ስእሊ ካብ ማሕበራዊ መድያ
ሕሉፍ ዲክታተር ኢሳያስ ኣፈወርቂ፡ ብ9 ለካቲት 2023 ገይርዎ ዘይፈልጥ ምስ ፕረሲደንት ኬንያ፡ ዊልያም ሮቶ ኮይኑ ጋዜጣዊ መግለጺ ክህብ መድረኽ ምስ ተረከበ፡ ኣብ ቅድሚ ጋዜጠኛታትን ወከልቲ ናይ ዝተፈላለያ ዓበይቲ ማዕከናት ዜናን ከም ዝተዋረደ ብዙሓት ነቲ ዝሃቦ መልሲ፡ ክትብሎ ዘሕፍር ሓሳባት ዝተኸታተሉ ርኢቶታቶም ይህብሉ ኣለዉ። እቲ ቅድሚ ናብ ምምላስ ሕቶታት ምእታዉ፡ ብዙሕ ዘህተፍተፈ ኢሳያስ፡ ዘይተጸበዮ ሕቶታት ምስ ቀረቦ ክጻወሮ ከም ዘይከኣለ ካብ ምንቅስቓሳቱ ብንጹር ይረአ ነይሩ።
ካብቲ ሰለስተ ጋዜጠኛታት ማለት ካብ ቢቢሲ፡ ዋሽንግተን ፖስትን ኣሾሾይት ፕረስን ዘቕረባ ናብ ኢሳያስ ዘተኮራ ሕቶታት ክጠቓለላ እንከለዋ፡ “ኣብዚ ርክብኩም ብዛዕባ ምውጻእ ሰራዊት ኤርትራ ካብ ትግራይ ተዘራሪብኩምዶ? እቲ ዛዕባ ኣብ መስርሕ ሰላም ኢትዮጵያ ዘለዎ ግደኸ ከመይ ርኢኹምዎ? ብዛዕባቲ ሰራዊት ኤርትራ ኣብ ትግራይ ፈጺምዎ ዝበሃል ገበናት እንታይ ትብል? ስለምንታይ ኢኹም ንህላወኹም ኣብ ትግራይ ን5 ኣዋርሕ ሓቢእኩሞ ዝነበርኩም? ኣብዚ ውግእ ካብ ሰራዊት ኢርትራ ክንደይ ዝኣክል ሞይቱ ትብሉ? ብዛዕባ ምስግጋር ስልጣንን ምርጫን ኣብ ኤርትራ እንታይ ትሓስብ ወይስ ናይ ዕድመ ልክዕ ኣብ ስልጣን ምቕጻል መደብ እዩ ዘለካ?” ዝብላ ነይረን።
ቅድም ቀዳድም ኢስያስ ወዮ ሕቶ ክምልስ ቀሪቡስ ምሕታት ምስተጀመረ ኣዝዩ ስለ ዝተሰናበደ፡ እዝኑ ከም ዝጸንዖ ኣምሲሉ ብተደጋጋሚ “ይስመዓኒ የለን” ዝብል ምስምስ ከቕርብ ፈቲኑ። ምስኡ ድማ ከምቲ ልማዱ ምስ ናይ “ድምጺ ሓፋሽ፡ ቲቪኤረን ሓዳስ ኤርትራን” ጋዜጠኛታት ዘሎ ግዲ መሲልዎ፡ ከፈራርሕን ክድህልን ዝደለየ እውን ይመስል ነይሩ።
ዘይሩ ዘይሩ ኣብቲ መልሲ ኢሉ ዝሃቦ፡ ኣብ ሕድሕዱ ዘይናበብን ዝተቖራረጸን ሓረጋት “ወኪል ኢትዮጵያ ኣብዚ እንተዝህሉ ባዕሉ መብረሆ፡ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ብኢደ ወነና ክንኣቱ ኣይንደልን፡ ብዛዕባ ምውጻእን ዘይምውጻእን ሰራዊት ካብ ትግራይ ሰለ ዘይምልከተኩም ኣይትተዃትኹና፡ ኣብ ሽግር ኢትዮጵያ ንኤርትራ ከም ምኽንያት ኣይተቕርብዋ፡” ብዝብል ዘሕፍር ኣገባብ፡ ሳላ ብውሕልነት ኬንያዊ ናይ ፕሮተኮል ሓላፊ ሃዲሙ ከይዱ። ነዚ ዝተዓዘቡ ጋዜጠኛታት ክሳብ ክንደይ ከም ዝድንጽዎም ምግማቱ ዘጸግም ኣይኮነን።
ብዛዕባቲ ኣዝዩ ርእሱ ዘዘሮን ዘሰንበዶን ንምርካብ ስልጣንን ምርጫን ከምኡ እውን ንብዝሒ ኣብ ትግራይ ዝሞቱ ኣባላት ሰራዊት ኤርትራ ዝምልከት ሕቶታት ግና ብጩቕ ክበል ኣይከኣለን። በዚ ኣጋጣሚ ኣብዚ ቀረባ ግዜ ጋዜጣዊ መግለጺ ዝሃበ ኣፈኛ ዓለምለኸ ህዝባዊ ምንቅስቓስ ይኣክል ኤርትራ ኣቶ ልኡል ዘውደ፡ ካብ እሙናት ምንጭታትና ዝረኸብናዮ ኢሉ፡ ኣብ ውግእ ትግራይ 35 ሺሕ ኣባላት ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ከም ዝሞቱን 49 ሺሕ ድማ ከም ዝቖሰሉን ምሕባሩ ዝዝከር እዩ።
እዚ ናይ ናይሮቢ ኣጋጣሚ ኢሳያስ ከምቲ ምስ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ዝለመዶ “ኣፍል ልቡ ወቒዑ ከይምለስ፡ ኣብ ዘይጸሮ ኣትዩ ከምቲ “ክረኣያ ክብላስ ይእረያ” ዝበሃል፡ ካብቲ ናይ ኣዲስ ኣበባ ውርደቱ ብዝገደደ ዝተዋረደሉን ጉዳይ ጥዕናኡ ኣብ ምልክት ሕቶ ዝኣተወሉን ኣጋጣሚ እዩ። መራሒ ኬንያ “ምስ መን ድየ ጸሚደ ጸኒሐ” ከም ዝብል ከኣ ፍሉጥ እዩ።
ኤርትራ ኣብ ናይ 2022 ዝርዝር ሃገራት ብመንጽር ዲሞክራስያዊ መዕቀኒ ካብተን ዳርጋ ዲሞክራስያዊ ኣሰር ዘየብለን ዝተባህላ ናይ መወዳእታ 22 ሃገራት፡ ካብታ መወዳእታ ዘላ ኣፍጋኒስታን ጀሚርካ ኣብ መበል 16 ሰፊራ ከም ዘላ “ግሎባል ስቴት ኦፍ ዲሞክራሲ/Global state of democracy” ዝተባህለ ትካል ሓቢሩ። እቲ ትካል ኣብ ናይ 2022 ዝርዝር መጽናዕቱ ዘእተወን 167 ሃገራት እየን።
ኣርማ ትካል፡ ካብ ማሕበራዊ መዲያ
ኣብቲ መጽናዕቲ ዝቐረቡ መምዘኒ ነጥብታት፡ ናብ 5 ጉጅለታት ዝተጠርነፉ 60 ዛዕባታት እዮም። እቶም ሓሙሽተ ጥርኑፋት መምዘንታት፡ ምርጫን ብዙሕነትን፡ ሲቪላዊ ናጽነት፡ መንግስታዊ ንጥፈታት፡ ፖለቲካዊ ተሳትፎ ህዝብን ፖለቲካዊ ባህልን ምዃኖም እቲ መጽናዕቲ ጠቒሱ። ከምዚ ዓይነት መጽናዕቲ ምክያድ በቲ ትካል ዝተጀመረ ብ2007 ኮይኑ፡ ካብ 2010 ድማ ብስሩዕ ዝወጽእ ዓመታዊ ጸብጻብ ኮይኑ ይቕጽል ኣሎ።
ኣብቲ ንሃገራት ዝወሃብ መዕቀኒ ነጥቢ፡ እቲ ዝለዓለ 8 ወይ ካብኡ ንላዕሊ እዩ። ብመጽር እዚ ምሉእ ዲሞክራሲ የዘውትራ ንዝተባህላ ዝወሃብ ነጥቢ 8 ወይ ካብኡ ንላዕሊ ኮይኑ፡ ኤርትራ 2.03 ካብ 8 ብምርካብ እያ ካብ ጠቕላላ እተን ኣብቲ መጽናዕቲ ዝኣተዋ ሃገራት መበል 152፡ ካብተን ኣብ ዝለዓለ ምልኪ ዘለዋ 22 ሃገራት ድማ መበል 16 ተሰሪዓ ዘላ። ብመንጽር ናይተን ካለኦት ሃገራት ኩነታት ክረአ እንከሎ፡ እዚ ንኤርትራ ዝተዋህበ ነጥብን ደረጃ ዝተጋገነነ እዩ።
ብመሰረት እቲ ጠቕላላ ዝርዝር እተን ዳርጋ ምሉእ ዲሞክራሲ ኣለወን ዝተባህላ 24 ሃገራት ኮይነን፡ ካብኣተን እታ ቀዳመይቲ ነርወይ 9.81 ብምርካብ ኮይና፡ መበል 24 ድማ ደቡብ ኮርያ 8.03 ነጥቢ ብምርካብ እየን። ካብተን ኤርትራ እትርከበን ኣብ ኣዝዩ ሕሱም ምልኪ ዘለዋ 22 ሃገራት ድማ ቀዳመይቲ ኣፍጋኒስታን 0.32 ብምርካብ ኮይና መበል 22 ድማ ሩሲያ 2.28 ነጥብታት ብምርካብ እየን።
እቲ መጽናዕቲ ንኩነታት ዝምድና ሃገራት ምስ ዩክረይንን ሩሲያን ኣብ ግምት ዘእተወ ኮይኑ፡ እተን ኣብ ዝለዕለ ዲሞክራሲ ዝርከባ 24 ሃገራት ካብተን ንዩክረይን ዝድግፋ እየን። እተን ኣብ ሓያል ምልኪ ዝክረከባ ኤርትራ ዘላትን 22 ሃገራት ከኣ ምስ ሩሲያ ዝወገና ምዃነን እቲ መጽናዕቲ ኣርእዩ።
ኮሚሽነር ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ውድብ ሕቡራት ሃገራት፡ ፍሊፖ ግራንድ ብ7 ለካቲት 2023 ኣብ ኢትዮጵያ ከባቢ ዳባት/ጎንደር ናብ ዝርከብ መደበር ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣለምዋጭ ከም ዝበጽሑ ካብ ቢቢሲን ድምጺ ኣሜሪካን ዝተረኽበ ሓበሬታ ኣረዲኡ።
እቶም ኮሚሽነር ድሕሪ ምብጸሖም ኣብ ዝሃብዎ መግለጺ፡ ኣብቲ መደበር፡ ካብተን ኣብ ትግራይ ዝነበራ ብሰንኪ ውግእ ዝፈረሳ ኣርባዕተ መደበራት ዝመጹ 23 ሺሕ ኤርትራውያን ስደተኛታት ከም ዘለዉ ጠቒሶም። ኣብ ኣተሓሕዛ ናይቲ መደበር መንግስቲ ኢትዮጵያን ናይቲ ከባቢ ኣመሓደርትን ምስቲ ኮሚሽን ንዝገብርዎ ምትሕብባር ከም ዘመስገኑ እውን ተሓቢሩ።
ኮሚሽነር ፍሊፖ ግራንድ ምስ ተወከልቲ ናይቶም ስደተኛታት ኣብ ዝገበርዎ ርክብ፡ እቲ መደበር ዘለዎ ጸገም ከም ዝርድኡን ንምፍታሑ እቲ ኮሚሽን ዝከኣሎ ከም ዝገብር ቃል ከም ዝኣተዉሎምን ቢቢሲ ንተለቪዥን ኢትዮጵያ ብምጥቃስ ሓቢሩ። እቶም ኮሚሽነር ናይቶም ስደተኛታት ጸገም ብጽሑፍ ከም ዝበጸሖም ጠቒሶም፡ ነቲ ጸገማት ንምፍታሕ ተወሳኺ በጀት ከም ዘድልን ነዚ ንምምላእ ካብ ግብረ-ሰናይ ትካላት ከም ዝሓቱን ኣረዲኦም።
እቶም ስደተኛታት ብወገኖም እቲ መደበር ብባህሪኡ ንስደተኛታት ከምዘይጥዕም ጠቒሶም፡ ናይ ቀረባት ጸገምን፡ ብሰንኪ ኣብቲ ከባቢ ዕጡቓት ምህላዎምን ናይ ድሕንነት ስግኣት ከምዘጋጥም እዮም ብተደጋጋሚ ክጠቕሱ ዝጸንሑ።
ብኻልእ ወገን ድማ ኮሚሽነር ፍሊፖ ግራንድ ናብ ክተማ መቐለ ተጓዒዞም ናይቶም ብሰንኪ ውግእ ተመዛቢሎም ኣብ መጽለሊ ቦታታት ዘለዉ በጺሖም ኩነታቶም ከም ዝተረድኡ ተሓቢሩ።
ንግዳዊ ባንክ ኢትዮጵያ፡ ጨንፈር መቐለ
መንግስታዊ ንግዳዊ ባንክ ኢትዮጵያ፡ ኣብ ትግራይ ካብ 7 ጥሪ 2023 ጀሚሩ ኣብ 31 ጨናፍሩ ናይቲ ክልል ስሩዕ ኣገልግሎት ክህብ ከም ዝጀመራ ተፈሊጡ። በቲ ዝተዋህበ ሓበሬታ መሰረት እተን ኣገልግሎት ዝህባ ጨናፍር ብተሌኮም፡ ናይ ኢንተርነት መስመር ኣብ ዝተዘርገሓሉ ከባቢ ዝርከባ እየን። ኣብተን ዝተረፋ ጨናፍር ድማ ናይ ኢንተርነት መስመር ኣብ ዝተዘርገሓሉ እዋን ኣገልግሎት ምሃብ ክቕጽል እዩ።
በቲ ሓበሬታ መሰረት፡ እቲ ኣወሃህባ ኣገልግሎት ከምቲ ናይ ካልእ ከባቢታት ኢትዮጵያ ተመሳሳሊ ኮይኑ፡ ተጠቀምቲ ኣብ ሓደ ግዜ ክሳብ 50 ሺሕ ብር ከውጽኡ ከም ዝኽእሉን ብነባር ኮነ ሓድሽ ሕሳብ ማዕረ ከም ዝግልገሉን ተሓቢሩ። እንተኾነ ሓደ ሰብ ናይዚ ኣገልግሎት ተጠቃሚ ክኸውን ዝኽእል ኣብቲ መጀመርያ ሕሳብ ዝኸፈተሉ ጨንፈር ጥራይ እዩ። ካብ ወጻኢ ዝለኣኽ ገንዘብ እውን ከምቲ ልሙድ ኣሰራርሓ ናብ ሕሳብ ናይቲ ተቐባሊ ምስ ኣተወ ኣውጺኡ ክግልገለሉ ይኽእል እዩ።
ንግዳዊ ባንክ ኢትዮጵያ ነዚ ኣገልግሎት ዝህብ ዘሎ፡ ኣብ ዝሓለፈ መዓልታት ተዛተይቲ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ክልል ትግራይን ምስ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ተራኺቦም፡ ብዛዕባ ዝተፈላለዩ ጉዳያት ድሕሪ ምምይያጦም፡ ናብ ትግራይ 5 ቢልዮን ብር ንክለኣኽ እሞ ናብ ባንክታት ክከፋፈል ምስተወሰነ እዩ።
ንግዳዊ ባንኪ ኢትዮጵያ፡ ቅድሚ ሕጂ እውን ኣብ ትግራይ ተኸፊቱኳ እንተነበረ፡ ብዘይካ ካብ ወጻኢ ካብ ዝተላእከ ገንዘብ ኣብ ሓደ ግዜ 2,000 ብር ምሃብ፡ ስሩዕ ባንካዊ ኣገልግሎት ክህብ ኣይጸንሐን። ካብዚ ንደሓር መንግስታዊ ንግዳዊ ባንኪ ኢትዮጵያ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኩለን ባንክታት ኣብ ትግራይ ኣገልግሎት ክህባ ትጽቢት ኣሎ። ምጅማር ስሩዕ ኣገልግሎት ባንክታት ነቲ ኣብ ትግራይ ዝካየድ ምቕራብ ረዲአት እውን ሓጋዚ እዩ።
ሱዳን ዝተወንዘፈ ናይ ሕብረት ኣፍሪቃ ኣባልነታ ክለዓለላ ትሓትት ኣላ
Written by ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤ
ኮሚተ ሰላምን ጸጥታን ሕብረት ኣፍሪቃ፡ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ብዛዕባ ኩነታት ሱዳን እናዘተየ
ሱዳን ዝተወንዘፈ ናይ ሕብረት ኣፍሪቃ ኣባልነታ ክምለሰላ ከም እትደሊ፡ ናይታ ሃገር ሚኒስተሪ ወጻኢ ጉዳያት ብ5 ለካቲት 2023 ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ ሓቢሩ። ሱዳን ኣባልነታ ዝተወንዘፈ፡ ኣብ ወርሒ ጥቅምቲ 2021 ኣብ ልዕሊቲ ብሲቪል ዝምራሕ መሰጋገሪ መንግስቲ ወተሃደራዊ ዕልዋ ብምክያዱ እዩ።
ናይ ሕብረት ኣፍሪቃ ኮሚተ ሰላምን ጸጥታን ኣብ ልዕሊ ሱዳን ናይ ምውንዛፍ ስጉምቲ ዝወሰደ ድሕሪቲ ብመሪሕነት ጀነራል ዓብደል ፈታሕ ኣልቡርሃን፡ ድሕሪ ምውጋድ መንግስቲ ፕረሲደንት ዑመር ኣልበሽር ንካለኣይ ግዜ ዝተኻየደ ዕልዋ መንግስቲ እዩ። እቲ ናይ ሱዳን ካብ ንጥፈታት ሕብረት ኣፍሪቃ ምውንዛፍ፡ ክሳብ ኣብታ ሃገር ሲቪላዊ መንግስቲ ዝምስረት ዝቕጽል ምንባሩ እቲ ሕብረት ክገልጾ ዝጸንሐ እዩ።
ዋላኳ ኣብ ሱዳን እቲ ወተሃደራዊ ምምሕዳር ቀጻሊ እንተሎ፡ እቲ መንግስቲ ካብ ዝሓለፈ ወርሒ ጥቅምቲ 2022 ጀሚሩ፡ ኢብራሂም ጃብር ንዝተባህሉ ኣባል መሪሕነቱ ናብተን ኣባል ኮሚተ ሰላምን ጸጥታን ሕብረት ኣፍሪቃ ዝኾና ሃገራት ኣዋፊሩ፡ ኣባልነት ሱዳን ናብ ንቡር ንክምለስ ከረድኡ ክንቀሳቐሱ ከም ዝጸንሑ እቲ ዜና ሓቢሩ።
ካብ ናይ ሱዳን ወጻኢ ጉዳያት ሚኒስትሪ፡ ደፍዓላ ኣልሓጅ ብወገኖም፡ ኣብዚ ቅንያት፡ ኣዲስ ኣበባ ኣብ ዝርከብ ቤት ጽሕፈት ሕብረት ኣፍሪቃ፡ ምስ ኣባላት ኮሚተ ሰላምን ጸጥታን ናይቲ ሕብረት ብዛዕባ ሱዳን ካብ ምውንዛፍ ንጥፈታታ እትወጸሉ ክዝትዩ ከም ዝቐነዩ ተፈሊጡ’ሎ።
ኤርትራ፡ ካብተን ቀዳሞት ብልሽውና ዝረኣየለን 20 ሃገራት ምዃና ተሓቢሩ
Written by ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤ
ናይ ሃገራት ናይ ብልሽውና ደረጃታት ዝከታተል corruption perception ዝተባህለ ኣካል ኣብ ዝገበሮ ናይ 2022 መጽናዕቲ: ኤርትራ ሓንቲ ካብተን ቀዳሞት ብዝለዓለ ደረጃ ብልሽውና ዝረኣየለን 20 ሃገራት ምዃና ሓቢሩ። ናይ ሃገራት ደረጃ ብልሽውና ንምውጻእ፡ ካብ ሓደ ክሳብ ሚእቲ ነጥቢ ዝወሃበን ኮይኑ፡ እተን ሚእቲ ዝወሃበን እተን ብልሽውና ዘይረኣየለን ሃገራት ኮይነን፡ ዜሮን ናብ ዜሮ ዝቐረበን ነጥቢ ዝረኽባ ድማ ምጥፍፋእ ብዝለዓለ ደረጃ ዝሳዕረረለን እየ።
በዚ መሰረት ኣብ ናይ 2022 መጽናዕቲ ደንማርክ 90% ብምርካብ ቀዳመይቲ ብልሽውና ብዝተሓተ ደረጃ ዘይረኣየላ ሃገር ክትከውን እንከላ፡ ፊንላንድን ነውዘላንድን ድማ ነፍሲ ወከፈን 87%፡ ብምርካብ 2ይ ደረጃ ሒዘን ተመዝጊበን። ኖርወይ፡ ሲንጋፖር፡ ሽወደን፡ ስዊዘርላንድ፡ ኔዘርላንድ፡ ጀርመን ኣየርናድን ድማ ካብተን ቀዳሞት 10 ዝወሓደ ብልሽውና ዝረኣየለን ኮይነን ተጠቒሰን።
ኤርትራ 22% ብምርካብ ማዕረ ሱዳን ካብተን 20 ቀዳሞት ዝለዓለ ብልሽውና ዝረኣየን ሃገራት ኮይና፡ ካብተን 180 ሃገራት ኣብ መበል 162 ተሰሪዓ። ምስ ናይ 2021 ክወዳደር እንከሎ ኤርትራ ብሓደ ደረጃ ከም ዝንቆልቆለት ኣብቲ መጽናዕቲ ሰፊሩ። ሶማሊያ 12% ብምርካብ ካብተን ኣብቲ መጽናዕቲ ዝኣተዋ 180 ሃገራት ዝለዓለ ብልሽውና ዝረኣየላ ሃገር ኮይና። ሶርያን ደቡብ ሱዳንን ድማ ነፍሲ ወከፈን 13% ብምርካብ 2ይትን 3ይትን ኣደዳ ብልሽውናዝኾና ሃገራት ኮይነን ኣብቲ ሰንጠረዥ ሰፊረን። ኣብ ርእሲዚ፡ ቬንዝዋላ፡ የመን ሊቢያ፡ ሰሜን ኮርያ፡ ሃይትን ኢኳቶሪኣል ጊኒን ኣካል እተን ቀዳሞት ብብልሽውና ዝተጠቕዓ 10 ሃገራት እየን።
እቲ ነዚ መጽናዕቲ ዘካየደ ኣካል ከም ዝሓበሮ፡ ማእከላይ መዕቀኒ ካብ ሚእቲ 43 ነጥቢ ምርካብ እዩ። በቲ መጽናዕቲ መሰረት ዝያዳ ክልተ ሲሶ ካብተን 180 ሃገራት ትሕቲ 50% ዝረኸባ እየን። ኤርትራ እትርከበን 26 ሃገራት ድማ ካብቲ ማእከላይ መዕቀኒ 43% ንታሕቲ ዝረኸባ ኮይነን ከም ዝተመዝገባ ተሓቢሩ። ኢትዮጵያ ድማ 38% ረኺባ፡ ኣብ መበል 94 ተሰሪዓ ትርከብ።
ተወከልቲ ትግራይ ምስ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ኣብይ ኣሕመድ ተራኺቦም
Written by ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤ
ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ብ3 ለካቲት 2023 ምስ ኣባላት ኮሚተ ስምምዕ ሰላም፡ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ክልል ትግራይን ኣብ ደቡብ ክልል ኢትዮጵያ፡ ሃላላ ኣብ ዝተባህለ መዘናግዒ ቦታ ብኣካል ተራኺቦም ከም ዝተዛተዩ ማዕከን ዜና ቢቢሲ ሓቢራ።
ኣብቲ ዘተ፡ ክሳብ ሕጂ ኣብ ኣፈጻጽማ ስምምዕ ደቡብ ኣፍሪቃን ኬንያን፡ ዝተተግበሩን ዘይተተግበሩን ስራሕቲ ክግምግሙ እንከለው፡ ኣብ መጻኢ ንዝካየዱ ዕማማት ኣመልኪቶም'ውን ደማ ከም ዝተዘራረቡ እቲ ካብ ቢቢሲ ዝተረኽበ ሓበሬታ ኣመልኪቱ። ኣብቲ ርክብ ብወገን ትግራይ ኣቶ ጌታቸው ረዳ፡ ሌተናል ጀነራል ጻድቃን ገ/ትንሳኤ፡ ሌተናል ጀነራል ታደሰ ወረደን ኣንበሳደር ወንድሙ ኣሳምነውን ዘለዉዎም ተረኺቦም።
ብወገን ፈደራላዊ ሪፑብሊክ መንግስቲ ኢትዮጵያ ድማ፡ ቀዳማይ ሚኒስተር ዶር ኣብይ ኣሕመድ ዝመርሖም፡ ምክትል ቀዳማይ ምኒስተር ኣቶ ደመቀ መኮነን፡ ሓላቓ ስታፍ ሰራዊት ኢትዮጵያ ፊልድ ማርሻን ብርሃኑ ጁላ፡ ኣማኻሪ ጸጥታ ቀዳማይ ሚኒስተር ኣንበሳደር ሬድዋን ሑሴንን ሚኒስተር ምክልኻል ዶ/ር ኣብረሃም በላይን ዝርከብዎም ላዕለዎት ሓለፍቲ ተሳቲፎም።
ኣቶ ጌታቸው ረዳ ብዛዓብቲ ርክብ ተሓቲቱ ኣብ ዝሃቦ መብርሂ፡ እቲ ርክብ ከም ዝተኻየደ ኣረጋጊጹ፡ ዕላምኡ ድማ ብመሰረት እቲ ተበጺሑ ዘሎ ስምምዕ ዝተተግበረን ዘይተተግበረን ምድህሳስ ኮይኑ፡ እቲ ዘይተተግብረ ዝትግበረሉ ኣቕጣጫ ንምቕማጥ ምንባሩ ጠቒሱ ኣውንታዊ ምንባሩ ሓቢሩ። ኣቶ ጌታቸው ኣተሓሒዙ ብወገን ህዝቢ ትግራይ ድሕሪ ሕጂ ናብ ውግእ ናይ ምምላስ ድሌት ከም ዘየለ ጠቒሱ፡ ኣብዚ እዋንዚ ኣብ መንጎ ክልቲኦም ወገናት ምትእምማን ይዓቢ ከምዘሎ’ውን ሓቢሩ።
ካብ ማሕበራዊ መራኸቢ ዝተወስደ ምስሊ
ሶማልያዊ ኣማኻሪ ሓሰን ሼኽ ዓሊ፡ ምስ ድምጺ ኣሜሪካ ፕሮግራም እንግሊዘኛ ኣብ ዝገበርዎ ቃለ መሓትት፡ ሃገሮም ኣብ ዝሓለፈ ሰሙናት ናብ ኤርትራን ኡጋንዳን ነፍሲ ወከፈን 3 ሺሕ ከምኡ ድማ 6 ሺሕ ናብ ኢትዮጵያን ግብጽን ብድምር 12 ሺሕ መንእሰያት ንወተሃደራዊ ታዕሊም ምልኣኻ ምሕባሮም ድምጺ ኣሜሪካ ሓቢራ። ብመሰረት ቃለ መጠይቕ ናይቶም ኣማኻሪ፡ እቲ ትልሚ ኣካል ናይቲ ክሳብ መወዳእታ 2023 ኣብ ዘሎ ግዜ 15 ሺሕ ሶማላውያን ወተሃደራት ናይ ምስልጣን መደቦም እዩ።
ኣብ ሶማሊያ ዘለዉ ናይ ፖለቲካ ክኢላታትን ሓድሽ ሓሳብ ኣመንጨውትን ብወገኖም ከም ዝገልጽዎ፡ እዚ ኣብ ዝተፈላለያ ሃገራት ወተሃደራት ናይ ምስልጣን መደብዚ፡ ኣብ ሶማሊያ ዘሎ ሓላው ሰላም ሕብረት ኣፍሪቃ ኣብ ወርሒ ታሕሳስ 2024 ክወጽእ እንከሎ 24 ሺሕ ወተሃደራት ኣዳሊኻ ጸጥታዊ ሓላፍነት ንምርካብ ናይ ዝካየድ ምቅርራብ ኣካል እዩ። እንተኾነ እዚ ተታሒዙ ዘሎ መደብ ዝተጋነነ እዩ ዝብል ስግኣት ኣለዎም።
እቶም ኣማኻሪ ሓሰን ሼኽ ዓሊ፡ ካብቶም ካብ 2019 ናብ ኤርትራ ዝተላእኩ መንእሰያት ኩሎም ከይተመልሱ፡ ስለምንታይ ካለኦት ናብ ኤርትራ ምስዳድ ንዝብል እዚ ናይ ሎሚ መደብ ኣብ ግሉጽነት ዝተሰረተ እዩ ብዝብል ከም ዝመለስዎ ተሓቢሩ።
እዚ ከምዚሉ እንከሎ ኣብ ርእሲቶም 3ሺሕ መንእሰያት ሶማላውያን፡ ካለኦት ካብ 30 ዘይውሕዱ ኣባላት ፖሊስ ንዝለዓል ስልጠና ናብ ኢትዮጵያ ተላኢኾም ኣለዉ።
ብኻልእ ወገን ድማ መራሕቲ ናይተን ምስ ሶማልያ ዝዳወባን ናብታ ሃገር ሰራዊተን ዝለኣኻን ሃገራት፡ ኢትዮጵያ፡ ኬንያን ጅቡትን ብ1 ለካቲት 2023 ኣብ ዋና ከተማ ሶማሊያ መቃድሾ ኣኼባ ኣካይዶም። ዕላማ ናይቲ ኣኼባ ኣብቲ ሶማሊያ ኣንጻር ኣልሸባብ ተካይዶ ዘላን ክሳብ መወዳእታ 2023 ክውደኦ እየ ኢላ መደብ ዝሓዘትሉን ውግእ ዝተሓባበርሉ መንገዲ ንምድህሳስ ምዃኑ ናይተን ሃገራት ማዕከናት ዜና ገሊጸን። እዚ ድማ ቀርኒ ኣፍሪቃ ኣብ ወጥሪ ከም ዘሎ ዘመልክት እዩ።
ሓደ ሱዳናዊ ኣብቲ ምስ ኢትዮጵያ ዘራኽብ ዶብ፡ ሓደ ቻይናዊ ድማ ካብ ከተማ ኣዲስ ኣበባ ንወገን ሰሜናዊ ምዕራብ 160 ኪሎሜተር ርሒቓ ናብ ባህርዳር ኣብ ዝወስድ ዋና መንገዲ እትርከብ ከተማ ደብረ ጉራቻ ብ31 ጥሪ 2023 ብዕጡቓት ከም ዝተቐትሉ ተሓቢሩ።
ማዕከን ዜና ሱዳን ትሪቡን ከም ዝሓበረቶ እቲ ከራር መሓመድ ሙሳ ዝተባህለ ሱዳናዊ ጓሳ በሳንዳ ኣብ ዝተባህለ ናብ ግዝኣት ሱዳን 2 ኪሎሜተር ንውሽጢ ኣቲኻ ኣብ ዝርከብ ፍሉይ ቦታ ከብቱ ክሰርቁ ዝመጹ ክከላኸል እንከሎ ብዕጡቓት ፋኖ ኣምሓራ ከም ዝተቐትለ ጠቒሳ
እቲ ዜና ብምትሕሓዝ ነቲ ኣብ ዶባት ዘሎ ጸገም ብስምምዕ ንምፍታሕ ኣብ ኣዲስ ኣበባን ካርቱምንኳ ፈተነታት ዝካየድ እንተኾነ፡ ኣብቲ ኣልፋሽቃ ዝበሃል ከባቢ ግና ከብቲ ንምስራቕ ብፋኖ ዝግበር ፈተነታት ቃጻሊ ምህላዉ ኣስፊሩ። ድሕሪቲ ቅትለት ነቲ ኩነታት ንምዕጋት ሻምበል መሓመድ ኣልሓሰን ብዝተባህለ ኣዛዚ ዝምራሕ ናይ ሱዳን ፖሊስ ከም ዝተዋፈረን ብዛዕባቲ ቅትለት ናብ ኢትዮጵያ ዝቐርብ ናይ ገበን ፋይል ከም ዝተኸፍተን እቲ ዜና ብተወሳኺ ሕቢሩ።
ድሕርቲ ዘጋጠመ ቅትለት ናይቲ ከባቢ ሓላፊ ባህላዊ ምምሕዳር ዓሌት በኒዓምር፡ መሓመድ ሓሰን ሓጅ ኣጋ ናይቲ ከባቢ መንግስታዊ ምምሕዳር እኹል ቀወምቲ ሓይልታት ጸጥታ ንክምድብ ጸዊዑ፡ ናይተን ዝተዘመታ ከብቲ ካሕሳ ክወሃብ ድማ ሓቲቱ።
እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ኣብ ክልል ኦሮምያ ኣብ እትርከብ ከተማ ደብረጉራቻ፡ ኣብ ልዕሊ 9 ቻይናውያን መንነቶም ብዘይተፈልጡ ዕጡቓት መጥቃዕቲ ከም ዝተረፈጸመን ሓደ ካብኣቶም ሞይቱ፡ እቶም ዝተረፉ ከም ዝቖሰሉን ተሓቢሩ። ድሕሪዚ ተረኽቦ ኤምባሲ ቻይና ኣብ ኣዲስ ኣበባ ዜጋታቱ ኣብ ኢትዮጵያ ክንቀሳቐሱ እንከለዉ ዝለዓለ ጥንቃቐ ንክገብሩ ዝተሓሳስብ መግለጺ ከም ዘውጸአ ተፈሊጡ። ናይቶም ነቲ መጥቃዕቲ ዝወሰዱ መንነትን ዕላማን’ኳ እንተዘይተገልጸ፡ እቲ ከባቢ ዕጡቓት ግንባር ናጽነት ኦሮሞ ተመሳሳሊ ስጉምቲ ዝወስድሉ እዩ።
ኣብ ሱዳን ንስደተኛታት ብዝምልከት ዝወጸ ጸብጻብ ከም ዝሓበሮ፡ ከባቢ ሓደ ሚልዮን ስደተኛታት ብምዕቋብ እታ ሃገር ካብ ኣፍሪቃ ካለኣይቲ ምዃና ክሕበር እንከሎ: ቀዳመይቲ መን ምዃና ከም ዘይተጠቕሰት መርበብ ሱዳን ትሪቡን/sudan tribune ኣፍሊጣ። ዓመታዊ ናይ ሱዳን ምላሽ ንስደተኛታትን ትልምን ከም ዘስፈሮÜ ንናይ 2023 መዕቆቢ ስደተኛታት ዝኸውን ኣዳልያ ከምዘላ ተሓቢሩ።
ኣብ ሱዳን ካብ 1965 ጀሚሩ ዝተዓቑቡ ስደተኛታት ካብ ሃገራት፡ ደቡብ ሱዳን፡ ኤርትራ፡ ኢትዮጵያ፡ ማእከላይ ኣፍሪቃ፡ ቻድ፡ ሱሪያ፡ የመን፡ ሶማሊያን ዲሞክራስያዊት ሪፐብሊክ ኮንጎን ምዃኖም ኣብቲ ዜና ሰፊሩ። ኣብ ትሕቲ መሪሕነት ኮሚሽን ስደተኛታት ሱዳን ብምትሕብባር ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ሕቡራት ሃገራት፡ ድሌት ስደተኛታት ኣብ ግምት ብዘእተወ ኣብ ግብሪ ንምውዓል ዘኽእል ንገንዘብ ዝምልከት ትልሚ ከም ዝሰርዐ ተጠቒሱ።
ካብቶም ስደተኛታት፡ ከም ናይ ኢትዮጵያ ዝኣመሰሉ ኣብዚ ቀረባ ግዜ ምስ ዝተፈጥረ ኩነታት ናብ ሱዳን ዝኣተዉ ኮይኖም፡ ከም ናይ ኤርትራ ዝኣመሰሉ ግና ቅድሚ ዓሰርተታት ዓመታት ካብ ሃገሮም ወጺኦም ክስደዱ ዝተገደዱ ምዃኖምን እቲ ንኣተሓሕዛ ስደተኛታት ብዝምልከት ዝወጸ ትልሚ ነዚ ኣብ ግምት ዘእተወ ምዃኑን ኣብቲ ዜናዊ ጸብጻብ ሰፊሩ። ካብቶም ኣብ ሱዳን ዘለዉ ጠቕላላ ስደተኛታት ደቡብ ሱዳንናውያ ልዕሊ 800 ሺሕ እዮም።
ካብ ክፍሊ ሃገራት ሱዳን፡ ካርቱምን ዋይት ናይልን ክልቲአን ካብ ፍርቂ ንላዕሊ ካብቲ ስደተኛ ዘዕቆባ እየን። ኣብ ሱዳን ካብ ዘለዉ ስደተኛታት እቶም 38% ኣብተን መብዛሕተአን ኣብ ከሰላ፡ ገዳርፍ፡ ዋይት ናይልን ዳርፎርን ዘለዋ 25 መደበራት ዝተዓቖቡ እዮም። እቶም ዝተረፉ 62% ድማ ኣብ ከተማታት፡ ማሕበረ ሰባትን ዓድታትን ሱዳን ዝነብሩ እዮም። መንግስቲ ሱዳን ነቲ ምስ ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ውድብ ሕቡራት ሃገራት ኮይኑ፡ ተሊምዎ ዘሎ መደብ ናይ 2023 ኣብ ግብሪ ንምውዓል እንተ ወሓደ 396 ሚልዮን ዶላር ከም ዘድሊ ኣብቲ ጸብጻብ ተጠቒሱ።
More...
ሊንዳ ቶማስ ግሪንፊልድ፡ ኣንበሳደር ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ ኣብ ሕቡራት ሃገራት፡ ሰራዊት ኤርትራ ከምቲ ሓለፍቲ ኢትዮጵያ ዝብልዎ ካብ ትግራይ ጠቕሊሉ ከምዘይወጸ ኣብ መገሻአን ካብ ከተማ ናይሮቢ ሓቢረን። እተን ኣንበሳድር ንጋዜጠኛታት ኣብ ዝሃበኦ መግለጺ ሰራዊት ኤርትራ ናብ ዶብ ገጹ ተንቀሳቒሱ እምበር በቲ ዲፕሎማት ዝጽበይዎ ኣገባብ ካብ ትግራይ ኣይወጸን ኢለን።
በቲ ናይተን ኣንበሳደር መግለጺ መሰረት፡ ሰራዊት ኤርትራ ካብ ዓበይቲ ከተማታት ትግራይ ብመካይን ተጻዒኑ ክወጽእ ተራእዩ ዝብል ሓበሬታኳ እንተነበረ፡ ካለኦት ወገናት ድማ “ናይ ወጻኢ ሓልታት ካብ ትግራይ ምሉእ ብምሉእ ኣይወጸን” ዝብል ምስክርነት ከም ዝህቡ እተን ኣንበሳደር ገሊጸን። ናይ ኤርትራ ሰራዊት ካብ ትግራይ ምውጻእ በቶም ነቲ ስምምዕ ዝፈረሙ ኣካላት ኮነ፡ ብተዓዘብቲ ናይቲ ስምምዕ ከምዘይተረጋገጸ ኣብቲ ዜና ተጠቒሱ።
እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ተሾመ ገመቹ ዝተባህሉ ኢትዮጵያ መጀር ጀነራል፡ ብ21 ጥሪ 2023 ኣብ ኣዲስ ኣበባ ንወጻእተኛታትን ኣባላት ቀይሕ መስቀልን ኣብ ዝሃብዎ መግለጺ ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ትግራይ ብዘይካ ሓይልታት ምክልኻል ፈደራል ኢትዮጵያ ካልእ ዕጡቕ ሓይሊ ከምዘየለ ዝሕብር መግለጺ ሂቦም።
ኣቶ ጌታቸው ረዳ ወሃቢ ቃልን ኣማኻሪ ፕረሲደንትን ክልላዊ መንግስቲ ትግራይ ብወገኖም፡ ኣብ ናይ ትዊተር ገጾም ኣብ ዝጸሓፍዎ፡ ነቲ እቶም ኢትዮጵያዊ ጀነራል ዝሃብዎ መግለጺ ብምቅዋም፡ ኣብዚ እዋንዚ ብኣሸሓት ዝቑጸሩ ኣባላት ሰራዊት ኤርትራን ዕጡቓት ሓይሊ ኣምሓራን ኣብ መሬት ትግራይ ከም ዘለዉ ገሊጾም።
ዜናዊ ጸብጻብ፡ ብጻይ መንግስተኣብ ኣስመሮም ኣብ ኮንፈረንስ መንእሰያት ዓፋር ተሳቲፉ
Written by ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤ
ብጻይ መንግስተኣብ ኣስመሮም ኣባል ፈጻሚ ሽማግለን ሓላፊ ቤት ጽሕፈት ውደባዊ ጉዳያት ሰዲህኤን፡ ብ28 ጥሪ 2023 ብመንእሰያት ውድብ ዓፋር ቀይሕ ባሕሪ፡ “ንማሕበራዊ፡ ቁጠባውን ፖለቲካውን በደላትን ግዙፍ ግህሰታት ሰብኣዊ መሰላትን ምልላይን መፍትሒታት ምርካብን” ኣብ ትሕቲ ዝብል ኣርእስቲ፡ ኣብ ከተማ ቨስተሮስ፡ ሽወደን ኣብ ዝተዳለወ ዓመታዊ ኮንፈረንስ ተሳቲፉ። ብጻይ መንግስተኣብ ኣብዚ ንሰዲህኤ ወኪሉ ተሳቲፉ ቃል ዘስመዓሉ ኮንፈረንስ፡ ንዝተገብረሉ ዕድመ ኣመስጊኑ ንተሳተፍቲ ዓመተ 2023 ናይ ሰላም፡ ፍትሒን ዓወትን ክትከውን ሰናይ ትምኒቱ ገሊጹ።
ኣብቲ ዘስመዖ ቃል፡ ሃገርና ነዊሕ ገማግም ቀይሕ ባሕሪ ምስ ወደባቱን ማርሳታቱን ከም እትውንን ተበሃጊት ምዃና ጠቒሱ፡ ብፍላይ ከባቢ ደንከልያ ፖታሽ፡ ጨው፡ ነዳዲ ጋዝን ዝተፈላለዩ ተፈጥሮኣዊ ሃብትን ከም ዘለዋ ሓቢሩ። ምስዚ ኩሉ ግና ህዝቢ ኤርትራ ብሰንኪ ግጉይ ምሕደራ ህግደፍ ህዝባ ናይ ሃብታ ተጠቃሚ ክኸውን ከምዘይከኣለ ጠቒሱ፡ ስዑዲ ዓረብን ዓረብ ዓማራትን ካልኦት ሃገራት ማእከላይ ምብራቕን እስያን ህዝበን ኣብ ዝለዕለ ደረጃ መነባብሮ ዝርከብ ካብ ናትና ዝበለጸ ጸጋ ስለዘለወን ዘይኮና ብሳላ ዝሓሸ ምምሕዳር እዩ ኢሉ።
ሃገርና እትርከበሉ ከባቢ ቀይሕ ባሕሪ ተፈጥሮ ሃብትን ተበሃጊ ኣቀማምጣን ስለ ዘለዎ፡ ኣብ ዝሓለፈ ታሪኽና ኣሜሪካን ምዕራባውያን ሃገራትን ንረብሓአን ክብላ ንኤርትራ ምስ ኢትዮጵያ ብፈደረሽን ከም ዝቖረነኣ ብምሕባር፡ ሎሚ እውን ምዕራባውያንን ምብራቓውያንን ኣብ ዞባ ቀርኒ ኣፍሪቃ ይወዳደሩ ከም ዘለዉ ኣዘኻኺሩ። ህዝቢ ኤርትራ ድማ ኣብ መንጎ ንጹልን ጸላኢ ዝዕድምን ፖሊሲ ህግደፍን ረብሐኦም ዘቐድሙ ኣህጉራውያን ሓይልታትን ተቐርቂሩ ኣደዳ ኩሉ ማሕበራዊ ጸገማት ኮይኸውን ኣሎ ክብል ብዝርዝር ኣብሪሁ።
ብጻይ መንግስተኣብ ኣብዚ መደርኡ ብልጽግትን ምዕብልትን ኤርትራ ናይ ምህናጽ ሓላፍነት ዝስከም እቲ ክመሃርን ክሰርሕን ዝኽእል፡ ሞተር ሕብርተሰብ ዝኾነ መንእሰይ ምዃኑ ጠቒሱ፡ መንእሰያት ናብዚ ንክበቕዑ ብፍልጠት ክዕጠቕ ስለ ዝግበኦም ኣብዚ ዘለውዎ ሃገር ንዘሎ ዕድላት ተጠቒሞም፡ ክመሃሩን ዲሞክራሲያዊ ባህሊ ከማዕብሉን ከም ዝግበኦም ምዒዱ። ብመጽር ዕላማቲ ኮንፈረንሶም፡ ዝያዳ ከቕልብሎም ብዝብል ከኣ ነዞም ዝስዕቡ ነጥብታት ዘርዚሩ፡
1. ነቲ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ጠንቂ ኩሉ ጸገማትና ዝዀነ ዲክታቶርያዊ ስርዓት ምእላይ፥
2. ልዑላውነት ናይ ሕጊ ዘረጋግጽ ዲሞክራስያውን ቅዋማውን ስርዓት ምህናጽ፥
3. ብዘይ ሰላም ፍትሕን ብልጽግናን ክረጋገጽ ከምዘይክእል ምእማን፥
4. ሓድነት ናይ ህዝብን መሬትን ምዕቃብ፥
5. ዘይተማህረ ነየድሕን ዘይተወቕረ ነየጥሕን ዝብል ምስላ ከም መምርሒ ወሲድካ፡ መንእሰያት ኤርትራ ኣብ መኣዲ ኣካዳሚያውን ሞያውን ትምህርትን ዘመናዊ ተክኖሎጅን ከምዝጽመዱ ምግባር፥
6. ግደ ስድራቤትን ግደ ሃይማኖታዊ ትካላትን ኣብ ህንጻ ጥዑይ ሕብረተሰብ ምኽባር፥
7. ዘይምእኩል ስርዓተ-ምሕደራ ምኽታል. . .ወዘተ።
ኣብ መደምደምታ ቃሉ ከኣ፡ ኮንፈረንሶም ንክዕወት ብምምናይ፡ ኣብ መንጐ ዲሞክራስያዊ ውድብ ዓፋር ቀይሕ ባሕርን ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራን ዘሎ ዝምድና እናዓበየ ክኸይድ ዘለዎ ትምኒት ገሊጹ። ወደብቲ እቲ ኮንፈረንስ ብወገኖም ንተሳትፎ ብጻይ መንግስተኣብ ብምምጓስ ናይ ተሳትፎ ምስክር ወረቐት ኣበርኪተምሉ።
ኣብዚ ኮንፈረንስ ኣሕዋት ነጋሽ ዑስማንን ኢድሪስ ኑሩን ንኤርትራዊ ሃገራዊ ባይቶ ንዲሞክራስያዊ ለውጢ ብምውካል ተሳቲፎም።
ሲነዶስ ኦርተዶኩሳዊት ቤተ ክርስትያ ኢትዮጵያ ብ26 ጥሪ 2023 ናይ ሰለስተ ጳጳሳት ሃይማኖታዊ መዓርግ ከም ዝቐንጣጠ፡ ሰፊሕ ዝርጋሐ ዘለዋ ናይ ብሕቲ ጋዜጣ ሪፖርተር ኣፍሊጣ። እቶም መዓርጎም ዝተቐንጠጡ፡ ኣቡነ ሳዊሮስ፡ ኣቡነ ኣውንጣጢዎስን ኣቡነ ዜናማርቆስን ዝተባህሉ ኮይኖም፡ ናብዚ መቕጻዕቲ ዘብጸሖም ምኽንያት እቲ ብ21 ጥሪ 2023 ካብ ኣዲስ ኣበባ ንወገን ምዕራብ ኣብ ክልል ኦሮሞ ወሊሶ ኣብ ዝተባህለት ከተማ፡ ብኢደወነኖም 26 ሓደስቲ ኤጲስቆጶሳት ቀቢኦም፡ ስጉምቶም ብሲነዶስ ኣፍሊጦ እንተዘይረኺቡ፡ ናብ ክልል ኦሮሞ ዝጠመተ ሓድሽ ሲነዶስ ከም ዘቑሙ ብምጥቃስ መግለጺ ብምውጸኦም ምዃኑ እቲ ዜና ሓቢሩ።
ነዚ ኩነታት ብዝምልከት ብ26 ጥሪ 2023 ህጹጽ ጉባአ ዘካየደ፡ ብፓትርያርክ ኣቡነ ማትያስ ዝምራሕ ዕላዊ ሲኖዶስ ኦርተደኩስ ኢትዮጵያ፡ ኣብ ልዕሊ እቶም ሰለስተ ጳጳሳትን ንሳቶም ዝቐብእዎም፡ ኤጲስቆጶሳትን 11 ነጥብታት ዘለዎ ውሳነ ወሲኑ። በቲ ውሳነ መሰረት እዞም ዘይሕጋውያን ዝበሎም ጳጵሳትን እቶም ብኣኣቶም ዝተቐብኡን ጌጋኦም ኣሚኖም ይቕረታ እንተዘይሓቲቶም፡፡ ኩሉ ዝነበሮም ሃይማኖታዊ መዓርግን ክብርን ተቐንጢጡ ከም ተራ ሰባት በቲ ናይ ቅድሚ ምንኩስና ኣስማቶም ክጽውዑን ብጸጋታት ኦርቶደኩሳዊት ቤተክርስትያ ከየገልግሉን ብጸጋታታ ከይግልገሉን ዝብል ዝርከቦ ወሲኑ ኣሎ።
መንግስቲ ኢትዮጵያ ነዚ ብዝምልከት ዝሃቦ ወግዓዊ መግለጺኳ እንተዘየለ፡ ኦርተደኩስ ቤተክርስትያን ኢትዮጵያ ግና፡ መንግስቲ ናይ ምእራም ግዲኡ ክገብር ብዘይምርኣዩ፡ ምስቶም ዕልዋ ከካይዱ ዝፈተኑ ዘይሕጋውያን ኣካላት ወጊኑ ኣሎ ዝብል ክስታት ምቕራብ ጀሚራ’ላ።
እዚ ኩነታት ናብ ዝኸፈአ ምክፍፋል ሰዓብቲ እቲ ሃይማኖትን ህውከትን ከየምርሕ ዓብይ ስግኣት ፈጢሩ ኣሎ። ምስዚ ብዝተተሓሓዚ እዚ ተረኽቦ ነቲ ኣብ ኢትዮጵያ እናገደደ ዝኸይድ ዘሎ ፖለቲካዊ ምክፍፋልን ጐንጽታትን ናብ ዝገደደ ደረጃ ከየዕርጎ ኣብ ብዙሓት ስግኣት ኣሕዲሩ ኣሎ።
ብኻልእ ወገን ድማ፡ እታ ህግደፍ ኣብ ውሽጣዊ ጉዳያ ኣትዩ ክሕምሳ እንከሎ ተዛሪቡ ዘይፈልጥ ሲነዶስ ኦርተደኩሳዊት ቤተ ክርስትያ ኤርትራ ወሲኽካ፡ ናይ ሓያሎ ሃገራት ሲነዶሳት ንተግባራት እቶም ሰለስተ ጳጳሳት ዝቃወም መግለጽታት የውጸኣ ከም ዘለዋ ተሓቢሩ።
ኣቶ በረኸት ስምኦን ድሕሪ ናይ 4ተ ዓመታት ማእሰርቲ፡ ናይ ኣመኩሮ ግዜኦም ፈጺሞም ብ25 ጥሪ 2023 ካብ ቤት ማእሰርቲ ባህርዳር ከም ዝተፈትሑ መርበብ ሓበሬታ ኢትዮጵያን ኢንሳይደር/Ethiopian insider፡ ንጠበቐኦም ህይወት ሊላይ ብምጥቃስ ሓቢራ። ኣቶ በረኸት ስምኦን “ጥረት ኮርፖረሽን” ምስ ዝተባህለት ኩባንያ ብዝተተሓሓዘ ናይ ገንዘብ ምብኻን ተኸሲሶም ከም ዝነበሩ እቲ ዜና ጠቒሱ።
ኣብ ኢትዮጵያዊ ህዝባዊ ወያናይ ዲሞክራሲ ግንባር (ኢህወደግ)፡ ኣባል መሪሕነት ውድብ ብሄራዊ ዲሞክራስያዊ ምንቅስቓስ ኣምሓራ ኮይኖም፡ ዝለዓለ ሓላፍነትን ተጽዕኖን ዝነበሮም ኣቶ በረኸት፡ ቅድሚ 4ተ ዓመታት ብ23 ጥሪ 2019 እዮም ምስ ካልእ ኣባል መሪሕነት ናይቲ ምቅስቓስ ዝነበሩ ኣቶ ታደሰ ካሳ (ጥቅሹ) ኣብ ኣዲስ ኣበባ ተኣሲሮም።
ጉዳዮም ዝከታተል ዝነበረ ኣብ ባህርዳር ዝርከብ ቤት ፍርዲ ቅድሚ ሰለስተ ዓመታት ንኣቶ በረኸት ን6 ዓመታት ማእሰርትን 10 ሺሕ ብር ገንዘባዊ መቕጻዕትን ክፈርዶም እንከሎ፡ ንኣቶ ታደሰ ካሳ ድማ ን8 ዓመታት ማእሰርትን 15 ሺሕ ብር ገንዘባዊ መቕጻዕትን ከም ዝፈረዶም እቲ ዜና ኣዘኻኺሩ።
ኣቶ በረኸት ስምኦን ኣብ ግዜ መንግስቲ ኢህወደግ ኣብ ዝተፈላለዩ ሓላፍነታት ዝሰርሑ፡ ምስ ነፍስሄር መለስ ዜና ጥቡቕ ርክብ ከም ዝነበሮም ዝንገረሎም ሓደ ካብ መስረቲ ኢህወደግ እዮም። ኣብ መንግስታዊ ስልጣን ካብ ዝሰርሕሎም ሓላፍነታት ሚኒስተር ዜናን ሓበሬታን፡ ሚኒስተር መንግስታዊ ርክባት፡ ኣቦመንበር ቦርድ ንግዳዊ ባንክ ኢትዮጵያ፡ ምክትል ሓላፊ ትካል ምርምርን መጽናዕትን ፖሊሲታት ይረከብዎ። ምስ ተመኩሮ ናይቲ ዝቃለስሉ ዝነበሩ ግንባር ብዝተተሓሓዘ ከኣ 2ተ መጻሕፍቲ ደሪሶም።
በዚ መሰረት ቀንዲ ዝተኣሰርሉ ምኽንያት ኣብ ፖለቲካ ብዝነበሮም መሪሕ ግደን ተሳትፎን እምበር ብምጥፍፋእ ገንዘብ ከምዘይነበረ ናይ ብዙሓት ግምት እዩ።
