ኣብ ከተማ መቐለ ብ1-2 መጋቢት 2023 ዝተሳለጠ ኮንፈረንስ ኣብ ትግራይ ዝምስረት ግዝያዊ ምምሕዳር ዝምረሓሉ ሰነድን ቀጥዒ ምክፍፋል ስልጣንን ከም ዘጽደቐ ብዘውጸኦ ደምዳሚ መግለጺ ኣፍሊጡ። ኣብዚ ኣስታት 350 ብድምጺ 50 ድማ ብዘይድምጺ ተወከልቲ፡ ካብ ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ፡ ማሕበራት፡ ሰራዊትን ምሁራትን ከም ዝተሳተፍዎ እቲ 11 ነጥብታት ሒዙ ዝወጸ መግለጺ ጠቒሱ።
በቲ መግለጺ መሰረት እቲ ዝቐውም ካቢነ ግዝያዊ ምምሕዳር ትግራይ፡ 17 ኣብያተ ጽሕፈትን 9 ክላስተራትን ክህልውዎ እዮም። ካብዚ ጉዳይ ደቂ ኣንስትዮ፡ ዕቤት ከተማታት፡ ገንዘብ፡ ትምህርትን ጥዕናን ዝርከብዎ 9 ኣብያተ-ጽሕፈትን 5 ክላስተራትን ብህወሓት፡ ቤት ጽሕፈት ጸጥታን 2 ክላስተራትን ብሰራዊት ትግራይ፡ ቤት ጽሕፈት ፍትሕን 1 ክላስተርን ብምሁራት፡ ጉዳያት ቱሪዝም፡ ሃብቲ ማይ፡ መንገድን ትራንስፖርትን ዝርከብዎ 6 ኣብያተ-ጽሕፈት ድማ ብተቓወምቲ ውድባት ከም ዝተሓዝ ዩኤምዲ/UMD ዝተባህለ ማሕበራዊ መዲያ ዝዘርግሖ ሰንጠረዥ የረድእ። ብመሰረት እቲ ንምክፍፋል ስልጣን ብዝምልከት ወጺኡ ዘሎ ሰንተረዥ ፕረሲደንት ካብ ህወሓት ዝምዘዝ ኮይኑ፡ ካብ ሰራዊትን ካብ ምሁራትን ድማ ክልተ ምክትላት ይህልዉዎ።
ካብ ኣጀማምራ እቲ መስርሕ ምምስራት ግዝያዊ ምምሕዳር ክቃወሙ ዝጸንሑን ተቓወምቲ ውድባት፡ ውድብ ናጽነት ትግራይ፡ ሳልሳይ ወያነን ባይቶና ዓባይ ትግራይን ኣብቲ ኮንፈረንስ ኣይተሳተፉን። ዲሞክራስያዊ ውድብ ኢሮብ ግና ተሳቲፉ።
እቶም ተቓወምቲ ውድባት ነቲ ተሓዚእሎም ዘሎ 6 ኣብያተ-ጽሕፈት ዘይቅበልዎ እንተኾይኖም፡ እቲ 4 ንሰራዊት እቲ 2 ድማ ንምሁራት ከም ዝወሃብ ድማ ካብ ተለቪዥን ኣሰና ብዝተረኽበ ሓበሬታ ተፈሊጡ። ብኻልእ ወገን ድማ፡ እቶም ካብ ምሁራት ዝምዘዙ ብማሕባር ምሁራት ትግራይ ዝሕረዩ ምዃኖም እታ ተለቪዥን ሓቢራ።
እዚ ብፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ተቐባልነት ድሕሪ ምርካቡ ኣብ ግብሪ ክውዕል ትጽቢት ዝግበረሉ ውሳነ ምምስራት ግዝያዊ ምምሕዳር ትግራይ፡ ተቓወምቲ ውድባት ጥራይ ዘይኮና፡ ዝተፈላለያ ናይ ትግራይ ማሕበራዊ መድያታትን ፖለቲከኛታት ‘ውን ክቃወምዎ ዝጸንሑ እዩ።
ቤት ጽሕፈት ኣህጉራዊ ዝምድናታት ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ናይ ዓመተ 2022 ንጥፈታቱ ንምግምጋምን ክሳዕ እቲ ኣብ ወርሒ ሓምለ 2023 ዝካየድ 4ይ ጉባኤ ሰልፊ ክፍጸሙ ብዛዕባ ዝግብኦም ዕማማት ንምዝርራብን ብ26 ለካቲት 2023 ናይ መላእ ኣባላቱ ኣኼባ ኣካይዱ።
ኣብቲ ኣኼባ ጸብጻብ ንጥፈታት ቤት ጽሕፈት ናይ 2022 ዓ.ም፣ ምስ ዝተፈላለዩ ደለይቲ ፍትሒ ኤርትራውያን ዝግበር ናይ ሓባራዊ ቃልሲ ዘተ በጺሑዎ ዘሎ ደረጃ፡ እዋናዊ ኩነታት ሃገርናን ከባቢናን ከምኡውን መስርሕ ስምምዕ ሰላም ፕሪቶርያን ናይሮቢን ጽልዋታቱ ኣብ ኤርትራን ዘጠቓለለ ጸብጻብ ብብጻይ ብርሃነ ደበሱ ሓላፊ ናይቲ ቤት ጽሕፈት ቀሪቡ።
እቲ ቤት ጽሕፈት ካብ ማእከላይ ባይቶን ፈጻሚ ሽማግለን ብዝተዋህቦ እዋናዊ ዕማማት ከምኡውን ኣባላት ቤት ጽሕፈት ኣቐዲሞም ብዘውጽኡዎ መደብ መሰረት ኣብ ዝሓለፈ ዓመት ስሉጥ ፖለቲካውን ዲፕሎማስያውን ስርሓት ከምዝፈጸመ ተሳተፍቲ ኣኼባ ተገንዚቦም፡ ኣብ መጻኢ ዲፕሎማስያዊ ጻዕርታቶም ኣሐይሎም ምዃኖም ከኣ ኣረጋጊጾም።
ንሓባራዊ ስራሕን ጽምዶን ተቓወምቲ ሓይልታት ብዝምልከት፡ እቲ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ወርሒ ሓምለ 2017 ዘቕረቦ እማመ ናይ ሓባራዊ ስራሕ ዳርጋ ብምሉእ ደንበ ተቓውሞ ተቐባልነት ረኺቡ ይስርሓሉ ምህላዉ ተሳተፍቲ ኣኼባ ዝተሰምዖም ሓጐስ ገሊጾም። ሰዲህኤ ኣብ ግብሪ ንምውዓሉ ንዘለዎ ጽኑዕ መርገጽ እውን ንኢዶም፡ ከምቲ ዝድለ ንክትግበር ኩሎም ዝምልከቶም ንክጽዕቱ ለበዋኦም ከም ዘመሓላለፉ ከኣ እቲ ካብቲ ኣኼባ ዝተረኽበ ሓበሬታ ኣረዲኡ።
ተሳተፍቲ ኣኼባ ንእዋናዊ ኩነታት ሃገርናን ዞባ ቀርኒ ኣፍሪቃን ብዝምልከት ኣብ ዝተመያየጥዎ፡ እቲ ዓለም ዘሰክሐ ውግእ ትግራይ፡ ብሰላም ናብ ዝፍትሓሉ መድረኽ ብምብጽሑ ዝተሰምዖም ሓጎስን እቲ መስርሕ ብዓወት ክፍጸም ዘለዎም ሰናይ ትምኒትን ገሊጾም። ህዝቢ ትግራይ ብዘርኣዮ ጽኑዕ ሓድነትን ተወፋይነት ዝመልኦ መስዋእትን ካብ ዕጽዋን ክባን ወጺኡ ናብ ንቡር ንክምለስ ተታሓሒዙዎ ብዘሎ ጻዕሪ፡ ባህጉን ድልየቱን ዝተማልአ ክኾነሉን ድማ ኣኼባ ተመንዩ።
እቲ ኣብቲ ዘይምልከቶ ኲናት ብልዑል ደረጃ ዝተዋስአ ስርዓት ህግደፍ ብዘውረዶ ናይ ሂወትን ንብረትን ዕንወት ብሕጊ ተሓታቲ ክኸውንን እቲ ንሱ ደዊኑዎ ዘሎ ክብርን ምስልን ኤርትራ ናብ ንቡር ክምለስን ኩላትና ደለይቲ ፍትሒ ኤርትራውያን ብዕቱብ ክንስርሓሉ ኣኼባ ጻውዒቱ ኣቕሪቡ። ከባቢና ብዘለዎ ኣቐማምጣን ዝውንኖ ዕቑር ተፈጥሮኣዊ ጸጋታትን ንዓይኒ ብዙሓት ስሒቡ ኩሎም ሓያላት ዓለምና ከመናጠልሉ ይጓየዩ ስለዘለዉ፡ ምስቶም ንፍትሒ፡ ሰላም፡ ሓድነትን ልኢላውነትን ኤርትራ ዝድግፉ ሓይልታት ዝምድናና ንምሕያል ንክንቃለስ ተሳተፍቲ ኣኼባ ከም ዘተሓሳሰኡ እቲ ጸብጻብ ኣረጋጊጹ።
ኣብ መደምደምታ፡ ኣባላት ቤት ጽሕፈት ኣህጉራዊ ዝምድናታት ሰዲህኤ፡ ኣብ ርእሲቲ ዝምድና ንምሕያል ዝገብርዎ ጻዕሪ፡ 4ይ ጉባአ ሰልፎም ንምዕዋት ብዝለዓለ ደረጃ ከም ዝጽዕቱ ምርግጋጾም እቲ ጸብጻብ ኣረጋጊጹ።
ስእሊ፡ ካብ ማሕበራዊ ሚድያ
ውድብ ሕቡራት ሃገራት ብ23 ለካቲት 2023 ውግእ ዩክረይ-ሩሲያ ዝተጀመረሉ ሓደ ዓመት ምኽንያት ብምግባር፡ ኣብ ነውዮርክ ኣብ ዘካየዶ ኣኼባ፡ ሩሲያ ነቲ “ምሉእነት፡ ፍትሕን ቀጻሊ ሰላምን” ብዝብል ሸፈጥ ኣብ ልዕሊ ዩክረይን ዝፈጸመቶ ወራር ብምኹናን ካብ ዩክረይ ንክትወጽእ ዝጽውዕ ዳግማይ ውሳነ ኣመሓላሊፉ። እቲ ወሳነ ኣገዳዲኳ እንተዘይኮነ፡ ፖለቲካዊ ጽልዋ የብሉን ማለት ግና ኣይኮነን።
እቲ ውሳነ ብዓብላሊ ቁጽሪ 141 ደገፍ፡ 7 ተቋውሞን 32 ዕቃበን እዩ ሓሊፉ። ኤርትራ ምስተን ሩስያ ባዕላ እትርከበን ሃገራት ነቲ ውሳነ ብምቅዋም እያ ኣድሚጻ። እተን ምስ ኤርትራ ዘድመጻ፡ ሃገራት፡ ሩስያ ባዕላ፡ ቤላሩስ፡ ሰሜን ኮርያ፡ ማሊ፡ ንካራጉዋን ሶርያን እየን። ኢትዮጵያ ካብተን ድምጸን ዝዓቀባ 32 ሃገራት ኮይና። ካብዘን ድምጸን ዝዓቀባ እተን 15፡ ደቡብ ኣፍሪቃ፡ ኢትዮጵያ፡ ኣልጀርያ፡ ኣንጎላ፡ ብሩንዲ፡ ናሚብያ፡ ሪፓብሊክ ማእከላይ ኣፍሪቃ፡ ኮንጎ-ብራዛቪል፡ ጋቦን፣ ጊኒ፣ ሞዛምቢክ፡ ሱዳን፡ ዝርከበአን ሃገራት ኣፍሪቃ እየን። እዚ ውሳነ ዝተመሓላለፈ ቻይና ንሩሲያ ዘለዋ ደገፍ ንምግላጽ ላዕለዋይ ልኡኻ ናብ መስኮ ምስ ልኣኸት ድሕሪ ሓደ መዓልቲ እዩ።
ፕረሲደንት ዩክረይን ዘለንስኪ፡ እቲ ውሳነ ሃገሮም ሓያል ዓለምለኻዊ ደገፍ ከም ዘለዋ ዘርኢ እዩ ኢሎም፡ ኣብዚ 2ይ ዓመት ናይቲ ውግእ ንሩሲያ ከም ዝስዕርዋ ኣመልኪቶም። ምክትል ኣንበሳደር ሩሲያ ኣብ ሕቡራት ሃገራት ብወገኖም ኣብ ዝሃብዎ ርኢቶ፡ ነቲ ውሳነ ትርጉም ዘየብሉ፡ ሰላም ዘየምጽእን ንሃረፍቲ ውግእ ዘተባብዕን እዩ ኢለምዎ።
ምዕራባውያን ንዩክረይን ብቢልዮናት ዶላር ዝግመት ኣጽዋር ከዕጥቐኣ እንከለዋ፡ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካን ኔቶን ድማ ኣብዚ ቀረባ መዓልታት ነታ ድምጻ ዝዓቀበት ቻይና ንሩሲያ ኣጽዋር ንኸይተቕርበላ ኣጠንቂቐን። ኣብዚ ዝሓለፈ ናይ ሓደ ዓመት ጽዕጹዕ ውግእ፡ ዩክረይንን ሩሲያን ነፍሲ ወከፈን ዳርጋ 100 ሺሕ ወተሃደራት መይተምወን ዝብል ግምት ኣሎ።
ጀነራል ታደሰ ወረደን ምክትሉ መምህር ምሉወርቅ ኪ/ማርያምን
ብመሰረት ስምምዕ ሰላም ፕሪቶርያን ድሕሪኡ ክካየድ ዝጸንሐ ቀጻሊ ርክባትን፡ መስርሕ ምምስራት ግዝያዊ መንግስቲ ክልል ትግራይ ይካየድ ኣሎ። ነቲ መስርሕ ትመርሕ ዘላ ብክልላዊ መንግስቲ ትግራይ ዝተመዘዘት ትሻዓተ ዝኣባላታ ኣሰናዳኢት ሽማግለ እያ። እዛ ሽማግለ ብማዕረ ቁጽሪ ካብ ህወሓት፡ ኣዘዝቲ ሰራዊትን ምሁራት ተጋሩን ዝቖመት እያ።
እዛ ብኣዛዚ ሓይልታት ምክልኻል ትግራይ፡ ሌፍተናንት ጀነራል ታደሰ ወረደ እትምራሕ ኣሰናዳኢት ሽማግለ፡ ምስ ዝተፈላለዩ እቲ መስርሕ ዝምልከቶም ኣካላት ትግራይ ተራኺባ ሓሳባት ትእክብ ከም ዘላ ኣፍሊጣ። ኣብቲ ርክባት ነቲ ቀጻሊ መስርሕ ምምስራት ግዝያዊ መንግስቲ ብዝምልከት ዝተነድፈ እማመ እያ ትገልጽ ዘላ። እቲ ዝምስረት ግዝያዊ ክልላዊ መንግስቲ ናብ ብዲሞክራስያዊ ምርጫ ዝምስረት መንግስቲ ዘብጽሕ እዩ።
ኣብቲ ርክባት ካብ ዝተፈላለዩ ወገናት ናይታ ሽማግለ ኣቃውማ ግሉጽን ኣሳታፍን ኣይኮነን ዝብል ተቋውሞታትኳ እንተኣጋጠማ፡ ናይ ብዙሓት ርኢይቶ ግና ኣብ ክንዲ ነቲ ኣብ ኣመሰራርታ እታ ኣሰናዳኢት ዝተራእየ ሕጽረት ተመሊስካ ንምእራም ግዜ ምብላዕን ነቲ ዕድል ምብኻንን፡ እቲ ቀጻሊ መስርሕ፡ ኣሳታፊ፡ ግሉጽን ዲሞክራስያውን ከም ዝኸውን ጌርካ ምቕጻል ይሓሽ ዝብል እዩ። ብመሰረት መግለጺ ናይታ ሽማግለ እቲ ርክባት ምስተፈጸመ፡ እቲ መስርሕ ብመንገዲ መዛዘሚ ኮንፈረንስ ኣቢልካ ክዛዘም እዩ።
እቲ ምምስራት ግዝያዊ መንግስቲ ኣብ ሓጺር ግዜ ክፍጸም ዝድለየሉ ምኽንያት፡ ካብ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ንክልል ትግራይ ዝግባእ በጀት ዝፍቀድን ካልእ ዓበይቲ ውሳኔታ ዝትግበርን ድሕሪ ምምስራት ግዝያዊ መንግስቲ ምዃኑ፡ ምስ መንግስቲ ኢትዮጵያ ኣብ ስምምዕ ስለ ዝተበጽሐ ምዃኑ ይግለጽ። ኣብዛ ደሞዝ ካብ ዝኽፈሉ ልዕሊ ክልተ ዓመታት ዝሓለፎም ኣሸሓት ሰራሕተኛታት መንግስቲ ዘለዋ ትግራይ፡ ምፍቃድ በጀት ወሳኒ ምዃኑ እቲ ኮሚተ ኣብቲ መድረኻት ይገልጽ ኣሎ።
ኣብቲ ዝቕጽል መስርሕ ምምስራት ግዝያዊ መንግስቲ፡ ኣሰሓሕብቲ ክኾኑ ካብ ዝኽእሉ ዛዕባታት፡ ኣሰታትፋ ናይ ህወሓት፡ መሪሕነት ሰራዊት ትግራይ፡ ተቓወምቲ ውድባት፡፡ ምሁራት፡ ኣብ ወጻኢ ዝነብሩ ተጋሩን ካለኦት ዝምልከቶምን “ከመይ ይኹን?” ኣብ ዝብል ምስምማዕ ሓደ ክኸውን እዩ። ካብዚ ሓሊፉ፡ ቁጽሪ ኣባላት ባይቶ፡ ዕድመ ግዝያዊ መንግስቲ፡ ኣገባብ ኣመራርጻ ፕረሲደንትን ኣባላት ካቢነን ቀንዲ ዕማማት ናይቲ መንግስት እንታይ ክኸውን ከም ዝግበኦን እውን ድሮ ርሱናት ኣዛረብቲ ኮይኖም ዘለዉ እዮም።
እቲ መሰጋገሪ መንግስቲ ምስተመስረተ ኣብ መወዳእታ ብወግዒ ስርሑ ዝጅምር፡ ብፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ተቐባልነት ረኺቡ ምስ ጸደቐ ምዃኑ ኣብ ስምምዕ ዝተበጽሓሉ እዩ።
ኣብ ኡጋንዳ ከተማ ካምፓላ፡ ኣብ ዝተፈላለዩ ስነ-ጥበባዊ ስረሓት ስነጥፉ ኤርትራውያን፡ ብ19 ለካቲት 2023፡ ኣብ መእከቢ ኣድራሽ ፓላስ ፕለይ ፓርከ ኣብ ዘላየድዎ ኣኼባ፡ “ማሕበር ኤርትራውያን ስደተኛታት ስነ-ጥበባውያን” ከም ዝመስረቱ ቢቢሲ ትግርኛ ሓቢራ።
ኣብቲ ኤርትራውያን ኣባላት ማሕበር ስነ-ጥበባውያን ኡጋንዳን ዕዱማት ኣጋይሽን ዝተረኽብሉ መስራቲ ኣኼባ፡ ናይቲ ማሕበር ኣቦመንበር መምህር የማነ ሓጐስ፡ እቲ ማሕበር ንክምስረት ዝደረኸ ምኽንያትን ዕላማ ናይቲ ማሕበርን ዝምልከት ቃል ኣስሚዑ። ኣብቲ ንሱ ዘስመዖ ቃል፡ ዝተወሰኑ ስነ-ጥበባውያን ብዝተፈላለዩ ምኽንያታት ገንዘብ ክሕዙኳ እንተኸኣሉ፡ እቲ ሞያ ግና ከም ዝተሃስየ ጠቒሱ፡ ናይቲ ማሕበር ምምስራት ነቲ ኩነታት ንምዕራይ ኣድላይ ምዃኑ ኣረዲኡ።
መምህር የማነ ሓጐስ፡ ኣብቲ ዘስመዖ ቃል፡ ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ኡጋንዳ፡ ናይ ምውሳእ፡ ድርሰት፡ ደርፊ፡ ግጥሚ፡ ስእሊ፡ ቅብኣ፡ ትልሂትን ካልእን ክእለት ዘለዎም ኣማኢት ኤርትራውያን ኣብ ኡጋንዳ ከም ዘለዉ ሓቢሩ፡ እቲ ዝተመስረተ ማሕበር ንኹሎም ዝምልከት ምዃኑ ሓቢሩ። ኣተሓሒዙ ድማ እቲ ማሕበር ንክምስረት ንዝጸዓቱ ኣመስጊኑ፡ ማሕበሮም ኣብ መንግስቲ ኡጋንዳ ሕጋዊ ተቐባልነት ከም ዝረኸበ ኣረጋጊጹ። ሓደ ካብ ኣካየድቲ ናይቲ ማሕበር ያቆብ ዳዊት ብወገኑ ኣብ ዝሃቦ መግለጺ፡ ኣባላት ናይ ማሕበሮም ገንዘባዊ ምንቅስቓስን ካልእ ንጥፈታትን ንምክትታል ዘኽእሎም መስመር ኣብ ሞባይሎም ዝረኽብሉ ኣገባብ ከም ዝተማህዘ ጠቒሱ።
በዚ ኣጋጣሚ ማሕበር ኤርትራውያን ስደተኛታት ስነ-ጥበባውያን ኣብ ኡጋንዳ፡ ኣብቲ ኣብ ኤርትራ ክቱር ወጽዓ ኣወጊድካ፡ ናይ ህዝብና ራህዋ ንምውሓስ ዝካየደ ዘሎ ቃልሲ እጃሞም ከበርክቱ ነዘኻኽሮም።
ስእሊ፡ ማሕበራዊ መዲያ
ኢሳያስ ኣፈወርቂ ብሰንክቲ ኣብ ጋዜጣዊ ዋዕላ ናይሮቢ ዝሰንበዶ ንኣንበሳድሩ ኣብ ኬንያ በየነ ርእሶም ኣምሪሩ ከም ዝገሰጾ፡ ናብ ምምሕዳር ህግደፍ ቀረባ እዮም ዝበለቶም ምንጭታታ ብምጥቃስ መርበብ ሓበሬታ ገዳብ ኣፍሊጣ። ኢሳያስ ነቲ ኣንበሳድር ዝገሰጾ ብዛዕባቲ ቀልቡ ዝገፈፎ ጋዜጣዊ መግለጺ ኣቐዲሙ ሓበሬታ ክረክብ ብዘይምኽኣሉ እዩ።
ብመሰረት እቲ መርበብ ሓበሬታ ገዳብ ዘውጸኣቶ ዝርዝር፡ ኣንበሳድራት፡ ብሓፈሻ መንግስታዊ ጋሻ ብፍላይ ከኣ መራሒ ሃገር ናብቲ ዝተመደብዎ ሃገር ክመጽእ እንከሎ፡ ክገብርዎ ዝግበኦም ምድላውን ክፈልጥዎ ዝግበኦም ዓሚቕ ሓበሬታን ኣለዎም። እቲ ምድላው፡ እቲ መራሒ ናይ ዝረኽቦም ሰባት ቆጸራ ኣቐዲምካ ምሓዝ፡ ንኣባላት እቲ ልኡኽ ዘድሊ ህጹጽ ሕክምናዊ ኣገልግሎትን ንኣመጋግበኦም ዝምልከት ጉዳያትን ከም ዘጠቓልልን ይኸውን። ኣንበሳድራት ነዚ ምስቶም ዝምልከቶም ናይታ ጋሻ እትቕበል ሃገር ሓለፍቲ ኮይኖም ከም ዝሰርሕዎ እውን ጠቒሳ።
ኣንበሳድር በየነ ርሶም ብዛዕባ ባህሪ ናይቲ ጋዜጣዊ ዋዕላን ኣብቲ ዋዕላ ዝሳተፉ ጋዜጠኛታትን ክፈልጥ እንዳተገበኦ ዘይምፍላጡ ካብቲ ዝተገንሓሉ ምኽንያታት ሓደ እዩ። በቲ ጸብጻብ መሰረት እቶም ጋዜጠኛታት ንኢሳያስ ዝውጥር ሕቶታት ከም ዝሓቱ ኣቐዲምካ እንተዝፍለጥ፡ ነቲ ጋዜጣዊ ዋዕላ ናይ ምስራዝ ተኽእሎ ነይሩ።
ጋዜጣዋ ዋዕላ ናይሮቢ፡ ነቲ ኣብ ናይ ብሕቱ መንግስታዊ መዲያ እሞ ባዕሉ ብዝመደቦም ጋዜጣኛታትን ኣቐዲሙ ብዝቐረበሉን ከምቲ ዝደልዮ ገይሩ ብዘመዓራረዮ ሕቶታት፡ ኣብ መንጎ ዘቋርጾ ዘየብሉ ብዘይገደብ ምዕንዳር ዝለመደ ኢሳያስ ከሰንብዶ ግድን ከም ዝነበረ ተጠቒሱ። እቲ ጋዜጠዋ ዋዕላ ናይሮቢ ከምቲ ብግብሪ ዝተራእየ ንኢሳያስ በቲ ዘይለመዶ ክዕገሶ ዘይከኣለ ኣገባብ ክቃላዕ ዝደለይዎ፡ ከም ሲ ኣይ ኤ ዝኣመሰሉ ኣካላት ዘጻወድዎ ክኸውን ከም ዝኽእል’ውን እቲ ዜና ጠቒሱ። ምስዚ ብዝተሓሓዘ ዲክታተር ኢሳያስ ኣቐዲሙ ናይሮቢ ናጻ ፕረስ ዝዓንበበላ እምበር፡ ከም ኣስመራ ዕጽውቲ ዘይምዃና ክርዳእ ዘይምኽኣሉ ኣብ መጻወድያ ከም ዘእተዎ ዜና-ገዳብ ሓቢሩ።
ኢሳያስ ብ2001 ብዘይኤርትራዊ ጋዜጠኛ፡ ብዛዕባ ሃለዋት ጋዜጠኛን ደራሲ ተዋሰኦን ፍሰሃየ ዮሃንስ (ጀሽዋ) ተሓቲቱ፡ “ኣይፈልጦን እየ፡ ስለዚ ብዛዕባ ሃለዋት ዘይፈልጦ ሰብ ዝብሎ የብለይን” ኢሉ ምንባሩ ከም ድሕረ ባይትኡ ምስ ዘይኤርትራዊ መዲያ ጠቒሱ።
መንገዲ ኣየር የመን፡ ካብ 15 ለካቲት 2023 ጀሚሩ ካብ ከተማ ዓደን ናብ ኣዲስ ኣበባ ኣብ ሰሙን ክልተ ግዜ በረራ ከም ዝጀመረ መርበብ ኣዲስ ስታንዳርድ ኣፍሊጣ። በቲ ሓበሬታ መሰረት፡ መንገዲ ኣየር የመን ናብ ኣዲስ ኣበባ በረራ ዝጀመረት ድሕሪ ብ2015 ምቁራጻ ምዃኑ ናይታ መንገዲ ኣየር ወኪልን ኣመሓዳርን ኣዲስ ኣበባ ኣቶ ፉኣድ ኣታሺ ንመርበብ ሓበሬታ ኣዲስ ስታንዳርድ ሓቢሮም።
ፉኣድ ኣታሺ ንኣዲስ ስታንዳርድ ከም ዝሓበርዎ፡ እቲ ባንዴራ ውግእ ኣዝያ ናይ ዝተሃስየት ሃገር ዘንበልብል በረራ ረቡዕን ዓርብን እዩ ዝካየድ። እቶም ወኪል ኣተሓሒዞም እዚ ዳግም ናብ ንቡር ዝምለስ ዘሎ ስሩዕ በረራ ካብን ናብን ዓደንን ኣዲስ ኣበባን ንገያሾ ናብ ዝተፈላለዩ ኩርነዓት መሰጋገሪ ኮይኑ ኣገልግሎት ከም ዝህብ ጠቒሶም።
መንገዲ ኣየር የመን ኣብ ናይ ፌስቡክ ገጹ ከም ድማ፡ ናይዚ በረራ ናብ ኣዲስ ኣበባ ምጅማር፡ መሪሕነት የመን ነቲ በረራ ናብ ኩሉ ኩርነዓት ብስሩዕ ኣገባብ ንምስፋሑን ናብቲ ግቡእ መርበብ በረራ ንምምላሱን ዓብይ ስጉምቲ ምዃኑ ጠቒሱ።
ኣብ ኦርተደኩሳዊት ቤተክርስትያ ኢትዮጵያ፡ ተፈጢሩ ዝነበረ ወጥሪ ተፈቲሑ
Written by ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤ
ኣብ ኦርተደኩሳዊት ቤተክርስትያን ኢትዮጵያ ተፈጢሩ ዝነበረ ሓደገኛ ወጥሪ ብሰላም ከም እተፈትሐ ኣገልግሎት ዜና ኢትዮጵያ ኣፍሊጣ። እቲ ወጥሪ ዝተፈጥረ 3 ጳጵሳት ናይታ ቤተክርስትያን፡ ብ22 ጥሪ 2023 ብኢደወነኖም 26 ኤጲስቆጶሳት ቀቢኦም፡ “ናይ ኦሮሞን ብሄር ሄረሰባትን ሲነዶስ ክንምስርት ኢና” ዝብል መግለጺ ኣውጺኦም ብግብሪ ብምንቅስቓሶምን እዩ።
ነዚ ስጉምቲ ተኸቲላ እታ ብፓትሪያርክ ኣቡነ ማትያስ እትምራሕ ዕላዊት ሲነዶስ ኢትዮጵያ፡ ብ26 ጥሪ 2023 ብዝወሰነቶ መሰረት፡ እቶም ካብ ሕጊ ሲነዶስ ወጻኢ ዝተንቀሳቐሱ፡ ኣቡነ ሳዊሮስ፡ ኣቡነ ኣውንጣጢዎስን ኣቡነ ዜናማርቆስን ዝተባህሉ ጳጳሳትን ንሳቶም ዝቐብእዎም 26 ኤጲስቆጶሳትን መዓርግ ጵጵስናኦምን ክህነቶም ተቐንጢጡ ብናይ ቀደም ስሞም ኣቶ ተባሂሎም ክጽውዑ ወሲና።
እንተኾነ እቶም መዓርጎም ዝተቐንጠጡ ጳጳሳት፡ ነቲ ውሳነ ነጺጎም፡ ኣብ ክልል ኦሮሞ ዝተወሰኑ ኣብያተ-ክርስትያን ክቆጻጸሩ ፈቲኖም። ተኸተልቲ ተዋህዶ ብወገኖም ኣብ ዝተፈላለዩ ከባቢ፡ “ሕጋውያን ስለ ዘይኮንኩም ናብ ቤተ-ክርስትያና ኣይነእትወኩምን” ብምባሎም፡ ዕጡቓት ሓይልታት ክልል ኦሮሞ ብዘርኣይዎ ኢድ ኣእታውነት ብዙሓት ካብኣቶም ከም ዝሞቱ ተፈሊጡ።
መንግስቲ ቀዳማይ ሚኒስተር ኣብይ ኣሕመድ፡ ብተደጋጋሚ ኣብቲ ጉዳይ ኢዱ ምእታዉ በታ ቤተክርስትያን ክኽሰስ ምስ ጸንሐን ኣስታት 60 ሚልዮን ተኸተልቲ ኣለዉኒ እትብል ኦርተደኩስ፡ “ኣብ ሓደ መዓልቲ ብደረጃ ሃገርን ዓለምን ናይ ተቓውሞ ሰልፊ ክጽውዕ እየ” ምስ በለትን መስርሕ ዕርቂ ከካይድ ተገዲዱሩ።
በዚ መሰረት፡ እቶም ካብ ቆኖናዊ ሕጊ ቤተክርስትያን ወጻኢ ክንቀሳቐሱ ጀሚሮም ዝነበሩ ጳጳሳት፡ ይቕረታ ክሓቲቱ’ሞ ናይ ቅድም መዓርጎም ክምለሰሎም ተሰማሚዖም። ከምኡ ድማ እቶም በቶም 3 ዝተቐብኡ ኤጲስቆጰሳት ናብቲ ናይ ቅድም መዓርገ-ክህነቶም ክወርዱ ብ15 ለካቲት 2023 ቀዳማይ ሚኒስተር ኣብይ ኣሕመድን ካለኦት ላዕለዎት ሓለፍቲ መንግስትን ሊቀ ጳጳሳትን ኣብ ዝተረኽብሉ ዕርቂ ፈጺሞም።
ከም ኣካል ናይቲ 10 ነጥብታት ዝሓዘ ስምምዕ፡ ኣብ ሃገረ ስብከት ኦሮሞ ሃይማኖታዊ ትምህርቲ ነቲ ኣማኒ ብዝርደኦ ቋንቋ ንክወሃቦ ዝተጀመረ ምንቅስቓስ ክቕጽልን ምኽፋት ሃይማኖታዊ ኣብያተ-ትምህርቲ ክውስኽን ዝብል ከም ዝርከቦ እቲ ዜና ሓቢሩ። ምስዚዚ ወጥሪ ብዝተተሓሓዘ ኣብዚ ሳልስቲ ብሓልታት ጸጥታ ፈደራልን ክልል ኦሮሞን ኣስታት 500 ናይታ ቤተክርስትያን ጸለውቲ ባእታታት ተኣሲሮም ኣለዉ።
እዚ ወጥሪ ኣብታ ሃገር፡ ምስቲ ዘሎ ፖለቲካዊ ዘይምርግጋእ ተደሚሩ፡ ናብ ዝለዓለ ደም ምፍሳስን ምብትታንን ከየምርሕ ኣብ ብዙሓት ሻቕሎትን ስግኣትን ኣሕዲሩ ዝጸንሐ እዩ።
ዋና ጸሓፊ ውድብ ሕቡራት ሃገራት ኣንቶኒዮ ጉተረዝ ትግራይ ክበጽሑ እዮም
Written by ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤ
ዋና ጸሓፊ ውድብ ሕቡራት ሃገራት ኣንቶኒዮ ጉተረዝ፡ ኣብዚ ቀረባ መዓልታት ናብታ ብውግእ ዝተሃስየት ክልል ትግራይ ከም ዝበጽሑ ንቤት ጽሕፈቶም ብምጥቃስ፡ ጋዜጣ ሪፖርተር ሓቢራ። እዚ ናይ ኢትዮጵያ መገሻኦም ኣብ መንጎ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ክልል ትግራይን ኣብ ደቡብ ኣፍሪቃ ስምምዕ ሰላም ካብ ዝኽተም ንካለኣይ ግዜ እዩ።
ጉተረዝ ቅድሚ ኣዋርሕ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ኣብ ዝተኻየደ መበል 17 ንኢንተርኔት ዝምልከት ዋዕላ ንምስታፍ ናብ ኢትዮጵያ መጺኦም ከም ዝነበሩን ንእግረ መንገዶም ምስ ቀዳማይ ሚኒስተር ኣብይ ኣሕመድ ተራኺቦም፡ ነቲ ስምምዕ ሰላም ኣብ ምትግባር ዝከኣሎም ክሕግዙ ቅሩብ ምዃኖም ከም ዘረጋገጹን እቲ ዜና ኣረዲኡ።
በቲ ናይ መገሻኦም መደብ ሓበሬታ መሰረት፡ ክልተ ዓላማታት ኣለዎም፡ እቲ ሓደ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ኣብ ዝካየድ ኣኼባ መራሕቲ ሃገራት ኣፍሪቃ ምስታፍ ክኸውን እንከሎ፡ እቲ ካለኣይ ድማ ናብ ክልል ትግራይ ምብጻሕ እዩ። ኣብ ክልል ትግራይ ኣጋጢሙ ዘሎ ዕንወትን ኩነታት ናይቲ ክውሰድ ዘለዎ መሕወይ ሰብኣዊ ስጉምትታትን ምትካል እግርን ክዕዘቡ እዮም። ብዘይካዚ ብሰንክቲ ውግእ ዝተሃስዩ ከባብታት ኣምሓራን ዓፋርን እውን ክበጽሑ እዮም።
ምስዚ ብዝተተሓሓዘ ምስ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ዓሊ ተራኺቦም ብዛዕባ ኣብ መጻኢ ነቲ ብውግእ ዝተሃስየ ከባቢ ዝግበር ዳግመ-ህንጻ ክመያየጡ ምዃኖም እቲ ካብ ጋዜጣ ሪፖርተር ዝተረኽበ ዜና ሓቢሩ።
ድሕሪ ስምምዕ ሰላም ኣብ ደቡብ ኣፍሪቃ ምኽታሙ፡ ኣብ ትግራይ መሰረታዊ ኣገልግሎት ናብ ንቡር ንምምላስ፡ ኣብ ቀረብ ኤለክትሪ፡ ቴለፎን፡ ባንኪ፡ ነዳዲን መጐዓዝያን ይስራሕ ኣሎ። ንቀረብ መግቢ ብዝምልከት ድማ ብመንግስቲ ኢትዮጵያ፡ ሕቡራት መንግስታትን ዘይመንግስታዊ ትካላትን 127 ሺሕ ሜትሪክ ቶን በበይኑ ዓይነት መግቢ፡ ብ4,100 ጽዕነት መካይን ናብ ትግራይ ከም ዝበጸሐ እቲ ጸብጻብ ሪፖርተር ኣዘኻኺሩ።
ኣብ ደቡብ ጀርመን ዝርከብ ናይ ሰልፍ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ ጨንፈር ብርዱእ ምኽንያት ጉባኤኡ ክናዋሕ ድሕሪ ምጽናሕ ኣብ ዕለት 11 ለካቲት 2023 ዓመተ ምሕረት ኣባላቱ ኣብ ዝተርኽብሉ ጉባኤኡ ኣካይዱ። ጉባኤ ብዛዕባ ህልዊ ኩነታት ሰልፊ ብሓፈሻ፣ ጨንፈር ሰልፊ ብዝምልከት ድማ ብፍላይ፣ ከምኡ’ውን ደምበ ፍትሕን ኣብ ከባቢና ዝረኤ ዘሎ ቁልጡፍ ፖለቲካዊ ምቅይያራትን ብዕምቆት ዳህሲሱ። ደምበ ፍትሒ ኤርትራ ነቲ ኣብ ሃገርና ይኹን ከባቢና ዝኸይድ ዘሎ ፖለቲካዊ ይኹን ወተሃደራዊ ምዕባሌታት ንምግጣምን ብማዕሪኡ ንዘይምስጓሙን ዘለዎ ሕጽረታት መዚኑ። እዚ ማለት ድማ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ’ውን ኣካል ደንበ ፍትሒ ምኳኑ ዝዘንግዐ ከምዘይኮነ ኣብ ግምት ክኣቱ ይግባእ።
ጉባኤ ጨንፈር ብዛዕባ እቲ ኣብ መንጎ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ክልላዊ መንግስቲ ትግራይን እንኮላይ ኤርትራ ተሓዊሳቶ ክካየድ ዝጸንሔ ደማዊ ውግእ፣ ድሕሪ ብዙሕ ህልቂትን ዕንወትን ዝመጸ እዃ እንተኮነ፣ ብጸቕጢ ማሕበረሰብ ዓለም ደው ምብሉ፣ ደገፉ ክገልጽ ከሎ፡ ንኹሎም’ቶም ነዚ ደምሳሲ ህልቂት ጠጦው ንምባል ዝጸዓሩ’ውን መጎስ ከም ዝግብኦም ኣመልኪቱ፣ ምስዚ ብምትእስሳር፡ እቲ ኣብ ሞንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ትግራይን ዘሎ ናይ ዶብ ኩነታት ሕጅውን እንተኾነ ገና ግቡእ መዕለቢ ስለዘይረኸበ፡ ምኽንያት መበገሲ ዳግማይ ኵናት ንኸይከውን ኩሉ ዝምልከቶ ኣካላት ክሓተሉን ኣብ መደምደምታ ንኸብጽሖን ጉባኤ ጨንፈር ለበዋኡ ኣቕሪቡ።
ስዒቡ ጉባኤ ጨንፈር ካብ ዘልዓሎም ነጥብታት፣ ብዛዕባ’ቲ ኣብ መወዳእታ ሓምለ 2023 ዝካየድ ራብዓይ ጉባኤ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ ኮይኑ፣ ኣብ’ዚ ጉዳይ እዚ’ውንዕሙቕ ዝበለ ምይይጥ ድሕሪ ምግባር፡ እቲ ጉዳይ ሓደ ካብ ጉዳያት ሃገርን ህዝብን ስለ ዝኾነ፣ ካብ ዘገድሶ ህዝቢ ፖለቲካዊ ይኹን ቁጠባዊ ምትሕብባር ከምዘድሊ ድሕሪ ምግምጋም፣ ተሳተፍቲ ጉባኤ ከም መደብ ክታሓዝን ጎስጓስክግበረሉን ተረዳዲኦም።
ድሕሪ’ዚ ገንዘባዊ ጸብጻብ ወርሓዊ ውጽኢት ይኹን ወፈያታት ብተሕዝ ገንዘብ ቀሪቡ፣ ተቋጻጻሪ ጨንፈር ብግዲኡ ኣብዝቐረበ ጸብጻብ ምስክርነቱ ኣቕሪቡ። ብክልቲኦም ኣካላት ዝቐረብ ጸብጻባት ውሁድ ብምንባሩ ድማ፣ መርኣያ ጽፈት ኣሰራርሓ ጨንፈር ዘመልከተ ምንባሩ ተሓቢሩ።
ኣብ መደምደምታ፣ ጉባኤ ጨንፈር፡ ብመሰረት ቅዋም ሰልፊ ሓንቲ ሰለስተ ዝኣባላታ ሽማግለ ጨንፈርን ሓደ ተቋጻጻርን ብዲሞክራስያዊ ኣገባብ ብምምራጽ ጉባኤ ተደምዲሙ።
More...
ሓለዋ ሰብኣዊ መሰል፡ ኣብ ልዕሊ ኤርትራ፡ ዝተጸንዐ ማዕቀብ ክውሰን ጸዊዑ
Written by ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤ
ዘይመንግስታዊ ትካል “ሓለዋ ሰብኣዊ መሰል/ Human Rights Watch”፡ ብ9 ለካቲት 2023 ኣብዘውጸኦ መግለጺ ኣብ ልዕሊ ህግደፍ ዝመርሖ ምምሕዳር ኤርትራ፡ ዝተጸንዐ ማዕቀብ ክውሰን መጸዋዕታ ኣቕሪቡ። እቲ ትካል፡ ማዕቀብ ንኽውሰን ከም ቀንዲ ምኽንያት ዝጠቐሶ፡ ህግደፍ ብቐጻሊ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ከካይዶ ዝጸንሐን ዘሎን ግዱድ ወተሃደራዊ ግፋ እዩ።
እቲ ትካል ኣብ መጸዋዕታኡ ኤርትራ ናጻ ካብ ዝወጸትሉ ግዜ ጀሚራ፡ ንግዱድ ውትህድርና ከም ኣድማሳዊ ፖሊሲ ብዝወሰደ ብዕጽዋን ሕሉፍ ሓጺናዊ ዲክታተርነትን ኢሳያስ ኣፈወርቂ ትምራሕ ዘላ ሃገር ምዃና ኣስፊሩ።
ትካል ሓለዋ ሰብኣዊ መሰል ኣብቲ ኣብ ልዕሊ መራሕቲ ኤርትራ እገዳ ንክውሰድ ዝጸውዓሉ መግለጺኡ፡ እቲ ስጉምቲ በቲ ቅድሚ ሕጂ ብባይቶ ሰብኣዊ መሰል ሕቡራት ሃገራትን ኮሚሽን ሰብኣዊ መሰል ሕብረት ኣፍሪቃን ዝተኣመመ ክኸውን ከም ዝግበኦ ኣስፊሩ። እቲ ትካል ኣተሓሒዙ፡ ንሃገራት ወሽመጥ ወሲኽካ ምስ ምምሕዳር ኤርትራ ምቅርርራብ ዘለወን ሃገራት፡ ኣብቲ ናይ ግዱድ ውትህድርና ፖሊሲኡ፡ ርኡይ ለውጢ ንከተኣታቱ ተጽዕኖአን ከሕይላ ጸዊዑ።
ሓለዋ ሰብኣዊ መሰል፡ ምምሕዳር ኤርትራ ንኣድላይነት ወተሃደራዊ ኣገልግሎት በቲ ናይ 1998-2000 ውግእ ምስ ኢትዮጵያኳ ምኽንያታዊ ክገብሮ እንተፈተነ፡ እንተኾነ ብድሕሪ እቲ ውግእ ምቁራጹ እውን እቲ ግዱድ ውትህድርና ከምዘይተቛረጸ ጠቒሱ። እቲ መግለጺ ኣተሓሒዙ፡ ሰራዊት ኤርትራ ብሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካን ዝተፈላለያ ትካላት ሰብኣዊ መሰልን ኣብ ትግራይ በደላት ምፍጻሙ ክኽሰስ ከም ዝጸንሐ ኣስፊሩ።
ሩሲያ ኣጽዋር፡ ሱዳን ድማ መደበር ሓይሊ ባሕሪ ክወሃሃባ ተሰማሚዐን፡
Written by ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤ
ኣብ ሱዳን ስልጣን ጨቢጦም ዘለዉ ወተሃደራዊ ኣዘዝቲ፡ ሩሲያ ኣብ ፖርት ሱዳን ንቐረብ ሓይሊ ባሕሪ ዝኸውን መደበር ክትሃንጽ ክፈቅዱላ፡ ሩሲያ ድማ ብወገና ንወተሃደራዊ ሓይልታት ሱዳን ኣጽዋርን ወታሃደራዊ መሳርሕን ከተቕርበሉ ኣብ ዘኽእል ስምምዕ ከም ዝበጽሑ ተሓቢሩ።
ነዚ ብዝምልከት ሚኒስተር ወጻኢ ጉዳይ ሩሲያ ሰርጌ ላቭሮቭ ኣብ ካርቱም፡ ብ9 ለካቲት 2023 ኣብ ሱዳን ምስ ኣዛዚ ሰራዊት እታ ሃገር ጀነራል ዓብደል ፈታሕ ኣልቡርሃንን ምክትሎም ጀነራል መሓመድ ሓምዳን ዳጋሎን ነዚ ስምምዕ ኣብ ዝምልከት ከም ዝተዘራረቡ እቲ ዜና ገሊጹ። ላቭሮቭ እቲ ስምምዕ ኣብ ግዜ ፕረሲደንት ዑመር ኣልበሽር ዝተበጽሐ ኮይኑ፡ ናብ ፓርላማ ቀሪቡ ክሳብ ዝጸድቕ ኣብ ሱዳን ከም ዝጸንሑ ንጋዜጠኛታት ሓቢሮም። እቲ ዜና ከም ዝጠቐሶ፡ ናይ ሱዳን ሰራዊት ሓለቓ ስታፍ ጀነራል መሓመድ ዑስማን ኣልሑሴን ብ2021 እቲ ስምምዕ ዳግመ-ርኢቶ ንክግበረሉ ሓሳብ ኣቕሪቦም ነይሮም።
ማዕከን ዜና ኣሾሼት ፕረስ/AP፡ ብ11 ለካቲት 2023 ወተሃደራዊ ምንጪ ሱዳን ብምጥቃስ ከም ዝጸብጸቦ፡ ኣዘዝቲ ሱዳን ሩሲያ ዘድልዮም ወተሃደራዊ ኣጽዋር ከም እተቕርበሎም ምስ ኣረጋገጹ ከም እተሰማምዑ ኣፍሊጡ።
ስእሊ ካብ ማሕበራዊ መድያ
ሕሉፍ ዲክታተር ኢሳያስ ኣፈወርቂ፡ ብ9 ለካቲት 2023 ገይርዎ ዘይፈልጥ ምስ ፕረሲደንት ኬንያ፡ ዊልያም ሮቶ ኮይኑ ጋዜጣዊ መግለጺ ክህብ መድረኽ ምስ ተረከበ፡ ኣብ ቅድሚ ጋዜጠኛታትን ወከልቲ ናይ ዝተፈላለያ ዓበይቲ ማዕከናት ዜናን ከም ዝተዋረደ ብዙሓት ነቲ ዝሃቦ መልሲ፡ ክትብሎ ዘሕፍር ሓሳባት ዝተኸታተሉ ርኢቶታቶም ይህብሉ ኣለዉ። እቲ ቅድሚ ናብ ምምላስ ሕቶታት ምእታዉ፡ ብዙሕ ዘህተፍተፈ ኢሳያስ፡ ዘይተጸበዮ ሕቶታት ምስ ቀረቦ ክጻወሮ ከም ዘይከኣለ ካብ ምንቅስቓሳቱ ብንጹር ይረአ ነይሩ።
ካብቲ ሰለስተ ጋዜጠኛታት ማለት ካብ ቢቢሲ፡ ዋሽንግተን ፖስትን ኣሾሾይት ፕረስን ዘቕረባ ናብ ኢሳያስ ዘተኮራ ሕቶታት ክጠቓለላ እንከለዋ፡ “ኣብዚ ርክብኩም ብዛዕባ ምውጻእ ሰራዊት ኤርትራ ካብ ትግራይ ተዘራሪብኩምዶ? እቲ ዛዕባ ኣብ መስርሕ ሰላም ኢትዮጵያ ዘለዎ ግደኸ ከመይ ርኢኹምዎ? ብዛዕባቲ ሰራዊት ኤርትራ ኣብ ትግራይ ፈጺምዎ ዝበሃል ገበናት እንታይ ትብል? ስለምንታይ ኢኹም ንህላወኹም ኣብ ትግራይ ን5 ኣዋርሕ ሓቢእኩሞ ዝነበርኩም? ኣብዚ ውግእ ካብ ሰራዊት ኢርትራ ክንደይ ዝኣክል ሞይቱ ትብሉ? ብዛዕባ ምስግጋር ስልጣንን ምርጫን ኣብ ኤርትራ እንታይ ትሓስብ ወይስ ናይ ዕድመ ልክዕ ኣብ ስልጣን ምቕጻል መደብ እዩ ዘለካ?” ዝብላ ነይረን።
ቅድም ቀዳድም ኢስያስ ወዮ ሕቶ ክምልስ ቀሪቡስ ምሕታት ምስተጀመረ ኣዝዩ ስለ ዝተሰናበደ፡ እዝኑ ከም ዝጸንዖ ኣምሲሉ ብተደጋጋሚ “ይስመዓኒ የለን” ዝብል ምስምስ ከቕርብ ፈቲኑ። ምስኡ ድማ ከምቲ ልማዱ ምስ ናይ “ድምጺ ሓፋሽ፡ ቲቪኤረን ሓዳስ ኤርትራን” ጋዜጠኛታት ዘሎ ግዲ መሲልዎ፡ ከፈራርሕን ክድህልን ዝደለየ እውን ይመስል ነይሩ።
ዘይሩ ዘይሩ ኣብቲ መልሲ ኢሉ ዝሃቦ፡ ኣብ ሕድሕዱ ዘይናበብን ዝተቖራረጸን ሓረጋት “ወኪል ኢትዮጵያ ኣብዚ እንተዝህሉ ባዕሉ መብረሆ፡ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ብኢደ ወነና ክንኣቱ ኣይንደልን፡ ብዛዕባ ምውጻእን ዘይምውጻእን ሰራዊት ካብ ትግራይ ሰለ ዘይምልከተኩም ኣይትተዃትኹና፡ ኣብ ሽግር ኢትዮጵያ ንኤርትራ ከም ምኽንያት ኣይተቕርብዋ፡” ብዝብል ዘሕፍር ኣገባብ፡ ሳላ ብውሕልነት ኬንያዊ ናይ ፕሮተኮል ሓላፊ ሃዲሙ ከይዱ። ነዚ ዝተዓዘቡ ጋዜጠኛታት ክሳብ ክንደይ ከም ዝድንጽዎም ምግማቱ ዘጸግም ኣይኮነን።
ብዛዕባቲ ኣዝዩ ርእሱ ዘዘሮን ዘሰንበዶን ንምርካብ ስልጣንን ምርጫን ከምኡ እውን ንብዝሒ ኣብ ትግራይ ዝሞቱ ኣባላት ሰራዊት ኤርትራ ዝምልከት ሕቶታት ግና ብጩቕ ክበል ኣይከኣለን። በዚ ኣጋጣሚ ኣብዚ ቀረባ ግዜ ጋዜጣዊ መግለጺ ዝሃበ ኣፈኛ ዓለምለኸ ህዝባዊ ምንቅስቓስ ይኣክል ኤርትራ ኣቶ ልኡል ዘውደ፡ ካብ እሙናት ምንጭታትና ዝረኸብናዮ ኢሉ፡ ኣብ ውግእ ትግራይ 35 ሺሕ ኣባላት ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ከም ዝሞቱን 49 ሺሕ ድማ ከም ዝቖሰሉን ምሕባሩ ዝዝከር እዩ።
እዚ ናይ ናይሮቢ ኣጋጣሚ ኢሳያስ ከምቲ ምስ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ዝለመዶ “ኣፍል ልቡ ወቒዑ ከይምለስ፡ ኣብ ዘይጸሮ ኣትዩ ከምቲ “ክረኣያ ክብላስ ይእረያ” ዝበሃል፡ ካብቲ ናይ ኣዲስ ኣበባ ውርደቱ ብዝገደደ ዝተዋረደሉን ጉዳይ ጥዕናኡ ኣብ ምልክት ሕቶ ዝኣተወሉን ኣጋጣሚ እዩ። መራሒ ኬንያ “ምስ መን ድየ ጸሚደ ጸኒሐ” ከም ዝብል ከኣ ፍሉጥ እዩ።
ኤርትራ ኣብ ናይ 2022 ዝርዝር ሃገራት ብመንጽር ዲሞክራስያዊ መዕቀኒ ካብተን ዳርጋ ዲሞክራስያዊ ኣሰር ዘየብለን ዝተባህላ ናይ መወዳእታ 22 ሃገራት፡ ካብታ መወዳእታ ዘላ ኣፍጋኒስታን ጀሚርካ ኣብ መበል 16 ሰፊራ ከም ዘላ “ግሎባል ስቴት ኦፍ ዲሞክራሲ/Global state of democracy” ዝተባህለ ትካል ሓቢሩ። እቲ ትካል ኣብ ናይ 2022 ዝርዝር መጽናዕቱ ዘእተወን 167 ሃገራት እየን።
ኣርማ ትካል፡ ካብ ማሕበራዊ መዲያ
ኣብቲ መጽናዕቲ ዝቐረቡ መምዘኒ ነጥብታት፡ ናብ 5 ጉጅለታት ዝተጠርነፉ 60 ዛዕባታት እዮም። እቶም ሓሙሽተ ጥርኑፋት መምዘንታት፡ ምርጫን ብዙሕነትን፡ ሲቪላዊ ናጽነት፡ መንግስታዊ ንጥፈታት፡ ፖለቲካዊ ተሳትፎ ህዝብን ፖለቲካዊ ባህልን ምዃኖም እቲ መጽናዕቲ ጠቒሱ። ከምዚ ዓይነት መጽናዕቲ ምክያድ በቲ ትካል ዝተጀመረ ብ2007 ኮይኑ፡ ካብ 2010 ድማ ብስሩዕ ዝወጽእ ዓመታዊ ጸብጻብ ኮይኑ ይቕጽል ኣሎ።
ኣብቲ ንሃገራት ዝወሃብ መዕቀኒ ነጥቢ፡ እቲ ዝለዓለ 8 ወይ ካብኡ ንላዕሊ እዩ። ብመጽር እዚ ምሉእ ዲሞክራሲ የዘውትራ ንዝተባህላ ዝወሃብ ነጥቢ 8 ወይ ካብኡ ንላዕሊ ኮይኑ፡ ኤርትራ 2.03 ካብ 8 ብምርካብ እያ ካብ ጠቕላላ እተን ኣብቲ መጽናዕቲ ዝኣተዋ ሃገራት መበል 152፡ ካብተን ኣብ ዝለዓለ ምልኪ ዘለዋ 22 ሃገራት ድማ መበል 16 ተሰሪዓ ዘላ። ብመንጽር ናይተን ካለኦት ሃገራት ኩነታት ክረአ እንከሎ፡ እዚ ንኤርትራ ዝተዋህበ ነጥብን ደረጃ ዝተጋገነነ እዩ።
ብመሰረት እቲ ጠቕላላ ዝርዝር እተን ዳርጋ ምሉእ ዲሞክራሲ ኣለወን ዝተባህላ 24 ሃገራት ኮይነን፡ ካብኣተን እታ ቀዳመይቲ ነርወይ 9.81 ብምርካብ ኮይና፡ መበል 24 ድማ ደቡብ ኮርያ 8.03 ነጥቢ ብምርካብ እየን። ካብተን ኤርትራ እትርከበን ኣብ ኣዝዩ ሕሱም ምልኪ ዘለዋ 22 ሃገራት ድማ ቀዳመይቲ ኣፍጋኒስታን 0.32 ብምርካብ ኮይና መበል 22 ድማ ሩሲያ 2.28 ነጥብታት ብምርካብ እየን።
እቲ መጽናዕቲ ንኩነታት ዝምድና ሃገራት ምስ ዩክረይንን ሩሲያን ኣብ ግምት ዘእተወ ኮይኑ፡ እተን ኣብ ዝለዕለ ዲሞክራሲ ዝርከባ 24 ሃገራት ካብተን ንዩክረይን ዝድግፋ እየን። እተን ኣብ ሓያል ምልኪ ዝክረከባ ኤርትራ ዘላትን 22 ሃገራት ከኣ ምስ ሩሲያ ዝወገና ምዃነን እቲ መጽናዕቲ ኣርእዩ።
