ርእሰ ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኤርትራውያን ብዙሕነትና ብዝተፈላለየ መልከዓት ዝግለጽ እዩ። ሓደ ካብኡ ናይ ፖለቲካዊ ኣተሓሳስባ ብዙሕነትና እዩ። ኣብዚ እዋንዚ እቲ ዝለዓለ ናይ ኣተሓሳስባ ብዙሕነትና ብደረጃ “ተቓወምትን ደገፍትን ምምሕዳር ህግደፍ” ዝግለጽ እዩ። ኣብ ዝርዝሩ ከይኣተና ኣብ ነፍሲ ወከፍ’ዞም ዝተጠቕሱ ኣተሓሳስባታት ዝሕቆፉ፡ ብፍላይ ኣብቲ ናይ ተቓወምቲ ወገን ኣብ ጉዳያት ዘለዉ ኣረዳድኣታት ብዙሓት እዮም። እዚ መሰረታዊ ዘይኮነ ናይ ኣረዳድኣ ፍልልያት ኣብዚ እዋንዚ’ውን ኣብ ክንዲ እንዳወሓደ፡ እንዳሰፍሐ ዝኸይድ ዘሎ ምዃኑ ዘተሓሳስብ እዩ። በብግዜኡ ብዝሒ ሰልፍታትና፡ ውድባትና፡ ማሕበራትናን ምንቅስቓሳትናን ናይ ምውሳኹን ምፍንጫላቱን ምስጢር ከኣ ካብቲ እናሐደረ ዝጫጫሕ ኣተሓሳስባታት ዝነቅል እዩ።
ናይ ሓሳብ ብዙሕነት ጸጋ እምበር ሓጥያት ኣይኮነን ንብል ኢና። ከምኡ ካብ ምባል ሓሊፍና እቲ ኣብ መጻኢት ኤርትራ እንምስርቶ ዲሞክራስያዊ ስርዓት ከረጋግጾም ካብ እንጽበዮም ረቛሕታት ሓደ ምውሓስ ብዙሕነታዊ ኣተሓሳስባ እዩ። እዚ ክበሃል እንከሎ ግና እቲ ብዙሕነት ዝምርኮሰሉ፡ ብፖሊሲ ናጽነት መሰል ምውዳብን ርኢቶኻ ምግላጽን ዝቃነን ብሕጊ ዝግዛእን ምኽንያታዊ ክኸውን እንከሎ ጥራይ እዩ። ካብዚ ወጻኢ ብውልቃዊ ስምዒትን ረብሓን ተደሪኹ ከም ኣሜባ ዝራባሕ ብዙሕነት ግና ንድሕሪት ዝጐትት እዩ።
ብዙሕነት ብሓላፍነት ዝመሓደር፡ ምክእኣልን ምጽውዋርን ዝቕበል፡ ኣብቲ ብዙሕነት ዝወዳደሩ ኣካላት ከምቲ ናቶም ርኢቶ ተቐባልነት ክረክብ ዝደልይዎ፡ ንናይ መወዳድርቶም ካብ ናቶም ዝተፈልየ ኣተሓሳስባ ኣፍልጦ ናይ ምሃብን ምኽባርን ግደታ ከም ዘለዎም ኣብ ዘይርድእሉ ብዙሕነት ናይ ኣተሓሳስባ ሃሳዪ እዩ። እዚ ጐዳኢ ተርእዮ ብሓፈሻ ኣብ ኤርትራውያን ብፍላይ ከኣ ኣብ ደንበ ተቓውሞ ዝረአ ዘሎ እዩ። እቲ ጉጅለ ህግደፍ ኣተሓሳስባኡ ንዘይቅበሉ፡ ብሓሙሻይ መስርዕ፡ ብከደዓት፡ ብወያነን በብግዜኡ ብዝረኣዩ ኣሉታዊ ዝብሎም ተርእዮታትን እዩ ዝገልጾም። ከምቲ “ጸላኢ ጸለሎ ቀባኢ” ዝበሃል፡ ካብቲ ኣጸላሚ ጉጅለ ካልእ ስለ ዘይንጽበ ኣይሕደሰናን፡ እኳደኣ ክሳብ እንስዕሮ እንቃለሶ እዩ። ኣብ ደንበ ተቓውሞ እውን ካብ ናትካ ርእይቶ ንዝተፈልየ፡ እሞ ብሓሳብ ምምካቱ ምስዘይትኽእል፡ ክሳብ ንዋናታቱ ኤርትራውነቶም ክትነፍግ ናይ ምድንዳን ሃቐነ ይረአ እዩ። እዚ እዩ ከኣ እቲ ቀንዲ ንሓቢርካ ምቅላስ ኣዳኺሙ፡ ህግደፍ ዕድመ ስልጣኑ ንከናውሕ ዝሕግዞ ዘሎ። ካብዚ ስለ ዝነቕሉ እዮም ድማ ንተመኩሮ ተቓውሞና ብጽሞና ዝከታተሉ ወገናት “ዕድመ ህግደፍ ብብቕዓቱን ተቐባልነቱን ዘይኮነ፡ ዝያዳ ብድኽመት ተቓወምቱ እዩ ዝነውሕ” ክሳብ ምባል ዝበጽሑ።
ተቓወምቲ ህግደፍ ናይ ምቅዋምና ምኽንያት ነዊሕ ዝርዝር ኣለዎ። ኣብ ኤርትራ ሕገመንግስታዊ ስርዓት ዘይምህላዉ፡ መሰረታዊ መሰላት ህዝቢ ኤርትራ ስለ ዘይክበር፡ ህዝብና መምርሒኡ ብዘይፈልጦ መራሒ ይግዛእ ምህላዉ፡ ብሰንኪ ጻሕታሪ ባህርያት ናይቲ ዝገዝኦ ዘሎ ጉጅለ ህዝብና ኩሉ ግዜ ራህዋ ሓሪምዎ ብስግኣት ዝተዋሕጠ ምዃኑ፡ ደቁ ኣብ ገዛእ ሃገሮም ምንባር ስኢኖም ስለ ዝተሰዱ ብዕድመ ዝደፍኡ ወለዲ ጠዋሪ ስለ ዝሰኣኑ…..ወዘተ፡ እናበልካ ነዊሕ ዝርዝር ምቕራብ ይከኣል። ዓወትና ከኣ ኩሉ ዓቕምና ኣወሃሂድና እቲ ናይዞም ኩሎም ጸገማት ጠንቂ ዝኾነ ጉጅለን ናይ ጭቆና መሳርሕታቱን ሓንሳብን ንሓዋሩን ከነወግዶ ክንበቅዕ እንከለና ዝረጋገጽ እዩ።
ደገፍቲ ህግደፍ ብዘይካቲ በብግዜኡ ካብቲ ጉጅለ ብመርዚ እናተላዕጠጠ ብጉሁድን ብስዉርን ዝወሃቦም፡ ንዓኡ ንኢዱ ንካልእ ዘጸልም ዘይሓላፍነታዊ ሓሳብ ምንዛሕ፡ ናቶም ሃለዋት ሃገርናን ህዝብናን ኣብ ግምት ዘእቱ ሓሳብ የብሎምን። ምናልባት ኣብ ውሽጦም ዝተሓብአ፡ ካብቲ ዝድግፍዎ ሓይሊ ስለ ዝፈርሑ ብውሽጠ ውሽጢ ዝሓምይሉ፡ ካብቲ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ውድዕነት ዝነቅል ዘይግሁድ ሓቂ ኣይህልዎምን ኢልካ ምድምዳም ግና ዝከኣል ኣይኮነን። እቲ ሓሓሊፉ ዝስማዕ፡ ኣብ ዕላል ምስ ኣሕሊፉ ኣይህበንን እትብሎ፡ “እንታይ ኢና’ሞ ክንገብር፡ እንድዒ ብገለ ግዲ ለውጢ ይመጸልና ይኸውን’ምበር ከምዚልካስ ክሳብ መዓስ፡ ሎምስ ትጽቢት ነዊሑ” ዝብል ምዕዝምዛማት መልእኽቲ የብሎምን ማለት ኣይኮነን። እቶም ቀራናት ዓው ኢሎም ካብ ዘስምዕዎ፡ ንህግደፍ ናይ ምድጋፎም ምኽንያት ግና “ነዛ ሃገር ብዘይካኡ ዝሕልዋን ዘድሕናን የለን” ዝብል ይርከቦ። እሞ “ኤርትራ ብህግደፍከ ትድሕን ድያ ዘላ ትጠፍእ? ኢልካ እንተ ሓቲትካዮም ግና መልሶም ዕንይንይ እዩ ዝኸውን። ምኽንያቱ እቲ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ኩነታት ብልሳን መራሒ ህግደፍ ከይተረፈ ብተደጋጋሚ “ኣብ ኤርትራ እንታይ ኣውንታ ኣሎ?” ኢልካ እንተ ሓቲትካ እትረኽቦ መልሲ“ጥፍኣትን ንድሕሪት ምምላስን ኤርትራ፡ ህዝባን ትካላታን” ስለ ዝኾነ። ስለዚ ዝምድና ተቓወምትን ደገፍትን ህግደፍ፡ ተጻራሪ ኮይኑ፡ ፍልልያቱ ናይ ድሕነትን ጥፍኣትን እዩ።
ኣብዚ እዋንዚ ኤርትራ ብሰንኪ ግጉይ ምርጫ ናይቲ የመሓድራ ኣሎ ዝበሃል ጉጅለ ዝያዳ ኣብ ዓይኒ ብዙሓት ኣትያ ከምዘላ ምልክታት ንዕዘብ ኣለና። ድሕሪ ሩሲያ ንዩክረይን ወሪራ መሰል ህዝባ ምግሃሳ ፖለቲካዊ ኣሰላልፋ ምምሕዳር ኤርትራ ምስ ወራርን ግህሰትን እዩ ወጊኑ ዘሎ። እዚ መሪጽዎ ዘሎ ኣሰላልፋ ንመሰልን ክብርን ህዝቢ ዩክረይን ዝጻባእ ኮይኑ፡ ኣንጻር ሓያላት ሕነ ናይ ምፍዳይ ስምዒት ዝደፋፍኦ ኢዩ። እዚ ስጉምቲ ነቲ ኣሜሪካ እትርከቦ ምዕራባዊ ዓለም ኣብ ምጽባእ ዘትከለ ምዃኑ ትንተና ዘድሊዮ ኣይኮነን። ስለዚ ኣብዚ ኩነታት በቲ ውሱን ዓቕሚ ዘለዎ ህዝቢ ኤርትራ ጥራይ ዘይኮነ፡ በቲ ኣንጻሩ ተሰሊፉ ዘሎ ሓይልታት እውን ይጥመት ኣሎ።
ኣብዚ ቀረባ ግዜ ፈጻሚ ጉዳይ ኤምባሲ ኣሜሪካ ኣብ ኣስመራ፡ ኣብቲ ብኤሪሳት ዝተወደበ ሲምፖዝየም ንህልዊ ኩነታት ኤርትራ ዝዳህሰሰ ቃል ኣስሚዖም ድምጺ ህዝቢ ኤርትራ ምዃኖም እንታይ ከም ዘመልክት ምግማቱ ዘጸግም ኣይኮነን። ህግደፍ ድሕሪኡ ብጩቕ ዘይምባሉ ከኣ ስግኣቱ ሰማይ ዓሪጉ ከም ዘሎ የርኢ። ስለዚ እቶም ኤርትራ ክትጠፍእ ዘይኮነ፡ ክትድሕን እንቃለስ ዘለና፡ ንከምዚ ዓይነት ተበግሶ፡ ከምቲ “ሓጋዚታ እንተረኣየትስ መዲዳ ትሓብእ” ዝበሃል፡ ኣብ ክንዲ ንኸስሮ ናይ ሓባር ድምጽናን ተግባርናን እነበርኸሉ መድረኽ ንግበሮ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኤርትራ ሃገርና ብመስዋእቲ ጀጋኑኣን መስተንክራዊ ጽንዓት ህዝባን እያ ናጻ ኮይና። ስለዚ ኣይኮነንዶ ክንዲ ህይወት ዝኣክል ክቡር ዋጋ ምእንታኻ ንዝኸፈለ፡ ካብኡ ዝተሓተ ጽቡቕ ንዝገበረልካ እውን ምምስጋንን ኣመስጊንካ ንኣመስገንቲ ምሃብን ግቡእ ስለ ዝኾነ “ብሳላኹም ሃገር ኮይንና፡ ክብርን መጎስን ንዘልኣለም ይኹንኩም፡ ኣብ ዘለኹምዎ ቅሰኑ፡ ሕድርኹም ከኣ ከነዐውቶ ኢና”፡ ክንብሎም ግድን እዩ። እቲ ምእንቲ ክብርኻ ዝሐለፈ ወትሩኳ ኣብ ልብኻ እንተሃለወ፡ ፡ ኣበይን መዓስን ብወግዒ ክትዝክሮ ከም ዝግበኣካ ምውሳን እውን ቅቡል እዩ። ብመንጽርዚ ኤርትራውያን ሰማእታት ዝዝከሩላን ዝምስገኑላን ዕለት ክህልዎም መን?፡ መዓስ?ን ስለምንታይ?ን ወሲንዎ ብዘየድስ፡ ዝቃወሞ የለን። ቅድሚ ሕጂ እውን ብፍላይ ብተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ሰውራዊ ባይቶ ባሕቲ ታሕሳስ መዓልቲ ሰማእታት ኮይና ክትዝከር ጸኒሓ እያ። ምኽንያት መንቀሊኣ ድማ ድሕሪ ኢትዮጵያዊ ጀነራል ተሾመ እርገቱ ብ1970 ኣብ ከባቢ ሃብረንቃቓ ብደብያ ተበዓት ተጋዳልቲ ተሓአ ብምቕንጻሉ፡ ኣማኢት ሲቪል ኤርትራውያን ኣብ በሲግድራን ዖናን ከባቢ ከረን ብሰራዊት መግዛእቲ ኢትዮጵያ ዓዶም ነዲዱ ዝሃለቑላ ዕለት ስለ ዝኾነት። እዚ ከኣ ናይ ህዝቢ መስዋእነትነት ናይ ምኽፋል ዕዝዙ ብጽሒት ዘመልክት’ዩ።
መዓልቲ ሰማእታት ኣብ ልቦና ኩሉ እትሓድርን ኣብ ዝተፈላለያ ውድባት ንዝተሰውኡ ዕጡቓትን ሲቪልን ኤርትራውያን እተማእክልን ንከትከውን፡ ኩሎም ኤርትራውያን ዝሰማምዕላ ምኽንያታዊት መዓልቲ ምግባራ ኣገዳስነቱ ዕዝዙ እዩ። ድሕሪ ናጽነት ኤርትራ ቀዳምነት ክወሃቦም ካብ ዝነበሩ ዛዕባታት ሓንቲ ክትከውን ምተገበኣ። እንተኾነ ብሰንኪ ዘይግሉጽን ዘይሓላፍነታውን ስሱዕ ኣካይዳ ህግደፍ ከምቲ ካልእ መድረኽ እሂንምሂን ዘይተፈጥረሉ ዛዕባታት፡ ሰማእታት ዝዝከሩላ ዕለት’ውን ብሃንደበት እምበር ብወግዒ ዝመጸት ኣይነበረትን።
20 ሰነ ጓይላ፡ ጃህራን ዳንኬራን ህግዲፍ ንምድማቕን ንሸፈጥን ዘይኮነ፡ ንክብሪቲ ዘይሃስስ ሕድሪ ሰማእታት ብንጹህ ሕልና ምዝካራ ኣገዳሲ ነይሩ። ዝያዳ ንምዕዛዙ፡ ኤርትራዊ ሰማእትነት ነቶም ኣብ ዓውዲ ውግእ ዝተሰውኡ ጥራይ ዝምልከት ዘይኮነ፡ እንተላይ እቶም ኣበይን መዓስን ብዘየገድስ ምእንቲ ኤርትራን ናጽነታን ዝወደቑ ኩሎም ኤርትራውያን ጀጋኑ ዘጠቓልል እዩ። ብመንጽርዚ እቲ ልዕሊ 60 ሺሕ እንዳተባህለ ዝጥቀስ ቁጽሪ ኣብ ብረታዊ ቃልሲ ምእንቲ ናጽነት ዝተሰዉኡ ኣዝዩ ውሑድ ምዃኑ፡ ብዙሓት ነዚ ዛዕባ ቆላሕታ ሂቦም ዘጽንዑ ዝሰማምዕሉን ኣብ ሓደ ውድብ ናይ ዝተሰውኡ ብዝሒ ዘተኮረን እዩ።
ሰማእታት ኣብዛ ብስሞም እትጽዋዕ ዕለት ክዝከሩ ርዱእ እዩ። እቲ ቀንዲ ዕላማኣ ግና “ሕድሮም ክሳብ ክንደይ ተኸቢሩ?” ዝምዘነላን ኣብ መጻኢኸ እቲ ዝተረፈ ብኸመይ ይትግበር ዝትለመላን ክትከውን ምተገበአ። መራሒ ጉጅለ ህግደፍ ግና ብኣንጻሩ ኣብዛ ንክብሮም ዝተወሰነት ዕለት እዩ ብኣዋጅ ዝጠለሞም። ብ1991 ኣብዛ ዕለት ድሕሪ 25 መዓልታት ናጽነት ኣብ በኹሪ መግለጺኡ ድሕሪ ናጽነት፡ ኣብ ሜዳ ኩዕሶ እግሪ ኣስመራ ብወግዒ “ደጊም ናይ ውድባት ሓሸውየ የለን። ንህዝቢ ብቕሉዕ ይኹን ብጉልባብ ናይ ምክፍፋል ስልትታት ከቢድ ገበን ከም ዝቑጸር ክዝንጋዕ ኣይግባእን” ኢሉ ኣውጁ። እዚ ኣዋጅ ነቲ ኤርትራውያን ሰማእታት መላእ ህዝቦም ድሕሪ ናጽነት ናይ ምውዳብ፡ ሓሳብካ ምግላጽን መሰል ንክህልዎ ዝኸፈልዎ ዋጋን ሕድሮም ከይዝንጋዕ ዝገደፍዎ ቃልን ዝጠለመ እዩ። ብሰንኪቲ ጥልመት ከኣ እነሆ ናጽነት ኤርትራ ናይ ውሑዳት መዕንደሪ ኮይኑ፡ ህዝቢ ኤርትራ ግና 31 ዓመታት ድሕሪ ናጽነት ኣብ ገዛእ ብሰማእትነት ደቁ ናጻ ዝኾነ ሃገሩ፡ የዋጽእ ዝበሎ ሓሳብ ከየቕርብ ኣፉ ተለጒሙን እግሩ መሊኡ ምርጋጽ ሓሪምዎን ይነብር ኣሎ።
እቲ ጥልመት ብተደጋጋሚ እዩ ዝፍጸም። ኣብ ናይ 2018 መዓልቲ ሰማእታት፡ ጉጅለ ህግደፍ ድምጹ ኣጥፊኡ ውዲታት ክኣልም ምስ ጸንሐ፡ “ደጊም ጸወታ ወያነ ተወዲኡ/ weyane Game over” ዝብል ኣቃሊሑ ውግእ ምስ ጐረቤት ምእዋጁ ካልእ ሕድሪ ሰማእታት ኤርትራ ናይ ምጥላሙ መርኣያ እዩ። እዚ ብቐጥታ ነቲ ሰማእታትና ድሕሪ ናጽነት ውግእን ወረ ውግእን ኣብቂዑ ኤርትራ ምስ ጐረባብታ ኣሳንያ፡ ኣብ ናይ ሓባር ረብሓን ሰላምን ዘትከለ ሰናይ ጉርብትና ክህልዋ ዝኸፈልዎ ዋጋን ቃሎም ከይከሓድ ዝገደፍዎ ሕድርን ዝጠለመ ምንባሩ ፍሉጥ እዩ። ብሰንክዚ ኣብ መዓልቲ ሰማእታት ዝተኣወጀ ውግእ ኣብዚ እዋንዚ ህዝቢ ኤርትራ ዝኸፍሎ ዘሎ ዋጋን ሓዲርዎ ዘሎ ስግኣትን ባዕሉ ስለ ዝፈልጦ ኣይንዝርዝረሉን ኢና።
ሕድሪ ሰማእታት ብጉጅለ ህግደፍ ተጠሊሙ ኢዩ። ካብ ባህሪያቱ ካልእ ክንጽበ’ውን ኣይንኽእልን። እቲ ቀንዲ ተረካቢ ሕድሪ ሰማእታት ብሓፈሻ መላእ ህዝቢ ኤርትራ፡ ብፍላይ ድማ እቲ ተካኢ ተረካቢ ሕድሪ ዝኾነ መንእሰይ ወለዶ እዮም። ስለዚ እዞም ኣካላት እዚኣቶም ኣጻብዕትኻ ናብቲ ሓንሳብ ኣንጻር ሰማእታት ጨኪኑ ናብ ልቡ ናይ ምምላስ ዕድሉ ዝዓጸወ ጉጅለ ምምልካት ጥራይ ዘይኮነ፡ ሓላፍነቶም ክፍጽሙ ይግበኦም። እዚ ድማ ኣብዚ ታሪኻዊ መዓልቲ ክሓስብሉ ዝግባእ ዓብይ ዛዕባ እዩ። ካብዚ ሓሊፉ ነቲ ሕድሪ ሰማእታት ኣኽቢሩ ሃገርን ህዝብን ዝምርሕሉ ሕግን ህዝባዊ ስርዓትን ክተክል ዘይበቐዐ ጉጅለ፡ ግበር ስለ ዝበለካ ፈልሲ ብምትካልን ሽምዓታት ምብራህን ወይ በል ስለ ዝተበሃልካ “ስዉኣትና ኩሉ ግዜ ኣብ ልብና” ብምጭራሕ፡ ጥራይ ሕድሪ ሰማእታት ምኽባር ኣይኮነን። ወለድን ስድራቤትን ሰማእታት ፍቕሪ ሰማእታቶም ዝገልጽሉ ኣገባብ፡ ኣብ ገዛ ተዓጺኻ ኣሳእሎም እናረኣኻ ብምንባዕ ዘይኮነ፡ ኣብ ኣደባባያት “ሕድሪ ደቅና ይከበረልና” ብዝብል ስሙር ደራኺ ድምጺ ክኸውን ይግበኦ።
ብዝተፈላለየ መልከዓት ተወዲቦም ንለውጢ ዝቃለሱ ዘለዉ ኤርትራውያን ናይ ለውጢ ሓይልታት ብምኽንያት መዓልቲ ሰማእታት መግለጽታትን ኣዋጃትን ብምውጻእ ጥራይ ዘይኮነ፡ ዝተጠልመ ህዝባዊ ሕድሮም ዘኽብር ናይ ሓባር ዓቕሚ ንምፍጣር ብዛዕባ ዝኽእልሉ ክሓስቡ ይግበኦም። ዘለካ ፍልልያት ኣመሓዲርካ ኣብቲ ዘሰማምዓካ ተቢዕካ ንህግደፍ ክትስዕር ምብቃዕ ክሳብ ክንደይ ንሰማእታት ከም ዘቕስኖም ኣብዚ ታሪኻዊ መዓልቲ ኮይኖም ክሓስብሉ ይግባእ። ምኽንያቱ ሰማእታት ስሞም ደጋጊምካ ብምጽዋዕ ዘይኮነ፡ ሕድሮም ብተግባር ብምኽባር እዮም ዝቐስኑ። ዘቕስኖም ከይሰራሕካ “ቅሰኑልና” ምባሎም ግና ዋጋ የብሉን። ኣብ ድሮ እዚ ንዝክሮ ዘለና መዓልቲ፡ ፈጻሚ ጉዳይ ኤምባሲ ኣሜሪካ፡ ኣብ ኣስመራ ኮይኖም ብስፖዝዮም ኤሪሳት 2022 ኣቢሎም ዘመሓላለፍዎ ድምጺ ህዝቢ ኤርትራ ናይ ምዃን መልእኽቲ ክሳብ ክንደይ ነቶም ሰብ ጉዳይ ሓላፍነት ከም ዘሰክመና ኣብዚ ታሪኻዊ ኣጋጣሚ ኮይና ከነስተውዕሎ ይግበኣና።
እቲ ትማሊ ብጾቱ ኣብ ሜዳ ቀቢሩ ዕጥቆምን ሕድሮምን ተቐቢሉ ዝመጸን፡ “ናይ ናጽነት ሓርበኛ” ዝተባህለን ተጋዳላይ፡ ሎሚ ኣካል ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ኮይኑ ዘሎ፡ ክልተሻብ’ዩ ተራእዩ። ሓርበኛዊ ታሪኹ ተደዊኑ፡ ኣብ ቅድሚ ሕብረተሰብ ዓለም “ወራሪ፡ ሰራቕን መሰል ንጹሃት ዝግህስን” እናተባህለ መዛረቢ ኮይኑ’ሎ። ሕድሪ ሰማእታት ከኽብርስ ይትረፍ ክብሩ እውን ክዕቅብ ኣይከኣለን። ናይዚ ኩሉ ውርደቱ ጠንቂ ሕድሪ ብጾቱ ምጥላሙ እዩ። ስለዚ ኣብዚ ታሪኻዊ ኣጋጣሚ መዓልቲ ሰማእታት ክበራበርን፡ በታ ዘላቶ ዕድል፡ ቅድም ነብሱ ከድሕን ደሓር ከኣ ሕድሪ ሰማእታቱ ከኽብር ሎሚ’ውን ንጽወዖ ኣለና።
ዝኽርን ክብርን ንሰማእታት ኤርትራ!
ውድቐትን ስዕረትን ንምልኪ!
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብዚ እዋንዚ ኤርትራውያን ኣብ ወሳኒ ናይ ለውጢ ቃልሲ ኢና ንርከብ ዘለና። ኣብዚ ወሳኒ መድረኽ ከም ኣብ ኩሉ ቃልሲ ንድግፎን ከነሕይሎ እንደልዮን ኣጀንዳታት ኣለና። ብኣንጻሩ ብቃልስና እነወግዶን ስርዓት ኣብ ቅድሜና ኣሎ። እቲ ክስስነልና እንደልዮ ድማ፡ ብተሳትፎ ህዝብና ሓያል ናይ ለውጢ ዓቕሚ ምፍጣር እዩ። እቲ ንቃወሞን ከነወግዶ ንቃለሶ ዘለናን ከኣ ህግደፍን ኩሉ ናይ ጭቆና መሓውሩን ትካላቱን እዩ።
ናብቲ ንጉጅለ ህግደፍ ምስ ኩሉ ጸረ-ህዝብን ጸረ ዲሞክራስን ኣተሓሳስባኡን መሳለጥያታቱን ኣወጊድካ ኣብ መቓብሩ ዲሞክራስያዊ ስርዓት ምትካል ዘኽእል ዓብይ ጉዳይ ንምብጻሕ ብዙሓት ናይ ኣተገባብራ ኣጀንዳታት ኣለዉ። ኩሎም እዞም ኣጀንዳታት ነቲ ዓብይ ጉዳይ ዝምግቡን ዘሐይሉን እምበር ካብኡ ተነጺሎም በበይኖም ዝመሓደሩ ኣይኮኑን። ኩሎም እቶም ኣጀንዳታት ክቃነዩ እንከለዉ፡ ብወገን ሓይልታት ለውጢ፡ ህግደፍ ተወጊዱ ኣብ ክንድኡ፡ ሕገ-መንግስታዊ፡ ብዙሕነታዊ፡ ዲሞክራስያውን ህዝባውን ምምሕዳር ናብ ምትካል ብዘብጽሑ እዮም ዝትለሙ። ብኣንጻሩ ህግደፍ ነቲ ኣጀንዳታት መሰረታዊ መሰላት ህዝብና እናገሃሰ፡ ሕድሪ ሰማእታት እናጠለመን ልኡላውነት ሃገር ኣብ ሓደጋ እናውደቐን ኣብ ስልጣን ከም ዘቐጽሎ ገይሩ እዩ ዝስእሎ። ስለዚ ኩሉ ግዜ ተገሪህና ወይ ንኤርትራን ህዝባን ንሕግዝ ዘለና መሲልሉና ግዳይ ናይቲ ናይ ህዝቢ ዝመስል ግና ከኣ ዘይኮነ፤ ኣጀንዳኡ ከይንኸውን ከነስተብህል ይግበኣና። ጉጅለ ህግደፍ ጥራይ ኣይኮነን፡ ካለኦት ንሃገርና ዓይኖም ዘውድቑላ ኣካላት እውን ደሓር ተመሊሱ ብዘጣዕሰና፡ መራጐዲ ኣጀንዳኦም ከይገብሩና ብጥንቃቐ ነመዛዝን ።
ሓደ ኤርትራዊ ኣጀንዳ ንምድጋፍ ይኹን ንምቅዋም ብስምዒትን ኣርሒቕካ ብዘይምጥማትን ዘይኮነ፡ ዝተጸንዐ፡ ረብሓ ህዝብናን ልኡላዊ ክብርናን ኣብ ግምት ዘእተወ መዕቀንን መማእዘኒ ደረትን ክህልወና ይግበኦ። እዚ መዕቀኒ ሰልፋዊ ድዩ ውድባዊ ፖለቲካዊ መደብ ዕዮ፡ ቻርተር ወይ ፖሊሲ ክኸውን ይኽእል። ካብቶም ከምዚ ዓይነት ጥንቃቐ ዘድልዮም ኣጀንዳታት ሓደ፡ ምስ ክንሰግሮም ዘይግበኣና ናይ ርሑቕን ቀረባን ዘይኤርትራዊ ወገናት እንገብሮ ዝምድና ዝምልከት እዩ። ብፍላይዚ ኣብዚ ኣቲናዮ ዘለና ቅልጡፍ ለውጥታት ዝረኣየሉ ተሃዋሲ መድረኽን ተባራዒ ዞባን፡ ምጥንቃቕ ዝያዳ ኣገዳሲ ይኸውን። ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ንዝምድና ከም ሓደ ኣገዳሲ ኩርናዕ ስለ ዝወስዶን ብጥንቃቐ ስለ ዝሕዞን ኣብ ፖሊሲኡ “ምስ ዝዀነ ሃገር ዝህልወና ዝምድና ሓባራዊ ረብሓ ንምዕዋት ዝዓለመ እዩ። ብፍላይ፡ ምስ ጐረባብትና ሃገራት ዝህልወና ዝምድና ኣብ ሓባራዊ ዕብየትና ኣገዳሲ ግደ ክጻወት ስለ ዝኽእል፡ ልዑላውነት ሕድሕድ ብምኽባር፡ ኣብ ውሽጣዊ ጉዳያት ብዘይምትእትታው፡ ንሰላምን ቍጠባዊ ዕብየትን ብሓባር ክንስርሕ ይግባእ።” ይብል። ምስ ዝኾነ ወገን ንዝግበር ዝምድና እንተላይ ነቲ ኣብ ቅድሜና ዘሎ እዋናዊ ኩነታት ኢትዮጵያን ትግራይን ዝምልከት እውን ከከም ቅርበቱን ርሕቀቱን ብመንጽርዚ እዩ ዝሕዞ።
ኣብ ኢትዮጵያ ብሓፈሻ፡ ኣብ ትግራይ ከኣ ብፍላይ፣ ዝረአ ዘሎ ፖለቲካዊ ምዕባለ ኣብ ኣዝዩ ተሃዋሲ ደረጃ ስለ ዘሎ፡ ዝያዳ ከነቕልበሉ ዝግበኣና እዩ። ምኽንያቱ ኣብ ርእሲቲ ናይ ቀረባ ጐረቤትና ተርእዮ ምዃኑ፡ ብታሪኻውን ወድዓውን ምኽንያታት ኣብ ፖለቲካዊ ኣጀንዳና ሓያል ጽልዋ ስለ ዘለዎ እዩ። ብርኢቶና ጉዳይ ትግራይ ብዓብይኡ ኣጀንዳ ተጋሩ እዩ። ህግደፍ ከም ናቱ ኣጀንዳ ገይሩ ወሲድዎ ከም ዘሎ እውን ይረአ ኣሎ። እዚ ከም መቐጸልታ ነቲ ኣብ ኤርትራ ዝገብሮ ጭቆናን ግፍዕታትን ብምዃኑ፥ ነዚ ንምዕጻፍ ንሕና ውን ኣብቲ ቁርቁስ ምእታውና ዘይተርፍ ኢዪ። ኣብቲ ኣተሓሕዛኡ ግና ብመሰረቱ ናትናን ናይ ህግደፍ ተጻራሪ እዩ። ናትና ከምቲ ኣቐዲሙ ፖሊሲና ብምጥቃስ ዝተገልጸ፡ ጥንቁቕን ጣልቃ ኣእታውነት ኣትሪሩ ዝቃወምን እዩ። እዚ ማለት ግና ንክልቲኡ ህዝብታት ኣብ ዘርብሕ፡ ብናይ ክልቴና ቅርቡነት ዝመሓደርን ትካላዊ መስመሩ ዘይስሓተን ምትሕግጋዝ ኣይህሉን ማለት ኣይኮነን። ናይ ህግደፍ ኣጠማምታ ኣብ ጉዳይ ትግራይ ግና ብኣንጻሩ ኣብ ኢድ ኣእታውነትን ዓመጽን እዩ ዝምስረት። ስለዚ ሓደገኛ ኣካይዳኡ ኣብ ግምት ብምእታው፡ ግዳይቲ ዘይሓላፍነታዊ ኣጀንዳ ህግደፍ ከይንኸውን ምጥንቃቕ ናይ ግድን እዩ። ምጥንቃቕ ጥራይ ዘይኮነ፡ ተግባሩ ንዝምድናታት ህዝብና ምስ ጐረባብቱ ስለ ዝጐድእ ብቐጻሊ ብትሪ ክንቃወሞ ዝግበኣና እዩ።
ህግደፍ እዚ ሎሚ ካብ ምቁጽጻሩ ወጻኢ ኮይኑ፡ ተገልቢጡ ኣብ ወጥሪ ኣእትይዎ ዘሎ ሃላልን፡ መሻረውን ኣጀንዳኡ ኣብ ኤርትራውያን ጥራይ ዘይኮነ፡ ናብ ዞባና እውን ከስርጾ ፈቲኑ እዩ። እንተኾነ ናይ ዞባና ሃገራት ንከምዚ ዓይነት ኣጀንዳ ብመንጽር ረብሓአን ዝዕቅናሉ ማእዝናት ስለ ዘለወን፡ ሃንደፍ ኢለን ምሉእ ብምሉእ ግዳይ ኣጀንዳ ህግደፍ ኣይኮናን። ቅድም ጅቡቲ፡ ደሓር ከኣ ሶማሊያ ክንድቲ ህግደፍ ዝተጸበዮ ዋጋ ከይከፈላ፡ ነብሰን ኣግሊለን። ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ እውን ድሕሪ ብሰንኪ ግዳይ ኣጀንዳ ህግደፍ ምዃኑ ሰፍ ዘይብል ክሳራ ዘስዓበሉ ዋጋ ውግእ ምስ ከፈለ፡ ከምቲ “ክሳብ ትኣምን ኪድ፡ ካብዘይትኣምን ተመለስ” ዝበሃል፡ ድሕሪ ሕጂ ግዳይ ኣጀንዳ ህግደፍ ክኸውን ቅሩብ ከምዘይኮነ ምልክታት ዘርኢ ዘሎ ይመልስ። እንተኾነ ከምቲ “ኣእትወኒ እምበር ውጸለይሲ የዳዲ” ዝበሃል፡ ሻራነት ህግደፍ ኣብ ኢትዮጵያ ኣሉታዊ ጥራይ ዘይኮነ ንመጻኢ ምፍዋሱ ዘጸግም በሰላ ኣሕዲሩ እዩ።
ሓደ ካብ ባህርያት ህግደፍ ኣብ ዝኾነ መድረኽ፡ ንሱ “ዝጸልኦ ዝጸልኣሉ፡ ንዝደገፎ ድማ ዝድግፈሉ” ግሩህ ሓይሊ ምፍጣር እዩ። በዚ መደናገሪ ሜላዚ ኣብ ብዙሕ ኣጋጣሚታት መልክዓቱ እንዳቐያየረ ንገለ ካብ ህዝብና ግዳይ ክገብሮ ከም ዝጸንሐ ዝፍሉጥ እዩ። እዚ ሓደገኛ መንገዱ ሎሚ’ውን እንተዘይኣግዲድዎ ኣየቋረጾን። ኣብዚ የዕውቱኒ ኢሉ ካብ ዝምህዞ ሜላታት ተሓላቕን ሓላይን ኤርትራን ህዝባን ተመሲልካ ምቕራብ እዩ። በዚ ኣቢሉ ዘረጋግጾ ድማ “ንዕኡ ምድጋፍ ንኤርትራ ከም ምድጋፍ፡ ንዕኡ ምጽራር ድማ ንኤርትራ ከም ምጽራር” ናይ ዝመስሎም ግሩሃት ቀልቢ ምስሓብ እዩ። ኣብዚ እዋንዚ እውን ናይቶም ዝተጸንዐ መምዘኒ ዘየብሎም፡ ህግደፍ ኣንጻር ትግራይ ሴፍ ስለ ዝመለሐ ንሳቶም እውን ንኤርትራ ዝሕግዙ ዘለዉ እናመሰሎም፡ ልሳን ዝኾንዎ ኣካላት ምህላዎም ንዕዘብ ኣለና።
ኣብዚ እዋንዚ ከምቲ ስዉእ ሓርበኛ ስዩም ዑቕባሚካኤል (ሓረስታይ)፡ ኣብ ሓደ ኣጋጣሚ ኣብ ኤርትራውያን እቲ ቀንዲ ግርጭት “ኣብ መንጎ፡ ሃይማኖታት፡ ብሄራት፡ ውድባት፡ ማሕበራት፡ ኣውራጃታትን ጐረባብቲ ሃገራትን ዘይኮነስ፡ ኣብ መንጎ ህዝቢ ኤርትራን እቲ ዝጠለሞን ዝጭቁኖ ዘሎን ስርዓት ህግደፍ እዩ” ዝበሎ፡ ዝዓበየ ኣጀንዳና ምውጋድ ጉጅለ ህግደፍ ክነሱ፡ ጉዳይ ትግራይ ኣሳቢብካ፡ ብዝምድናዊ ኣመዛዝና ትሕቲ ሃገራዊ ጉዳያት ንቕድሚት ኣምጺእካ ምፍልላይ፡ ብፍላጥ ይኹን ብዘይፍላጥ ግዳይ ኣጀንዳ ህግደፍ ምዃን እዩ እሞ፡ ከሎ ጌና “ጉዳይና ብኣጀንዳና ነመሓድር” ፡ እዩ መልእኽትና።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ሐደ መስርሕ ካብ ምጅማሩ ምፍጻሙ ከም ዝኸብድ ፍሉጥ እዩ። ከምኡ ካብ ዝኾነሉ ምኽንያት ሓደ ክትጅምር እንከላኻ ካብ ዝረአን ዝስማዕን ነቒልካ፡ ኣብ ኢድካ ዘሎ ዓቕሚ መዚንካ፡ መጀመሪ ግዜ ባዕልኻ ወሲንካ ዝውሰድ ስጉምቲ ምዃኑ እዩ። ኣብቲ መስርሕ ግና ክትጅምር እንከለኻ ዘይረኣኻዮም ወይ ኣብ ግምት ዘየእተኻዮም ምዕባለታት ስለ ዘጋጥሙን መፍትሒ ክትረኽበሎም ናይ ግድን ስለ ዝኸውንን ኣብቲ ዝኣመትካዮ መወዳእታ ምብጻሕ ቀሊል ኣይከውንን። እንተኾነ ምናልባት ዘይተጸበኻዮ ዋጋ ዘኽፍልን ዘይሓሰብካዮ ግዜ ዝወስድን ደኣ ይኸውን እምበር ኩሉ ዕንቅፋታት መኪትካ ኣብ መወዳእታ ምብጻሕ ዘይከኣል ኣይኮነን። እቲ 30 ዓመታት ዝወሰደን ብብዙሓት በዳህቲ መድረኻት ሓሊፉ ዝተዓወተን ቃልሲ ኤርትራውያን ንናጽነት ናይዚ ኣብነት ጌርካ ዝውሰድ እዩ።
ኣብዚ ሎሚ ነካይዶ ዘለና ንናጻን ልኡላዊትን ሃገር ኤርትራ ሓርነት ናይ ምልባሳ ጉዕዞ ቃልሲ፡ ዘጋጥሙና ጸገማትን ሕጽረታትን ብዙሓት ኢዮም። ሸርሕታት ጉጅለ ህግደፍ ብዓብዩ ኮይኑ፡ ዘሰማምዑና ዓበይቲ መሰረታዊ ዛዕባታት እናሃለዉና፡ ንዓኣቶም እነዕውተሉ ዘተኣማምን ሓባራዊ መቃለሲ መድረኽ ክንፈጥር ዘይምብቃዕና ድማ ካልእ እዩ። እቲ ዘይምብቃዕ ንኣገዳስነቱ ተገንዚብና ዘይምጅማሩ ኣይኮነን። የግዳስ ነቲ ዝተጀመረ ተበግሶ ተኸታቲልና ኣብ መፈጸምትኡ ከነብጽሖ ዘይምኽኣል ኢዩ። ርሑቕ ከይከድና ካብ 1998 ንደሓር ዝሓለፍናዮ ተመኩሮ፡ ምትእኽኻብ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ፡ ምሕዝነት ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ፡ ኤርትራዊ ዲሞክራሲያዊ ኪዳን፡ ኤርትራዊ ሃገራዊ ባይቶ ንዲሞክራስያዊ ለውጥን ካለኦት ኣብ መስርሕ ዝተኾልፉ ንኡሳን ምቅርራባት ውዳበታትናን ናይዚ ኣብነት እዮም። እንተኾነ ብዙሓት ዘይተዓወቱ ፈተነታት ነሕልፍ’ምበር፡ ኣብ ዘሰማምዓካ መሰረታዊ ጉዳያት ብውሕዱ ኣብ ንኡስ መደብ ኣትኪልካ፡ ብሓባር ምቅላስ ካልእ መተካእታ ስለ ዘየብሉ በቲ ናይ ቅድሚ ሕጂ ዘይምዕዋት ተስፋ ከይቆረጽና፡ ናይ ሓባር ጽላል ንምርካብ ሃሰስ ካብ ምባል ዓዲ ኣይወዓልናን። እሞ ኣብቲ ናይ ሎሚ ጻዕርናኸ ካብቲ ዝሓለፈ፡ እናተጀመረ ኣብ መወዳእታኡ ከይበጽሐ ክኹለፍ ዝጸንሐ ተመኩሮ ተማሂርናዶ ኣይተመሃርናን? ብጽሞና መዚና ክንምልሶ ዝግበኣና ሕቶ እዩ።
ኣብዚ ሎሚ ሒዝናዮ ዘለና መስርሕ ምፍጣር ጽላል፡ ብመንጽርቲ ሃብታም ተመኩሮና ክንድቲ ካብቲ ዝሓለፈ ክንመሃሮ ዝነበረና ከምዘይተመሃርና ዘርኢ ምልክታት ኣሎ። ግን ድማ ምሉእ ብምሉእ ተስፋ ዘቑርጽ ኣይኮነን። ናይ ሓባር ጽላል ክንምስርተሉ ዝግበኣና ዝነበረ ግዜ ምድጓዩ ግና ብሩህ እዩ። ካብ ሕጂ ንድሕሪት ምስቲ ዝረአ ዘሎ ናይ ቀረባን ርሑቕን ቅልጡፍ ምግልባጥ ፖለቲካዊ ማዕበል እንተዘይተቐላጢፍና፡ እቲ ኣብ ኢድና ዘሎ ዕድል ንሓዋሩ ከይጠፍኣና ዘየስግእ ኣይኮነን። ካብቶም ኣብ መስርሕ ሓድነት ክረኣዩ ዝጸንሑ ድኽመታት፡ ሰፊሕ ሓቛፊ ጽላል ወጢንካ ከተብቅዕ፡ ኣብቲ መንጎ ናእሽቱ ምርጫታት ምውሳድ ሓደ እዩ። እቶም ጐናዊ ናእሽቱ ምርጫታት ነቲ ናብ ሓባራዊ ሰፊሕ መድረኽ ናይ ምምጻእ ውጥን ዘይዕንቅፉ ክኾኑ እንከለዉ ከም ተወሳኺ ዓቕሚ ክተባብዑ ዝግበኦም እዮም። ብኣንጻሩ መተካእታ ናይቲ ኣብ መስርሕ ዘሎ ዝሰፍሓ ዓቕሚ ክጥርንፍ ዝግበኦ ውጥን ኮይኖም ክቐርቡ እንከለዉ ግና፡ ዓንቀፍቲ ምዃኖም ስለ ዘይተርፍ ዝተባብዑ ኣይኮኑን። ስለዚ ኣብዚ ዝሰፍሐ መድረኽ ክንፈጥር ኣብ መስርሕ ዘለናሉ እዋን ኩሎም ብደረጃ ኤርትራዊ ሰልፍታት፡ ውድባት፡ ማሕበራትን ህዝባዊ ምንቅስቓሳትን ዝውሰዱ ናይ ምቅርራብ ስጉምትታት ነቲ ዝዓበየን ዝሰፍሐን ውጥን ብዘይዕንቅፍሉ ቅዲ ክተሓዙ ኣገዳሲ እዩ።
ኣብዚ ከም ሓደ መሰረታዊ መንገዲ ዓወት ናይ ሓባር ጽላል ክንፈጥር ተጸሚድና ዘለናሉ ህሞት፡ መበገሲና እቲ ቅድሚ ክልተ ዓመታት ብለንደንን ሚኒሶታን ዝነቐለ ሰፊሕ ጽላል ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ (ፖሓኤ) ምምስራት እዩ። ኣብዚ መስርሕዚ ካብቲ ናይ ቅድሚ ሕጂ ዘይዕዉት ተመኩሮታትና ውሱን ትምህርቲ ወሲድና ዝሰጐምናዮ ርሕቀት ከም ዘሎ ብሩህ እዩ። ኣብ ሕድሕድ ምክብባርን ዘይምጽልላም፡ ትጽቢት ነዊሑ ኢልካ ኣብ ክንዲ ካብቲ ጉዕዞ ምብኳር እኹል ግዜ ንክትህቦ ምዕጋስ፡ ሓሓሊፉ ናይ ሓባር መልእኽቲ ከተስምዕ ምፍታን ክምጐሱን ናብ ዝበረኸ ደረጃ ክዓብዩን ዝግበኦም ውጽኢት እዮም።
“ስለምናትይ እዩ ናይ ሓባር መቃለሲ መድረኽ ምውናን ክሳብ ክንድዚ ኣድላይ ዝኸውን?” ዝብል ሕቶ መልሱ ርዱእ ኣብ ርእሲ ምዃኑ ብተደጋጋሚ ብብዙሓት ወገናት ዝተባህለን ዝተጻሕፈን እዩ። “በበይንኻ ብጸላኢ ከይትጥቃዕ፡ ፋሕ ዝበለ ሰብኣውን ነገራውን ዓቕምኻ ጠርኒፍካ ኣንጻር ህግደፍ ተዛሪቡ ዘስምዕን ወቒዑ ዘድምዕን ዓቕሚ ንምፍጣር፡ ድሕሪ ውድቀት ህግደፍ ናይ ዝምስረት ብዙሕነታዊ ምምሕዳር ባይታ ምንጻፍ …… ወዘተ” ኣብ ዝርዝር ናይቲ ሰፊሕ መልሲ ካብ እንረኽቦም እዮም። ካብዚ ሓሊፉ ብሓባር ክንቃለስ ምኽኣልና ናይቲ በበይንና ብምዃና ዝሻቐልን ወትሩ ብሓባር ክንቃለስ ዝምሕጸነናን ህዝብና ድምጺ ናይ ምስማዕ ኣካል’ውን እዩ። ብዘይካኡ ኣብ ቅድሚ መዛምድትና ኣብ ክንዲ “ኣየናይ ውድብ ወይ ሰልፊ ምዃና ምፍላይ ክሳብ ዝስእኑና” ፋሕ ኢልና ንቐርብ፡ ንኹልና ብዝውክለና ኣካል ክንቀርብ እንከለና ዝያዳ ሰማዒ ከም እንረክብ ነናይ ገዛእ ርእስና ዲፕሎማሲያዊ ተመኩሮ ዘርኣየና ሓቂ እዩ።
ናብዚ ንዛረበሉን ንቃለሰሉን ዘለና ናይ ሓባር መድርኽ ክንበጽሕ እቲ መንገዲ ልሙጽ ከም ዘይኮነ ንሓልፎ ዘለና ህይወት መስካሪ እዩ። ምኽንያቱ ንብዙሕ መግለጺ ብዙሕነታትና ኣሰማሚዕካ ድምጾምን ስጉምቶምን ሓደ ከም ዝኸውን ንምኽኣል ዝኽፈል ዋጋ ስለ ዝሓትት። እቲ ዝኽፈል ዋጋ ግና ቅርቡነት እንተልዩ ባዕልና እንኽእሎ’ምበር ናይ ካልእ ኣካል ሓገዝ ዝሓትት ኣይኮነን። ካብ ጸቢብ ውደባ ወጺእካ ጉዳይ ሃገርን ህዝብን ቅድሚት ምስራዕ፡ ጸዋርን ሓዳግን ምዃን፡ ቀዳምነታትካ ብንጹር ምስራዕ፡ ኣጀንዳታት ትማሊ፡ ሎምን ጽባሕን ዘይምዝብራቕ፡ ኣብ ክንዲ በቲ ጽባሕ ኣብ ህዝባዊ መድረኽ ዝፍታሕ ፍልልይ ምጥምማት በቲ ሎሚ ዘሰማምዓካ ምቅርራብ፡ ካብቶም ክኽፈሉ ዝግበኦም ኣብ ኢድ ነፍሲ ወከፍና ዘለዉ ዋጋታት እዮም።
ኣብዚ ብሓፈሻ ዓለምና ብፍላይ ከኣ ከባቢና ኣዝዩ ይሕቆን ኣብ ዝሃለወሉ እዋን፡ ኣሰላልፋና ኣበይ ምዃኑ ምፍላጥን ዘዋጸኣና መንገዲ ምልላይን ክሳብ ክንደይ ወሳኒ ምህላዉ ርዱእ እዩ። ከቢቡና ዘሎ ምዕባለታት ሱዳን፡ ሶማሊያ፡ ስግር ኢልካ ናይ የመን፡ ብዝያዳ ድማ ናይ ኢትዮጵያ/ትግራይ ብጥንቃቐን ኤርትራዊ ረብሓ ብዘማእክልን ንምርዳእ ብሓባር ምስጓም ዘይስገር ምዃኑ እዩ ዘርእየና። ኣብዚ ዕዉታት ክንከውን ከኣ፡ ኣብ ክንዲ ተሰናቢድና ናብ ሓድሽ ኣጀንዳታት ምእታው፡ ኣብቲ ጀሚርናዮ ዘለና መስርሕ ምምስራት ሰፊሕ ጽላል ዕዉታት ምዃንን ካብኡ ብዝፍጠር ናይ ሓባር ዓቕሚ ንኹሉ ምግጣሙን ወሳኒ እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ልኡላውነት ኤርትራን ህዝባን፡ ብፍላይ ድሕሪ 1993 ትርጉሙን ዝመጸሉ ውረድ ደይብን ተደጋጊሙ ዝተገልጸን ኣብ ቅድሚ ኩሉ ንጹር ስለ ዝኾነን፡ ኣብዚ እዋንዚ ዝርዝር ዘድልዮ ኣይኮነን። ልኡላዊት ኤርትራ ብመንጽር ትጽቢት ናይቲ ብቓልሱ ዘምጸኣ ህዝቢ “ብኸመይ ትምራሕን ትመሓደርን?” ዝብል ግና፡ ጌና ሕጂ እውን መሰረታዊ ኣጀንዳ ኤርትራውያን ኮይኑ ዝቕጽል ዘሎ እዩ። ስለዚ ኤርትራ ልኡላውነታ ንድሕሪት ዘይምለስን ብምሉእ ሓርነት ንምስናዩ ኣብ መስርሕ ቃልሲ ዘላን ሃገር እያ ዝብል እዩ ሓቀኛ መግለጺኣ።
ኤርትራ ናጻን ልኡላዊትን ክነሳ፡ ኣብ ትሕቲ ኣርዑት ዲክታተርነት ሓመድ ድፋጭኣ እናሰተየት ለውጢ ሃረር ትብል ዘላ ሃገር እያ። ናትና ዝያዳ ስለ ዘሕምመና፡ ደረጃታቱ’ውን ክፈላለ ስለ ዝኽእል እምበር፡ እዚ ኤርትራን ህዝባን ዝሓልፍዎ ዘለዉ ሰብኣውን ዲሞክራሲያውን መሰላት ዝሓረሞ ህይወት፡ ኣብ ካለኦት ህዝብታትውን ዘሎ እዩ። ኣብ ዓለምና ልኡላውያን ኮይነን ኣብ ትሕቲ ምልኪ ዝነብራ ሃገራት ብዙሓት እየን። ብዙሓት ወገናት “ኤርትራ ናይ ኣፍሪቃ ሰሜን ኮርያ እያ” ክብሉዋ ከለዉ፡ ብዘይካኣ ምስኣ ዝመሳሰላን ኣብ ትሕቲ ሓያል ምልኪ ዝነብራን ሃገራት ከም ዘለዋ ዘመልክት እዩ።
ብመሰረቱ ዲክታተርነት፡ ብቐዳምነት በቲ መለኽቲ ኣብ ልዕሊቲ “ህዝበይ” ዝብልዎ ዝፍጽምዎ በደል እዩ ዝግለጽ። ምልኮምን ዓመጾምን ኣብተን ዝመርሕወን ሃገራት መሊኡ ምስ ፈሰሰ ድማ ኣብ ልዕሊ ካለኦት ሃገራትን ህዝብን ብዘውርድዎ ወጽዓ ወይ ኢድ ኣእታውነትን ጎበጣን ይረኤ። ዲክታተራት ንወራራቶም ስልጣንና የቐጽለልናን ሃብቲ የኻዕብተልናን ኢሎም ዝመርጽዎ እምበር፡ ብፈቓድን ምርጫን ህዝቢ ዝትግብርዎ ኣይኮነን። ብፍላይ ኣብ ኤርትራ ዝመርሕ ዘሎ ጉጅለ፡ ዋላ “ንይምሰል’ውን” ኣሰር ህዝባዊ ውክልና ስለ ዘየብሉ፡ ኣብ ውሽጢ ሃገር ኮነ ኣብ ወጻኢ፡ ካብ ድሌት ህዝቢ ወጻኢ ዝኸዶ ርሕቀት ኣዝዩ ነዊሕ እዩ። ሓደ ክዝንጋዕ ዘይብሉ ከም ሳዕቤን ተግባራት ህግደፍ ህዝቢ ኤርትራ ዝኸፍሎ ዕዳ የብሉን ማለት’ኳ እንተዘይኮነ፡ ልኡላውነት ኤርትራ ግን፡ ብዕንደራ ናይዚ ጉጅለ ኣመኻኒኻ ንድሕሪት ኣይምለስን እዩ።
መንግስታት ብኸመይ ናብ ስልጣን ይመጹ ነናቱ ዝርዝር ዘለዎ ኮይኑ፡ ናይ ግዜ ጉዳይ እንተዘይኮይኑ፡ ሓለፍትን ተተካእትን እምበር ነበርቲ ኣይኮኑን። ድሕሪ ምሕላፎም ኣውንታዊ ኣበርክተኦም በቲ ተካኢ ወለዶ፡ ይውረስን ይምዕብልን፡ ኣሉታኦም ከኣ ታሪኽ ኮይኑ ይተርፍ። ካብዚ ሓሊፎም ሒዘምዎ ዝኸዱ ልኡላውነት ሃገር ኮነ ክብሪ ህዝቢ የለን። መንግስታት ኣብ ስልጣን ኣብ ዝህልውሉ ብፍላይ ከም ህግደፍ ዝኣመሰሉ፡ ብሰንኪ ኣመጻጽኣኦም ነብሰ ምትእምማን ስለ ዘይብሎም፡ ብዝሓድሮም ስግኣት ኣብ ህዝብን ልኡላውነቱን እዮም ከም ቁርዲድ ዝለሓጉን ዝሕብኡን። ናይ ህግደፍ ካብ ልቢ ዘይነቅልን ዘይትግበርን ጭረሖ “ንሕና ህዝቢ ንሕና ሃገር፡ ሓደ ልቢ ሓደ ህዝቢ” ከኣ ነዚ ዘመልክት እዩ።
ናይ ህዝቢ ሓላፍነት ዘየብሎም መንግስታት፡ ኣብ ሃገሮም ዘሎ ኩነታት ኣብ ስልጣን ከቐጽሎም ከም ዝክእል ርግጸኛ ኣብ ዘይኮንሉ፡ ናብ ደገ ከመዓድዉን ኣቓልቦ ህዝቢ ንምቕያር ኣብ ዘይጉዳዮም ኢዶም ክሰዱን ባህርያዊ እዩ። ነዚ ዝምልከት ናይ ቀረባ ግዜ ተመኩሮ እንተወስድናኳ፡ ዝተፈላለዩ መንግስታት ናብ ዝተፈላለያ ሃገራት ዘርእይዎ ጣልቃነት ንዕዘብ። ተመኩሮ ሳዳም ሑሴን ኣብ ኩዌት፡ ተግባር ኣሜሪካ ኣብ ዒራቕ፡ ኢድ ኣእታውነት ኣሜሪካ ናብ ኣፍጋኒስታን፡ ከምኡ ከኣ ሶርያ፡ ሊቢያን የመንን ዝሓለፈኦን ዝሓልፈኦ ዘለዋን ሃለዋት ምውካስ ይከኣል። ኢድ ኣእታውነት ጉጅለ ህግደፍ ኣብ ውግእ ኢትዮጵያ/ ትግራይ እውን ካብዚ ፈሊኻ ዝርአ ኣይኮነን። ዕምቆት ናይቲ በቶም ዓመጸኛታት ኣብ ልዕሊ እቶም ግዳይ ዝኾኑ ህዝብታት ዝወርድ ጉድኣት ክፈላለ ይኽእል እዩ። ናይቶም ኣብ ዘይጉዳዮም ዝኣትዉ መንግስታት ተግባር ክኹነን ዝግበኦ እዩ። ብመንጽር ኣህጉራዊ ሕጊ እውን ሃንደስትን ፈጸምትን ናይቲ ኢድ ኣእታውነት ክቕጽዑ ግቡእ እዩ። ካብዚ ሓሊፉ ብምስምስ ዕንደራ ናይቶም ዝዓመጹ መንግስታት፡ ናይተን ዝመርሕወን ሃገራትን ህዝበንን ናጽነትን ልኡላውነትን ኣብ ምልክት ሕቶ ክኣቱ ምኽኑይን ቅቡልን ኣይኮነን።
ኢድ ኣእታውነት ህግደፍ ኣብ ውግእ ትግራይ ህዝቢ ኤርትራ ፈቒድዎን ወሲንዎን ዝተኻየደ ኣይኮነን። እኳ ደኣ እቲ ቀንዲ ከሳርን ተወጻዕን ህዝቢ ስለ ዝኾነ፡ ምስ ኤርትራዊ ፖለቲካዊ ናይ ለውጢ ሓይልታቱ ዝተቓወሞ እዩ። ንኣብነት ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ከም መቐጸልታ ናይቲ ኣብዚ ዛዕባዚ ከንብሮ ዝጸንሐ ገምጋማትን ክሕዞ ዝጸንሐ ርትዓዊ መርገጻትን፡ ብ29 ጥሪ 2022 ኣብ ዘካየዶ ፍሉይ ኣኼባ ማእከላይ ባይቶኡ “ምልካዊ ጉጅለ ህግደፍ ከም መቐጸልታ ናይቲ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ክፍጽሞ ዝጸንሐ ገበናት፡ ኣብ ውሽጣዊ ጕዳያት ኢትዮጵያ ኢድ ብምእታው፡ ነቲ ኣብ መንጐ ክልላዊ መንግስቲ ትግራይን ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ዝተኸስተ ውግእ ንምብላሕ ዝተኽተሎ ኣዕናዊ ፖሊሲ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ትግራይ ዘስዓቦ ብርሰትን ዕንወትን ኩኑን እዩ።” ኢልዎ።
ሰዲህኤ ከምዚ ክብል እንከሎ ኣብ ዘይጉዳይካ ጣልቃ ምእታው ንምቅዋም ጥራይ ዘይኮነ፡ እንተላይ ብመሰረቱ “ውግእ መፍትሒ ናይ ዝኾነ ጸገም ኣይኮነን ንመጻኢ እውን ኣይክኸውንን እዩ” ካብ ዝብል ፖሊሲኡ ብምንቃል እዩ። ዝያዳ ንምብራሁ ኣብ ካልእ ውሳነ መሪሕነት ሰዲህኤ “ኣብ ውሽጢ ኢትዮጵያ ተኸሲቱ ዘሎ ውግእ መበገሲኡ ቅዋማውን ፖለቲካውን ስለዝዀነ፡ ፖለቲካዊ ፍታሕ ክግበረሉ ንጽውዕ። …… ብዝተፈላለዩ ኣህጉራውን ዞባውን ትካላት፡ መንግስታት፡ ሃይማኖታዊ ትካላትን ተጣበቕቲ ሰብኣዊ መሰል ዝዀና ማሕበራትን፡ ነዚ ውግእ ጠጠው ንምባል ዘቕርብዎ ዘለዉ ጻውዒት ሰላም እናደገፍና፣ ብፍላይ ድማ፡ ውድብ ሓድነት ኣፍሪቃ ወሲዱዎ ንዘሎ ናይ ዕርቂ ተበግሶ ኩሎም ወገናት ክቕበሉዎ ነማሕጽን።” ዝበሎ ምውካስ ይከኣል።
ኣብዚ እዋንዚ ኣብ መንጎ ኤርትራን ትግራይን “ከምዚ ኮይኑ፡ ከምዚ ከጋጥም’ዩ፡ ከምዚ ተሰሚዑ” እናተባህለ ብማሕበራዊ መራኸቢ ዝስማዕን ዝንበብን ዘሎ ዘቕስን ኣይኮነን። ሕሉፍ ሓሊፉ ከኣ ብገለ ኣብ ፖለቲካ ዝነጥፉ ተጋሩ፡ ህግደፍ ልኡላውነት ትግራይ ስለ ዝደፈረ፡ ድሕሪ ሕጂ “ናይ ኤርትራ ልኡላውነት ውዱቕ እዩ፡ ኤርትራ ብዝኾነ ኣካል እንተ ተጠቕዐት እውን ልኡላውነታ ተደፊሩ ዘብል ኣይኮነን” ዝዓይነቱ ቅኒት ኣብ መዲያታት የንጸባርቑ ምህላዎም ዘሰክፍ እዩ። ናይዚ ስምዒት መንቀሊ፡ ኤርትራዊ ልኡላውነት ነባሪ ናይ ህዝባ መግለጺ እምበር፡ ህግደፍ ከም ድላዩ ዝጣለዓሉ ከም ዘይኮነ ዘይምርዳእ ወይ ድማ “እንዳፈለጥካ ከምዘይፈልጥካ ኰንካ ምቕራብ” እዩ ክኸውን ዝኽእል። ብፍላይ ኣብ መጻኢ “ልኡላዊት ሃገረ-ትግራይ ክንተክል ኢና” ዝብል ሓሳብ ካብ ዘንጸባርቑ ወገናት ክመጽእ እንከሎ፡ ተጋራጫዊ’ውን እዩ። ስለዚ ብደምን ኣዕጽምትን ዝተነድቀ፡ “ልኡላውነት ኤርትራ፡ ብጥሕሰታት ህግደፍ ኣይመሳመስን” ፡ ሰላማዊ ጉርብትናን ሕውነትን ናብ ንቡር ንምምላስ ድማ ገግደና ንዕመም ዝብል መልእኽቲ ክንልግሰሎም ንፈቱ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኤርትራ፡ ኣብ ምብራቕ ኣፍሪቃ ኣብ ገማግም ቀይሕ ባሕሪ እትርከብ፡ ብስፍሓታ ብደረጃ ኣፍሪቃ ካብ 54 ሃገራት መበል 37፡ ብደረጃ ዓለም ድማ ካብ 234 ሃገራት ኣብ መበል 101 እትስራዕ እያ። ኤርትራ እዚ ሎሚ ሒዛቶ ዘላ ቅርጽን ዶባትን ዝሓዘት መንግስቲ ኢጣልያ ከም ኣካል ወራር ኤውሮጳ ናብ ኣፍሪቃ ብ1 ጥሪ 1890 “ግዝኣተይ” ኢሉ ድሕሪ ምእዋጁን ስምምዓት ምኽታሙን እዩ። ድሕሪ ምድምዳም 2ይ ውግእ ዓለም፡ ኣብ ትሕቲ መግዛእቲ ዝጸንሓ ሃገራት ኣፍሪቃ ናጻ ክወጻ እንከለዋ ዶባተን ምውሳን ዓብይ ጉዳይ ስለ ዝነበረ፡ ውድብ ሓድነት ኣፍሪቃ ኣብ ቀዳማይ ኣኼባኡ ነቲ ኩነታት መዚኑ፡ ምስ ኩሉ ጸገማቱ እቲ መግዛእታዊ ዶባት ጸኒዑ ንክቕጽል ኣጽዲቕዎ እዩ። ዶብ ኤርትራ ምስ ጐረባብታ እውን ኣካል እዚ ውሳነ እዩ። እዚ ውሳነ ናይ ኤርትራ ሃገራውነት ዝተመዝገቦ ፋይል ኣብቲ እዋኑ ንድሕሪት ከምዘይምለስ ዝዓጸወ ተረኽቦ እዩ።
እንተኾነ መግዛእታዊ ሓይልታት ኢትዮጵያን ተሓጋገዝቶም ተረባሕትን፡ ንታሪኽን ሓቅን ጠማዚዞም ነዚ ዝተዓጽወ ፋይል ከፊቶም ንኤርትራ ካብ ሃገርነታ ኣውሪዶም ዓምጺጾም ናብ ኢትዮጵያ ከእትውዋ ፈቲኖም። ንህዝቢ ኤርትራ ነዚ ውዲቶም ተቐቢሉ ንክርዕሞ ብብዙሕ መተዓሻሸዊ መብጸዓታት ፈቲነሞ። ምስ ኢትዮጵያ ብፈደረሽን ምቑራን ድማ ሓደ ካብቲ ፈተነታት ነይሩ። እንተኾነ ህዝብና ነቲ ካብ ኤርትራዊ ሃገርነቱ ዘውርድ ውሳነ ኣይተቐበሎን ጥራይ ዘይኮነ፡ ኤርትራ ከም ሃገር ንምውሓሳ ቃልሲ መሪጹ። እዚ ቃልሱ ከኣ ብዙሕ ውረድ ደይብ ሰጊሩን ክቡር ዋጋ ከፊሉን ተዓዊቱ ኤርትራ ብ1991 ናጻ ሃገር ኮይና። እዚ ተረኽቦዚ ነቲ ካብ ቀደሙ እውን “ሃገርነት ኤርትራ” መዝጊቡ ተዓጽዩ ብኽብሪ ዝተዓቀበ ፋይል ዝያዳ ዓጽይዎ። እቲ 1,062,410 ኤርትራውያን ዝተሳተፍዎ ካብኣቶም 99.83% “እወ ንናጽነት” ዘድመጽሉ ረፈረንደም ድማ ነቲ ፋይል ዳግማይ ከምዘይግንጸል ኣትሪሩ ከቲምሉ።
ድሕሪዚ ነቲ ዝተዓጽወ ፋይል ገንጺልካ፡ ንኤርትራዊ ሃገርነትን ልኡላውነትን ክትቅይር ምህቃን ስለ ዘይዕወት፡ ንሃቀንቱ ካብ ምድካም ሓሊፉ ዘምጸኦ ለውጢ የብሉን። ምስዚ ኩሉ ግና፡ ናይ ገለ ኣካላት ዘይርትዓዊ ሃቐነታት ክሳብ ሎሚ’ውን ዓዲ ኣይወዓለን። እቲ ሃቐነታት ካበይን ስለምንታይን ይመጽእ ኣሎ ርዱእ እዩ። ታምራት ነገራ ዝተባህለ ጋዜጠኛ “ኤርትራ ኣብ ውግእ ምስ ትግራይ ምስ ደኸመትልና ስንና እናመወጽና ኢና ናብ ኣስመራ ንጐዓዝ” ዝበሎ፡ ቀዳማይ ሚኒስተር ዶር ኣብይ ኣሕመድ ዓሊ፡ ሓደ እዋን “ምስ ኤርትራ ክንድመር እንከለና ዓሰብ ንካፈል” ካልእ ግዜ ድማ “ትግራይ ንሓጺር ግዜ እያ ተዓጽያ፡ ኢትዮጵያ ግና 30 ዓመታት እያ ተዓጽያ ስለዚ ድሕሪ ሕጂ ክመውት ዝደሊ ንኣፍደገ ባሕሪ እዩ ክመውት ዝግበኦ” ዝበሎ፡ ደደቢት ናይ ዝተባህለት መዲያ ኣካየድቲ “ቀይሕ ባሕሪ ብታሪኽ ናይ ትግራይ እዩ” ኢሎም ዝመጐትዎ፡ ኣብዚ ቀረባ ግዜ ድማ ምክትል ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ኣቶ ደመቀ መኮነን ዘንጸባረቖ ናይ “ንስምምዕ ኣልጀርስ ዳግመ-ርኢቶ ክንገብረሉ ኢና” ዝብል ዝንባለ፡ ደሚርካ ክምዘን እንከሎ፡ እቲ ዝተዓጸወ ፋይል ናይ ምግንጻል ሃቐነ ካብ ገለ ኢትዮጵያውያን ዝመጽእ ዘሎ ምዃኑ ብሩህ እዩ። ምስዚ ግና ኣብ ልኡላውነት ኤርትራ ዘይዕጸፍ ቃል ዘለዎም ኢትዮጵያውያን ወገናት የለዉን ማለት ግን ኣይኮነን። ክልላዊ መንግስቲ ትግራይ ብምኽንያት መበል 31 ዓመት ዝኽሪ ናጽነት ሃገርና ናብ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ዘመሓላለፎ መልእኽቲ ዮሃና “…..ህዝቢ፡ ሰራዊትን መንግስትን ትግራይ፡ ኣብ ናጽነትን ልኡላውነትን ህዝቢ ኤርትራ ነቕ ዘይብል ጽኑዕ ህዝባዊ መስመሮም ንጻት ዘይሸራረፍን ቅዋሞም ደጊሞም የረጋግጹ……” ብዝብል ዘስፈሮ ኣብ ሓቂ ዘትከለ ርትዓዊ መርገጽ እዩ።
ከምቲ “ወደን ከይሓምያስ፡ ሰበይቲ ወደን ይሓምያ” ዝበሃል ከይኮነና፡ እቲ ድሌት ኣብቶም ዓው ኢሎም ዝዛረቡ ዘለዉ ዝነበረኳ እንተኾነ፡ ዝተዓጽወ ፋይል ንምግንጻል ዘተባብዕዎም ዘለዉ ካብ መራሒ ህግደፍ ጀሚርካ ዝተፈላለዩ ኤርትራዊ ኣካላት ከምቲ “ኣድግስ ሃሊላ በላዒኣ ትጽውዕ” ዝበሃል ዘርእይዎ ዘለዉ ኤርትራዊ ሃገርነትን ልኡላውነትን ዝፍሑቕ ዝንባለታት ከም ዘጋደዶ ዝከሓድ ኣይኮነን። ህልዊ ዕርክነት ህግደፍን ፋኖ ኣምሓራን ናይዚ ምልክት እዩ።
እዚ ንድሕሪት ናይ ምምላስ ስምዒት ንክኽሰት ናይ ኢትዮጵያ ኣፍደገ ባሕሪ ዘይምህላው ምዃኑ ክንጸባረቕ ጸኒሑ እዩ። ኣፍደገ ባሕሪ ዘይምህላው ኣብ ኢትዮጵያ ዝተጀመረ ዘይኮነ ብደረጃ ዓለም 44 ሃገራት ኣፍደገ ባሕሪ ከም ዘየብለን ይፍለጥ። ካብዘን ኣፍደገ ባሕሪ ዘየብለን ሃገራት እተን 16 ኣብ ኣፍሪቃ ዝርከባ እየን። ካብተን ኣፍደገ ባሕሪ ዘየብለን ሃገራት ዓለም ዝሰፍሐት ቀዳመይቲ ካዛኪስታን ክትከውን እንከላ ዝበዘሐ ህዝቢ ዘለዋ ከኣ ኢትዮጵያ እያ። ዝበዝሐ ህዝቢ ምውናን ግና ሕጊ ኮይኑስ ናይ ካልእ ኣፍደገ ባሕሪ ክውንን ዘኽእል ኣይኮነን። ኢትዮጵያ ካብ መዋስንታ፡ ኤርትራ ጥራይ ዘይኮነት፡ ሱዳን፡ ኬንያ፡ ጅቡትን ሶማሊያን እውን ኣፍደገ ባሕሪ ኣለወን።
እቲ ሓቂ እዚ እንከሎ ደኣ “ስለምንታይ እቲ ናይ ኣፍደገ ባሕሪ ይግበኣኒ ዝንባለ ናብ ኤርትራ ይዓዝዝ?” ዘዛርብ እዩ። ሓቂ እዩ ንኤርትራን ኢትዮጵያን ዘቀራርበን ታሪኽ ኣሎ። እንተኾነ እዚ ታሪኽ ኤርትራ ናብ ኢትዮጵያ ወይ ኢትዮጵያ ናብ ኤርትራ ክጽንብር ዝኽእል ሕጋዊ ሓይልን ትርጉምን የብሉን። ኣብ ኤርትራን ኢትዮጵያን ብባህሊ፡ ቋንቋ፡ ዓሌትን እምነትን ዝተኣሳሰሩ ጐረባብቲ ህዝብታት ኣለዉ። ኣብ ማሕበራዊ፡ ንግዳውን መውስቦን እውን ርክባት ኣለዎም። እንተኾነ እዚ ኩሉ ተመሳሳልነቶም ተደማሚሩ፡ ካብ ጥቡቕ ጉርብትናዊ ምቅርራብ ሓሊፉ፡ ዓለም ለኻዊ ዶባት ኣፍሪሱ ዜጋታት ሓንቲ ልኡላዊት ሃገር ዘብሎም ኣይኮነን። እዚ ናይ ህዝብታት ምምስሳል ኤርትራ ምስ ሱዳንን ጅቡትን እውን ኣለዋ። ኢትዮጵያ ከኣ ምስ ሱዳን፡ ኬንያ፡ ጅቡቲ፡ ሶማልያን ደቡብ ሱዳንን ኣለዋ።
ጉዳይ ቁጠባዊ ተጠቃምነት እንተኮይኑ፡ ዘለናዮ ዘመን ምስ ጐረቤትካ ጥራይ ዘይኮነ ምስ ርሑቕ እውን ክትዛመድ ዘገድድ እዩ። ኤርትራ ከም ምስተን ካለኦት ጐረባብታ፡ ምስ ኢትዮጵያ ትካላዊ ደረጃ ብዘውሓሰ ኣብ ሓባራዊ ረብሓ ዝተሰረተ፡ ቁጠባዊ፡ ማሕበራውን ንግዳውን መዳያት ዝምድና ክትገብር ምርጫኣ ዘይኮነ ግደታኣ እዩ። ጉዳይ ተጠቃምነት ወደባትን ባሕርን እውን ካብዚ ወጻኢ ዝርአ ኣይኮነን። ኤርትራ ንወደባታ ክጥቀማሉ ካብ ዝኽእላ ሃገራት ሓንቲ ኢትዮጵያ ስለ ዝኾነት እሞ እቲ ጠቕሚ ናይ ሓባር ስለ ዝኾነ ክትጉስጉሰሉ እውን ዝግበኣ እዩ። ኮታ እቲ ዝምድና ናይ ኣቕራባይ ዓዳጋይን እዩ። ስለዚ ተጠቃሚ ወደብ ዝልምነሉ ኤርትራ ከኣ ትልመነሉ ጌርካ ምርኣዩ ግጉይ እዩ። እዚ ናይ ሓባር ተጠቃምነት ጥዕናኡ ዝሓለወ ንክኸውን ድማ ፡ “ዝተዓጽወ ፋይል ምግንጻል፡ ዘይዕወት ሃቐነ” ዕንቅፋትዩ’ሞ ይተኣለ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ዝኽሪ 24 ጉንበት 1991፡ ኤርትራ ካብ ባዕዳዊ መግዛእቲ ናጻ ዝወጸትላ ዕለት ስለ ዝኾነት፡ ዮሃና ንመላእ ህዝብና።
መሰረታዊ ዕላማ ቃልስና ናጽነት፡ ባዕዳዊ መግዛእቲ ኣልጊስካ ጨቋንን ተጨቋንን ዘይብላ፡ ሰላምን ብልጽግናን ዝሰፈና፡ ብዲሞክራስያዊ ስርዓት እትመሓደር ሃገር ምርግጋጽ እዩ ነይሩ። ድሕሪ ምርግጋጽ ናጽነት፡ ህዝብና ነቲ ሓቢርካ ሃገር ንምህናጽ ተቐሪብሉ ዝነበረ ምዕራፍ ቃልሲ፡ ከም ውሁብ ወሲድዎ ስለ ዝነበረ ከም ዝዕወት ትስፉው ነይሩ። ኣብ ተመኩሮ ህዝቢ ኤርትራ፡ ባሕቲ መስከረም 1961ን 24 ጉንበት 1991ን ክልቲአን ታሪኻውያን ዕለታት እየን። እታ ቀዳመይቲ ብምብሳር ሰውራ፡ እታ ካለኣይቲ ከኣ ድሕሪ ናይ 30 ዓመታት መሪር ቃልሲ ናጽነት ኤርትራ ብግሃድ። እቲ ኣብ መንጎ እዘን ታሪኻውያን ኣጋጣምታት ዝነበረ፡ ናይ 30 ዓመታት ጉዕዞ ብኣዝዩ ብዙሕን ረቀቕትን ውረድ ደይብ ዝተመልአ ምንባሩ ፍሉጥ እዩ። ኩሉቲ ኣብ መንጎ እዘን ዕለታት፡ ዝሓለፈ ግዜ፡ ዝተኸፍለ ዋጋ፡ ዝተወፈየ መስዋእትነት፡ ዘጋጠመ ዕንወት፡ ብርሰትን ዝሰዓበ ስደትን ምምዝባልን፡ ምእንቲ ሃገራዊ ናጽነትን ሰንሰለታዊ መግዛእቲ ሓንሳብን ንሓዋሩን ምውጋድን ስለ ዝነበረ፡ ህዝቢ ኤርትራ በቲ ዝነበሮ ፍቕሪ ሃገርን ቅሩብነት ንቃልስን ኤርትራ ድሕሪ ናጽነት ኣብ ሓጺር ግዜ ኣብ ዝሓሸ ኩነታት ከም እትበጽሕ ልዑል ተስፋ ነይሩ።
ቃልሲ ንምህናጽ ሃገረ-መንግስቲ ድሕሪ ናጽነት፡ ካብቲ ናይ ግዜ ብረታዊ ቃልሲ ዝተፈልየን ዝተሓተ ዋጋ ዝሓትትን ክኸውን እዩ ዝብል ትጽቢት ህዝብና እዩ ነይሩ። ካብቲ ተስፋ ዘሕደረ ምኽንያታት፡ እቲ ቃልሲ ኣንጻር ባዕዳዊ ሓይሊ ዘይምዃኑን ከም ውጽኢት ናይቲ ቃልሲ ድሕሪ ናጽነት ኩሎም ኤርትራውያን ማዕረ ተጠቀምቲ እዮም ዝብል እምነት ስለ ዝነበሮ ምጥቃስ ይከኣል። ኣብ ናይ ድሕሪ ናጽነት ቃልሲ ምህናጽ ሃገር፡ ዓቕሚ እንተዘይጐዲሉና፡ ንመሰል ኤርትራውያን ኣዋሲኑ ስልጣኑ ቅድሚት ዝሰርዕ ስሱዕ ምምሕዳር ክህሉ ኢዩ ዝብል ግምት ኣይነበረን። ኣብ ፖለቲካ ኤርትራ ንኹሉ ብሒቱ “ኢርትራ ነዓይ ጥራይ” ዝብል ግጉይ ኣሰላልፋ ክህሉ ትጽቢት ኤርትራውያን ኣይነበረን። እዚ ዘመልክቶ ከኣ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ትሕቲ ምምሕዳር ኣብ ምምጻእ ናጽነት ግደ ዝነበሮም ተጋደልቲ ደቁ፡ ኩነታት ከምቲ ዝኾኖን ዝኾኖ ዘሎን ከጋጥም እዩ ዝብል ስግኣት ዘይነበሮ ምዃኑ እዩ። እንተኾነ ካብ ቅድም እቲ ብግብሪ ዝተራእየ ኩነታት ከየጋጥም ስግኣት ዝሓደሮም፡ ብዓንተቦ ንምግትኡ ዝተቓለሱ ፖለቲካዊ ውድባትን ግዱሳት ባእታታትን ነይሮም ኢዮም።
ሕማቕ ኣጋጣሚ ኮይኑ፡ ድሕሪ ናጽነት ወርሒ ኣብዘይመልአ ግዜ፡ ሓቀኛ ጸረ ህዝቢ ባህርያቱ ሓቢኡ ዝጸንሐ፡ ደሓር ግና ብጋህዲ ሕድሪ ሰማእታት ዝጠለመ፡ ቅድሚ ኩሉ ኣብ ስልጣን ምቕጻል ዝሰርዐን ንህዝቢ ሕማቕ ክፈዲ ዝተዓጥቀን ጉጅለ ካብ ትጽቢት ሓፋሽ ህዝቢ ኤርትራ ወጻኢ ተጋሂዱ። እነሆ ከኣ እቲ ብህዱእ ኩነታት ክካየድን ብውጽኢቱ ኩሎም ኤርትራውያን ብማዕረ ዝጥቀምሉን ክኸውን ትጽቢት ዝተገብረሉ ቃልሲ ምትካል ሃገረ-መንግስትን ቅዋማውን ዲሞክራስያውን ምምሕዳርን “ዘይበልናዮ ኮነ” ከም ዝበሃል፡ መልክዑ ቀይሩ ብኣንጻሩ ኮይኑ። እምበርከ ከምቲ ብረታዊ ቃልሲ ኣብ 30 ዓመታትከ ክውዳእ ድዩ ኣይፋሉን? ንዝብል ከኣ እነሆ መበል 31 ዓመቱ ሒዙ። ብመንጽር ዝተኸፍለ ዋጋ ክምዘን እንከሎ እውን፡ ኣብ ኩሉቲ ድሕሪ ናጽነት ዝተኣጉደ፡ ግና ከምኡ ክኸውን ዘይነበሮ ውግኣት፡ ካብቲ ኣብቲ ኣብ ናይ 30 ዓመታት ጉዕዞ ቃልስና ዝተኸፍለ ዋጋ ዝበዝሐን ዝኸበረን እዩ። ጌና ኣንጠልጢሉ ዘሎ ሓደገኛ ናይ ጥፍኣት ደበና ከኣ ውጻኢቱ ከም ዘጋድዶ ከም ዝኽእል ኣብ ግምት ምእታው ዘድልዮ እዩ።
ርሑቕ ከይከድና፡ ኣብዚ ንዝክሮ ዘለና መበል 31 ዓመት መዓልቲ ናጽነት ኤርትራ ኮይና፡ ብዛዕባ እዚ ዝሓለፈ ናይ 61 ዓመታት በሊሕ ቃልሲ ከነስተንትን ናይ ግድን እዩ። ምስትንታን ብድፍኑ ዘይኮነ፡ “በየን መጺእና?፡ ኣብ ከመይ ኩነታት ኣለና?፡ እንታይከ ይጽበየና ኣሎ?” ኢልና ክንሓትትን ክንምልስን ግቡእ እዩ። ቀንዲ ጠመተና ከኣ እተን፡ “ኣበይ ኣለና? እንታይከ ይጽበየናሎ?” ዝብላ ሕቶታት ክኾና ይግበአን። ምስ ቃልሲና ምንውሑን ብሰንኩ ሃገርናን ህዝብናን ንቑልቁል ይንቆቱ ምህላዎምን ሻቕሎት ኩልና፡ ንለውጢ ንቃለስ ዘለና ኤርትራውያን ዝያዳ ኣብ ዝዓረገሉ ደረጃ ኢና ዘለና። ካብዚ ብምንቃል ከኣ ህግደፍ ኣብ ምውጋድ ተጸሚዶም ዘለዉ ወገናት፡ “ካብዚ ዘለናዮ ናብ ዝሓሸ የሰጋግረና” ብዝብል፡ መዋጽኦ ዝብልዎ ክእምሙ ባህርያዊ እዩ። ህግደፍን ደገፍቱን ግና በዚ ሒዘምዎ ዘለዉ ኣገባብ ክዕዘሩ እምበር ከመዛዝኑ ኣይንጽበዮምን ኢና።
ኣቐድም ኣቢሉ ከም መቐጸልታ ናይቲ ኣብ ተመኩሮና ዝተራእየ፡ ብሓባር ከቃልስ ዝኽእል ሰፊሕ ጽላል ናይ ምርካብ ጻዕሪ፡ ሎሚ እውን ዕማም ኤርትራውያን ሰልፍታት፡ ውድባት፡ ግንባራትን ህዝባዊ ምንቅስቓሳትን ኮይኑ ዘሎ እዩ። ተበግሶ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ (ፖሓኤ)፡ ኣብ ሕድሕድ ዝነበረ ምጽልላም፡ ምጥቕቓዕን ምንጽጻግን ዘህደአ ምዃኑ ዘይከሓድ እዩ። ምስዚ ግና ትሕቲ ትጽቢት ናይ ለውጢ ኣጀንዳና ምህላዉ ተረዲኡ ተገዳስነቱ ኮነ ቅልጣፈኡ ናይ ምዕራይ ሓላፍነቱ ኣብ ቅድሚኡ ተገቲሩ ዘሎ ምዃኑ ኣብዚ ታሪኻዊ ኣጋጣሚ ምዝካሩ ኣገዳሲ እዩ። በዚ ኣጋጣሚ፡ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ከም ወትሩ ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ሓይልታት ብሓባር ዝቃለስሉ መድረኽ ንምምስራት ኣብ ዝግበር ቃልሲ ከይሰልከየ ኩሉ ካብኡ ዝድለ ከበርክት ቅሩብ እዩ።
ኣብ ደንበ ተቓውሞ ኤርትራ ክረኣዩ ካብ ዝጸንሑ ድኽመታት ሓደ፡ ኣብ ክንዲ ኣብ ዝሓዝካዮ መስርሕ ስንኻ ነኺስካ፡ ፍልልያትካ ኣጻቢብካን ኩሉ ዓቅምኻ ጸንቂቕካን ኩሉ ዕድላት ተጠቒምካ ኣብ ዝብጻሕ ምብጽሑ፡ ናይ “ንበይነይ” ኣገባብ ምኽታል እዩ። ካብ ከምዚ ዓይነት ደውታን ምትፍናንን ንምውጻእ፡ ተደኲኑ ዝጸንሐ ብምፍራስ ዘይኮነ፡ ንጉዳያት ቅደም ተኸተል ኣትሒዝካ፡ ኣብቲ ዝጀምርካዮ ምድማዕን ነቲ ዝመጽእ ምዕባለ ነቲ ቅድም ዘመዝገብካዮ ብዘይሃስን ሓቢርካ ብምግጣሙ ክኸውን ይግበኦ። ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ ንኹሉ ተበግሶታት፡ ነቲ ክሳብ ሕጂ ዝተነጽፈ ኣውንታዊ ባይታ ብዘይጻረር ኣገባብ ከመሓድሮ ናይ ግድን እዩ።
እቲ ካልእ ንመበል 31 ዓመት ናጽነት ኤርትራ ክንዝክር እንከለና ጓሲናዮ ዘይንሓልፍ፡ ሎሚ እውን ብሓፈሻ ኣብ ዞባና ብፍላይ ከኣ ኣብ ኢትዮጵያ-ትግራይ ዝካየድ ዘሎ ውግእ እዩ። እዚ ንኤርትራ ብቐንዱ ጉዳይ ጐረቤት እዩ። ጽልዋኡ ኣብ ጉዳይና ግና ምስቲ ንሃገርና ዝሕምስ ዘሎ ጉጅለ ተሳታፊኡ ምህላዉ ከም ታራ ናይ ጐረቤት ዋኒን ንወስዶ ዘይኮነ፡ ግቡእ ግምት እንህቦ እዩ። ብሰንኪ ኣተሓሕዛ ጉዳይ ትግራይ ዘይምስምማዕ፡ ኣብቲ ቀንዲ ኤርትራዊ ዛዕባና ተረሓሒቕና መፍቶ ህግደፍ ከይንኸውን ውሕልነትን ምስትውዓልን ዝሓተና ዘሎ እዩ።
ብናጽነትና ንሕበን፡
24 ጉንበት 2022
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣጀንዳ ህዝቢ ኤርትራ ካብ ነዊሕ ግዜ ጀሚሩ፡ ካብ ናይ ገዛእ ርእሱ ዕድል ባዕሉ ምውሳን ወጻኢ ኮይኑ ኣይፈልጥን። ድሕሪ ምዝዛም 2ይ ውግእ ዓለም ጉዳይ ኤርትራ ዓለምለኻዊ መልክዕ ኣብ ዝሓዘሉ እዋን ዝተፈላለዩ ወገናት ኣብቲ ጉዳይ ነናቶም ድሌትን ረብሓን ክነብሮም እንከሎ፡ ህዝቢ ኤርትራ ግና ካብ ናይ ገዛእ ርእሱ ዕድል ባዕሉ ምውሳን ወጻኢ ካልእ ኣጀንዳ ኣይነበሮን። እንተኾነ ኣጀንዳኡ ቅኑዕን ፍትሓውንኳ እንተነበረ፡ ዓቕሙ ውሱን ስለ ዝነበረን ኣንጻሩ ዝተሰለፉ ዘራያት ስለ ዝበዝሕዎን ከዕውቶ ኣይከኣለን።
ህዝቢ ኤርትራ ኣጀንዳኡ ቅኑዕ ስለ ዝነበረ፡ ብዘይካ ዘዕውተሉ ዓቕሚ ንምፍጣር ምቅላስ ካልእ መተካእታ ኣይነበሮን። ስለዚ ስልቲ ቀይሩ ቃልሱ ክቕጽል ናይ ግድነት ኮይንዎ። በዚ መሰረት ኣብቲ መሪር ብረታዊ ቃልሲ ንናጽነት ምስተጸምደ እውን ብዘይካቲ ካብ ቅድም ዝሖዞ ኣጀንዳ ካልእ ኣይነበሮን። ብኣንጻሩ ሓይሊ መግዛእትን ዓንገልቱን ኣጀንዳኦም ኣንጻር ኣጀንዳ ህዝቢ ኤርትራ ከም ዝነበረ ኣብቲ ምርብራብ ተራእዩ እዩ። ኣብቲ ን30 ዓመታት ዝቕጸለን ናይ ዝተፈላለዩ ወገናት ኣጀንዳ ዘፍሸለን መሪር ቃልሲ ከኣ ትብዓት፡ ጽንዓትን ተስፋ ዘይምቑራጽን ተወሲኽዎ ኣጀንዳኡ ቅኑዕ ስለ ዝነበረ፡ ህዝቢ ኤርትራ ካብቲ ቅድሚኡ ዝነበረ ምዕራፋት ተማሂሩ በቲ ዝንጸባረቕ ዝነበረ ፍልልያቱ ከይተዓንቀፈ ሓድነቱ ሳላ ዘደልደለ ተዓዊቱ።
ድሕሪ ናጽነት ኣጀንዳ ህዝቢ ኤርትራ ዝያዳ ንጹር ነይሩን ኣሎን። ንሱ ከኣ ቀጻልን ሕድሪ ሰማእታት ዘየዕብርን ሰላም፡ ዲሞክራሲ፡ ልምዓትን ህድኣትን ዘውሕስ ሃገረ መንግስቲ ኤርትራ ምህናጽ እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ካብቲ ብሰንኪ ሰንሰለታዊ መግዛእትን መሪር ቃልስን ሓዲርዎ ዝነበረ ሽቑርርታ ድሒኑ ርእሱ ኣቕኒዑ ዝኸደላ፡ እግሩ መሊኡ ዝረግጸላን ኣፉ መሊኡ ዝዛረበላን ሃገር ምህናጽ ኣጀንዳኡ ኮይኑ። እንተኾነ ንዓኡ ዝመስል ግና ድማ ምስቲ ናቱ ዝጻረር ዝኣጀንዳኡ፡ ብኢደወነኑ ኣብ ስልጣን ዝተኾየጠ ዓመጸኛ ጉጅለ ኣጋጢምዎስ እቲ ጉዕዞ በቲ ዝተጸበዮ ኣይቀጸለን። ህዝቢ ኤርትራ ድሕሪ ናጽነት ከም ኣብ ግዜ መግዛእቲ ካብ ናቱ ዝተፈልየ ዝኣጀንዳኡ ኤርትራዊ ጸላኢ ከጋጥሞ ካብ ትጽቢቱ ወጻኢ ስለ ዝነበረ፡ ከም ዝደንጸዎ በብግዜኡ ክገልጾ ዝጸንሐን ዘሎን እዩ። ኣጀንዳታት ጸላእቲ ህዝቢ ኤርትራ ካብ ግዜ መግዛእቲ ክሳብ ህግደፍ፡ በብግዜኡ ዝተፈላለዩ መልከዓት ዝሕዙ ቀንዲ ሸተኦም ግና ወጽዓ ህዝቢ ምግዳድ እዩ። ኣጀንዳ ህዝቢ ኤርትራ ግና ዘይቅየርን ካብ ክሊ ኣብ ኩሉ መዳያት ናይ ገዛእ ርእሱ ዕድል ባዕሉ ምውሳን ኣላጊሱ ዘይፈልጥ እዩ።
ህዝቢ ኤርትራ ቅድም ኣጀንዳኡ ምጭባጥ ሃገራዊ ናጽነቱ ነይሩ ኣረጋጊጽዎ ድማ። ድሕሪ ናጽነት እውን ምስ ግዜን ምዕባለን ኣብ ዝርዝሩን ኣተገባብርኡን ይፍለ እምበር፡ ኣጀንዳኡ ካብዚ ዝተፈልየ ኣይኮነን። ክዝርዘር እንከሎ ከኣ ሕገ-መንግስታዊ፡ ብዙሕነታዊ፡ ብህዝባዊ ተሳትፎ ዝካየድ ዲሞክራሲያዊ ምርጫ፡ ልዕልና ፍትሕን ምኽባር መሰላትን ዘውሕስ ምምሕዳር ምትካል ካብ ዝብሉ ወጻኢ ኣይኮነን። ኣጀንዳ ህግደፍ ግና ኣብ ዝርዝሩ ክንኣቱ ከይተገደድና፡ ቀንዲ መርኣያኡ ምትራር ኣዕኑዱ፡ ወጽዓ፡ ግህሰት፡ ጥልመትን ምጽሕታር ህውከትን ኮይኑ፡ ኣንጻር ኣጀንዳ ህዝቢ ኤርትራ ዝስለፍ እዩ። ካብዚ ብምንቃል እዩ ከኣ “ምስ ህግደፍ ምስላፍ ኣንጻር ህዝቢ ኤርትራ ምስላፍ እዩ” ኢልካ ምድምዳም ዘየጸግም።
ህዝቢ ኤርትራ ምስ ርሑቕ ኮነ ምስ ቀረባ፡ ሰላም፡ ምድግጋፍ፡ ናይ ሓባር ረብሓን ኢድ ዘይምትእትታውን ዝመሰረቱ ዝምድና እዩ ምርጫኡ። ብፍላይ ምስ ጐረበቱ ንዝህልዎ ዝምድና ኣዕዚዙ ክገልጽ እንከሎ “እንተ ክትድቅስ ጐረቤትካ ይደቅስ” እዩ ዝብል። ብኣንጻሩ ምስ ጐረቤትካ ዘይምቅዳውን ምስሕሓብን ዘኸትሎ ኣሉታዊ ሳዕቤን ክገልጽ እንከሎ “ምስ ዓጋም ዝተጸገዐት ቆልቋልሲ ክትነብዕ ትነብር” ኢሉ ይምስል። ኣጀንዳ ህግደፍ ኣብዚ መዳይዚ’ውን ብኣንጻሩ፡ ንጹርነት ዘይብሉ፡ ካብ ህዝቢ ዝተሓብአ፡ ዘይትካልዊ፡ ህዝቢ ዘይኮነ ገዛኢ ግንባር ዝማእከሉ፡ ናይ ሓባር ተጠቃምነት ዘየበርኽ፡ ክጅመር እንከሎ ዝሕባእ ክፈሻል እንከሎ ከኣ ዝቕላዕ ኣገባብ እዩ ዝኽተል።
ኣብ መንጐ ኤርትራን ጐረባብታን ካብ ነዊሕ ግዜ ዝጸንሐ ዝያዳ ድማ ሎሚ ዝቃላዕ ዘሎ ናይ ሕጓ ዝምድናታቱ ነዚ ዘመልክት እዩ። ኢትዮጵያ ብኢህወደግ ክትምራሕ እንከላ ዝነበረ ስዉር ኣጀንዳ ዝምድናኡ፡ መዓስ ከም ዝተቓለዐን እንታይ ሳዕቤን ከም ዘኸተለን ናይ ቀረባ ግዜ ተዘክሮ እዩ። ናይቲ ህዝቢ ኤርትራ “ስለምንታይ ህግደፍ ካብ ተመኩሮኡ ዘይመሃር” ብዝብል፡ ከእውየሉ ዝጸንሐ ዝምድና ህግደፍን ብልጽግናን ኣጀንዳ መጻኢ ዕድል እንታይ ከም ዝኸውን ከኣ ክቃላዕ ዝጀመረ ይመስል። ምልክታቱ ከኣ ዘየቕስንን ናብ ደሓን ዘይምዕብልን ምዃኑ ዝግመት እዩ። እቲ ኣዝዩ ዘተሓሳስብ ድማ ናይቲ ብሰንኪ ዘይህዝባዊ ኣጀንዳ ህግደፍ ከጋጥም ዝኽእል ዕዳን ውድቀትን ንህዝብና እውን ዝልክሞ ምዃኑ እዩ። ብሰንኪ ናይ ህግደፍ ኣብ ውግእ ትግራይ ዘሊልካ ምእታው ድሮ ዘኽቲመን ዘለዋ ስድራቤታት ኤርትራን ጌና ዝስማዕ ዘሎ ሻቕሎትን ከኣ ናይዚ ኣብነት እዩ።
እቲ ካልእ ኣጀንዳ ህዝቢ ኤርትራ ንዘቤታዊ ጉዳይካ ቀዳምነት ኣብ ምሃብ ዘተኩር እዩ። ህዝብና ኣብ ረብሓኡ ዘትከለ ብናቱ ተሳትፎ ፖለቲካዊ፡ ቁጠባውን ማሕበራውን ጽኑዕ ባይታ ክንጸፈሉ እዩ ዝደሊ። እቲ ምስ ካለኦት ዝገብሮ ዝምድናታትን ምትሕግጋዝን ድማ ካብቲ ኣብ ኤርትራዊ ባይታ ዝተሰረተ ህንጸት ዝነቅልን ንዓኡ ዝያዳ ዘራጉድን ክኾነሉ ይብህግ። ብኣንጻሩ ህግደፍ ጉዳይ ኤርትራ ቀዳምነቱ ኣይኮነን። ኣብ ክንዲ ምስ ንኤርትራ ዘተሃንጽዎ፡ ምስ ንኢጋድን ካለኦት ዞባዊ ትካላትን ዘፋርስዎ ክመሓዞ ይጽዕር። ኣብ ክንዲ ሕቶ ህዝቢ ኤርትራ ንምምላስ፡ ፍትሒ ዝሰፍነሉን ዲሞክራስያዊ ባይታ ዝንጸፈሉን ዕድል ምምድማድ፡ ኣብ ካለኦት ሃገራት እውን እንተኾነ ምርጫ ፈጺሙ ከይካየድ፡ እንተ ወሓደ ከኣ ምስምሳት ብምፍጣር ከም ዝደናጐ ይመክርን ውዲት ይኣልምን። እንተኾነ እተን ካለኦት ሃገራት ኤርትራ ስለ ዘይኮና፡ ዘዝፈተኖ ክፈሽሎ ጸኒሑ። ናይዚ ቀረባ ግዜ ናይ ኢትዮጵያን ሶማሊያን ኩነታት ናይዚ ኣብነት እዩ። ኣብ ሱዳንን ካለኦት ናይዚ ዞባ ሃገራት ዝኣልሞ ዘሎ ተንኮል እውን ተወሳኺ ፍሽለት ከሰክሞ እዩ።
ስለዚ “ኣጀንዳ ህዝብናን፡ ኣጀንዳ ህግደፍን በበይኑ’ዩ” ካብ በልና፡ ካብ ህግደፍ ዝመጽእ ንህዝብና ዘርብሕ መፍትሒ ከምዘየለ ንጹር እዩ። በቲ ካልእ ወገን ከኣ እቲ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ጸገም ክፍታሕ ናይ ግድን እዩ። እቲ መፍትሒ ከኣ ካብ ናይ ህግደፍ ዝተፈልየ ኣጀንዳ ብምሓዝ ጥራይ ዝረጋገጽ ስለ ዘይኮነ፡ ኣብቲ ኣጀንዳ ህዝቢ እተድምዓሉ ዓቕሚ ምጥራይ ግድን እዩ።
ኤርትራውያን ካብ ዘረዳድኡና ጉዳያት ሓደ፡ ቃልስና ነዊሕ ዝዕድመኡ ክቡር ዝዋግኡ ምዃኡ እዩ። ቃልስና ቅድም ኣንጻር ሓይሊ መግዛእቲ፡ ድሕሪ ናጽነት ከኣ ኣንጻር ጸረ-ሓርነትን መሰረታዊ መሰላት ህዝብናን ምዃኑ ርዱእ እዩ። ጸላእቲ ህዝቢ ኤርትራ፡ ኣብ ግዜ መግዛእቲ ወረርቲ፡ ኣብ ግዜ ቃልሲ ንሓርነት ከኣ ዲክታተርነት በይኖም ኣይኮኑን ንህዝብና ክድህክዎ ዝጸንሑን ዘለዉን። ንሓንሳብ ኣብ ዞባና ረብሓኦም ንምሕላው ባዕላቶም ኣንቂዶም ዝመጹ፡ ንሓንሳብ ድማ ተዓዲሞም ዝጽግዑ፡ ነቲ ኣንጻር ህዝብና ዝተሰለፈ ሓይልታት ዘስንቑን ዘዕጥቑን ናይ ግዳም ሓይልታት ካብ ጉዳይና ኣእዳዎም ኣልዒሎም ኣይፈልጡን። እዚ ዝያዳ ኣብ ናይ ቅድሚ ምጅማር ብረታዊ ቃልሲ ተመኩሮና ብብሩህ ዝተራእየን ንቃልስና ዝሓላለኸን እዩ።
እቲ ካልእ ንፖለቲካዊ ጉዳይና መኣዝኑ ከም ዘጥፍእ ዝገብሮ፡ እቲ ሓሓሊፉ ኣብ ነንሕድሕድና እነርእዮ፡ ብዓይኒ ህልውና ሃገርን መሰረታዊ ረብሓ ህዝብን ክምዘን እንከሎ፡ ዓበይቲ ብዘይኮነ ምኽንያታት እንፈጥሮ ምፍልላይን ምርሕሓቕን እዩ። እዚ ተርእዮዚ፡ ናይ ግዳም ሓይልታት ኣብ ጉዳይና ኣትዮም ንክዘርጉ ዕድል ዝህብ እዩ። ይኹን’ምበር ብፍላይ ኣብ እዋን ብረታዊ ቃልስና፡ ካብ ምትህርራፍ ሓሊፉ ናይ ግዳም ሓይልታት በቲ ዝሓሰብዎን ዝተመነይዎን ክዕንድሩልናን ክዘርጉናን ኣየፍቀደሎምንኳ እንተተባህለ፡ ስልኩታቶም ፍጹም ኣይነበረን ክባሃል ግና ኣይኮነን። እዚ ከምቲ “ኩሉ ግዜ ፋስጋ የለን” ዝበሃል፡ ከምዚ ንዕዘቦ ዘለና ቅልጡፍ ናይ ሓይልታት ኣሰላልፋ ለውጥታትን ኣብ ኤርትራውን ዘይኤርትራውን ኣጀንዳታት ምድብላቕን፡ እሞ ዘይውሕሉልን ዘይሓላፍነታውን ኣካይዳ ህግደፍ ተወሲኽዎ ኣፍካ መሊእካ “ምፍልላይና ኣብ መጻኢ ኣብ ሓደጋ ኣይከውድቐናን እዩ” እትብሎ ኣይኮነን።
ኣብዚ ንርከበሉ ዘለና ዘመን ዓውለማን ቅልጡፍ ፖለቲካዊ ምቅይያራት ኣብ ዘለወሉን፡ በይንኻ ተነጺልካ ምንባር ኣይከኣልን እዩ። ጉዳይ ኤርትራ እውን ካብዚ ወጻኢ ክረአ ዝኽእል ኣይኮነን። እቲ ዝግበር ዝምድና ግና ምስቲ ኣብ ሃገርካ እትምሓደረሉ መርሆ ብዘሳንን ህልውና ሃገርን ረብሓ ህዝብን ብግቡእ ኣብ ግምት ዘእተወን ክኸውን ናይ ግድን እዩ። ከምቲ ንፈልጦ ኣካይዳ ህግደፍ ኣብ ሃገርና እዚ ዝበሃል መሰረት ዝሓዘን ውሕስነትን ቀጻልነትን ዘለዎ ምምሕዳር የብሉን። ነዚ ጓሲኻ ደገደገ እናመዓደኻ ዝግበር ናይ ጸንበለል ዝምድናታት ከኣ ክሳብ ክንደይ ሓደገኛ ምዃኑ ካብ ነዊሕ ግዜ ጀሚሩ ምልክታቱ ክንርእዮ ዝጸናሕናን ሎሚ ዝያዳ ገማዕማዕ ዝብል ዘሎን እዩ።
ኣብ ገዛእ ሃገርካ ልዕልናኻ ንምርግጋጽ የዕውተኒ እዩ፡ ኢልካ ብዝመረጽካዮ ኣተሓሳስባ እንዳተመራሕካ ብሕግን ስርዓትን እናተኣለኻ ምውድዳር ንቡር እዩ። ንናይ ኣተሓሳስባ ብዙሕነት ዓጺፍካ ረብሓ ሃገርን ህዝብን ከምዘይጉዳይካ እንዳረኣኻ፡ ገባሪ ሓዳጊ ኮንካ፡ ስለቲ መላኽነትካ የጣቕዑለይ ዘዝበልካዮም ናይ ግዳም ሓይልታት ዓዲምካ ወይ ተዓዲምካ፡ ኣብ ጉዳይካ ኣእዳዎም ከእትዉ ዕድል ምሃብ ወይ ዘሊልካ ኣብ ጉዳዮም ኢድካ ምእታው ኣፍራሲ ኣካይዳ እዩ። ካብዚ ሓሊፉ ንህዝብን ሃገርን ዝህብዎ ረብሓ ብዘየገድስ፡ ጽልዋኦም ኣንጻር ብሕታዊ ስልጣነይ ከይከውን ብዝብል ስግኣት፡ ሓሓሊፍካ ኣእማን ምድርባይ ብሓጺሩ ዘይሓላፍነታዊ እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ጉጅለ ህግደፍ ዘዘውትሮ ዘሎ ኣካይዳ ከኣ ናይዚ ብሩህ ኣብነት እዩ።
ጉጅለ ህግደፍ ካብ ቅድም ክኸደሉ ዝጸንሐ ሎሚ ከኣ መመሊሱ ዘጋድዶ ዘሎ ናይ ዝምድና ቅዱ፡ ህዝቢ ዘይፈልጦ፡ ዘይትካላውን ዝምርኮሰሉ ሕገ-መንግስቲ ዘየብሉን ምዃኑ ርኡይ እዩ። ኣብ 2018 ምስ ኢትዮጵያ ዘካየዶ ዝምድናን ሽዑ ዘስመዖ ዝነበረ ዘይሓላፍነታዊ መደረታትን፡ ምስ ሕቡራት ዓረብ ኤማራትን ካለኦት ሃገራት ዓረብን ዝፈጠሮ ዕርክነትን ክራይ ወታሃደራዊ መደበራትን፡ ኣብ ጉዳይ የመን ዝወሰዶ መርገጽን ድሕሪኡ ምስ ሩሲያ ዝፈጥሮ ዘሎ ንብዙሓት ዘደንጸወ ሃላሊ ዝምድናን ብመንጽርዚ ዝረአ እዩ። ጌና ናብ ሱዳን፡ ደቡብ ሱዳንን ቻድን ዘካይዶ ዘሎ መገሻታት እውን ህዝብና ዘይረብሓሉ፡ ጉዳይና ዝተሓላልኽን ዞባዊ ምድማይ ዘኸትልን፡ ካብ ምዃን ሓሊፉ ካልእ ዕላማ ዘለዎ ኣይኮነን።
ክሳብ ሕጂ ይረአ ብዘሎ፡ እዚ ኩሉ ላዕልን ታሕትን ዕግርግርን ናይቲ ጉጅለ፡ ዕድመ ስልጣኑ ንምንዋሕ ዝገብሮ ዘሎ ኢዩ። ብመንጽር ኤርትራን ህዝባን ግና ውጽኢቱ ክሳራ እምበር መኽሰብ ከምዘይኮነ እንዳ ኩሉ ኤርትራዊ ዘሎ ግንዛበ እዩ ዝብል እምነት ኣለና። ሓያሎ ምልክታት ከም ዝሕብርዎ ህግደፍ ካብዚ ጌና ዘይዓረፈ ውግእ ኣብ ትግራይኳ ኣይተማህረን። እኳ ደኣ ናብ ዳግማይ ውግእ ዘምርሑ ምልክታት እዮም ዝረኣዩን ዝስምዑን ዘለዉ። ህግደፍ ውግእ እንተቐጸለ መናብርቱን መግለጺ ባህሪኡን ስለ ዝኾነ፡ እምብዛ ኣይከገርምን እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ግና ሎሚ እውን ገሊኡ ኣፉ ሒዙ እንተ ኣጽቂጡ፡ ገሊኡ ከኣ ህግደፍ ነንዝበሎ እናደጋገመ “ንኺድ ጥራይ” በሃላይ እንተኾይኑ፡ “ህዝቢ ኤርትራስ እንታይ ዓይነት ህዝቢ እዩ?” ዝብል ሕቶ ብብዙሓት ከም ዝገንን ውሁብ እዩ። ስለዚ ኢና ከኣ ሕጂ’ውን “ጉዳይና ካብ ኢድና ንከይወጽእ” ዝብል ናይ ስምዕታ ደወል ነስምዕ ዘለና።
ብሰንክዚ ጉጅለ ህግደፍ ዕድመ ስልጣኑ ከናውሕ ክብል መሪጽዎ ዘሎ፡ ዘይሓላፍነታዊ፡ ዘይውሕሉልን ዘይለባምን መንገዲ፡ ኤርትራ ኣብ ዓይኒ ብዙሓት ኣትያ ከም ዘላ ፍሉጥ እዩ። ህግደፍ ብሩስያን ደገፍታን ኣገናዕ ክበሃልን ክሕርጎትን እንከሎ፡ በቲ ተጻራሪ ወገን ዝሰሓሎ ካራ ከምዝህሉ ተገማቲ እዩ። እቲ ዝሰሓል ካራ ግና ኣብ ክሳድ ህግደፍ ዝድረት ኣይኮነን። ኣደራዑ ኣብ ልዕሊ ኤርትራን ህዝባን እውን ከም ዝዓርፍ ርዱእ እዩ። ኣብ ቀረባና ዘሎ መጀመርታኡ’ምበር መዕረፊኡ ዘይተፈልጠ፡ ፖለቲካዊ ዕልቕልቕ ከኣ ነዚ ዘጋድድ እዩ። ከምዚ ስለ ዝኾነ እዩ ከኣ፡ ህዝቢ ኤርትራ፡ ህግደፍ ብዛዕባ ስልጣኑን ዝናኡን ጥራይ ክሓስብ እንከሎ፡ ብዛዕባ ህልውናኡን ቀጻልነቱን ከም ህዝቢ ንክሓስብ እነዘኻኽሮ ዘለና። ኣብ ከምዚ ንርከበሉ ዘለና መሰረታዊ ኣተኣላልያ ዘድልዮ መጻብቦ፡ ፈንጺሕና ወጺእና ክንድሕን ክሕግዙና ካብ ዝኽእሉ መሰረታዊ ጉዳያት እቲ ክሳብ ሕጂ ከነረጋግጾ ዘይከኣልና “ናይ ቃልሲ ሓድነትና ምውሓስ” ምዃኑ ህዝብና ኮነ ፖለቲካዊ ሓይልታቱ ከይዝንግዕዎ ምዝኽኻር ቀንዲ መልእኽትና እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
“ኩለ-መዳያውን ነዊሕ ዝዕድመኡን ጸገም ህዝቢ ኤርትራ እንታይ እዩ? ጠንቁኸ መን እዩ?” ናይ ዝብል መሰረታዊ ሕቶ መልሲ ሰፊሕን ዝርዝራውን ኮይኑ፡ ብሓፈሻኡ ውሽጣውን ግዳማውን መልክዕ ከም ዝህልዎ ርዱእ እዩ። ውሽጣውን ግዳማውን ጸገማት ክንብል እንከለና፡ ማዕረ መሰረታዊ መንቀሊ፡ ተጽዕኖን ክብደትን ኣለዎም ማለትና ኣይኮነን። ኣየናይ እዩ እቲ ቀንድን ወሳንን ክበሃል እንከሎ፡ ጉጅለ ህግደፍ ብኸምቲ ክኾኖ ዝግበኦ ዘይኮነ፡ ብኸምቲ ክኾነሉ ዝደልዮ ጌሩ ክሰርዖ ከም ዝጸንሐ፡ ብተግባር ዘርኣየናን ዘርእየና ዘሎን እዩ።
ውሽጣዊ ጸገም ህዝቢ ኤርትራ ዲክታቶርነት ዝወለዶ ኮይኑ፡ ካብ ብኩራት ሕገ-መንግስታዊ ምምሕዳር ጀሚርካ፡ ክሳብ ግህሰት ኩሉ ዲሞክራስያውን ሰብኣውን መሰላት ሱር ሰዲዱ ዘሎ እዩ። ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ኣዝዩ ብዘተሓሳስብ ደረጃ ሳዕሪሩ ዘሎ፡ ስግኣት፡ ገደብ ምንቅስቓስ፡ ሕድሕድ ዘይምትእምማን፡ ድኽነት፡ ስእነት ማሕበራዊ ኣገልግሎት፡ ፍርሒ፡ ምምዝባል፡ ስደት፡ ኣብ ዝኣመንካሉ ዘይምምላኽ፡ ዘይግሉጽነት፡ ዘይትካላውነት ወዘተ ኩሎም መርኣያ ክብደት ናይቲ ዘሎ ውሽጣዊ ጸገማት ህዝቢ ኤርትራ እዮም። ብሓጺሩ ካብ ነዊሕ ግዜ ጀሚሩ ኣብ ኤርትራ “እንታይ ውሽጣዊ ጸገም ኣሎ?” ኢልካ ኣብ ክንዲ ምሕታት፡ “እንተይከ ዘየጸግመ ኣሎ?” ኢልካ ምሕታት ከም ዝቐልል ርኡይ እዩ።
ምምሕዳር ህግደፍ ኤርትራዊ ዘቤታዊ ጸገም ዘፍትሕ ስእነት ዓቕምን ሕጽረት ግዜን ኣይኮነን ዘለዎ። ብባህሪኡ ህዝቢ ኤርትራ ጸገማቱ ተፈቲሕሉ ሞሳን ጻማን ናይቲ ብቃልሱ ዘምጸኦ ናጽነት ክረክብ የብሉን ዝብል ኣዝዩ ስሱዕን ጨካንን ውሳነ እዩ ዘለዎ። እቲ ጸገም ናይ ዓቕሚ፡ ግዜን ገንዘብን ነይሩ እንተዝኸውን፡ ህዝቢ ኤርትራ ዕድል እንተዝረክብ ናይ ካልእ ኣካል ሓገዝ ከይተጸበየ፡ መብዛሕትኡ ውሽጣዊ ጸገማቱ ክፈትሓሉ ዝኽእል ቅሩብነትን ዓቕምን ኣይመሰኣነን። በመሰረቱ ከኣ ናጽነቱ ብመሪርን ነዊሕን ቃልሲ ኣብ ምርግጋጽ ዓለም ዘደንጸወ ቅያ ዝሰርሐ ህርኩት ህዝቢ፡ ሃገሩ ኣብ ምህናጽ ይሓምቕ ኢልካ ዝግመት ኣይነበረን ንመጻኢ እውን ኣይኮነን።
እቲ ጉጅለ ናይ ህዝቢ ኤርትራ ፖለቲካዊ፡ ቁጠባውን ማሕበራውን ጸገማት ምፍታሕን ዘይምፍታሕን ምስ ምቕጻል በይናዊ ምልካዊ ስልጣኑ እዩ ዘተሓሕዞ። እቲ ጥልመቱ ኣብ ምብሓት ስልጣን ጥራይ ዝድረት ዘይኮነ፡ ጸጋን ሃብትን ሃገር ኣብቲ ጸቢብ ስልጣን ኣብ ምቕጻልን ምሕላውን ዘገልግል ዓንኬል ከም ዝድረት ናይ ምግባር ውጥን እውን ኣለዎ። ነዚ ንክጥዕሞ ከኣ ንኹሉ ጉዳያት ሰላም፡ ልምዓትን ዲሞክራስን ክጸውር ብዘይክእል ኣገባብ ይውድቦ።
ከምቲ ግቡእ ኤርትራዊ ውሽጣዊ ጸገማት ብህዝቢ ብመልክዕ ሕቶ ናብ መንግስቲ ክቐርብ እሞ መንግስቲ ሓላፍነት ወሲዱ ግብራዊ መልሲ ክህበሉ ምተገብአ። ብኣንጻሩ ኣብ ኤርትራ ክንዕዘቦ ዝጸናሕናን ሎሚ እውን ዘይተቐየረን፡ ካብ ንቡር ወጻኢ እቲ “መንግስቲ እየ” በሃላይ እዩ ነቲ ባዕሉ ክፈትሖ ዝግበኦ ዝነበረ ጸገማት ኣጸባቢቑ ከም ሕቶ ናብ ህዝቢ ዘቕርቦ። ናይቲ ፍታሕ ከቕርብ ዝግበኦ ዝነበረ ምምሕዳር ዓብይ ግደ ከኣ ነቲ ድሮ ህዝቢ ኣቕሪብዎስ መልሲ ምስ ሰኣነሉ ተስፋ ቆሪጹ ዝገደፎ ሕቶታት ኣመላኺዕካ ምቕራብ ኮይኑ ክንዕዘቦ ጸኒሕና። “ኣብ ኤርትራ ብዛዕባ ቁጠባ እንዛረብ ኣበይ ዘሎ ቁጠባ እዩ?፡ ኣብ ኤርትራ ዝነበረ ፋብሪካታት ሎሚ ምልክቱ ኣበይ ኣሎ?፡ ሉል ወደባዊት ከተማ ምጽዋዕ ትበሃል ዝነበረት ሎሚ ኣበይ ኣላ?” ካብቶም ህግደፍ ብመራሕቱ ኣቢሉ ተገልቢጡ ህዝቢ ንምውጣር ዘቕርቦም ሕቶታት እዮም። ኣብዚ ህዝቢ ኤርትራ እቲ መላሳይ ክኸውን ዝተጸበዮ ኣካል ተገልቢጡ ሓታታይ ኮይኑ ምስ ረኸቦ፡ በቲ ኩነታት ብምግራምን ተስፋ ብምቑራጽን “ሓሚምካ ተኸድካዮስ ሞይቱ ዝጸንሓካ” ካብ ምባል ሓሊፉ ካልእ ዝብሎ የብሉን።
ምምሕዳር እቲ ጉጅለ፡ ንውሽጣዊ ጸገማት ህዝቢ ኤርትራ ዘይምፍታሑ ምኽኑይ ንምምሳል ካብ ዝጥቀሞ ሜላታት፡ እቲ ቀንዲ ዕንቅፋት ተጽዕኖ ግዳማዊ ጸላእቲ ዝፈጠሮ ከም ዝኾነ ኣምሲሉ እዩ ዘቕርቦ። ኣብዚ ወያነ፡ ምምሕዳር ኣመሪካ፡ ምዕራባውያን ንሓንሳብ እውን ሃገራት ኣዕራብ ሓጥያተኛታት ኣምሲልካ ምቕራብ ልማዱ እዩ። ብመሰረቱ ግና ውሽጣውን ግዳማውን ጸገማት ከከም ኣመጻጽእኦምን ክብደቶምን ተታሒዞም ዝፍትሑ እምበር፡ ነቲ ሓደ ጠጠው ኣቢልካ ነቲ ካልእ ብምንቅስቓስ ዝመሓደሩ ኣይኮኑን። መናልባት እውን ውሽጣዊ ጸገማትካ ዝያዳ ቆላሕታ ሂብካ ብግቡእ ብምፍታሕ ህዝብኻ ብዕግበት ኣብ ጐንኻ ኣሰሊፍካ፡ ኣብ መኸተ ግዳማዊ ጉዳያ ዝያዳ ዓቕሚ ዝፈጥር እዩ። ኣብ ኣተሓሕዛ ግዳማዊ ጉዳይ እተጥርዮ ዓቕሚ እውን ኣብ ምፍታሕ ውሽጣዊ ጸገማትካ ናቱ ግደ ይህልዎ። ጉጅለ ህግደፍ ግና ካብ ምፍታሕ ዘቤታዊ ጸገማት መህደሚ ንክኾኖ ስለ ዝደሊ፡ ነቲ ግዳማዊ ዝብሎ ጸገማት ወይ ባዕሉ ይፈጥሮ ወይ ከኣ ነቲ ዝተፈጥረ ዝያዳ የንበድብዶ። ምስ ጐረባብቲ ከሳውሮ ዝጸንሐ ጌና ክሳብ ሎሚ እውን ዘይገድፎ ምስሕሓባት ንኤርትራን ህዝባን ዘድልዮም ኣይነበረን። ሓልዮት ህዝብን ሃገርን ዘለዎ ምምሕዳር ኣይኮነንዶ ኮነ ኢሉ ህውከት ክጽሕትር፡ ደፊኡ ክመጾ እንከሎ እውን፡ መጻኢ ህዝቡን ሃገሩን ኣብ ግምት ኣእትዩ እዩ ብሓልዮትን ጥንቃቐን ዝሕዞ።
ካብዚ ሓሊፉ ጉጅለ ህግደፍ ካብ ምፍታሕ ኤርትራዊ ዘቤታዊ ጸገማት ኣርሒቑ ንምህዳምን ላዕሊላዕሊ ብምርኣይን ንዘሊልካ ጣልቃ ኣታውነትን ምስፍሕፋሕ ግዳማዊ ጸገማትን ከም ፖሊሲ እዩ ዝወስዶ። ሎሚ እውን ኣብዚ ከባብና ከካይዶ ካብ ዝጸንሐ ህውከት ጻሕታርነት ኣብ ክንዲ ምምሃር፡ ክሳብ ሩሲያን ዩክረይንን ኣርሒቑ ዘማዕድዎ ዘሎ ዘይሩዘይሩ ንኤርትራዊ ውሽጣዊ ጸገማት ዝያዳ ዝሓላልኽ እዩ። ምኽንያቱ እዚ ጉዳይዚ እንዳ ገደደ ክኸይድ እንከሎ ንህልዊ ውሽጣዊ ጸገም ህዝቢ ኤርትራ ዘይፈትሕ ኣብ ርእሲ ምዃኑ፡ ካልእ ተወሳኺ ጸገም ዘስዕበሉ ስለ ዝኾነ። ስለዚ ኤርትራውያን ዋላውን እንተዘይተቐበሎ ንታሪኽ ንክምዝገብ ንህግደፍ ብትሪ “ኣብ ግጉይ መንገዲ ኢኻ ዘለኻ” ምባሉ የድሊ። ደድሕሪኡ እናኸድካን ዘዝደረፎ እናደረፍካን ናይ ሞራል፡ ጉልበትን ንዋትን ደገፍ ምሃቡ ግና ጽባሕ ጣዕሳኡ ዘይወጽእ “በደል” ምዃኑ ከስተውዕል ኣብ ዝግበኣና ወሳኒ ግዜ ምህላውና ነስተብህል።
ህዝቢ ኤርትራ ጸገሙ ውሽጣዊ’ምበር፡ ግዳማዊ ኣይኮነን
