“ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰ.ዲ.ህ.ኤ) ከም ማእከላዊ መቆሚያኡ ቅዋማዊትን ዲሞክራሲያዊትን ኤርትራ ንምህናጽ ዝቃለስ ሰልፊ ኢዩ። ናጽነት ሃይማኖትን እምነትን፣ ናጽነት ምሕሳብን ሓሳብካ ምግላጽን፣ ህላወ ናጻ ጋዜጣታት፣ ናጽነት ሰላማዊ ምትአኽኻብን ምውዳብን፣ ናይ ምንቅስቓስ ናጽነትን ክህሉ ይኣምን።” (ኣብ ፖለቲካዊ መደብ ዕዮ አዲህኤ፡ ራእይ ካብ ዝብል ንኡስ ክፍሊ ዝተወስደ)
ኩልና ከም ዘይንስሕቶ ኩሉ ተግባራት ህግደፍ መስደመም እዩ። ካብቲ መስደመምነቱ ዝግለጸሉ ኣገባብ ከኣ እቲ ዝጭረሖን ኣብ ባይታ ዘሎ ሓቅን ዘይሰማምዑ ምዃኖም እዩ። ከም ናይዚ ነጸብራቕ ከኣ ኣብዚ ዝሓለፈ ዝኽሪ መበል 27 ዓመት ናጽነት ኤርትራ መሪሕ ጭረሖኡ “ራእይ ብዕዮ” ዝብል ምንባሩ ኣዘራራብን ብዙሓት ሕቶታት ዘልዕልን ኮይኑ ኣሎ።
እቲ ንራእይ ብዕዮ ናይ ምግላጹ ኣገዳስነት ኣየባእስን እዩ። ቅድሚ ብዛዕባ ኣተገባብራኡ ወይ ኣተዓይያኡ ምዝራብ እቲ ዝያዳ ኣዛራቢ ክኸውን ዝግበኦ መሰረታዊ ትሕዝቶ ናይቲ ራእይ እዩ። ራእይ ከተተግብሮ ዝሓዝካዮ ነዊሕ ዝጠመተ ዕማም እዩ። ዕዮ ከኣ ናይ ኣተገባብራኡ መስርሕ እዩ። እቲ ራእይ ዘይጥዑይ እንተኾይኑ ኣብ ኣተገባብራኡ ዝተሓዝ መስርሕ ዝኾነ እንተኾነ ንመሰረታዊ ትሕዝቶ ናይቲ ራእይ ክቕይሮ ኣይክእልን እዩ። ራእይ እንታይ ዓይነት ናይ ኣተገባብራ ኣተሓሳስባ ከም እተመንጩ ናቱ ግደ ኣለዎ። ህግደፍ ራእይ የብሉን ማለት ኣይኮነን። ትሕዝቶ ራእይኡ ግና ብመሰረቱ ኣንጻር ህዝብን ሃገርን እዩ። ክሳብ ኣብ ባህርን ትሕዝቶን ናይዚ ራእይኡ ለውጢ ዘየምጸአ ከኣ ብዛዕባ ዕዮን ኣተገባብራኡን ዝኾነ ጭረሖ ኣብ ዝኾነ ኣጋጣሚ እንተቃልሐ ዘምጸኦ ሓድሽ ነገር ኣይህሉን እዩ። ናትና ቃልሲ ከኣ ብመሰረቱ ኣንጻር’ቲ ህግደፍ ህዝብና ዝውጸዓሉ ዘሎ ሳራምን ድሑርን ኣተሓሳስባ እዩ።
ራእይ ህግደፍ ብጥቕልሉ፡ ኮነ ኢልካ ህዝብን ሃገርን ኣብ ሓደጋ ንምውዳቕ ዝተሃንደሰ ጸይቂ እዩ። ገለ ካብ ዝርዝር ትሕዝቶኡ እንጥቀስ እንተኢልና ከኣ፡ ራእይ ህግደፍ፡ ጸረ ዲሞክራሲ እዩ። ኩሉ መሰላት ህዝቢ ዝዕፍን እዩ። ንመሰል ህዝቢ ደቚሱ ዝና ውልቀሰባት ዘግንን እዩ። ህዝቢ ኣብ ገዛእ ሃገሩ ሰሪሑ ከይነብር ዕድል ዝኸልእ እዩ፡ ኮታ ራእይ ህግደፍ ከም’ዚ ኩልና እንዕዘቦ ዘለና ሃገር ኣብ ቀራና መንገዲ ሸሚሙ ዘሎ እዩ። ስለዚ ህግደፍ ነዚ ዝተበከለ ራእይ ሒዙ ህዝቢ ብዕዮ ከሰንዮ ከም መሪሕ ጭረሖ ከቕርብ እንከሎ ጸረ-ህዝቢ ባህርያቱ ደኣ ዳግማይ ኣቃለዐ እምበር ሓድሽ ኣየመጸአን።
ኣብ ከም መዓልቲ ናጽነት ኤርትራ ዝኣመሰለ ረዚን ታሪኻዊ ዕለት እቲ ናብዚ ዘብጸሐ ዝሓለፈ መስርሕ ቃልሲ ኣይዝከርን ማለት’ኳ እንተዘይኮነ፡ እቲ ቀንዲ ቆላሕታኡ ክኸውን ዝግበኦ ግና ህልዊ ገምጊምካ ኣብ መጻኢ ዘለካ መደባት መተንብሂ እዩ። ህግደፍ ግና ኣብዚ ናይ ሎሚ ዘመን ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ዝሓለፉ ተመሳሳሊ ኣጋጣምታት እውን እቲ ዝኽእሎ ኣብ ንዝሓለፈ ታሪኽን ስርሒታትን ዘንጸባርቕ ተቐሪጹ ዝተቐመጠ መደባት እዩ። ናይዚ ዓመትዚ መደባቱ’ውን ካብዚ ዝተፈልየ ኣይነበረን። እቲ ጉጅለ ነዚ ንድሕሪት እምበር ንቕድሚት ዘየመዓዱ ኣገባብ ዝመረጸሉ ምኽንያት ክሓባበኦ’ኳ ዝፍትን እንተኾነ ንቕድሚት ዘማዕዱ ራእይ ዘየብሉ ስለ ዝኾነ እዩ። ስለዚ “ራእይ ብዕዮ” ክብል እንከሎ ወይ ነቲ ጨቋኒ ሓሳቡ ንምዕማቝ ወይ ድማ ኣብ ዘየለ ራእይ ብዛዕባ ራእይ ይዛረብ ከምዘሎ ኢና እንርዳእ። ትማሊ ናብ ጽባሕ ዘየማዕዱ እንተኮይኑ ከኣ ጐናይ እዩ ዝኸውን።
ሓደ ግዜ “ኣብ ኤርትራ መሬት ናይ መንግስቲ እዩ” ዝብል ኣበሃህላ ኣብ እንዳ ህግዲፍ ልሙድ ነይሩ። እዚ ኣበሃህላ ብብዙሓት ወገናት “እቲ መሬትስ ናይ መንግስቲ፡ እቲ መንግስቲኸ ናይመን?” ዝብል ሕቶ የልዕል ከም ዝነበረ ዝዝከር እዩ። እነሆ ከኣ ሎሚ’ውን “እቲ ራእይ ብዕዮስ ሕራይ ይጨራሕ፡ እቲ ራእይከ ናይመን?” ዝብል ሕቶ ከልዕል ናይ ግድን እዩ። ስለዚ ናይዚ ጉጅለ ኣበሃህላ ነቲ ኣብ ባይታ ዘየለ ሓቂ ብቓላት ኮሓሒልካ ከተጸባብቖ ምፍታን ካብ ምዃን ዝሓልፍ ኣይኮነን። ጉጅለ ህግደፍ ከምኡ ምባሉ ዝሕደሰካ’ኳ እንተኾነ እምብዛ ኣዛራቢ ኣይኮነን። ምኽንያቱ እዚ ሽፋጢ ኣበሃህላኡ ልሙድ ስለ ዝኾነ። እቲ ኣዛራራቢ ዝኸውን እቶም በዚ ሸፋጢ ኣካይዳ መዓንጣና ዝሓርርን ካልእ መዋጸኦ ዝኸውን መንገዲ ክርከብ ከም ዝግበኦ እንኣምን ኤርትራዊ ወገናትከ እንታይ ንገብር ኣለና? ዝብል እዩ።
ህግዲፍ ካብዚ ኣቐዲምና ዝጠቐስናዮ ርሙስ ራእይ ዝተፈልየ ጥራይ ዘይኮነ፡ ፊትንፊት ኣንጻሩ ዝኾነ ህዝቢ ዝማእከሉ ራእይ ክሕዝ ነጊርናዮን ጸሚዕናዮን ኢና። መልሱ ከኣ “እምቢ ቀጣን” ካብ ዝኸውን ነዊሕ ኮይኑ ኣሎ። ስለዚ ሕጂ እታ ኩዕሶ ኣብ ሜዳና ኣብ ሜዳ ህዝብን ደላይ ለውጢ ውዳበታትን ካብ ትኸውን ነዊሕ ግዜ ኮይኑ ኣሎ። ስለዚ እቲ ጉጅለ ጸረ-ህዝብን ኩሉ መሰላቱን ዝገፍፍን ምዃን ብብደዐ ነጊሩና እዩ። ምሒር ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ብዘለዎ ንዕቀት ከኣ ነቲ ኣይኮነንዶ ንዓና ንኤርትራውያንን ንኹሎም ደለይቲ ራህዋን ፍትሖን ወገናት ኣዝዩ ኣሻቓሊ ኮይኑ ዘሎ ክንሱ፡ ንሃለዋት ኤርትራን ህዝባን “ጽቡቕ ኣለዉ” ብዝብል ናይ ትዕቢት ድዩ ናይ ትምክሕቲ መንፈስዩ ዝገልጾ ዘሎ። ስለዚ ነቲ ርኡይ ዘይህዝባዊ ራእይ ህግደፍ ብምንቃፍ ጥራይ ዘይኮነ፡ ነቲ ራእይኡ ዝብድህ ህዝባዊ ራእይ ሒዝና ክንቃለስ ንጥለብ ከምዘለና ኣይንዘንግዕ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ግዜ ተዋህላላይ እዩ እሞ፡ እነሆ ኣብ መበል 27 ዓመት ዝኽሪ ናጽነት ኤርትራ በጺሕና። በዚ ኣጋጣሚ ከኣ ንመላእ’ቲ ናጽነቱ ብመስዋእቱ ዘረጋገጸ እንተኾነ፡ ክሳብ ሕጂ ሞሳ መስዋእቱ ከስተማቕር ዘይተዓደለ ህዝቢ ኤርትራ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ “እንኳዕ ናብ መበል 27 ዓመት ዝኽሪ ናጽነት ኤርትራ ኣብጸሓካ ኣብጸሓና” ንብሎ። ናጽነት ኤርትራ ብናይ መላእ ህዝቢ ኤርትራ ዘይተሓለለ ጽንዓትን ቃልስን ክቡር መስዋእቲ ጀጋንኡን ዝተረጋገጸ ስለ ዝኾነ፡ ዕዙዝ ክብርን ዝኽርን ከም ዝግበኦ ብሩህ እዩ። ምእንቲ እዚ መዓልቲ ናጽነት ክንዝክርን ከነኽብርን ግቡእ እዩ።
ናጽነትና ክቡር ዋጋ ዝተኸፍሎ ጥራይ ዘይኮነ፡ ናይ ኩሉ’ቲ ከነውሕሶ ንቃለሰሉ መዘቫ ዘለና ራህዋ መሰረት ኮይኑ፡ ኣብቲ ሰንሰለታዊ መስርሕ ቃልሲ፡ ዋጋ ኩሎም ኤርትራውያን ጀጋኑ ካብቶም ጀመርቲ ክሳብ እቶም ፈጸምቲ ዝተረጋገጸ ስለ ዝኾነ “ናይ ኩልና ኤርትራውያን እዩ።” ድሕሪ ናጽነትና ብሰንኪ ግጉይ ኣተሓሕዛ ትዕቢተኛን ስሱዕን ህግደፍ ዘጋጠመ ዝሕተላ መዚንካ “ብኻ ናጽነት መተረፈና” ዘብል ዘይኮነ፡ በቲ ጽኑዕ መሰረት ቀጻሊ ዓወትና ጽኑዕ መሰረትነቱ ተሓቢንካ “እንኳ’ዕባ ተረጋገጸ” ክበሃል ዝግበኦ እዩ። ነቲ ድልዱል መሰረት ናጽነት ብዘተኣማምን፡ ሰላም፡ ዲሞክራስን ልምዓትን ከነደልድሎ ዘይምብቃዕና ንዝያዳ ሓላፍነት ኣብ መጻኢ ዘተባብዓና እምበር፡ ኣብ ኣድላይነት ናጽነት ክንዋገን መንገዲ ክንቅይርን ዝድርኸና ኣይኮነን።
ክብደት ናጽነት ክሳብ ክንድዚ ምዃኑ ኣይኮነንዶ ኣብ ዓመት ሓደ ግዜኡ ፡ ካብኡ ኣብ ዝሓጸረ ምዝካሩ’ውን ኣይመበዝሖን። እቲ ኣዛራቢ ዝኸውን ብኸመይ ኣገባብ ኢና ክንዝክሮ ዝግበኣና ዝብል እዩ። ብእምንቶና “ብኸመይ ኢና እንዝክሮ?” ንዝብል ሕቶ፡ “ኣብ ከመይ ኩነታት ንነብር ኣለና” እዩ ዝምልሶ። ሎሚ ኤርትርውያን ፍረ ቃልሲ ናጽነትና ዘይሓፈስናሉ፡ ኣብ ትሕቲ ኤርትራዊ ዝመበቆሉ በዓል ግዜ መግዛእቲ ኢና ንነብር ዘለና። ዝተረጋገጸ ናጽነት ኣጽኒዕካ ንቕድሚት ምስጓም ዝጸገሞም ወገናት ኣብ ናጽነት ክጠዓሱን ንናጽነትን ምእንትኡ ዝተኸፍለ ክቡር ዋጋን ዘቆናጽቡን ስምዒታት ኣብ ዝቀላቐልሉ ኢና ንርከብ ዘለና። ስለዚ ኣብ መበል 27 ዓመት ናጽነት ዝኽርና ነዚ ህልዊ ምዕባለታት ዝጓሲ ክኸውን ኣይግበኦን።
ምእንቲ ናጽነትን ንዝኽሪ’ቶም ነዚ ዘውሓሱ ሰማእታት ኤርትራን፡ ናይ ሕልና ጸሎት፡ ምብራህ ሽምዓን ባህላዊ መድረኻት ምዝውታርን ሕማቕ ኣይኮነን። እንተኾነ ነዚ ጉዳያት ከም ቀንዲ መዘከሪ ወሲድካ ዓመት ዓመት ምድግጋሙ ጥራይ ግቡእ ኣዘኻኽራ መዓልቲ ናጽነት ኣይኮነን። ካብዚ ብዘይፍለ ኣብ ከመይ ኩነታት ኣለና ምድህሳስ ቀንዲ ኣካል ናይቲ ዝኽሪ ክኸውን ይግበኦ። ነዚ ከኣ ብመንጽር፡ ናጽነት ሓሳብካ ምግላጽ፡ መሰል ምንቅስቓስ ኣብ ውሽጢ ሃገር ኮነ ካብን ናብን ወጻኢ፡ ቁጠባዊ ኩነታት፡ ምኽባር ሰብኣውን ዲሞክራስያውን መሰላት … ወዘተ ከነመሳኽሮ እዩ ዝግበኣና። እዚ ገምጋምን ምምስኻርን ከኣ መመሊስካ በቲ ዝወረደካ በደል ንምስትንታን ዘይኮነ፡ ናብ ካብዚ ሕማቕ ኩነታት እቲ መዋጸኦ እንታይ እዩ? ናብ ዝብል መሰረታዊ ሕቶ ምምላስ ኣብ ዘኽእል ክኸውን ይግበኦ። ካብዚ ሓሊፉ ሕመቕና ንምሽፋን ከም መመኽነይታ ጸገማትካ ምጽብጻብ ፋይዳ የብሉን።
ዘይሩ ዘይሩ ዝኽሪ መዓልቲ ናጽነት ኤርትራ ብፍላይ ኣብ ከምዚ እንርከበሉ ዘለና ኩነታት ዝሓለፈ ኣበርክቶኻ ጸብጺብካ እትንየተሉን እትስዕስዓሉን ዘይኮነ “መጻኢናኸ ከመይ ንሓዞ?” ኣብ ዝብል ዙርያ ሕላፍነት እትስከመሉ እዩ። በዚ ኣጋጣሚ ከኣ ብፍላይ እቶም ዓቕምን ድምጽን ናይቲ ዓቕሚ እንከለዎ ዝደክምን ልሳን እንከለዎ ድምጹ ዘይተሰምዐን ህዝቢ ኤርትራ ኮይንና ኣብ ኤርትራ ለውጢ ንምርግጋጽ ንቃለስ ዘለና ውድባትን ግዱሳት ወገናትን ከቢድ ሓልፍነት እንስከመሉ ኣጋጣሚ እዩ። ዓቕምን ጉልበትን ፈጢርና፡ ነቲ ገለን ብወድዓዊ ድኽመትና ገለን ድማ ጉጅለ ህግደፍ ጸለመ ኣዕጢቑ ኣንጻርና ብዘዋፈሮም ኣካላትን ዝጉድፍ ዘሎ ስምና ብግብሪ ከነንጽሆ ክንትንስእ እምበር ካልእ መተካእታ የብልናን።
ሎሚ ኣብ ቅድሚ ሓይልታት ለውጢ ተገቲሮም ዘለዉ ዕማማት ብዙሓት እዮም። ነቲ ብናይ ገዛእ ርእሱ ጸረ ህዝቢ ተግባራት ዝተቓለዐ ስርዓት ህግደፍ ክንረግም ቀዳማይ ዕማምና ክኸውን የብሉን። እቲ ቀዳማይ ዕማምናስ “ናትና ከም ናይ ለውጢ ሓይልታት ግደን ሓላፍነትንከ ፈጺምናዶ ኣይፈጸምናን?” ዝብል እዩ። ንሕና ነቲ ስርዓት እነወግዶ ጸይቂ ተግባራቱ ብምዝርዛር ዘይኮነ ብግብሪ ኣብ ቅድሚ ህዝብና ካብኡ ዝሓሽና ኮይና ክንቀርብ እንከለና እዩ። ነዚ ክንበቅዕ ከኣ ክንሕዞ ዝግበና መንገዲ ንጹርን ብሓባር ዝዕመምን እዩ። ብዛዕባዚ ተረድኦ የብልናን ማለት’ውን ኣይኮነን። እቲ በዂሩና ዘሎ ከምቲ እትርደኦን እትምድሮን ኮይንካ ክትቀርብ ምብቃዕ ጥራይ እዩ። ነዚ ከኣ ኣብዚ ታሪኻዊ ኣጋጣሚ ኮይና ክንሓስበሉ ዝግበኣና እዩ። ሎሚ ተፈቲኑ ምኽፋት ዝኣበየ ኣፍደገታት ጠጠው ኢልና ነማዕድወሉ ዘይኮነ መተካእታ መንገዲ ክንከፍት እንበላሓተሉ እዩ።
ከምቲ “ናጽነትና ብናይ ኩሉ ህዝቢ ኤርትራ ቃልሲ እዩ ተረጋጊጹ” ዝበልናዮ፡ እዚ ሕጂ ሒዝናዮ ዘለና ቃልሲ’ውን ዝያዳኡ ናይ ኩሉ ኤርትራዊ በበቲ ዝጥዕሞ ኣገባብ ተሳትፎ ዝሓትት እዩ። ናይ ዝተወሰነ ራህዋ ዝጽበ ኤርትራዊ ኣካል ብኩራት ብኽንድኡ ደረጃ ኣብ መስርሕ ቃልሲ ዕንቅፋት ከም ዝኸውን ክንርዳእ ይግበኣና። ናይ ዝተወሰነ ወገን ብዝኾነ ምኽንያት ካብ ቃልሲ ምብኳር ናይ ኩልና ጐደሎ ምዃኑ ተገንዚብና ምልኣተ ተሳትፎ ንምርግጋጽ ክንጽዕት ይግበኣና። እዚ ከኣ ሓደ ዓዳማይ እቲ ካልእ ከኣ ተዓዳማይ ዝኾነሉ ዘይኮነ ክልና ከነንቅደሉ ዝግበኣና ሓላፍነት እዩ። ብፍላይ እቶም ፍርቂ ሕብረተሰብን ሰብ ውዑይ ጉልበትን ሓድሽ ኣተሓሳስባን ዝኾኑ፡ ኤርትራውያን ደቂ ኣንስትዮን መንእሰያትን ዘይተሳተፍዎ ቃልሲ ኣብ ዓወት ከምዘይበጽሕ ርሑቕ ከይከድና ኣብ ተመኩሮና እነረጋግጾ ስለ ዝኾነ፡ ነቲ ብብኩራቶም ዝፍጠር ዘሎ ሃጓፍ ንምምላእ ኣብዚ ታሪኻዊ ኣጋጣሚ ቃል ኪዳኖም ከሕድሱ ንጽወዖም። ልዕሊ ኩሉ ከኣ ናጽነትና መሰረት መጻኢ ዓውትና ስለ ዝኾነ ኣጽኒዕና ንዓቅቦ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
“ሰዲህኤ ናይ ህዝቢ ኤርትራ፡ ሃይማኖታዊ፡ ብሄራዊ፡ ቀቢላዊ፡ ባህላውን ቋንቋውን ብዙሕነት ይኣምንን ከም ሃገራዊ ቅሙጥ ጸጋን ሓይልን ይቖጽሮን።” (ካብ ፖለቲካዊ መደብ ዕዮ ሰዲህኤ ዓንቀጽ 1፡1፡2 ዝተወስደ)
ኤርትራውያን ብብዙሕ መልከዓት ዝግለጽ ብዙሕነት ኣለና። ቋንቋታትና፡ ባህልታትና፡ እምነታትና፡ ብሄራትና .. ወዘተ ናይዚ ኣብነት እዮም። ካብዚ ሓሊፉ ኣብ ፖለቲካዊ መዳይ ኣብ እንወዳደረሉ እውን ናይ ኣተሓሳስባ ብዙሕነት ነይሩናን ኣለናን። ኣብ ግዜ ብረታዊ ቃልስና ጀብሃን ሻዕብያን ንበሃሃል ዝነበርና፡ ኩሉና ኤርትራውያን ክነስና ናይ ኣተሓሳስባ ብዙሕነት ብምፍጣርና እዩ። ኣብ ክንዲ ነዚ ብዙሕነት ተቐቢልና ንፍልልያትና ኣመሓዲርና ኣብቲ ብሓባር ዝብጸሓና ሃገራዊ ጉዳይ ብሓደ ምስራሕ ነቲ ዝፈላሊ ኣጉሊሕናን ክሳብ ናይ ግዳም ሓይሊ ዓዲምናን ኣብ ውግእ ሕድሕድ ምእታውና ከኣ ከም ናይ ድኽመትና መግለጺ ኮይኑ ዝተሰነደ እዩ። እዚ ከኣ ፍልልያት ብግቡእ ክመሓድር እንከሎ ዓቕሚ ብግጉይ ክተሓዝ እንከሎ ከኣ ጠንቂ ውድቀት ከም ዝኸውን ዘርኢ እዩ።
ኣብ ዕለታዊ ህይወትና ነቶም ነናትና ናይ ብዙሓነት መግለጺ ዝያዳ ከነቕልበሎም ባህርያዊ እዩ። ከምኡ ምግባርና ከኣ ዘነውረና ኣይኮነን። ኣብ ሃይማኖትና ንግደስ፡ ንቋንቋና ዝያዳቲ ካልእ ነፍቅር። ኣብቲ ካልእ ናይ መንነት መለለይናን ፖለቲካዊ ኣተሓሳስባናን’ውን ከምኡ። ነዞም ተገዳስነታት እዚኣቶም በይኖም ነጺልና ከነበርኾም ክንፍትን እንከለና ግና እቲ ውጽኢት ሰላም ዝህብ ኣይኮነን። ስለዚ ኣብቲ መንነትና ዝገልጽ መለለይና ክንግደስ እንከለና ነቲ ናይ ካልኦት ናይ መንነት መለለይ’ውን ኣብ ግምት ከነእትዎን ከነኽብሮን ናይ ግድን እዩ። ብጸቢብ ስምዒት ኣብ ናትና ጥራይ እነተኩር እንተኮይና ግና ኣተሓሕዛና ጐደሎ እዩ ዝኸውን። ጐደሎ ከኣ ጐደሎ እዩ ዘስዕብ። ብዛዕባ ቋንቋና ክንግደስ እንከሎና ነቲ ናይ ካልኦት ቋንቋ ጸጋና ምዃኑ ክንዝንገዖ ኣይግበኣና። ኣብቲ ካልእ ናይ ብዙሕነት መርኣያና እውን ከምኡ።
እቶም ነናትና ቋንቋ፡ ሃይማኖት፡ ባህልን እምነትን ፈሊና ከነበርኽ እንሓስብ፡ ዝመረጽናዮ መንገዲ ናይ ድሓን ዘይምዃኑ ክርደኣና ይግባእ። እዚ ሓሳብና በይኑ ክስጉም ኣይክእልን እዩ። ምእንቲ’ዚ ነቲ “ናተይባ ናትካባ” ዝሕመረቱ ምንጽጻግ ኣወጊድና፡ ናይ “ኢደይኢድካ” ምምልላእ ባህሊ ከነተኣታቱ ይግበኣና። ካብዚ ሓሊፉ ነቲ ሓደ ዝገብረና ላዕለዋይ ጠማሪ ክብሪ ሃገር ዘንጊዕና፡ ኣብ ምሕብሓብ ጸበብቲ ስምዒታት እንተተጸሚድና እቲ ንኩለንተናና ዝሓቁፍን ዘጽልልን ኤርትራዊ መንነትና ክሃጉግ እዩ። ኤርትራውነት ኣብ ዝሃሰሰሉ ከኣ ዝገበርና እንተገበርናን ናይ ሓደ ውሱን ወገን ናይ መንነት መለለይ ኣንጊስና ንመርሽ እንተኢልናን ኤርትራዊ ምሉኡነት ከም ዝጐድለና ርዱእ እዩ። ምሉእነት ዝተዘንገዓሉ ጉዕዞ ከኣ ናይ ግዜ ጉዳይ እንተዘይኮኑ መወዳእትኡ ወዳቒ እዩ።
ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ኤርትራዊ ደንበ ተቓውሞና ብዙሓት ነናቶም ኣተሓሳስባ ዝውንኑ ፖለቲካዊ ውዳበታት ኣለዉና። እዚ ብዙሕነት ከምቲ ንገለ ወገናት ዝመስሎም ኣባና ዝጅመር ዘሎ ኣሉታዊ ሓድሽ ምዕባለ ዘይኮነ፡ ካብ ነዊሕ ግዜ ኣብ ደቂ ሰብ ዝኽሰት ዝነበረን ዘሎን መርኣያን ነጸብራቕን ናይ መሰል ምውዳብን ሓሳብካ ምግላጽን እዩ። ብእምነትና ብዝሒ ውድባት ኣብ ብዝሒ ዝተፈላለየ ፖለቲካዊ ኣተሓሳስባ ዝምርኮስ እዩ። ካብዚ ሓሊፉካ መሰረታዊ በይንኻ ንክትውደብ ዘገድደካ ፍሉይ ኣተሓሳስባ ኣብ ዘይብልካ ውድብ ምዃን፡ ዘይተደላይ ዓቕሚ፡ ንብረትን ግዜን ካብ ምብኻን ሓሊፉ ካልእ ትርጉም ኣይህልዎን። ክንውደብ እንከለና ነቲ ኣተሓሳስባና እነተግብረሉ ውዳበና፡ ክንግደሰሉ፡ ከነዕብዮ ኣድላይ እንተኮይኑ እውን ክንስወኣሉ ባህርያዊ እዩ። እዚ እንኸፍሎ ኩለመዳያዊ ዋጋ ነቲ ካልእ ውዳበታት፡ ግቡእ ግምትን ክብርን እንተዘይሂቡ እቲ ናትና በይኑ ክዕወት ኣይክእልን እዩ። ኣብ ከምዚ ዓይነት ሰላማዊ ናይ ኣተሓሳስባ ውድድር እንተ ክትስዕር ወይ ክትሰዓር ነብሱ ዝኸኣለ ቀጥዒ ዘለዎ መስርሕ እምበር ከከም ዝደረፍካዮ ዝኽየዶ ኣይኮነን። ምክብባር ጥራይ ዘይኮነ ኣብቲ ሰላማዊ መስርሕ ክትመላላእ እውን ናይ ግድን እዩ። ካልእ ናብ ዓወት ዘብጽሕ መወዳደሪ ኣገባብ ስለ ዘየለ። ምውድዳር ካልእ ገጽ ናይ ምትሕብባር እምበር ጽልኢ ምዕዳም ኣይኮነን።
ሚዛናውነት ኣገዳሲ እዩ። ኣብ ጉዳይ ርኢቶና፡ ውዳበና፡ መንነትና ክንግደስ እንከለና እዚ ተገዳስነት ምስቲ ኣብ ጉዳይ መላእ ሃገርን ህዝብን ዘለና ተገዳስነት ሚዛኑ ዝሓለወ ክኸውን ናይ ግድን እዩ። እቲ ሚዛናውነት እንተዘቢሉ ግና እቲ ውጽኢት እውን ዘባል እዩ ዝኸውን። ከምቲ ንቋንቋና፡ ሃይማኖትና፡ ብሄርና፡ ወይ ብሓፈሻ ንፖለቲካዊ ኣተሓሳስባና እንግደሶ እቶም መወዳድርትና እውን ነቲ ናቶም ከምኡ ከም ዝግደሱ ምዝካርን ኣፍልጦ ምሃብን ፈጺሙ ክስገር ዘይግበኦ እዩ። ናብዚ ክትበቅዕ፡ ተጸዋርነትን ኣስፊሕካ ናይ ምርኣይን ሓላፍነት ዝሓትት እዩ። ነዚ ከይበቓዕካ ንሃገር ኮነ ንህዝቢ ፍሉይ ተሓላቒ መሲልካ ነናብ ኢድካ እንተሰሓብካዮም በይንኻ ክትዕወት ኣይትኽእልን።
በበይኑ ዝወፍር ድሌታት፡ ስምዒታትን ኣተሓሳስባታትን ብሓደ ገዛኢ ሕጊ እንተዘይተወዚቡ ብማዕዶ ማዕዶ ክውገን ኣይክእልን እዩ። እቲ ኣብ መንጎ ውድባትን ሰልፍታትን ምናልባት እውን ኣብ ማሕበራት ዝኽተም፡ ስምምዕ፡ ቻርተር ወይ ካልእ ስም እንህቦ ቃልኪዳናት ናይዚ ኣብነት እዩ። እንተኾነ እዚ ቃል ኪዳናት ሓቢርና ክንጐዓዝ ዝሕግዘናን ንከምድላይካ ናይ ምዕንዳር ድሌታትና ዝድርት ክነሱ ኣይነኽብሮን። ኣብዚ ከኣ ነቲ ኣከኣኢልካን ኣመዛዚንካን ናይ ምኻድ ፈተና ኣይንሓልፎን። ናይ ክሳብ ሕጂ ኩነታት ደንበ ተቓውሞና ከኣ ነዚ እዩ ዘርኢ። እዚ ኣገባብዚ ግድን ክንሰግሮ ዘለና እምበር ካልእ ኣቋራጭ መማረጺ የብልናን።
እቲ ኣብዚ እዋንዚ ዘለናዮ ሃለዋት ብምክብባር ጥራይ ኣይኮነን ዝስገር። ምምልላእ ክንውስኸሉ ናይ ግድን እዩ። ከምቲ “ኣደ ትብሎ ንጐይበይ ጓል እትብሎ ከኣ ንገዝመይ” ዝበሃል እቲ እንሓስቦ ምእንቲ ሓንቲ ሃገርን ሓደ ህዝብን ስለ ዝኾነ ዓወቱ በየናይ ውድብ ወይ ሰልፊ መጺኡ ብዘየገድስ ናብ ሓደ ህዝባውን ሃገራውን ፈለግ ከም ዝውሕዝ ክንዝንግዕ የብልናን። ኣብዚ ሸነኻዊ ስምን ዝናን ክንረክብ ክንብል ኣብ ክንዲ ንመላላእ፡ ክንከላላእ ኣይግበኣናን እዩ።
ኤርትራ ኣብ ትሕቲ ምምሕዳር ጉጅለ ህግደፍ ናይ ሕማቕ ተረእዮታት ቀዳመይቲ ተጠቃሲት ኣብነት ኮይና ከምዘላ ንኹልና ንጹር እዩ። ብዙሓት ካብ ዘጋታታ ናብ ዓዲ ጓና ዝተሰድዋ፡ ብዘይሕገመንግስቲ እትመሓደር፡ ናይ ምውዳብ መሰል ዘይተፍቅድ፡ ዝበዘሓ ኣብያተ-ማእሰርቲ ዘለዉዋ፡ ዋላ ሓንቲ ዘይመንግስታዊ ሚድያ ዘየብላ፡ መወዳእታኡ ዘይፍለጥ ግዱድ ዕስክርና እተተግብር፡ ሰብኣውን ዲሞክራስያውን መሰላት ዘይተኽብር … ውዘተ ሃገር ንኣብነት ክጥቀስ እንከሎ ኤርትራ ካብ 1ይ ክሳብ 3ይ ደረጃ ከምዘይትሓልፍ ኩልና እንፈልጦ እዩ። ክሳብ ኣፍሪቃዊት ሰሜን ኮርያ ዝብል ሳጓ ዝተጠመቐት እያ። ናይዚ ጠንቂ ከኣ ንሕስያ ዘየብሉ ምምሕዳር ጉጅለ ህግደፍ እዩ። ስለዚ ጉጅለ ህግደፍ ኮነ ኢሉ ዝጭቁን ዘሎ ጠንቂ ስለ ዝኾነ ነዚ ግናይ ምስሊ ሃገርና ናብ ንቡር ክመልስ ኣይንጽበዮን ኢና። በዚ መሰረት ነዚ ተደዊኑ ዘሎ ምስሊ ሃገርና ናይ ምቕያር ሓላፍነት ኣባና ኣብ ሓይልታት ለውጢ ወዲቑ ዘሎ ዕማም እዩ።
ኤርትራውያን ከም ዜጋታት ዘመሳስሉ ኣለዉና። ዝፈላልዩ እውን ከምኡ። ደቂ’ዛ ልኡላዊትን ለዋህን ሃገር ምዃና ሓደ ዝገብረና መሰረታዊ ጉዳይ እዩ። ኩልና ሃገርና ክብራን ልኡላውነታን ተሓልዩ ክትምዕብል እንብህግ ምዃና ከኣ ካልእ ናይ ሓባርና እምነት እዩ። ማዕረማዕሪኡ ከኣ፡ መሰረታዊ መልክዕናን ምስጢር ሓያልነትናን ስለ ዝኾኑ ከነማዕብሎምን ክንሕብሕቦምን ዝግበኣናን ናይ ብዙሕነትና መርኣያ ፍልልያት ኣለዉና። ናይ ቋንቋ፡ እምነት፡ ብሄር፡ ባህልን መነባብሮን ፍልልያትና ናይዚ ኣብነት እዮም። ኣብቲ “ብዝሑነትና ዓቂብና ህዝብናን ሃገርናን ብኸመይ ካብዚ ዘለዉዎ ነናግፍ?” ብዝብል ነካይዶ ዘለና መስርሕ ቃልሲ ከኣ እንተኽኢልና ከነወግዶምን ኣዚና ከነጻብቦምን፡ እዚ እንተዘይክኢልና ከኣ ነቲ መሰረታዊ ናይ ሓድነትና መዳያት ክትንክፍን ንቀዳምነትና ብዘይዘርግን ኣገባብ ከነመሓድሮም ዝግበኣና ፍልልያት ከም ዘለዉና ካብ እንርዳእ ነዊሕ ግዜ ኮይኑ እዩ።
እዚ ነካይዶ ዘለና መሰረታዊ ለውጢ ናይ ምምጻእ መስርሕ ቃልሲ፡ ብዙሓት ንኡሳን ምዕራፋት ዝሓቘፈን ነፍሲ ወከፍ ምዕራፍ ከኣ ብኣገደስቲ ዛዕባ ዝቖመን እዩ። ኣብዞም ምዕራፋት ኮነ ንሳቶም ዝሓቑፍዎም ዛዕባታት ዝፈላልዩናን ዘሰማምዑናን ጉዳያት ኣለዉና። “ምዕቃብ ልኡላዊ ግዝኣት ኤርትራ፤ ምውዳቕ ዲክታቶርያዊ ስርዓት ህግደፍን ምልጋስ መሓውራት ጭቆናኡን፤ ድሕሪ ውድቐት ስርዓት ህግደፍ ኣብዝሓ ሰልፋዊ ስርዓት ዝሰረቱ ህዝባዊ ዲሞክራስያዊ ስርዓት ምቛም፤ ግዝኣተ ሕግን ዲሞክራስያዊ መሰላትን መላእ ሓርነታትን ህዝቢ ምቕባል” ዝብሉ ሓሳባት ካብቶም ብሓላፍነታውን ርትዓውን ዓይኒ እንተመዚናዮም ከሰማምዑና ዝግበኦም ሓሳባት እዮም ዝብል ኣብ መጽናዕቲ ዝምርኮስ እምነት ኣለና። ስለዚ መጻኢና ብሩህ ቃልስና ከኣ ዕዉት ምእንቲ ክኸውን ነዞም ዘሰማምዑና ከነቐድም፡ ከነሕይልን ከነዕውትን ይግበኣና።
እዚ ማለት ግና ኣብቲ ዝፈላልየና ፈጺምና ኣይነድህብን ማለት ኣይኮነን። ናይዚ “ነቲ ዘሰማምዕና ዘይነቐድም” ዝብል ሓሳብ ካልእ ትርጉም ከኣ ቀዳምነታትና ኣብ ምስራዕ ክንበቅዕ ይግበና ዝብል እዩ። ኣካይዳና እቲ ዝቐጽል ዝጉምቲ ኣብ ርእሲ’ቲ ኣቐዲሙ ዝተነብረ መሰረት ተወሳኺ መበረኺ ዓቕሚ ዘንብር እምበር፡ ነቲ ነንዝጸንሐ ኣንዳፍረሰ ወትሩ ሓድሽ ዝድኩን ክኸውን ኣበኦን። ካብዚ ስርሕብትን ከድሕነና ዝኽእል ከኣ ኣብ ምስራዕ ቀዳምነታትና እነርእዮ ብቕዓትን ሓላፍነትን እዩ። ኣብዚ ሕጂ ሒዝናዮ ዘለና መስርሕ፡ ቀዳማይ ዕማምና ኣብቶም ኣቐዲሞም ዝተጠቕሱ ከሰማምዑና ዝኽእሉ ነጥብታት ኣትኪልካ ጉጅለ ህግደፍ ምውጋድ እዩ። ነዚ ዕማምዚ ቀዳምነት ሂብና እናዓየና ድማ ብዛዕባቲ ድሕሪኡ ዘሎ ምዕራፍ ዘለና ራኢ ንምእማት ኣይንሓስብን ማለት ኣይኮነን። ንኣብነት ሰዲህኤ ኣብ 2010 ዘዳለዎ ንድፊ መርሓ መሰጋገሪ ውጥን “ምቛም ናይ ሓጋጊነት ዝለዓለ ስልጣን ዝህልዎ መሰጋገሪ ባይቶ። ኣብ እዋን ምስግጋር፡ ናይ ሃገርና ሰላም፡ ርግኣትን ሃገራዊ ጸጥታን ዝዕቀበሉ ኣገባብ። ምስረታ፡ ዕማማትን፡ ስልጣንን፡ መስጋገሪ መንግስቲ። ሃገራዊ ምርጫን ምቛም ፖለቲካዊ ሰልፊታትን፣ ምንዳፍን ምጽዳቕን ንዕኦም ዝምልከቱ ሕጊታትን። ምጽዳቕ ሃገራዊ ቻርተር። ምዝታይን ምጽዳቕን መሰጋገሪ ቅዋም። ተወሰኽቲ፡ ከም ሃገራዊ ቁጠባ፡ ዝምድናታት ወጻኢ፡ ጉዳይ ዳግመ ውደባ ሰራዊት፣ ዝኣመሰሉ ነጥቢታት” ዝብሉ ጉዳያት ኣሚቱ ንረኽቦ።
ነዚ ኣቐዲሙ ዝተጠቕሰ ዕማማት ኣተግቢርና ኣብ ውጽኢት ክንበጽሕ ዓቕሚ ክንፈጥር ናይ ግድን እዩ። እዚ ዓቕሚዚ ከኣ ብመንገዲ ውዳበ ጥራይ እዩ ክፍጠር ዝኽእል። ውዳበ ሓይሊ ምዃኑ ከምዘየዳዲ፡ በዚ መስርሕ ውዳበ ሓሊፍካ ኣብ ውጽኢት ክትበጽሕ ሓጐጽገጽን ላዕልን ታሕትን ብዘይፍለዮ መሪር መስርሕ ምሕላፍን ከቢድ ዋጋ ምኽፋልን ከኣ ናይ ግድን እዩ። ውዳበ ኣብ ኣዝዩ ሓጺር ግዜ እሞ ድማ ብውሑድ ዋጋ ኣብቲ እትደልዮ ከብጸሓካ ምጽባይ ኣጸጋሚ እዩ። ብፍላይ ከኣ ንሓደ ሰልፊ ይኹን ውድብ ወይ ማሕበር ብማዕዶ ኮይንካ ምምዛኑ ኣጸጋሚ ስለ ዝኸውን ኣካሉ ኮይንካ ኣብ ውሽጡ ኣቲኻ ምቅላስ ኣድላይን ርትዓውን እዩ። ኣብቲ ውዱብ ቃልሲ ከተስልጥ ከኣ ኣታሓሳስባኻ ትስፉው፡ ቀዳማይ ቆላሕታኻ ከኣ ናብቲ ዘሰማምዕን ዘሳንን ዝቋመት ክኸውን ቅኑዕ መንገዲ እዩ።
ኣብዚ እዋን”ዚ ህዝቢ ኤርትራ ዘሕልፎ ዘሎ ስግኣትን ጸገምን ከምዚ ኢልካ ክትገልጾ ዘስደምም እዩ። ናይ”ዚ ጸገም ቀንዲ ጠንቂ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ስርዓት ምዃኑ ዘዳዲ ኣይኮነን። ናይዚ ጸገም መፍትሒ ኣብ ምምጻእ ሓላፍነትን ረብሓን ዘለና ወገናት ብዙሓት ኢና። ኤርትራዊ ፖለቲካዊ ውድባትን ማሕበራትን ከምኡ ከኣ ናይቲ ወጽዓ ተሰካሚ ህዝቢ ኤርትራ እቶም ቀንዲ ጸገማት ኣብ ምጽብጻብ ዘይኮነ ፍታሕ ኣብ ምምጻእ ሓላፍነት ክንወስድ ዝግበኣና ኢና። ዝያዳ ኩሉ ድማ ናይ ኤርትራዊ መንእሰይ ወለዶ ትውልዳዊ ሓላፍነት ኣዝዩ ዕዙዝ እዩ።
እቲ ወጽዓ መሊኡ ካብ ዝፈስስ ነዊሕ ግዜ ኮይኑ እዩ። ማዕረ ዕድመ ስልጣን ጉጅለ ህግደፍዩ ምባሉ’ውን ይከኣል። ኣብዚ እዋን”ዚ እቲ ኣብ ኣመዛዝና እንታይነት ጉጅለ ህግደፍን በደላቱን ዝነበረ ሓላፍዘላፍ ተወጊዱ “ኣብ ኤርትራ ክቱር ወጽዓ ኣሎ። እዚ ወጽዓ ከኣ ህዝቢ ብዘሳትፍ መንገዲ ክፍታሕ ኣለዎ። ነዚ ኣብ ግብሪ ንምውዓል ከኣ ክንቃለስ ይግበኣና” ዝብል ሓሳብ ናይ ሓባር መረዳድኢና ካብ ዝኸውን ነዊሕ ግዜ ኮይኑ እዩ። ኣብ”ዚ እዋን”ዚ ብዙሓት ኤርትራዊ ፖለቲካዊ ሰልፍታትን ውድባትን፡ ማሕበራትን ካለኦት ናይ ሓባር መድረኻትን ምህላወን ከኣ ናይዚ ግንዛበ መርኣያ እዩ። እዚ ናይ ሓባር መረዳእታ ኣብ ሕልና ናይቲ ዘይተወደበ ኤርትራዊ እውን ዘሎ እዩ።
ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ደንበ ተቓውሞና በብግዜኡ ብዙሓት ኣኼባታት፡ ሰሚናራት፡ ዓውደ መጽናዕትታት፡ መግለጽታትን መጸዋዕታታትን ምዕዛብ ዝተለምደ እዩ። ዜና ጉባአታትን ኣዋጃትን እውን ከምኡ ልሙድን ብዙሕን ኮይኑ ኣሎ። እቲ ኣብዞም መድረኻት ዝንጸባራቕ ድሌትን ትጽቢትን ከኣ ሚእቲ ካብ ሚእቲ’ኳ እንተዘይተባህለ ኣዝዩ ዝመሳሰል እዩ። እዚ ናይ ሓሳባት ምምስሳል ኣብ ዝንጸባረቐሉ ዛዕባታት ብሓባር ተጓዒዝና ኣንጻር ወጽዓ ከነድምዕ ዘይምብቃዕና ከኣ ንኣተሃላልዋና ዘገርም ይገብሮ። እሞ ከኣ እቲ መዋጸኦ ብሓባር እምበር በበይንና ብእንኸዶ መንገዲ ከምዘይኮነ እንዳተረደኣናን እናዘምርናሉን። “መዓስ?” ክበሃል እንከሎ ግና ብዘይካ ንመጻኢ ምምልካትን ምውንዛፍን ንሎሚ ኣይንጥቀመሉን ዘለና። “ግዜ እንከለካ ግዜ ኣይትጸበ” ንዝብል ብሂል ግቡእ ትርጉም ብዘይምሃብ ከኣ ብዙሓት ዕድላትን ኣጋጣምታትን ኣሕሊፍና ኢና። እዚ ናይ ክሳብ ሕጂ ኣካይዳና ዘየሕጉስ ኮይኑ፡ ሕጂ እውን በቲ ዝሓለፈ ክንጠዓስ ዘይኮነ ንመጻኢ ከነማዕዱን ኣብ ክንዲ ጽባሕ ሎሚ ክንጅምርን ናይ ግድን እዩ።
ናይዚ ብሓባር ክንሰርሕ እንዳተገበኣና ብሓባር ዘይምውፋርና ምኽንያታት ከከም መዛኒኡ ብዙሕን በበይኑን ከም ዝኸውን ፍሉጥ እዩ። ግና ድማ ኩልና እንረዳድኣሎም ፍሩያት ምኽንያታት’ውን ኣለዉ። ማእከላይ መዕቀኒና ሰባት ዘይኮኑስ ራኢኦም ክኸው ከም ዝግበኦ ዘይምቕባል፡ ኣብ ክንዲ ንብሩህ መጻኢ ምምዕዳው ኣብ ዝሓለፈ ዘቀሓሕር ጉዳያት ምድሃብ፡ ንብዙሕነታዊ ፍልልያት ኣብ ክንዲ ኣኽቢርካ እተመሓድሮም መበኣሲ ሜዳ ክትገብሮም ምህቃን፡ ንህዝብን ንፖለቲካዊ ትካልን ዝምልከቱ ጉዳያት ፈላሊኻ ዘይምርዳእ፡ ኣብ ክንዲ ከካብ ሳንዱቕካ ወጺእካ ጉዳይ ሃገርን ህዝብን ልዕሊ ኩሉ ምስራዕ ንጸቢብ ድሌት ከተበርኽ ምፍታን ካብቶም ፍሩያት ጸገማትና እዮም ዝብል እምነት ኣለና። እቲ ኣብዚ ዝዝንጋዕ ዘሎ መሰረታዊ ጉዳይ፡ ኤርትራን ህዝባን ከየድሓንካ፡ እቲ በሪኹ ክረኣየልካ እትደልዮ፡ ብሄር፡ ሃይማኖት፡ ቋንቋ፡ ከባብን ካልእ ንኡስ ናይ መንነት መለለይን ክዕወትስ ይትረፍ ክህሉ እውን ኣጸጋሚ ምዃኑ እዩ።
ብዛዕባ ህዝብን ሃገርን ክትሓስብ እንከለኻ ብዛዕባ ቋንቋኻ፡ ብሄርካ፡ እምነትካ … ወዘተ ኣይትሓሰብን ኣይትግደስን ማለት ኣይኮነን። ብዛዕባዚ ብዙሕነታት”ዚ እትሓስቦ ግና ነቲ ቀንድን መሰረታውን ጉዳይ ሃገርን ህዝብን ብዘዘንግዕ ወይ ብዝዕብልል ኣገባብ ክኸውን ኣይግባእን ንምባል እዩ። ካብዚ ሓሊፉ ኣበይን መዓስን ኣየናይ ዛዕባ ቅድሚት ይስራዕ ምስትብሃል ከኣ ካልእ ኣገዳሲ ጉዳይ እዩ። ንኣብነት ኣብዚ ቀዳማይ ምዕራፍ ቃልሲ ምውጋድ ጉጅለ ህግደፍ ነካይደሉ ዘለና መድረኽ፡ ቅድሚት ክስርዑ ዝግበኦምን ከይተዘንግዑ ዝተሓዙን ጉዳያት ምልላይ ኣገዳስን ውሕሉልን ኣካይዳ እዩ። ብዘይካዚ ኣብ ውሱን ሰልፋዊ፡ ውድባውን ማሕበራውን መድረኻትን ኣብ ናይ ሓባር ሰፊሕ ጽላላትን ክንዋሳእ እንከለና ክንሕዞም ብዛዕባ ዝግበኣና ጉዳያት ብግቡእ ምስትብሃል ካልእ ውሕልነት እዩ። ልዕሊ ኩሉ ከኣ ወትሩ ጀማሪ ምዃን ዘይኮነ፡ ኣቐዲምካ ኣብ ሕጋውን ወግዓውን መድረኻት ዝሓዝካዮ ኣቕጣጫ ምዕቃብን ምምእዛዝን ኣብ ርእሲኡ እንዳመላእካ ምጉዓዝን ካልእ ኣገዳሲ ጉዳይ እዩ። ነንዝሓለፈ ተመኩሮ ጥዕዩን ሕሙሙን ሓሓጢጥካ ምድርባይ ግና ንቕድሚት ዘሰጉም ኣይኮነን።
ኣብ ከምዚ ዘለናዮ ኣጸጋሚ መድረኽን ኣተሃላልዋን ፍታሕ ኣብ ዝናደየሉ “እዚ ናተይ እዩ” እትብሎ ሓሳብ ሒዝካ ምቕራብ ኣገዳሲ ጥራይ ዘይኮነ ናይ ግድን እዩ። ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) በቲ ሓደ ወገን እማመ ዘተ ንሕባራዊ ስራሕ ፖለቲካዊ ውድባት ኤርትራ፡ በቲ ካልእ ወገን ከኣ መደብ ምሕዳስ ሰልፊ ተሊሙ ዝንቀሳቐስ ዘሎ ከኣ ካብዚ ኣገዳስነዚ ብንቃል እዩ። እዞም መደባትን ንቕሎታትን ግና ብዘይቅርቡነት መሓዙ ውድባትን ግዱሳት ኤርትራውያን በሃግቲ ለውጥን ራህዋን ኣብ ውጽኢት ክበጽሑ ኣይክእሉን እዮም። ስለዚ ሰዲህኤ ከምቲ “ግዜ እንከለካ ግዜ ኣይትጸበ” ዝበሃል ኣብ ክንዲ ብዘባኽናዮ ግዜ ምስትንታንን ተመዓዳዲኻ ምርእኣይን በቲ ኣብ ኢድና ዘሎ ዕድልን ግዜን ክንጥቀም ከም ወትሩ መጸዋዕታኡ የቕርብ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
“ሰሪሕናዮ ዘለና ሰልፍታት ይኹን ጽላላት ንሓባራዊ ስራሕ ደምበ ተቓውሞ ዝሕግዝ እምበር ዝዕንቅፍ ክኸውን ኣይግብኦን።”(ካብ እማመ ሓባራዊ ስራሕ ፖለቲካዊ ውድባት ሰዲህኤ ዝተወስደ)
ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ኣብዚ እዋንዚ ካብ ካልእ ግዜ ብዝተፈልየ ጽዑቕ ምንቅስቓሳት የካይድ ኣሎ። እዚ ጽዑቕ ምንቅስቓስ ቀንዲ ኣካል ናይቲ ዝተጸንዐ መደባት ነዲፉ ዘካይዶ ዘሎ መደብ ምሕዳስ ሰልፊ ዘራጉድ እዩ። ኣብዚ ዝሓለፈ ወርሓት መደብ ምሕዳስ ሰልፊ ብሰልፋዊ ኣካላት ክጅምር ስለ ዝግበኦ ካብቶም ቀዳምነት ዝተዋህቦም መደባት ምሕዳስ “ብርታዐናን ድኽመትናን ምልላይን መፍትሒ ምርካብን” ኣብ ትሕቲ ዝብል ኣርእስቲ ኣብ ኩሉ ዞባታትን ብደረጃ ዞባ ኣብ ዘይተወደበሉ ከባቢ ድማ ኣብ ጨናፍር፡ ላዕለዎት ኣካላት ሰልፊ ዝመርሕዎ ሰሚናራት ተኻይዱ። ካብዚ ኣብ መጻኢ’ውን ዝቕጽል ሰሚናራት ከኣ መጻኢ መደባት ኣብ ምሕንጻጽ ዝሕግዝ ኣገዳሲ ሓሳባት ካብ መሰረታት ሰልፊ ተሓፊሱ። እዚ ተግባር ኣብ ጉዕዞ ግሉጽነትን ምቅርራብን ኣብ ምዕኳኽ ብጽሒቱ ዕዙዝ እዩ።
ኣብዚ ዝሓለፈ መዓልታት፡ ኣብ ከተማ ለንደን “ፎሩም ኤርትራዊ ሃገራዊ ዘተን” “ማእከል ዜና ኤርትራን” ኣብ ዘዳለዉዎ ዋዕላ ሃገራዊ ዘተ፡ ብኣመንበር ሰዲህኤ ኣቶ መንግስተኣብ ኣስመሮም ዝምራሕ ልኡኽ ምስታፉ፡ ማሕበር ምትሕብባር መታሕት ኤርትራ ኣብ ከተማ ከለን ኣብ ዘዳለዎ ጽንብል 4ይ ዓመት ምምስራቱ ሓላፊት ቤት ጽሕፈት ደቂ ኣንስትዮ ወይዘሮ ኣድያም ተፈራ እትመርሖ ልእኽ ምንባሩን ብዓብይኡ ድማ ክልተ ኣባላት ማእከላይ ባይቶ ኣቶ ትኩእ ተስፋይን ወይዘሮ ፈቨን ጊደዎንን ዝርከብዎ ልኡኽ ኣብ እስራኤ ናይ ስራሕ ዑደት የካይዱ ምህላዉ ሰልፊ ደሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ በብኩርናዑ ኣብ ጽዑቕ ሰልፊ ናይ ምሕዳስ ስረሓት ተዋፊሩ ምህላዉ ዘመልክትን ዝቕጽልን እዩ።
ከምቲ ኩሉ ግዜ እንገልጾ ኣብዚ እዋንዚ ሓይልታት ተቓውሞ ኤርትራ ኣብቲ ዝሰማመዓሉ ነጥብታት ሓቢሩ ዝሰርሓሉ ጽላል ምፍጣር ቅድሚት ካብ ዝስርዑ ኣብ ማህደር ምሕዳስ ሰልፊ ካብ ዝተታሕዙ ዕማማት እዩ። እዚ ድማ ሕጂ ዝጅመር ዘሎ ዘይኮነ ንነዊሕ ግዜ ክጽናዕ ምስ ጸንሐ፡ ካብ 4 ሰነ 2018 ጀሚሩ ብወግዒ ብደረጃ እማመ ሓባራዊ ስራሕ ፖለቲካዊ ውድባት ኤርትራ 4 ኣገደስቲ መሰማምዒ ነጥብታትን 3 ብሓባር ክስረሓሎም ዝኽእል መዳያትን ሒዙ ናብ ኩሎም ዝምልከቶም ኣካላትን ህዝብን ዝተዘርግሐ ሰነድ እዩ። እዚ እማመ ክሳብ ሕጂ ከም መዋጽኦ ካብዚ ተቓውሞና ኣትይዎ ዘሎ ደውታ ናይ ብዙሓት ወገናት ቀልብን ደገፍን ዝስሕብ ዘሎ እዩ። ሰዲህኤ ብወገኑ “ናተይ ጥራይ እኹል እዩ” ከይበለ፡ ኣብቲ እማመ ናይ ካለኦት ወገናት ሓሳብ ንክቕበል ሕጂ’ውን ድልዊ እዩ። በዚ መሰረት እዞም ኣቐዲሞም ዝተጠቑሱ ልኡኻት ሰልፍና ኣብቲ ዝረኸብዎ ኣጋጣምታት ነዚ እማመ እዮም ከም ሓደ ኣገዳሲ እዋናዊ ዛዕባ ከቕርብዎ ቀንዮም።
ሰዲህኤ ጉዳይ ስደት ኤርትራውያን ውጽኢት ናይቲ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ፖለቲካዊ ሕሰም ምዃኑ’ዩ ዝኣምን። በዚ መሰረት ስደት ደውን ንክብል እቲ መሰረታዊ ፍታሕ ነቲ ጠንቂ ስደት ዝኾነ ነፋጊ ስርዓት ንክውገድ ከም ኩሎም ኤርትራዊ ጸረ ምልኪ ሓይልታት ይቃለስ። ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣብ ኩሉ ኩርነዓት ዓለም መሰሎም ንክሕሎ ከኣ ብዘይምቁራጽ እቲ ጉዳይ ናብ ዝምልከቶም ዓለም ለኻዊ ትካላትን ሃገራትን ምሕጽንታን መዘክራትን ከቕርብ ጸኒሑን ኣሎን። ብፍላይ ነቶም ኣብ እስራኤል ናይ ስደተኛ መሰላቶም ተገፊፉ፡ ናብቲ ዝራሕርሕዎ ስርዓት ናይ ምምላስ ወይ ናብ ዘይውሑስ ሳልሳይ ሃገር ናይ ምኻድ ወይ ድማ ኣብ እስራኤል ምእሳር ደበና ኣብ ልዕሊኦም ኣብ ዘንጠልጠለሉ ናይ ጸበባ ግዜ፡ ባይቶ ሰብኣዊ መሰል ሕቡራት ሃገራት፡ ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ከምኡ ከኣ ኣብቲ ጉዳይ ብቐጥታ ኢደን ዘእትዋ ሃገራት፡ እስራኤል፡ ሩዋንዳን ኡጋንዳን ምሕጽንታኡ ብደረጃ መዘክራት ናብ ላዕለዎት ሓለፍተን “ዓገብ በሉ” ክብል ጸኒሑ እዩ።
እቲ ኩነታት ተወጢሩ፡ ብማዕዶ ኮይንካ መዘክራት ምልኣኽ ጥራይ እኹል ከምዘይከውን ምስተረደ ከኣ ብውሳነ መሪሕነት ነቲ ኩነታት ብኣካል ምስቶም ግዳያት ዝላዘብ መሪሕነታዊ ልኡኽ ብ31 መጋቢት 2018 ናብ እስራኤል ሰዲዱ። እዚ ዕማምዚ ንክሳለጥ ኩሎም ኣባላት ሰልፊ ዘርኣይዎ ቅሩብነት ከኣ፡ ንሓድነትን ተወፋይነትን ኣባላት ሰዲህኤ ዘመስከረ ዝነኣድን ዝድነቕን ተግባር ነይሩ። እቲ ኣብቲ ጸልማት ብርሃን ከም ዘሎ ኣሚኑ ኒሕን ጽንዓት ዓጢቑ ዝኸደ ክልተ ኣባላት ባይቶ ዝሓቘፈ ልኡኽ ሰዲህኤ ውጽኢት ዑደቱ ክሳብ ክንደይ ዕዉት ምንባሩ ኣብ ዝተፈላለዩ ሚድያታት ባዕሉ ዝዛረብ ዘሎ ስለ ዝኾነ፡ ምድግጋሙ ዘድሊ ኣይኮነን። በቲ ይኹን በዚ ግና ዕላማ እቲ ተልኦ ናይቶም ኣብቲ ስቓይ ዘለዉ ስደተኛታት ጸገም ተኻፋልነት ጥራይ ዘይኮነ ንመጻኢ እውን ሓቢርካ ንናይ ህዝብን ሃገርን ረብሓን ራህዋን ናይ ምቅላስ ባይታ ዝምድምድ ስለ ዝኾነ ዝተደራረበ መልእኽቲ ዘለዎ እዩ። ሰዲህኤ ከኣ ንመጻኢ’ውን ኣበየናይ ኩርናዕ ዓለምና ኣለዉ ብዘየገድስ ኣብ ጐኒ ስደተኛታት ኮይኑ ዓቕሙ ብዝፈቕዶ መሰላቶም ንክሕሎ ካብ ምብርካት ድሕር ከምዘይብል ዘመልክት’ውን እዩ። ምስዚ ከኣ ስደተኛታት ፖለቲካዊ ፍታሕ ዝጽበዩ ዘይኮኑስ ኣካል ናይቲ ፍታሕ ምስዝኾኑእቲስቅያትከም ዝውገድ፡ ሰልፊዲሞክራሲህዝቢኤርትራዓቢይ እምነት ኣለዎ።
እዚ ኩሉ ዘመልክቶ ሰዲህኤ ኣብ ኩሉ መዳያት እጃሙ የበርክት ከም ዘሎ እዩ። ኣብቲ እንደልዮ ራህዋ ንምብጻሕ ድማ ናይ ሓደ ሰልፊ፡ ውድብ ወይ ማሓበር ተልእኮን ሓላፍነትን ዘይኮነ፡ ብናይ ኩልና ናይ ለውጢ ሓይልታት ኣበርክቶ ዝውሰን እዩ። ስለዚ በዚ ኣጋጣሚ ኩልና በበቲ እንኽእሎ ክንወፍር እሞ ናይ ኩልና ተደሚሪ ናይ ለውጢ ሓይሊ ንክፍጠር ንጽውዕ።
“ሰዲህኤ ... ኣብ ቅድሚ ህዝቢ ተሓታቲ ዝዀነ፡ ኣብዝሓ ሰልፍታትን ሰላማዊ ውድድርን ዘፍቅድ፣ ንመሰረታዊ ሰብኣውን ዲሞክራስያውን መሰላት ዜጋታት ዘኽብርን ዝጣበቕን፤ ስርዓተ-መንግስቲ ብምርጫ ህዝቢ ክውሰን ከም ዘለዎ ይኣምን።” (ኣብ ፖለቲካዊ መደብ ዕዮ ሰዲህኤ፡ ካብቲ ንራኢኡ ዘነጽር 1ይ ዓንቀጽ ዝተወስደ)
ኣብ ዝኾነ ተበግሶ ኣብቲ ንቕሎ ከምቲ ናትካ ባህጊ ዘለዎ መጻምድቲ ምምራጽ ዝተለምደ እዩ። ኣብቲ ኣገባብ ምርጫ ከከም ስፍሓትን ዕምቆትን ናይቲ ከተዕውቶ እትደሊ ተልእኮ ክፈላለ ይኽእል። ንዋፈሮ መዳያት ፖለቲካዊ፡ ቁጠባዊ ወይ ማሕበራዊ ክኸውን እንከሎ፡ መምረጺ መለክዒና ከኣ ብኣኡ ደረጃ ክፈላለ ይኽእል። ስፍሓት ናይቲ ንዋፈረሉ መዳይ፡ ከባብያዊ ወይ ሃገራውን ህዝባውን ክኸውን እንከሎ’ውን ከምኡ ፍልልይ ይንጸባረቕ። ኣብ ኩሉ መዳያት እምበኣር መምዘኒና ኣካላዊ ወይ ደጋዊ ናይቲ ንምርጫ እንሓጽዮ ኣካል ዘይኮነ ራኢኡ ክኸውን እንከሎ እዩ ዘድምዕ።
ቅድሚ ጉዕዞኻ ምጅማር እትጐዓዘሉ ምኽንያትን መዓርፎኡን ማለት ኣንዊሑ ጠማቲ ራኢኻ ምንጻር ናይ ኩሉ ቀጺሉ ዝመጽእ ጉዕዞን ውጽኢቱን ቀንዲ መሰረት ምዃኑ ፍሉጥ እዩ። ኣብዚ መዳይዚ ዕዉት ምዃን ናብቲ ቀንዲ ዓወት ንምብጻሕ ስጉምቲ ንቕድሚት እዩ። ኣብዚ ዘይምዕዋት ከኣ ነቲ ጉዕዞ ንድሕሪት ዝመልስ ጥራይ ዘይኮነ ኣብ ዕንክሊል ዘንብር እዩ። ስለዚ ራኢኻ ኣብ ሓደ ጉዳይ ምንጻር ኣገዳሲ እዩ። ድሕሪዚ ምስ መን ኢኻ ነዚ ራእይ እዚ እተዕውቶ መላፍንቲ ክትመርጽ እንከለኻ እቲ መዕቀኒ ናይቲ እትመርጾ ኪኖ ራእይ ዘለዉ መንነታቱ ዘይኮኑ ራኢኡ እዩ ክኸውን ዝግበኦ።
እዚ ኣድላይነት ከም ኣብ ኩሉ መዳያት፡ ኣብ ፖለቲካዊ መስርሕ ኣገዳሲ ጥንቃቐ ዘድልዮ እዩ። ንሕና ኤርትራውያን፡ ብሃይማኖት፡ ብኣቀማምጣ መሬት፡ ብቋንቋ፡ ብብሄር… ወዘተ ብዙሓት ኢና። እዚ ብዙሕነትና ኣብ ቦታኡ ኮይኑ፡ ንኣሃዳውነትና ወይ ንሃገራዊነትና ዘንጸባርቑ ከኣ ኣለዉና። ልዕሊ ኩሉ ኤርትራውያን ኢና። እዚ ኣቐዲሙ ዝተገልጸ ብዙሓነት ከኣ በዚ ንኹላትና ሓደ ዝገብረና ኤርትራውነት እዩ ዘጽልል። እዚ ናይ ሓባር ጽላል ኤርትራውነት ኣብ ዘይሃለወሉ እቶም ናይ ሓድነትና መምዘኒ ዝኾኑ መለክዕታት ክሉ ድሕሪ ሃገር ስለ ዝኾነ፡ ኣብ ሓደጋ እዮም ዝወድቑ። ስለዚ ኤርትራዊ ራእይ ክዕቀብ ናይ ግድን እዩ።
ኣብ ምዕቃብን ቀጻልነትን ናጻን ልኡላዊትን ኤርትራ ዘለና ራእይ’ኳ ኣፈላላይ እንተዘየብልና፡ ኣብ ትሕቲ’ዚ ጽላል፡ ኤርትራን ህዝባን ብኸመይ ይመሓደሩ? ህዝቢ ኣብ ጉዳዩ ክህልዎ ዝግባእ ስፍሓት ክሳብ ክንደይ’ዩ? ሕቶ ዲሞክራሲ ብኸመይ ይምለስ? ኣብ ዝብሉ ዛዕባታት ግና ፍልልይ ከምዘለና ኣብ ቅድሚ ኩልና ዓይኑ ኣፍጢጡ ዘሎ ሓቂ እዩ። ጉጅለ ህግደፍ ባዕሉ ሕግን ስርዓትን ባዕሉ ህዝብን ሃገርን ኮይኑ ነዚ ዘንጸባርቕ ራእይ ኣምሪሑ ንሃገርናን ህዝባን ጀሆ ሒዙ ተኾዲጩ ኣሎ። ብኣንጻር’ዚ ንሕና ሓይልታት ተቓውሞ ከኣ፡ “ብቕዓቱን ተመኩሮኡን ከመይ እዩ ብዘየገድስ ክሉ ሰብ ትሕቲ ሕጊ እዩ” ዝብል ራእይ ኣለና። ህዝቢ ዝምረሓሉ ቅዋም ክውንን ነቲ ባዕሉ ዝሓንጸጾ ሕጊ ዘተግብረሉ ኣካል ኣብ ምሕራይ ልኡላዊ መሰል ኣለዎ ዝብል ራእይ ሒዝና ንቃለስ ኣለና። ኣብዚ እዩ እምበኣር እቲ ምስሕሓብን ቃልስን ኣብ መንጎ ሰባትን ባህሪኦምን ዘይኮነ ኣብ መንጎ ራኢኦም ምዃኑ ክንጸር ዝግበኦ። ንኣብነት ውልቀመላኺ ዲክታቶር ኢሳይያስ ኣፈወርቅ ናይቲ ኣብ ሃገርና ዘሎ ጨቋኒ ራእይ ቀንዲ ሃንዳሲ እዩ። ንሕና እንቃወሞ እምበኣር ነቲ ዲክታቶርን ደቀ መዛሙርቱን ከም ሰባት ስለ እንጸልኦም ዘይኮነ ኣንጻርቲ ራኢኦም ስለ ዝተሰለፍና ምዃኑ ፍሉጥ እዩ።
ኣብዚ እዋንዚ ጸረ ህዝቢ ተግባራት ናይቲ ኣብ ኣስመራ ዘሎ ገዛኢ ከም ዘለዎ ኮይኑ፡ ናይቶም ኣብ መስርሕ ለውጢ ተሰሊፍና ዘለና ወገናት ኣካይዳ ኣዛራቢ ብዛዕባ ምህላዉ ፍሉጥ እዩ። እቲ ኣብ ቅድሜና ዘሎ ለውጢ ናይ ምርግጋጽ ዓቐብ ብሓደ ካብቶም ብዙሓት ሰልፍታትን ውድባትን ከምዘይዕመም ንጹር እናሃለወ፡ ብሓባር ብዝተኣማምን ቀጻልነት ክንስለፍ ኣይከኣልናን። ኣብዚ መዳይ ድኽመትና ነዊሕ ዝርዝር ከም ዝህልዎ ፍሉጥ ኮይኑ፡ ኣብ እንብህጎ ዝምድና ግቡእ ናይ መምረጺ ሚዛን ዘይምሓዝና ቀንዲ ምኽንያት ከም ዝኸውን ዘጠራጥር ኣይኮነን። ምስቶም ንናይ ሓባር ዓወት ሓቢርና ክንስጉም ዝግበኣና ኣካላት ብናይ ሰባት ባህሪ ዘይምስምማዕ ክህልወና ይኽእል። ኣብቲ ቀንዲ ራእይ ስምምዕ እናሃለወና፡ ንኹሉ ክኢልናን ተጸዋዊርናን ቅድሚት ከነምጸኦ ዝግበኣና እቲ ሓደ ዝብጸሓና ኤርትራን ህዝባን ናይ ምድሓን ራእይ እዩ። ልክዕ እዩ ካብ ዙርያ እቲ ሃገራዊ ራእይ ወጺእና ኣብ ንኡሳን ጉዳያት እንእከበሉ ሃገራዊ ዛዕባ ዘይጻባእ ማሕበራዊ ጉዳያት ኣይህልወናን ማለት ኣይኮነን። ኣብዚ “ማእከላይ መምዘኒና ራእይ ይኹን” ክንብል እንከለና ኤርትራዊ ሃገራዊ ራእይ ማለትና ኢና።
ንጉዳያትን ዝምድናታትን ኣብ ክንዲ ብሰባት ወይ ጉጅለታት ብራእይ ናይ ዘይምልካዕ ድኽመትና ካብዚ ኣብ መንጎ ውድባትና ዘሎ ዘየቕስን ናይ ሓጐጽግጽ ዝምድናታት ምርዳእ ይከኣል። ዳርጋ ኩልና ከብያል ብዝኽእል ደረጃ፡ ኣብ ብዙሓት መሰረታዊ ጉዳያት ናይ ሓባር ራእይ ኣለና። ኣብ ህግደፍን ኣብ ልዕሊ ህዝብና ዘውርዶ ዘሎ በደልን ዘለና ሚዛን ኣይንፈላለን። መጻኢት ኤርትራ ህዝባዊ፡ ሕገመንግስታውን፡ ኣብዘሓ ሰልፋውን ስርዓት ከምዘድልያ ኣይንፈላለን። ሎሚ ዘይኮነ ጽባሕ ክውገኑ ዝግበኦም ፍልልያት ከም ዘለዉና እውን ኣብ ቅድሚ ኩልና ብሩህ እዩ። ምስዚ ኩሉ ግና ኣብቶም እንሰማመዓሎም ኣትኪልና ናይ ምስራሕ ዕማም ከነዕውት ኣይከኣልናን። ናይዚ ቀንዲ ምኽንያት ከኣ ማእከላይ መምዘኒና ራእይ ካብ ዘይምዃኑ ዝነቅል እዩ። ኣብ ባህልና “ኣሕዋት ምስ ዝሓብሩ ጸላኢ የባርሩ” ዝብል ምሳልያዊ ኣበሃህላ ዝውቱር እዩ። ኣብዚ እቲ ዝሓብርሉ ኣብ ዙርያ ጸላኢ ናይ ምብራር ናይ ሓባር ራእይ ማለት ምዃኑ ርዱእ እዩ። እዚ ብምሳልያዊ ኣዘራርባ ጥራይ ዘይኮነ፡ ብተግባር ኤርትራውያን ኣብ ግዜ ቃልስና ምእንቲ ናጽነት ነዚ ሎሚ ምኽኣል ስኢናዮ ዘለና ናይ ሓባር ራእይ ናይ ምጉላሕ ኣገዳስነት፡ ናይ ናጽነት ራእይና ብምብራኽ ኣረጋጊጽናዮ ኢና።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
“ኤርትራና ኩሕሎ” ክንብል እንከለና እቲ ዘይሓልፍ መሬታ ምስ ባሕራን ህዝባን ማለትና ምዃኑ ንጹር እዩ። እቲ ንዓኣ ከከም ግዜኡ በብዝጥዕሞ ዘመሓድር ዘሎን ዝነብረን መንግስትን ሕግታቱን ግና ሓላፊ እዩ። ብመንጽርዚ ንኤርትራን ህዝባን ኣብ ትሕቲ ዝተፈላለዩ መንግስታትን ምምሕዳራትን ክሓልፉ እንከለዉ ኤርትራን ህዝባን ግና ከም ወትሩ ህያው እዮም። ኣርዑት ጉጅለ ህግደፍ ከኣ እነሆ ታርኡ በጺሕዎ ህዝብናን ሃገርናን እኳ እንተማሰነ፡ ክሓልፍ እዩ። ጉጅለ ህግደፍን ምምሕዳሩን ከምቶም ዝሓለፉ ክሓልፉን ኤርትራን ህዝባን ግና ክቕጽሉ ውሁብ እዩ። ድሕሪ ህግደፍ ኤርትራን ህዝባን እንታይ ዓይነት ምምሕዳር ክገጥሞም እዩ? ካብዚ ሕጂ ዘሎ ዝሓሸዶ ዝገደደ? ከኣ ናይዚ ነካይዶ ዘለና ናይ ለውጢ ቃልሲ ውጽኢት ዝውስኖ እዩ። ኤርትራ ናይ ኩልና ኤርትራውያን እትኸውን ከኣ ብናይ ኩልና ቃልሲ፡ ሓልፍነትን ልቦናን ጥራይ እዩ።
መንግስታት ብባህሪኦም ኣገደድቲ እዮም። ግና ኣይከም ህግደፍን። ሃገርን ህዝብን ጐዓጺጾም ኣብ ረብሓኦም ንምውዓልን ዕድመ ስልጣኖም ንምንዋሕን ካብ ምሕላን ንድሕሪት ኣይብሉን። ነዚ ንምዕዋት ከኣ ንገዛእ ርእሶም ምስቶም ዘይሓልፉ ሃገርን ህዝብን ከም ቁርዲድ ይጣበቑ። ብኣንጻሩ እታ ሃገር’ኳ ከም ሰብ ኣፍ ኣውጺኣ እንተዘይተዛረበት፡ ህዝቢ ግና እቲ ዘመሓድሮም መንግስትን ዘመሓድረሉ ሕግን ኣንጻር ረብሓኡን መሰሎን ክኸውን እንከሎ፡ ከቶ ሓንጐፋይ ኢሎ ከምዘይቅበል ብተመኩሮታት ዝተረጋገጸ እዩ። ንተመኩሮ ህዝቢ ኤርትራ ንድሕሪት ተመሊስና ብምድህሳስ ምስዚ ሕጂ ዘሎ እንተዛመድናዮ’ውን ነዚ እዩ ዘርእየና። ህዝብና ኣይኮነንዶ ኣብዚ ሎሚ ንመሰልካን ናጽነትካን ምቅላስ ሰማዒ እዝኒ ዝረኸበሉ፡ ካብ ቅድም እውን ዓቕሚ ውሒድዎን ኢድ ሓጺርዎን እንተዘይኮይኑ ኣንጻር ብስሙ ዝምሕል ግና ድማ ንረብሓኡ ዘይሰርሕ መንግስትን ሕግታቱን ናይ ዘይምቕባል ሃብታም ተመኩሮ ኣለዎ።
ጉጅለ ህግደፍ፡ ካብ ህዝቢ ኤርትራ ነጺልካ ኣብ ዝረኣየሉ፡ ከም ዝጥቃዕ ስለ ዝርዳእ፡ ብጭረሖ ኮነ ብሜላ ካብ ህዝቢ ክፍለ ኣይደልን። “ንሕና ህዝቢ ንሕና ሃገር” ዝብል ዘይጭበጥ ጭረሖኡ ድማ ነዚ ዘመልክት እዩ። ህዝቢ ሰሚሩ “ሃገርን ህዝብን ነበርቲ እዮም፡ ስርዓታት ግና ሓለፍቲ’ዮም” ዝብል ተረድእኡ ከይዓኩኽ ከኣ ሜላ “ከፋፊልካ ግዛእ” ይጥቀም። እቲ ምክፍፋል በብግዜኡ ዝሕደስን ብብዙሕ ረቀቕቲ ኣገባባት ተቐሚሩ ዝቐርብን እዩ። እቲ ጉጅለ ከም መከፋፈሊ ካብ ዝጥቀመሎም፡ ሃይማኖት፡ ዕድመ፡ ጾታ፡ ብሄር፡ ደረጃ መነባብሮን ትምህርትን፡ መዳይ ስራሕ፡ ደረጃ ተመኩሮ ኣብ ቃልስን ከባብን ከም ኣብነት ዝጥቀሱ እዮም። እቲ ስርዓት ብግብሪ ናይ ኩሎም ኤርትራዊ ኣካላት ጸላኢ ክነሱ፡ ኣብ ዝተወሰነ መድረኽ ንሓደ ወገን የቕርብ ነቲ ካልእ ከኣ የርሕቕ። እቲ ናይ ከፋፊልካ ምጥቃዕ ከምኡ ኢሉ ይቕጽል። ንሓንሳብ ንምሁር የቕርብ ነቲ ዘይተማህረ ዝብሎ የርሕቕ። ንሓንሳብ ንገጠር ይሕለቕ ንከተመኛ የነኣእስ። ንዝተማህረን ዘይተማህረን፡ ንመንእሰይን ዓብይን፡ ንጓለንስተይትን ወዲ ተባዕታይን፡ ንሲቭልን ወተሃደርን፡ ኣብ ሃገር ንዝነብርን ኣብ ወጻኢ ዘሎን፡ ንክስታናይን ኣስላማይን፡ ንዋርሳይን ይከኣሎን፡ ንከበሳን መታሕትን… ወዘተን ከኣ ከምኡ ኤርትራ ናይ ኩሎም ምዃና ኣረሲዑ፡ እንዳናቖተ ከም መናውሒ ዕድመ ክጥቀመሎም ንዘይሰምረሉ ይፍትን።
ኣብዚ እዋንዚ ኤርትራውያን ኣብቲ ዘይሓልፍ ኤርትራውነት ሓደ ክንስና፡ ኣብቲ ዝሓልፍ ኣተሓሳስባታት ግና ፍልልያት ኣለና። ገሌና ኣንጻር ጉጅለ ህግደፍ ንመሰረታዊ ለውጢ ንቃለስ። ገሊኦም ድማ ጸረ ህዝቢ ተግባራቱ ጠፊእዎም ዘይኮነስ፡ ንዓኡ ምጽራር ንኤርትራን ህዝባን ምኽሓድ ኮይኑ እንዳተሰመዖም ምስ ጉጅለ ህግደፍ ይለሓጉ። ውሑዳት ደኣ ይኾኑ እምበር፡ በቲ ሓደ ኤርትራ ናይ ኩልና ምዃና፡ በቲ ካልእ ከኣ ናይ ህዝብን ሃገርን ነባርነትን ናይ መንግስቲ ግዝያውነትን እንዳተረድኡ፡ ኮነ ኢሎም ናይ ዘመን ህግደፍ ተጠቀምቲ ንክኾኑ ንህዝቢ በዲሎም ነቲ ጉጅለ “ምሳኻ ሞተይ” እንዳበሉ ኣብ ርእሲ ስኻሩ ዘሻህርትዎ ኤርትራዊ ወገናት ከም ዘለዉ ፍሉጥ እዩ። እዚ ጥራይ ኣይኮነን፡ ከምቲ “ኮር ተገልበጥ” ዝበሃል እቶም ንሓላፊ ዘይጥዑይ ምምሕዳር ህግደፍ ዝተቓወሙ ከም ኣንጻር ኤርትራዊ ሃገራውነትን ልዕልና ህዝብን ዝግለጽሉ፡ እቶም ናይቲ ጉጅለ ኣሳሰይቲ ድማ ቀዳማይ ቀጸላ ሓለውቲ ኤርትራውነት መሲሎም ወዛሕዛሕ ዝብልሉ ኣጋጣሚ’ውን ይረአ እዩ።
መራሒ ህግደፍ ኣቶ ኢሳይያስ ኣፈወርቅ ዳርጋ ድሕሪ ዓመት ምክያድ ረፈረንዶምን ምውሓስ ልኡላውነት ኤርትራን ኣቢሉ፡ ብጋዜጠኛ ጋዜጣ ሓዳስ ኤርትራ “ድሕሪ ናጽነት ኣብ መንጎ ውድብን ህዝቢ ኤርትራን ዘሎ ዝምድና ኣብ ከመይ ደረጃ ይርከብ?” ዝብል ሕቶ ምስ ቀረበሉ “ውድብናን ህዝቢ ኤርትራን መንዩ ክልተ ተዛመድቲ ኣካላት ገይርዎ?” ኢሉ ነቲ ሕቶ ብሕቶ ዝሃቦ መልሲ ዘገርም ነይሩ። እዚ ነቲ “ዝተወሰኑ ኣባላት ዝሓቁፍ ውድብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ክሰርዕ ዝደናደኖ ዝነበረ ዘርኢ እዩ።
ነዚ ንክጥዕሞም ድማ ከምቲ ገዛእቲ ሓይልታት ንናጽነቱን ንመሰሉን ንዝቃለስ ኤርትራዊ ዝህብዎ ዝነበሩ፡ “ናይ ዓረብ ተለኣኣኽን ናይ ፔትሮ ዶላር ሽዩጥን” ዝብሉ ደወንቲ ሓረጋት፡ ሎሚ እውን ካብዚ ናይ ግዜ መግዛእቲ ግጉይ ቅኒት ብዘይተፈልየ፡ ነቲ ንጉጅለ ህግደፍ ካብ ክብርን ቀጻልነት ኤርትራን ህዝባን ፈልዩ፡ ኣንጻሩ ዝቃለስ ናይ ለውጢ ሓይሊ፡ ዝተፈላለዩ ካብ ህዝቢ ይንጽሎ’ዩ ዝብልዎ ፈጠራዊ ቅጽላት ክህቦን ምስ ጸላእተይ ዝብሎም ከዛምዶን ምስማዕን ምንባብን ዝተለምደ እዩ። እቲ ጉጅለ ምእንቲ ኣብ እንግደዓ ህዝብና ክነብር ኩሉ የገልግለኒ ዝብሎ ኣእማን እንተፈንቀለ ትጽበዮ’ምበር ሃንደበት ኣይኮነን። ምኽንያቱ ናይ ምንባርን ዘይምንባርን ጉዳይ ስለ ዝኾኖ። እቲ ዘሕዝን ናይቶም ረብሓኦም ኣንጻር’ቲ ጉጀለ ምስ ዝግበር ቃልሲ ክነሱ፡ ናቱ ተሓዝቲ ጽላል ዝኾኑ እዩ።
በቲ ይኹን በዚ ግና እንተገደደስ ግዜ ደኣ ይወስድ እምበር፡ ጉጅለ ህግደፍ ተሳዒሩ ክሓልፍ እዩ። እቶም ዘይሓልፉ ኤርትራን ህዝባን ከኣ ንኡስ ፍልልያትና ኣብ ቦታኡ ኮይኖም፡ ናይ ኩልና ኤርትራውያን ኮይኖም ክቕጽሉ እዮም።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ብሓባር ምስራሕ ሓደ መርኣያ ናይ ጽቡቕ ዝምድና እዩ። ዝምድና ከኣ ኣብ መንጎ ካብቲ ምዝማድ ማዕረ ዝጥቀሙ ኣካላት ዝግበር ውዕል እዩ። እዚ ካብ ኣብ መንጎ ውልቀ-ሰባት ጀሚሩ ክሳብ ዓበይትን ሓያላትን ሃገራት ዝዝውተር እዩ። ብፍላይ ኣብዚ ዓለምና ብሳላ ዘመናዊ ምዕባለ ናብ ንእሽቶ ቁሸት ትልወጠሉ ዘላ ግዜ ብሓባር ምስራሕን ምዝማድን ምርጫ ዘይኮነ ግድነት ኣብ ዝኾነሉ ደረጃ ኢና እንርከብ ዘለና።
እዚ ዝምድናን ብሓባር ምስራሕን፡ ብናይ ተዛመድቲ ጽቡቕ ድሌትን ናይ ሓባር ተጠቃምነትን ዝረጋገጽ እምበር፡ እቲ ሓደ ናይቲ መዛምድቱ ኢድ ጠውዩ ዘረጋግጾ ኣይኮነን። እንተ ተፈተነ’ውን ኣይሰምርን። ናይ ሓባር ቅሩብነት ክህሉ ከኣ በቲ ብሓባር ምስራሕን ጽቡቕ ዝምድናን ኣቢልካ ዝረጋገጽ ናይ ተዛመድቲ ናይ ሓባር ተጠቃምነት ክህሉ ናይ ግድን እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ሃገርና ኤርትራ ብውሽጢ ይኹን ብደገ ኣብ ጸገም ኣላ። እቲ ጸገም ከኣ ኣብ ልዕሊ ኩልና ደለይቲ ለውጥን በሃግቲ ፍትሕን ተጻዒኑ ዘሎ ኣርዑት ሓጺን እምበር ንውሱናት ጥራይ ዝምልከት ኣይኮነን። እሞ ኩልና ዶ ነቲ ጉዳይ ብሓላፍነታዊ መንፈስ ነስተማቕሮ ኣለና? ዝብል ግና ነብሱ ዝኸኣለ ዳህሳስ ዘድልዮ እዩ። ናብቲ ራህዋ ንኽንበጽሕ ነቲ ተጻዒኑና ዘሎ ኣርዑት ሓጺን ምስባር ናይ ኩልና ድሌት ምዃኑ ዘዛርብ ኣይኮነን። እቲ ካልእ ሓቂ እቲ ተጻዒኑና ዘሎ ጸገምን ዝጽበየና ሓላፍነትን ናይ ኩልና ደለይቲ ለውጥን ፍትሕን ምዃኑ ጥራይ ዘይኮነ፡ እቲ መዋጸኦ ብናይ ኩልና ናይ ሓባር ቃልሲ ጥራይ ዝረጋገጽ ምዃኑ እውን እዩ። እቲ ሓቂ እዚ እንዳሃለወን ደኣ ስለምንታይ ብሓባር ናይ ምስራሕ መንገድና ዘይጣጠሐ? ዝብል ሕቶ ኩልና ተዓዘብቲ ዘይኮነስ ኣካል ናይቲ ጸገም ኮይና ከካብ ገዛና ብምጅማር ክንምልሶ ዝግበኣና መሰረታውን መድረኻውን ሕቶ እዩ።
ኣገዳስነት ብሓባር ምስራሕ ምስ ግዜን ኲነታትን ክብን ለጠቕን ዝብል ኮይኑ፡ ሎሚ ኣብ ደንበ ተቓውሞና ኣብቲ ዝለዓለ ጥርዙ ከም ዝርከብ በብኹርናዑ ዝቃላሕ ዘሎ ብሓባር ዘይምስራሕ ዝፈጥሮ ሻቕሎት ክንጸባረቕ እንዕዘቦ ዘለና እዩ። እዚ ሻቕሎት ሓድሽ ዝፍጠር ዘሎ ዘይኮነ ምስ ምጅማር ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ እንዳወደቐ እንዳተንሰአ ዝጐዓዝ ዘሎ ጌና ኣብ ዘተኣማምን ባይታ ክንፈትሖ ዘይከኣልና እዩ። ብሰንኪ ነዚ ዘይምብቃዕና ኣብቲ መሪር ብረታዊ ቃልስና ዘኽፈለና ዋጋ ነይሩ። ሕጂ እውን ምረቱን ኣገባቡን ደኣ ይፈላለ እምበር ዋጋ የኽፍለና ኣሎ። ካብዚ ንምውጻእ ዝግበር ቃልሲ ከኣ ጌና ካብ መእገር ኩልና ኣይወረደን።
ኣብ ደንበ ተቓውሞ ኤርትራ፡ እቲ ኣብ ምትግባር ከጋጥም ዝጸንሐን ንድኽመትና ዘንጸብርቕን ዘይምዕዋቱ ኣብ ቦታኡ ኮይኑ፡ ኣድላይነት ብሓባር ምስራሕ ምርጫ ዘይኮነስ ግድነት ምዃኑ ክለሳ-ሓሳባዊ ግንዛበ ካብ ዝረክብን ናብ ተግባር ካብ ዝመጣጠርን ነዊሕ ግዜ ኮይኑ እዩ። ምስ ኩሉቲ ሓጐጽጐጻቱ መስርሓት ምሕዝነት ሃገራዊ ሓይልታት ኤርትራ፡ ኤርትራዊ ዲሞክራስያዊ ኪዳንን ሃገራዊ ባይቶ ንደሞክራስያዊ ለውጥን ከኣ ነዚ ዘመልክቱ ፈተነታት እዮም። ኣብዚ ዝሓለፈ ብሓባር ናይ ምስራሕ ዘይዕዉት ፈተነታት ዝተራእየ ድኽመታት ዘተሓሳስብ’ኳ እንተኾነ፡ ብእኡ ሰኪሕና “ከምቲ ሕልሚ ፈሪሕካ ከይደቀስካ ኣይሕደርን” ዝበሃል፡ ካብ ብሓባር ዘስርሕ ባይታ ናይ ምፍጣር ጻዕሪ ጠቕሊልና እንሃድመሉ ግና ኣይኮነን። ብኣንጻሩ ካብዚ ዘይዕዉት ፈተነታትን ውረድ ደይብን ተማሂርናን ኣብኡ ዝተራእዩ ሕጽረታት ብምእራምን ተተባቢዕና ኢና ክንቅጽል ዝግበኣና። ናይቲ ዘይምዕዋትና ምስጢር “መትከል ብሓባር ምስራሕ” ጌጋ ስለ ዝኾነ ዘይኮነ፡ እቶም ነቲ መትከል ከዕውቱ ዝግበኦምን ምእንታኡ ዝተሰለፉን ስለ ዘይበቕዕዎ ጥራይ እዩ። ካብዚ ሓሊፉ እንቃለሰሉ ዘለና መትከል ምውጋድ ዲክታተርያውን ጸረ ኩሉ መሰላት ህዝብን ዝኮነ ስርዓት ህግደፍ፡ ብደሞክራስያዊ፡ ቅዋማውን ህዝባውን ስርዓት ምትክኡን ካብ ኮነ፡ እቲ ናብዚ ዝወስድ መንገዲ ሕጂ’ውን ብሓባር ምስራሕ ጥራይ ምዃኑ ዓይኑ ኣፍጢጡ ዝርእየና ዘሎ መተካእታ ዘየብሉ እዩ።
ብሓባር ክሰርሑ ዝግበኦም ውገናት ፍልልይ ሰለ ዘየብሎም ዘይኮነስ፡ ምእንቲ ናይ ሓባር ተጠቃምነት ንፍልልያቶም ኣፍልጦ ሂቦም ኣብቲ ዘሰማምዕሉ ጉዳያት ብምትካል ምዃኑ ብዙሕ ግዜ ዝበልናዮ ሓቂ እዩ። ናይቲ ሓደ ኣካይዳ ነቲ ካልእ ወገን ባህ ዘይብሎ ክኸውን ይኽእል። እንተኾነ ከምቲ “ተመሊስካ ንእትረድኦ ሓዲካዮ ኣይትእቶ” ዝበሃል፡ ኣብ ሕድሕድና ሓደ ነቲ ሓደ ከታትዮ እምበር ክረግሖ ናብ መዋጸኦ ዝወስድ መንገዲ ኣይኮነን። ሓሓሊፉ ከም ዝረአ ክልተ ተጻራሪ ነገራት፡ በቲ ሓደ ወገን ብሓባር ክትሰርሕ ምጭራሕ፡ በቲ ካልእ ወገን ከኣ ክቱር ጽልእን ምንጽጻግን ኣየሳንዩን እዮም። እዚ ማለት ግና ኣብቲ ምሳኻ ብሓባር ክሰርሕ ዝግበኦ ሓይሊ ሃናጺ ትዕዝብትን ነቐፈታን ኣይሃልኻ ማለት ኣይኮነን።
ኣብዚ እዋንዚ ሓድሽ እዩ’ኳ እንተዘይተባህለ ተስፋ ዝህብ ብሓባር ናይ ምስራሕ ንቕሎታት ይረኣዩ ኣለዉ። ብምኽንያት 8 መጋቢት ዓለም ለኸ መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ ኮነ ብዝኽሪ መበል 54 ዓመት ስርሒት ተጐርባ ዝተራእዩ ምንቅስቓሳት ተስፋ ዝህቡ እዮም። በዚ ኣጋጣሚ እዞም ንቕሎታት ካብቲ ከሳቕየና ዝጸነሐ ሓደ ንቕሎ ምጅማር እምበር ዘይምቕጻል፡ ባህሊ ወጺኦም ቀጸልቲ ክኾኑ ንትስፎ። ካብዚ ፈሊኻ ዘይርአ ብፍላይ ኣብ መንጎ ሰልፍታት፡ ውድባትን ማሕበራትን ዝግበር ብሓባር ናይ ምስራሕን ፍልልያት ምጽባብን ተበግሶታት፡ ንመሰረታዊ መትከላትን ሕጋዊ ኣሰራርሓታትን ናይቲ ዝዋሳኣሉ ትካላት መመሊሱ ዘሰውድ ክኸውን ይግበኦ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብቲ ናይ 30 ዓመታት መሪር ብረታዊ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ፡ ብግቡእ እንተዝስነድ ነፍሲ ወከፍ ዕለት ናይ ገዛእ ርእሳ ሓለገት ኣንቢራ እያ ሓሊፋ። 1961 ምጅማር ብረታዊ ቃልስን 1991 ምርግጋጽ ናጽነት ኤርትራን ከኣ ናይቲ ኣዝዩ ብዙሕ ዝርዝር ዝሓቖፈ ንዊሕ መስርሕ ብረታዊ ቃልስና ናይ መጀመርታን መወዳእታን ዕድለኛታት ጫፋት እየን። 15 መጋቢት 1964ን ተጐርባን ከኣ ኣብቲ መስርሕ ናይ ገዛእ ርእሰን ምልከት ኣንቢረን ካብ ዝሓልፋ ዕለታትን ቦታታትን ብኣብነት ዝጥቀሳን ዝዝከራን እየን። እነሆ ከኣ ንዝሓለፈ 54 ዓመታት ንዝክረን ኣለና።
ሓይልታት መግዛእቲ ኢትዮጵያ፡ ሰውራ ኤርትራ ንምኹላፍ ብምስትነዓቕ ብሓይሊ ፖሊስ ዓባይ ጥራይ ክከላኸልዎ ዝገበርዎ ፈተነታት ውጽኢት ምስ ሰኣንሉ፡ በዚ ዝተጠቕሰ ዕለትን ቦታን ፍሉይ ሓይሊ ጦርሰራዊት ካብ ሃይኮታ ኣውፊሮም ምስቲ ልዕልና ትብዓትን ጽንዓትን እንተዘይኮይኑ፡ ኣዝዩ ውሑድ ቁጽርን ድሑር ኣጽዋርን ዝነበሮ ኣሃዱታት ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ገጢሞም። ዕላመኦም ነቲ ናይ ሰውራ ቁልዒ ንሓንሳብን ንሓዋሩን ንምጥፋእ ነይሩ። እንተኾነ ኩነታት ካብ ትጽቢቶም ወጻኢ ኮይኑ፡ ኣብዚ ናይ መጀመርያ ኣትኪልካ ፊትንፊት ግጥም 80-84 ኣባላት ጦርሰራዊ ተቐቲሎም ብዙሓት ከኣ ተወጊኦም። ሓይልታት መግዛእቲ ኣብ ልዕሊ እቲ መጀመርያ ዘውፈርዎ ኣስታት 200 ዝኸውን ሓይሊ፡ ተወሳኺ ረኣዲ ሓይልኳ እንተሰደዱ ካብ ስዕረትን ክሳራን ክድሕኑ ኣይከኣሉን። እቲ ብሓርበኛ መሓመድ ዓሊ ኢድሪስ (ኣቡ ርጃላ) ዝምራሕ ዝነበረ ሰራዊት ሓርነት ኤርትራ ኣብ ልዕሊ ጸላኢ እዚ ዝተጠቕሰ ጉድኣት ኣውሪዱን ኣሕፊሩን ነቲ ግጥም ናብ ሓድሽ ምዕራፍ ከሰጋግሮ እንከሎ፡ ብጥራዩ ዘይኮነስ ዋጋ ከፊሉ እዩ። በዚ መሰረት ኣብቲ ውግእ 9 ምዑታት ተጋደልቲ ክስዉኡ እንከለዉ 4 ከኣ ተወጊኦም።
ሓይልታት መግዛእቲ ኣደዳ ዘይተጸበይዎ ስዕረትን ክሳራን ኮይኖም ናብቲ ዝመጽዎ ሃይኮታ ምስተመልሱ ኣብቲ ጉዳይ ኢድ ዘይነበሮም 8 ሲቪል ኤርትራውያን ቀቲሎም። ህዝቢ ንምርዓድን ምስ ሰውራኡ ከይተሓባበር ንምፍርራሕን ከኣ ናይቶም ስዉኣት ተጋደልትን ኣብ ከተማ ዝተቐትሉን ሬሳታት ኣብ ከተማታት ሃይኮታ፡ ኣቑርደት፡ ባረንቱን ከረንን ንነዊሕ ሰዓታት ሰጢሐሞ። ውጽኢቱ ግና ከምቲ ዝተጸበይዎ ራዕዲ ዘይኮነ ሕራነ ኮይኑ። (እዚ ኣሃዛት ወልደየሱስ ዓማር ንዝኽሪ ኣቡ ርጃላን ብጾቱን ብ15 ለካቲት 2010 ብእንግሊዘኛ ካብ ዝጸሓፎ ዝተወስደ እዩ)
ውግእ ተጐርባ ከም ኣገዳሲ ተዘክሮ፡ ፍሉይ ጅግንነት ዝተፈጸመሉን ካብቲ ካልእ ውግኣት ኣብ ልዕሊ ጸላኢ ዝለዓለ ክሳራታት ዘውረደ ስለ ዝኾነ ዘይኮነስ፡ ነቲ ግጥም ናብ ሓድሽ ናይ ፊትንፊት ቀዋሚ ግጥም ምዕራፍ ዘሰጋገረ ስለ ዝኾነን ነቲ ኣብ ኤርትራ ካብ ምብራቕ ናብ ምዕራብ፡ ካብ ሰሜን ናብ ደቡብ ዝተፈጸመ ጅግንነት ኣፍደገ ዝኸፈተን ስለ ዝኾነ እዩ። እዚ ውግእ እቲ ወሳኒ ስንቅን ኣጽዋርን ኣብ ሕልና ሰባት ዝሰፈረ፡ ጽንዓት፡ ቅሩብነትን ተወፋይነት ምዃኑ ዘርኣአየ እዩ። ቅድሚ 54 ዓመት እዚ ኣቐዲሙ ዝተጠቕሰ መስተንክር ዝሰርሑ ኤርትራውያን ሓርበኛታት ምስ ምንዋሕ ግዜ፡ ሎሚ ብህይወት የለዉን ኢልካ ምድምዳም ዘጸግም ኣይኮነን። እቲ ዘንቀድሉን ዋጋ ዝኸፈልሉን ፍትሒ ናይ ምርግጋጽ ቃልሲ ግና እቲ ሓደ ካብቲ ሓደ እንዳተቐባበልና ኣብዚ ሎሚ ዘለዎ ደረጃ በጺሑ ኣሎ። እቲ ኣብ ግዜኡ ነዚ ረዚን ሓላፍነት ዝርከብ ትውልዲ ከኣ ምስ መድረኹ ዝመጣጠን ካልእ ተጐርባ ናይ ምስራሕ ሓላፍነት ኣለዎ። ነዚ ንምዝኽኻር ኢና ከኣ ንተጐርባ እንዝክራ ዘለና።
ኣብ ተጐርባ ዓወት ዝተመዝገበሉ ግዜን ኩነታትን ብብዙሕ መልክዑ ካብዚ ሕጂ ዘለናዮ ዝተፈልየ እዩ። ናይ ሓይልታት ኣሰላልፋ፡ ናይቲ ቃልሲ እስትራተጅን ስልትን፡ ናይ መራኸቢ ምዕባለ፡ ናይ ጸላኢ ባህሪ። ጠቕላላ ዓለማዊ ኩነታት … ወዘተ ዝተፈልዩ እዮም። እዚ ክበሃል እንከሎ ግና ናይ ተመኩሮ ምውርራርስን ምትእስሳርን የብሎምን ማለት ኣይኮነን። ሽዑ ኮነ ሎሚ ሕቶ ህዝቢ ቅድሚት ምስራዕ ኣብ ቦታኡ እዩ። ሽዑ ኮነ ሎሚ ወሳንነት ተሳትፎ ህዝቢ ኣብ ቦታኡ እዩ። ንትማሊ፡ ሎምን ጽባሕን ናይ ምትእስሳር ግድነት’ውን ህያው እዩ። ከምዚ ናትና ዝኣመሰለ ነዊሕን ኣብ ምዕራፍት ዝተኸፋፈለን ቃልሲ ብሓደ ውሱን ትውልዲ ዝውዳእ ዘይኮነ፡ ካብ ወለዶ ናብ ወለዶ ዝሰጋገር እዩ። ናይዚ ምስግጋር ቀንዲ ሞተር ከኣ መንእሰይ እዩ። ስለዚ እዚ ንርከበሉ ዘለና እዋን ከም ወትሩ ዝያዳ ኩሉ ክፍልታት ሕብረተሰብ ንመንእሰይ ትውልዳዊ ሓላፍነት ዘሰክም ምዃኑ በዚ ኣጋጣሚ ምዝኽኻሩ ኣገዳሲ እዩ። ሓላፍነት መንእሰይ ኩሉ ግዜ ዕዙዝ ኮይኑ፡ እቲ ሓላፍነት ግና ከከምቲ መድረኹ ከቢድን ቀሊልን ክኸውን ይኽእል። ናይ ሎሚ መንእሰይ ሓላፍነት ካብ ናይ ግዜ ተጐርባ መንእሰይ ሓላፍነት ዝተፈልየ ክኸውን ግድነት እዩ። ብመንጽር”ዚ፡ መንእሰይ ብዝመረጾ ዘይኮነ ኣብቲ ግዜኡ ብዘሎ ምዕባለ እዩ ሓላፍነት ዝስከም። በዚ ኣጋጣሚ ከኣ ናይ ሎሚ መንእሰይ ነዚ ከቢቡና ዘሎ ኤርትራዊ ኮነ ከባብያዊ ሓላፍነት ተረኪቡ፡ ምስ ትማልን ጽባሕን ኣገናዚቡ፡ ናይ ምቅላስን ምስግጋርን ንማንም ከሰክሞ ዘይክእል ጽባሕ ካብ ሎሚ ዝሓሸ ከም ዝኸውን ናይ ምኽኣል ከቢድ ሓላፍነት ከም ዘለዎ ኣብ ርእሲ ግንዛበኡ ነዘኻኽሮ።
