ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ቃልስና ኣንጻር ወጽዓ ህግደፍ ውረድ ደይብ ዝበዝሖ፡ ናይ ክብ ለጠቕ ጉዕዞ ምዃኑ ንኹላትና ብሩህ እዩ። እቲ ክብ ለጠቕ ዝፍጠር፡ ዋላኳ እቲ ወጽዓ ሓንሳብ ምስ ጀመረ ብዘይምምሕያሽ ቀጻሊ እንተኾነ፡ ብሰንኪ ናይቲ ኣንጻርዚ ወጽዓ ዝካየድ ቃልሲ ብግቡእ ዘይምምሕዳሩ እዩ። ብዘይካዚ ኣካይዳ ህግደፍ ምስቲ ሓቀኛ መንነቱ ከይፍለጥ ዘካይዶ ኣተሓባባእ፡ ህዝቢ ብዛዕባቲ ወጽዓ ሓደ ዓይነት ግንዛበ ንክሕዝ ዝሓተቶ ጻዕርን ግዜን ቀሊል ኣይነበረን። ኣብዚ እዋንዚ ግና በቲ ሓደ ወገን ህግደፍ ክዋሰኣሉ ዝጸንሐ መድረኽ እንዳጸበበ፡ በቲ ካልእ ወገን ከኣ እቲ ኣንጻር ህግደፍ ዝቃለስ ኣካል ዝዋሰኣሉ ደንበ መመሊሱ እንዳሃብተመ ይኸይድ ከም ዘሎ ንዕዘብ ኣለና።
ብዙሕ ካብ ህዝቢ ኤርትራ፡ ህግደፍ ዝመረጾ መንገዲ ናይ ደሓን ከምዘይኮነ ካብ ዝርዳእ ነዊሕ ግዜ ኮይኑ እዩ። እቲ ብተግባር ኣንጻርዚ ወጽዓዚ ዝገጥም ግና ክሳብዚ ቀረባ ግዜ ውሑድ ከም ዝነበረ ፍሉጥ እዩ። እቲ ቀንዲ ክሃሲ ዝጸንሐ ግና ዋሕዱ ዘይኮነ ዘይስጡም ኣካይድኡ እዩ። እቲ ወጽዓ ህግደፍ እንዳተረደአ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ልዕሊኡ እውን እንዳ ወረደ፡ ኣግሂዱ ኣንጻርቲ ወጽዓ ዘይቃለስ ወገን ናይ ብዙሓት መዛረቢ ኮይኑ ከም ዝጸንሐ ፍሉጥ እዩ። ናይዚ ስቕታ ቀንዲ መግለጺ ከኣ ኣብ ውሱን ናብ ህግደፍ ኣይበጽሕን እዩ እትብሎ ክሊ ኣብ ልዕሊ እቲ ጉጅለ እንዳማረርካ ብግሉጽ ግና እምነትካ ምሕባእ ካብቲ ከጋጥም ዝጸንሐ እዩ። ከምዚ ስለ ዝኾነ እዩ ከኣ እቲ ነቲ ስርዓት ብግሉጽ ዝቃወምን ዝድግፍን ውሑድ ኮይኑ፡ እቲ ስቕታ ዝመረጸ እሞ ከም ዝረገአ ማይ ክምሰል ዝጸንሐ ኣካል ህዝቢ ኤርትራ ይበዝሕ እንዳተባህለ ክግለጽ ዝጸንሐ።
ብዙሕ ካብ ህዝቢ ኤርትራ ነቲ ወጽዓን በደልን እንዳረኣዮን እንዳሰምዖን ኣግሂዱ ናይ ዘይምቅላሱ ምስጢር ምርዳእ ኣጸጋምን ሕቶ ዘልዕልን ኮይኑ ከም ዝጸንሐ ኩልና እንፈልጦ እዩ። ከምቲ ኩልና እንርደኦ በቲ ሓደ ወገን ንህዝብን ሃገርን በቲ ካልእ ወገን ከኣ ነቲ ሓላፊ ስርዓት ህግደፍ ኣጣቢቕካ ምርኣይን ነቲ ስርዓት ምትንካፍ ማለት ንህዝብን ሃገርን ምጉዳእ ጌርካ ምውሳድ ሓደ ካብቲ ጠንቅታት ኮይኑ ጸኒሑ እዩ። ምናልባት እውን ህግደፍ ግዜ እንተተዋሂብዎ ናብ ልቡ ተመሊሱ ናይ ጭቆና ኣእዳዉ ክእርንብ ይኽእል እዩ ዝብል ዘይትግበር ተስፋ እውን ካልእ ምኽንያት ኮይኑ ጸኒሑ እዩ። ካብዚ ሓሊፉ ምናልባት ንህግደፍ ምትንካፍ ካብዚ ዘለናዮ ናብ ካልእ ዝኸፈአ ኩነታት ከይወስደና ዝብል ስግኣት እውን ዕድመ ህግደፍ ኣብ ምንዋሕ ጠንቂ ኮይኑ ጸኒሑ እዩ። ህግደፍ ብወገኑ ነዚ ናይ ህዝብና ኣብ ዘይግዜኡን ዘይቦታኡን ዝሓደረ ሓልዮት ሻቕሎትን መዝሚዙ እንዳፈራርሐ በቲ ዝጀመሮ ወጽዓ ቀጺሉ ጥራይ ዘይኮነ ናብ ዝኸፈአ ሓደገኛነት ዓሪጉ።
ኣብዚ እዋንዚ ግና ህግደፍ ከምቲ “ኣደስ ትሓብእ እሞ፡ ሓበላ ዓይንስ ኣይትሓብእን” ዝበሃል እነሆ ብዙሓት ካብቶም ዝዕዘቡ ዝነበሩ ኤርትራውያን ጥራይ ዘይኮኑ፡ ካብቶም ሴፎም መሊሖም ክድግፍዎን ክድብልሉን ዝጸሑ ከይተረፉ ብውልቂ ይኹን ብእኩብ “ሕጅስ ብህዝቢ ምሽክዕላልን ከቢድ ዋጋ ብዝተኸፍሎ ልኡላውነት ሃገር ምጥላዕን ይኣክል” ዝብል ቃሎም ከስምዑን ናይ ለውጢ ዝርዝር ጠለባቶም ከቕርቡን ጀሚሮም ኣለዉ። “ቅዋም ይተግበር፡ ናይ ፖለቲካን ናይ ሕልናን እሱራት ይፈትሑ፡ ሃገራዊ ኣገልግሎት ናይ ግዜ ገደብ ይገበረሉ፡ ምምልካት ዶብ ምስ ኢትዮጵያ ኣብ ባይታ ብዘይወዓል ሕደር ይተግበር፡ ምስ ኢትዮጵያ ዝግበር ዘሎ ውዕላትን ስምምዓትን ንህዝቢ ይተሓበር“ ዝብሉ ከኣ ካብቲ ጠለባት ንኣብነት ዝጥቀሱ እዮም። እዚ ዘመልክቶ ከኣ፡ ዕግበት ኣብ ሓደ ጉዳይ ኩልኻ ኣብ ሓደ ግዜ እትበጽሖ ዘይኮነስ፡ ግዜኡ ሓልዩ መምስ በሰለ ዘረጋገጽ ምዃኑ እዩ። ኣብቲ ናይ ቅድሚ ሕጂ ቃልስና ምእንቲ ናጽነት ኤርትራ ኣሰላልፋና እውን ከምኡ እዩ ነይሩ። እቲ ሓደ ይመርሕ እቲ ካልእ ከኣ ይስዕብ። እቲ መስርሕ ከኣ ክሳብ ዓወት ይቕጽል። ስለዚ እቲ ኣብቲ ናይ ለውጢ ቃልሲ ዝጸንሐ፡ ነዚ ሕጂ ንደንበ ህግደፍ ዝርሕርሕ ዘሎ ኣካል ኣእዳዉ ዘርጊሑ ናይ ምቕባሉ ሓላፍነት ኣለዎ። እቲ ናብ ናይ ለውጢ ቃልሲ ኣንጻር ህግደፍ ዝጽንበር ዘሎ ወገን ከኣ ነቲ ተነጺፉ ዘሎ ናይ ቃልሲ ባይታ ኣንጻር ህግደፍ ግቡእ ኣፍልጦ ሂብካ ዝያዳ ናይ ምብራኹ ሓላፍነት ኣለዎ። እዚ ምንባብን ሓቢርካ ምውፋርን ኣብ ሓጺር ግዜ ዕድመ ህግደፍ ከምዘሓጽር ርዱእ እዩ። እዚ ኣገባብ ምኽታል እዩ ከኣ ነቲ ወትሩ ካብ ምፍልላይና ክዕንገል ዝጸንሐ ህግደፍ ዕድል ዝኸልኦ።
ወጽዓ ህግደፍ ከም ናይ ኩሎም ቅድሚኡ ዝነበሩ ወጻዕቲ፡ ሓደ እዋን ከምዘብቅዕ ፍሉጥ እዩ። “መዓስ?” ዝብል ግና ብናትና ናይቶም ናይ ለውጢ ሓይልታት ዝውሰን እዩ። ህግደፍ ትልኽ ዝብል ዘሎ ክነብር ኢሉ ዘይኮነስ ዕድመ ንምንዋሕ እዩ። ንሕና እንቃለስ ዘለና እውን ህግደፍ ምውዳቑ ከምዘይተርፍ እናተረዳእና፡ ውድቀቱ ንምቅልጣፍ እዩ። ስለዚ ዕድመ ህግደፍ ብናቱ ሕሳብ ዘይኮነ፡ ብናትና ብርታዐ እዩ ክውሰን ዝግበኦ። ዕድመ ህግደፍ እንተነወሐ ብናቱ ብርታዐን ውዲትን ዘይኮነ፡ ኣብ ናትና ድኽመት ዝምርኮስ እዩ። ኣብ ናይ ክሳብ ሕጂ ጉዕዞና ዝረኸብናዮ ዕድላት ብግቡእ ብዘይምጥቃምና ዘይምኽኑይ ግዜ ከም ዝበላዕና ክንእመን ይግበኣና። ንመጻኢ ከኣ ካብኡ ክንመሃር ናይ ግድን እዩ። ሓደ ጉዳይ ስለ ዝደለኻዮ ጥራይ ዝውዳእ ኣይኮነን። በሲሉ ዝውደኣሉ ግቡእ ግዜ የድልዮ። ግቡእ ግዜ ዘይምሃብ ከምቲ “ተሃዊኸን ይደፍአኦሞ ተመሊሰን ይኣርይኦ” ዝበሃል ዘኽፍሎ ዋጋ ስለ ዝህልዎ። ብኣንጻሩ ብጉልባብ “ግቡእ ግዜ ምሃብ” ዘይተደላይ ምድንጓያት ምፍጣር ከኣ ናቱ ሓደጋ ከምዘለዎ ካብ ናይ ክሳብ ሕጂ ተመኩሮና እንመሃሮ እዩ። ስለዚ ኢና ከኣ ዘይተደላይ ምድንጓያት ንዘይምፍጣር “ግዜ እንከለና፡ ግዜ ኣይንጸበ” እንብል።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ሓድሽ ዓመት 2019 ካብ እንቕበል ድሮ ሓደ ወርሒ ሓሊፉ ኣሎ። እዛ ተረኪብናያ ዘለና ሓዳስ ዓመት ምስተን ቅድሚኣ ዝነበራ ዓመታት ክትወዳደር እንከላ ንዓና ንኤርትራውያን ተስፋታትን ስግኣታትን ዝሓቖፈት እያ። እቲ ተስፋታት ካብ ዝግለጸሉ ምኽንያታት ሓደ ህግደፍ ናይ ንለውጢ ማዕጾ መመሊሱ ንምዕጻው ዝጥቀመሉ ዝነበረ መሕብእታት ዝተቓለዓሉ ምዃኑ እዩ። እንተኾነ ህግደፍ ዝኾነ እንተኾነ ካብቲ ሒዝዎ ዘሎ ናይ ጥፍኣትን ካብ ሓቂ ምህዳምን መንገዲ ከይወጽእ ዝወሰነ ስለ ዝኾነ ካልእ ምስምስ ክፈጥር ከም ዝተዓጥቀ ምልክታት ይረአ ኣሎ። እዚ ከኣ ኣካል ናይቲ ኣብ ቅድሜና ዘሎ ስግኣታት እዩ።
ካብ ቀደሙ እውን ህግደፍ ለውጢ ክጻረር እንከሎ፡ ዘቕርቦ ዝነበረ ምኽንያት ኰነተ ኣይውግእ ኣይሰላም ምስ ኢትዮጵያ ኮነ እገዳ፡ ምኽኑይ ከምዘይነበረ ክንገልጽ ጸኒሕና ኢና። ምኽንያቱ ኣብ ከምዚ ኩነታት ምህላዉ ክጸልወካ እምበር ዘቤታዊ ስራሕካ ከይትሰርሕ ከምዘይዕንቅፍ ብናይ ብዙሓት ሃገራት ተመኩሮ ዝተረጋገጸ እዩ። ርሑቕ ከይከድና ኢሳይያስ ነዚ ኣቐዲሙ ዝተጠቕሰ ከም ምኽንያት ብምውሳድ ዘቤታዊ ዕዮኡ ከቋርጽ እንከሎ ኣብ ከም ናቱ ኩነታት ዝነበረት ኢትዮጵያ ግና ሕገ-መንግስቲ ኣጽዲቓን ኣተግቢራን ኣብ ነፍሲ ወከፍ 5ተ ዓመታት ሃገራዊ ምርጫ ከተካይድ ጸኒሓ እያ። ኢሳይያስ እውን ብመሰረቱ ካብ ሕገ-መንግስታውን ዲሞክራስያውን መስርሕ ስለ ዝሸፈተ እንተዘይኮኑ፡ ከምኡ ዘይገብረሉ ቅቡል ምኽንያት ኣይነበሮን ሕጂ’ውን የብሉን።
ቃልስና ኣብ ዝሓለፈ ዓመታት ልኡላውነት ኤርትራ ውሑስ ኮይኑ፡ ምእንቲ ምትካል ሕገ-መንግስታውን ዲሞክራስያውን ስርዓት ክንቃለስ ጸኒሕና። ምውሓስ ልኡላውነትና ቀንዲ መሰረት ናይቲ ምእንቲ ዲሞክራሲ ዝግበር ቃልሲ ምዃኑ እውን ብእዉጅ ከነቃልሕ ጸኒሕና። ኣብዚ እዋንዚ ግና ኢሳይያስ ሕጂኸ ካብ ለውጢ ንምህዳም እንታይ ምኽንያት ኮን የምጽእ ክበሃል ምስ ጸንሐ፡ ኣብ ኤርትራዊ ዛዕባ ዘየድመዐስ፡ ደገ-ድገ እናመዓደወ፡ ጉዳይ ከባቢ ቀይሕ ባሕርን ዞባ ምብራቕ ኣፍሪቃን ዝያዳ ኤርትራዊ ዛዕባ ከም ዘገድሶ ኮይኑ ክቐርብ ይደናደን ኣሎ። እዚ ከኣ ካልእ ናይ ስግኣት ምልከት እዩ። ኢሳይያስ ኣብ ኤርትራዊ ጉዳይ ዘየድመዐስ ኣብ ዞባውን ከባብያውን ጉዳይ ከድምዕ እዩ ማለት ግና ዘበት እዩ።
ሎሚ ኤርትራውያን ናይ ለውጢ ሓይልታት ካብቲ ዝጸናሕናዮ ናይ ቃልሲ ብርኪ ተመሊስና፡ ናይ ኤርትራ ልኡላውነት ዳግማይ ናይ ምድልዳል ቀዳማይ ሓላፍነት ኣብ ቅድሜና ተገቲሩ እነሆ። እቶም ኢሳይያስ ሓቀኛ እምነቱ ሓቢኡ ብግዝያውነት ይኣትዎ ብዝነበረ ናይ ልኡላውነት ቀንዲ ተሓላቕነት ተኣሚኖም ዝነበሩ ወገናት ሎሚ ናብ ልቦም ተመሊሶም ኣብ ስግኣትን ምድንጋርን ወዲቖም ኣለዉ። እቶም ካብ ቀደም ናይ ኢሳይያስ ናይ ሃገርነት ተሓላቒ መሲልካ ምቕራብ ዘይተዋሕጠልና ግና፡ እዚ ሓድሽ ቀልባዕብዑ ኣስደሚሙና እምበር ሓድሽ ኣይኮነናን። ኣይበልናንዶ ኣብ እንብለሉ ደረጃ ከኣ ንርከብ። ቅድሚ 6ተ ኣዋርሕ ኣቢሉ ኢሳይያስ ንናይ ኢትዮጵያ መራሒ ንሓንሳብ ከም ናይ ኤርትራ ናይ ወጻኢ ጉዳይ ሓላፊ ንሓንሳብ ድማ ከም መራሒ ናይ ኤርትራን ኢትዮጵያን ኣብ ኣደባባያት ኣፍልጦ ክህቦ እነኮሎ፡ ኣይኮነንዶ ንደገፍቱ ነቶም ካብ ቀደም እውን ቀንዲ ጉዳዩ ኤርትራዊ ዛዕባ ከምዘይነበረ ንግምት ዝነበርና እውን ደንጽዩና እዩ። ሕጂ እሞ ከኣ በዚ ዝሻደነ መራሒ ኢትዮጵያ፡ ካብ ወደብ ምጽዋዕ ክሳብ ኣዲስ ኣበባ መስመር ባቡር ዝዝርገሓሉ ኩነታት ንምጥጣሕ ምስ ሓገዝቲ ዓው ኢሉ ክዛረብ ምስ ሰማዕናዮ ናይ ኢሳይያስ ክድዓት ተጋሂዱ እዩ። እዚ ስግኣት ኮይኑ ብዙሓት ናይቲ ኢሳይያስ ዘይብቕዑነቱ ንምጉልባብ ዝጥቀመሉ ህድማ፡ ደገፍቲ ህግደፍ ከይተረፉ ከምቲ ናይ ቅድሚ ሕጂ፡ ብውሽጦም ዘይኮነስ ዓው ኢሎም ዓገብ ክብሉ ምጅማሮም ከኣ ተስፋ ዝህብ እዩ።
ከምቲ ወለድና “ውሕጅ እንዳስሓቐ እዩ ዝወስድ” ዝብልዎ፡ ኣይከውንን እዩ ክንብሎ ዝጸናሕና ናብ ምዃን ገጹ ይምዕብል ኣሎ። ንሕና ኣብ ቦታና ኮይና ኣይከውንን ክንብል እንከለና ኢሳይያስ ግና ከምዘተግብሮ ንግምት። እስከ ብዛዕባ ኢሳይያስ ክንሓስብ እንከለና ኣብቲ ጠላም ቦታኡ ኮይና ንሕሰብ። ኢሳይያስ ህዝብን ሃገርን ለኪምካ ኣብ ምጥፋእ እምበር ኣብ ምድሓን ከምዘየለ ክንእመን ይግበኣና። እስኪ ነስተብል ናይ ኢትዮጵያ ቀዳማይ ሚኒስተር ደጊም ኤርትራን ኢትዮጵያን ነናተን ሃገራዊት ሰራዊት ኮነ ኣንበሳድራት ኣየድልየንን እዩ ኢሎም ኣብ ዓበይቲ ማዕከናት ዜና ክዛረቡ እንከለዉ ብወገንቲ ንኤርትራ እመርሕ ኣለኹ እናበለ ዝመጻደቕ ኣካል ድምጺ ዘይምስምዑ ምስ ምንታይ ይቑጸር። ስሚዕካ ስቕ ምባል ነቲ ዝተባህለ ካብ ምቕባል ሓሊፉ ካልእ ትርጉም የብሉን። እዚ ከኣ ካልእ ገጽ ናይቲ ስግኣትን ክሕደትን እዩ። ኣብዚ እውን ብዙሓት ንህግደፍ ዝከላኸልሉ ዝነበሩ ወገናት “ሰይጣን ወሰደኒ መልኣኽ መለሰኒ” ብዝብል ብወግዒ ክቃወሙ ምጅማሮም ምስቲ ተስፋ ዝውሰድ እዩ። ብዝኾነ ደጊም ኩነታት ህግደፍ ዓይኒ ኣፍጢጡ እንዳረኣናዮ፡ ኣብ ክንዲ ንኤርትራ ባዕልና ንዛረበላ ኢሳይያስ ክዛረበላ ንጽበየሉ ምኽንያት የለን። ኢሳይያስ ሎሚ ወይ ብዛዕባ ኤርትራ ኣይዛረብን እዩ፡ እንተተዛሪቡ’ውን ንጥፍኣታ እምበር ንልምዓታ ዝእምት ኣይክኸውንን እዩ።
ኤርትራ ናይ ህዝቢ ኤርትራ እምበር ናይቲ መንግስቲ እየ ኢሉ ጀሚሩ ናብ ውልቀ-ሰብ ወሪዱ ዘሎ ዲክታቶር ኣይኮነትን። ሎሚ ኢሳይያስ ሓደ ጽሉል ሰብ እምበር ዲክታቶር ዝብል ስያመ ኣይበቕዖን እዩ ዝብሉ ብዙሓት እዮም። ሓቅነት እውን ኣለዎም። ኣብዚ ንነብረሉ ዘለና ዓለማዊ ናይ ዕቤት ደረጃ ኤርትራ በይና ተነጺላ ክትነብር እያ ማለት ወድዓዊ ኣይኮነን። ምስ መን ትዛመድ፡ ኣብ ከመይ ዝኣመሰሉ መዳያትን መስርሕን ዝብል ግና ብሓደ ውሑስ ጥዕና ዘየብሉ ውልቀ-መላኺ ዘይኮነ ብህዝባ ዝለዓል እዩ። ኤርትራን ህዝባን ነዚ ክበቕዑ ከኣ ቅድሚ ኩሉ ከም ሃገርን ህዝብን ዓዲ ሕግን ስርዓት ዲሞክራስያዊ ምሕደራን ክኾኑ ክበቕዑ ዘይስገር ቅድመ-ኩነት እዩ። በዚ መስርሕዚ ዘይሓለፈ ዝምድና ግና ንኤርትራን ህዝባን ዘዘኽትሞም እምበር ዘርበሓኦም ኣይኮነን። እዚ ሓቂዚ ኣብ ዝሓለፈ ታሪኽና ዝተረጋገጸን ሰፍ ዘይብል ዋጋ ክንከፍል ዘግደደናን እዩ። ግጉይ መንገዲ ከይንደግም ከኣ ክንጥንቀቕ ይግበኣና።
ሓደ ሓደ ኣንጻር መሰል ርእሰ-ውሳነ ኤርትራ ተሰሊፎም ዝተሳዕሩ፡ ሎሚ ኣካይዳ ኢሳይያስ መዝሚዞም “ኤርትራ ምእንቲ ናጽነት 30 ዓመታት ኣብ ዝወሰደ ደማዊ ቃልሲ፡ ኣእላፍ መንእሰያት ከፊላ ክነሳ፡ ነጻነት ከምዘየዋጽኣ ኣሚና እነሆ ናብ ኢትዮጵያ ተመሊሳ” ክብሉ እንከለዉ ኣቶ ኢሳይያስ ናይ እወ ወይ ኣይፋል ድምጺ’ኳ ኣየስመዐን። ነዚ ስቕታኡ በቲ ኣበሃህላ እዞም ወገናት ከም ዝተኣመነ ገይሮም ዝወስድዎ ብዙሓት እዮም። ሓቃቶም ከኣ ምኽንያቱ ከምቲ “ዋና ገዛ እንተዘየእውዩ፡ ጐረቤት ኣይረድእን’ዩ” ዝበህል ዋና እየ በሃላይ ንዝረዓመሉ ጥልመት እንታይ ክብልዎ። ስለዚ ኣንጻርዚ ስግኣትዚ ንሕና ሎሚ ዝያዳ ዝሓለፈ ግዝያት ክንዛረበሉን ናብ ተስፋ ክንቅይሮን ንጥለብ ኣሎና።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብቲ ቀደም ቀደም፡ ዝተወሰነ ካብ ህዝቢ ኤርትራ ንዲክታቶር ኢሳይያስ ኣፈወርቂ ከም ብሌን ዓይኑ ይሕልዎን በጃ ይሓልፈሉን ከም ዝነበረ ዝከሓድ ኣይኮነን። ብኣንጻርዚ ካብ ንግሁኡ ኢሳይያስ ከምዚ ሕጂ ኮይንዎ ዘሎ ዕንኪላሎ ከም ዝኸውን ዝኣመቱ እውን ነይሮም። ኢሳይያስ ነዚ ውሱን ናይ ህዝቢ ደገፍ ብምምዝማዝ ዝተኽተሎ ናይ ሓሶት “ሓላዪ ህዝቢ” መሲልካ ናይ ምቕራብ ድራማታት’ኳ ይሰርሕ እንተነበረ፡ ሓቀኛ ናይ ህዝቢ ወገን ኮይኑ ግን ኣይፈልጥን። ግዜ ሓያል ፈራዲ ስለ ዝኾነ እዚ ናይ ኢሳይያስ ሓሳዊ ምስሉይነት ዘለኣለማዊ ክኸውን ኣይከኣለን። ምስልይነቱ እንዳተቐንጠጠ ሓቀኛ እንታይነት ናይዚ ዲክታቶር ካብ ምቅላዑ ዓዲ ኣይወዓለን። እዚ ማለት ኢሳይያስ ናይ ገዛእ ርእሱ እምበር ናይ ውሑዳት ኮነ ናይ ብዙሓት ኤርትራውያን መርኣያ ኮይኑ ኣይፈልጥን እዩ።
እዚ ክብሃል እንከሎ፡ ኢሳይያስ በይኑ ዘይኮነ ግዝያዊ መኻይዲ ዝኾንዎ ኣካላት ፈጢሩ ሓቀኛ ናይ ህዝቢ ወገን መሲሉ ክቐርብ ኣይጸዓረን ማለት ግን ኣይኮነን። ኩልና ከም እንርደኦ “ዓወት ንሓፋሽ” ክሳብ ሕጂ መሪሕ ጭረሖ ኢሳይያስን ጉጅለኡን ኮይና ትቕጽል ኣላ። “መዓስ፡ እንታይ ንምርግጋጽን ንምዕዋትን እዩ ሓፋሽ ተዓዊቱ?” ኢልካ ምስ እትሓትት ግና፡ ናይ ክሳብ ሕጂ ተመኩሮና፡ ኢሳይያስ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ክዕወትን ከዕኑን እምበር፡ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ልዕሊኡ እንክዕወት ዘርኢ ተመኩሮ የብልናን። እምበርከ ህዝቢ ኤርትራ፡ ብዘይሕገመንግስቲ፡ ብዘይልዕልና ሕጊ፡ ብዘይፈልጦምን ዘይመረጾምን መራሕቲ፡ ብዘይምኽባር ኩሉ መሰረታዊ መሰላት፡ ብዘይ ናይ ምውዳብን ሓሳብካ ምግላጽ መሰልን፡ ወዘተ እንዳተመሓደረ፡ ባዶ “ዓወት ንሓፋሽ ክደጋገመሉ እንከሎ ምስምንታይ እዩ ክቒጸር። ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ልዕሊ መግዛእቲ ከም ዝተዓወተ፡ እንተኾነ ናይ ዓወቱ ተጠቃሚ ከምዘይኮነ ግና ብሩህ እዩ።
ኢሳይያስ ከም ዝኾነ ጸረ ህዝቢ፡ ንሱ ብዛዕባ ህዝቢ ኤርትራ ዝፈልጥ እምበር፡ ህዝቢ ኤርትራ ብዛዕባኡ ዝፈልጥ ኮይኑ ኣይስመዖን እዩ። ናይ ካለኦት ዲክታቶራት ዝምድና ምስቲ ዝገዝእዎ ህዝቢ ንምድህሳስ ግዜ ከይወሰድና፡ ናብ ተመኩሮና ክንመጽእ እንከለና፡ ህዝቢ ኤርትራ ኢሳይያስ እንታይ ከም ዝሓስብን ስለምንታይን ኣዳዕዲዑ ይፈልጥ እዩ። ኣብዚ ቀረባ ግዜ ሓደ ብዕድመ ዝደፍኡ ብፖለቲካ ከኣ ዝበሰሉ ኤርትራዊ ብዛዕባዚ ዘሎ ኩነታት ሃገርና ከዕልሉ እንከለዉ፡ “ኢሳይያስ ብፍላይ ምስ ትግራይ ዘለዎ ሽግር ጉዳይ ዶብ ዘይኮነ፡ ዓባይ ኢትዮጵያ ናይ ምምራሕ ዘይተጋህደ ሕልሙ ከይከውን እሰግእ እየ” ዝበልዎ፡ ህዝብና ብዛዕባ ሃርጎምጎም ኢሳይያስ ይፈልጥዩ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣዕሚቑ ከም ዝፈልጥ ዘመላኽት እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ብዝተፈላለየ ምኽንያታት ናብዚ ግናይ ሰብኣይ ቅርበት ዝነበሮም ወገናት ዝህብዎ ዘለዉ ግምታት እውን ነዚ ዘራጉድ እዩ።
ኣብ ዝተወሰነ መድረኽ ኢሳይያስ ካብቲ ኣብ ዓዲ ኮይኑ ኩሉ ንቓልሲ ዘድሊ ዋጋ ክኸፍል ዝጸንሓ ሓፋሽ ኤርትራዊ፡ ናብቲ ብረት ዓጢቑ ኣብ ሜዳ ዝተሰለፈ ኤርትራዊ ክፋል ከም ዘዳሉ ይንገር ነይሩ። ንሱ ብዝሃንደሶ ተንኮል ኣብ ኣብያተ-መዘናግዕን ካለኦት ህዝቢ ዝእከበሎምን ኣገልግሎት ዝሓተሎምን መድረኻት እንዳሲቪልን እንዳተጋደልትን እንዳበልካ ማይቤታት ተንኮላዊ ምክፍፋላት ነይሮም እዮም። ነዚ ኢሳይያስ ኮነ ኢሉ ዝዘርገሖ ናይ ጥፍኣት መርበብ ተኸቲሎም ጣዕሳኡ ኣብ ዘይወጽእ ጸረ ህዝቢ ተግባራት ዝተሳተፉ ንዓኣቶም እምበር ንህዝቢ ዘይተቓለሱ ከም ዝነበሩ እውን ዝርሳዕ ኣይኮነን። ኣብዚ እቲ ቀንዲ ከሳቢ እቲ ብምክፍፋል ዝሃጥር ኢሳይያስ ምዃኑ ፍሉጥ እዩ። እንዳሓደረ ግና ኢሳይያስ ኣይኮነንዶ ናይቲ ሓፍሽ ተጋዳላይ ክኸውንስ ናይ ጉጅለ 13 ኮነ ናይ ጉጅለ 15 እውን ክኸውን ኣይከኣለን። እዚ ኣብ ልዕሊ እዞም ናይ ኣተሓሳስባ ጉጅለታት ዝወሰዶ ስጉምትታት ከኣ ኢሳይያስ ምስ ዝኾነ ኤርትራዊ ከምዘየለ ዘረድእ ግብራዊ ስጉምቲ እዩ። ንሱ ናይዞም ክሳብ ሕጂ ብምርኩስ ተደጊፎም ምስኡ ዘለዉ ፍሩያት ባእታታት እውን የለን። ኮታ ከም ብርሃነ ኣብርሀ እንዳቖንጠረ መዓስ ከም ዝውደኦም መስርዕ ሒዞም ዝጽበዩ ዘለዉ ግዳያት እዮም። ብእምንቶና ንሳቶም እውን እዚ ይጠፍኦም እዩ ማለት ኣይመስለናን። እንዳፈለጡ ተኾዲጮም ይጽበይዎ ምህላዎም ከኣ ደጊም ዝገበረ ይግበርና እምበር እንታይ ክገብር ብዝብል ድዉይ ውሳነ እዩ። ከምቲ ግቡእ ግና ረፊዱ እምበር፡ ንኢሳይያስ ከምቲ በይኑ እንዳሓሰበ ብሓሶት ምሳኹም ኣለኹም ዝብሎም፡ ደጊም ንሕና እውን ምሳኻ የለናን ዝብልሉ ዕድል ኣይዓረበን።
ኢሳይያስ ነዚ ነባርን ዝተሓላለኸን ውዲቱ ከዕውት ሓሶት ከዘውትር ናይ ግድን እዩ። ንሓቀኛ መንነት ኢሳይያስ ዘይተረድኡ ግሩሃት ሓሳዊ ምባሉ የሕምሞም ይኸውን። ምናልባት እውን ከምኡ ምባል ንኤርትራ ምውራድ ይመስሎም ይኸውን። እንተ ሓሶታት ኢሳይያስ ብዙሕ እዩ። ኣብ ካልእ ከይከድና ኣብ ዝኾነ ቃለ-መጠይቑ ዝኣትዎም ቃላትን ዝህንድሶም ቆጸራታትን ናይ ሓሶት እዮም። ቅድሚ ወርሕን ገለን ኣቢሉ ኣብ ዘካየዶ ዳሕረዋይ ቃለ-መጠይቕ’ኳ፡ ድሕሪ ሰሙን ብዛዕባ ኤርትራዊ ዜቤታዊ ጉዳይ ክዛርብ ቆጸራ ከም ዝሓዘ ኣብ ኩሉ ኩርነዓት ይስማዕ ነይሩ። ብተግባር ግና “ወይከ።” ኢሳይያስ ምናልባት ሓደ እዋን ንቓለ-መጠይቕ እንተቐሪቡ ብዛዕባዚ ዝጠለሞ ቆጸራ እውን ይቕረታ ኣይክሓትትን እዩ። ናይዚ ቀንዲ ትርጉም ከኣ ምስ ዝኾነ ኤርትራዊ ዘይምህላዉ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ዘለዎ ንዕቀት ዘርኢ እዩ። እዚ ካብ ኮነ ከምቲ “ኣድጊ ዝገበረካስ ጠይቂ ግበሮ” ዝበሃል፡ ህዝቢ ኤርትራኸ “ምሳና ከምዘየለኻ ተርዲእና ኣለና” ዘይብለሉ ምኽንያት እንታይ እዩ። ብወገና ህዝቢ ኤርትራ ኣብዚ በጺሑ ፈሪሑ ኣይንብልን። ኣብ ቅድሚ ብዓለም ደረጃ ዝተዋደደ ጸረ መሰል ርእሰ-ውሳነ ኣታሓሳስባ ተሰሊፉ ተዓዊቱ ነጻነቱ ዘውሓሰ ህዝቢ፡ በዚ ብተግባሩ ዝፈኾሰ ሰብ ፈሪሑ ምባል ንህዝቢ ኤርትራ ዝምጥን ኣይኮነን። ምናልባት ንኢሳይያስ ምድፋር ንልኡላውነት ኤርትራ ከም ኣብ ሓደጋ ምእታው ዘይኮነ ክነሱ፡ ኮይኑ ተሰሚዕዎ ከይከው እንተተባህለ ሚዛናውነት ኣለዎ። በዚ ኣጋጣሚ ንሉኡላውነት ኤርትራ ኣብ ሓደጋ ምውዳቕ ደድሕሪ ኢሳይያስ ምኻድ ምዃኑ ግን ኣይንዘንግዕ።
ከምቲ “ፈርስን ኣኮይ ኣኮይ ይብል፡ ኣድግንከ ዘይግዳዱ” ዝበሃል፡ ደጊም ኢሳይያስ ኣዳዕዲዑ ናይ ኤርትራን ኤርትራውያንን ከምዘይኮነ እንዳነገረና፡ ኣብ ከባቢኡ ጥውይውይ ምባል ከብቅዕ ይግበኦ። ሓንቲ ከብድኻ እትበልዕ ኣብነት ክንጠቅስ። ኢሳይያስ ናብ ዝተፈላለዩ ከተማታት ኢትዮጵያ ኣብ ዝገሸሉ፡ ንኢትዮጵያን፡ ብክልተ ኢዱ ንሓንሳብ ኣፍልቡ እንዳወቐዐ፡ ንሓንሳብ ድማ ኣብ ኣፉ እንዳሰዓመ ፍቕሩ ገሊጽሎም። ንኤርትራውያን ግና ብዘይካ ተሓቢእካ ኮለል፡ ነተን ኣብ ዘየብለን ጸሓይ ዝመስል ቅጫ ቀጭየንን ኣቑጽልቲ ሒዘንን ዕልል ዝብላሉ ለወሃት ኣዴታትና፡ ብሓንቲ ኢዱ እውን ፍቕሩ ገሊጹለን ኣይፈልጥን። እዚ ኩነታት ዋላ ደጋጊምካ ተሓቖንካዮ፡ ኢሳይያስ ምስ ህዝብና ከምዘየለ እምበር፡ ጻዕዮ ዘምጸኦ ካልእ ሓቂ የለን።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብዚ ተጸሚድናዮ ዘለና ናይ መሰረታዊ ለውጢ ቃልሲ ክንጽመድ ዘገደደና ምኽንያት፤ ናይ ሃገርናን ህዝብናን ዘየደቅስ ሃለዋት እምበር፡ ካልእ ኣይኮነን። ሃለዋት ኤርትራን ህዝባን ካብ ነዊሕ ግዜ ጀሚሩ ብሰንክቲ ሓደራ ህዝብን ሰማእታቱን ክሒዱ ከም ቁርዲድ ጨምዲዱ ሒዝዎም ዘሎ፡ ወትሩ ገበናቱ፡ ኣበራቱን ጥልመታቱን እንዝርዝሮ ናይ ኣዝዮም ውሑዳት ጉጅለ ምዃኑ፡ ኣይኮነንዶ ንዓና ነቶም ቀጥታዊ ሰብ ጉዳይ ኤርትራውያን፡ ንኹሎም ምእንቲ መሰል ሰባትን ልዕልና ሕግን ዝግደሱ ወገናት ካብ ዝንጽር ነዊሕ ግዜ ኮይኑ እዩ። ኣብዚ ወሳኒ ዕማም እንሳተፍ ከኣ “ሕማምን ቃንዛን ህዝበይ ነዓይ እውን ሕማመይን ቃንዛይንዩ” ብዝብል ናጻ ተወፋይነት ምዃኑ ንጹር እዩ።
ኣብ ኤርትራ ዘሎ ሕሱም ህይወት ተረዲእካ፡ ዓቕምኻ ከተወፊ ንቃልሲ ቅሩብ ምዃን በይኑ ናብ ዓወት ዘብጽሕ ኣይኮነን። ነቲ ዕገበት ኣሽሪፍካ ኣብ ዓወት እትበጽሓሉ፡ ንኩነታት ሃገርካን ህዝብኻን ኣብ ግምት ዘእተወን ነዊሕ ዝጠመተን እስትራተጅን በብምዕራፉ ዝስረሓሉ ሜላታትን ምሕንጻጽ ኣዝዩ ወሳኒ እዩ። እቲ ድሌትን ቅሩብነትን በዚ እንተዘይተሰንዩ ግና ስምዒት ጥራይ ኮይኑ ናይ ምትራፉ ዕድል ሰፊሕ እዩ። ኣብዚ መዳይዚ ዘዕውት ስራሕ ብመሰረቱ ሓባራዊ እዩ። ሓባራዊ ዝኾነሉ ቀንዲ ምኽንያት እቲ ወጽዓ ኮነ፡ ነቲ ወጽዓ ስዒርካ ዝመጽእ ራህዋን ቅሳነትን ናይ ሓባር ስለ ዝኾነ እዩ። እዚ ኣተሓሕዛዚ ንክዕወት፡ ጸብለል ክብሉ ዝግበኦም ኣነን ንሱን ወይ ንሕናን ንሳቶምን ዝብሉ ተጠማመቲ ሓሳባት ዘይኮኑ እቲ ብኹሉ መለክዑ ጉልበትን ዓቕምን ዘሰውድ “ንሕና” ዝብል ክኸውን ይግበኦ።
“ንሕና” ንዝብል ቃና ከነሕይል፡ ኣነ፡ ንሱን ንሳን፤ ንሳቶምን ንሳተንን ኣወጊድና፡ ናይ ኣተሓሳስባ ብዙሕነት ጨፋሊቕና፡ ሓደ ሰልፊ፡ ሓደ ውድብ ወይ ሓደ ማሕበር ጥራይ ንኹን ማለት ኣይኮነን። መሰረታዊ ሸቶኡ ኣብዛ እናተቐንዘወት ዘናግፋ ስኢና ትጽወዓና ዘላ ኤርትራን ህዝባን ራህዋ የረጋግጽ ዝብል ዝተወደበ ኣተሓሳስባታት እሞኸኣ ዝተባባዕ እምበር ዝኹነን ኣይኮነን። ብመሰረቱ እውን ቃልስና ነቲ ብናይ ህግደፍ ኣተሓሳስባታት ዝተነድቀ ዓዲ ዘየእቱ እንተዘይርዒምኩም ናትኩም ናይ ኣተሓሳስባ ምርጫ ክህልወኩም የብሉን ዝብል በሓቲ ፖሊሲ ኣወጊድካ፡ ኩለ-መዳያዊ ብዙሕነታዊ ኣተሓሳስባ ምውሓስ እዩ። ናይ ኣተሓሳባ ኣማራጽታት ግና ኣብ ማእከላይ ቦታ ተራኺቦም ኣብቲ ዘሰማምዖም ብሓባር እንተዘይ ተሰሊፎም ወጽዓ ክጸርጉ ከምዘይክእሉ፡ ኣብ ተመኩሮና ክንዕዘቦ ዝጸናሕና እዩ። ጸገምና ዝተፈላለየ ኣተሓሳስባ ምሕዝ ዘይኮነስ ከከም ቅርበት ናይቲ ሓሳባት ክንጽንብሮ ወይ ከነላፍኖ ዘይምብቃዕና ምዃኑ እውን መዛግብ ተመኩሮና ዝምስክሮ እዩ። ነዚ እንተበቒዕና ኢና ከኣ ናይ ኣተሓሳስባ ብዙሕነትና ምንጪ ብርታዐናን መልክዕናን ዝኸውን። እንዳተደላለየ ተመዓዳድዩ ዝነብር ብዙሕነት ግና፡ ግዳይ በበይንኻ ዓቕምኻን ግዜኻን ምብኻንዩ ዝኸውን። ተመኩሮና ነዚ እውን ኣርእዩና እዩ። ስለዚ ርሑቕ ከይከድና ካብ ተመኩሮና ሕማቑ ኮነ ጽቡቑ ክንዝክር ንኽእል ኢና። ዘኪርና ንመሃረሉዶ ወይስ መንገዲ ጥፍኣት ክነሱ ደጋጊምና ነታትዮ ኣብ ቀቅድሜና ዘሎ ፈተና እዩ።
እቲ ወለድና “ኣብ መስርሕ ኣይኮነንዶ ህይወት ዘለዎ እምኒ እውን ይጋጮ እዩ” ዝብልዎ ዝተፈላለየ ሓሳብ ምሓዝ ንቡር ምዃኑ ንምሕባር እዩ። ኣብ ካብ ሓደ ሰብ ንላዕሊ ሓቢርካ ዝንበረሉ ወይ ዝሰረሓሉ፡ ናይ ሓሳብ ፍልልይ ዘይረኣየሉ ህይወት ምጽባይ ሕልሚ እዩ። ከምዚ ዓይነት ብሕትው ህይወት እንዳመረጽካ፡ ኣብ ካልእ ከይከድና፡ ሰብ ሓዳር ሰብኣይን ሰበይትን፡ ወለድን ውሉድን፡ ብሓቢርካ እተስርሕ መሻርኽቲ፡ ሓቢርካ እትነብር ጐረባብቲ፡ ሓቢርካ እትጐዓዝ መጋይሽቲ ኮታ ብሓጺሩ ትርጉም ዘለዎ ናይ ሓባር ህይወት ክትምስርት ኣይመተኻእለን። ግደ ናይዚ ምስ ፍልልይካ ብሓደ ምንባርን ምስራሕን፡ ኣብዚ ንዛረበሉ ዘለና ፖለቲካዊ ዛዕባ ከኣ ኣዝዩ ዝዓዘዘ እዩ። ስለዚ ከምቲ ንጸልማት ብብርሃን፡ ንድንቁርና ብፍልጠት፡ ምስርዓር ዝከኣል ንናይ ኣተሓሳባ ፍልልይ ከኣ ብተቐራሪብካ፡ ህዝባዊ ሓላፍነትካ ተረዲእካ እሂንምሂን ምብህሃል ምስዓር እንዳተኽእለ ኢና ክሳብ ሕጂ ዘይከኣልናዮ ዘለና። ንመጻኢ እውን ግዜ በሊዕና ሓይልና ከነዳኽም እንተዘይኮይና ነዚ ክሳብ ሕጂ ዘይከኣልናዮ ካብ ምኽኣል ወጻኢ መዋጸኦ ከምዘየብልና ተረዲእና ነቲ ነዚ ንምኽኣል ነርእዮ ዘለና ፈንጠርጠራት ምጉልባቱ ምርጫ ዘይኮነ ግድነት እዩ።
ከም ኣካል ናይዚ ኣብ ዝተፈላለየ ኩርናዕ ደንበ ተቓውሞና ዝረአ ዘሎ ሓቢርካ ናይ ምስራሕ ንቕሎታት፡ ናይዚ ክከኣል ዝግበኦ ክነሱ ክሳብ ሕጂ ዘይተኽእለ፡ ጸገም መፍትሒ፡ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራን (ሰዲህኤ) ሃገራዊ ድሕነት ኤርትራ-ሕድርን ሃድኤ-ሕድሪ)፡ ብመንጽርቲ ኣቐዲሙ ዝተገልጸ፡ ኣብ ክንዲ በበይንና ምጥፍእ፡ ሓቢርና ክንዕወት የኽእል ኢልና ዝኣመንሉ ምርጫ ወሲድና ናብ ሓድነታዊ ጉባአ ንጉዓዝ ኣለና። ኣብዚ ካብ ተመኩሮኡ ተማሂሩ፡ ንሓድነት መተካእታ ከምዘየብሉ ዘስተማቐረ ጉዕዘኡ ብዙሓት ብሓላፍነት እንተዘይተታሒዞም ንድሕሪት ዝመልሱ ብደሆታት ኣየጋጠምዎን ማለት ኣይኮነን። ኣብ ናይ ክሳብ ሕጂ ጉዕዞና ናብ ሓድነታዊ ጉባአና፡ ነቶም ዘጋጥሙ ክሰዓሩ ዝግበኦም ብደሆታት ስዒርካ ናይ ምሕላፍ ቅርቡነት እንተልዩ ዘይስገሩ ኮይኖም ኣይረኸብናዮምን። ነዚ ክንበቅዕ ከኣ ኣብ ክንዲ ነቲ ንእሽቶ ዝፈላሊ ምትዕብባይ ነቲ ዓቢ ዘሰማምዕ መሊስካ ምግዛፉ ኣብ ዓወት ከምዘብጽሕ ብግቡእ ተረዲእና ኣለና። ኣብ ከምዚ ኩነታት ነቲ ወለድና “ጸባ እውን እምብዛ እተጠሚትካዮ ይጽልም እዩ” ዝብልዎ ብግቡእ ተገንዚብና ኣብ ክንዲ ኣብ ሕሉፍ ምጽብጻብ ንቕድሚት ክንቋመት ከም ዝግበኣና ተገንዚብና ኣለና።
እዚ ክልቴና ወገናት ንድሕሪት ከምዘይምለስን ከምእነዕዉቶን ርግጸኛታት ኮይና ንኸዶ ዘለና መስርሕ ሓድነት ካብቲ ኣብ ደንብ ተቓውሞና ክሓብር ዝግበኦ ዓቕሚ ኣዝዩ ንኡስ ምዃኑ ፍሉጥ እዩ። መተባብዕን ዓዳምን ኣብነት ክኸውን ከምዝኽእል ግና ዘጠራጥር ኣይኮነን። ከምኡ ስለ ዝኾነ ከኣ ንጉዳይ ሓቢርካ ምስራሕ ዝምልከት ጻዕሪ በዚ ከይተደረትና፡ ነቲ ምስ ካለኦት ዝተፈላለዩ ውድባትን ጽላላትን እንተ ናብ ምሉእ ሓድነት ወይ ናብ ጽላል ከብጸሓና ወጢንና ንሰርሓሉ ዘለና ርክባት ክንቅጸለሉ ኢና። ናይ ኩልና ሰብ ዋኒን ማዕረ ተገዳስነትን ቅሩብነትን ተወሲኽዎ፡ ነቲ ክሳብ ሕጂ ዘይከኣልናዮ ክንክእሎ ምዃና ከኣ ሰብ ምሉእ ተስፋ ኢና።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ናይ ግዜ ናጻን ዘይመዛበልን ጉዕዞን ቀጻልነትን ንምግላጽ “መዓልትን ከልብን ከይጸዋዕካዮም ይመጹ” ዝብል ኣበሃህላ ኣሎ። እነሆ ከኣ ብመንጽር እዚ ዓመተ-2018 ኣፋኒና ዓመተ-2019 ኣብ እንቕበለሉ ደረጃ በጺሕና። ናይ ሓደ ዓመት ምሕላፍ ኣብ ናይ ኩሉ ሰብን ተወጢኑ ኣብ መስርሕ ዘሎ ተግባራትን ዕድመ ዝውስኽ እዩ። ዓመት ሓሊፉ ብሓድሽ ዓመት ናይ ምትካእ መስርሕ ሃንደበት ዝመጽእ ዘይኮነስ “መጻእኩ” ዝብል ምልክት እንዳሃበ ደበኽ ዝብል እዩ። ሓድሽ ዓመት ኣትዩ መዓልታት፡ ሰሙናትን ኣዋርሕን ክሓልፍ እንከሎ ወያ ዓመት ትገማገም ከም ዘላ ዘመልክት መጠንቀቕታ እዩ።
መዕቀኒኡ ሓጺር ይኹን ነዊሕ፡ ግዜ ንኹሉ ወዲ ሰብ ብማዕረ እሞ ከኣ ብናጻ ዝወሃብ ጸጋ እዩ። እቲ ፍልልይ ዝመጽእ እቶም ንግዜ ብናጻ ዝተወሃብናዮ ኣካላት ብኸመይ ንጥቀመሉ እዩ። ሰባት ንግዜ ገሊኦም ንህንጸት፤ ገሊኦም ንዕንወት፡ ገሊኦም ንሰላም፤ ገሊኦም ንህውከት፡ ገሊኦም ንጭቆና፤ ገሊኦም ድማ ንራህዋን ናጻነትን ይጥቀምሉ። ብመንጽር እዚ ዝኾነ ሰብ ዝተሰለፈሉ መዳይ ብዘየገድስ “እቲ ብናጻ ዝተዋህበኒ ግዜ ኣብ ምንታይን ብኸመይን ኣብ መዓላ የውዕሎ ኣለኹ?” ዝብል መሰረታዊ ሕቶ ክምልስ ይግበኦ። ነዚ ሕቶ ዝህቦ መልሲ ከኣ መሰረታዊ እዩ። እዚ ሕቶዚ ኩሉ ግዜ ክለዓል ዝግበኦ’ኳ እንተኾነ፡ ብፍላይ ኣብ ከምዚ ሕጂ ንርከበሉ ዘለና ዓመት ኣፋኒኻ ዓመት ናይ ምቕባል ግዜ ኣገዳስነቱ ዕዙዝ እዩ። ምኽንያቱ ኣብ ዝመጽእ ዓመት እንታይ ከም እንሰርሕ ክንውጥን እንከለና ናይዚ ሕቶ መልሲ መበገሲና ስለ ዝኸውን።
ብዛዕባ መጻኢ ዓመት ክንሓስብ እንከለና ናብ ዝሓለፈ ዓመት ምቁማትና ዘይተርፍ እዩ። ናይ ዝሓለፈ ዓመት ተመኩሮና ክንድህስስ እንከለና ስለ ዝተግበርናዮም ዘሕጉሱናን ክንትግብሮም እንዳተገበኣና ስለ ዘይተግበርናዮም ዘጣዕሱናን ክንረክብ ምዃና ፍሉጥ እዩ። ኣብ ከምዚ ኩነታት ቀንዲ ቆላሕታና ክኸውን ዝግበኦ በቶም ዘይተግበርናዮም ምጠዓስ ዘይኮነ፡ ካብኡ ተማሂርካ ብሓድሽ ሓላፍነታዊ መንፈስ ክትትግብሮ ምንቃድን ምትላምን እዩ። ኣብ ዝሓለፈ ምጠዓስ ግና ከምቲ “ድሕሪ ማይ ናብ በዓቲ” ዝበሃል፡ ወርቃዊ ግዜኻ ካብ ምብኻን ሓሊፉ ዘምጸኦ ፋይዳ የብሉን።
ዓመት ኣዝዩ ነዊሕ ናይ ግዜ መዕቀኒ እዩ። ህያው ናይ ለውጥን ምዕባለን ኩነታት ኣብ ዝሃለወሉ ከኣ ብዙሕ ዝስረሓሉ እዩ። ኣብ ከምዚ ሕጂ ኤርትራ ሃገርና ኣብ ትሕቲ ናይ ጭቆና ኣርዑት ዝሃለወትሉ ግና ናይ ሱቕ ኢልካ ምዕዛብ ስለ ዝኾነ ትርጉም መዓልትን ዓመትን ክትፈሊ ዘይትኽእለሉ እዩ። ዲክታቶር ኢሳይያስን ጉጅለኡ ህግደፍን ወይ ናይ ህዝቢ ሕቶ ምምላስ ወይ ንህዝብን ሃገርን ይጠቅም ዝበልካዮ ኣንቂድካ ምስራሕ ኣብ ኣእምረኦም ስለ ዘየለ፡ ከምቲ “ወጮ እንተገልበጥካዮ ወጮ” ዝበሃል፡ ኣብዚ ዝሓለፈ ዳርጋ 20 ዓመታት፡ ዓመት ሓሊፉ ብሓድሽ ዓመት ምትክኡ ትርጉም ኣይነበሮን። ኣብዛ ንፋንዋ ዘለና ዓመተ-2018 ናብቲ ቀንድን መሰረታውን ኤርትራዊ ጉዳይ ዘድሃበን ንጉዳይ ልኡላውነትና ግምት ዝሃበን’ኳ እንተዘይኮነ፡ ምስ ኢትዮጵያ ዝጸንሐ ሃለዋት ሓድሽ ግና ድማ ዘይግሉጽን ዘይውሑስን መልክዕ ምሓዙ ከም ሓድሽ ተረኽቦ ዘይውሰድ ኣይኮነን። እቲ ኩሉ ናይ ህዝብና ዘቤታዊ ወጽዓታት ግና ኣብቲ ዘለዎ እዩ ዘሎ። ዓመተ-2019 ግና ምስዚ ህግደፍ ዓቕሉ ጸቢብዎ ዘዕለብጠሉ ዘሎ፡ እቲ ካብ ነዊሕ ግዜ ክሕቆን ዝጸንሐ ኩለ-መዳያዊ መሰረታዊ ሕቶ ህዝብና ዝጻዕየሉ ክኸውን ሰብ ምሉእ ተስፋ ኢና። ተስፋና፡ ተስፋ ጥራይ ኮይኑ ከይተርፍ ከኣ፡ ሓድሽ ኣተሓሳስባ ሓቢርካ ምስራሕ ከም ዘድልዮ ክዝንጋዕ ዘየብሉ እዩ።
ዓመተ-2018 እቲ ቅድም እውን ካብ ኤርትራዊ ዘቤታዊ ሃለዋት ዘይነቐለ እገዳ ኣብ ልዕሊ ህግደፍ ዝተላዕለሉ እዩ። ናይዚ ምኽንያት እቲ ንኤርትራዊ መሰረታዊ ጉዳይ ቀልቢ ዘይሃበ፡ ምሕዳስ ዝምድና ኤርትራን ኢትዮጵያን ምዃኑ ሰሚዕና። ብተግባር ከኣ ዲክታቶር ኢሳይያስ ካብ ኮንተይነራት ዓዲ ሃሎ ወጺኡ ወዛሕዛሕ ክብል እምበር፡ ኣብ መሰረታዊ መሰላት ህዝብና ለውጢ ከምጽእ ኣይተራእየን። እኳ ደኣ ኣብ ጉዳይቲ ብእልቢ መስዋእትነት ዝተነድቀ ልኡላውነት ኤርትራ ሻቕሎት ዘሕድር ምልክታት ኣርእዩ። ምናልባት ግና ናብቲ ቀንዲ ጉዳይና ክንበጽሕ ንመመሳመሲ ህግደፍ ጸንቂቑ ኣፍደገ ለውጢ ዝኸፍት’ዩ ኢልካ ምውሳድ ይከኣል ይኸውን። ስለዚ ቀደም እውን ዓወትና ካብ ቃልስና እምበር ካብ ካልእ እንጽበዮ ህያብ ስለ ዘይኮነ፡ ኣብዛ እንቕበላ ዘለና ዓመተ-2019 ተስፋ ሰኒቕና መደባትና ሰሪዕና ብህግደፍ ኣብ ልዕሊ ህዝብና ዝተጻዕነ ዓለም ዘየቕለበትሉ እገዳ ከነምክን ክንነቅል ይግበና። ትስፉዋት ከኣ ክንከውን ይግበና ተስፋ እንተዘየልዩ ቀጻልነት እውን ኣብ ሓደጋ ስለ ዝወድቕ።
ኣብ ዓመተ-2019 ኣብ ደንበ ተቓውሞና ሰፊሕ ናይ ሓቢርና ንወደብን ንቃለስን ተስፋታት ክረአ ጸኒሑ እዩ። ብዙሓት “ከመይ ኣለና፡ መዋጽኦናኸ እንታይ እዩ?” ዝብል ሕቶ ንምምላስ ዝዕላምኦም ሰልፍታት፡ ሰሚናራትን ስምፖዝየማትን ክካየዱ ጸኒሖም። ህግደፍ ብወገኑ እዚ ምንቅስቓሳት ኣንጻር ህልውናኡ ምዃኑ ስለ ዝርዳእ ነዚ ምቅርራባት ንምዕንቃፍ ከዕለብጥ ጸኒሑ። እንተኾነ ኣይተዓወተን። ስለዚ እዚ ምንቅስቓሳትዚ ኣብ ዓመተ-2019 ኣብ ዝድህሰስን ዕድመ መግዛእቲ ዘሕጽርን ደረጃ ክበጽሕ ተስፋና ልዑል እዩ።
ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ኣብ 2018 ከም መቐጸልታ ናይቲ ካብ ነዊሕ ግዜ ሒዝዎ ዝመጸ ዕማም ቀንዲ ኣድህቦ ሂቡ ክሰርሓሉ ዝጸንሐ፡ ካብ ተመኩሮኡ ተማሂሩን፡ ብዘይሓቢርካ ምምራሽ ከኩርባኻ ሒዝካ ምጭራሕ ለውጢ ከምዘይመጽእ ብምርዳእ፡ ብሓባር ዘስርሕ መድረኽ ምፍጣር እዩ። ውጽኢት ምንቅስቓሱ ከኣ ማዕረ ትጽቢትን ጠለብን ህዝብና እኳ እንተዘይኮነ፡ ውጽኢታዊ ነይሩ። ምስ ዝተፈላለዩ ተመሳሳሊ ቅርቡነት ዘርኣዩ ወገናት ብሓፈሻ፡ ምስ ሃገራዊ ድሕነት ኤርትራ-ሕድሪ (ሃድኤ-ሕድሪ)ን ኤርትራዊ ሕድነት ንፍትሕ (ኤሓፍ)ን ብፍላይ ዝገበሮም ርካባት ከኣ ኣዝዮም ውጽኢታዊ ኮይኖም ይቕጽሉ ኣለዉ። ምስ ሃገራዊ ድሕነት ኤርትራ-ሕድሪ ፍጹም ሓድነት ንምፍጻም ናይ ሓባር ኣሰናዳኢት ሽማግለ ተመዚዛ ሓባራዊ ጉባአ ኣብ ምድላው ምብጽሑ ከኣ ከም ናይ ዓመተ-2018 ኣውንታዊ ተበግሶ እንወስዶ ኮይኑ፡ ኣብ 2019 ብዓወት ክጽንበል ብዝለዓለ ደረጃ ዝሰርሓሉ ዘሎ እዩ። ሰዲህኤ ነቲ ምስ ካለኦት ወገናት ወጢንዎ ዘሎ ልዝባት እውን ብምሉእ ልቢ ክደፍኣሉ እዩ። ኩሎም እቶም ዝካየዱ ዘለዉ ተስፋ ዝህቡ ምቅርራባትን ልዝባትን እምበኣር፡ ብናይ ሓደ ወገን ፍሉይ ጻዕርን ሓላፍነትን ዘይኮኑ፡ ብናይ ኩሎም ተዋሳእቲ ወገናት ማዕረ ቅርቡነትን ህዝባዊ ሓልዮትን ዝተታሕዙ እዮም። እዚ ኣብ 2018 ዝተራእየ ቅሩብነታት ኣብ ዓመተ-2019 እውን ምስ ሓድሽ ኣተሓሳባ ኣብነታዊ ኮይኑ ከም ዝቕጽል ርግጸኛታት ኢና።
ሓድሽ ዓመት 2019 ናይ ራህዋን ቅሳነትን ክንገብራ ንቃለስ
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
“እምኒ ክትከይድ እንከለኻ ኣዕንቂፋትካ፡ ክትምለስ እንከለኻ እንተደጊማትካ ንስኻ ኢኻ እምኒ” ዝብል ኣዘራርባ ካብ ተመኩሮኻ ናይ ዘይምምሃር ኣሉታዊ ሳዕቤን ዘረድእ እዩ። “መለበምን ኣይግበርካ መለበሚ ግና ኣይኽላእካ” ዝብል ኣበሃህላ ኣይኮነንዶ ካብ ናትካስ ካብ ናይ ካለኦት ተመኩሮ ምምሃር ዘለዎ ኣገዳስነት ዝምዕድ እዩ። ኣብ ኤርትራዊ ተመኩሮና ካብ ተመኩሮኻ ናይ ዘይምሃር ድኽመት ንኹልና ዘግደዓና እዩ።
ዲክታቶር ኢሳይያስ ምእንቲ ህዝቢ ኤርትራ ዘይኮነ ምእንቲ ልዕልናኡን ስልጣኑን፡ ነዊሕ ዝርዝር ዘለዎ እንተንመሃረሉ ካባና ሓሊፉ ንኻልእ እውን መሃሪ ክኸውን ዝኽል ተደጋጋሚ ደቛሲ ተግባራት ከካይድ ጸኒሑ እዩ። ሕጂ እውን ካብዚ ናይ ጥፍኣት ሓዲድ ኣይወጸን። ብስም መንካዕ ዝፈጸሞ ግፍዒ፡ ብስም የሚን ዝፈጸሞ በደል፡ ንተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ምስ ናይ ግዳም ሓይሊ ኮይኑ ንምጥፋእ ወጢኑ ዝሰርሓሉ፡ ኣብ ድሮ ምእዋጅ ውጽኢት ረፈንዶም ዘካየዶ ሽሕጣን፡ ኣብ ልዕሊ ስንኩላን ማይሓባር ዘርኣዮ ጭካነ፡ ኣብ ልዕሊ ጉጅለ-15ን ናይ ብሕቲ ሚድያ ጋዜጠኛታትን ዝወሰዶ ምድጓን፡ ተበግሶ ወዲዓልን ብጾቱን ንምድቋስ ዝኸዶ መንገዲ፡ ማእሰርቲ ብርሃነ ኣብርሀ ኣብ ማእከል ኣስመራ ካብእቶም ብግህዶ ዝተራእዩ ኮለፍቲ ስጉምትታት ዝጥቀሱ እዮም። ካለኦት ብሰላሕታ ስለ ዝተወስዱ ብህዝቢ ዘይፍለጡ ጸይቅታት ከኣ ኣዲኦም ትቑጸሮም። እቲ ናይ ክድዓትን ሸፈጥን ምርጫ ዲክታቶር ኢሳይያስ ሕጂ እውን ኣይተዓጽወን። ኢሳይያስ ቀጻልነቱ ኣብዚ እኩይ ኣሰራርሓ ዝተመስረተ ስለ ዝኾነ፡ ኣብ መጻኢ እውን ትንፋሱ ካሳብ እትሓልፍ ካብ ጸይቂ ንድሕሪት ኣይከብልን እዩ። እቶም ነዚ መንገዲ ጸይቂ ክንዓጽፎ ዝግባኣና እቶም ናይቲ ጸይቂ ተግባራቱ ግዳይ ኮይንና ዘለና ህዝብን ሃገርን ኢና።
ኣብ ደንበ ተቓውሞና ዝረአ ድኽመት ብዙሕ’ኳ እንተኾነ ካብ ተመኩሮኻ ናይ ዘይምምሃር ሕጽረት ዓብይ እጃም ከም ዘለዎ ኩነታትና ዝምስክሮ ዘሎ ሓቂ እዩ። ካብ ተመኩሮና እንተንመሃር ክንገብሮ ዝነበረና ብዙሕ ክኸውን እንከሎ፡ ናይ ሓባር ዕማም እንዳሃለወና ብሓባር ዘይምስራሕና ከም ናይ ድኽመትና ገላጺ ኣብነት ክውሰድ ይኽእል። ብሰንኪዚ ካብ ተመኩሮና ዘይምምሃርና ከኣ ብዙሕ ክንሰርሓሉ ዝነበረና ዕድላትን ግዜን ኣምኪና ኢና። ግዜ ብማዕረ ዝወሃበካ እምበር፡ ነቲ ንዓኡ ተጠቒምካ ሰሪሕካ ከተቃንዖ ዝግበኣካ ኣይሰርሓልካን እዩ። እነሆ ከኣ ግዜ ብማዕረ ተዋሂቡና ክነሱ ገለን ሰሪሖምሉ ኣብቲ ክበጽሕዎ ዝደልዩ ክበጽሑ እንከለዉ፡ ንሕና ከኣ ኣብ ውሱን ርሕቀት ነኹድድ ኣለና።
ካብ ተመኩሮኻ ምምሃር ብዙሕ መልከዓት ዘለዎ ኮይኑ፡ ነቲ ኣብ ሓደ መድረኽ ዘየዕወተካ ኣተሓሳስባ፡ ብዝሓሸ ኣተሓሳስባ ክትትከኦ ናይ ምብቃዕ ክእለት እዩ። ሓድሽ ኣተሓሳስባ ንምትእትታው ከኣ፡ ኣብ ክንዲ ንሕሉፍ ከም መምሃሪ ወሲድካ ንቕድሚት ምምዕዳው፡ ኣብ ሕሉፍ ክትጸባጸብ ግዜኻን ዓቕምኻን ምብኻን፡ ኣብ ክንዲ ህዝባዊ፡ ግላዊ ወይ ጉጅላዊ ስምዒትካ ምቕዳም፡ ኣብ ክንዲ ምክእኣልን ምጽውዋርን ኣብ ዘየፍሪ ህልኽ ምኹዳድ ናይ ግድን ክንስዕሮም ይግበኣና። ነዚ ኣብ ዝበቓዕናሉ ኣፍና መሊእና ካብ ተመኩሮና ተማሂርና ክንብል ንኽእል። ካብዚ ሓሉፉ ኣብ ባይታ ተዘሪኡ ምብቋል ዝኣበየ መኻን ኣተሓሳስባ መመሊስካ እንተኳማሳዕካዮ ውጽኢት የብሉን። ኣረጊትን ሓድሽን ኣተሓሳስባታት ኣዳዊስካ ምኻድ ከኣ ውጽኢቱ ውድቀትዩ ዝኸውን። ካብቲ ኣረጊት ኣተሓሳስባ ብዘየዳግም ክንወጽእ ከይበቓዕና ሓድሽ ኣተሓሳስባ ከነተኣታቱ እንተደለናዮ እውን ኣይከኣልን እዩ።
ኣብ ከምዚ ንዕዘቦ ዘለና ብብዙሓት ጸለውቲ ረቛሕታት እሞ ብቕልጡፍ ዝቀያየር ዘሎ ፖለቲካዊ ምዕባለ፡ ክትተዓጻጽፍ እንተዘይበቒዕካ፡ ግዜን ዕድልን ክገድፈካ ንስኻ ድሕሪት ክትተርፍ መወዳእታን ውጽኢትን ዘየብሉ ጉዕዞ እዩ ዝኸውን። እቲ ኣብ ተመኩሮና ኣዝዩ ዝገርም ከኣ፡ እቲ ዝኸበደ ጠንቂ ሕማምካ እንታይ ምዃኑ እንዳፈለጥናዮ መፍትሒ ኣብ ምምጻእ ሒቕ ምባል እዩ። ሓጺር ኣብነት ንምጥቃስ፡ ኩለን ውድባትና ብሓባር እንተዘይወፊረን ማዕረ ባህጊ ህዝብና ከፍርያ ከምዘይክእላ ይፈልጣ እየን። ነዚ ተረድኦ ምግንዛበን ሓደ ስጉምቲ ንቕድሚት እዩ። ነዚ ተርዲእካ ብሓባር ብዘሰልፍ ስጉምቲ እንተዘይኣሰኒኻዮ ግና፡ ሕማምካ እንዳፈለጥካ ሰኣን ዝተኣዘዘልካ መድሃኒት ብግቡእ ምውሳድ ካብ ሙማት ፈሊኻ ዝረአ ኣይኮነን።
እቲ ኩነታት ነዊሕ ግዜ ዝወሰደ’ኳ እንተኾነ፡ ሎሚ ሃገርና ናይ ብዙሓት ኣጀንዳ ኣብ ዝኾነትሉ ደረጃ ንርከብ ኣለና። እቲ ኣጀንዳነታ ግና ከቢድ ሓላፍነት ዘሰክመና ኣሰካፊ እምበር ዘቕስንን ዘሐብንን ኣይኮነን። ሕሱም ግህሰት ኩሉ መሰረታዊ መሰላት፡ ብዝሒ ስደተኛታትን ኣብያተ-ማእሰርትን፡ ብኩራት ልዕልና ሕጊ፡ ዘይቅሱን ሃለዋት ምስ ጐረባብቲ፡ ቁጠባዊ ድቀት ኮታ ኩሎም ናይ ወጽዓ ነጸብራቓት እዮም ንሃገርና ብኣጀንዳነት ኣብ ቅድሚት ሰሪዐሙዋ ዘለዉ። ኣብዚ እዋንዚ ርኢና ከም ዘይረኣና ኮይና ከነጽቅጥ እንተዘይደሊና፡ ኣይኮነንዶ ንዓና ንኤርትራውያን ንዝሰምዖ ፍጡር እውን ዘቕስን ኣይኮነን። ስለዚ ካብዚ ብተመኩሮኻ ናይ ዘይምምሃር ሕማቕ ተመኩሮ ወጺእና፡ ካብ ተመኩሮና ተማሂርና ሓድሽ ሓድነታዊ ኣተሓሳስባ ከነመንጩ ኣብ እንግደደሉ ግዜ ዘይህብ ህሞት ምህላውና ነስተብህል።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ህዝባዊ ግንባር ንዲሞክራስን ፍትሕን (ህግደፍ) ነብሱ ክኢሉ ኣብ ቅድሚ ህዝቢ ኤርትራ ክቐርብ ዘኽእሎ ክብደትን ተቐባልነት ስለ ዘየብሉ፡ ካብዚ ምንጥልጣል ንምድሓን ካብ ዝጥቀመሎም ሜላታት ሓደ ምስ ኤርትራን ህዝባን ምልሓግ እዩ። መራሒ ህግደፍ ዲክታቶር ኢሳይያስ ኣፈወርቂ ሓደ እዋን በታ ብሕታዊ ጋዜጣኡ ሓዳስ ኤርትራ ኣብ መንጎ ህግደፍን ህዝቢ ኤርትራን ዝነበረ ዝምድና ከብርህ ምስተሓተተ “ንህዝቢ ኤርትራን ህግደፍን ከ መንዩ ክልተ ኣካላት ገይርዎም?” ብዝብል ቑጠዐን ስንባደን ዝሃቦ መልሲ ናይዚ ኣብነት እዩ። ካብኡ ሓሊፉ “ ንሕና ሃገር ንሕና ህዝቢ” ዝብል ዜማ ህግደፍ ዕላምኡ ንኤርትራን ህዝባን ዓምጺጽካ ንብረት ህግደፍ ንምግባሮም ዝዓለመ ዓመጽ እዩ። እዚ ናይ ህዝቢ ዘይኮንካ ክንስኻ ናይ ህዝቢ መሲልካ ንብዓት ሓርገጽ ምፍሳስ ኣብ ኢሳይያስ ዝድረት ዘይኮነ ናይ ኩሎም ከምኡ ዝኣመሰሉ ወጻዕቲ ናይ “ንዓኣቶም መሲልካ ድራሮም ወድኣሎም” ፖሊሲ ኣብነት እዩ።
ኣብቲ ሓቂ ክንመጽእ እንከለና ኤርትራ ምስ ኩሉ ተፈጥሮኣዊ ኣቀማምጠኣን ሃብታን፡ ታሪኻ፡ ባህላን ነብሳ ዝኸኣለት ንደቃ ማዕረ እትብጸሖም ብብዙሕነት ዝመልከዐት ልኡልላዊት ሃገር እያ። ጉጅለ ህግደፍ ከኣ ንውሱናት ኣባላቱን ደገፍቱን ጥራይ ዝውክል፡ ካብ ህዝቢ ኤርትራ ውሑዳት ዝዋስእሉ ኣዝዩ ጸቢብ መድረኽ እዩ። ነዚ ሰጊርካ ንኹሉ ናትካ ንምግባሩን ኣብ ዘየብልካ ውክልና ክንዲ ህዝቢ ኮይንካ ክትዕንድር ምፍታንን ግና ሓቅነትን ተቐባልነትን ዘይብሉ መርኣያ ወጻዕቲ ጥራይ እዩ። ምናልባት ጉጅለ ህግደፍ ብህዝቢ ዝተመርጸን ህዝቢ ይርሓሰና ብዝበሎ ሕገ-መንግስቲ ዝምራሕን ነይሩ እንተዝኸውን ከምቲ ዝብሎ” ንሱ ንሕና ንሕና ንሱ” እኳ እንተዘይኮነ፡ ምስ ህዝቢ ኤርትራ ከም ዝቀራረብ እንተ ገለጸ መምሓረሉ። ግና ኣይኮነን። ስለዚ ኢና ከኣ “ኤርትራ ካልእ፡ ህግደፍ ከኣ ካልእ” እንብል።
ኣብዚ እዋንዚ እቲ ግጉይ ኣገላልጻ ዝምድና ህዝቢ ኤርትራን ህግደፍን፡ ካብ ህግደፍ ሓሊፉ ኣብ ካልኦት እውን ክንጸባረቕ ልሙድ ኮይኑ ኣሎ። ህግደፍ ዓይኒ መፍተሉ ጠፊእዎ የዕለብጥ ኣብ ዝሃለወሉ፡ ልኡላውነት ኤርትራ እውን ማዕረ ማዕረኡ ኣብ ሓደጋ ከም ዝወደቐ ኣምሲሎም ዝግምቱ ትዕዘብ ኢኻ። እቲ ህግደፍ ኣብ ምዕልባጥ ምህላዉ ሓቅን ኣብ ባይታ ዝንበብ ዘሎን እዩ። እንተ እቲ ናይ ኤርትራን ህዝባን መጻኢ ዕድል ብህግደፍ ከም ዝውሰን ወሲድካ፡ ልኡላዊት ኤርትራውን ኣኺልዎ፡ ዝዓይነቱ ስምዒት ግና ከምቲ “ነዳይሲ ናይ ልቡ ይሓልም” ዝበሃል ህርፋን እምበር ሓቅነት የብሉን። ናይ ኤርትራን ህዝባን ህልውናን ቀጻልነትን ኣብ ሓቀኛ ታሪኽ ዝተሰረተ፡ ብደምን ኣዕጽምትን ኣእላፍ ጀጋኑኣ ዝተነድቀ፡ መንግስቲ እንተሓለፈ፡ ዘይሓልፍ ነባሪ እዩ። ህግደፍ ግና ብመሰረቱ እውን ሓጺርን ወጻዕን ዕድመ ዘለዎ ሓላፊ ጉጅለ እዩ። ነዚ ሓቂ እዚ ህግደፍ እውን ክለኻኽም ደኣ ይፍትን እምበር፡ ንሱ ክፋኖ እንከሎ ኤርትራ ግና ኣብ ቦታኣ ምዃና ከይፈተወ ዝቕበሎ ሓቂ እዩ። እዚ ክበሃል እንከሎ ግና ክሳብ ዘሎ፡ ክሰብራ ዘይኮነስ ከሰንብራ ከም ዝኽእል ንዕዘቦ ዘለና እዩ።
ኣብዚ ህግደፍ ምስ ኢትዮጵያ ፈጢርዎ ዘሎ፡ ካብ ህዝቢ ዝተሓብአ ዓይኒመፍተሉ ዘይፍለጥ ኣዛራቢ ዝምድና ንበሎ ርክብ፡ ብዙሓት ንህግደፍ ዘቃልዑ ተረኽቦታት ይረኣዩ ከም ዘለዉ ንዕዘብ ኣለና። ኣብዚ መስርሕ ብዙሓት ህዝቢ ኤርትራ ክዛረበሎም ዝግበኦ ጉዳያት ተዓዚብና። ክንድቲ ዓው ኢሉ ክዛረበሎም ዝግበኦ ግና ኣይተዛረበሎምን። ምኽንያቱ ከኣ እቲ ብመስዋእቲ ደቁ ዝዋገ ዘሎ ዝመስል መስርሕ ባህ ኢልዎ ዘይኮነ፡ ወይ ኣስደሚምዎ ወይ ድማ ዓው ኢሉ ዝዛረበሉ ውሑስ መድረኽ ስለ ዘይረኸበ እዩ። እንተ’ቲ ጽምዋ መሪጽካ ምስ እትኣምኖ ብትሑት ድምጺ ምዝራብ ግና ሎሚ መሊኡ እዩ። እዚ ኣብ ሓጺር ግዜ ናብ ደፋኢ ዓውታ ከም ዝድይብ ከኣ ዘጠራጥር ኣይኮነን።
ሎሚ ብወገን ኢትዮጵያውያን፡ “ኤርትራ ምስ ኢትዮጵያ ተደሚራ፡ ኤርትራ በይና ክትከውን ፈቲና ምዃን ምስ ኣበያ እነሆ ተመሊሳ፡ ኣቶ ኢሳይያስ ቅድሚ ሕጂ ንኢትዮጵያ ኣብየምዋ ሎሚ ግና ክሒሰሙዋ፥ ኤርትራውያን ናብ ኢትዮጵያ ዝምለሱ ዘለዉ ደንጊጾም ዘይኮኑ፡ ናጽነት ማለት ጥምየትን ድኽነትን ምዃኑ ስለ ዝተረድኡ እዮም. . . ወዘተ” ዝብሉ ኤርትራ “ንዓይ ርኢኹም ተቐጽዑ” ትብል ከም ዘላ ዘምስል ኣበሃህላታት እዮም። እዞም ኣበሃህላታት ከከም በሃሊኦም፡ ገሊኦም ብዓሚቕ ጉርሕን ፖለቲካዊ ሕሳብን ዝተኣልሙ ክኾኑ እንከለዉ፡ ገሊኦም ከኣ ብገርሂ ምናልባት እውን ንህዝቢ ኤርትራ ትጠቅም ከም ዘለኻ መሲልካ ዝበሃሉ እዮም። ናይዞም ኩሎም መንቀሊ ከኣ ናይ ህግደፍ ዓቕሚ ምስኣንን ተንኮልን ኮይኑ ጥፍኣትን ልምዓትን ኤርትራን ህግደፍን ማዕረ ማዕረ ዝኸይድ እዩ ካብ ዝብል ግጉይ መዛዘሚ ዝነቅል’ዩ።
እቲ ቀንዲ ዘገርም እንተ ብጉርሒ እንተ ብገርሂ እዞም ዝጠቐስናዮም ንልኡላውነት ኤርትራ ብግጉይ ዝገልጹ ሓረጋት ምዝውታሮም እይኮነን። እቲ ዘገርም ብወገን ህግደፍ ነዚ ግጉይ ኣረዳደኣታት ዘቃንዕ ሓሳብ ዘይወሃብ ምህላዉ እዩ። ከምዚ እንዳተባህለ ስቕ ምባል ከኣ እቲ ዝበሃል ሓቂ እዩ ኢልካ ተቐቢልካዮ ኣለኻ ካብ ማለት ምዃኑ ሓሊፉ ካልእ ትርጉም ዝወሃቦ ኣይኮነን። ሓሓሊፉ እዞም ዝተጠቕሱ ኣበሃህላታት ብህግደፍ ከም ዝራጐዱ’ውን ተዓዚብና ኢና። ስለዚ ደገፍቲ ህግደፍ፥ “ህግደፍ ንኤርትራ ናብ ምምላሱ ዘጸግም ሓደጋ ይወስዳ ኣሎ” ንዝብል ስግኣት ግቡእ ኣቓልቦ ይህብዎ እንተዘየልዮም ታሪኻዊ ጌጋ እዮም ዝፍጽሙ ዘለዉ’ሞ፡ ከሎ ጌና ናብ ልቦም ክምለሱ ንምሕጸኖም። ንሕና እውን ካብዚ ታሪኻዊ ተሓታትነት ንምድሓንን ክብሪ ኤርትራ ንምዕቃብን፡ ነቲ ስግኣት ደጋጊምካ ምግላጹ ጥራይ ዘይኮነ፡ ነቲ ስግኣት ንምውጋድ ብግብሪ ክንውፈየሉ ዝግበኣና ግዜ ዘይህብ ሓላፍነትና ምዃኑ ከይንዝንግዕ ሓደራ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብዚ እዋንዚ ኤርትራውያን ኣብ ውሽጢ ይኹን ኣብ ወጻኢ ዝተፈላለዩ ናይ ለውጢ ንቕሎታት የርእዩ ኣለዉ። እዞም ንቕሎታት ሓደስቲ’ኳ እንተዘይኮኑ ኣብ ንርከበሉ ዘለና ናይ ተስፋን ብደሆን እዋን ምርኣዮም ፍሉይ ግምት ዝወሃቦም እዮም። ሎሚ ኣብ ውሽጢ ኤርትራ ተለጒሙ ዝጸንሐ ልሳናት ህዝብና ተፈቲሑ፣ “ደጊምስ እዚ ሰብኣይ ገለ እንተዘይገሩ ዕድል ክንህቦ ኣይግባእን እዩ” ዝብል ዕላል ምዝውታር ልሙድ ኮይኑ ኣሎ። ኩነታት ገሪምዎም “እዚ ሰብኣይ ነዛ ሃገር ናበይ እዩ ክወስዳ ደልዩ?” ዝብል ዓሚቕ ስኽፍታ ዝሓደሮም እውን ኣለዉ። ኮታ እቲ “ዘረባ ከይከደኒ” ኢሉ ተሸቑሪሩ ስም ህግደፍ ከልዕል’ኳ ዝስከፍ ዝነበረ ወገን ዝደፍረሉ፣ እቶም ናይ ህግደፍ መበጻጻሕቲ ዘረባ ስለ ዝነበሩ ዝደፍሩ ዝነበሩ፡ ርእሶም ዘድንንሉ ኩነታት ተፈጢሩ ከም ዘሎ ካብ ሕምብርቲ ኤርትራ ኣስመራ ዝመጽእ ሓበሬታ የረድእ ኣሎ። እዚ ተስፋ ዝህብን ክዓኩኽ ዝግበኦን ናይ ለውጢ ምልክት እዩ።
ካብ ኤርትራ ወጻኢ ኣብ ዓባይ ብሪታንያ ዘለዉ ተጋደልቲ ህዝባዊ ግንባር ሓርነት ኤርትራ ዝነበሩ ብጋህዲ ኣስማቶምን ክታማቶምን ኣሰንዮም፣ ኣብዚ ቀረባ ግዜ “ህጹጽ ጻውዒት ተጋደልቲ ህዝባዊ ግምባር ነበር፡ ነበርቲ ዓባይ ብሪጣንያ፡ ንምእላይ ውልቀ-መላኺ ኢሰያስ - ካብ ስልጣን” ብዝብል ዘውጽእዎ መግለጺ፣ ኣብ ሃገር ጀርመን ዝንቀሳቐሱ ኤርትራዊ ፖለቲካዊ ውድባትን ሲቪላዊ ማሕበራትን “Uniting Eritrean Voices in Germany/ ምስማር ኤርትራዊ ድምጽታት ኣብ ጀርመን" ኣብ ትሕቲ ዝብል ኣርእስቲ ዝወጸ ናብ ምምስራት ሓቢርካ እተድምጸሉ ጽላል ዝጠመተ መግለጺ ከም ኣብነት ሓባራዊ ንቕሎታት ዝጥቀሱ እዮም። በብኹርናዑ ኣንጻር ጉጅለ ህግደፍ ዝተኻየዱን ዝጽውዑ ዘለዉን ኣኼባታትን ሰልፍታትን እውን ካብዚ ዝተፈልየ ዕላማ የብሎም። ዝተፈላለያ ፖለቲካዊ ውድባትን ሰልፍታትን ሓቢርካ ንምስርሕ ዘካይደኦ ዘለዋ ጻዕርታት እውን ካብዚ ዝተፈልየ ዕላማ የብሉን። ኣብዚ ዝሓለፈ ሰሙናት ሃገራዊ ድሕነት ኤርትራ-ሕድሪ፥ ሓድነት ኤርትራውያን ንፍትሕን ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራን ናብ ዝተፈላለዩ ወገናት ብጉዳይ ኤርትራውያን ስደተኛታትን ሰብኣዊ መሰላትን ክቕርብዎ ዝጸንሑ ናይ ሓባር መዘክራት ከኣ ተስፋ ዝህብ ተበግሶታት እዩ። እዚ ተበግሶታት ንኸድምዕ ዓቕሚ ክረክብን ግና ናብ ሓደ ኣቕጣጫ ክቃነ ናይ ግድን እዩ።
ዝሓለፈ ተመኩሮና እንተ መዚናዮ፣ ጸገምና ኣብ ኤርትራ ለውጢ ዘይምድላይ ኣይነበረን፣ ንለውጢ ዘይምንቃልን ነዚ ብዝምልከት ዘይምውዳብን ኣኼባታትን ዘይምክያድ እውን ኣይነበረ። ቀንዲ ጸገምና ነቲ ናይ ሓባር ድሌትን ሸቶን ዘለዎ ተበግሶታት ናብ ሓደ ሰሪሑ ዘድምዕ ተዛሪቡ ዘስምዕ መድረኽ ክንቃንዮ ዘይምብቃዕ እዩ። ከምኡ ክንገብር ብዘይምብቃዕና፣ ክንድቲ ክንኮኖ ዝግበኣና ኮይና ንህዝብና ካብ ወጽዓ ህግደፍ ንሃገርና ከኣ ካብ ሓደጋ ናይ ምድሓን ኣበርክቶና ትሕቲ ግምትና ምጽንሑ ክንጣዓሰሉ ዘይኮነ፣ ከይድገም ክንመሃረሉ ዝግበኣና ተመኩሮ እዩ። እዚ ንርከበሉ ዘለና ኤርትራዊ ኮነ ከባብያዊ ኩነታት ከኣ ዝያዳ ኩሉ ግዜ ካብ ዝሓለፈ ተመኩሮና ክንመሃር ዘገድደና እዩ።
ስለዚ እዚ ኣቐዲምና ዝጠቐስናዮን ካልእ ናይ ለውጢ ተበገሶታትን ናብ ሓደ ናይ ለውጢ ሩባ ከም ዝፈስስ እሞ እቲ ናይ ሓባር ውሕጅ ንጉጅለ ህግደፍን ጸረ ህዝቢ ተግባራቱን ገሓሒጥዎ ክኸይድ ካብ ምጽዓር ካልእ መተካእታ የብልናን። ኣብ ዘለናዮ ናይ ለውጢ ቃልሲ ብሓባር ንምስላፍ እቲ ሓደ ጸዋዒ እቲ ካልእ ከኣ ተጸዋዒ ወይ እቲ ሓደ ለማኒ እቲ ካልእ ከኣ ተለማኒ እንኾነሉ ዘይኮነ፣ ብኹልና ቅሩብነት ክህሉ እንግደደሉ ሓላፍነት እዩ። እንተ ብጉርሒ እንተ ብገርሂ ናይ ሓቢርካ ምስራሕ ኣፍደግኡ ንዝዓጸወ ናይ ለውጢ ወገንና እውን ደጋጊምና ክንኩሕኩሓሉ ዝግበኣና ግዜ እዩ። ናይዚ ቅሩብነት ኣድላይነት ምኽንያት ሓጺርን ንጹርን እዩ። እቲ ምድሓን ሃገርን ለውጥን ግድን ናይ ኩልና፣ ብኹልናን ንኹልናን ስለ ዝኾነ።
ኣብዚ እዋንዚ ጉጅለ ህግደፍ ኣብ ቅድሚ ለውጢ ጠጠው ክብለሉ ዝኽእል ባይታን ምኽንያትን ከም ዘይብሉ ዝተጋህደሉ ምዃኑ እቲ ተስፋ እዩ። ነዚ ኩነታትዚ ንህዝብናን ሃገርናን ናብ ዝሓሸ መድረኽ ዘሰጋግር ለውጢ መምጽኢ ክንጥቀመሉ ምኽኣልን ዘይምኽኣልን ከኣ እቲ ኣብ ቅድሚ ናይ ለውጢ ሓይልታት ዘሎ ከቢድ ብደሆ እዩ። ቅድም እውን ጉጅለ ህግደፍ ክሳብ ሕጂ ዘይቅቡል ምኽንያታት እንዳሰነዐ ብጉዳይ ሃገርና ከላግጽን ኣብ ልዕሊ ህዝብና ከዳኽርን ዝጸንሐ ብናቱ ብርታዐ ዘይኮነ፣ ብናትና ድኽመት ምዃኑ ክንእመነሉ ዝግበኣና እዩ። ሎሚ ባይታኡ ዝያዳ ኣብ ዝሃመመሉ ንህግደፍ ነዚ ዕድል እንተሂብናዮ ከኣ ሕመቕናን ተሓታትነትናን ብኽንድኡ ደረጃ እዩ ጐሊሑ ክረአ።
ከምቲ “ሰብኣይን ደሊኽን ጭሕምን ደሊእኽን” ዝበሃል፣ በቲ ሓደ ወገን ካብቲ መሪር ህይወት ኣብ ግዜ ህግደፍ ክትናገፍ እንዳበሃግካ፣ በቲ ካልእ ወገን ከኣ እቲ ብዙሕ ሰራውር ዘለዎ ህግደፍ ለውጢ ክተኹበልካ ምጽባይ ቅቡል ኣይኮነን። ህግደፍ ለውጢ ዘይገብር፣ ከምቲ ዝብሎ ንለውጢ ዘብቅዕ ጥጡሕ ኩነታት ሰለ ዘየጋጠሞን ግዜ ስለ ዝሓጸሮን ዘይኮነ፣ ኩለንተናኡ ለውጢ ዘይቅበልን ካብ ለውጢ ዘይጥቀምን ስለ ዝኾነ ምዃኑ ብግቡእ ንግንዘቦ እዩ። ሎሚ ኣብ መስርሕ ለውጢ ንህግደፍ ከነገድዶ እምበር ክንጽበዮ ከም ዘይግበኣና ከኣ ብትሪ ክንግንዘቦ ዝግበኣና ሓቂ እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ኢድና ካብ ዘሎ ናይ ቃልሲ ጸጋታት ሓደ ኩልና ኤርትራውያን ክበሃል ብዝኽእል ደረጃ፣ ኣብ መንነት ህግደፍን ስርዓቱን ኣብ ሓደ ተረድኦ ምብጻሕና እዩ። እዚ ንቕድሚት ክንስጉም ወሳኒ መንጠሪ ዝኾነና ተረድኦ ኣብ ሓጺር ግዜ ዝተበጽሐ ዘይኮነ፣ ብዝተናውሐ ቃልሲ ዘጥረናዮ ዕግበት እዩ። ሓደ እዋን ገሌና ህግደፍ በደለኛ እዩ ክንብል፣ ገሌና ከኣ ዘይምስሉ ሂብና ከነጸባብቖ መሪር ቃልሲ ኣካይድና። ጉጅለ ህግደፍ ከኣ “ነቲ ኣጆኻ ነቲ ከኣ ወይለኻ” እንዳበለ ከዋገኣና ዘባኸናዮ ግዜን ዘሕለፍናዮ ዕድላትን ኩልና ዘይንዝንገዖ እዩ። ሎሚ እቲ ወሳኒ፣ በዚ ዘባኸናዮ ግዜን ዕድልን ምስትንታን ዘይኮነ ከይንገደግሞ’ሞ መፍቶ ኢሳይያስን ጉጅለኡን ኮይና ጸኒሕናስ መፍቶ ኣብርሃምን ጉጅለኡን ከይንኸውን ምብርባር እዩ።
ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ዓዲ ንሃሉ ኣብ ወጻኢ፣ ወተሃደራት ንኹን ሲቪል፣ ደገፍቲ ንንበር ተቓወምቲ፣ መንእሰያት ንኹን ነባራት፣ ደቂ ኣንስትዮ ንኹን ደቂ ተባዕትዮ፣ ሲቪላዊ ይኹን ፖለቲካዊ ውዳበታት፣ ኮታ ኩልና ኤርትራውያን ብዛዕባ ሓደገኛ ሃለዋት ሃገርናን ህዝብናን ሓደ ተረድኦ ምሓዝና ኣገዳሲ መንቀሊ ነቲ ዝዓበየ ዝጽበየና ዘሎ ዕማም እምበር ንገዛእ ርእሱ ሸቶ ከምዘይኮነ ርዱእ እዩ። እቲ ዝኸበደን ወሳንን ኣብ ቅድሜና ዘሎ ዕማም፣ ነቲ ጐዲሉና ዘሎ ናብ ምምላእ ብተግባር ክንነጥፍ ምብቃዕ እዩ። ነዚ ከቢድ ዝገብሮ ኣብ ሚዛን ሓደ ኮይንካ፣ “እሞ እንታይ ንግበር?” ኣብ ዝብል ምፍልላይ ከጋጥም ስለ ዝኽእል እዩ። ኩልና ከም እንዝክሮ ዋላ’ኳ ግናይ ምስሊ ህግደፍ ኣብ ምርዳእ እንተዘይተጸገሙ፣ ብናይ “ግዜ ንሃቦን ሃገር ኣብ ውግእ እንከላን” ምስምስ ዘጸባብቕዎ ኤርትራውያን ውሑዳት ኣይነበሩን። ሎሚ ግና ህግደፍ ግዜ ይኹን ካልእ ዕድል ሂብካ ዝዕረ ከምዘይኮነ፣ ናቱ ድኽመት ተወሲኽዎ ብቃልሲ ህዝብናን ውዳበታቱን፣ ብተግባር ዕርቃኑ ወጺኡ እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ብዛዕባ ህልዊ ኣጨናቕን ወጣርን ኩነታት “ገለ ክትብል” እንዳተጸበየካ ዘይሃነጽካዮን ዘይመወልካዮን ፋብሪካታት እንዳማትካ ክትምርቕ ካብ ምውዓል ዝዓቢ ናይ ጥራሕካ ምውጻእ ገላጺ ኣብነት የለን።
ናይቲ ኣብ ልዕሊ ህዝብና ዝወርድ ዘሎ ወጽዓ ደቂቕ ዝርዝር ከነቕርብ እንከለና፣ ከከም ኩነታቱ ብፍላይ ንመንእሰያት፣ ንወተሃደራት፣ ንስደተኛታት፣ ኣብ ዓዲ ንዘሎ፣ ኣብ ወጻኢ ንዘሎ፣ ንኣመአንቲ ዝያዳ ዝሃሲ ክመስል ይኽእል። ብዓብይኡ እቲ ጸገም ብመንጽር፣ ብኩራት ልዕልና ፍትሒ፣ ብሕገመንግስታዊ ኣድላይነት፣ ደሞክራስን ሰላምን፣ ቁጠባዊ ሃለዋትን ምኽባር ኩሉ መሰረታዊ መሰላትን፣ ክንርእዮ እንከለና ግና፣ ንኹልና ኤርትራውያን ብማዕረ ዝብጸሓና መስገደል እዩ። ብመንጽር እዚ ነዚ ኩነታት እዚ ናይ ምቕያሩ ሓላፍነት ኣብ ናይ ኩልና ኢደይ ኢድካ ምባል ዝምርኮስ እዩ። ህግደፍ ናይ ኩልና ኤርትራውያን ብሓደ ግብርን ድምጽን ምብጋስ ዕድሚኡ ከም ዘሕጽሮ ተረዲኡ ክኸፋፍለና ዘይፍንቅሎ እምኒ ከምዘየለ ኣብ ተመኩሮና ርኢናዮ ኢና። እንተኾነ ኣብዚ እዋንዚ ብተግባር ክስነ ናብ ዝግበኦ ናይ ሓባር ተረድኦ በጺሕና ንናይ ህግደፍ ከፋፊልካ ግዛእ ተንኮል ስዕርናዮ ኢና። ናይቶም ዝርካቦም ኣዝዮም ውሑዳት ደገፍቲ ህግደፍ ድምጺ ከኣ መሬት ዘቢጡ ኣብ ዘይስመዓሉ ደረጃ በጺሑ ኣሎ። እዚ ስዕረት ምሉእ ንክኸውን ኢና ከኣ ኣብ ሜዳ ተግባር’ውን ብሓባር ንገስግስ ንብል ዘለና።
ናይ ጉጅለ ህግደፍ ከምዚ ንዕዘቦ ዘለና ዝሕዞን ዝጭብጦን ስኢኑ ዝብሎ ጠፊእዎ ልሳኑ ምዕጻዉ፣ ንናይ ለውጢ ቃልስና ኣገዳሲ መመላእታ እዩ። እቲ መሰረታዊ ዓወትና ግና ኣብ ናይ ህግደፍ ድኽመት ዘይኮነስ፣ ኣብ ናትና ሓይልታት ለውጢ ሓድነትን ብርታዐን’ዩ ክምስረት ዝግበኦ። ብዛዕባ ናይ ህግደፍ ውድቀት ኣይኮነንዶ ሎሚ ባዕሉ ዝዛረብ ምልክታት እንዳርኣየ፣ ቀደም እውን እንጠራጠሮ ኣይነበረን። እቲ ዝያዳ ዘሰክፈናን ጌና ኣብ ኢድና ዘይሓዝናዮን እቲ “ድሕሪ ውድቀቱኸ?” ዝብል ምዃኑ ብሩህ እዩ። ስለዚ ኢና ከኣ ነቲ ኣጸቡቑ ዝረዳዳእ ናይ ለውጢ ኣድላይነትን ህጹጽነትን ቋንቋታትና፣ ብኣዝዮም ንኡሳን መበኣሲና ዘይኮነስ መወዳደሪና ክኾኑ ዝግበኦም ናይ ሓሳብ ፍልልያት ከይተዓንቀፍና “ናይ ጽባሕ ዘተኣማምን ኩነታትና ከነውሕስ ሎሚ ብሓባር ንቃለስ” ንብል ዘለና። ኣብዚ መሰረታዊ ዕማምና ተኸኣኢልና ሓላፍነታውያን ኮይና እንተዘየድሚዕና ናይ ህግደፍ ኣብዚ በጺሕዎ ዘሎ ሰንከልከል ምውዳቕ ጥራይ ንናይ ብሩህ መጻኢ ውሕስነት ክኸውን ኣይክእልን እዩ። መጻኢ ዘተኣማምን ንምውሓስ ከኣ ኢደይ ኢድካ ክንብል እዋኑ እዩ። ኢደይ ኢድካ ንክንብል ኩሉ ፍልልያትና ከነወግድ ናይ ግድን ኣይኮነን። ብግቡእ ከነመሓድሮ ግና ዘይስገር ሓላፍነት እዩ። ምምሕዳሩ ማለት ንፍልልያትካ ዓቂብካ ነቲ ዘሰማምዓካ ቀዳምነት ሂብካ ምስጓም ካብ ማለት ካልእ ምስጢር የብሉን። እዚ ሳይነስ’ዚ ሎሚ ኣባና ዝፍተን መዋጸኦ ዘይኮነ ብዙሓት ወገናት ካብ ክቱር ፍልልይ ናብ ውሑስ ምርድዳድ ዝበጽሕሉ መስርሕ እዩ። ኣባና በጺሑ ዘይከኣል ዝኾነሉ ምኽንያት ከኣ የለን። እንተዘይተኻኢሉ ከኣ ብሰንኪ ናትና ዘይምብቃዕ እዩ ክኸውን።
ስለዚ ከምቲ “እዛ ጉዋ፣ጉዋ እያ፣ እዛ መሬት መስያ እያ” ዝበሃል ህግደፍ ኣእኪሉ ኣብ ሰንከልከል እዩ ዘሎ። ደጊም ካብ ናትና ድኽመት እንተዘይኮይኑ፣ ካብ ናቱ ብርታዐ ዝልቀብ ዕድመ የብሉን። ኣወዳድቓኡ ዳግማይ ዕዳ ገዲፉልና ዝኸይድ ከይከውን ግና፣ ብሓባር ሰሪሕና እንዳድማዕናን ብሓባር ኣድሚጽና እንዳስማዕናን ኢደይ ኢድካ ንበል።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ከም ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ሓይልታት፣ ናይ ክሳብ ሕጂ ጉዕዞና ክንርኢ እንከለና፣ ብዙሓት ድኽመታት ከም እንዕዘብ ፍሉጥ እዩ። በቶም ሰኣን ዓቕሚ ዘይተግበርናዮም ብዙሕ ንጠዓስ ኣይመስለናን። በቶም ክንገብሮም እንዳኸኣልና እንከለና ዘይተግባርናዮም ግና፡ ክንሓስብን ክንጠዓስን ናይ ግድን እዩ። እቲ ክንገብሮ እንዳኸኣልናዮ ዘይገበርናዮ ኣዝዩ ብዙሕ ምዃኑ ርዱእ ኮይኑ፣ ንቕሎናን ሸቶናን ሓደ ድሕነት ህዝብን ሃገርን ናይ ምርግጋጽ ሓላፍነት እንዳሃለወ ናእሽቱ ፍልልያት ኣተዓባቢና ንቕድሚት ብምምጻእ ብሓባር ክንወፍር ዘይምኽኣልና እቲ ጐሊሁ ዝረአ ድኽመትና እዩ።
ብመንጽር እዚ ንርከበሉ ዘለና ግዜ ነቲ ዝሓለፈ ድኽመትና ንምቕያሩ እንደጋና ናብ ድሕሪት ናብቲ ዝሓለፈ ድኽመት ንቋመተሉ ዘይኮነ፣ ነቲ ድኽመት ከይንደግሞ ንቕድሚት እነማዕድወሉ እዩ። እቲ ዝከኣል ንዝሓለፈ ጌጋ ምቕያር ዘይኮነ፣ ካብኡ ተማሂርካ ንከይትደግሞ ምስራሕ ስለ ዝኾነ። ዝሓለፈ ድኽመትና ኣሲሩ ሒዙ ኣብኡ ዘንብረና ዘይኮነ ኣብ መጻኢ ጌጋ ከይንደግም ንመሃረሉ ተመኩሮ ክኸውን ይግበኦ። ኣብ ቅድሜና ዝከኣልን ዘይከኣልን ከም ምርጫ እንዳሃለወ ነቲ ዝከኣል መሪጽና ክንስጉም እምበር ኣብቲ ዘይከኣል ክንሽከል ኣይግበኣናን። ሎሚ ነቲ ዝከኣል ብሓባር እንተሰጊርናዮ ጽባሕ ነቲ ሎሚ ዘይከኣል ዝመስል ብደሆ ክስዕር ዘኽእል ዓቕሚ ከነጥሪ ናይ ግድን እዩ። እቲ ኣዝዩ ዘተሓሳስብ ከኣ ነቲ ዝሓሸ መንገዲ እንዳተረዳእናዮ ንመጻኢ ብዘየሰጉም ኒሕ ተኣሲርና ኣብቲ ዘየድምዕ መንገዲ ጠጠወ ንብል ምህላውና እዩ።
እቲ ብኸመይ?፣ ምስመን?፣ መዓስ? ኣበይ? ሓቢርና ከም እንሰርሕ ዝቕልሰና፣ ህልዊ ኩነታት ሃገርናን ህዝብናን መመሊሱ እንዳገደደ እምበር እንዳሓሸ ይኸይድ የለን። ንሕና ግና ኣብ ክንዲ ምስቲ እንዳገደደ ዝኸይድ ዘሎ ኩነታት፣ ኩሉ ክኢልናን ተጸሚምናን ክሳብ ሕጂ ዘይበቓዕናዮ መዋጸኦ መንገዲ እንሕዝ ብኣንጻሩ ክሳብ ሕጂ ኣብ ኢድና ዝጸንሐ ዝርካቡ ኒሕን ሓቦን ንድሕሪት ንመልሶ ዘለና ኢና ንመስል። ሎሚ እቲ ካብ ነዊሕ ግዜ ከሻቕለና ዝጸንሐ ስደት ናብ ዝለዓለ ፍልሰት ዓሪጉ፣ ኣብ መዓልቲ ልዕሊ ሓደ ሺሕ ስድራቤት ናብ ኢትዮጵያ ይፈልስ ኣሎ። ናይዚ ናብ ኢትዮጵያ ዝፈልስ ዘሎ ኤርትራዊ ምኽንያቱ ፍሉጥ እዩ። ቅድሚ ሕጂ’ውን ምስ ህግደፍ ምንባር ኣጨኒቕዎ፣ ካብ ሃገር ክወጽእ እንዳደለየ ጸጊምዎ ዝጸንሐ እዩ። ብለይቲ ንዘሰጋግሩ ዝኽፈል ገንዘብ ስኢኑ ዝጸን ኣሎ።፣ ብለይትን ኣጻንዕ ቦታታትን ቆልዑት ሒዘን ክወጻ ዓቕሚ ንኢስወን ዝነበራ ሎሚ ኣፍደገ ተኸፊቱ ምስተባህለ ክሳብ ሸውዓተ ቆልዑ ኣኸቲለን ዝውሕዛ ዘለዋ ኣደታት ኤርትራ ብዙሓት እየን። መብዛሕትኡ ናብ ኢትዮጵያ ዝሰግር ዘሎ ኤርትራዊ መጻኢ ዕድሉ እንታይ ከም ዝኸውን ኣይፈልጥን እዩ። እቲ ኣብ መዓልቲ ብኽንድዚ ኣሃዝ ምውጻኡ ከኣ ምናልባት ማዕጾ ከይዕጸዎ ስግኣት ስለ ዘለዎ እዩ።
መንግስቲ ህግደፍ ኣብ ሎሚ በጺሑ ሓላይ ህዝቢ ኮይኑ፣ ናይ ህዝቢ ጸገም፡ ጸገመይ ኢሉ ከተሃዳድእ ኩልና ኣይተጸበናዮን። ሃገር ለኪሙ ክጠፍእ ዝዓጠቐ ስርዓት ስለ ዝኾነ፣ ኤርትራ ብሓፈሻ፣ ብፍላይ ከኣ ሰሪሑ ዘፍሪ ሓይሊ ሰብ ከምዘይህልዋ እንተገበራ ስራሑ እዩ ዝሰርሕ ዘሎ ኢልካ ክውሰድ ዝከኣል እዩ። ንሕና እቶም ጉዳይ ህዝብናን ሃገርናን ዓዚዙና ንመሰረታዊ ለውጢ ኣብ ኤርትራ ንቃለስ ዘለናኸ እንታይ ንገብር ኣለና። ነገራዊ ዓቕሚ ስለ ዘየብልና መጽለልን መዕንገልን ክንልግሰሉስ ኣይከኣልናን። ብመሰረቱኸ ጸገሙን ጨንቁን ናትና’ውን ምዃኑ ብግቡእዶ ተርዲእናዮ ኣለና። ኣውያቱ ኣውያትና ምዃኑ ተገንዚብና ዶ፡ ድምጺ ክንኮኖዶ ንቃለስ ኣለና፣ ነነብስና ክንምርምረሉ ዝግበኣና ጉዳይ እዩ። ስለዚ ነዚ ክንበቅዕ ሓቢርካ ብምስራሕ ከተድምዕን ሓቢርካ ብምድማጽ ከተስምዕን ምብጋስ ኣብዚ እዋንዚ መተካእታ የብሉን።
እዚ ኣብ ኤርትራ ወሪዱ ዘሎ ጸገም ኣብ መስርዕ ተቓውሞ ንዘለዉ ውድባት፣ ሰልፍታት፣ ሲቪላዊ ማሕበራትን ግዱሳት ውልቀሰባትን ጥራይ ዝምልከት ኣይኮነን። እቲ ቀንዲ ናይቲ ጸገም ተሰካምን ልዑል ናይ ምቕያሩ ዓቕሚ ዝውንን ህዝቢ ኤርትራ ካብ ደሓር ምጠዓስን ዝያዳ ዋጋ ምኽፋልን ብግብሪ “ዓገብ” ንምባል ክትንስእ ይግበኦ። ኣብዚ እዋንዚ ሕቖ ህግደፍ ኮይኖም ዘለዉ ውሑዳት ኣካላትን ሓይልታት ምክልኻልን ድሓር ካብ ዘጣዕስ ስቕታ ክወጹ ይግበኦም። እዚ ማለት ንህግደፍ ክድግፍዎ ኣይግበኦን ጥራይ ዘይኮነ፣ “ደጊም ይኣክል” ኢሎም ከርዕድዎ ይግበኦም። ኣብ ወጻኢ ዝነብሩ ኤርትራውያን “ደጊምስ ዓገብ” ዝብልሉ ሰፊሕ ዕድል ዘለዎም፣ ርእዮም ከምዘይረኣዩ ብምምሳል፣ ክሳብ ሕጂ ንህግደፍ ዘየብሉ ጽቡቕ ምስልን ህዝባዊ ሓልዮትን ከልብስዎ ዝጸንሑ፣ ብረሃጾም ብዝረኸብዎ ገንዘብ ሳጹኑ ዘህጥሩን ወገናትና ናብ ልቦም ብምምላስ ነቲ ጌጋ ካብ ምድጋም ክዕቀቡ ግዜኡ ሎሚ ምዃኑ ነዘኻኽሮም።
ሎሚ ኣብ ቅድሚ ኤርትራውያን ዘለዉ ምርጫታት ወይ ምስቲ ሓላፊ ጉጅለ ህግደፍ ወይ ድማ ምስቶም ዘይሓልፉ ህዝብን ሃገርን ምስላፍ እዮም። ኣብዚ ወሳኒ ናይ ሃገርናን ህዝብናን ምህላውን ዘይምህላውን መድረኽ ንኤርትራን ህዝባን ሕቖኡ ሂቡ፣ ንህግደፍ ዝመርጽ ኤርትራዊ ኣሎ ዝብል ስግኣትና ኣዝዩ ትሑት እዩ። እንተኾነ ከየዘኻኸርና ኣይንሓልፍን። ስለዚ ኩልና ብሰንኪ ክሳብ ሕጂ በብደረጃና ክንሰርሖ ዝግበና ዝነበረ ዘይምስራሕና፣ ህግደፍ ህዝቢ ኣብ ናይ ምጽናት ደረጃ/ሰገነት ንክድይብ ጠንቂ ከም ዝኾና ከይዘንጋዕና፣ ነዚ ተመሊስና ክንቅይሮ ዘይንኽእል ድኽመት ከይንደግሞ ክንጥንቀቕ ይግበኣና።
