂ ክኸውን እውን ኣይክእልን እዩ። ምኽንያቱ ብዛዕባ ሓደ ጉዳይ ክልተ ወይ ካብኡ ንላዕሊ ሓቅታት ክህሉ ስለ ዘይክእል። ቅሩብነትን ርትዓውነት እንተልዩ ግና፡ ነዚ ጫፋት ብዝተፈላለየ ኩርነዓቱ መዚካን ኣማእዚንካን ብሓባር ከሰልፍ ዝኽእል መዋጸኦ ምርካብ ዘይከኣል ኣይምኾነን። ኮታ “ጉዳይ ትግራይ ጉዳይና ድዩ፡ ጉዳይ ጐረቤትና?” ዝብል ሕቶ ኣብ ቅድሜና ተገቲሩ ዘሎ እዩ ዝመስል። ብሰንኪ ኢድ ኣእታውነት ጉጅለ ህግደፍ ኣብዚ ኣብ ትግራይ ዝካየድ ዘሎ ውግእ፡ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራን ትግራይን ዝወርድ ዘሎ፡ እቲ ጉጅለ እምበር ህዝብና ዘይሕተተሉ ጉድኣትን ቀጻሊ ኣሉታዊ ስንብራቱን “ተራ ጉዳይ ጐረቤት እዩ” ኢልና ክንሓልፎ ዘኽእለና ከምዘይኮነ ብሩህ እዩ። እቲ ኣብ ልዕሊቶም ኣብ ትግራይ ተዓቚቦም ዝነበሩ ኤርትራውያን ስደተኛታት ዝወረደ ግህሰታት እውን ተራ ጉዳይ ጐረቤት ጌርና ከይንወስዶ ዘገድደና እዩ።
እዚ ጫፋትዚ ደድሕሪ ዘዝተፈጥረ ሓድሽ ምዕባለ እንዳጐየኻ ዝውገን ዘይኮነ፡ ኣቐዲሙ ትካላዊ መስርዑ ሓልዩ ብዝተሓንጸጸ መትከልን ካብኡ ብዝምዕብል መጽናዕትን እዩ ክግራሕ ዝግበኦ። ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ንኣብነት፡ ኣብ ፖለቲካዊ መደብ ዕዮኡ፡ “ምስ ዝዀነ ሃገር ዝህልወና ዝምድና ሓባራዊ ረብሓ ንምዕዋት ዝዓለመ እዩ። ብፍላይ፡ ምስ ጐረባብትና ሃገራት ዝህልወና ዝምድና ኣብ ሓባራዊ ዕብየትና ኣገዳሲ ግደ ክጻወት ስለ ዝኽእል፡ ልዑላውነት ሕድሕድ ብምኽባር፣ ኣብ ውሽጣዊ ጉዳያት ሕድሕድ ብዘይምትእትታው፡ ንሰላምን ቍጠባዊ ዕብየትን ብሓባር ክንስርሕ ይግባእ።” ካብ ዝብል መሰረታዊ መበገሲ ነቒሉ፡ “10.3 ምስ ኩለን ሃገራት፡ ኣብ ሕድሕድ ረብሓታት፡ ምክብባርን ጣልቃ ዘይምትእትታውን፡ ዓለም-ለኻዊ ውዕላት ምኽባርን ዝተሰረተ ዝምድናታት ምፍጣር፤ 10.6 ኣንጻር ዝዀነ ይኹን ኣድልዎን ጭቆናን ዝቃለስ ፖሊሲ ምኽታል፤” ዝብሉ ዝርዝራት ኣስፊሩ ኣሎ። ስለዚ ከምዚ ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ትግራይ ኣጋጢሙ ዘሎ ክረአ እንከሎ፡ በዚ ንዝምድናኡ ዝቕይስ ፖሊሲኡ ክጥምቶ ናይ ግድን እዩ። ነዚ ጨቢጡ ከኣ ምስ ካለኦት ኣብ ናይ ሓሳብ እንካን ሃባን መድረኽ ይኣትው።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ጉጅለ ህግደፍ ኣብ ልዕሊ ህዝብና ዝፈጸሞን ዝፍጽሞ ዘሎን፡ ናይ ብዙሓት መዛረቢ ኣጀንዳ ኮይኑ ዘሎ ወጽዓ ዕድመኡ ነዊሕ እዩ። ኣመዓባብላኡ እውን ህዝቢ ኤርትራ እናተመከሮን ዋጋ እንዳከፈለሉን ዝመጸ እዩ። ኣብቲ መጀመርያ ግዜ፡ ብፍላይ ኣብ ጽባሕ ናጽነት፡ ህዝቢ ኤርትራ ንመጀመርታ ግዜ ኣብ ታሪኹ ወናኒ ሃገሩ ኮይኑ ስለዝተሰምዖ ነቲ እቲ ጉጅለ ኣብ ኣመራርሓ ንዝነበሮ ጉድለታትን ተንኮላትን ከስተብህለሉ ኣይከኣለን። እቲ ምእንቲ ህዝቢ ኢሉ ዝተቓለሰ ጉጅለ ናብዚ ሕጂ በጺሕዎ ዘሎ ደረጃ ይበጽሕዩ ዝብል ስግኣት ስለ ዘይነበሮ ከም ቅኑዕ ዝተቐበለሉ መድረኽ ኢዩ ነይሩ። ነቲ ጉጅለ ህግደፍ ተንኮላቱ ንምሕባእ “መግዛእቲ ዝገደፈልና ብዘይካ ሕማቕ ባህሊ ካልእ የለን”፡ ነቲ ናይ ምብሓት ፖሊሲኡ ንምትግባር ድማ “ካብ ጸላኢ ባዶ ካዝና ኢና ተረኪብና” ብዝብሎ ዝነበረ ምቑዛም፡ ህዝብና ንኹሉ ክኢሉ ዘይትግበር ተስፋ ሰኒቑ፡ “ሓቂ እዩ እስከ ተጸሚምና ግዜ ንሃቦ” ብዝብል ከብዱ ብጥምዩ ዝባኑ ብዕርቑ፡ ሓልዮት ምርኣዩ ብኣብነት ዝጥቀስ እዩ። ከምዚ ኮይኑ ግና እምብዛ ብዘይስማዕ ድምጺ “እንድዒኸ፡ እዛ ብርኩታ እምኒ ኣላታ” ዝብሉ እቲ ኩነታት ዘሰከፎም ኣይነበሩን ማለት ኣይኮነን። ካብዚ ሓሊፉ ብጊሓቱ ተወዲቦም፡ “እዚ ጉጅለ ንብዓት ሓርገጽ’ዩ ዝነብዕ ዘሎ” ብዝብል ካብ ቃልሲ ዘይበኾሩ ኣካላት ምንባሮም ዘይዝንጋዕ እዩ።
እቲ ኣካይዳኡ ክጅምር እንከሎ ቅኑዕ መሲሉካን መመኽነይታታት እናጸብጸብካን ዕድል ዝሃብካዮ ደሓር ክጠልም እንከሎ ክሳብ ክንደይ መሪር ምዃኑ ሎሚ ኣብ ልቢ ኤርትራዊ ዘይወጽእ ስንብራት ኮይኑ ዘሎ እዩ። ነዚ ተጣዒስካ ዘይምለስ “ካብ ንግሆኡ፡ ሕገመንግስቲ የድልየና፡ ዘይተመረጸ ኣካል ኣይምረሓና፡ መሰላትና ይከበርልና፡ ብጸጋታት ሃገርና ናይ ምጥቃም መሰልና ይወሓሰልና…. ወዘተ” ኢልና መኪትና እንተንነብርኮ ኣብዚ ዘለናዮ ድኽነትን ውርደትን ኣይመወደቕናን ዝብል ጣዕሳ ናይ ብዙሓት ከም ዝኾነ ንከታተሎ ዘለና እዩ። እቲ መፍትሒ ግና በቲ ንድሕሪት ዘይምለስ ምጥዓስ ዘይኮነ፡ እንደገና ከይድገም ምቅላስ እዩ። እዚ ከኣ ፋሕጭንግራሕ ኢልካ ዘይኮነስ ሓቢርካ ኢዩ ዝዕወት።
ህዝቢ ኤርትራ ካብዚ ኣትይዎ ዘሎ ደልሃመት ብቃልሲ ክወጽእ ከም ዝደሊ ብዝተፈላለየ ኣገባባት ብጋህዲ ዘርእዮ ዘሎ እዩ። ብኣንጻሩ እቲ ካብ ቀደሙ ንመንፈስ ሓልዮትን ጽቡቕ ድሌትን ህዝብና እናመዝመዘ ናይ ምልኪ መሓውራቱ ዘደልድል ጉጅለ ህግደፍ፡ ነዚ ህዝባዊ ጠለባትን ናይ ምዕዋቱ ቃልስን ደቚሱን ጓዕጺጹን ብምሉእ ዓቕሙ ክጻባእ ከም ዝጸንሐ፡ ክንከታተሎ ዝጸናሕና እዩ። ክሳብ ዕለተ-ስዕረቱ ነዚ ኣገባብ ከም ዝቕጽሎ ከኣ ንርእዮ ኣለና። ካብቲ ህግደፍ ቃልሲ ህዝብና ንከበርዕን ዝጥቀሞ ሜላታት፡ እቲ ቀንዲ ህዝቢ ሓቢሩ ድምጹ ከየስምዕን፡ ተወዲቡ ኣንጻሩ ኢዱ ንከይስንዝርን ዘይምትእምማን ከም ዝሓድሮ ጌርካ ሓድነት ህዝብ ምድኻም ኢዩ። ሓድነት ንዘይምውሓስና ግና ጠቕሊልና ንህግደፍ ጥራይ ነሰክሞ ገበን ኣይኮነን። “ሓደ ሓረስታይ ብተደጋጋሚ ጤለ-በጊዑ ብወኻርያ ዝብላዓ እንተኮይነን፡ ቆላሕታኡ ናብ ወኻርያ ጥራይ ዘይኮነ፡ ናብቲ ጓሳ’ውን ከቕልብ ይግበኦ” ዝብል ኣበሃህላ ኣሎ። ንሕና እቶም ምእንቲ ለውጢ ኣንጻርቲ ጉጅለ እንቃለስ ዘለና እውን ንገዛእ ርእስና ንህግደፍ ነዕንግሎ ከይንህሉ ከነስተብህል ይግበኣና። ናይቶም ጉልባቦም ቀሊዖም እቲ ጉጅለ ዘዝበሎ ዝደግሙ እንዳወሓዱ ዝኸዱ ዘለዉ ወገናትናኳ ክሳብቲ ኩነታት ዝግለጸሎም ንግደፎ።
ህግደፍ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ዝፍጽሞ ዘሎ ወጽዓ ሓቢርና ንምምካት ቅድም ቀዳድም፡ ናጽነትን ልኡላውነት ሃገርናን ሓድነት ህዝቡናን ከም ብሌን ዓይንና እንሕሉ ኤርትራውያን ምዃን ይግበኣና። ኣብ ርእሲኡ ከኣ ምልካዊ ምሕደራ ህግደፍ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ምቅዋም መባእታዊ መራኸቢና ክኸውን እኹል እዩ። ካብዚ ሓሊፉ ከም ኣድላይነቱ፡ ብዛዕባ እምነትና፡ ኣውራጃና፡ ቋንቋና፡ ባህልና….. ወዘተ ምሕሳብን ዝምዕብልሉ ብልሓት ምሕሳብን ነውሪ ኣይኮነን። ብዛዕባ መጻኢት ኤርትራ እትምረሓሉ ራኢ ምስትንታን’ውን ከምኡ። ነዚ ቅድሚቲ መባእታዊ መራኸቢ ዝኾነና ዝጠቐስናዮ መሰረታዊ ጉዳያት እንተ ሰሪዕናዮ ግና ንቕድሚት ዘሰጉመና ኣይኮነን። እኳደኣ ብኣንጻሩ ነቲ ናይ ሓባር መባእታዊ ረቛሕታት፡ ኤርትራውነት፡ ናጽነት፡ ልኡላውነት፡ ሓድነት ህዝብን ምውጋድ ወጽዓ ህግደፍን ዘትርር ክኸውን እዩ ዝግበኦ። እቲ ኣብ መጻኢ ዝቕጽል ዝርዝር ህንጸት ሃገር እውን ኣብዚ ኣቐዲምና ዝመድመድናዮ፡ ጽኑዕ መሰረታዊ ናይ ሓባር ባይታ፡ ህዝቢ ብዘጽድቖ ሕገ-መንግስቲ እንዳተኣልየ ዝህነጽ እዩ ክኸውን ዝግበኦ። እዚ ማለት ኣብ መጻኢ እነካይዶ ህንጸት ሃገር ኣብቲ ኣቐዲምና ዘንበርናዮ ጽኑዕ መሰረት ዝድለብን እናሻዕ ከም ሓድሽ ዘይጅመር ክኸውን እንከሎ እዩ ዘድምዕ።
ዝሓለፈ ተመኩሮና ክንድህስስ እንከለና ገዛእትና ምልሕላሕ ሓድነት ኤርትራውያን ከም ቀንዲ መሳርሒ መንበርከኺና ይጥቀምሉ ከም ዝነበሩ ወትሩ እነዘንትዎ እዩ። ንኣብነት ግዝያዊ ምምሕዳር ዓባይ ብሪጣንያ በዚ ንስምዒታት ብጉጉይ መንገዲ ኣነሃሂርካ ህዝቢ ናይ ምክፍፋል ተግባር ካብ እንኸሶም ገዛእቲ ሓደ እዩ። እቶም ካለኦት ገዛእቲ እውን ነናቶም ኢንታታት ነይርዎም። መግዛእታዊ ተመኩሮ ክንዝክር እንከሎና፡ ዝውሰድ ኣውንታ እንተልይዎ ንምውሳድ ወይ ነቲ ክድገም ዘየብሉን ንምኹናን እዩ። ካብቲ ኣብዚ እዋንዚ ክድገም ዘየብሉ ክነሱ ክድገም እንዕዘቦ፡ እቲ ሓሓሊፉ ዝረአ ንኤርትራዊ ናጽነትና፡ ልኡላውነትናን ሓድነት ህዝብናን ዝህድድ ኣካይዳ ናይ ምድጋሙ ዝንባለታት እዩ።
ኤርትራውያን ሎሚ ካብዚ ዘለናዮ ሃገርን ህዝብን ናይ ምድሓን መዋጽኦ የድልየና ኣሎ። ነዚ መዋጸኦ ንምርካብ ኢና ከኣ ንቃለስ ዘለና። በብወገና ብዝተወደበ ይኹን ብዘይተወደበ፡ “መዋጸኦ እዩ” እንብሎ ኣተሓሳስባታት ኣለና። እዚ በብኹርናዑ ተመዚዙ ዘሎ ዘይተኣርነበ ሓሳባት ሒዝካ በበይንኻ ምውፋር እንተቐጺሉ፡ ብዘይጥርጥር መፍቶ ናይቲ ብምርሕሓቕና ዝዕንገልን ኣብ ኤርትራ ሓንቲ ዘየፍረየ ኣተሓሳስባኡ ዞባዊ መልክዕ ንምትሓዝ ዝሃልኽ ዘሎን ጉጅለ ከም እንኸውን ርዱእ እዩ። ስለዚ እታ ኣብ ቅድሜና ዘላ ምርጫ ተጸዋዊርካ ብናይ “እንካን ሃባን” መርሆ፡ ኣብ ማእከላይ ቦታ ተራኺብካ፡ ነቲ ጫፋት ኣቀራሪብካ፡ ብውሕዱ ነዚ ወጻዒ ጉጅለ ምውጋድ ዘኽእል ናይ ሓባር መድረኽ ክትፈጥር ምኽኣል ጥራይ እያ። ናይ “ንበይነይ” መንገዲ ግና ናብቲ “ካብቲ ሕማምሲ እቲ መድሃኒት ዝተባህለ ገዲዱ” ዓይነት ሳዕቤን እዩ ክወስደና።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
“ኩነታት ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ትሕቲ ወጽዓ ጉጅለ ህግደፍ ከመይ ይግለጽ?”፡ ዝብል ሕቶ ክቐርብ እንከሎ መልሱ ብዝተፈላለዩ መልከዓት ክቐርብ ዝኽእል እዩ። ብዘይ ሕገመንግስቲ ኣብ ዝመሓደረሉ፡ ብዘይመረጾም ባእታታት፡ ዘየጽደቖም ኣውጃትን ዘይሳተፈሎም ትካላትን ኣብ ዝምረሓሉ፡ ናይ ድሕንነቱ ውሕስነት ኣብ ዘየብሉ፡ መሰረታዊ ዲሞክራስያውን ሰብኣውን መሰላቱ ኣብ ዘይክበረሉ፡ ብናይ ሃገሩ ጸጋታት ብናጽነት ኣብ ዘይጥቀመሉ ኩነታት ዝነብር ዘሎ ህዝቢ እዩ ኢልካ ምምላስ ይከኣል። ነዚ ዝያዳ ብጥርኑፍ ዝገልጽ መልሲ እንተድልየ ከኣ፡ “ኣብ ገዛእ ዋኒኑ ዝተነፈገ ህዝቢ’ዩ” ኢልካ ምጥቕላል እውን ይከኣል።
ህዝቢ ኣይኮነንዶ ከምዚ ናይ ኤርትራ ብኣዝዩ መሪር፡ ካብኡ ብዝተሓተ ደረጃ ክውጻዕ እንከሎ እውን ኣንጻር ወጽዓን ወጻዕቱን ከም ዝሓስብ ርዱእ እዩ። እዚ ሓሳቡ ከከም ኩነታቱ ብግብሪ ዝሓሸ ኩሉ ሓቆፍ ራህዋ ብምጥላብ ናብ ቃልስን ተቓውሞን ከበርኾ እውን ንቡር እዩ። እዚ ከምዚ ዓይነት ህዝባዊ ምብርባር ንክቕልጥፍ ወይ ንክድንጒ፡ ንከድምዕ ወይ ንዘይከድምዕ ዝውስኑ ረቛሕቲ ኣለዉ። ናይቲ ተወዲቡ ዝቃለስ ህዝቢ ጽንዓት፡ ተጸዋርነት፡ ተሳተፍነትን ተስፋ ዘይምቑራጽን ወሳኒ ረቛሒ እዩ። ናይቲ ዝተወደበ ቃልሲ ናይ ርሑቕን ቀረባን ቀዳምነታት ክትሰርዕ ምብቃዕ፡ ናይ መንነት ፍልልያት፡ ባህላዊ ይኹኑ ሃይማኖታዊ፡ ቦታዊ ወይ ቋንቋዊ ነቲ መሰረታዊ ህዝባውን ሃገራውን ረብሓታት ብዝሕግዝ ኣገባብ ከም ዝመሓደሩ ምግባር ንኣድማዕነት እቲ ቃልሲ ወሳኒ እዩ።
ካብዚ ሓሊፉ ናይቲ ወጻዒ ኣካል፡ ከም ጉጅለ ህግደፍ ኣብ ሃገርና ዝኣመሰለ፡ ባህርያትን ክብደት ወጽዓኡን ብግቡእ ምርዳእ’ውን ኣብ መስርሕ እቲ ውዱብ ህዝባዊ ቃልሲ ግደ ኣለዎ። ብመሰረቱ እቲ ኣገባብ ኣወዳድባን ዝኽተሎ ናይ ኣተገባብራ ስልትን እውን ንናይዚ ወጻዒ ኣካል ባህርን ዓቕምን ብዝምልከት ኣብ ጽጹይ መጽናዕቲ ብዝተመስረተ ኣብ ግምት ምእታው የድሊ። እዚ መጽናዕቲዚ ብግቡእ ኣብ ዘይጸጸየሉ ዝካየድ ቃልሲ፡ ከምዚ ኣብ መንጎ ዓይነት ሕማምን ንዓኡ ክፍውስ ዝእዘዝ መድሃኒትን ብዘይምስምማዕ ከጋጥም ዝኽል ቅልውላው፡ ጽልግልግ ከስዕብ ዝኽእል እዩ። ናይ ገሊኦም ወጻዕቲ ጥበብ ኣቀራርባ ኣብ ገለ ጉዳያት ናብ ናይቲ ህዝቢ ድሌት ዝቀራረብ ዝመስል መልክዕ ይሕዝ እዩ። ኣብ ገሊኡ ግና ኣዝዩ ናይ ከብድን ሕቖን ምርሕሓቕ ዘለዎ እዩ። ብመንጽርዚ ኣብ መንጎ ህዝቢ ኤርትራን ምምሕዳር ጉጅለ ህግደፍን ዘሎ ኩነታት፡ እታ “ኤርትራውነት” እትብል እንተዘይኮይኑ፥ ካልእ ንምሕደራ ዝምልከት ዘራኽብ የብሎምን።
እቲ “ኣብ ገዛእ ዋኒኑ ዝተነፍገ ህዝቢ” ዝብል ኣገላልጻ ደረጃታት ኣለዎ። ገሊኦም ወጻዕቲ ህዝቢ የሳትፉ ከም ዘለዉ ንምምሳል፡ ሕገመንግስቲ የተኣታትዉ’ሞ ኣብ ኣተገባብራኡ ነቲ ህዝቢ ይሽፍጥዎ። ምርጫ የካይዱ እሞ ጠማዚዞም ናብ ረብሓኦም የውዕልዎ። ትካላት ፍትሒ ደኲኖም መናውሒ ዕድመኦም ኣብ ስልጣን ይጥቀሙለን። ኣብ ከም ናይ ኤርትራ ዝኣመሰሉ ወጻዕቲ ግና ከም መርኣያ ኣዝዩ ዝኸፈአ ወጽዓኦምን ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ዘለዎም ክቱር ንዕቀትን ነዘን ኣቐዲመን ዝተጠቕሳ፡ “ሕገመንግስቲ፡ ምርጫ፥ ትካላት ፍትሒ”፡ ዝብላን ተመሳሰልቲ ሓረጋትን ካብ መዝገበ ቃላቶም ይሓክወን። ኮታ “ካብ ጸለምካስ ኳኽ ምምሳል” ዝዓይነቱ ቅዲ ይጥቀሙ።
እቲ ካልእ ህዝቢ ናብ ዋኒኑ ንከየድህብ ዝጥቀምሉ መንግዲ ብናቱ ኣጀንዳ ብዛዕባ ወጻዕቱ ተቓሊሱ ዝስዕረሉ ጉዳይ ንከይዛረብ ኣብ ናቶም መዳህለሊ ኣጀንዳ ጅሆ ክሕዝዎ ዘጻውድዎ መጻወድያ እዩ። ቅትለትን ማእሰርትን ይፍጽሙ፡ ህዝቢ ብዛዓብዚ ፍጻመታት ይዛረብን ይሓስብን ንሳቶም ከኣ ነቲ ኣጋጣሚ ተጠቒሞም ተንኮሎም ይፍሕሱ። ናይቲ ህዝቢ ቀልቢ ይስሕብ እዩ ኢሎም ዝገመትዎ ፍጻመ ከም ዘጋጠመ ኣምሲሎም በቲ ንኸምዚ ተግባራት ዝሰርሕዎ ትካላቶም የውርዩ። ንኣብነት ንዲክታተር ኢሳያስ ክንደይ ግዜ ቀቲሎም ከም ዘተንስእዎ ምዝካር ይከኣል። ስለዚ ነቲ ህዝቢ ብናቱ ዘዕውቶን ዝመረጾን መድረኻዊ ዛዕባ ዘይኮነ፡ ኣብቲ ንሳቶም ከምቲ ዝጥዕሞም ገይሮም ዝቐረብሉ መኣዲ ጥራይ ከም ዝነብር ናይ ምግባር ኣደንዛዚ ምህዞኦም እዩ። ህዝቢ ካብዚ ወጻዒኡ ብዝኾዓቶ መትረብ ናይ ምፍሳስ መጻወዲያ ወጺኡ ብናቱ ኣጀንዳ ክሳብ ዘይተዛረበ ንወጻዕቱ ናይ ምስዓር ዕድሉ ጸቢብ እዩ። ስለዚ ካብቲ ዝጸናሕናዮን ዘለናዮን ጸላኢ መመቲሩ ዘቕረበልካ መርዚ ናይ ምኹላስን ንዘዝተሰምዐ ምክልኻልን ወጺእና ናብ ኣጥቃዒ ኣጀንዳ ንሰጋገረሉ ኩነታት ምፍጣር እውናዊ እዩ።
ኣብዚ ሓደ ክዝንጋዕ ዘየብሉ ጉዳይ፡ ከምቲ ኩልና እንኣምነሉ፡ ካብዚ ኣብ ሃገርና ዝካየድ ዘሎ ናይ ተወጻዕን ወጻዕን ምትሕንናቕ ስዒርና ክንወጽእ፡ ብሓባር ተወዲብና ክንቃለስ ክንበቅዕ ዘይስገር እዩ። እዚ ወሳኒ ዝኸውን ብሓጺሩ በበይንና ብእነበርክቶ ክንስዕር ስለ ዘይንኽእል እዩ። ብሓባር ምቅላስ ክሳብ ክንደይ ወሳኒ ምዃኑ ካብ እንርደኦ ነዊሕ ግዜ ኮይኑ እዩ። ዝሓለፈ ተመኩሮ ቃልስና እውን፡ መጻኢና ኣብ ሓቢርካ ምቅላስ ዝውሰን ምዃኑ እዩ ዘረደኣና። ኣብ ዝሓለፈ ዓመታት ኣንጻር ወጻዒ ጉጅለ ህግደፍ፡ ምሕዝነት ሃገራዊ ሓይልታት ኤርትራ፡ ኤርትራዊ ዲሞክራስያዊ ኪዳን፡ ኤርትራዊ ሃገራዊ ባይቶን ካለኦትን ናይ ሓባር መድረኻት ናይ ምምስራትና ምስጢር ከኣ ንሱ እዩ። ሎሚ እውን እነሆ ብሓባር ዘቃልስ ሰፊሕ መእከቢ መድረኽ ምርካብ ዝያዳ ኣብ ዝጐለሓሉ ወሳኒ እዋን ንርከብ ኣለና።
እዞም ኣቐዲሞም ዝተገልጹ ግና ክሳብ ሎሚ ዘየዕወቱና መጠራነፊ መድረኻት፡ ሎሚ እውን ይለዓሉ እዮም። “ንሳቶም ስለ ዘየዕወቱና ካልእ መድረኽ ንምሃዝ” ምባል እውን ልሙድ ኮይኑ ኣሎ። እንተኾነ ክሳብ ሎሚ ናይ ዘይምዕዋትና ጠንቂ እቲ “ዘየዕወተና” እንብሎ ዘለና መድረኻት፡ ምሕዝነት፡ ኪዳን፡ ሃገራዊ ባይቶን ካለኦት ውዳበታትን ድዩ ወይስ ናይቶም ኣብኡ ንዋሳእ ዝነበርና ኣካላት ሕጽረት እዩ? ኢልና ብግቡእ ምምማይ የድልየና። ሓደ ውዳበ ጸገም እንተለዎ ናይቶም ኣብቲ ውዳበ ዝዋስኡ፡ ቅንዕና፡ ቅርቡነትን ሓልዮትን እንተልዩ፡ ጉድኣት ከየኸተለ ናይ ምትዕርራይን ምምሕያሽን ሰፊሕ ዕድል ኣለዎ። ኣብቶም ነቲ ውዳበ ህይወት ክሰኹዕሉ ዝግበኦም ተዋሳእቲ ናይ ኣተሓሳስባ ጥዕና እንተዘየልዩ ግና፡ ዝኾነ መልክዕ ይሃልዎ እቲ ግኡዝ ውዳበ ኣይዕርይን እዩ። ስለዚ “እቲ ዝሓለፈ ኣወዳድባታት ፈሺሉ እዩ’ሞ ሓድሽ ኣውዳድባ ንምሃዝ” ዘይኮነ፡ “ካብቲ ሽዑ ዝነበረ ሕጽረትና ተማሂርና ሓድሽ፡ ሓላይን ሓላፍነታውን ኣተሓሳስባዶ ኣማዕቢል ወይ ኣይፋልናን” ዝብል ሕቶ ምምላስ ቀዳምነት ምሃብ ከድልየና እዩ። መልስና “ኣይፋልናን” እንተኾይኑ፡ ውዳበታት ምቕያር ፋይዳ የብሉን። መልስና “እወ ሓድሽ ኣተሓሳስባ ኣማዕቢልና” እንተኾይኑ ግና ምዕዋትና ዉሁብ እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ህዝቢ ኤርትራ እቲ ዝኸበረ ናይ ሓባር ንብረቱ ናጽነቱን ልኡላውነቱን እዩ። እዚ መግለጺ መንነቱ ዝኾነ ክብረቱ ክቡር ዝኾነሉ ምኽንያት ብህያብ ዝመጸ ዘይኮነ፡ ኣዝዩ ክቡር ኩለ-መዳያዊ ዋጋ ዝተኸፍሎ ስለ ዝኾነ እዩ። እቲ ነዚ ክቡር ንብረት ዝተኸፍለ ክቡር ዋጋ ሰፊሕ መግለጺ ዝርዝር ዘለዎ እዩ። 30 መረርቲ ዓመታት ኣብ ትንፋስ ዘይህብ መሪር ቃልሲ ዝተጓዕዘሉን ናብ ሚእቲ ሺሕ ዝገማገም ስዉኣት ዝተኸፍልሉን ምዃኑ ጥራይ መርኣያ ክብሪ ናይቲ ዋጋ እዩ።
ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ እዚ ክቡር ዋጋ ዝኸፈለሉ ናጽነቱን ልኡላውነቱን ኣብ ምውሓስ ጠጠው ዝብል ኣይኮነን። ነቲ ክሳብ ሕጂ ዘይተመለአ፡ ሰላማዊት፡ ዲሞክራስያዊትን ምዕብልትን ኤርትራ ናይ ምውሓስ ናይ ድሕሪ ናጽነት ቀጻሊ ዕማሙ ንምዕዋት ከኣ ጌና ይቃለስ ኣሎ። እዚ ሕጂ ዘለዎ ሃለዋት ከኣ ነዚ ዝገልጽ እዩ። ኣብ መስርሕ እቲ ምእንቲ ናጽነት ዝተኻየደ ቃልሲ፡ ብፍሉይ ዓይኒ ዝረኣዩን ፍሉይ ክብደት ዝወሃቦምን፡ ፍጻመታት፡ ቦታታት፡ ዕለታትን ውልቀሰባትን ኣለዉ። ዕለታት ጀማሪት ሰውራ ኤርትራ ባሕቲ መስከረምን ተረካቢት ናጽነት 24 ጉንበትን ከኣ ብኣብነት ዝጥቀሳ እየን።
24 ጉንበት መዓልቲ ናጽነት ኤርትራ፡ ካብተን ብኤርትራውያን ፍሉይ ግምት ዝወሃበን ታሪኻዊ ዕለታት ብኣብነት እትጥቀስ ዕድለኛ መዓልቲ እያ። ህዝቢ ኤርትራ ንመዓልቲ ናጽነት ዘኽብራ፡ ፍረ ናይ 30 ዓመታት መስዋእቱ ሓፊሱ ናብ ሓድሽ ምዕራፍ ዝሰገረላ ስለ ዝኾነት እዩ። ንመዓልቲ ናጽነት፡ ካብቲ ንነጻነትን ልኡላውነትን ኤርትራ ዝወሃብ ክብርን ምስጢርን ዘይፍለ ግምት ክትረክብ ውሁብ እዩ። ነዛ ዕለት እዚኣ ግቡእ ክብሪ ዘይምሃብ፡ ናብ ንናጽነትን ልዑላውነትን ኤርትራ ዋጋ ምንፋግ ዝወስድ ሓደገኛ ኣጠማምታ እዩ። “ኤርትራውያን ንመዓልቲ ናጽነት “ኣይፈትዉዋን ኣየኽብርዋን እዮም” ዝብል ኣበሃህላ ከኣ ነቲ ህዝቢ ኤርትራ ዝኸፈሎ ክቡር መስዋእትን ኣብ ግዜ ረፈረንዱም ዝሃቦ 98.8 ሚእታዊት ናይ “እወ ንናጽነት” ድምጽን ክሒዱ ናብ “ኤርትራውያን ንናጽነቶምን ልዑላውነቶም ኣይድግፍዎን እዮም” ዝወስድ ጠላም ተረድኦ’ውን እዩ። ክሳብ ክንድዚ ሓደገኛ ስለ ዝኾነ እዩ ከኣ፡ ናይ 30 መጋቢት 2021 ዘይሓላፍነታዊ ሰሙናዊ ጋዜጣዊ መግለጺ ኣንበሳደር ዲና ሙፍቲ፡ ወሃቢ ቃል ወጻኢ ጉዳይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ኣብ ኤርትራውያን ቁጠዐን ሕርቃንን ኣሕዲሩ ዘሎ።
ኤርትራውያን በዚ ንህዝባዊ ክብሮም ዝግህስ ኣበሃህላ ኣንበሳድር ዲና ሙፍቲ ዝለዓለ ቁጠዐ ከም ዘኸትል ከይተሓልመ ዝተፈትሐ ነይሩ። ከምኡ ከኣ ኮይኑ። ምኽንያቱ “ብዘይምጻእ ኣይትምጸኣና” ዝብል መልእኽቲ ዘመሓላልፍ ስለ ዝኾነ። እንተኾነ ብጥሪኡ ብድድ ኢልካ ምቑጣዕ ዘይኮነ “እዚ ኣንበሳደር መን ኣጆኻ ምስ በሎ እዩ ከምኡ ኢሉ፡ መን ብዝኸፈተሉ ናይ ንዕቀት ኣፍደገ እዩኸ ኣትዩና?” ኢልካ ምሕታት የድሊ። ምሕታት ጥራይ ዘይኮነ ክሳብ ናይዚ ሕቶዚ መልሲ ምርካብ ምኻድ እውን ግድን’ዩ።
ንመዓልቲ ናጽነት ጥራይ ዘይኮነ ብመሰረቱ እውን ንናጽነትን ልኡላውነትን ኤርትራ ኣብ ሓደጋ ዘውድቖ ዘሎ ዲክታተር ኢሳያስ ኣፈወርቂ እዩ።፡ ኣብ ዝተፈላለዩ መድረኻት፡ “ድሕሪ ሕጂ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ እዩ ዝመርሓና፡ ኣነ ከኣ ኣብ ጐኑ ኣለኹ። ኣብ ቃልሲ ምእንቲ ናጽነት ዘሕለፍናዮ ግዜ ዝባኸነን መዋእል እዩ። ህዝቢ ኤርትራን ህዝቢ ኢትዮጵያን ክልተ ህዝብታት እዮም ዝብሉ ነቲ ሓቅን ታሪኽን ዘይፈልጡ እዮም።” ምባሉ ክሳብ ክንደይ ንልኡላውነትና ንሓደጋ ከም ዘቃልዖ ምርዳእ ዘጸገም ኣይኮነን። እዚ ዘይሓላፍነታውን ሃላልን ኣበሃህላ ኢሳያስ ደኾን ንብደዐ ዲና ሙፍቲ ኣተባቢዕዎ ይኸውን? ኢልና ክንሓትት ይግበኣና። መልሱ “እወ” ከም ዝኸውን ከኣ ርዱእ እዩ።
ኢሳይስ ንዝሓለፈ 3 ዓመታት ብጉዳይ ልኡላውነትና ንብዙሓት ብዘስደመመ ከም ድላዩ ክጣላዕ ጸኒሑን ኣሎን። ነቲ ምቁማሩ ዕታር ዕንበባ እንዳሃብካን ናይ ቅብጡሮት ኣስማት እንዳኣውጻእካን “ቀጽል ጥራይ” ክትብሎ ጸኒሕካ፡ ሎሚ ንዲና ሙፍቲ “ዓይንኻ ንሓመድ” ምባል “ሕነ ቀራናት ንጓዕማማት” ዝየብል ኣይኮነን። እዚ ማለት ግና ንዲና ክንቃወሞ ኣይነበረናን ማለት ኣይኮነን። ኣብ ናይ 2019 በዓል ጥምቀት ኣብ ኢትዮጵያ ከተማ ጐንደር ዝተጸንበለሉ፡ ኤርትራ ኣካል ኢትዮጵያ ምዃና ዘርኢ ናይ ቀደም ካርታ ብዓብይ ቅርጺ ንምርኢት ካርኒቫል ቀሪቡ ነይሩ። ኣብቲ መድረኽ ዝነበረ ኣንበሳደር ሰመረ ርእሶም ዝመርሖ ልኡኽ ህግደፍ ብሕም ከምዘይበለ ንዝክሮዶ ንኸውን?
ኣብዚ እዋንዚ ጉጅለ ህግደፍ ኣብ ናይ ኢትዮጵያ ሓይልታት ኣሰላልፋ፡ ምስቶም ካብ መሰረቱ ተገዲዶም እምበር ናይ ኤርትራ ናጽነት ዘይቅበሉን ንህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ (ህወሓት) ከኣ “ንኤርትራ ኣሕሊፍካ ብምሃብ” ዝኸሱን ወገናት እዩ ወጊኑ ዘሎ። ምውጋን ጥራይ ዘይኮነ፡ ምስኣቶም ኮይኑ እዩ ኣንጻር’ቶም ክሳብ ሕጂ ንልኡላውነት ኤርትራ ዘይጠለሙ ኢትዮጵያውያን ዝዋጋእ ዘሎ። ናይ ኢሳያስ ናይ ኣሰላልፋ ሕሳብ፡ ኣንዊሑ ዘይጥምት ኣብ ጸቢብ ምርዋይ ስምዒቱን ምጽምጻብ ሕዱር ቂምን እምበር ኣርሒቑ ብዛዕባ ናጽነትን ልኡላውነትን ኤርትራ ኣብ ግምት ዘእተወ ከምዘይኮነ ምርድኡ ዘጸግም ኣይኮነን።
ኣንበሳደር ዲና ሙፍቲ ብማዕበል ኤርትራዊ ቁጠዐ ሰንቢዱ “ኣበሃህላይ ብጌጋ ተወሲዱ ኣሎ” ብዝብል ከብርህ ፈቲኑ እዩ። በቲ ኮነ በቲ ነታ “ኣብዚ እዋንዚ እንተዝሕተቱ ኤርትራውያን፡ ካብ ኢትዮጵያ ንዝተፈልዩላ ዕለት ኣየኽብርዋን ኣይፈትውዋን እዮም።” እትብል ምልእቲ ሓሳቡ ግና እትእረም ትኽእል ኣይኮነትን። እዚ ኣንበሳደር ምናልባት ደኣ ኣብ ኣመራርጻ መድረኽን ኣቀራርባ ሜላን ጌጋ ፈጢሩ ይኸውን እምበር፡ “ካብ መሬት ቦግ ኣቢሉ” ዝበሎ ኣይክኸውንን እዩ፡ ዝብል ናይ ብዙሓት ግምት እዩ።
እቲ ጉዳይ ኢሳያስ ክመጾ ንዝጸንሐ መንገድን በጺሕዎ ዘሎ ናይ ጥልመት ብራኸን ኣብ ግምት ኣእቲኻ፡ ሓድሽን ሃንደበታውን’ኳ እንተዘይኮነ፡ ብኽንድዚ ደረጃ ንኤርትራውያን ምቑጥዑ ዝድገፍ እዩ። ምክትል ቀዳማይ ሚኒስተርን ሚኒስተር ወጻኢ ጉዳያትን ኢትዮጵያ ኣቶ ደመቀ መኮነን፡ ሰራሕተኛታት ኤምባሲ ህግደፍ ኣብ ዝተረኽብሉ ይቕረታ ሓቲቱ ዝብል መደዓዓሲ ዜና’ውን ሰሚዕናዮ። እዚ እሞ ከኣ “ዝኣኽለን ጥሒነንስ በዓለ-ማርያም ይብላ እዩ።” ደሓር ባዕሉ እቲ ቀንዲ ናይቲ ጉዳይ ጠጃኢ ኢሳያስ ይቕረ ዘይበለላ ልኡላዊት ሃገር ብናይ ደመቀ ይቕረታን ብናይ ዲና ሙፍቲ ምትዕርራይ ቃላትን ክትድሕን እያ ኢልካ ምሕሳብ ግርህነት ወይ ኮነ ኢልካ ዝተሃንደሰ መዳህለሊ ተቓለስቲ እዩ። እንተ’ቲ ክንዲ ህግደፍ ዝኣክል ጠላም ጉጅለ ኣቐሚጥካ ንዲና ጥራይ ምርጋም ግን “ዓንጸዓንጾ ንማዕጾ” ስለዝኾነ፡ ቀዳማይ ጠመቴና ሓግሒግካ ምድርባይ ኢሳያስን ስርዓቱን ዳኣ ይኹን።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብዚ እዋንዚ ዞባ ቀርኒ ኣፍሪቃን ከባቢ ቀይሕ ባሕርን ኣዝዩ ይሕቆን እዩ ዘሎ። ኣብዚ ዝሕቆን ዘሎ ማዕበል ጉዳይ፡ ኢትዮጵያ ኣብ ውሽጣ ካብ ትግራይ ጀሚርካ ክሳብቲ ካልእ ጫፋ ብኣርባዕተ መኣዝና መትሓዚ ስኢኑ ዘሎ ህውከት፡ ምስ ሱዳንን ግብጽን ብጉዳይ ዓብይ ግድብ ኣባይ ኣትያቶ ዘላ ምስሕሓብ፡ ምትፍናን ሶማልያ ምስ ኬንያን ውሽጣዊ ጉዳያን፡ ህውከትን ውግእን ዝማእከሉ ረብሓ ህዝብታት ኣብ ግምት ዘየእተወ ሰለስተ ዓመቱ ክደፍን ሒደት ኣዋርሕ ተሪፍዎ ዘሎ ዝምድና ኤርትራን ኢትዮጵያን ንኣብነት ዝጥቀሱ እዮም። ኤርትራ ብዘይካቲ ምስ ከባቢኣ እትካፈሎ ዘላ ጸገም፡ ናታ ልዕሊ 30 ዓመታት ዝዕድሚኡ ክሳብ ሎሚ ብግቡእ ዝስመዓሉ መድረኽ ከይረኸበ ዝጸንሐ ጉጅለ ህግደፍ ዝጠንቁ ዘቤታዊ ጸገም ኣለዋ።
እዚ ናይ ከባቢና ጸገም ኣብቶም ብቐጥታ ዝምልከቶም ተዋሳእቱ ጥራይ ዝደረተ ኣይኮነን። ካብዚ ሓሊፉ ናይ ብዙሓት ነናቶም ፖለቲካዊ ሕሳብን ውድድርን ዘለዎም ወገናት ቀልቢ እውን ይስሕብ ኣሎ። ዝስማዕ ዘሎ ድምጺ ቤት ምኽሪ ጸጥታ ሕቡራት ሃገራት፡ ሕብረት ኤውሮጳ፡ ሕብረት ኣፍሪቃ፡ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካን ካልኦት ሓያላትን ንኣብነት ዝጥቀስ እዩ። እዘን ትካላት ብሓፈሻ ብዛዕባ ቀርኒ ኣፍሪቃ ብፍላይ ከኣ ብዛዕባ ኤርትራን ኢትዮጵያን ይእከባን ይብተናን ይሰማምዓን ይፈላለያን ኣለዋ። ኣብ መወዳእታ ብፍላይ ንኢሳያስ ዋጋኡ ኣብ ዝህብ ቀጻዒ ስምምዕ ከበጽሓ ከኣ ናይ ብዙሓት ኣዝዩ ናብ ሓቂ ዝቐረበ ግምት እዩ። ካብዚ ሓሊፉ ኣብ ዝተፈላለያ ሰብኣውን ረድአታውን ትካላት ኣሕዲርዎ ዘሎ ሻቕሎት ቀሊል ኣይኮነን። ቅድሚ ሕጂ ተግባሩ ፈሊጡ ኣጽቂጡ ዝነበረ ዲክታተር ኢሳያስን ሓቢእዎ ዝነበረ ኤርትራዊ ኣበሳን እውን ቃልዕ ወጺኦም ካብቲ ኢሳያስ ዝደልዮ መንገዲ ወጺኦም መዛረቢ ዝኾኑ ዘለዉ ይመስሉ።
ኢሳያስ ኣፈወርቂ ቅድም ኣብቲ ሰፊሕ ፖለቲካዊ ዛዕባ ኢትዮጵያ፡ ደሓር ከኣ ኣብቲ ኣብ ትግራይ ዝካየድ ዘሎ ውግእ ብዓሰርተ ኣጻብዕቱ ምእታዉ፡ ንናይ ከባቢና ፖለቲካዊ ወጥሪ ዝያዳ ካብ ዝወጠርዎ ጠንቅታት ሓደ እዩ። ወዮ “ዓገብ” ክበሃል እንከሎ ምጽቃጥ ዝለመደ ጉሒላ ኢሳያስ፡ ሎሚ “ሰራዊትካ ካብ ውግእ ትግራይ ኣውጽእ” ዝብል፡ ዘይምሕር ዝመስል ቀጢን ትእዛዝ ተዋሂብዎ ኣሎ። እዚ ከምቲ “ከይተጸውዐ ዝመጸ፡ ከይጸገበ ወጸ” ዝበሃል፡ መራሒ ኢትዮጵያ፡ ንምስሊ ኢሳያስ ከጸባብቕ ክብል ህላወ ሰራዊት ኤርትራ ኣብ ትግራይ ክሓባብእ ጸኒሑ፡ መህደሚ ምስተሳኣነ ግና እነሆ “መራሒ ኢትዮጵያ ሰራዊት ኤርትራ ኣብ ትግራይ ምእታዉ ተኣሚኑ” ዝበል ዜና ጌና ቀለሙ ከይደረቐ፡ “ሰራዊት ኤርትራ ካብ ትግራይ ክወጽእ እዩ” ክብል ሰሚዕናዮ። ብወገን ኤርትራ ዝተዋህበ መግለጺ ግና ብዛዕባ ምውጻእን ዘይምውጻእን ሰራዊቱ ካብ ትግራይ ከይጠቐሰ’ዩ ተዘርጊሑ። ስለዚ ካብዚ ብዛዕባ ሓደ ጉዳይ ብበይኑ ትሕዝቶ ዝወጸ መግለጽታት ነቒልካ ከምቲ ወዲ ገብሩ “ኣየናይ ክካሓድ ኣየናይ ክእመን፡ መልክዕ ሰብ ለቢሶም ዕንቅርቢት ተመን” ዝበሎ እዩ ኮይኑ ዘሎ።
ብዛዕባ ምውጻእ ሰራዊት ኤርትራ ካብ ውግእ ትግራይ ሰዲህኤ፡ ሎሚ እንድግፎ ጥራይ ዘይኮነ፡ ካብ ኣጀማምራኡ እውን ዘይተቐበልናዮ እዩ። ከም መወከሲ፡ ድሕሪ ውግእ ኣብ ትግራይ ምብራዑ፡ ንዕኡ ብዝምልከት ዝተጋብአ ፍሉይ ኣኼባ ማእከላይ ባይቶ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ነቲ ዘሕዝን ተረኽቦ ብግቡእ መዚኑ፡ “… ማእከላይ ባይቶ ሰዲህኤ፡ ብሓደ ወገን ሰራዊት ኤርትራ ባዕሉ ካብቲ ኣትዩዎ ዘሎ ዘይቅኑዕ ውግእ ነብሱ ከውጽእ ክጽዕር፣ ብኻልእ ወገን ድማ፡ ህዝቢ ኤርትራ እዞም ኣብ ዘይምልከቶም ውግእ ተኣጒዶም ዘለዉ ደቁ ብዝቐልጠፈ እዋን ናብ ሃገሮም ክምለሱ ብኹሉ ዝከኣሎ መገድታት ክቃለስ ጻውዒትና ነቕርብ።” ዝበሎ ምዝካር ይከኣል።
እቲ ብዘይትካላዊ ኣገባብን ዘይግሉጽ መስርሕን ዝተጀመረ፡ ደፋእቱ ዘይተፈልጡ ናይ ሆይሆይ ዝምድና ኢሳያስ ኣፈወርቅን ኣብይ ኣሕመድን ከምዚ ዓይነት ወዛል መግለጽታት ከውጽእ ተገማቲ እዩ። እዞም ዘይረግኡ ክልተ ሰባት ናይ ህዝብታት ሓላፍነት ዝስመዖምን ትካላዊ ኣሰራርሓ ዝኽተሉን ነይሮም እንተዝኾኑ፡ ብዛዕባ ክንድዚ ዝኣክል ተሃዋሲ ናይ ዓለም ኣጀንዳ ኮይኑ ዘሎ ጉዳይ “ምውጻእ ሰራዊት ኤርትራ ካብ ትግራይ” ናይ ሓባር መግለጺ ክወጽኡ እንከለዉ፡ ዝጸሓፈሉ ቋንቋ ተመሪጹ ዕላዊ ክታማት መራሕትን ኣርማታት ሃገራትን ኣሰንይዎ ክዝርጋሕ መተገብአ። ግና ከምኡ ኣይተገብረን። ምኽንያቱ ኣጀማምራ ናይቲ ስምምዖም እውን ብባህሪኡ ናብዚ ንዕዘቦ ዘለና ህውተታ ዝወስድ እዩ። “ምናልባት ዘይተሰማምዑ ከይኮኑ’ሞ፡ ካብቲ ዘይብሱል ዝምድና ነናቶም መህደሚ ኣቕጣጫ ይመርጹ ከይህልዉ” ንዝብል ሓሳብ እውን ፈጺምካ ቦታ ትነፍጎ ኣይኮነን።
ኤርትራውያን ካብዚ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ኣብርሃ ምስ ኣብይ ኣሕመድ ዓሊ ዝገበሮ ዝምድና ከሲርና እምበር ኣይከሰብናን። እዚ ስግንጢር ሰብኣይ ግና፡ ከምዚ ብምግባሩ ነታ “ኣይከሰርናን” እትብል ቃል መውጽእ ኣፉ ገይርዋ ጸኒሑ። ልኡላውነትና ብሰንክዚ ግዕዙይ ቅዲ ዝምድና ኢሳያስ ኣብ ሓደጋ ኣሎ። ምስ ህዝቢ ትግራይ ምፍዋሱ ነዊሕ ግዜ ኣብ ዝወስድ ቅርሕንቲ ኣእትዩና። ብዓብይኡ ከኣ ኤርትራውያን ጉዳዮም ኣብ ዘይኮነ ሓዊ ጠቢሱ ኣወዲእዎም። ኢትዮጵያ እውን ከምቲ “ጥቓ ዓጋም ዝተጸገዐት ቆልቋል ክትነብዕ ትነብር” ዝበሃል፡ እነሆ ቀዳማይ ሚኒስተራ ንኢሳያስ ጐቲቱ ኣምጺኡ፡ ኣብ ኣዝዩ ዓሚቕ ክሳራን ቅልውላውን ኣውዲቕዋ። ካብ ቤት ምኽሪ ጸጥታ ሕቡራት ሃገራት ጀሚርካ ምስኣ ጥዑይ ርክብን ዲፕሎማሲያዊ ዝምድናን ዝነበሮም ኣካላት ኣርሒቐምዋ። ብዓብይኡ ከኣ ኢትዮጵያ ኣብዚ ሕጂ መውጽኢኡ ጠፊእዋ ዘሎ እዉጅን ዘይእዉጅን ውግኣትን ህውከትን ዝወደቐት ብሰንኪ ምስዚ ነቲ “ይመርሖ ኣሎኹ” ዝብሎ ህዝቢ ኤርትራኳ ዘይኮነ ዲክታተር ምዝማዳ እዩ፡ ኢሎም ዝድምድሙ ኢትዮጵያውን ዓው ኢሎም ኣብ ኣደባባያት ምዝራብ ጀሚሮም ኣለዉ።
“ኣመለኛ ልማደኛ” ከም ዝበሃል፡ ኢሳያስ ምናልባት ሎሚ እውን፡ እታ ተሪፋቶ ዘላ መጻወቲት ካርታ ንሳ ጥራይ ስለ ዝኾነት፡ ከዳህልል ይፍትን ይኸውን። ሓደ ካብቲ ክገብሮ ዝኽእል ፈተነ፡ ነቲ ኣህጉራዊ ጸቕጢታት ከም ዝተቐበሎ መሲሉ “ይወጽእ ኣለኹ” እንዳበለ፡ ወተሃደራዊ ክዳውንትን ካልእ “ከየቃለዓኒ” ዝብሎ ምልክታትን ቀያይሩ፡ ኣብ ትግራይ ክቕጽል ይሕልን ይኸውን። በቲ ካልእ መዳይ ውን መደባት ኢሰያስን ኣቢይን ስለዘይፍለጥ፡ ኢሰያስ “ምርግጋእ ኢትዮጵያ ከም ቀዳማይ ዕላማና ኢና ንወስዶ” ስለ ዝብል፡ ሓይልታቱ ናብ ካልእ ወጥሪ ዝርከቦ ከባብታት ኢትዮጵያ ኣውፊሩ ቦታ ሰራዊት ኢትዮጵያ ይትክእ ይኸውን። እንተኾነ ዓሚ ሎሚዘበን ስለ ዘይኮነ፡ ሎሚ ኣብ ዓይኒ ብዙሓትን ሓያላትን ኣትዩ ስለ ዘሎ መሕብኢ ኣይክረክብን እዩ።
ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ብሰንኪ ውዲታት ኢሳያስ ኣፈወርቂ ኣብ መዋጥር ኣትዩ ከም ዘሎ ርዱእ እዩ። እንተኾነ ካብ ዝተፈላለዩ ኩርነዓት ዝስምዑን ዝግመቱን ጸብጺብካ፡ ኩነታቶም ጋና ኣፍካ መሊእካ “ውዲታቶም ተቓሉዑስ ኣብ ዝፋትሕሉ ደረጃ በጺሖም” ዘብል ኣይኮነን’ሞ ምክትታል የድሊ።
