ጉጅለ ህግደፍ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ዝፍጽሞ ወጽዓ ኣብ ኩሉ መዳያት እዩ። እቲ ኣብ መዳይ ፖለቲካ ዘሎ ዘይሕገመንግስታዊ ምምሕዳር፡ ብኩራት ብምርጫ ዝቖመ መሪሕነታዊ ትካላት፡ ምኽላእ ናጽነት ምውዳብን ሓሳብካ ምግላጽን ምስቲ ገደብ ዘየብሉ ግድዱ ዕስክርና ደሚርካ ቅድሚት ዝስራዕ እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ገዛእ ሃገሩ ናጻ ኮይኑ ከይሓርስን ከይነግድን ብግጉይ ህዝቢ ዘየሳትፍ ፖሊሲታት ኢደ-እግሩ ኣሲርካ ግዳይ ዘይሕጋዊ ንግድን ናይ ራሺን ቁጠባን ከም ዝኸውን ምግባሩ እውን ካልእ ናይቲ ጭቆና መልክዕ እዩ።
ህዝቢ ኤርትራ ካብ ነዊሕ ግዜ ጀሚሩ ኣብ ማሕበራዊ መዳይ ኣብ ኣዝዩ ጽንኩር ኩነታት ከም ዘሎ፡ ኣብ መዳያት ሕክምናን ትምህርትን ብፍላይ ከኣ ኣብ ስእነት ዝኾነ ዓይነት መድሃኒት፡ ኣብ ስእነት ፍትሒ፡ ኣብ ኢደ ወነናዊ ኣልማማ ማእሰርትን ኣብዚ ሃገርዚ ተራእዩ ዘይበሃል ኣተሓሕዛ እሱራትን ግህሰትን ኩሉ ዓይነት መሰረታዊ ሰብኣዊ መሰላትን እንተሪኢና፡ ዝርዝር ትሕዝቶኡ ኣብ መበል 21 ክፍለ-ዘመን ከጋጥም ኢልካ ዘይትግምቶ ድሑር እዩ። ህዝብና ከኣ ስም ጥራይ ሒዛ ኣብ ዝተረፈት ሃገር “ቋሕ ተበልካ ሰማይ፡ ሰም ተበልካ ምድሪ” ኮይንዎ፡ ከምቲ “ናተይ ኢንተልካዮ መቓብር እውን ይመውቕ” ዝበሃል፡ ተስፋ ብዘይምቑራጽ ኣብ ጸልማት ይነብር ኣሎ። መራሒ ህግደፍ እውን ባዕሉ “ኩሉ ነገር የለን” መግለጺ ኤርትራዊ ህይወት ምዃኑ ብዘይሕፍረት ብተደጋጋሚ ዝገለጾ እዩ።
ጉጅለ ህግደፍ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ከምዚ ዝኣመሰለ ጽልሙት ህይወት ከም ዝነብር ዝገበሮ ከምቲ ከመሳምሶ ዝፍትን፡ ዓቕሚ ስኢኑ ወይ ከኣ ናይ ግዳም ሓይልታት ስለ ዝኣገድዎ ኣይኮነ። ብፍላይ ኣብዚ እዋንዚ ዶብ ሰጊሩ ኣብ ዘይጉዳዩ እንዳተዋግአ፡ ምስምሳቱ ቦታ የብሉን። ቀንዲ ምኽንያቱ እምበኣር ህዝቢ ኤርትራ ማሕበረ-ቁጠባዊ ሕቶኡ ተመሊስሉ ንስልጣኑ ዝፈታተን ሕቶታት ከየቕርበሉ ስለ ዝሰግእ እዩ። እዚ እቲ ጉጅለ “ህዝቢ ኣእሚንካን ሕቶታቱ መሊስካን ዘይኮነ፡ ኣገዲድካን ገጽ ከሊእካንዩ ክምራሕ ዝግበኦ” ብዝብል እኩይ ኣተሓሳስባ ከም ዝምራሕ ዘርኢ እዩ። እቲ ካልእ እቲ ጉጅለ ዝጥቀመሉ ስልቲ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ሓቀኛ ኩነታት ከይፍለጥ፡ ዘይመንግስታዊ ሚድያታት ዓጺኻን ናይ ወጻኢ ማዕከናት ዜና ናብ ኤርትራ ከይኣትዋ ከልኪልካን ነቲ ሓቀኛ ምስሊ ምሕባእ ኮይኑ ጸኒሑ። ሎሚ ሎሚ ግና ሳላ ዕቤት ናይቲ ሰንጢቕካ ናይ ምእታው ዓቕሚ ዘለዎ ማሕበራዊ ሚድያ ናይ ምሕባእ ዓቕሙ ተዳኺሙ እዩ። ኣብዚ ቀረባ ግዜ ጉጅለ ኮሚሽነራት ሕቡራት ሃገራት ናብ ኤርትራ ምእታዉ ከኣ ነዚ ዘርኢ እዩ።
ሓቢእካ ዘይሕባእ ዓለም ዘጨነቐ፡ ለበዳ ኮረና ቫይረስ ወራር ካብ ዘካይድ ድሮ ዓመታት ኣቑጺሩ ኣሎ። እዚ ክስተት ምስ ኣጋጠመ እውን ጉጅለ ህግደፍ ንዝተወሰነ ግዜ በቲ “ርኡይ ናይ ምሕባእ” ባህሪኡ ቀጺሉ። ደሓር ግና ድሕሪ ክንደይ ምዕጥጣይ ኣብ ኤርትራ ከም ዝተኸሰተ ተኣሚኑ፡ ነቲ ኣብ ህዝቢ ዝወርድ ዝነበረ ጉድኣት እንዳ ነከየ ነቲ ማህሰይቲ ከነኣእሶ ፈቲኑ። ብግብሪ ግና ዋላውን እቲ ንዓለም ዝንገር ይውሓድ እምበር፣ ህዝቢ ኤርትራ በቲ ለበዳ ካብ ምልካፍን ሙማትን ኣይደሓነን። ዓለምና በዚ ኩነታት ተጨኒቓ ዝሓሸ ዓቅሚ ዘለወን ሃገራት ነተን ዓቕሚ ዘየብለን መከላኸሊ መሳርሒ ክልግሳ ምስ ጀመራ ህግደፍ ከምቲ ልማዱ ነቲ ልግሲ ነጺግዎ። እዚ ከኣ ካልእ ኮነ ኢልካ ህዝቢ ናይ ምጉዳእ ዕላማ ከም ዝነበሮ ዘርኢ ጭብጢ ኮይኑ ተመዝገበ። ነቲ ህዝቢ ንኸይጥቀመሉ ኣናኣኢሱ ዝነጸጎ መከላኸሊ፡ ሂይወቱ ንምድሓን ግና ተጠቒምሉ እዩ።
ድሕሪ ክንደይ ናይ ሊቃውንቲ ዓለም ምምርማርን ጻዕርን ክታበት ምስተማህዘ፡ ጉጅለ ህግደፍ ብዘይርህራሀ ንህዝቢ ኤርትራ ነቲ ብናጻ ክረኽቦ ዝኸኣለ ክታበት እውን ነፊግዎ። በዚ መሰረት ከኣ ኤርትራ ከምቲ፡ ብምእሳር ጋዜጠኛታት፡ ብብዝሒ ስደተኛታትን ብዝሒ ኣብያተ-ማእሰርትን ቅድሚት እትስረዖ “እንኮ ንህዝባ ክታበት ዝነፈገት ሃገር” ተባሂላ ተመዝጊባ ኣላ። በዚ ከኣ ህዝብና እቲ ኣንጻር ኮሮና ቫይረስ ናይ ምክልኻል ዓቕሚ ኣብ ምሕያል ርኡይ ኣበርክቶ ዘለዎ ክታበት ተነፊግዎ ኣሎ። ምልስ ኢልና ቅድሚ ክልተ ዓመታት ዘጋጠመ ዘይሓላፍነታዊ ምዕጻው ኣብ ኤርትራ ዝነበራ ትካላት ጥዕና ካቶሊካዊት ቤተክርስትያን ምስዚ ምእጋድ ክታበት ተደሪቡ ኣብ ግምት ዝኣቱ እዩ።
ኣብዚ እዋንዚ መልከፍትን ሞትን ብኮቪድ-19 ኣብ ኤርትራ መመሊሱ እናወሰኸ ዝኸይድ ዘሎ። እቲ በቲ መንግስቲ ብዝሓደሮ ሕማም ሞይቱ እንዳተባህለ ዝቐርብ ዘሎ ኣሃዛት ካብቲ ኣብ ባይታ ዘሎ ዝተፈልየ ምዃኑ ኣብቲ ዓውዲ ዘለዉ ኣካላት ዝህብዎ ምስክርነት እዩ። ኤርትራውያን ብዝተፈላለየ ምኽንያታት ክገሹ እንከለዉ ናብተን ዝኸድወን ሃገራት ንምእትው ክታበት ከም ቅድመ-ኰነት ሰለ ዘቕርባ ከይኣትዉ ይኽልከሉ ኣለዉ። ብሰንኪ ዘይምኽታብ ኣብ ወጻኢ ሃገር ከይዶም ክሕከሙ ብዘይምኽኣሎም ዝሞቱ ኤርትራውያን ኣለዉ። ደራሲ ተስፋየ ገብራኣብ ካብ ኤርትራ ንሕክምና ናብ ሃገረ ሽወደን ከይዱ ብሰንኪ ዘይምኽታቡ ካብ መዓርፎ ነፈርቲ ምምላሱ ካብ ጠንቅታት ሞቱ ሓደ ምንባሩ ምጥቃሱ ኣብነት እዩ። ጋንታ ብሽግለታ ኤርትራ ብሰንኪ ኣባላታ ዘይምኽታቦም ናብ ወጻኢ ከይዳ ካብ ምውድዳር ትእገድ ከም ዘላ ኣብዚ ቀረባ መዓልታ ክቃላሕ ዝቐነየ ዜና እዩ።
ነዚ ተዓዚቦም ኩነታት ህዝቦም ስለ ዘተሓሳስቦም ኣብዚ ቀረባ ግዜ ኣብ ውጻኢ ዝነብሩ 62 ኤርትራውያን ክኢላታት ሕክምና ድምጺ ህዝቦም ኮይኖም፡ ውድብ ጥዕና ዓለም ክታበት ናብ ህዝቢ ኤርትራ ዝበጽሓሉ ኩነታት ክፈጥር ምሕጽንታ ምቕራቦም ዝተባባዕ እዩ። ብወገኖም ካብኣቶም ዝድለ ከበርክቱ ድልውነቶም ምርግጋጾም ከኣ ዝነኣድ ተወፋይነት እዩ። እቶም ካለኦት ኣብ ወጻኢ ኮይኖም ብጸጋ ናይተን ዝነብሩለን ሃገራት ክታበት ኮቪድ-19 ጥራይ ዘይኮነ፡ ኩሉቲ ንህዝቢ ኤርትራ ተነፊግዎ ዘሎ መሰል እንዳረኸቡ፡ ምስቲ መሰል ህዝቢ ኤርትራ ዝኸልእ ጉጅለ ተጐዝጒዞም “ቀጽሎ፡ ንኺድ ጥራይ” ዝብሉ ወገናት ህዝቦም ይብድሉ ከም ዘለዉን ጽባሕ ከም ዘጣዕሶምን በዚ ኣጋጣሚ ኢደ-እግሮምን ገንዘቦምን ካብ ህግደፍ ክስሕቡ ነዘኻኽሮም።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ብዕድመኡ ነዊሕ ኣብ ርእሲ ምዃኑ፡ ጉዕዘኡ’ውን ሓጐጽጐጽ ዘይተፈልዮ ኩርኳሕ ነይሩን ኣሎን። ነዚ ኣዝዩ መሪርን ነዊሕን ጉዕዞ ቃልሲ፡ ምርግጋጽ ሃገራዊ ነጻነት ብዝተወሰነ መልክዑ ደቢስዎ እዩ። እቲ ዘይተመለአ ዓወት ናይ ምምላእ ቃልሲ ከኣ ቀጻሊ ኣሎ።
ህዝቢ ኤርትራ ምእንቲዛ ሓርነቱ ስለ ዘየውሓሰት ጌና እትሳቐ ዘላ ኤርትራ ዘይኮነ፡ ንፋስ ናጽነት ዘተንፍሰላን ጣዕሚ ሓርነት ዘስተማቕረላን ብልጽግቲ ሃገር ንክውንን እዩ ተቓሊሱ። ሓርነት ዘይተውሕስ ኤርትራ ባህጊ ህዝባ ዘማለአት ከምዘይትኸውን ብግብሪ ንርእዮ ዘለና እዩ። ናጻነት ኤርትራን ሓርነት ህዝባን ምሉእ ክሳብ ዝኸውን ቃልሲ ክቕጽል ግድን ኢዩ። ስለ ዝኾነ ከኣ፡ እነሆ መልክዑን ዕምቆቱን ቀይሩ ናብ ካልእ ምዕራፍ ብምስግጋር፡ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ መስርዕ ቃልሲ ይቕጽሎ ኢሎ።
ፍረ ናጽነት ምስትምቓር ኣዝዩ ሰፊሕን ዓሚቕን ትርጉም ከም ዘለዎ ርዱእ እዩ። ጠርኒፍካ ንምስፋሩ ዝኣክል፡ “ህዝቢ ብሰንኪ ሃገሩ ናጻ ዘይምዃና ኣብ ትሕቲ መግዛእቲ ይወርዶ ካብ ዝነበረ ወጽዓታት ምንጋፍ” ማለት እዩ ኢልካ ምምዝጋቡ ይከኣል። እቲ ካብ ድሕሪ ናጽነት ክሳብ ሎሚ አብ ሃገርና ዝረአ ዘሎ ኩነታት ነቲ ናይ ግዜ መግዛእቲ መነባብሮ ብዝኸፍአ መልክዑ ዝደግም እዩ። ሓደ ሓደ ጉዳያት ንመርኣያ ምውድዳር ምስ ዘድሊ፡ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ግዜ መግዛእቲ ብዕቅኑ ዝተቐርጸ ዝምርሓሉ ሕገ መንግስቲ ኣይነበሮም፡ ድሕሪ ናጽነት እውን ብኸምኡ እዩ ዝግዛእ ዘሎ። ኣብ ግዜ መግዛእቲ ብኢደወነኑ ዝጸዓኖ እምበር፡ “ይኹነኒ” ኢሉ ብድምጹ ዝመረጾ መንግስቲ ኣይነበሮን፡ ድሕሪ ናጽነት እውን ምርጫ ነውሪ ኣብ ዝኾነሉ እዩ ዝቕጽል ዘሎ። ኣብ ርእሲዚ ኣብ ግዜ መግዛእቲ ዝነበረ ብኩራታት፡ መሰል ሓሳብካ ምግላጽ፡ ምውዳብን ምእማንን፡ ልዕልና ፍትሒ፡ ማዕረ ተጠቃምነት ብጸጋታት ሃገር፡ ኮታ ኣደልዲልካ ምርጋጽን ዓው ኢልካ ምዝራብን ነይሩ፡ ሎሚ ከኣ እኳደኣ ብዝኽፈአ እዞም ብኩራታት መሊሶም ሳዕሪሮም ኣለዉ። እዚ ከኣ ነቲ “ህዝባ ሓራ ዘይወጸ፡ ናጻ ኤርትራ” ዝብል ኣበሃህላ ዝምጥን እዩ።
ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ካብዚ ዝተጠቕሰ ዳህሳስ ኣብ ህልዊ ኩነታት ህዝብና ነቒሉ፡ ኣብቲ ንቕድሚት ዘማዕዱ ብጉባኤ ዘጽደቖ ራኢኡ፡ “ሰዲህኤ፡ ኤርትራ ኩሉ መሰረታዊ ኣድማሳዊ ሰብኣዊ፡ ሲቪላዊ ሓርነታትን ደሞክራስያዊ መሰላትን ብሕታዊ ቁጠባዊ ዋንነትን ዘውሓሰት ሙሉእ ናይ ሃይማኖትን እምነትን፣ ሓሳብካ ናይ ምግላጽ፡ ናይ ሰላማዊ ሰልፍን፡ ምእካብን፣ ምንቅስቓስን፡ ከምኡውን ሙያውን ህዝባውን ማሕበራት ናይ ምውዳብን ነጻነት ዘለዋ ሃገር ንኽትከውን ይቃለስ።” ዝብል ሓሳብ ኣስፊሩ ኣሎ።
ህዝቢ ኤርትራ ኣብዚ ሎሚ ዘለዎ ሃለዋት ንክወድቕ ጣንቁ፡ ኤርትራ ኣብ ኢድ፡ ንዓወቱ ዝጨወየ፡ ንገዛእ ርእሱ ልዕሊ ህዝቢ ሰሪዑ ናይ ሓርነት ወሃብን ከላእን ዝኾነ ፡ ሃገር ናይ ህዝባ ክንሳ ኣብ ጁባ ሓንቲ ጉጅለ ዘእተወ፡ ስሱዕ ጉጅለ ምውዳቑ እዩ። እዚ ጉጅለ ሓርነት ዝነፍግ ጥራይ ዘይኮነ፡ ንሓርነት ዝምልከት ሕቶ ምልዓል ከም ነውርን ገበንን ዝወስድ እዩ። ናይቶም ኩሎም “ጌጋ መንገዲ ኢኻ ሒዝካ ዘለኻ” ዝበሉ ወገናትና ምቕታል፡ ምእሳርን ምስዋርን ናይዚ መርኣያ እዩ። ተውዲቦም ምእንቲ መሰረታዊ ሓርነታት ህዝቢ ይቃለሱ ንዘለዉ ኤርትራዊ ሓይልታት ኣፍልጦ ምኽላእን ብኣንጻሩ ጸረ-ህዝብን ሃገርን ኣምሲልካ ምኽሳስ ከኣ ንምልካዊ ባህርያት ናይቲ ጉጅለ ካብ ዘርእዩ እዩ።
ናይቲ ህዝቢ ኤርትራን ናይ ለውጢ ሓይልታቱን ዘካይድዎ ዘለዉ ቃልሲ ምኽንያት ኣዝዩ ብሩህ ኮይኑ፡ ከምቲ ኣብ ራኢ ሰዲህኤ ሰፊሩ ዘሎ፡ “ህዝብና ዝተቓለሰሉ ግና ዝተጠልመ ሓርነታቱ ኣብ ናጻ ኤርትራ ህያው ይኹን” ኣብ ትሕቲ ዝብል ሓጺር ሓረግ ዝግለጽ እዩ። ካብዚ ሓሊፉ እቲ ጉጅለ ህግደፍን ደገፍቱን ንህልዊ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ዝህብዎ ግጉይ ኣስማትን መግለጽን ምስ ሓቂ ዝጓነጽ ጸለመ እዩ። ናይ ሎሚ ኤርትራ ከምቲ ብዝግባእ ተሓሪሳ ዝለምለመትን ዝተደኩዐትን ግራት፡ ፍረ እንተዘይሂባ ትርጉም ዘይህልዋ እያ እትምሰል። ምኽንያቱ እዛ ብናይ ብዙሓት ጀጋኑ ደቃ ደምን ኣዕጽምትን ለሚዓ ናጻ ምስ ወጸት፡ ብናይ ህዝባ ዝለዓለ ድምጺ እውን ልኡላውነታ ዘረጋገጸት ኤርትራ፡ ህዝባ ሓርነቱ ኣብ ዝሓፍሰላ ደረጃ ኣይበጽሐትን።
እቲ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ጽባሕ ናጽነቱ ሓርነት ከምጸኣሉ ተስፋ ኣንቢርሉ ዝነበረ ብኢደ-ወነኑ ኣብ ስልጣን ዝተኾየጠ ነብሱን ሃገርን ዘደስከለ ጉጅለ፡ “ዋላ ሓንቲ ኣየፍርየን” ጥራይ ዘይኮነ፡ ከም ንዓኡ ዝምልከት ዕማም እውን ኣይወሰዶን። ሎሚ ከኣ ትዕቢቱን ንዕቀቱን ደረት ሓሊፉን ሓዲዱ ስሒቱን ኣብ ጉዳይ ኤርትራ ክንዲ ፍረ ኣድሪ ትኣክል ከምዘይገበረ ባዕሉ እውን እንዳተኣመነ፡ ንጉዳይ ኢትዮጵያ ተጠሊዑ፡ “ጉዳይና እዩ” ክብሎ ሰሚዕናን ተዓዚብናን። እዚ ኣበሃህላኡ ንብዙሓት ናይ ቀረባን ርሑቕን ወገናት ዘመሓላልፎ መልእኽቲ ኣለዎ። ንህዝቢ ኤርትራ ከኣ ወዮ ካብ ቀደሙ ዘይሓልየሉ “ኣነ ካልእ ዘይኤርትራዊ ጉዳይ እዩ ዘለኒ” እዩ ዝብሎ ዘሎ። ኣብዚ ንርከብሉ ዘለና ወሳኒ እዋን ህዝቢ ኤርትራ ተመንጢልዎ ንዘሎ ልዑላውነት ንምምላስ እንታይ ክገብር ከም ዘለዎ ብጽሞና ክሓስብ ግዜኡ እዩ። ከምቲ “ፈረስን ኣኮይ ኣኮይ ይብል፡ ኣድግንከ ዘይግዳዱ” ዝበሃል፡ ድሕሪ እዚ ህዝቢ ኤርትራ “ጉዳይካ ጉዳየይ ኣይኮነን” እንዳበሎ፡ ካብ ህግደፍ ራህዋን ሓርነትን ክጽበ እንተኮይኑ ንቡር ኣይኮነን።
ከምቲ ብዛዓባ ምውጋድ ህግደፍ ክንሓስብ እንከለና፡ “እንተላይ ናይ ወጽዓ መሳርሒ ትካላቱ” እንብል፡ በይኑ ዝተንጠልጠለ ኣይኮነን። ብውሕዱ ናብ ወራር ዘዋፍሮ ሰራዊት፡ ፖሊስን ጸጥታን ዝኣመሰሉ መሳርሒ ትካላት ኣለዉዎ። ኣብዘን ትካላት ዝዋስኡ ዘለዉ ባእታታት ኤርትራውያን እዮም። እዞም ባእታታት ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ቅድሜኦም ክልተ ምርጫታት ጥራይ ኣለወኦም። ህዝቦም ምድሓን ወይ ምስቲ ጸረ ህዝቦም ዝኾነ ኣካል ተሰሊፎም ምግልጋል። ክሳብ ሎሚ ብተደጋጋሚ “ረብሓኹም ምስ ረብሓ ህዝብኹም እዩ እሞ፡ ኣፈ-ሙዝኩም ኣንጻርቲ ወጻዒ ኣቕንዕዎ” ክንብሎም ጸኒሕና ኢና። ከምቲ ብግብሪ ዝረአ ዘሎ ግና፡ ክሳብ ሕጂ ናይቲ ጉጅለ መሳርሒ እምበር ጸግዒ ህዝቦም ከምዘይኮኑ ክርድኡ ይግበኦም። በዚ እንተቐጺሎም ጽባሕ ካብ ተሓታትነት ናጻ ከምዘይኮኑ ከኣ ክዝንግዑ ኣይግበኦምን።
ርእሰ-ዓንቀጽ
ኩሉ ህግደፍ ዝወስዶ ስጉምትታት ካብ ድሌትን ፈቓድን ህዝቢ ኤርትራ ወጻኢ ዝካየድ ምዃኑ ብሩህ እዩ። ስለዚ ህዝቢ ኤርትራ ተግባራት ህግደፍ ብዘይኣፍልጦኡን ድሌቱን ብስዲ ዝውሰድ ምዃኑ ስለ ዝርዳእ ሓንጐፋይ ኢሉ ከም ዘይቅበሎ ርዱእ እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ነቲ ብዘይኣፍልጦኡ ግና ድማ ብስሙን ብስም ሃገሩን ዝውሰድ ግጉይ ተግባራት ህግደፍ ዘይድግፎ፡ ስለ ዘየርበሖ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣሉታዊ ሳዕቤንን ጽልእን ዝዕድመሉ ስለ ዝኾነ እውን እዩ። ምስዚ ኩሉ ግና ህዝቢ ኤርትራ ጋና ንጸረ ህዝብን ዘይሓላፍነታውን ተግባራት ህግደፍ ዝዓግት ደራኺ “ናይ ዓገብ ድምጺ” ከጥሪ ኣይከኣለን።
ኣብ ኩሉቲ ህግደፍ ዝወስዶ ዓንዳሪ ዘይሓላፍነታዊ ወፍርታት፡ እቲ ዋጋ ዝኸፍል ህዝቢ ኤርትራ እምበር እቲ ጉጅለ ኣይኮነን። ህግደፍ ኣብዘን ዝሓለፋ ናይ ናጽነት ዓመታት፡ ኣብ ዝተፈላለዩ ግዝያት ምስ ዝተፈላለያ ጐረባብቲ ሃገራት ኣብ ዝኣጐዶ ውግኣት ዝጠፍአ ህይወት፡ ዝባኸነ ገንዘብን ዝዓነወ ትካላትን ናይ ህዝቢ ኤርትራ ጸጋ እዩ። እዚ ህዝቢ ኣብ ዘይርበሓሉ ዓንዳሪ ወስታታት ዝጠፈአ ጉልበትን ንብረትን ኣብ ኤርትራዊ ዘቤታዊ ህንጸት ውዒሉ እንተዝኸውን ክሳብ እንደይ ሃገርና ካብዚ ሎሚ ዘላቶ ናይ “ኩሉ የለን” ሃለዋት ምወጸት ነይራ፡ ኢልካ ምግማቱ ዘጸግም ኣይኮነን። ኣሉታዊ ውጽኢት ዓንዳርነት ህግደፍ ኣብ ቁጠባዊ ድሕረትን ድኽነትን ዝድረት ዘይኮነ፡ ገዘፍቲ ሞራላዊ፡ ሰብኣዊ፡ ማሕበራውን ዲፕሎማስያውን ማህሰይቲ’ውን ከም ዘኸትል ብግብሪ ዝረአ ዘሎ እዩ።
በቲ ሓደ ወገን “ጉጅለ ህግደፍ ካብቲ ዝሓለፈ ኣብ ዘይጉዳይካ ኢድ ናይ ምእታው ክሳራኡ ተማሂሩ ክዕረ ይኸውን”፡ በቲ ካልእ ወገን ከኣ “ኣይፋሉ ጉጅለ ህግደፍ ከምቲ ኣመል ምስ መግነዝ፡ ዝበሃል ድሕሪ ሕጂ መንገዲ ደሓን ክሕዝ እትጽበዮ ኣይኮነን” ዝብሉ ሓሳባት ይገማድሑ ኣብ ዝነበርሉ እዋን፡ ኣብ ናይ ወርሒ ሕዳር 2020 ውግእ ኢትዮጵያ ኣብ ትግራይ ዘሊሉ ኣትዩ። እዚ ተግባሩ ንገሌና ካብቲ “ጸወታ ወያነ ተወዲኡ” ዝብል ጭረሖኡ ነቒልና እንጽበዮ ስለ ዝነበርና ኣይደንጸወናን። ንካለኦት ከይቀብጽዎ ዝጸንሑ ግና ተሓዲስዎምን ኣስደሚምዎምን። ቅሉዕ ኢድ ኣእታውነት ህግደፍ ኣብ ውግእ ትግራይ ምስተጋህደ፡ ነቲ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ናይ ህግደፍ ናብቲ ውግእ ምእታው ምስተጋህደ ብውዕዩ፡ “…….ስርዓት ህግደፍ ንባዕዳውያን ሓይልታት ናብ መሬትና ከምዝኣትዉ ምግባሩ ከይኣኽሎ፣ ንሰራዊት ኤርትራ’ውን ብዘይድልየቱን እምነቱን ናብ ትግራይ ልኢኹ ኣብ ዘይምልከቶ ውግእ ኣእትዩ ንኸቢድ ሓደጋ ኣቃሊዕዎ ይርከብ።” ዝበሎ ወሲኽካ፡ ካለኦት ዝተፈላለዩ ናይ ቀረባን ርሑቕን ሓይልታት ንተግባር ናይቲ ጉጅለ ተቓዊመምዎ እዮም። ሕጂ እውን እቲ ናይ “ሓልታት ኤርትራ ካብ ትግራይ ይውጻእ” ዝብል ተሪር ስምዕታታት ቀጻሊ ኣሎ።
ምስዚ ኩሉ እቲ ቀንዲ ናይ ዓገብ ምሕጽንታ ክመጽእ ዝግበኦ ካብ ህዝቢ ኤርትራ ምዃኑ ምስትብሃል የድሊ። እቲ ዝያዳ ዘድምዕን ዝቕይርን ድማ ንሱ እዩ። ሰደህኤ ወትሩ ኣብ ወሳኒ ግደ ህዝቢ ኤርትራ ስለ ዝኣምን ኣብቲ ነዚ ጉዳይዚ ዝምልከት በኹሪ ሚዛኑን መግለጺኡን ናብ ህዝብን ሰራዊትን ኤርትራ “ማእከላይ ባይቶ ሰዲህኤ፡ ብሓደ ወገን እቲ ሰራዊት ባዕሉ ካብቲ ኣትዩዎ ዘሎ ዘይቅኑዕ ውግእ ነብሱ ከውጽእ ክጽዕር፡ ብኻልእ ወገን ድማ፡ ህዝቢ ኤርትራ እዞም ኣብ ዘይምልከቶም ውግእ ተኣጒዶም ዘለዉ ደቁ ብዝቐልጠፈ እዋን ናብ ሃገሮም ክምለሱ ብኹሉ ዝከኣሎ መገድታት ክቃለስ ጻውዒትና ነቕርብ።” ኢሉ ነይሩ። እዚ መርገጹ ክሳብ ሕጂ’ውን ህያው እዩ። እንተኾነ እቲ ወሳኒ ካብ ህዝቢ ኤርትራ ክመጽእ ዝግበኦ ዓገብ በሃልነት ኣብቲ ክበጽሖ ዝግበኦ ብራኸ ስለ ዘይበጸሐን ህግደፍ ካብ ስኽራኑ ስለ ዘይተመልሰን፡ “ህዝቢ ኤርትራ ሕጂ’ውን ብሓደ ድምጺ፡ ዓገብ በል” ንብል ኣለና።
ድምጽኻ ክብ ኣቢልካ ኣንጻር ተግባራት ህግደፍ ናይ ዓገብ ድምጽኻ ዘይምቅላሕ ዘተሓሳስብ ኮይኑ፡ ብኣንጻሩ “ሕራይ ገበርካ” ዝብልዎን ኢሳያስ ንዘዝበሎ ከይመመዩ ዝደግሙን መነሃሃርቲ ኤርትራውያን ከምዘለዉ፡ ክትዕዘብ እንከለኻ፡ ኣብ ቅድሜና ዘሎ ቃልሲ ክሳብ ክንደይ በዳሂ ምዃኑ ዘረድእ እዩ። እዚ ዘለናዮ ኩነታት፡ ንሓቂ ብሓቅነቱ እሞ ብፍትሓዊ ሚዛን ኣብ ክንዲ ምርዳእ፡ ግዳይ ሸፋጢ ፖሊሲ ህግደፍን ኣደናጋሪ መደረታት ኢሳያስን ምዃን እዩ። ውጽኢቱ ናበይ ከም ዝወስድ ከኣ ምግማቱ ዘጸግም ኣይኮነን። እስኪ ካልእ ኩሉ ይጽነሓልና። እቲ ክዉን ሓቂ “ሰራዊት ኤርትራ ናብ ትግራይ ምስ ኣተወ፡ ድሕሪ ዓሰርተ መዓልታት ካብ ትግራይ ናብ ኤርትራ ከቢድ ብረት ከም ዝተተኮሰ” ኮይኑ፡ ኢሳያስ ዓይኑ ብጨው ተሓጺቡ፡ “ናብ ትግራይ ዝኣተና ከቢድ ብረት ምስ ተተኮሰና ኢና” ንዝበሎ ምህዞ ከም ሓቂ ምውሳድ ክሳብ ክንደይ፡ ምስ ሓቅን ክውንነትን ምርጻም ምዃኑ ምርዳእ ይከኣል። እስኪ ኣብ ሓደ ጉዳይ ነስተብህል፡ ዕጥሩን ዝበሃል ኣዛዚ ሰራዊት ኢርትራኮ፡ “ኣብ ሸራሮ እየ ዘለኹ” እንዳበለ እዩ፡ ናብ ኣብ ኤርትራ ዝበሩ ኣዕርኽቱ ስልኪ ደዊሉ፡ ብዛዕባ ከቢድ ብረት ናብ ኣስመራ ምትኳሱ ዝሓቶም ዝነበረ። ካልእ ከምዚ ዓይነት ሓቅን ክውንነትን ዝኸሓዱ ኣበሃህላታትት ብዙሓት እዮም። ኮታ ሓሶታትን ዘይትግበሩ መብጸዓታትን ንህዝቢ ኤርትራ ኣእሪገምዎ እዮም።
ከምቲ ፖለቲካዊ ምፍጣጥ ክልል ትግራይን ማእከላይ መንግስቲ ኢትዮጵያን ናብዚ ሎሚ በጺሕዎ ዘሎ ደረጃ ውግእ ከይዓርግ ዝሰግኡ ወገናት፡ “ውግእ እንተተባሪዑ፡ ኣበይን መዓስን ከም ዝጅመር እምበር፡ ኣበይን መዓስን ከም ዝዓርፍ ኣይፍለጥን እዩ” ዝበልዎ፡ እቲ ኣብ ክልላት ትግራይ፡ ኣምሓራን ዓፋርን ዝዘነበ፡ ኣብ ኤርትራ የድበንብን ከም ዘሎ ክንክውሎ ዘይንኽእል ተርእዮ እዩ። እቲ ደበና ክዘንቦ ዝኽእል ተፈትወ ተጸልአ ማና ከምዘይከውን ርዱእ እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ህዝቢ ትግራይ ዝሓልፎ ዘሎ ዘስካክሕ ህይወት፡ “ጽባሕ ናባይ” ዘየብል ኣይኮነን። ስለዚ ፍልልያትና ብዘየገድስ ኩልና ኤርትራውያን፡ ብዓብይኡ ከኣ ህዝብና፡ ነቲ ደበና ጥፍኣት ንምንፋስ፡ ንህግደፍ ኣብ ክንዲ ኣገናዕ፡ ዓገብ ክንብሎ ግድን እዩ። እቶም “ሕራይ ገበሮም” እትብሉ፡ ግጉይ መንገዲ ህግደፍ፡ ከም ውሕጅ እንዳሰሓሓቐ ይወስደኩም ከም ዘሎ፡ ናይ ጽሞና ግዜ ወሲድኩም ሕሰብሉ’ሞ ናብ ልብኹም ተመለሱ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብ 2018 ኢሳያስ ኣፈወርቅን ኣብይ ኣሕመድን ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን “ናይ ሰላም ምዕራፍ ከፊቶም” ምስተባህለ፡ ናይ ብዙሓት ኣዛራቢ ኮይኑ ከም ዝነበረ ናይ ቀረባ ግዜ ተዘክሮ እዩ። ብፍላይ ኣብቲ ንነዊሕ ዓመታት “ናይ ቀረባ ርሑቕ” ኮይኑ ክነፋፈቕ ዝጸንሐ ኣሕዋት ህዝቢታት ክልቲአን ሃገራት ዝፈጠሮ ሓጎስን ፍሰሃን ክሳብ ክንደይ ዝለዓለ ምንባሩ ዝዝከር እዩ። ኣብ ናይቲ ዕርክነት ኣጀማምራኡን ኣተሓሕዛኡን ምጥርጣር ዝነበሮም ኣካላት ግና ኣብ ቀጻልነትን ህዝባዊ ጠቓምነትን ናይቲ ዝምድና ዝሓደሮም ስኽፍታ ካብ ዓንተብኡ ክገልጹ ጸኒሖም እዮም።
ማእከላይ ባይቶ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ብ15ን 16ን ነሃሰ 2020 ኣብ ዘካየዶ 2ይ ስሩዕ ኣኼባኡ ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ፡ ነቲ ናይቶም መራሕቲ ዘይጥሉል ዝምድና ኣብ ዝምልከት “ኣኼባ ማእከላይ ባይቶ፡ እቲ ዝምድና ናይ ክልተ መራሕቲ ዲክታቶር ኢሳያስ ኣፈወርቅን ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድን እምበር፡ ነቲ ክልቲኡ ህዝብታት ክጽበዮ ዝጸንሐ ሰላም ኣብ ግምት ዘየእተወ ምዃኑ መዚኑ። ካብዚ ሓሊፉ ኢሳያስ ነዚ ትካላውን ሕጋውን ዘይኮነን ዘይግሉጽን ዝምድና፡ ተጐዝጒዙ ከቕርቦ ዝጸንሐ ተደጋጋሚ፡ ሓደገኛን ዘይሓላፍነታውን መደረታት ንልኡላዊ ህልውና ሃገርናን ሓርበኝነት ህዝብናን ኣብ ሓደጋ ዘእቱ ስለ ዝኾነ፡ ህዝቢ ኤርትራን ናይ ለውጢ ፖለቲካዊ ኣካላቱን ህዝባዊ ምልዓላቱን ከም’ቲ ጀሚረምዎ ዘለዉ ብትብዓት ክቃለስዎ ከም ዝግባእ ጸዊዑ።” ብዝብል ዘመሓላለፎ መልእኽቲ ምዝካሩ ኣገዳሲ እዩ።
እቲ ካብ ዝእመም ጀሚሩ ዘሰከፈ፡ ናይዞም መራሕቲ ጐረባብቲ ሃገራት ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝምድና፡ ዘይሕገመንግስታዊ፡ ዘይትካላዊ፡ ቀጻሊ ረብሓን ሰላምን ህዝብታት ዘየነጸረ ምዃኑ እንተዘይኮይኑ ዝምድና ጐረባብቲ ሃገራት ስለ ዝጽላእ ኣይኮነን። እኳ ደኣ ብፍላይ ኣብዚ ምትሕግጋዝ ኣዝዩ ኣብ ዝነገሰሉ መዋእል ዝምድናን ምትሕብባርን ዘይስገር እዩ። እቲ ዝምድና ኣብ ናይ ሓባር ረብሓ ዝተሰረተ ክኸውን ወሳኒ እዩ። እንተኾነ ግን ከምዚ ምልክታቱ ክንዕዘቦ ዝጸናሕና፡ ብኢድ ኣእታውነትን ሻራነትን ዝተቓነየ ዝምድና ኢሳያስን ኣብይን ካብ ጠቕሙ ጉድኣቱ ከም ዝዓቢ ካብ ግምትና ወጻኢ ኣይነበረን። እቲ ብግብሪ ንርእዮ ዘለና ሓቅታት ድማ ነዚ ዘረጋግጽ እዩ።
ንኣመጻጸኣን ኣተሓሕዛን ዝምድና ኢሳያስን ኣብይን፡ ክንቃወመሉ ዝጸናሕና ምኽንያት ነቶም መሰረታዊ ቅድመ-ተደላይነታት ዝምድና ክልተ ሃገራት ዘየማልአ ብምንባሩ ኣብ ቀጻሊ ናብ ሕማቕ ከይምዕብል ብዝነበረናን ዘለናን ሚዛን እምበር ካልእ ምስጢር ኣይነበሮን። ገለ ወገናት ንዝምድና ኢሳያስን ኣብይን ከም “ፍቕሪ ክሳብ መቓብር” ንድሕሪት ከምዘይምለስ ኣምሲሎም ዝገልጽዎን ባንዴራ ኢትዮጵያ ተጐልቢቦም ከይተረፈ ክስዕስዑ ዝጸንሑን ከኣ ካብቲ ናትና ዝተፈልየ ዘይወድዓዊ ሚዛን ስለ ዝነበሮም እዮም። ሕጂ እውን ናብ ልቦም ተመሊሶም ኩነታት መዚኖም ቅኑዕ መንገዲ ኣለልዮም ክሕዙ እቲ ዕድል ዕጽዊ እዩ ዝብል መደምደምታ የብልናን። ንሕና ንዕርክነት ናይዞም ክልተ መራሕቲ ዝደረኾ ኣዝዩ ድሩት ናይ ምጥፍፋእ ስምዒት ዝዓብለሎ፡ ኣርሒቑ ዘይጥምት ብምዃኑ ንህዝብናን ዞባናን ዘኽፍሎ ዋጋ ከምዘለዎ ንሓስብ። እዚ ኣባና ጥራይ ዘይኮነ ኣብ ብዙሓት ዝነበረ ግምትን ብግብሪ ዝረአ ዘሎን እዩ።
ኣብዚ እዋንዚ “ዕርክነት ኢሳያስን ኣብይን ሕጂኸ ናበይ? ኢልና ክንሓትት እንከለና፡ ብዘይምኽንያት ዘይኮነ፡ ከምኡ ከብሉ ዝኽእሉ ተርእዮታት ይቀላቐሉ ስለ ዘለዉ ኢና። ኣብነት ምጥቃስ ምስ ዘድሊ፡ በቲ ሓደ ወገን ኢሳያስ ንኣሜሪካዊ ዲፕሎማት ኣብይ ንኢትዮጵያ ከምርሕ ዝኽእል ብስለትን ብቕዓትን የብሉን ኢልዎ፡ በቲ ካልእ ወገን ከኣ ኣብይ ነቲ ተመሳሳሊ ዲፕሎማት መንገዲ ሰላም ከይሕዝ ኢሳያስዩ ዕንቅፋት ኮይኑኒ ዘሎ ብዝብል ተኻሲሶም ዝብል ጭምጭምታ ኣሎ። ብርግጽ እዚ ጭምጭምታ ክጻረ ዘለዎ እዩ። ኢስያስ ኣብ ናይ 8 ጥሪ 2022 ቃለ-መጠይቑ፡ ኣብይ ኣብ ወርሒ ሰነ 2021 ሰራዊቱ ካብ ትግራይ ክስሕብ እንከሎ ከምዘይነገሮን እቲ ስጉምቲ ግጉይ ምንባሩን ገሊጹ። ኣብዚ ዳሕረዋይ እዋን ውን፡ ኣብይ ኣሕመድ ሰራዊቱ ናብቲ ቅድሚ ውግእ ብ4 ሕዳር 2020 ምጅማሩ ኣብ ትሕቲ ምምሕዳር ክልል ትግራይ ዝነበረ ከይኣትዉ፡ እቶም ክሳብ ሕጂ ኣብ ምዕራብ ትግራይ ዘለዉ ከኣ ከውጽኡ ኣብ ዝሰርሓሉ ዘሎ ኢሳያስ ከኣ ናብ ውግእ ኣብ ትግራይ “ክተት” ይእውጅ ኣሎ። ኣብ ዲፕሎማሲያዊ መዳይ እውን ኣብይ ምስ ኣሚሪካ ሓርፊፉ ዝነበረ ዝምድናኡ ከሕድስ ላዕልን ታሕትን ኣብ ዝብለሉ ዘሎ ግዜ፡ ብኣንጻሩ ብኣሜሪካ ዝተቐብጸ ኢሳያስ ምስታ ዞባዊ መተሃላልኽቲ ኣሜሪካ ዝኾነት ቻይና ዝምድናኡ ይዛይድ ኣሎ። ናይ ቻይና ሚኒስተር ወጻኢ ጉዳይ ኣብዚ ዝሓለፈ ሰሙናት ናብ ኤርትራ ምብጻሕን ናይ ኢሳያስ ናብ ሃገር ቻይና ክገይሽ ምዕዳሙን ብቐሊሉ ዝምዘን መርኣያ ኣይኮነን። እዚ ኣብ መጻኢ ቻይና ካብ ኣስመራ ኣሜሪካ ከኣ ካብ ኣዲስ ኣበባ ክኮራረባ እየን ኢልካ ዘየገምት ኣይኮነን።
እዞም ተርእዮታት ነቲ “ዕርክነት ኢሳያስን ኣብይን ሕጂኸ ናበይ? ዝብል ሕቶ፡ መልስና እንታይ ከኸውን ከም ዝኽእል ዘመላኽቱ እዮም። በዚ ሕጂ ዝርአ ዘሎ ምዕባሌታት ብውሕዱ ዝምድናኦም ከምቲ ኣጀማምራኡ ብጽቡቕ ክቕጽል እዩ ናብ ዝብል ከምዘይወስደና ብሩህ እዩ። ኢሳያስ ከምቲ ልሙድ ኣብ ዘይጉዳይካ ኢድ ናይ ምእታው ተመኩሮኡ “ንኣብይ ጓስዩ ምስ ክልል ኣምሓራ ይተዓራረኽ ኣሎ” ዝብል ወረ ብሰፊሑ ይዝርጋሕ ኣሎ። እዚ ነቲ ብኣብይ ዝምራሕ ሰልፊ ብልጽግና ክገማምዕ ዝኽእል ሓደገኛ ወስታ ምዃኑ ዘየጠራጥር ኢዩ። ምስቲ ኣምሓራ ብዛዕባ ኤርትራ ዘለዎም ናይ ነዊሕ ግዜ ሕልሚ፡ ንኩነታት ዞባና ናብ ቀጻሊ ውግእ ዝሸምም ኢዩ።
መራሕቲ ዘምጽእዎ መዘዝ ሳዕቤኑ ኣብኣቶም ጥራይ ዝድረት ዘይኮነ፡ እኳደኣ እቲ ዝኸበደ ጽዕነቱን ዕዳኡን ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ዝወርድ ምዃኑ ብሩህ እዩ። ኣብ ኩሉቲ ኢሳያስን ጉጅለኡን ዝጻሕተርዎ ህውከት ክሳብ ክንደይ ንህዝቢ ኤርትራ ዋጋ ከኽፍሎ ከም ዝጸንሐ ንኹላትና ብሩህ እዩ። ኢሳያስ ኣብ ሎሚ በጺሑ ምእንቲ ድሕነት ህዝብን ሃገርን ኢሉ፡ ካብቲ ፈሊሑ ዝገረረሉ ዘይህዝባዊ ባህሪኡ ክምለስ እዩ ኢልካ ዝሕሰብ ኣይኮነን። ስለዚ ብሰንኪቲ ኢሳያስ ዝኣጐዶ ሓዊ ህዝብን ሃገርን ኤርትራ ከይፈርሱ ናይ ምድሓን ሓላፍነት ሎሚ እውን ኣብ ኢድ ህዝቢ ኤርትራን ናይ ለውጢ ሓይልታቱን ከም ዘሎ ተገንዚብና ከም ወትሩ ብሓባር ክንጽዕት ጻውዒትና እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ዲክታቶር ኢሳያስ ኣፈወርቂ ናይ “ስምዑኒ ዝብሎ ኣለኒ” ቆጸራ ከስምዕ ቀንዩ፡ ብ8 ጥሪ 2022 ምስተን ኣብ ኤርትራ ብሒተን ዘለዋ ሚድያታቱ ቃለ መጠይቕ ኣካይዱ። ቃለ መጠይቑ ካብቶም ክሓትዎ ዝተዳለዉ ጋዜጠኛታቱ ዘይምቕያሮም ጀሚርካ፡ ተባሂሉ ዝኣረገ እምበር ሓድሽ ኣይነበሮን። ካብቲ ንኣስታት 2 ሰዓታትን 50 ደቓይቕን ዝወሰደ ኮለሉ፡ እቲ ዝነውሐ ኣብቲ ኣህጉራውን ዞባውን ዝበሎ ክፋል እዩ ኣሕሊፍዎ። ኣብዚ ነዊሕ ግዜ ዝወሰደሉ ዛዕባ ብዘይካ ንክትርደኦ ዘጸግም፡ ክስን ጸርፍን ኣንጻር መንግስቲ ኣሜሪካን ክልላዊ መንግስቲ ትግራይን ካልእ እዚ ኢልካ ዝጭበጥ መልእኽቲ ኣይነበሮን። እዚ ከኣ ህዝቢ ኤርትራ ፍጊዕ ክሳብ ዝብሎ ቅድሚ ሕጂ ዝሰምዖን ዝፈልጦን እዩ።
ካብቲ ኢሳያስ ዝደጋገሞ ዛዕባታት፡ ዘይምኽኑይ እገዳታት ኣብ ልዕሊ ኤርትራ፡ ምክልኻል ኤርትራ ናብ ውግእ ትግራይ ዝኣተወሉ ንድሕነት ኤርትራ ምንባሩ፡ ኣብ ምጅማር ውግእ ፖለቲካዊ ሕሳብ ክልላዊ መንግስቲ ትግራይ ግጉይ ምንባሩ፡ ምስሓብ ሰራዊት ኢትዮጵያ ካብ መቐለ ካብ ትጽቢቱ ወጻኢ ምንባሩ፡ ዝብሉን ዝኣመሰሉን ይርከብዎ። ካብኡ ሓሊፉ ኣብቲ ንኤርትራዊ ዘቤታዊ ጉዳይ ይምልከት ዝበሎ፡ ነቲ ልሙድ ኤርትራ መንገዲ፡ ኤለክትሪክ፡ መጐዓዝያ ትምህርቲ፡ ሕክምና….. ወዘተ የብልናን ዓይነቱ “ኣይትብከ እንድዩ’ሞ ዘብክየኒ” ዝብል ጸገማት ምጽብጻብ ይርከቦ። ንዕርክነቱ ምስ ቻይና ከኣ ነዊሕ ታሪኽ ዘለዎን ዝነኣድን ኣምሲሉ ኣወቂቡ ኣቕሪብዎ። እቲ ኣዝዩ ዘገርምን ዝያዳ “ኣሽካዕላል” ዘብልን ከኣ ንሰራዊት ሱዳን ክምዕድ እንከሎ፡ ኣብ ጐኒ ህዝቡ ንክስለፍ ዝሃቦ “ምኽሪ” እዩ። መንቀሊ ምዕዶኡ ንህዝቢ ሱዳን ካብ ምሕላይ ዝነቅል ዘይኮነ፡ ኣብቲ ወተሃደራዊ ክፍሊ ናይታ ሃገር ዘለዎ ጽልኢ ዘንጸባርቕ እዩ። እምበር ምእንቲ ህዝቢ ሓላይ ነይሩ እንተዝኸውን ደኣ፡ ንሱንዶ ምስ ህዝቢ ኤርትራ መወገነ።
ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ጐረቤትና ኢትዮጵያ ናይ ፖለቲካ እሱራት ምፍታሕ፡ ብደረጃ ምድጋፍ ኮነ ምቅዋም ናይ ብዙሓት መዛረቢ ኣጀንዳ ኮይኑ ኣሎ። ብፍላይ ኣቦይ ስብሓት ነጋ ዝርከብዎም ፍሩያት ተጋሩ ፖለቲከኛታት ካብቶም ዝተፈትሑ ምዃኖም፡ ነቲ ኣዛራብነት ዝያዳ ኣንሂርዎ ኣሎ። ኢሳያስ ካብተን ዘይፈትወን፡ ንፍልልያት ብዘተ ምውጋንን እሱራት ምፍታሕን ዝብላ ኣምራት ናብኡ ምእንቲ ከይመጸኦ፡ ንምፍታሕ እሱራት ኣብ ኢትዮጵያ ከምዘይፈትዋ ርዱእ እዩ። ምናልባት’ውን እዚ ስጉምቲ ነቲ ዝቀላቐል ዘሎ ፍልልይ ኣብ መንጎ ህግደፍን ብልጽግናን ዘራጉድ ግደ ክህልዎ ይኽእል እዩ። ከምቲ ዝግመት ኣብ ኢትዮጵያ በዚ ምፍታሕ እሱራት ኣቢልካ ናብ ነቲ ውግእ ብሰላም ምፍታሕ ዘሰጋግር እንተኾይኑ፡ ክሳራ ኢሳያስ ኣብ ውግእ ኢትዮጵያ ኣዝዩ ብብሩህ ክረአ እዩ። እንተ እቶም “ኢሳያስሲ ካብዚ ናይ ኢትዮጵያ ስጉምቲ ቅዱስ ቅንኢ ሓዲርዎደኾን ብዘይፍርዲ ናይ ፖለቲካን ሕልናን እሱራት ዳጒኑ ከምዘሎ ተረዲኡ ብዛዕባኡ ይሓስብ?” ዝብሉ ወገናት እንተሊዮም፡ ልቢ ኢሳያስ ምሕረትን ይቕረታን ከየብቁል ሓንሳብን ንሓዋሩን ዝደረቐ ምድረ-በዳ ምዃኑ ከይርስዑ ኢና ነዘኻኽሮም። ኣብ ምምሕዳር ኢሳያስ ዝተኣስሩ ክፈትሕ ምጽባይ ዘይኮነስ፡ ዘይትኣስሩ ክእሰሩ'ዮም ኢልካ ምግማትን ምጽባይን እዩ እቲ ዝቐልል።
እቲ ከም ኤርትራውያን ብኣሉታ ከይጸልወና ንሰግኦ ዝነበርና ጥራይ ዘይኮነ፡ ድሮ ብግብሪ ዝጸልወና ዘሎ፡ ግጉይ ፖለቲካዊ ኣተሓሕዛ ዘኸተሎ፡ ውግእ ኢትዮጵያ ቀጻሊ ኣሎ። ነዚ ውግእ ኣቋሪጽካ ፍታሕ ንምርካብ፡ ብሓፈሻ ብብዙሓት ግዱሳት ሃገራትን ትካላትን ብፍላይ ከኣ ብመንግስቲ ኣሜሪካ ይጸዓረሉ ኣሎ። በቲ ሓደ ወገን ቤት ምኽሪ ጸጥታ ሕቡራት ሃገራት ብዛዕባዚ ጉዳይ ኣስታት 10 ግዜ ምእካቡ፡ በቲ ካልእ ወገን ከኣ ኣሜሪካ ፍሉይ ልኡኽ ቀርኒ ኣፍሪቃ ምምዛዛ ነቲ ጉዳይ ዕዝዙ ኣቓልቦ ከም ዝተዋህቦ ዘመልክት እዩ። ነቲ ዕዙዝነቱ ዝምጥን መፈትሒ ብዓንተቦ ዘይምምዝጋቡ ግና ናይ ብዙሓት ሻቕሎት እዩ። እቲ ብሰንክዚ ውግእ ዝወርድ ዘሎ ማሕበራዊ ቅልውላውን ዘኸተሎ ህልቂት ንጹሃትን ከኣ ነቲ ሻቕሎት ዝያዳ የንህሮ። ኣሚሪካውያን ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ሓድነታ ዝሓለወት ሃገር ከቐጽሉ ከም ዝጽዕቱ ብዙሕ ምልክታት ከርእዩን ክጽውዑን ጸኒሖም እዮም። ናይዚ ቀንዲ መግለጺ ከኣ ትግራይ ኣካል ኢትዮጵያ ኮይና እትቕጽለሉ ኩነታት ንምፍጣር ብዝግበር ጻዕሪ ዝግለጽ እዩ። ርኢቶ ኣሜሪካ ህልውና ህወሓት ስለ ዘውሕስ እሞ ንኢሳያስ ሕማም ርእሲ ስለ ዝኾኖ ኣንጻሩ ይሰርሕ ከም ዝህሉ ርዱእ እዩ።
መንግስቲ ቻይና ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ካብ ናይ ኣሜሪካ ዝተፈልየ ርኢቶ እዩ ዘለዋ። እዚ በቲ ኣብ ኣኼባታት ቤት ምኽሪ ጸጥታ ሕቡራት ሃገራት ክትወስዶ ዝጸንሐት መርገጻታ ኣረጋጊጻቶ እያ። ኣብ ርእስቲ ምስ ኤርትራ ጉጅም ክትብል ምጅማራ፡ ከም ኣሜሪካ ፍሉይ ልኡኽ ቀርኒ ኣፍሪቃ ከም እትመዝዝ ምሕባራ ከኣ ኢስያስ ብቐረባ ጸግዒ ይረክብ ምህላዉ ዘመልክት እዩ። ቻይና ኢሳያስ ናብ ሃገራ ክበጽሕ ምዕዳማ እውን ነዚ መሊሱ ዝድርዕ እዩ። እቲ ምልክታት ከም ዝሕብሮ ኣሜሪካ ኣብ ጐኒ ኢትዮጵያ፡ ቻይና ከኣ ኣብ ጐኒ ኤርትራ ተሰሊፈን እቲ ናይ ቤት ምኽሪ ጸጥታ ብጐቦ ዓይንኻ ምርእኣየን ናብ ዞባና ክመጽእ ከምዝኽእል ዝግመት እዩ። እዚ ወጽዓ ህዝብና ኮነ ዕድመ ህግደፍ ኣብ ስልጣን ዘንውሕ፡ ከይከውን ኣጸቢቑ ዘስግእ ተርእዮ እዩ።
ኣብ 2018 ኣብ መንጎ ኢሳያስ ኣፈወርቅን ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ኣብይ ኣሕመድን ዘይግሉጽን ዘይትካላውን ሃንደበታዊ ዝምድና ምስተፈጥረ፡ ብዙሓት ሕቶታት ይለዓሉ ነይሮም። ካብቲ ሕቶታት እቲ “እዚ ብወግዒ ብኢሳያስ ዝተኣወጀ ሕወሓት ናይ ምጥፋእ ምሕዝነት ብኸመይ ብዘየገድስ፡ ምስ ተሰግረ ድሕሪኡኸ ኣብ ምንታይ ናይ ሓባር ባይታ ረጊጾም እዮም ክቕጽሉ?” ዝብል ሕቶ መሪሕ እዩ ነይሩ። እነሆ ከኣ ምናልባት ኢሳያስ ወሲኽካ ኩላቶም ብዘይ ተጸበይዎ ብዝመስልን ሰዓራይን ተሰዓራይን ዘይነበሮን ውግእ ምንባሩ ብዘርእን ክውዳእ ዝኽእል ይመስል። ኢሳያስ ኣብ ርእሲ’ቲ ህንዱድ ዶብ-ሰገር ኢድ ኣእታውነቱ፡ ካብ ገጽ ምድሪ ክጠፍኣሉ ዝተመነዮ ሓይሊ ትግራይ ስለ ዘይሰመረሉ ቀንዲ ከሳሪ እዩ። በሰላን ስንብራትን ናይዚ ውግእ ኣብ መጻኢ ግና ቀሊል ኣይኮነን። በብግዜኡ ናይ ምርካስ ሓደጋ ከይህልዎ ድማ ዘስግእ እዩ።
እዚ ንህዝብታት ዘይውክል፡ ኣብ መንጎ ኤርትራን ትግራይን ተፈጢሩ ዘሎ ክኸውን ዘይነበሮ ብዓይኒ ጽልኢ ምርእኣይ ንድሕሪት ተመሊስካ ዝቕየር ኣይኮነን። ንመጻኢ እዚ ሕማቕ ምስሊ ሒዙ ከምዘይቅጽል ምግባሩ ግና ይከኣል እዩ። ንሕና መጻኢ ህዝብናን ሃገርናን ዘገድሰና፡ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)ን ካለኦት ኤርትራዊ ሓይልታን እንርከበሉ ደምበ ዲሞክራስያዊ ለውጢ ከኣ፡ ናይ ምውሳን ናጽነትና ዓቂብና፡ ኣብዚ ናይ ሕውየትን ሰላማዊ ዝምድናን ተግባር ክንሰርሕ ይግበኣና። ኣብዚ እንተደኣ ኣድሚዕና ንኢሳያስ እንስዕረሉ ፖለቲካዊ ሜዳ ክኸውን እዩ።
ኣብ ኤርትራ ካብቲ ብሰንኪ ዲክታቶርያዊ ጭቆና ኣብ ልዕሊ ህዝብና ዝወረደን ዝወርድ ዘሎን ስንብራታት ሓደ፤ ስደትን ሳዕቤናቱን ምዃኑ ፍሉጥ እዩ። እቶም ግዳይ ስደትን ሳዕቤናቱን ኮይኖም ዘለዉ ክፋል ሕብረተ-ሰብና መብዛሕትኦም መንእሰያት ኢዮም። ከምዚ ምዃኑ ከኣ ጉድኣቱ ካብቶም ግዳያት ሓሊፉ ኣብ ቀጻልነት ሃገርን ህዝብን ዝህልዎ ስንብራት ከቢድ እዩ። ምኽንያቱ ተስፋን ቀጻልነትን ሃገር ብመንእሰይ ዝውሰን ስለ ዝኾነ።
ስደት ጠንቁ ብዙሕ እዩ። ቁጠባዊ ድኽነት፡ ውግእን ዘምርግጋእን ዘይምዕሩይ ምምሕዳርን ፖለቲካዊ ጭቆናን ካብቶም ብኣብነት ዝቐርቡ እዮም። ኣብ ኤርትራዊ ተመኩሮ ከኣ እቲ ጠንቂ ብሓደ ካብዚኣቶም ጥራይ ዝግለጽ ዘይኮነ፡ ኩሎም እቶም ጠንቅታት ህያው እዮም። ስደት ኣብ ኤርትራ ብድድ ኢልካ ሃገርካ ለቒቕካ እትኸዶ መገሻ፡ ሳዕቤኑ ከኣ ካብ ቤተሰብካ፡ ሃገርካ፡ ህዝብኻን ባህልኻን ምርሓቕ ጥራይ ኣይኮነን። እኳደኣ እቲ ዝመረረ መግለጺኡ ናብቲ ንስደት ዝመረጽካዮ ንክትበጽሕ ዘጋጥም ናይ ምህላውን ዘይምህላውን ከቢድ ፈተነ እዩ።
ኤርትራውያን ኣብዚ ዝሓለፈ ዓመታት ሃገሮም ጸሊኦም ዘይኮነ፡ ኣብ ሃገሮም ምንባር ስለ ዘይከኣሉ ከም መተካእታ ስደት መሪጾም፡ ብዝተፈላለዩ ዘይተጸንዑን ዘይውሑሳትን ኩርነዓት ክጐዓዙ ዝኸፈልዎ ናይ ህይወትን ንዋትን ዋጋ ኣብ ቅድሚ ሕብረተሰብ ዓለም ከይተረፈ ብምረት ክዝከር ዝነብር እዩ። ኣብቲ መስርሕ ዝጠፈአ ህይወት ኣዝዩ ብዙሕ እዩ። ኣብ ሓደ ኣጋጣሚ ዝተፈጥረ ህልቂት ላምፓዱሳ ምዝካር ጥራይ እቲ ማህሰይቲ ክሳብ ክንደይ ሰማይ ዝዓረገ ምዃኑ ዘርኢ እዩ። ተመኩሮ ላምፓዱሳ ስምብራት ሳዕቤን ስደት ጥራይ ዘይኮነ፡ ዝለዓለ ጫፍ ጭካነ ናይቲ ኣብ ኤርትራ ዝገዝእ ዘሎ ሬሳ ዜጋታቱ ዝሕሰም ጉጅለ ዝተራእየሉ እዩ።
ምምሕዳር ህግደፍ ንጠንቂ ስደት ናብ ካለኦት ኣላጊቡ ንገዛእ ርእሱ ሓላይ መሲሉ ክቐርብ ብዙሕ ፈተነታት እዩ ዝገብር። ኣብ ልዕሊ እቶም ብሰንኩ ተገዲዶም ዝተሰዱ ኤርትራውያን ዘዋርድን ብኽድዓት ዝኸስስን መግለጽታቱ፡ ንኣሜሪካን ካለኦት ምዕራባውያን መንግስታትን ከምኡ ከኣ ኣብ ልዕሊ መንግስቲ ክልል ትግራይ ቀጻሊ ክሲ ከቕርብ ጸኒሑ እዩ። እንተኾነ “ንስኻ እንተዘይትደፍኣኒ መንዶ መጽደፈኒ” ከም ዝበሃል ብጉዳይ ስደትን ሳዕቤናቱን እቲ ቀዳማይ ተሓታቲ ባዕሉ ምዃኑ ዝሃድመሉ መንግዲ የብሉን።
ስንብራት ስደት ኤርትራውያን፡ በመንገዲ ሱዳን ሊቢያ ናብ ኤውሮጳ፡ ሱዳን ግብጺ ሲናይ ናብ እስራኤል፡ ኢትዮጵያ ኬንያ፡ ኡጋንዳ ታንዛንያ ደቡብ ኣፍሪቃ ሜክሲኮ ናብ ኣሜሪካ ኣቢልካ ኣብቲ “እዝስ ዝኾነኒ ሃገር እዩ” ዝበልካዮ ምስ በጻሕካ ቀልጢፉ ዝሓዊ ኣይኮነን። ኣብቲ ዝበጻሕካዮ፡ ምስ ዝጸንሓካ፡ ቁጠባዊ፡ ባህላዊ፡ ቋንቋውን ካልእ ኩነታት ህይወትን ብግቡእ ከተሳኒ ምብቃዕን ዘይምብቃዕን ካልእ ብደሆ ምዃኑ ፍሉጥ እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ብዙሓት ኤርትራውያን መንእሰያት፡ ንናብራ ስደት በዲሆም፡ ስድራቤታዊ ዋኒኖም ወጊኖም፡ ኣብ ቃልሲ ንጉዳይ ህዝብን ሃገርን ክሳተፉ ንዕዘብ ኣለና። እዚ እቲ ተስፋ ዝህብን ክተባባዕ ዘለዎን እዩ። ብኣንጻሩ ውሑዳት ብሰንኪ ስደት ብዘሕደሮም ጸቕጢ፡ ነዚ ፈተና ምስጋር ስኢኖም፡ ኣብ ዘይርጉእን ኣጨናቕን ኩነታት ዝርከቡ ምህላዎም ግና ዝሕባእ ኣይኮነን። ኣብዚ ቀረባ ግዜ “5ተ ኤርትራውያን ደቂ ኣንስትዮ ብሰብ ሓዳረን ተቐቲለን። ገለውን ደቆም ዝለከሙ ኣለዉ። ካብዚ ዘሰንብድ ፍጻመታት እቲ 3ተ ኣብ ሓደ ሰሙን ዝተፈጸመ እዩ። እቶም ቀተልቲ’ውን ህይወቶም ኣሕሊፎም። ደቆም ዘኽቲሞም ኣብ ማእከል ጎልጐል ተደርብዮም።” ዝብሉ ኣዝዮም ዘደንጽዉቲ ዜናታት ክስምዑ ምቕናዮም፡ ናብራ ስደት ኣብ ክንዲ ዝብድህዎ፡ ዝበደሆም ኤርትራውያን ከም ዘለዉ ዘመልክት እዩ። እዚ ንመጀመርያ ግዜ ዝስማዕ ዘሎኳ እንተዘይኮነ፡ ኣብ ሓጺር ግዜ ብኽንድዚ ጻዕቒ ምፍጻሙ ግና ኣሰንባዲ እዩ።
ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ምስ ናብራ ስደት ምልምማድን ብደሆታት ምስዓርን ከቢድን ናይ ዝምልከቶም ኣካላት ምትሕግጋዝ ዘድልዮን ምዃኑ ስለ ዝግንዘብ፡ ኣብ 3ይን ሓድነታዊ ጉባአኡ ኣብ ዝወሰኖም ውሳነታት ነዚ ብዝምልከት ኣብ ዘቕረቦ ምሕጽንታ፡ “…… ዓለም ለኻዊ ትካላትን ሃገራትን፡ ናይ ዓለም ሕግታት ኣኽቢረን፡ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ስርዓት መሰላት ህዝቢ ዘየኽብር፡ ህዝቢ ሃገሩ ራሕሪሑ ክወጽእ ዝደፋፍእን ዜጋታቱ ምቕባል ዝሕሰምን ምምሕዳር ምዃኑ ኣሚነን መሰል ኤርትራውያን ስደተኛታት ንከኽብራ ንምሕጸነን።” ዝበሎ ምስትብሃል ኣገዳሲ እዩ።
ካብዚ ኣብ ሰብ-ሓደር ዘጋጠመ ቅትለት ንምድሓን ሓድሽ ትምህርቲ ምውሳድ ዘድልዮ ዘይኮነ፡ እቲ ሃናጺ ክፋል ባህልን ልምድን ህዝቢ ኤርትራ ኣጽኒዕካ ምሓዝ ሓደ ካብቲ መፍትሕታት እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ካብ ዝልለየሉ ሓደ ብሰብኣዊ ሕልና ተመሪሑ፡ ናይ ሕጊ ምእዙዝነትን ናይ ጸገማት መፍትሒ ሕጋዊ መንገዲ ምሓዝን ምዃኑ ምእማንን ብኣኡ ተቐይዱ ዝምራሕን ህዝቢ ምዃኑን እዩ። ኣብ መብዛሕትኡ ክፍልታት ሃገርና፡ ሓደ ዝበደለካ እሞ ኣብ ቅድሚ ሕጊ ከተቕርቦ ዝደለኻዮ ሰብ “ዝባን ሕጊ ካብ እግረይ ከይትተርፍ” ተባሂሉ ዝተገዘዘ፡ ካብቲ ዝገዝዞ ንላዕሊ ሓያል ይኹን ሃብታም ኣብ ክንዲ ብሓይሊ ምጥቃም ቀጥ ኢሉ እዩ ናብ ቦታ ሕጊ ዝኽተሎ። እዚ ናይ ሕጊ ምእዙዝነት ኣብ ግዜ ቃልስና ምእንቲ ናጽነት እውን “ዝባን ገድ” እናተባህለ ዝኽበር ዝነበረ እዩ። ካብዚ ብምንቃል እዮም ከኣ ዝተፈላለዩ ወገናት ንህዝቢ ኤርትራ “ባዕሉ ክመሓደር ዝኽእል ህዝቢ” ዝብል ቅጽል ዝህብዎ። ብመንጽርዚ ክረአ እንከሎ እዞም ሕጂ ካብ ቅትለት ጀሚርካ ንሓይሊ ከም መፍትሒ ዝወስዱ ዘለዉ ወግናትና እቲ ኣብ ሃገሮም ዝነበረ ናይ ሕጊ ምእዙዝነት ባህሊ ዘየርከብሉ ክኾኑ ይኽእሉ። ምናልባት እውን እዚ ተርእዮ፡ ካብቲ ሎሚ ኣብ ኤርትራ ሳዕሪሩ ዘሎ ናይ ፍትሓውያን ዘይኮነ፡ ናይ ዓመጽቲ ልዕልና ዘተባብዕ ምምሕዳር ተቐሲሙ ዝሳዕረረ እዩ፡ ኢልካ ዘይግመት ኣይኮነን።
ስለዚ ኣሓትን ኣሕዋትን ኤርትራውያን ኣብ ስደት፡ ኣብ ክንዲ ተስፋ ቆሪጽካ ኣብ ተጣዒስካ ዘይምለስ ናይ ምቅትታል ስጉምቲ ምእታው፡ እቲ መፍትሒ ተስፋ ሰኒቕካ በቲ ሓደ ወገን ኣብ መነባብሮ ዘጋጥም ፈተነ እንዳሰገርካ፡ ሕግን ወግዕን ናይቲ እትነብረሉ ሃገራት ተረዲእካ ምንባር ኣገዳሲ እዩ። ኣብ መንጎ ሰብ ሓዳር ንዝራኣዩ ሓደስቲ ናይ ጠባይ ምቅይያራት ምክትታል፡ ጸገም ክፍጠር እንከሎ ከም መፍትሒ ሕጋዊ ስጉምትታት ከምዝቕድሙ ናይ ምርዳእ ኣስተምህሮን ምኽርን ምውድ ኣድላይ እዩ።
ብዘይካዚ ናይ ስነ ኣእምሮን ስነ ሕብረተሰብን ትምህርቲ፡ ክእለትን ተመኩሮን ዘለኩም ኤርትራውያን ብውልቂ ይኹን ብሓባር መፍትሒ ኣብ ምንዳይን ምትህድዳእን ክትጽዕቱ፣ ጸዋዒታና ነቕርብ። ብቀንዱ ግና ምእንቲ ቀጻሊ ድሕነት ሃገርን ራህዋ ህዝብን እቲ መሰረታዊ መፍትሒ ጠንቂ ስደት ንምውጋድን ተወዲብካ ምቅላስ ምዃኑ ዘይምዝንጋዕ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
እነሆ “2021 ዓሚ፡ 2022 ድማ ሎምዘበን” ኣብ እንብለሉ ናይ ግዜ ዑደት በጺሕና። እዛ “ሎምዘበን ኮይነ፡ ኣለኹ” እትብል ዘላ ዓመት “ዓሚ” እትበሃለሉ ግዜ እውን ዑደቱ ሓልዩ ጽባሕ ደበኽ ክብል እዩ። ወዮ ኩሉ ግዜ፡ ናይ ግዜ ጉዕዞ ቅልጣፈ ስለ ዘይወሓጠልናን ማዕሪኡ ዘይንስጉምን ከኣ “መዓልትን ከልብን ከይጸዋዕካዮም ይመጹ” ኢና እንብል። ከብቲ ልሙድ መስርሕ ዘይወጸት ክነሳ፡ “ሎምዘበን ከይተፈለጠትና ሓሊፋ” ምባልና እውን ልሙድ እዩ።
እቲ ናይ ዓመታት ምትኽኻእ ክንስዕቦ እንተዘይኮይና ጠጠው ከነብሎ፡ ከነቐልጥፎ ወይ ከነደንጉዮ ኣይንኽእልን ኢና። እቲ ንሕና ኣብ መስርሕ ጉዕዞ ምስ ግዜ ክንገብሮ ዝግበኣና ከምቲ “ግዜ እንከለካ ግዜ ኣይትጸበ” ዝበሃል፡ ዝተዋህበካ ናይ ግዜ ዕድል ዘይምብኻንን ኣብ ኣጠቓቕማኡ ምውሕላልን እዩ። ዓምን ሎምዘበንን ዝረኻኸበኦ ሓላፍነትን ዕማምን ኣለወን። እቲ ዝረኻኸበኦ ንሕና ደቂ ሰባት እንሰርሖ እዩ። ንሕና ምእንቲ ኣብ ሎምዘበን ዕዉታት ክንከውን፡ ኣብ ባሕቲ ዓመት ሰናይ ትምኒት ምግልላጽ ጥራይ ዘይኮነ፡ ንናይ ዓሚ ተመኩሮና ክንግምግሞ ይግበኣና። እዛ ናይ ዓመታት ምርኽኻብ ንዓመታ ቆጸረኣ ኣኽቢራ ከም እትመጽእ እውን ካብ ግምትና ወጻኢ ክኸውን ኣይግበኦን። ናይቲ ገምጋምና ቀንዲ ዕላማ ከኣ ነቲ ኣብ ዝሓለፈ ዘጋጠመና ሕጽረት ንምውጋድን ነቲ ኣውንታ ድማ ዝያዳ ንምሕያሉን እዩ።
ኣብታ ዝሓለፈት ድሮ ዓሚ ኮይና ዘላ 2021፡ ኤርትራና ከመይ ከም ዝሓለፈታ ኩልና ንርደኦ ኢና። ነቶም ጉዳይ ህዝቢ ዘይዓጦም ሕልናኦም ንህግዲፍ ዘረከቡ ውሑዳት ገዲፍካ፡ ምስሊ ኤርትራ ኣብ ዝሓለፈ ዓመት ብሰንኪ ጨካንን ጠላምን ተግባራት ጉጅለ ህግዲፍ፡ ከምቲ ቅድሚኡ ዝነበረ ዓመታት “ሕማቕ ነይሩ” ምባሉ ኩልና እንረዳደኣሉ እዩ ዝብል እምነት ኣለና። ከምቲ “ነቲ ዝኸፈአ ዝገደደ ኣለዎ” ዝበሃል፡ ጭካነ ህግዲፍ በዚ ክሳብ ሕጂ ዝተዓዘብናዮ ኣብ ልዕሊ ህዝብና ክወርድ ዝጸንሐ ጭቆና ጠጠው ዝብል ዘይኮነ፡ ክሳብ ተሳዒሩ ኣብ ኢድ ህዝቢ ዝወድቕ ቀጻሊ እዩ።
ኣብዚ ዝሓለፈ ዓመት ከም ዝተዓዘብናዮ፡ ህግዲፍ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ኢዱ ኣእትዩ ኤርትራዊ መንእሰይ ኣብ ዘይጉዳዩ “ከጠጥቕ’ዩ” ዝብል ናይ ብዙሓት ኤርትራውያን ትጽቢት ኣይነበረን። እንተኾነ ኮይኑስ ብግብሪ ኤርትራውያን መንእሰያት ከም ዝሞቱ፡ ከም ዝተወግኡን ሃለዋቶም ከም ዝጠፈአን ርሑቕ ከይከድና ከካብ መቕርብና ንርደኦ ዘለና እዩ። እቶም ብፍላጥ ይኹን ብዘይፍላጥ ናይ ህግዲፍ ኣበር ንምኽዋል “ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ኣብ ውግእ ትግራይ ኣይተሳተፈን” ክብሉ ጀሚሮም ዝነበሩ፡ ሎሚ ብመርትዖታት መህደሚ ብዘይርከቦ መጻወዲያ ሓቂ ተታሒዞም እዮም። ኣብቲ ውግእ ምስታፍ ጥራይ ኣይኮነን። ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ኣብ ሲቪላዊ ቅትለትን ንብረቱ ምርሳይን ተሳቲፉ ዝብል፡ ነቶም ራሰይቲ ጥራይ ዘይኮነ፡ ነቲ ዘይወዓሎ ኤርትራዊ እውን ዘሕፍር ስማዕ እዩ። እዚ ጉዳይዚ ካብ ሓሜትን ሕሹኽሹኽን ሓሊፉ ኣብ ዓበይቲ ማዕከናት ዜና እውን ዝዝረበሉ ኮይኑ ኣሎ።
እዚ ዝምታ ንብረት ሲቪላውያን፡ ቅትለትን ዓመጽ ደቂ ኣንስትዮን ተጻርዩ ሓቂ እንተኾይኑ፡ ካብቲ ከይድገም ከነወግዞን ክንመሃረሉን ዝግበኣና ጽዩፍ ተግባራት ሓደ እዩ። ነዚ ከምዚ ዓይነት ምምርሳሕ ምኽኑይ ንምግባር ዝሓለፈ ጌጋታት ምጽብጻብ ውሕሉል ኣይኮነን። እዚ ከምዚ ዝኣመሰለ ተግባር ኣብ ሓደ ነጥቢ ጠጠው ክብልን ክውገዝን ይግበኦ። ምጽብጻብ እንተቀጺሉ ግና “ገበረኒያ ክገብርሲ ዓዲ ነየጋብር” ከም ዝበሃል ኣብ ምፍድዳይ ሕነ ከይንነብር ዘየስግእ ኣይኮነን። ኣብዚ እዋንዚ ኮሚሽን ሰብኣዊ መሰል ሕቡራት ሃገራት ጉዳይ ትግራይ ዝምርምር ፍሉይ ኮሚሽን ኣውጺኡ ኣሎ። ድሮ ውጽኢት ናይዚ ኮሚሽን ከይተፈለጠ ከኣ፡ ንመንግስቲ ኣሜሪካ ከም ኣብነት ወሲድና ንሰበ ስልጣን ኤርትራ ከም ግብረ-መልሲ ንኢድ ኣእታውነታ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ትግራይ፡ ብእገዳታት ክትቐጽዕ ጀሚራ ኣላ።
ናብቲ ቀንዲ ጉዳይና ንመለስ። 2022 ካብ 2021 ትርከቦ ዘላ ሓላፍነት ብደረጃ ዓለም እንተመዘናዮ፡ ብፖለቲካዊ፡ ቁጠባውን ማሕበራውን ቅልውላዋት ዝግለጽን ዝሑል ውግእ እንደገና ከይክሰት ዝስገኣሉን ኣዝዩ ከቢድ ኩነታት እዩ። ኣብ ኤርትራዊ ጉዳይና እንተመጺእና ከኣ ጉጅለ ህግዲፍ ቀንዲ ተዋሳኢ ዝኾነሉ፡ ኣብ መንጐ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ክልላዊ መንግስቲ ትግራይን ዝካየድ ዘሎ ውግእ ነብሱ ዝኸኣለ ናባና ከይተረፈ ስግኣት ዘሕድር እዩ። ኣብ መንጎ ሱዳንን ኢትዮጵያን ፈኸም ዝብል ዘሎ ምትፍናን ኣብዚ ናይ ህግደፍ ዲዕ ዝበለ ኢድ ኣእታውነትን እውን ንህዝብናን ሃገርናን ስግኣትን ሻቕሎትን ዘሕድር እምበር ምልክት ብስራትን ተስፋን ኣይኮነን።
ኣብ ኤርትራ ኣብ 2022 ካብ ዘሰክፉ፡ እዚ ካብ ኢትዮጵያ ሓሊፉ ኣብ ዞባና ዘድበንብን ዘሎ ውግእን ሳዕቤናቱን ጥራይ ዘይኮነ፡ ምልባዕ ኮቪድ-19ኳ ነዛ ሓዳስ ዓመት ኣብ እንቕበለሉ እዋን ኤርትራ እንኮ ዜጋታታ ክኽተቡ ዘይፈቐደት ሃገር ትበሃል ኣላ። “ኣብ ርእሲ ዘላታስ ተወሰኸታ” ከም ዝበሃል፡ ኮቪድ-19ን ውግእን ኣብ ህዝብና ኣሕዲርዎ ዘሎ ሓድሽ ስግኣት ምግማቱ ዘጸግም ኣይኮነን። ነዚ ኩሉ ስግኣታት ናብ ራህዋን ቅሳነትን ናይ ምቕያሩ ሓላፍነት ዝስከም ከኣ ባዕሉ ህዝቢ ኤርትራ ምስ ናይ ለውጢ ሓይልታቱ እምበር፡ እቲ መዕጸዊ እንተዘይኮይኑ መኽፈቲ፡ ውግእ እንተዘይኮይኑ ሰላማዊ መፍትሒ ዘይፈልጥ ጉጅለ ህግዲፍስ ሓንሳብን ንሓዋሩን ካብቲ ናይ ደሓን ሓዲድ ስሒቱ፡ ክወጾ ኣብ ዘይክእል ዘይጉዳዩ ሰልሚ ተሸኺሉ እዩ።
ኣብዛ ሓዳስ ዓመት 2022 ምስ መላእ ህዝብና ኮይና፡ ካብ ጨንቂ ናብ ራህዋ ፈንጢስና ክንሓልፍ፡ ብዙሓት ካብ ዝሓለፈ ተማሂርና ከነዕርዮም ዝግበኣና ዘይስገሩ ቅድመ-ኩነታት ኣለዉ። ካብቲ መሪሕ ግደ ዝጻወት ግድን ክማላእ ዝግበኦ ቅድመ-ኩነታት፡ ሓደ ከኣ፡ ንስለ ምጭራሕን ምእዋጅን ዘይኮነ፡ ብግብሪ ሓቢርካ ኣብ ትሕቲ ናይ ሓባር ጽላል ክትቃለስ ምኽኣልን ዘይምኽኣልን እዩ። ኣብ ዝሓለፈ ዓመታት እውን እዚ ግንዛበዚ ነይሩና እዩ። ካብዚ ግንዛበዚ ነቒልና ኢና ከኣ፡ ኣብ ምጥርናፍ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ (ፖሓኤ) ዝተወሰነ ርሕቀት ዝሰጐምና። እዚ ግደታ እምበር ምርጫ ዘይኮነ ኣብ ዝሰፍሐ ጽላል ምጥርናፍ ንምሕያል ኣብዛ ዘፋነናያ ዓመት ብመንጽርቲ ግዜ ዝጠልበና ብቑዓት ኣይጸናሕናን። ኣብ ሓዳስ ዓመት 2022ከ ኣብዚ መዳዚ ከመይ ክንከውን ኢና? ዝብል ሕቶ ግን፡ ግድን ክምለስ ዘለዎ እዩ። ነዚ ሕቶዚ ብኣውንታዊ እንተዘይመሊስና ግና እቲ ናይ ዓመታት ምልውዋጥ ኣብ ዕድመና ምውሳኽ እንተዘይኮይኑ፡ ፖለቲካዊ ትርጉም ኣይክህልዎን እዩ። ሰዲህኤ ኣብዚ መዳይዚ ግደ ክጻወት ከም ቀደሙ ድልዊ ክኸውን እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኤርትራውያን ካብ ነዊሕ ግዜ ጀሚሩ ናጻን ልኡላዊትን ሃገር ደሊናን ብሂግናን ኢና። እቲ መሰረታዊ ምኽንያት ናይቲ ዘካየድናዮን ነካይዶ ዘለናን ነዊሕን መሪርን ቃልሲ ከኣ መሰረቱ እዚ ድሌትናን ባህግናን እዩ። ድሌትና ታሪኻውን ሕጋውን መሰረት ዝነበሮ፡ ኣብ ሕልና ኩልና ኤርትራውያን ዝሰረጸ ፍትሓዊ፡ እምበር፡ ብስምዒትን ጸቢብ ድሌትን ዝተደፍአ ኣይነበረን። ናይ ምዕዋቱ ምስጢር ከኣ ኣብ ልዕሊቲ ናይ ህዝብና ሓጺናዊ ጽንዓትን ናይ ቃልስና ፍትሓውነትን እቲ ቅኑዕ ታሪኻዊ መበገሲኡ እዩ።
ድሌትን ባህግን ህዝቢ ኤርትራ ብቐሊል ዋጋ ኣይተተግበረን። ብቐሊሉ ናይ ዘይምትግባሩ መዐቀኒ ከኣ፡ እቲ ንምትግባሩ ዘኽእል ዓብላሊ ዓቕሚ ምጥራይ ቀሊል ከም ዘይነበረ ዘመልክት እዩ። ነዚ መተግበሪ ዓቕሚ ብቐሊሉ ዘይምጥራይ፡ ካብቲ ጠንቅታት ሓደ ናትና ናይ ኤርትራውያን ቀልጢፍካ ቀያሪ ዓቕሚ ክትከውን ዘይምኽኣል እዩ። ነዚ ዘጋደዶ ከኣ ኩልና ብሃግቲ ናጽነት ክነስና፡ ብተግባር ብሓባር ከነሰንዮ ዘይምብቃዕና ከይተዘከረ ዝሕለፍ ኣይኮነን። ነዚ ብኣብነት ንምስናይ ነቲ ኣሉታዊ ግደ ዝነበሮ ናይ ውድባት ምውጣጥ ንመጻኢ እውን መምሃሪ ንክኸውን፡ ምልስ ኢልካ ምዝካሩ ኣገዳሲ እዩ። እዚ ሕጽረትና መሰረታዊ ኮይኑ፡ ግደ ግዳማዊ መግዛእታዊ ተጻብኦን ደገፍቱን እውን ቀሊል ብጽሒት ኣይነበሮምን። መግዛእቲ ኢትዮጵያ ኣብ ኤርትራውነትና ከም ቁርዲድ ተጣቢቑ ንነዊሕ ግዜ ዘካየዶ በደል ንድሌትና ብትሑት ዋጋን ሓጺር ግዜን ንከይትግበር ተጻራሪ ተጽዕኖኡ ብቐሊሉ ዝግመት ኣይነበረን። ኣብ መወዳእታ ግና ኤርትራዊ መተግበሪ ዓቕምና ኣብ ልዕሊ ዓቕሚ ጸላኢ ጸብለል ስለ ዝበለ፡ ቀዳማይ ምዕራፍ ድሌት ህዝቢ ኤርትራ ተተግቢሩ ኤርትራ ናጻን ልኡላዊትን ኮይና።
እንተኾነ ግን፡ ፖለቲካዊ ድሌት ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ግምት ዘየእተወ መስርሕ ናጻ ሃገር፡ ምሉእ ብምሉእ ተዋሒሱ ክበሃል ዝከኣል ኣይኮነን። እቶም ንኤርትራ ህዝባ ኣግሊሎም ክገዝኡ ዝደለዩ እሞ “ኤርትራ መሬታ እምበር ህዝባ ኣየድልየናን እዩ” ዝብሉ ዝነበሩ፡ ኣብ መወዳእታ መተግበሪ ዓቕሚ ስኢኖም ዝተሳዕሩ፡ ሎሚ እውን ሓሓሊፎም ድምጾም ዘስምዑ ዘለዉ ሓይልታት መግዛእቲ እዮም። ናይዚ ተሰሊፍናሉ ዘለና ካለኣይ ምዕራፍ ቃልስና ድሌትን ባህግን፡ ኣብ ናጻን ልኡላዊትን ኤርትራ፡ ብሕገ-መንግስቲ ዝቕለስ፡ ንልዕልና ህዝቢ ኤርትራ ግቡእ ቦታ ዝህብን ብዙሓነት ዝጸውርን ዲሞክራስያዊ ስርዓት ምትካል ምዃኑ ተደጋጊሙ ተነጺሩ እዩ። ከምዚ ዓይነት ድሌትን እምነትን ምሕዳርና መበገሲ እምበር ናይ መወዳእታ ናይ ዓወት ሸቶና ኣይኮነን። ስለዚ ድሌት ህዝቢ ኤርትራን ናይ ለውጢ ውዳበታቱን ተተግቢሩ ነቲ ንደልዮ ንምብቃዕ፡ መተግበሪ ዓቕሚ ሃኒጽካ ምውናን መተካእታ የብሉን። እዚ ዓቕሚ ኣብ ዘይተዋሕሰሉ እቲ ዝጸሓፍ ኮነ ዝዝረብ ድሌት ሕልሚ ኮይኑ እዩ ዝተርፍ። ሓይልታት ዲሞክራስያዊ ለውጢ ኤርትራ እውን ክሳብ ሕጂ ነቲ ናይ ካለኣይ ምዕራፍ ድሌት ህዝቢ ኤርትራ መተግበሪ ዓቕሚ ኣይደለብናን። ክሳብ ሕጂ ኣንጻር ህግዲፍ ናይ ዘይምዕዋትና ምስጢር ከኣ እዚ እዩ። ስለ ዝኾነ እዩ ድማ፥ ህግደፍ መኣዝናት እንዳቐያየረ ኣብ ልዕሊ ህዝብና ዘሽካዕልል ዘሎ።
ድሌት ህዝቢ ኤርትራን ጉጅለ ህግደፍን ተጻራሪ እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ኣብታ ብደሙን ኣዕጽምቱን ናጻነት ዘልበሳን ብድምጹ ከኣ ኣኽሊል ልኡላውነት ዝደፈኣላን ሃገሩ መሊኡ ዝረግጸሉን ዓው ኢሉ ድምጹ ዘስመዓሉ ውሑስ ባይታ ክረጋግጽዩ ዝቃለስ ዘሎ። ህዝቢ መንግስቲ ዝወርደሉን ዝደይበሉን እምበር፡ መንግስቲ ንህዝቢ ዘፈራርሓሉ ምምሕዳር ክህልዎ ኣይደልን። ጉጅለ ህግደፍ ብኣንጻሩ ኣብዛ ብክቡር ዋጋ ደቂ ህዝቢ ዝተዋሕሰት ኤርትራ፡ መዕንደሪ ዝንቡዕ ኣተሓሳስባኡን ክትከውን ይደሊ። ክሳብ ሕጂ ኣብ ኤርትራ ብዘሎ ፖለቲካዊ ኣሰላልፋ፡ ብሰንኪ ህግደፍ ዘይጥዑይ ምዃኑ ንጹር እዩ። ጉጅለ ህግደፍ ዘይህዝባዊ ድሌቱ ዘተግብረሉ ጨካን ዓቕሚ እዩ ኣጥርዩ። በዚ ዓቕሚዚ እዩ ከኣ ህዝብን ሃገርን ካብኡ ሓሊፉ ከኣ ጐረባብቲ ዝሕምስ ዘሎ። “ንሕና ኣንጻር ህግደፍ ንቃለስ ኣለና ክንብል እንከለና እንታይ ማለትና እዩ?” ናይ ዝብል ሕቶ መልሲ ኣዝዩ ሰፊሕ ዝርዝርን ዝተፈላለዩ ጽላታት ዝትንክፍን ከም ዝኸውን ርዱእ እዩ። ብሓጺሩ ንምምላሱ ግና፡ “ነቲ ኣዝዩ ጸቢብ ድሌትን ዓቕምን ናይቲ ጉጅለ ዓጺፍካ ሰፊሕ ድሌት ህዝቢ ኤርትራ ዘበርኽ ዓቕሚ ንምፍጣር እዩ” ኢልካ ምጥቕላሉ ጌጋ ኣይኮነን።
ይንዋሕ ይሕጸር፡ ንህግደፍ ዝስዕር ክእለትን ዓቕምን ኣብ ኢድ ህዝቢ ኤርትራ ከም ዘሎ ርዱእ እዩ። ህዝብና ነዚ ከተግብር ካብ ኣባላት ናይቲ ጉጅለ ኮነ ካልእ ውዳበታት ዝበዝሐ ምዃኑ ሓደ ብልጫኡ እዩ። ናብቲ ዝደልዮ ንክበቅዕ ግና ክውደብን ምስቲ ንዲሞክራስያዊ ለውጢ ዝቃለስ ዘሎ ተቓዋሚ ውድባትን ሰልፍታትን ከምኡ እውን ህዝባዊ ምልዕዓላትን ሚድያታትን ክተኣሳሰር ናይ ግድን እዩ። በዚ ዘለዎ ዘይተሰርዐ ናይ እንዳረኣኻ “ምዕዛብ” ኩነታት፡ ድሌቱ ናብ ተግባር ኣማዕቢሉ ኣብ ዓወት ክበጽሕ ከምዘይክእል፡ እንተኾነ ክሳብ ሕጂ ምተረደኦ’ሞ ስጉምቲ ምወሰደ፡ ካብዚ ሓሊፉ ሕጂ እውን “ካብ ጠቕሊልካ ምብኳር ምድንጓይ ይሓይሽ” ይብሃል’ዩ እሞ ይለዓል። ካልእ ኣቋራጭ ድሌትካ ናብ ተግባር መሰጋገሪ መንገዲ ግና የለን። እንተሃለወ’ውን ዘይውሑስን ዘይቀጻልን ምርጫ እዩ።
ብመንጽርቲ ሎሚ ሓይልታት ለውጢ ኤርትራ ዘለናዮ ኣርሒቑ ዘይርኢ፡ ምእንቲ ብሓባር ምስጓም ግቡእ ዋጋ ክኸፍል ዘይውፈ ኣተሃላልዋ፡ ብብዙሓት መልከዓት ዝግለጽ ክስገር ዝግበኦ ሕጽረት እዩ። ኣብ ዝርዝር ከይኣተና ሓይልታት ለውጢ ኤርትራ ድሌትናን ባህግናን ተመሳሳሊ ክነሱ፡ ናብቲ ንብህጎ ንምብጻሕ ዝተበተነ ሰብኣውን ንዋታውን ዓቕምና፡ ውድባዊ ናጽነት ኣብ ዘይነፍግ ሰፊሕ ጽላል ከነዋሰኦ ዘይምኽኣልና፡ ብኣንጻሩ ኣብ ናእሽቱ ምትእኽካባት ጥራይ ምትእምማና፡ እቲ ንደልዮ መተግበሪ ዓቕሚ ናይዘይምፍጣርና ድኽመት ማእከላይ መግለጺ እዩ። ኣብ ኤርትራ ሰላም፡ ዲሞክራሲ፡ ልዕልና ሕጊ፡ ምኽባር መሰረታዊ ሰብኣዊ መሰላት፡ ምህናጽ ሃገርን ህዝብን ዘርብሕ ዝምድና ምስ ጐረባብትን ንዝኣመሰሉን ድሌታትናን ባህግታትናን፡ መተግበሪኦም ዓቕሚ ከነጥሪ ናይ ግድን እዩ። ነዚ ክሳብ ዘይፈጠርና፡ ቃልስና ዘይፍታሕ ሕልሚ ናይ ምዃን ዕድል ከንጸላልዎ እዩ። ስለዚ ካብዚ ሻቕሎት ንምድሓን፡ ካብ ምምሳል ናብ ምዃን፡ ካብ ምድላይ ናብ ድሌትካ ናይ ምትግባር ብራኸ ክንድይብ ቅሩባት ንኹን።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብዚ እዋንዚ ጐረባብትና ኢትዮጵያውያን ደገፍቲ መንግስቲ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ዓሊ ሓደ ጭረሖ ኣልዒሎም ኣለዉ። ነቲ ዘልዓልዎ ጭረሖ “Nomore/በቃ“ ኣብ ውሽጢ ኢትዮጵያን ወጻእን ብሰላማዊ ሰልፍታት የቓልሕዎ ኣለዉ። እቶም በቃ ዝበሃሉ ዘለዉ ኣካላት፡ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ እትርከበን ሓያሎ ምዕራባያን ሃገራትን BBC፡ CNNን REUTERን ዝርከበአን ዓበይቲ ማዕከናት ዜናን እዮም። መንቀሊኡ ከኣ መንግስቲ ኢትዮጵያ ኣብቲ ብውግእ ዝስነ ዘሎ ፖለቲካዊ ክስተት ናይታ ሃገር፡ “ብጌጋ ይገልጹና ኣለዉ ጥራይ ዘይኮነ፡ ይዘርዩና ኣለዉ” ዝብል ናይ ስግኣት ቃና ዘለዎ እዩ። ናብቲ ሓቑ እንተመጻእና ግና፡ ሕሉፍ ሓሊፎም ኢድ ምእታው ጥራይ ዘይኮነ፡ ዓዲሞም ዘምጽእዎ”ሞ ዝሕምሶም ዘሎ ስርዓት ህግደፍ ኣቐሚጦም፡ ነጸግቲ “ጣልቃ ኣታውነት” መሲሎም ክቐርቡ ምህቃኖም ምስ ምንታይ ከም ዝቑጸር እንድዒ።
ብዙሓት ነዚ ምስሕሓብ ዝተዓዘቡ ወገናት፡ እዚ ናትካ ድኽመትን ፍሽለትን ኣቐሚጥካ ምስ ካለኦት ምውጣጥ መንግስቲ ኣብይ ኣሕመድ፡ ካብ ኤርትራዊ ምምሕዳር ህግደፍ ካብ ዝተማህሮም ምስምሳት ሓደ ምዃኑ ይሰማምዑ። ምስቲ ጉጅለ ህግደፍ “ስለምንታይ ኣብ ገዛእ ሃገረይ ድላየይ እንተገብርኩ ብዛዕባይ ትዛረቡ” ብዝብል ብደዐ ወትሩ ንኣሜርካን ካለኦት ኣካይዳኡ ዝነቐፋ ሃገራት ምዕራብን ከም እስትራተጅያዊ መቐናቐንትን ጸላእትን ወሲዱ ዝሕበኣሉ ሜላ የዛምድዎ። ምኽንያቱ እተን ብደገፍቲ መንግስቲ ኢትዮጵያ “Nomore/በቃ“ ዝበሃላ ዘለዋ ሃገራት ምዕራብ ኮና፡ ፍሉጣት ማዕከናት ዜና ካብ መግስቲ ሓበሬታ ክረኽባ ብዘይምኽኣለን፡ ብናታተን መጽናዕትን ተበግሶን ኣብ ኢትዮጵያ ብዛዕባ ዘሎ ዘየቕስን ምዕባለ ስለ ዝተዛረባን ዝጸሓፋን እየን። ኣብ ርእሲዚ ንኢድ ኣእታውነት ህግደፍ ኣብ ኢትዮጵያ ስለ ዘቃለዓ እምበር፡ ነቲ ዝምልከቶም ኣካላት መንግስቲ ኢትዮጵያ ዝህብወን ሓበሬታ ነጺገን ሻራነት ስለ ዝመረጻ ኣይኮነን።
ነዚ ኩሉ ዋጢጥ ዘምጸኦ ዘሎ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ እውን ከም ኢሳያስ ኣፈወርቂ ካብ ግሉጽነት ምርሓቕ ምስ ጀመረ ዘጋጠመ ክስተት እዩ። እተን ዝርገማን “Nomore/በቃ“ ዝበሃላ ዘለዋን ሃገራት ምዕራብን ንዓኣተን ቅኑዕ ኮይኑ ስለ ዝተረኣየን “ብዘይ ቅድመ-ኩነት ውግእ ደው ኣቢልኩም ተዛተዩ” ስለ ዝበላን ሰብኣዊ ግህሰት ስለ ዝኾነናን እየን “ኣፍክን ሓዛ” ዝባሃላ ዘለዋ። ነዚ ዘምጸኦ ካብቲ “ዋላ ሓቂ ኣንተኾነ ንሕና ዘይንኣምነሉ ኣይትዛረቡ” ዝብል ኢሳያሳዊ ስሱዕን ሓባእን ባህሪ ዘሰረጸ እዩ። ብዙሓት ርትዓውያን ኢትዮጵያውያንን ካለኦት ናይ ቀረባ ተዓዘብትን እቲ ኣካይዳ ካብ ኢሳያስ ዝተቐድሐ፡ ኢትዮጵያዊ ክብሩ ዝሰሓተ ንመሕብኢ ዝተሃንደሰ መንገዲ’ዩ ይብልዎ ኣለዉ።
እቲ ኢትዮጵያውያን መሪጸምዎ ዘለዉ መንገዲ፡ ንኤርትራውያን’ውን ዝጸልወና ስለ ዝኾነ እምበር፡ “ድላዮም ይግበሩ ኣብ ምርጨኦም ኣይንኣቱን” ኢልናዮ ምሓለፍና። እቲ ክንዛረበሉ ዘገድደና ዘሎ ግን፡ ደገፍቲ ህግደፍ ኢና በሃልቲ ኤርትራውያን እውን ናይዚ ኣብዘይለዓቱ ጭረሖ “Nomore/በቃ“ ግዳይ ይኾኑ ስለ ዘለዉ እዩ። እቶም ደገፍቲ ብልጽግና ኣብ ዝወደብዎ ሻረኛ ሰልፍታት ዘዳኽሩ ዘለዉ ኤርትራውያን “ዘሕምቖ ኣለኒ በትረይ ሃቡኒ” እንተዘይኮይኑ፡ እቲ ናይ “Nomore/በቃ“ ንቕሎ ብመንጽር ኤርትራ ካብዚ ዝኸድዎ ዘለዉ ባንጻሩ እዩ ክኸውን ዝግበኦ ነይሩ። “በትሪ ኣብ ኢድካ ተመን ኣብ እግርኻ” ከም ዝበሃል፡ ክንዲ ህግደፍን በሓቲ ማዕከናት ዜናኡን ዝኣኽሉ ኣትሪርካን ተወዲብካን “ደጊም በቃ” ክበሃሉ ዝግበኦም ዓመጽቲ ኣቕሚጥካስ፡ ናብ ሃገራት ምዕራብ፡ ዓበይቲ ማዕከናት ዜናን ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይን ተመጣጢርካ ከተወግዝ ምስላፍ ብሓጺሩ ግልቡጥ ኣሰራርዓ ዛዕባታት እዩ።
እዚ ኣብ ዘይጉዳይካ ኣቲኻ ምሕንካር ንህግደፍ ንቡር መለለይ ፖለቲካዊ ባህርያቱ እምበር መጀርታኡ ኣይኮነን። ቅድሚ ሕጂ ኣብ ብዙሕ ዝርዝር ከይኣተና፡ ህግደፍ ብሰንኪ ኣብ ውግእ ኢትዮጵያ ምእታዉ ብዙሓት ኤርትራውያን ከም ዘህለቐን ምስሊ ሃገርና ብወራርነት ከም ዝደወነን ናይ ቀረባ ግዜ ምዝጉብ ተመኩሮ እዩ። ሎሚ እውን ካብ ናይ ክሳብ ሕጂ ኣዕናዊ ኣካይዳኡ ኣይተማህረን። ህግደፍ ከምዚ ዓይነት ዘይሓላፍነታዊ መንግዲ ምሓዙ ከም ውሁብ ስለ ዝተወስደ፡ ኣዛራብነቱ ክሳብ ክንድዚ ኣይኮነን። ናይቶም ንዓኡ ተኸቲሎም ኣብቲ ንኤርትራ መሊሱ መዓት ከውርደላ እንተዘይኮይኑ መስተርሆ ከም ዘየምጸኣላ ዝተነጸረ ደልሃመት ኣትዮም፡ ናይ ዝተወሰኑ ኢትዮጵያውያን እዋናዊ ድምጺ ኮይኑ ዘሎ “Nomore/በቃ“ ከዳምቑን ከራጉዱን ዝውዕሉ ዘለዉ፡ ካብ ንዓኣቶም ሓሊፉ ብኤርትራውነትና ንኹልና ዘሸቑርርን ዘሕፍርን እዩ።
ኤርትራውያን ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ክንዲ ንሳዕቤን፡ ንጠንቂ ቀዳምነት ብምሃብ፡ ምስቲ ኣብ ብዙሕ ከባብታት ዓለም ድምጹ ዝቃላሕ ዘሎ ወጽዓ ዝወለዶ ድምጺ “ይኣክል” ብዘሳኒ ካብ ኤርትራዊ ውድዕነት ነቒሎም “Nomore/በቃ“ ንጸረ ህዝቢ ተግባራት ህግደፍ እንተዝብሉ መመልከዓሎም። ኣብቲ ምእንቲ ዲሞክራስያዊ ለውጢ ኣብ ኤርትራ ዝግበር ዘሎ ቃልሲ ከኣ መድመዐ። ሓሳቦም እውን ገዛኢ ምረኸበ። ብኣንጻሩ፡ ኣብ ክንዲ “Nomore/በቃ“ ንሕገ-ኣልቦነት፡ ንግህሰት መሰረታዊ መሰላት፡ ንደረት ኣልቦ ግዱድ ውትህድርና፡ ንምግላል ህዝቢ ካብ ጉዳይ ሃገሩ፡ ንኣብ ዘይጉዳይካ ኢድ ኣእታውነትን ህዝቢ ዘየርብሕ ኣብ ኤርትራ ምባል፡ ብናይ “ኣጻልኡና” ዘይጥዑይ ፖለቲካዊ ጐስጓስ ተሻቢብካ ኣንጻር ሃገራት ምዕራብን ዓበይቲ ማዕከናት ዜና ዓለምን ኣጻብዕትኻ ምቕሳር ብኹሉ መለክዒ ቅቡል ኣይኮነን። እዚ ማለት ግና ከተቐድሞ ዝግበኣካ ምቕዳም እምበር፡ ኣድላይ ኣብ ዝኾነሉ ሃገርካን ህዝብኻን ዝጐድእ ናይ ወጻኢ ሓይሊ ከጋጥም እንከሎ ኢድካን እግርኻን ኣጣሚርካ ተዓዛባይ ኩን ማለት ኣይኮነን።
ካብዚ ሓሊፉ እዚ ንዕዘቦ ዘለና ናይ ዝተወሰኑ ናይ ህግደፍ ኢደ-በይዛ ኤርትራውያን ምስ ወገን ብልጽግና ኢትዮጵያውያን ኮይኖም ወደኽደኽ ምናልባት እውን ከምቲ “ኣድግሲ ሃሊላ በላዒኣ ትጽውዕ” ዝበሃል፡ ንኤርትራን ህዝባን ኣሉታዊ ሳዕቤን ከይጽውዕሎም ዘየስግእ ኣይኮነን። ህግደፍ ዘራጊ መንገዲ መሪጹ ዘሎ ንደቂ ልቢ ገርሃ ብልኡላውነትን ቀጻልነትን ሃገረ ኤርትራ ኣረሳሲኑ ዕድመ ስልጣኑ ንምንዋሕ እዩ። ጉጅላዊ ስልጣኑን ድሕንነቱን ኣብ ዓዲ ሃሎ ተዓምጺጽካ ከምዘይትሕሎ ስለ ዝተረደኣ፡ ከምኡ ጽጉማት መጣፍእቲ እዩ ዘናዲ። ድሕሪ ክንደይ ዕንይንይ ከኣ እነሆ ከም ናቱ ተመሳሳሊ ኣብ ስልጣን ናይ ምህላውን ዘይምህላውን ጸገም ዘለዎ መጻምዲ ረኺቡ፡ ምስ መራሒ ኢትዮጵያ ዘይቅዱስ ቃል ኪዳን ኣሲሩ ይዕንድር ኣሎ።
ስለዚ ህዝቢ ኤርትራ ንምህላውን ዘይምህላውን ኢሳያስን ጉጅለኡን ካብ ህልውናን ቀጻልነትን ኤርትራ ፈልዩ ክርእዮን ክርደኦን ይግበኦ። ናይ ህግደፍ ምውጋድ ከምቲ ንሱ ክኾነሉ ዝምነዮ ጥፍኣት ኤርትራ ዘኸትል ዘይኮነ፡ ትንሳኤኣ ዘበስር እዩ። ነቶም ሓንሳብ ካብ ቅኑዕ መስመር ህዝብን ሃገርን ወጺኦም ስለ ዝዓወኑ’ሞ “ነዛ ሃገር ብድሕሪኡ መንክሕልዋ” ዝብሉ ወገናት “ንሕና ደቃ ኣለናያ” ንበሎም። ወትሩ ድማ ንምሕላውን ምቕጻልን ሃገር ድሉዋት ንኹን። እንተ ኣሳሰይቲ ህግደፍ ንግዜኡ ምሳና ከምዘይስለፉ ባዕላቶም ይነግሩና ኣለዉ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኤርትራውያን ብዙሕ ናይ ሓባርና እንብሎ መቖሚታት ኣለና። ካብኣቶም ምዕቃብ ልኡላውነት ኤርትራ፡ ምጽናዕ ሓድነት ህዝባን ናይ ደቃ ፍትሓዊ ቃልሲ ሓርበኝነት ምኽባርን ይርከብዎም። ኣብዚ እዋንዚ ሓሓሊፉ ዝረአን ዝስማዕን ዘሎ ምልክታት ከም ዝሕብሮ ግና፡ ነዞም መሰረታዊ ኣዕኑድ መቖሚታትና ዝፈታተኑ፡ ብዓብይኡ ህግደፍ ዝተዃትኾም ምልክታት ምቅልቓል ልሙድ ይኸውን ኣሎ። እቲ ነዞም መቖሚታት ዘውሕስ ጽኑዕ ዕርዲ ብደምን ኣዕጽምትን ጀጋኑ ዝተነድቀ ስለ ዝኾነ፡ ከተፍርሶ ዘይከኣልኳ እንተኾነ፡ ጽኑዕ ህዝባዊ ሓለዋ ክግበረሉ ግና ናይ ግድን እዩ። ካብቶም ኣንጻር መቖሚታት ኤርትራ ናይ ምድንዳን ምልክታት ዘለዎም፡ ብመንጽር ህልውና ሃገር ክረኣዩ እንከለዉ መሰረታውያን ዘይኮኑ ፍልልያት ብምትዕብባይ ሕጋዊ ውክልና ዘይብሎም ክነሶም ወኪል ህዝቢ መሲሎም ብምቕራብ፡ ኣብ እምነት ልኡላውነት ኤርትራ ሰንከልከል ምባልን ብደምን ኣዕጽምትን ጀጋኑ ንዝተጸሓፈ ታሪኽ ሓርበኝነት ምንእኣስን ብኣብነት ካብ ዝጥቀሱ ኣሉታታት እዮም። እዚኣቶም ብህልኽን ስምዒትን ዘይኮነ፡ ብንቕሓትን ብምኽኑይ መኸተን ክረኣዩ ዝግበኦም እዮም።
ህልኽን ስምዒትን ዝድርኾ ናይ ኣተሓሳስባ ፍልልያት ኣብቶም ነዘን ኣቐዲመን ዝተጠቕሳ ኣዕኑድ መቖሚታት ናይ ሓባርና እየን እንብለን ኣካላት እውን ሓሓሊፉ ይርአ እዩ። ኣብ ኣገዳስነት ምፍጣር ሓቢርካ ዘቃልስ ሰፊሕ ጽላል ዝረአ ዘልሓጥሓጥን ምድንጓይን፡ ኣብ ክንዲ የዋጽእ ኢልካ ንዝሓዝካዮ መርገጺ፡ ንዘጋጥሞ ብደሆታት ስንኻ ነኺስካ ኣብ ድልዱል ኣትኪልካ ንቕድሚት ምስጓም በብእዋኑ ሓደስቲ ምስምሳት እናምጻእካ ዝሓለፈን፡ ዘሎን መጻእን ዘየገናዘብን ዘይተጸንዐን ኣገባብ ምምኽታል ወዘተ….. እንዳበልካ ዝቕልቀሉ ጸገማት ይረኣዩ እዮም። ካብ ከምዚ ዓይነት ዕንክሊል መዋጽኦ ንምርካብ መንገዲ ብህልኽን ስምዒትን ዘይኮነ ብንቕሓት፡ ምኽንያትን ሓቦን ዝሃብተመ ኣተሓሳስባ ካብ ምሓዝ ካልእ መዋጸኦ የለን። ካብዚ ወጻኢ ሸንኮለል ምባል ግና ግዜ ምቕታል እዩ። ኣብ ሓደ መድረኽ ግዜ ምስ እንቐትል ከኣ ንሕና ኢና ካብ ግዜ ወጻኢ ኮይና ድሕሪት ንተርፍ እምበር፡ ግዜ ተመሊሱ ካልእ ናይ ጣዕሳ ዕድል ኣይክህበናን እዩ።
ሓደ ኣካል ዝተቐበሎ ርኢቶ እቲ ካልእ ክነጽጎ፡ እቲ ሓደ ዝኣመኖ እቲ ካልእ ክኽሕዶን እቲ ሓደ ዝኸኣሎ እቲ ካልእ ምኽኣል ክስእኖ እምብዛ ዘገርምን ዘነውርን ኣይኮነን። እቲ ምቕባል ኮነ ምንጻግ ወይ ምኽኣልን ዘይምኽኣልን ግና ብመንጽር ክውንነት ኤርትራን ህዝባን ብንቕሓትን ምኽንያት ዘሰነዮን ክኸውን ይግበኦ። ከምዚ እንተኾይኑ ዝተረሓሓቐ ንምቅርራብ ኮነ ምኽኣል ዝኣበየ ንምኽኣል ዘጸግም ኣይኮነን። እዚ ምክእኣል ኣድማዒ ዝኸውን ድማ ከምቲ ክትስማዕ እትደልዮ፡ ናይ ካልእ ኣካል ርኢቶ ክትሰምዕ ድልዊ ናይ ምዃን ባህሊ፡ ኣተሓሳስባን ቅሩብነትን ክጥረ እንከሎ ጥራይ እዩ።
ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ንመሰረታዊ ኣገዳስነት ሓቢርካ ምቅላስ ኣብ ዝምልከት ኣብቲ ሓጺር መላለይኡ (profile) ንውሳነ 3ይ ጉባአኡ መሰረት ገይሩ “ክሳብ ሕጂ ምስ ኩሎም እቶም ምሳና ኣብ ግብራዊ ዘተን ጽምዶን ዘይኣተዉ ሰልፍታት፡ ውድባትን ማሕበራትን ከምኡ’ውን ግዱሳት ኤርትራውያን፡ በበቲ ዝምጥኑዎን ዝሰማምዑሉን ደረጃታት፡ ክሳብ ምሉእ ሓድነት ኣብ ዝበጽሕ ኮነ ኣብ ሓባራዊ ጽላል ዘስርሓና ኰነታት ንምፍጣር ኣብ ዕቱብ ዘተን ልዝብን ክንኣቱ ድሉዋት ኢና።” ዝብል ኣስፊሩ ኣሎ። እዚ ቅሩብነት ዓዳጋይ ክረክብ ናብ ዕዳጋ ዘውረዶ ሓሳብ እምበር ውዱእን ኣገዳድን ኣይኮነን። ኣብዚ እዋንዚ ካብ“ነዓይ ጥራይ ስምዑን ናተይ ሓሳብ ጥራይ ግዝኡን” ናይ ኣተሓሳስባ ስሰዐ ጌና ከምዘይወጻእና፡ ርሑቕ ከይከድና ምልስ ኢልና ነናትና ተመኩሮ መዚና ክንርደኦ እንኽእል ሓቂ እዩ። እንተደኣ ንጉዳያት ብንቕሓትን ምኽንያትን ምምዛን ርዒምና፡ ሕጂ እውን ግዜ መስዩ እምበር ስለ ዘይዓረበ፡ ካብዚ ሸንኮለል ናይ ምውጻእ ዕድል ስለ ዘለና ንጠቐመሉ።
ኤርትራን ህዝባን ብዘተኣማምን ደረጃ መሊኦም ኣብ ዘይደሓንሉን ኣደልዲሎም ኣብ ዘይረገጽሉን ኩነታት፡ ዘምጻእና መንነት እንተምጻእና ከነሐይሎን ክንዕቅቦን ኣይንኽእልን ኢና። ብሃይማኖትካ፡ ብሄርካ፡ ኣውራጃኻን ቋንቋኻን ምግዳስ ዝጽላእ ዘይኮነ መሰል እውን እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ኤርትራዊ ፖለቲካዊ ሜዳ በዞም መግለጽታት መንነት ካብ ምግዳስ ሓሊፍካ ንዓኣቶም መሰረት ጌርካ ምውዳብ እውን ክንዕዘቦ ዝጸናሕናን ዘለናን ተርእዮ እዩ። እዚ መንነት ዝመሰረቱ ውዳበታት ነቲ መሰረታዊ ኣዕኑድ መቖሚታት ዘነቓንቖን ጎስይዎ ክሓልፍ ዝፍትንን ክሳብ ዘይኮነ፡ ብዓብይኡ ከኣ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ መጻኢ ሕገ-መንግስታዊ ምላሽ ዝህበሉ ስለ ዝኾነ፡ እቲ ጉጅለ ህግደፍ ንምውጋድ ዝቃለስ ዘሎ ሓይልታት ዓቕምታቱ ንዘይምብታን ዕቃበኻ ኣመዝጊብካ ነቲ ዓቢ ስእሊ ምርኣይ የድሊ። ካብዚ ሓሊፉ ነቲ መግለጽታት መንነት ይወደብ ኣይወደብ ቅድሚ ኤርትራውነት ምስርዑ ጸገም ኣለዎ። እምበርከ ንኤርትራን ህዝባን ከይሓለኻን ከይዓቀብካን ኤርትራ ኣብ ዘይሃለወትሉን ዘይተዓወተትሉን፡ ሓደ ናይ መንነት ዘንጊ መዚዝካ ምዕዋትን ምቕጻልን ይከኣል ድዩ?፡ መልሱ ብዘየወላውል “ኣይከኣልን” እዩ። ምኽንያቱ “እንተ ክንብርኩት ዘይክንብርኩት ቅድም ኣብ ማይ ንብጻሕ” ከም ዝበሃል ስለ ዝኾነ።
ብመንጽርዚ ብፍላይ ሓይልታት ለውጢ ኤርትራ፡ ካብዚ ዘለናዮ ዝደንዘዘ ሃለዋት ኣውጺኡ ናብ ዝሓሸ ብራኸ ከደይበና ዝኽእል ንጉዳያት ብንቕሓትን ምኽንያትን ምርኣይ ጥራይ እዩ። ምኽንያቱ ኣብ ክንዲ ብሓባር ዘቃልስ መድረኽ ምፍጣር፡ ኣብ “ተዛሪቦም ዘየስምዑ ወቒዖም ዘየድምዑ” ኩጀታት ኮይንካ “እዛ እምባይ መን ይወርሳ” ምብህሃል ኣየእትው ኣየውጽእ እዩ እሞ ኣይንምረጾ።
