ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብ ፖለቲካዊ ተመኩሮ ኤርትራ፡ ህዝብና ብዘተኣማምን ዋና ጉዳዩ ክኸውን ዘይምብቅዑ ካብቶም ጐሊሖም ክረኣዩ ዝጸንሑን ዘለዉን ተርእዮታት እዩ። እዚ ኣብ ግዜ መግዛእቲ ከጋጥም እትጽበዮ እዩ ነይሩ። ምኽንያቱ ዕላማ ገዛእትን ባህጊ ህዝቢ ኤርትራን ሓደ ክኾኑ እሞ ኣብቲ መስርሕ ህዝቢ ወሳኒ እጃም ክህልዎ ዘይትጽበዮ ስለ ዝኾውን። ብፍላይ ኣብ መግዛእታዊ ተመኩሮና፡ ሓይልታት መግዛእቲ “ኤርትራ፡ መሬታ እምበር ህዝባ ኣየድልየናን” ክሳብ ምባል በጺሖም ከም ዝነበሩ ኣብ ታሪኽ ምዝጉብ እዩ። ናይ ሽዑ ታሪኽ ከም ዘረደኣና ከኣ እቲ ኣብ ባይታ ዝነበረን ህዝቢ ኤርትራ ስኑ ነኺሱ ንኽቃለስ ዘገደዶን እዚ ናይ ገዛእቲ ወራሪ ብደዐን ጥልመትን እዩ።
ናይ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ገዝእ ጉዳዩ ጓና ምዃን ድሕሪ’ቲ ብቓልሱ ዘውሓሶ ናጽነቱ ምቕጻሉ ድማ ንፖለቲካዊ ተመኩሮ ኤርትራ ፍሉይን ዘይንቡርን ዝገብሮ እዩ። እዚ ከጋጥም ከም ምኽንያት ካብ ዝውሰዱ “ደቅናሲ ከም ገዛእቲ ኣይክጠልሙናን እዮም” ዝብል ካብ ቅንዕና ዝነቅል እምነት ህዝብና ከም ዝነበረ ምግማቱ ኣየጸግምን። ህግደፍ ብኣንጻሩ፡ ነቲ ህዝቢ ዘንበረሉ እምነት እዩ ጠሊምዎ። ህግደፍ ብዘይንሕስያ፡ ሕገመንግስታዊ ምምሕዳር፡ ብዲሞክራሲያዊ መንገዲ ዝተመረጾ መሪሕነት፡ ምኽባር መሰረታዊ ሰብኣውን ዲሞክራስያውን መሰላት ልዕልና ፍትሕን ክነፍጎ ምስ ኣስተውዓለ ግና፡ ህዝቢ ኤርትራ እቲ ጥልመት ከይሳዕረረ “ክሳብ ትኣምን ኪድ ካብ ዘይትኣምን ተመለስ” ከም ዝባሃል፡ ብዓንተቦ ክበራበር ነይርዎ። ከምኡ ዘይምግባሩ ድማ እነሆ ክሳብ ሎሚ ንብዙሓት ዘገረመ ኩለ መዳያዊ ዋጋ ይኸፍል ኣሎ።
ህዝቢ ኤርትራ ነዚ ጠላም ኣካይዳ ህግደፍ ብስቕታ ዝሓለፎን ዝሓልፎ ዘሎን፡ ስለ ዘይተረድኦ ወይ ስለ ዘየሕመሞ እዩ ምባል ዝከኣል ኣይኮነን። ምኽንያቱ ህዝቢ ኤርትራ ካብ ነዊሕ ግዜ ኣገዳስነት ልዕልና ሕጊ፡ ካብ 50ታታት ጀሚሩ ድማ፡ ኣንፈት ሕገ-መንግስታዊ ምምሕዳር፡ ትርጉም ምርጫ፡ ወሳንነት ምውዳብን ሓሳብካ ምግላጽን ዝተረደአ ስለ ዝኾነ። ኣየሕመሞን ከይበሃል ከኣ፡ እቲ ጭቆናን መሪር ሳዕቤናቱን፡ ማዕጾ እንዳ ኹሉ ኤርትራዊ ስድራቤት ዝኩሕኩሕን ማሕበረ-ቁጠባዊ ህይወት ዝዘርግን ዘሎ ምዃኑ ርኡይ እዩ። ስለዚ እዩ ከኣ “ህዝቢ ኤርትራሲ ስለምንታይ እዩ ነዚ ኩሉ ወጽዓ ጉጅለ ኢሳያስ ዝዕገሶ?” ዝብል ብተደጋጋሚ ዝለዓልን መልሲ ክትረኽበሉ ዘጸግምን ሕቶ ዝኸውን።
እቲ ዝያዳ ዘገርም ከኣ ናይቲ ዝበዝሐ ካብ ህዝብና “ርኢኻ ከምዘይረኣኻ” ኮይንካ ርእስኻ እናነቕነቕካ ስቕታ ምምራጽ ጥራይ ኣይኮነን። እቲ ዝያዳ ዘደንጹ፡ ነዚ ብዝኾነ መለክዒ መዚንካ ጥዑይ ዘይትረኽበሉ ምምሕዳር ናይቲ ጉጅለ ኣጸባቢቖም ዘቕርቡን ዝሕለቑን ኤርትራዊ ወገናት ምህላዎም እዩ። እዞም ህግደፍ፡ ልኡላውነት ሃገር ኣብ ሓደጋ ዘውድቕ ተግባራት ክፍጽም፡ ኣብ ዘይጉዳዩ ጣልቃ ኣትዩ ኤርትራዊ ህይወት ክህልቕን ንብረት ከብርስን፡ ኣብ ልዕሊ ኣባላት ቤተሰቦም ከይተረፈ ዝተፈላለየ ግፍዕታትን ገበናትን ክፍጽም እንከሎ፡ ኣብ ክንዲ ዓገብ ምባል “ንኺድ ጥራይ” ዝብልዎ ወገናት ምህላዎምሲ ምስምንታይ ይቑጸር!!!። እዞም ብዛዕባ መሰልካን ናጽነትካን ምሕሳብ ዘዋደቕዎ ኣካላት ክንድታ ንእኩይ ተግባራት ህግደፍ ዘጸባብቕዋን ዕድመኡ ክነውሕ ዝልምንሉን፡ ካብ ባህግን መሰልን ህዝቢ ኤርትራ ከም ዝርሓቑ ክግንዘቡ ይግበኦም። ነዚ ተግባሮም ግዜ ምስ ኣፍቀደ ዝሕተትሉ ምዃኖም ተረዲኦም፡ ሕጂ እውን መስዩ እምበር ስለ ዘይዓረበ ሕሳቦም ክገብሩ ደጊምና ነዘኻኽሮም።
ኣብዚ እዋንዚ እቲ ካብ ተመኩሮኡ ዘይመሃርን ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ዋኒኑ በዓል ጉዳይ ምዃኑ ዘይስቆሮን፡ ገታርን ጠላምን ምምሕዳር ህግደፍ፡ ካብቲ ኣብ ኤርትራ ዝፈጥሮ ቀጻሊ ራዕድን ህውከትን ኣይወጸን። ብደረጃ ዞባ እውን ብርኡይ ህውከት ክጽሕትርን መጣፍእቲ ዝኾንዎ መሻርኽቲ ከናድን ላዕልን ታሕትን ይብል ኣሎ። ህዝቢ ኤርትራ ናይዚ ዝርአ ዘሎ ምዕልባጣት ኣሉታዊ ሳዕቤን ከፋል ዕዳ ንሱ ምዃኑ ተረዲኡ “ባዕሉ ይፈልጥ” ብዝብል ክሓልፎ ኣይግበኦን። ራህዋ እናተጸበየ ብሰንኪ ዘይሓላፍነታዊ ኣካይዳ ናይቲ ጉጅለ፡ ናብ ዝገደደ ደልሃመት ይሽመም ከም ዘሎ ከኣ ከስትውዕል ይግበኦ። ምስትውዓል ጥራይ ዘይኮነ ንዓኡ ዝምጥን ህዝባዊ እምቢታ ከርኢ ይግበኦ። እቲ እምቢታ ክሳራታት ከም ዘለዎኳ ፍሉጥ እንተኾነ፡ እቲ ስቕታ እውን ዋጋ ካብ ምኽፋል ከምዘየድሓኖ ዝረአ ዘሎ እዩ።
ካልእ ይትረፍ ኣብዚ ምስ ኢትዮጵያ ዝረአ ዘሎ፡ ቀንዲ ሃንዳሲኡ ህግደፍ ምዃኑ ዘይስሓት “ሰሓቦ ጉተቶ”፡ ከምቲ “ባዕላ መምጽኢት ደርፊ፤ ባዕላ መጥፍኢት ደርፊ” ዝብልዎ፡ ቀንዲ ተሓተቲ ህግደፍን መዳምቕቱን ምዃኖም ርዱእ እዩ። ምኽንያቱ ባዕሉ ኣብቲ ናይ “ተደሚርና ኢና” ወደኽደኽ ህዝቢ ኤርትራ ክዕዘቦ ዝጸንሐ ናይ ቀረባ ግዜ ተዘክሮ እዩ። ኣብ ኣስመራስ ወረ “ተደሚርና ኢና፡ ሓደ ኮይንና ኢና” ብዝብል ሰላማዊ ሰልፊ ተወሲኽዎ ነይሩ እዩ። ብዛዕባዚ ንልኡላውነት ኤርትራ ዝደናደን ዘሎ ኣጀንዳ ኣፍደገ ቀይሕ ባሕሪ፡ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ተሓታትን ቀንዲ መሳወርን ምዃኑ ናይ ነዊሕ ግዜ ተዘክሮ ዘለዎምን ብቐረባ ዝፈልጥዎን ነባራት ኢትዮጵያውያን ፖለቲኸኛታት ከይተረፉ፡ ምስክርነቶም የቐርቡ ኣለዉ። ኣብ ከምዚ ዝኣመሰለ ኩነታት ኣብ ክንዲ “ባዕልኻ ኢኻ ተሓታቲ” ኢልካ ምውጣሩ፡ ነቲ ምዕልባጡ ከተማኻንየሉን ከተጸባብቐሉን ምፍታን ቅቡል ኣይኮነን። ህዝቢ ኤርትራ እምበኣር፡ ንጭቆና ተለማሚድካ መዕንደሪ ወጽዓን ወጻዕትን ምዃን ዘይኮነ፡ ነቲ ዘይከኣል ዝመስል ዝነበረ ክኢሉ ናጽነት ዘምጸአ ንያቱን ሓቦኡን ከሕድሶ እዋኑ እዩ።
ኤርትራውያን ተቓወምቲ፡ ሰልፍታት፡ ውድባት፡ ማሕበራትን ምንቅስቓሳትን ህግደፍ ንምቅላዕን ንምስዓርን ዘካይድዎ ዘለዉ ቃልሲ፡ ካብቲ ሒዘምዎ ዘለዉ ኣቕጣጫ ብዝያዳ ሓድነት ከበርኽዎ ክጽዕቱ ይጽዉዑ ኣለዉ። ህዝቢ ኤርትራ ድማ ኣበርክቶ ናይዞም ተቓወምቲ፡ ንግደኡ ዘራጉድ እምበር ዝትክእ ከምዘይኮነ ብምግንዛብ፡ ብምዕልባጥ ህግደፍ ከይተዓሸወ፡ ኣብዚ ወሳኒ መድረኽ ቃልሱ ንከሕይል ከም ወትሩ መጸዋዕታና እዩ።
እንርከበሉ ዘለና ግዜ፡ ቅልጡፍ ምዕባለታትን ዘየቋርጽ ምቅይያራት ኣጀንዳታትን ዝረኣየሉ መዋእል እዩ። ቅልጡፍ ምዕባለ ማሕበራዊ መድያ ድማ ነቲ ዋሕዚ ኣጀንዳታት ከም ዘተባብዖ ንዕዘቦ ዘለና እዩ። ምስዚ ምዕባለታት ማዕረ ምጉያይን ኣብቲ ዝምልከተካ ዛዕባ ምላሽ ምሃብ ድማ ንፖለቲካዊ ትካላት ፈታኒ ኮይኑ ዘሎ እዩ።
እቶም ብዘይዕረፍቲ ዛዕባታት እናራብሑ ብቐጻሊ ዝዝርግሑ ኣካላት ዕላማ ኣለዎም። ኣብቲ ዕላማኦ ሃናጽን ኣፍራስን ተልእኮታት ኣለዉ። ካብቲ ኣፍራሲ ሸነኽ ዕላመኦም ሓደ፡ ነቲ ኩነታት ገቢቶም፡ ካለኦት ካብ ቀዳምነቶም ወጺኦም ደድሕሪኦም ከም ዝህውትቱ ምግባር እዩ። ጉጅለ ህግደፍ ኣብዚ መዳይዚ በብግዜኡ ሓደስቲ ኣጀንዳታት እናጠፍጠፍካ ኣንፈት ኣብ ምስሓት ፍሉይ ተመኩሮ ዘለዎ እዩ። ተመኩሮ ኣለዎ ጥራይ ዘይኮነ ንህልውናኡ ካብ ዝምርኮሰሎም ኣዕኑድ ሓደ እውን ንሱ እዩ። ኣብዚ ህግደፍ፡ ህዝቢ ኤርትራን ሓይልታት ለውጥን ከምኡ እውን ሕብረተ-ሰብ ዓለም ንምድንጋርን ንምክፍፋልን ናይ ዝፈጥሮ ምድንጋራት እሱራት ከይንኸውን ምስትውዓል ኣድላይ ኣብ ርእሲ ምዃኑ፡ ከነቃልዖ እውን ሓላፍነትና እዩ። ኣብቲ መስርሕ ምቅላዕ፡ ካብ መሰረታዊ መትከልና ከይንወጽእ እሞ መፍቶ ህግደፍ ከይንኸውን ከም ናይ ክሳብ ሎሚ፡ ምጥንቃቕን ጸኒዕካ ምስትውዓል ከኣ የድልየና። ከምቲ “ብዕራይ ናብዘበለ እንተበለ ዕርፊ ኣጽንዕ” ዝበሃል፡ እቶም ኣጽኒዕና እንሕዞም መትከላት፡ ኤርትራዊ ክውንነት፡ ናይ ጉባአታትና ውሳነታትን በብግዜኡ ብተሳትፎ መሰረታት ብትካላዊ ኣካላት ሰልፊ ዝውሰኑ ውሳነታትን ዝውሰዱ መርገጻትን፡ ምስ ህልዊ ምዕባለታት ህዝብን ሃገርን ብምግንዛብ ማለትና እዩ።
እቶም ህግደፍ በብግዜኡ ህዝቢ ኤርትራ ዘይረብሓሎምን ዘይፈልጦምን፡ ዝዝርግሖም ናይ ጽልኢ ወፈራታት፡ ውግኣትን ሕቡኣትን ዘይትካላውን ስምምዓትን ኣንፈት ህዝብናን ናይ ለውጢ ሓይልታቱን ኣብ ልዕሊ ምስሓቶም ደሓር ተጣዒስካ ዘይምለስ ዋጋ ዘኽፍሉ’ውን እዮም። መንግስቲ ኢትዮጵያ ካብ ህግደፍ ካብ ዝወረሶም ጸይቅታት፡ በብግዜኡ ኣጀንዳታት እናፈጠርካ ብምዝርጋሕ ኣንፈትካ ምጥፋእ እዩ። ነዚ ብዝምልከት ኣብ ኢትዮጵያዊ ዛዕባ በብግዜኡ ዘጋጠመ ሰፊሕ ዝርዝር ምቕራብ ዝከኣልኳ እንተኾነ፡ ዋናታቱ ስለዘለዉዎ፡ ንዓና ዝምልከት ኣይኮነን። ኣብቲ ንኤርትራ ዝትንክፍ ኣዳናጋሪ ኣጀንዳኦም ግና፡ ሓሳብ ክንህብን መኸተ ዘድልዮ እንተኾይኑ’ውን ክንምክትን ናይ ግድን እዩ።
ኣብ ግዜ ውግእ ትግራይ ብዙሕ ዝበልናን ዝወሰንናን ከም ኢሳያስ ኣብ ጉዳይ ካለኦት ኢድ ናይ ምእታው ህርፋን ሃልዩና ዘይኮነ፡ ጽልዋኡ ናብ ኤርትራ ቀጥታዊ ስለ ዝነበረ እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ብወገን ኢትዮጵያ ተላዒሉ ዘሎ ንኤርትራ ዝትንክፍ ኣጀንዳ ኣፍደገ ቀይሕ ባሕርን ወደብን፡ ብጥዑይ ኣእምሮ ክትመዝኖን ከተማእዝኖን ዘጸግምኳ እንተኾነ፡ ክንዛረበሉ ተገዲድና ኣለና። ምኽንያቱ ናብ ልኡላውነት ኤርትራ ዘቕነዐ ሓደገኛ ወስታ ስለ ዝኾነን ሰሚዕካ ስቕ ምባሉ ድማ ከም ዝተቐበልካዮ ዘምስልን ስለ ዝኾነ። ካብዚ ወጻኢ ኣብ ውሽጣዊ ጉዳይ ኢትዮጵያ ኣቲኻ ናይ ምድኻር ህርፋን ስለ ዘለና ኣይኮነን። ሓደ ካብ’ቲ ኣጽኒዕና እንሕዞ ሰልፋዊ መትከልና ድማ እቲ ኣብዘይጉዳይና ክንኣቱ ዘይፈቅድ እዩ።
ኣብ ግዜ ውግእ ትግራይ ኣብ ደንበ ሓይልታት ለውጢ ኣብ መርገጽን ናይቲ ተረኽቦ ኣተኣልልያ ሜላታትን ፍልልያት ኣጋጢሙ ከም ዝነበረ ዝዝከር እዩ። እቲ ፍልልያት ኣብቲ ሓቢርና ከነስጉሞ ዝግበኣና ኤርትራዊ ናይ ሓባር ዕማማትና ብኣሉታ ከም ዝጸለወና ዝዝንጋዕ ኣይኮነን። ኣብ ከምዚ ጸገም ካብ ዘውደቑና ምኽንያታት ከኣ እቲ ማዕበል ንከይወስደና፡ ኣብ ኤርትራዊ መትከላት ናይ ዘይምጽናዕ ጸገም ምንባሩ ርዱእ እዩ። ብሰንክ’ዚ ካብቲ ናይ ለውጢ ደንበ ከምዘይምለሱ ኣርሒቖም ዝኸዱ ወገናት’ውን ውሑዳት ኣይኮኑን።
ሎሚ መጺኡና ዘሎ ኣጀንዳ መንቀሊኡ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ እዩ። ኣብቲ ካብ ኣጀንዳና ናይ ምውጻእ ሓደጋኡ ግና ህግደፍ እውን ዘይጥቀመሉ ምኽንያት የብሉን ጥራሕ ዘይኮነስ፡ ብሰንኩ ዝመጸ ድፍረትን ንዕቀትን እዩ። ናይ ብዙሓት ካብቲ ኣንጻር እቲ ጉጅለ ከቕንዕዎ ዝግበኦም ኣድህቦ ናብ ካልእ ኩርናዕ ክጥምቱ ምግዳዶም ሓንጐፋይ ኢሉ ከም ዝቕበሎ ድማ፡ ርዱእ እዩ። ነዚ መንቀሊኡ፡ እዋናውነቱን ብድሕሪኡ ዘሎ ሓይሊ መን ምዃኑን ብዝምልከት ክትግምት እምበር፡ “ከምዚ እዩ” ክትብሎ ዘጸግም፡ ንብዙሓት ኣሻቒሉ ዘሎ ተርእዮ ምላሽ ህግደፍ “…. ኣብ'ዚ ቀረባ እዋናት፡ ብዛዕባ ማያትን መሳዂቲ ባሕሪን ዝመሳሰሎ ኣርእስትታትን ዝተባህለን ተባሂሉ ዝተባህለን፡ እልቢ የብሉን። ዘየስደመሞ ተዓዛቢ ኸኣ የለን። መንግስቲ ኤርትራ፡ ከም ወትሩ - ኣብ ከም'ዚ ዝኣመሰለ ጐደናታትን መኣዲታትን ከምዘይዕደም ደጋጊሙ እናረጋገጸ፡ ንኹሎም ግዱሳት ከይትንኰዩ ይምሕጸን።” ዝብል ጥራይ ምዃኑ፡ በቲ ሓደ ወገን እንኳዕ ከምዚ ዓይነት ኣንፈት ህዝብን ሓይልታት ለውጥን ክቕይር ዝኽእል ኣጀንዳ መጸለይ ብዝብል ዝተሓጐሰ ይመስል። ብዓብይኡ ከምዚ ዓይነት ኢደ-እግሩ ዘይፍለጥ መግለጺ ምሃቡ፡ ኣብ ልዕልቲ ጉዳይ ልኡላውነቱ ክለዓል እንከሎ ዝሻቐል ህዝቢ ኤርትራ፡ ዘለዎ ንዕቀትን ብደዐን ዘርኢ እዩ። እንተ ንሕና ነዚ ተርእዮ ሃዲእና ብመንጽርቲ፡ “ምዕቃብ ልኡላውነት ኤርትራ፡ ኣብ ጉዳይ ካልኦት ኢድ ዘይምእታውን ምስ ካለኦት ህዝብታት ብናይ ሓባር ረብሓን ሰላምን ኣሳኒኻ ምንባር” ዝብል፡ መትከልና ክንቃንዮ ዝግበኣና እዩ።
ከም ሓይልታት ለውጢ ኤርትራ፡ እዚ ኣንፈቱ ዘይፍለጥ ኣጀንዳ ካብቲ መተካእታ ዘየብሉ ናይ ሓባር መድረኽ ናይ ምፍጣር ኣንፈትና ከየላግሰና፡ ልቦና ከነዕብን ክንከኣኣልን ይግበና። እዚ ተላዒሉ ዘሎ ጉዳይ ቀይሕ ባሕርን ወደብ ዓሰብን፡ መንቀሊኡ ንሱ ጥራይ’ዩ እኳ እተዘይበልናዮ፡ ካብቲ ሒዝናዮ ዘለና ኣብ ኤርትራ ለውጢ ናይ ምምጻእ ቃልሲ ኣንፈት ምስሓት ተልእኮ ከም ዝህልዎ ኣይንዘንግዕ። እዚ ከኣ መትከላዊ እምነትካ ብዘይምስሓት “ከይንግዳዕ፡ ከም ወትሩ ኣብ መትከልና ንጽናዕ” ዝብል፡ ጭረሖ ኣምሪሕናን ካብ ዝሓለፈ ተመኩሮና ተማሂርናን ክንብደሆ ዝግበኣና እዩ።
ርእሰ ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብዚ ዝሓለፈ ዓመታት፡ ዲክታተር ኢሳያስ ኣፈወርቅን ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ኣብይ ኣሕመድን እናተበራረዩ ቀዳምነት ዘይወሃቦም፡ መህደሚ ኣጀንዳታት እናዘርግሑ ህዝቢ ብምድንጋር፡ ዕድመ ስልጣኖም ከናውሑ ምጽናሖም ዝዝከር እዩ። ምድንጋር ጥራይ ዘይኮነ፡ ብሰንክ’ዚ ዘይሓላፍነታዊ ኣጀንዳታቶም ናይ ኣማኢት ኣሸሓት ህይወት ንጹሃት ክቕዘፍን ዕንወትን ብርሰትን ህዝባዊ ትካላት ክፍጸም ምጽንሑን ከኣ ብመሪር ሓዘን ዝዝከር እዩ።
ኣብዚ እዋንዚ ድማ መቐጸልታ ናይቲ ብሰንኪ ምኽታም ውዕል ሰላም ደቡብ ኣፍሪቃ ዝተፈጥረ ኩራን ምርሕሓቕን ኢሳያስን ኣብይን ብዝመስል፡ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ናይ ወደብ ተጠቃምነት ጥራይ ዘይኮነ፡ “ኢትዮጵያ ቀይሕ ባሕሪ ኤርትራ ናይ ምውናን መሰል ኣለዋ” ዝብል፡ ናብ ድፍረት ልኡላውነት ኤርትራ ዘቕነዐ፡ ናይ ብዙሓት ትጽቢት ዘይነበረ ኣጀንዳ ሒዙ ብምቕራብ ብርቱዕ ነውጺ ፈጢሩ ኣሎ። ብዙሓት ወገናት ብዛዕባ ብድሕሪ እቲ ኣጀንዳ ተሓቢኡ ኣሎ ዝብልዎ ደፋኢ ምኽንያት ርኢቶታቶም የቕርቡ ኣለዉ። ናብቲ ዝግመት ምኽንያታት ከይከድና ብመንጽርቲ ብጋህዲ ዝተሰምዐን ዝተነበን መጎት ጥራይ፡ ኣብይ ኣሕመድ ኣቕሪብዎ ዘሎ ጭረሖ ኢትዮጵያውያን ገዛእቲ ናይ ቅድመ-ታሪኽ ኣብ ኤርትራን ብዝሒ ህዝቢ ኢትዮጵያ ይውስኽ ምህላዉን ደጋጊምካ ብምጥቃስ ጥራይ፡ ኣፍደገ ባሕሪ ናይ ምውናን ታሪኻዊ፡ ኣህጉራዊ ኮነ ልኡላዊ ተቐባልነት ዘየብሉ ዓቕሊ-ጽበት ዝወለዶ ዕዉር ጠለብ ምዃኑ ምርዳኡ ዘጸግም ኣይኮነን።
ኣብ ርእሲኡ እቲ ሓሳብ፡ ናይ ሕብረት ኣፍሪቃ ቻርተር 1964ን ብዛዕባ ኣፍደገ ባሕሪ ዘየብለን ሃገራት ኣገልግሎት ዝረኽባሉ ውዕላትን ውሳነ ውድብ ሕቡራት ሃገራትን ዝጥሕ ስለ ዝኾነ፡ ነታ መስራቲት ሕብረት ኣፍሪቃ ኮነ ሕቡራት ሃገራት ብምዃና እትንየት ኢትዮጵያ እውን ዘዋርድን ዘፍኩስን እዩ። ሓደ ሕብረተ ሰብ ንኣብነት ዓፋር ኣብ ኤርትራን ኢትዮጵያን ስለ ዘሎ ብእኡ ተንጠልጢልና ኣፍደገ ባሕሪ ክንውንን ኢና ምባል ድማ ዘገርም እዩ። እዚ ኩናማ ኣብ ክልቲኡ ሃገራት ስለ ዘለዉ ባረንቱን ከባቢኡን የድልየና እዩ …… ወዘተ ናብ ዝብል ዕብዳን ከይወስዶም ዘየስግእ ኣይኮነን። መሰረታዊ ኣንፈቱ ዶብ ኣፍሪስካ ልኡላውነት ኤርትራ ናይ ምግሃስ ድሌት ከም ዝኾነ ከኣ ክዝንጋዕ ኣይግበኦን። እዚ ወስታት ብገለ ደረስቲ፡ ፖለቲካዊ ባእታታትን ጋዜጠኛታትን ክስማዕኳ ሓድሽ እንተዘይኮነ፡ ብደረጃ ቀዳማይ ሚኒስተር ብወግዒ ናብ ሓጋጊ ኣካል ናይታ ሃገር ምቕራቡ ግና ንኤርትራውያን ጥራይ ዘይኮነ፡ ንብዙሓት ፍትሓውያን ኢትዮጵያውያን እውን ብዛዕባ ዘይርጉእነት መንግስቶም ከስተብህሉ ደሪኽዎም ዘሎ እዩ።
እዚ ኣብ ዝተሰምዓሉ እዋን፡ ኣብ መስርሕ ቃልሲ ንለውጢ ስለ ዘለና ልኡላውነት ቀዳምነትና ኣይኮነን ዝብል ድምጺ ሓሓሊፉ ብገለ ኤርትራውያን ይስማዕ ኣሎ። እቲ ሓቂ ግና ጉዳይ ልኡላውነት ዝኾነ ኣጀንዳ ይተሓዝ ይጽነሓለይ ዘይበሃል ቀዋሚ ሓለዋ ዘድልዮ እዩ። ምኽንያቱ እቲ ብናይ ለውጢ ቃልሲ እነረጋግጾ፡ ሰላም፡ ዲሞክራሲ፡ ልምዓትን ካልእ መሰረታዊ መሰላትን ዘሳፍሓሉ ልኡላውነት እንተዘይሃልይዎ ትርጉም ስለ ዘየብሉ።
ቀዳማይ ሚኒስተር ኣብይ ክዝክሮ ዘለዎ፡ ዋላኳ ኣዘራራቢ እንተነበረ ኢትዮጵያ ኣብ ግዜ ኢህወደግ፡ ናታ ኣፍደገ ባሕሪ ዘይብላ ክነሳ፡ ብደረጃ ኣፍሪቃ ኮነ ዓለም ኣብ ዝርዝር ቅልጡፍ ዕቤት ዘርኣያ ሃገራት ቅድሚት ዝተሰርዓትሉ ዓመታት ነይሩ እዩ። ሎሚ ናይ ወደብ ኣጠቓቕማ ለውጢ ኣብ ዘይገበረትሉ ናብዚ ኣትያቶ ዘላ ቅልውላው ምውራዳ፣ እቲ ጠንቂ ናታ ወደብ ስለ ዘየብላ ክኸውን ኣይክእልን እዩ። ስለዚ ዶ/ር ኣብይ ብዘይሕብእብእ ኣብ ክንዲ “ባሕርን ወደብን ምውናን ናይ ህልውና ጉዳይ እዩ” ምባል፡ ካብቲ ኩሉ ዝርእዮን ዓገብ ዝብሎ ዘሎን ቀጻሊ ውግኣትን ዘኸትሎ ዕንወትን፡ ንምግልጋል ክሰርሕ ይግበኦ። ነቲ ምስ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ክኣትዎ ዝጸንሐ ዘይግሉጽን ዘይትካላውን ውዕላትን ዝኸዶ ጌጋ መስርሕን ኣሚኑ ንመጻኢ ከይደግሞ እዩ ክመሃርሉ ዝግበኦ እምበር፡ ብሕርቃን ግጉይ ኣንፈት ምሓዝ ካብ ጸገም ዘውጽእ ዘይኮነስ፤ ዝገደደ መዘዝ ዘኸትል ምዃኑ ክግንዘብ ይግበኦ።
ኣፍደገ ባሕሪ ከም ዝውንን ርግጸኛ መሲሉ ምዝራቡ፡ ልኡላውነት ኤርትራ ኣብ ምጥሓስ ክሳብ ክንደይ ርሕቀት ከም ዝኸደ ርዱእ እዩ። እዚ ድማ ምስቲ ንልኡላውነቱ ከም ብሌን ዓይኑ ዝሕልዋ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ረጽሚ ምእታው እዩ። ምኽንያቱ ልኡላውነት ኤርትራ ናይ ህዝባ እምበር፣ ናይ ህግደፍ ስለ ዘይኮነ። ብሰንክዚ ውግእ እንተተኸሲቱ ከኣ ኣብ መንጎቲ ብሰናይ ጉርብትናን ሓባራዊ ተጠቃምነትን ኣሳንዩ ክነብር ዝብህግ ህዝብታት ኤርትራን ኢትዮጵያን እዩ ክኸውን። ከምዚ ዓይነት ውግእ ሳዕቤኑ ክሳብ ክንደይ ኣዕናዊ ምዃኑ ከኣ ስለ ዘይስሕትዎ ንመራሕቲ ኢትዮጵያ ከም ሓድሽ ዝንገር ኣይኮነን።
እቲ ድሌት ጉዳይ ተጠቃምነት ወደብ እንተኮይኑ ግን፡ ሎሚ ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝጅመር ዘይኮነ፡ ኣህጉራዊ ሕግታት ወጺእሉ፡ ናይ ወሃብን ተቐባልን ኣገልግሎት ግቡኣትን መሰላትን ተነጺርሉ፣ ልኡላውነትን ጽቡቕ ድሌትን ዋና ወደብ ብዘይግህስ ተነጺርሉ፡ ብዘሓት ሃገራት ዝመሓደራሉ ዘለዋ እዩ። ኤርትራን ኢትዮጵያን እውን ደሓር ደኣ ብውግእ ተኾሊፉ እምበር፡ ድሕሪ ናጽነት ኤርትራ ኣብ ትሕቲ ልኡላውነት ኤርትራ ንዝተወሰነ ዓመታት ሰሪሐናሉ እየን። ኣብቲ እዋንቲ ኪኖ ክልተኣዊ ቁጠባዊ ተጠቃምነት፡ ኣብ ምቅርራብ ክልቲኡ ህዝብታት እውን ዓብይ እጃም ከም ዝነበሮ ብዙሓት ኣብቲ መስርሕ ዝተዋስኡ ዝምስክርዎ እዩ። ሎሚ ነቲ ኣቛሪጹ ዝጸንሐ ብሓደስትን ብዝማዕበሉ ሕግታትን ኣሰራርሓታትን ኣበሪኽና ናብ ንቡር መሊስና ንስረሓሉ እንተዝበሃል፡ ሰማዒ እውን ምረኸበ። ብናይ ቀደም ግዝኣት ኣሉላ ጭረሖታትን ቅልጡፍ ወሰኽ ብዝሒ ህዝቢ ኢትዮጵያን ኣመኻኒኻ “መኒኻ?” በሃሊ ዘየብልካ ኣብ ቀይሕ ባሕሪ እንተዘይሓንበስኩ ምባል ግና ንክልቲኡ ህዝብታት ስለ ዘየርብሕ “ዓገብ” ንብሎ።
ርእሰ ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኩነታት ህዝቢ ኤርትራ ድሕሪ ናጽነት፡ ክሳብ ክንደይ ኣዝዩ ዝኸፈአ ኮይንኑ ከምዘሎ ምምርማር ዘድልዮ ኣይኮነን። እቲ ምረት “ኣብዚ ይሓሽ” ዘይበሃሎ ኣብ ኩሉ መዳያት ህይወት ዝረአ ምዃኑ ከኣ ዝያዳ ዘገርም ይገብሮ። ኣብ ትሕቲ ካለኦት ዲክታተራት ካብ ዝርአ ህይወት ዝኸፈአ ዝገብሮ ከኣ ንሱ እዩ። እዚ ሕሱም መነባብሮ ብዘይካ ኣብ ውሱናት መሳርሒ ኢሳያስ ክኾኑ ዝመረጹ ኣካላት፡ ኣብ ኩሉ ኤርትራዊ ብዘይኣፈላላይ ዝረአ ዘሎ እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ምስቲ ዋና ሃገሩ ንክኸውን ዝኸፈሎ ክቡር ዋጋ እዚ ዝሓልፎ ዘሎ ህይወት ንዓኡ ዘይምጥን ምዃኑ ስለ ዝርዳእ ኣንጻርቲ ናይቲ ሕሰም ጠንቂ ኣብ ቀጻሊ ቃልሲ ይርከብ ኣሎ።
ናይዚ ዝተጠቕሰ ሕሰም ህዝቢ ኤርትራ ጠንቅን ዕምቆትን ዝርዝራዊ ኮይኑ፡ እቲ እንኮ ዝሕተተሉ ጉጅለ ኢሳያስ እዩ። “ህግደፍዩ ተሓታቲ” ክበሃል እንከሎ ካብ ጽልእን ምጽብጻብ ዝሓለፈ ፍልልይን ዝነቅል ዘይኮነ ካብ ህልዊ ጸረ ህዝቢ ተግባሩ ዝነቅል እዩ። ፖለቲካዊ ጥልመት፡ ቁጠባዊ ድኽነት፡ ግህሰት መሰላት፡ ጸጥታዊ ስግኣት ብኩራት ፍትሒ፡ ……ወዘተ ኩሎም ነናቶም ዝርዝራዊ ኣፈጻጽማን ሳዕቤንን ዘለዎም ናይቲ ሕሰም መርኣያታት እዮም። ኣብዚ እዋንዚ ድማ እቲ ሕሱም ምምሕዳር ህግደፍ መነባብሮ ህዝቢ ካብ ምምስቓል ሓሊፉ፡ ንህልውና ኤርትራ ከም ሉኡላዊት ሃገር፡ ኣብ ሓደጋ ከየውድቃ እውን እዋናዊ መደረታት ሰበ ስልጣን ኢትዮጵያ መረጋገጺ እዩ።
ህግደፍ “ናይቲ በደላት ተሓታቲ ኣነ እየ” ኢሉ ክእመንኳ ባህርያቱ እንተዘይፈቐደሉ፡ እቲ ጸገማት ብሰፊሑ ከምዘሎ ግና ዝኽሕዶ ኣይኮነን። እኳዳ ብኣብነታት ኣሰንዩ እዩ ደጋጊሙ ዝዝርዝሮ። ብህዝቢ ዝቐርብ ኩለ-መዳያዊ ሕቶታት ተሓቲቱ ክምልስ ዝግበኦ ክነሱ ፡ ተመሊሱ ሓታታይ ኮይኑ ዝቑዝመሉ መድረኻት እውን ብዙሕ እዩ።
ህግደፍ ህዝቢ ኤርትራ ንምድዕዓስ ካብ ዝጥቀመሎም መዳህለሊ ስልትታት “ካብዚ ናትካ ዝኸፈአ መነባብሮ ዘለዎም ህዝብታት ስለዘለዉ ኣማሪርካ ኣይትሕተተኒ” ዝብል እዩ። ዘይውዳእ ናይ “ኣብ መጻኢና ክንዕረይ ኢና” መብጸዓታት እውን ይውሰኾሉ እዩ። ገበናቱ ሓቢኡ ንሓንሳብ ንኣሜሪካ፡ ንሓንሳብ ንሃገራት ኤውሮጳን ከምኡ’ውን ንትግራይ ተሓተቲ ጌርካ ምቕራብ ድማ ካብቲ መህደምታቱ እዩ። ብዘለዎ ጸላእቲ ናይ ምርባሕ ተመኩሮ ኣብ መጻኢ ድማ ንኢትዮጵያ ወይ ንሱዳንን ተሓተቲ ጌሩ ዘየቕርበሉ ምኽንያት የለን። ብዛዕባቶም ንልኡላውነቶም ክንዲ ህዝቢ ኤርትራ ዋጋ ዘይከፈሉ ክንሶም፡ ካብ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ዝሓሸ ዲሞክራሲ፡ ሰላምን ልምዓትን ዝነብሩ ህዝብታት ዛንታ ክለዓል ኣይደልን እዩ። ብኣንጻሩ እኳደኣ ንምውናን ሕገ-መንግስታዊ ምምሕዳር፡ ምክያድ ምርጫን ናጻነት ሓሳብካ ምግላጽን ምውዳብን ናይ ዲሞክራሲ መግለጺ ኣይኮኑን ኢሉ ክሰብኽ ንድሕሪት ዝብል ኣይኮነን።
ምናልባት ናይ ጽቡቕ ይኹን ናይ ሕማቕ መወዳእታ ጫፍ ስለ ዘየለ፡ ካብዚ ህዝቢ ኤርትራ ዝነብሮ ዘሎ ህይወት ዝኸፈአ መነባብሮ ዘሕልፉ ህዝብታት ይህልዉ። ዝሓለፈን ዝቕጽል ዘሎን ተመኩሮ ህዝቢ ሱርያ፡ ሊቢያ፡ የመን፡ ሶማሊያ፡ ኢትዮጵያን ሱዳንን ምጥቃስ ይከኣል። እንተኾነ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ተኹሲ-ኣልቦ ናይ ህልውና ስግኣት ቀሊል ግምት ዝወሃቦ ኣይኮነን። እምበርከ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ብስእነት ዝስተ ማይ፡ ሓይሊ ኤለክትሪክ፡ ሕጽረት ሕክምናን ብኩራት መራኸብታትን፡ ከምኡ እውን ምኽንያቱ ብዘይፍለጥ ዝተኣስረ ቤተሰብካ ኣይኮነንዶ ፍትሒ ክረክብ ኣበይ ከምዝተዳጐነ ዘይትፈልጠሉ ኩነታት ኤርትራ ናይ ሰላም ምልክት እዩ ማለት ድዩ?
ስለምንታይ እዩኸ ህግደፍ ንህዝቢ ኤርትራ ኣብ ክንዲ ምስቲ ካብ ናቱ ኣብ ዝኸፈአ ህይወት ዝነብር ዘሎ ህዝብታት፡ ምስቲ ኣብ ገዛእ ሃገሩ ሰላሙ፡ ልምዓቱ፡ ዲሞክራስያውን ሰብኣውን መሰላቱ ተሓልይሉ ኣብ ቀጻሊ ጐደና ልምዓት ዝነብር ህዝብታት ዘየወዳድሮ። ካብዚ ሓሊፉ ኢሳያስ “ከም ናይ ህዝቡ መነባብሮ ዝነብር መራሒ” ዝብል ናእዳ ንምርካብ ኮንጎ ሳእኒ ወድዩ ብምኻድን ጐልፎ ተኸዲኑ ኣጋይሽ ብምቕባል ክሽቅጥ ይፍትን። በዚ ዘታለሎም ሒደት ወገናት’ውን ኣለዉ።
ምናልባት እቲ ኢሳያስ ዝፈጥሮ ድራማ ሓቂ ተዝኸው እውን፡ ናይ ህዝቢ ኤርትራ ድሌት ድኻ መሲሉ ዘድክዮ ምምሕዳር ምፍጣር ኣይኮነን። ብኣንጻሩ ኣብ ገዛእ ሃገሩ “ሕረስ ሓረስታይ ንገድ ነጋዳይ” ተባሂሉ ሃገሩን ነብሱን ዝጠቕመሉ ኩነታት ምፍጣር እዩ። ከይዛረብ ኣፉ ለጒሙ፡ ሓሪሱን ነጊዱን ከይነብር ኣእዳዉ ኣሲሩ፡ ኣብ ሃገሩ ከይነብር ናብ ስደት ደፊኡ፡ ፍትሒ ነፊጉ ኣብ ኣብያተ-ማእሰርቲ ኣብልዩ፡ ክፉት ሳእኒ እናወደየን ዝኣረገ ጃኬት እንዳተኸደነን ዝዋሰኦ ድራማታት ኪኖ ኣሽካዕላል ካልእ ትርጉም ዝወሃቦ ኣይኮነን። እቲ ሕቡኣት ስቪል ዝተኸድኑ ሓለዋ ኣዋፊሩ ኣብ ጐደናታት ዝንቀስቐሶን ኣብ ህዝባዊ ጓይላታት ዝሳተፎን እውን ካብዚ ዝተፈልየ መዳህለሊ መልእኽቲ የብሉን።
ኣብዚ ቀረባ ግዜ ክንሰምዖ ዝጸናሕና ካልእ ኣሽካዕላል ከኣ “ህግደፍ ኣብ ወጻኢ ፈስቲቫላት ዝውድብሲ ኣብ ወጻኢ ተወሊዶም ኣብኡ ንዝዓብዩ ኤትራውያን ህጻናት ባህሊ ሃገሮም ንከይርስዑ መድረኽ ንምፍጣር እዩ” ዝብል ካልእ ማይ ዘይጠዓመ ምህዞ እዩ። ንምዃኑ ናብ ኣብ ወጻኢ ዝተወልዱ ምምጥጣር ይጽነሓሉ እሞ፡ እቶም ኣብ ኤርትራ ተወሊዶም ኣብ ሃገሮም ዝዓበዩ ዘለዉ ህጻናት ባህሎም ይፈልጡን ፍቕሪ ህዝብን ሃገርን የስጠማቕሩ ኣለዉ ማለት ድዩ?፡ ወዮ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ብዘለዎ ጽልእን ቅርሕትን ዝተላዕጠጠ ህግደፍሲ ብዛዕባ ሃናጺ ባህሊ ከስተምህርከ ባህሪኡ ይፈቕደሉ ድዩ። ስለዚ ቀንዲ ዕላማኡ ንፈስቲቫል ከም ጉልባብ ተጠቒምካ ጉጅላዊ ካዝናኻ ምህጣር እዩ።
“በኣፍሪቃ ውስጥ ኣንድ ዕብድ ኣለ”-ኣብ ኣፍሪቃ ሓደ ጽሉል ኣሎ
Tuesday, 10 October 2023 10:46 Written by EPDP Information Officeርእሰ ዓኣንቀጽ ሰዲህኤ
ቅድሚ ናብቲ ኣርእስቲ ዝተመርጸሉ ምኽንያት ምእታውና ብመንቀሊ ገድሊ ህዝቢ ኤርትራ ክንጅምር ይሓይሽ። ህዝቢ ኤርትራ ነቲ ብሰላማውን ፖለቲካውን ኣገባብ ዝጀመሮ ናይ መሰልካ ምሕላውን ከም ዓለሙ ሃገራዊ ክብሩ ዓቂቡ ናይ ምንባርን ቃልሱ ሰማዒ ኣይረከበን። ብኣንጻሩ ግዳይ ምብርራይ መግዛእታዊ ሕልምታቶም ንኽኸውን፡ ዘጥረዮ ህዝባውን ሃገራውን ሓድነት በታቲኖም ኣብ ሕድሕዱ ንኽቓተልን ምትእምማን ንኸየጥርን መፈላላዪ ሜላታት እንዳፋሓሱ ከናቑትዎ ፈቲኖም። ጎበጥቲ መንግስታት ኣዕጢቆም ዘዋፈርዎን ዝፈጸምዎን ቅትለታት፣ ኤርትራውያን ኣብ ሕድሕዶም ከምዝፈጸምዎ ኣምሲሎም ክጥቅንዎ ተሰሚዖም። ሓያላን መንግስታት ብወገኖም ወታሃደራውን ፖለቲካውን ስትራተጂካዊ ጠቕምታቶም ንኸረጋግጹ፡ ብስም ምውናን ኣፍ-ደገ ባሕርን ወደብን ዝብል ሜላ ንኤርትራ፤ መጋበሪያኦም ንዝኾነ መስፍናዊ ስርዓት ሃይለስላሰ ኣሕሊፎም ንማሃብ ውዲታዊ ኣኼባታትን ሽምግልናታትን ኣካይዶም።
ኣብ መወዳእታ፡ ነቲ እወ ንነጻነት ኤርትራ ዝብል ብዝሒ ድምጺ ኤርትራውያን ጓዕጺጾም በቲ ክከላኸልሉ ዘይኽእሉ ውዲታዊ ውዑል ፈደረሽን ዝበልዎ፡ ምስ ኢትዮጵያ ንኽተኣሳሰር ፈረድዎ። እዚ ውዲት’ዚ ድማ’ዩ ነቲ ኣቀዲሙ ዝተሓስበ ጎባጢ ዕላማ መንግስቲ ኢትዮጵያ ጽቡቕ መሰጋገሪ ዕድል ዝኸፈተ። ምኽንያቱ ውዕል ፈደረሽን ኢትዮጵያ ኣብ ኤርትራ ኣጣጢሐ እግራ ንኽትረግጽ መግዝኢ ግዜ እንተዘይኮይኑ፡ እቲ ዘቆሞ ኣካልውን ክከላኸለሉን ክሕልዎን ሰለዘይኽእል ንክትግበር ባይታ ኣይንበሮን። ስለዚ ድማ’ዩ ብኡ ንብኡ እቲ ውልዶ ዝቆመ ሃገራዊ መንግስትን ትካላቱን ብሓይሊ ብረት ክድምሰስ ዝጅመረ። ቀጺሉ “ካብ ሎሚ ንዳሓር ኣብ ጠረጴዛ ናይ ኢትይጵያ እንተዘይኮይኑ፤ ናይ ኤርትራ ዝባሃል ጉዳይ የለን” ዝብል ውዱእን ናይ መወዳእታን መግለጺ ተዋሂቡ። ኤርትራውያን ግን፡ በዚ ከይሰንበዱ ኩሉ ዝካኣሎም ዘበለ ፖለቲካዊ ቃልሲ ድሕሪ ምክያድ፣ “ናብ ዘይሰምዓካ ደብሪ ኣይትማህለል” ከምዝባሃል፡ መልሱ በትርን ጥይትን ስለዝኾነ ተገዲዶም ዕጥቃዊ ቃልሲ ምጅማሮም ታሪኽ መስዋእቶም ዝዝክሮ እዩ።
ሰውራ ኤርትራ ምስ ኩሉ ውሽጣውን ግዳማውን ጸገማቱ፡ ንሰራዊት መግዛእቲ ኢትዮጵያ ኣብ ገጠራት ካብ ዝነበሮ መደበራት ናብ ከተማታት እንዳኾብኮበ ኣብ 1974 ኣብ ከባቢ ኣስመራ ዋና ከተማ ኤርትራ በጺሑ። ብኣንጻሩ ኢትዮጵያ ብምሉእ ዓቕማ ሰላማዊ ህዝቢ ከተጽንት፡ ንብረትን ማልን ከተብርስ ዘይተኣደነ ግፍዕን በደልን ፈጸመት። ኣብዚ ኣዋን’ዚ እዩ ማዓመር ገዳፊ ናይ ሊብያ መራሒ ነበር፡ ኤርትራ ካብ መግዛእት ኢትዮጵያ ነጻ ክትወጽእ ኣለዋ፡ ክብል ድምጹ ዘስመዐ። በዚ ዝሰንበደ መንግስቲ ኢትዮጵያ፡ እቲ ሕታምን ዕለትን ገዲፍና ኣብ መጠረስታ ወርሒ ናይ 1974 ኣብ “ኣዲስ ዘመን” ኣብዝተባሀ ጋዜጣ “በኣፍሪቃ ውስጥ ኣንድ ዕብድ ኣለ” ኣብ ኣፍሪቃ ሓደ ጽሉል ኣሎ፡ ክትብል ኣስፊራ፡ ኣንጻር ገዳፍን፡ ብሓፈሻ’ውን ኣንጻር ሃገራት ኣዕራብ ብዙሕ ኢላን ፈኪራን። ክሳብ ብራድዮ ቴለቪዝዮንን “ግደፊ እባ ሶርያ ኣሽንኳይ ንዓኺ ምስ ሰብ ጀለብያ፡ ክንደይ ኣራኢና ኢና ኣብ ኮርያ” ዝብል ፈኸራ ወሲኾምሉ። ካብዚ ንላዕሊ ናይቲ እዋን ጽላለ መንግስት ኢትዮጵያ ግን ኣይነበረን። ኣብቲ ግዜ’ቲ ኣብ ኣፍሪቃ ከምቲ ናይ ገዳፊ ልሳኑ መሊኡ ዝዛረብ መንግስታት እንተዝነብር ድማ፡ እቲ ክሳብ 1991 ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝቐጸለ ውግእ ዝጠፍኤ ሂይወትን ዝወረደ ኩሉ መዳያዊ ብርሰትን ምዳሓነ። ህዝቢ ኤርትራ ሓንሳብን ንሓዋሩን ነጻነቱ ኣረጋጊጹ። ድሕሪ 1993 ኤርትራ ኣብ መጋባእያ ዓለም ሉኣላዊት ሃገር ኮይና፡ ሕቶ ኣፍደገ ባሕርን ወደብን ንኤርትራውያን ዝተዓጽወ ፋይል እዩ። ድሕር’ዚ መራሕቲ ኢትዮጵያ ኣብ ውግእ ክሕብኡን ክነብሩን እንተዘይደልዮም ንዋንነት ወደብን ኣፍደገ ባሕርን ብዝምልከት ከተመ፡ ብስምምዕን ፍታውን ኤርትራውያን እንተዘይኮይኑ ከምጡብ ኣዲኦም ክቐብጽዎ ይግባእ።
ሓባራዊ ዕብየትን ሰናይ ጉርብትናን ብውግእን ፈኸራን ክረጋገጽ ከምዘይክእል ኣሚንካ፣ ሃገራውን ኣህጉራውን ሕግታት ቀሪጽካ ናይ ሓባር ተጠቃምነት ክረጋገጽ ስለዝካኣል ድማ’ዩ፡ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ራብዓይ ጉባኤኡ፡ “ልኡላዊ ዋንነት ወደባት ኤርትራ ዘኽብር፣ ሃገራውን ኣህጉራውን ሕግታትን ውዑላትን ዘሰነዮ፣ ነጻ ተጠቓምነትን ኣገልግሎትን ዝህብ ንኽኸውን” ዝውሰነ። እዚውን ኣብቲ ኣንብህጎን እንቃለሰሉን ዘለና ምቋም ቕዋማዊ መንግስቲ ምስተበጽሔን ብእኡ ዝብየንን እምበር፡ ብሓደ ሰልፊ ወይ ምንቅስቓስ ዝውዳእ ከምዘይኮነ እንግንዘቦ እዩ።
ህልዊ መራሕ መንግስታት ኢትዮጵያን ሚኒስተራቱን ግን፡ ካብቲ ዝፈሰሰ ደምን ህልቂትን ገና ዝተማህሩ ስለዘይመስሉ፡ ኣፍደገ ባሕርን ወደብን ዝብል ሕማም ርእሲ ዘለዎም ንሳቶም እዮም። ገዳፊ ግን መንቀሊኡ ብዘየገድስ ናይ ኤርትራ መሰል ይታሓሎ። ውግእን ጥፍኣትን ደው ይበል ስለዝበለ ጥራሕ’ዩ ናይ ኣፍሪቃ ጽሉል ተባሂሉ። ብጸለመ መንግስቲ ኢትዮጵያ ኣብ 1974 ዓ.ም ናይ ኣፍሪቃ ጽሉል ዝበልዎ ሓደ ጥራሕ እዩ ነይሩ። ሎሚ ግን ኣብ ኣፍሪቃ ዘይኮነስ ኣብቲ ብብልጽግናን ኢዜማን ዝምራሕ መንግስቲ ኢትዮጵያ ህርፋን ባሕርን ወደብን ኣብ ጽላለ ዘድሃበሎም ብዙሓት ምዃኖም፡ ኣብ ኤርትራ ድማ ሓደ ዝሓለፎ ዕቡድ ምህላዉ ካብ ልሳናቶምን ተግባራቶምን ንዕዘብ ኣለና።
ብኤርትራ ዝጀመረ “ንኢትዮጵያ ፋሕ ፋሕ ከየበልና ክንገዝኣ ኣይንኽእልን ኢና፡ ንኽንገዝኣ ፋሕ ፋሕ ከነብላ ኣለና፡ ምስዚኣቶም ክደፍዶ ብሓባር ክትነብር፡ ብሓባር ክትልምንውን ኣይካኣልን እዩ”፡ ክብል ከምዘይጸንሐ “ህዝቢ ኤርትራን ኢትዮጵያን ክልተ ህዝቢ እዩ ዝብል ነቲ ሓቂ ዘይፈልጥ እዩ” ዝብል ሕቡእ ሕልምታት ዘግሃደ ናይ ዕብዳን መግለጺ ኢሳያስ ብቐዳምነት ዝስራዕ ክኸውን ከሎ፡ ካብዚ ብዘይፍለ ኣቢዪ ኣሕመድ እውን፡ “ኣፈራሪሰ ኣምጺኤ ክሕውሳ እየ ኤርትራ፣ መኣስ ከምዝኸውን ግን ኣይነግረኩምን እየ፡ ዓሰብ ጥራሕ ዘይኮነ ቀይሕ ባሕሪ ወሲኽና ዋናታት ስለ እንኸውን ኤርትራ ትባሃል ሃገር ኣይክትህሉን እያ። ንሰርሕ ኢና ዘለና፡ ናይ ቀይሕ ባሕርን ዓሰብን ዕንቅፋት ኮይኑና ዘሎ ህዝቢ ኤርትራ ዘይኮነስ፡ ነቲ ህዝቢ ኣምበርኪኹ ዝገዝእ ዘሎ መንግስቲ እዩ፡ ኣብኡ ዘሎ ኣገዛዝኣ ከነወግዶ ኢና” ምባሎውን ልዕሊ ዕብዳን ካልእ ክባሃል ኣይካኣልን እዩ። የድሕነና እምበር፡ ኣብዚ እዋን ካብዚ ናይ ክልቲኦም፡ ሃገራት ኣፈራሪሶም ክገዝኡ ዝደልዩን ዝሓልሙን ዝዓብን ካብ ሕድሕድ ዘይሕሹ ጽሉላት ምዃኖምን እዩ ህዝብታት ክልቲኡ ሃገራት ክግንዘብ ዘለዎ። ዘየፍረስዎን ዘየዕነዉዎን እንታይ ዝተረፈ ስለዘሎ እዩ ኸ ተመሊሶም ዝፍክሩ ዘለዉ?
ኣብዘን ዝሓለፋ 5 ዓመታት ኤርትራ ናብ ኢትዮጵያ ናይ ምምላስ ፈኸራን ጉዳይ ዋንነት ወደብ ዓሰብን ኣብ መንጎ ኣቢይን ኢሳያስን ኣቐዲሙ ኣብ ቃልዕ ዝወጸ ስምምዕ እኳ እንተዘይተፈልጠ፡ ዓበይቲ ምልክታት ክረአ ጸኒሑ እዩ፡ ናይ ውልቀ ሰባትን ጋዜጠኛታትን ወስታታት ከምዘይነበረ ድማ እዚ ሕጂ ዝስማዕ ዘሎ ሰለስትኤን ሃገራት ኣብ ጎንደር ዝገበርኦ ስምምዕ ቀንዲ ዕላምኡ ብኮንፈደረሽን ንምውህሃድ ዝዓለመ ምንባሩ ኣቢዪ ኣሕመድ ቅድሚ 2 ኣዋርሕ ንጋዜጠኛታት ከምዝሐበረ፡ ናይቲ ኮንፈደረሽን ፕረሲደንት ኢሳያስ ክኸውን፤ ኣቢዪ ኣሕመድ ድማ ጠቕላይ ሚኒስተር ኮይኖም ክማስሕዎ ምስጢራዊ ስምምዕ ከምዝነበሮም፣ ኢትዮ ፎርም ኣብ ናይ ዕለት 07.10.2023 ፈነዋኡ ኣብሪሁ ኣሎ።
ደምበ ተቓውሞ ኤርትራ፡ ነዚ መንግስቲ ኢትዮጵያ ብተደጋጋሚ እንሓንሳብ “እኔና ኢሱ ተደምረን ኣሰብ ኣንካፈልለን፡ ጸኒሑ “በሰላም ካልተቻለ በሓይል ኣሰብን እንመልሰዋለን” እንዳተባህለ፡ ዘልዕሎ ዘሎ ሕቶ ኣፍደገ ባሕሪ፡ ልዕሊ ዜናን ብሂልን፡ ካልኦት ኣካላት ብድሕሪኡ ክህልዉ ከምዝኽእሉ ተገንዚቡ፡ ብተገዳስነት ክርእዮን፣ ህዝብና ኣብ ህልውና ኢሳያስን ናይ ጥፍኣት ፖሊሲታቱን ብሰላምን ሰናይ ጉርብትናን ክነብር ከምዘይኽእል ኣሚኑ፡ ካብ ተደጋጋሚ ህልቂትን ውግእ ከነድሕኖ፡ ልዕሊ ዝኾነ ይኹን ግዜ ንስርዓት ኢሳያስ ንምውጋድ መሳርዑ ከስምር ይግባእ ንብል።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኤርትራዊ መንእሰይ ብሰንኪ ዘየናሕሲ ወጽዓ ህግደፍ ኣብ ሃገሩ ክነብር ስለ ዘይከኣለ፡ ከም ምርጫ ናብ ስደት ካብ ዘምርሕ ነዊሕ ዓመታት ኮይኑ ኣሎ። ክሳዚ ሒዝናዮ ዘለና ዓመት እውን ኤርትራ ምስተን ካብ ህዝበን ብብዝሒ ዝተሰደ ከም ኣፍጋኒስታንን ሱሪያን ዝኣመሰላ ቀዳሞት 10 ሃገራት ተሰሪዓ ትርከብ። መጀመርታኡ እምበር መወዳእቱ ዘይፍለጥ መደብ ግዱድ ወተሃደራዊ ኣገልግሎት ካብቶም ኤርትራውያን ብብዝሒ ክስደዱ ዘገደድዎም ጸረ ህዝቢ ተግባራት ህግደፍ ሓደ እዩ። እቲ ተገዲዱ ሃጽ ኢሉ ዝተሰደ ኤርትራዊ መንእሰይ፡ ስደት ግዝያዊ መዕገሲ እምበር መሰረታዊ መፍትሒ ከምዘይኮነ ይርዳእ እዩ። እቲ መሰረታዊ መፍትሒ ነቲ ጠንቂ ስደት ካብ ሱሩ ምውጋዱ ምዃኑ ብምርዳእ ኣብ ዝተፈላለየ መልክዕ ቃልሲ ኣንጻር’ቲ ጠንቂ ስደት ህግደፍ ካብ ዝስለፍ ነዊሕ ግዜ ኮይኑ ኣሎ። እዚ ኣብዚ እዋንዚ ኣንጻር ናይ ሸፈጥን ሸርሕን ፈስቲቫላት ዝረአ ዘሎ ውዕዉዕ ተቓውሞታት ከኣ፡ መቐጸልታ ናይቲ ካብ ነዊሕ ግዜ ጀሚሩ ብዝተፈላለዩ መልከዓት ውዳበ ኣንጻር ህግደፍ ክካየድ ዝጸንሐ ቃልሲ እዩ።
ኣብዚ እዋንዚ ዝርአ ዘሎ ንህግደፍ ዘርዓደ ህዝባዊ ማዕበል ሃንደበት ዝመጸ ዘይኮነ፡ ውጽኢትን መቐጸልታን ናይቲ ንነዊሕ ዓመታት ክካየድ ዝጸንሐ መኸተታት እዩ። እነሆ ከኣ ከምቲ ጸባ ቅድም ንክረግእ፡ ምስ ረግአ ከኣ ተሓቚኑ ጠስሚ ንከውጽእ ብመስርሕ ክሓልፍ ዝግበኦ፡ እዚ ሎሚ ንህግደፍ ዘንቀጥቅጦ ዘሎ ማዕበል እውን መስርሑ ሓልዩ ዝመጸ እዩ። ኣብ ቀጻሊ ድሕነት መንእሰያት ዓቂቡ፡ ውጽኢታዊ ንክኸውን ድማ ጥንቁቕ ስራሕ ዘድልዮ እዩ። ህግደፍ በዚ ማዕበል ክሳብ ክንደይ ከም ዘሰንበደ እቲ ዘርእዮ ዘሎ ሽበድበድ መስካሪ እዩ። ህግደፍ ምስንባዱ ጥራይ ዘይኮነ ነቲ ማዕበል ንምኹላፍ ዘርእዮ ዘሎ ጠንበርበር እውን ንዕዘቦ ኣለና። ነቲ ብሰንኪ ናቱ ጭቆናን ወጽዓን ዝነቐለ ማዕበላዊ ዓመጽ፣ ንካለኦት ወገናት ብናይ ምልዕዓሉ ተሓተቲ ክገብሮም እውን ንሰምዕን ንርእይን ኣለና። ከምቲ ልማዱ፡ ወዮ እቲ ንሱ ኣብ ልዕሊ ኤርትራዊ መንእሰይ ዝፈጸሞ ገበናት ዘየቖጥዕ ኮይኑስ፡ ነቶም ዝምክትዎ ዘለዉ ኤርትራውያን መንእሰያት “ተጋሩ እዮም” ክብሎም ምፍታኑ ካሳብ ክንደይ ካብ ክውንነት ይሃድም ከም ዘሎ ዘርኢ እዩ።
እዚ ንህግደፍን ደቀ-መዛምርቱን ሕማም ርእሲ ኮይንዎም ዘሎ ህዝባዊ ማዕበል፡ ንድሕሪት ተመሊሱ መፍቶ ህግደፍ ንከይከውን ብጥንቃቐ ክተሓዝ ይግበኦ። ህግደፍ ነቶም ናይቲ ማዕበል ተዋሳእቲ ኣብ ርእሲቲ ብልኡኻቱ ኣቢሉ ምጽላሙን ምጥቃዑን፡ በተን ዝነብርወን ሃገራት ተኸሲሶም ከም ዝጥቅዑ ንምግባሮም ዘካይዶ ዘሎ ላዕልን ታሕትን ቀጻሊ ኣሎ። ስለዚ እቲ ህዝባዊ መኸተ ሕጋዊ መስመሩ ዓቂቡ ህግደፍ ብዘይብለጸሉ፡ ልኡኻቱ ልሒኾም ብዘይኣትዉሉን ናይተን ሃገራት ሕግታት ብዘይጥሕን ብቐጻሊ ዝካየደሉ መስርሕ ክሕዝ ይግበኦ። ከምኡ’ውን ኣብ ግዝያዊ ኣጀንዳታት ህግደፍ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣርሒቑ ዝጥምት ናይ ለውጢ ቃልሲ ከም ዝኸውን ምግባሩ ኣገዳሲ እዩ። ህግደፍ ዝብለጸሉ ጌጋታት ከይፍጠር ድማ ብዝከኣል መጠን ምጥንቃቕ ኣድላይ እዩ። ኣብ ርእሲዚ ኣብ ኣወዳድባን ምምሕዳርን ሃጓፍ ንከይፍጠር ምእኩል ትካላዊ ኣመራርሓ የድሊ።
ኣብዚ እዋንዚ ካብ ኤርትራ ብሰንኪ ህግደፍ ማሕበረ-ቁጠባዊ መጻኢኦም ጸልሚቱ፡ ብጥይት ህግደፍ እናተሳሕቱ፡ ምድረበዳን ባሕርን ኣቋሪጾም ዝተሰዱ፡ ናብ ኤርትራ እንተተመሊሶም ህይወቶም ኣብ ሓደጋ ከም ዝወድቕ ምሒሎም ኣብ ዝተፈላለያ ሃገራት መሰል ዑቕባ ዝረኸቡ መንእሰያት፡ ተመሊሶም መሳርሒ ህግደፍ ኮይኖም ዘለዉ ሒደት ኣይኮኑን። እዞም መንእሰያት ንገዛእ ርእሶም ጥራይ ዘይኮነ፡ ተቓሊሶም ህዝቢ እውን ሓራ ከውጽእዎ እናተጸበዮም ብናይ ጣዕሳ መጸዋዕታ ተዓሽዮም ናብ ባርነት ህግደፍ ምምላሶም ንብዙሓት ወገናት ዘስደመመ እዩ። እዚ ከይኣኽሎም ብህግደፍ “እሙናት ኣገልገልቲ” ምእንቲ ክበሃሉ፡ ኣብ ልዕሊ እቶም ኣንጻር ወጽዓ ዝተሰለፉ ህዝባዊ ሓላፍነቶም ዘይዘንግዑ መሳድድቶም ሴፍ ምምዛዞም ከኣ እቲ ካልእ ዘገርም ጭካነ እዩ።
እዚ ሒዘምዎ ዘለዉ ግጉይ ኣቕጣጫ፡ ናይ ለውጢ ቃልሲ ዘደናጒ ጥራይ ዘይኮነ፡ ንዓኣቶም እውን ሓደገኛ ምዃኑ ምልክታቱ ይረአ ስለዘሎ፡ ካብ ደሓር ኣብ ጸገም ድሕሪ ምእታዎም ምጥዓስ ከሎ ጋና ከስተብህሉን ሓላፍነታውያን ክኾኑን ይግበኦም። ናይቲ ትማሊ ናብ ኤርትራ እንተተመሊስና ክሓርደናን ክቖርጸናን እዩ ዝበልዎ ኣረመኔ ጉጅለ ኣሳሰይቲ ምዃኖም፡ ነተን ናይ ሓሶት ምኽንያቶም ኣሚነን ዘዕቆበኦም መንግስታት፡ ኣብቲ ናይ ቅድም ውሳነአን ዳግመ-ምጽራይ ክገብራ ከም ዘገድደን ክዝንግዑ ኣይምተገብኦምን። ስለዚ ደሓር ንዝመጽእ መዘዝ ተሓተቲ ምዃኖም ተረዲኦም ኢደ-እግሮም ክእርንቡ ይግበኦም። ህግደፍ ብዘይካ ገበኑ ሓቢኡ “ደገፍ ህዝቢ ኣለዎ” መበሊ ክኾንዎን ገንዘቦም ክሓልብን እንተዘኮይኑ፡ ደሓር ከም ዝርሕረሖም ከቶ ኣይዘንግዑ።
እተን ኣብ ሃገረን ኣብ መንጎ ኤርትራውያ ተቓወምትን ደገፍትን ህግደፍ ዝፍጠር ዘሎ ክሳብ ናብ ምፍሳስ ደም ዝበጸሐ፡ ንኣኽበርቲ ሕገን ዝለከመ ተረኽቦ፡ ኣብ ሓፈሻዊ ጸጥታአን ተጽዕኖ ስለ ዝህልዎ ከቢድ ጾር ኮይንወን ኣሎ። ከቢድ ጾር ምዃኑ ጥራይ ዘይኮነ፡ መፍትሒ ክረኽባሉ’ውን ግድን ስለ ዝኾነ ዝምልከቶም ላዕለዎት ኣካላት መንግስታተን ይሰርሕሉ ኣለዉ። ኣብዚ መዝገብ ናይቶም ኣብ ሃገርና ምንባር ከሊኡና ዝበልዎ ስርዓት ህግደፍ ቀንዲ ደገፍቲ ዝኾኑ ምጽራይ፡ ቅድሚት ክስራዕ ዝኽእል ኣጀንዳ እዩ። “እቶም ክልተሻብ ዝተዛረቡ፡ ናብቲ ዝድግፍዎ መንግስቶም እንተተመሊሶም ሓደጋ ከምዘየጋጥሞም ባዕላቶም ዝመስከሩ ኣባላት፡ መሰል ስደተኛ ናይ ምሕላው ግዴታ ስለ ዘየብልና ናብ ሃገሮም ክንመልሶም ኢና” ዝብሉ መንግስታት ድምጾም ብጋህዲ ይስማዕ ኣሎ። ስለዚ እዞም መንግስታት ከምቲ “ብሰንኪ ንቑጽ ይነድድ ርሑስ” ዝበሃል፡ ዘካይድዎ ምጽራይን ዝወስድዎ ስጉምትን ፍትሓዊ ንክኸውን ንምሕጸን።
ኤርትራዊ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኣብዚ ናይ ዓለምና ኣጀንዳ ኮይኑ ዘሎ ህዝባዊ ማዕበል ነናቶም ርኢቶ ከም ዝህልዎም ርዱእ እዩ። ደገፍቲ ህግደፍ ኪኖ እቲ ጉጅለኦም ዘካይዶ ዘሎ ጸለመ ምንብድባድ ካልእ ምርጫ ከምዘየብሎም ውሁብ እዩ። ኣንጻር ህግደፍ ዝተሰለፉ ሓይልታት ለውጢ ብኣንጻሩ፡ ነቲ ማዕበል ብደቂቑ ክንከታተሎን ከንዕኩኾን ይግባኣና። ጉድለታት ክህልዉዎ ከም ዝኽእል ርዱእ እዩ። ይኹን እምበር፡ ”ወዮ ህዝባዊ ማዕበል ከይዕንቀፍ” ኣብ ኣተሓሕዛና ነቲ ዝጐደለ ናብ ምምላእን ምእራምን ዘድህብ እንተዘይ ኮይኑ፡ ነቲ ንኡስ ድኽመት ኣግዚፍካ ብምቕራብ መፍቶ ህግደፍ ከይከውን ክንጥንቀቐሉ ይግበኣና።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብ መፋርቕ 1880 ኤውሮጳውያን ገዛእቲ ከከም ዝጥዕሞም ንኣፍሪቃ ክማቐልዋ እንከለዉ፡ ኢጣልያ ንኤርትራ ወሪራ ኣብ ትሕቲ ግዝኣታ ኣእተወታ። መግዛእቲ ኢጣልያ ግዝኣቱ ኣብ ምብራቕ ኣፍሪቃ ንምስፍሕፋሕ ንኣስመራ ከም ቀንዲ መንበርን መዋፍርን ከተምኡ ክትከውን ኣዕበያ። ነዚ ዝገበሮ ብዋጋ ናይቶም ደቀባት ጉልበት ነይሩ። ናይ ኤርትራውያን መሬት ሕርሻ መንዚዑ፡ ጉልበቶም መዝሚዙን ሰብኣዊ መሰላቶም ገፊፉን። ህዝቢ ኤርትራ ግና፡ ኣብቲ እዋንቲ ምስ ዝነበሮ ውሱን ዓቕሚ፡ ንፋሽስታዊ ምምሕዳር ኢጣልያ ክገቶኳ እንተዘይከኣለ ብቐሊሉ ኣይረዓሞን።
ኣብ 2ይ ውግእ ዓለም ስዕረት ናይቲ ኢጣልያ ዝነበረቶ ምሕዝነት ድሕሪ ምግጣሙ፡ ኤርትራ ሓያላት ሃገራት ስለ ዝዘረይዋ፡ ከምተን ካለኦት ኣብ ትሕቲ መግዛእቲ ኤውሮጳውያን ዝነበራ ሃገራት ብቐጥታ ኣኽሊል ናጽነት ክትደፍእ ኣይከኣለትን። ብኣንጻሩ እቶም ናይ ምውሳን ስልጣን ዝነበሮም ሓያላት ኣብ ጉዳይ ሃገርና ኣብ ሕድሕዶም’ውን ምርድዳእ ስለ ሰኣኑ፡ ኤርትራ ካብ ትጽቢት ህዝባ ወጻኢ ን10 ዓመታት ኣብ ትሕቲ መጉዚትነት ዓባይ ብሪጣንያ ክትጸንሕ ተወሰነ።
ኤርትራ ኣብ ትሕቲ መጉዚትነት ምምሕዳር ዓባይ ብሪጣንያ ኣብ ዝወደቐትሉ ግዜ፡ “መጻኢ ዕድል ኤርትራ” ንምውሳን ኣዝዩ ጽዑቕ ፖለቲካዊ ላዕልን ታሕትን ተኻየደ። ምምሕዳር እንግሊዝ ምስ ኩሉቲ ጨቋንን ፈላሊኻ ግዛእ ኣመሓዳድራኣን ንህዝቢ ኤርትራ ዘየርብሕ ቁጠባዊ ፖሊሲኣን፡ መሰል ምውዳብን ሓሳብካ ምግላጽን ስለ ዘፍቀደት ኤርትራውያን ከከም ዝንባለኦም ተወዲቦም መጻኢ ዕድል ሃገሮም ክውስኑ ተንቀሳቒሶም። እንተኾነ እተን ኣብቲ ግዜቲ ዝተፈጠራ ኤርትራዊ ፖለቲካዊ ማሕበራት ብሓፈሻ፡ ካብ ናይ ወጻኢ ሓይልታት ተጽዕኖ ብፍላይ ከኣ ካብ ኢድ ኣእታውነት ንጉሳዊ ስርዓት ኢትዮጵያ ናጻ ሰለ ዘይነበራ መሰረታዊ ባህጊ ህዝቢ ኤርትራ ኣየማልኣን። ኣብ መውዳእታ ከኣ እቲ ካብ ትጽቢት ህዝቢ ኤርትራ ወጻኢ ዝተመስረተ ፈደረሽን ኤርትራን ኢትዮጵያን እውን ሰንከልከል ክብል ምስ ጸንሐ፡ ብ14 ሕዳር 1962 ብኢደወነናዊ ውሳነ ንጉሰ ሃይለስላሴ ፈረሰ።
ህዝቢ ኤርትራ፡ ኩሉቲ ብሕቡእን ብግሁድን ንናጽነቱ ዘካየዶ ፈተነታት ምስ መኸነን እቲ ካብ ድልየቱ ወጻኢ ዝተደኰነ ፈደረሽን እውን በቲ ዝወሰኖ ውድብ ሕቡራት ሃገራት ከይተረፈ ተጠሊሙ ምስ ፈረሰን፡ ኣብ ቅድሚኡ ብዘይካ“ንመግዛእቲ ክርዕም ወይ ድማ ዝበለሐ ኣገባብ ቃልሲ ክኽተል” ካልእ ምርጫታት ኣይነበሮን። ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ትሕቲ መግዛእቲ ምንባር ስለ ዘይመረጸ፡ ከም መቐጸልታ ናይቲ ከካይዶ ዝጸንሐ ሕጋውን ዘይጉነጻውን ኣገባብ ቃልሲ ንናጽነት፡ ዝበልሐን ዝለዓለን ኣገባብ ክኽተል ናይ ግድን ኮነ። በዚ መሰረት ባሕቲ መስከረም 1961ብመሪሕነት ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ (ተሓኤ) ኣብ ሜዳ ኤርትራ ብረታዊ ቃልሲ ተበሰረ። ምጅማር ብረታዊ ቃልሲ ወድዓዊ ኩነታትን ድሌት ህዝቢ ኤርትራ ንናጽነትን ኣንቢቡ ኢዩ ተበጊሱ። ንኤርትራ ልክዕ ከምተን ኣብቲ እዋንቲ ናጽነተን ዝዓተራ ሃገራት ኣፍሪቃ ንምግባራ ዝዓለመ ከኣ ነይሩ። ኣብቲ ፖለቲካዊ ቃልሲ ዝተመኮሩ ኤርትራውያን ሓርበኛታት ኣብ ውሽጢ ኤርትራን ወጻእን ሓሲቦምን ምስቲ ዝነበረ ዓለማዊ ኩነታት ኣገናዚቦምን ምስ ዝተወሰነ በዓል ቤታዊ ሕጽረታት ዝኣተዉዎ ምርጫ’ዩ ነይሩ።
ቅድሚቲ ስዉእ ሓምድ እድሪስ ዓዋተ ዝመራሒኦም ብባሕቲ መስከረም 1961 ኣብ ሜዳ ኤርትራ ብረታዊ ቃልሲ ምብሳሮም፡ ነዚ ብዝምልከት ኣብ ሃገር ግብጺ፡ ብ7 ሓምለ 1960፡ ኣብ ዝተፈላለዩ ደረጃታት ትምህርትን ስራሕን ዝነበሩ ኤርትራውያን ንኣጀማምራ’ቲ ብረታዊ ቃልሲ ኣብ ዝምልከት ተኣኪቦም ምዝታዮምን ኣብቲ ዓመት ብ10 ሓምለ 11 ዝኣባላታ መሪሕነት ምምራጾምን ድማ፡ እቲ ብረታዊ ቃልሲ ብኣፍልጦ እምበር ብሃንደበት ከም ዘይተጀመረ ዘረድእ እዩ።
ብረታዊ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ዕላማኡ እንታይ ምዃኑ ከይተረደአ ዝነቐለ ዘይኮነ፡ ኣብ 5 ጉዳያት ዘተኩር 14 ዓንቀጻት ዝሓዘ መበገሲ ሰነድ ከም ዝነበሮ ብዛዕባኡ ዓሚቕ መጽናዕቲ ዘካየዱ ተመራመርቲ ዘረጋገጽዎ እዩ። ኣብቲ መበገሲ ሰነድ፡ ሰውራ ንምሕያል ከከም ኩነታቱ ብግሁድን ብስዉርን ሰፊሕ ህዝባዊ ውደባ ምክያድ፡ ሓድነት እቲ ዝምስረት ሰውራን ህዝቢ ኤርትራን ምዕቃብን ጉዳይ ኤርትራ ኣብ ሕቡራት ሃገራትን ካለኦት ዝምልከቶም ኣካላትን ግንዛበ ክረክብ ጻዕሪ ምቕጻልን ዝብሉ፡ ኣይኮነንዶ ኣብቲ እዋንቲ ሎሚ እውን ኣገዳስነቶም ህያው ዝኾኑ ሓሳባት ነይረምዎ። ከም ኣካል ናይዚ ሰነድዚ ተሳትፎ ኣብቲ ቃልሲ ንዝኾነ 18 ዓመትን ካብኡ ንላዕልን ዝዕድሜኡ ኤርትራዊ ክፉት ምንባሩ ከኣ ክሳብ ክንደይ ኣህጉራዊ ሕጊ ውትህድርና ኣብ ግምት ዘእተወ ከም ዝነበረ ዘመልክት እዩ።
ሰውራ ኤርትራ ብባሕቲ መስከረም 1961 ብመሪሕነት እቲ ብ1915 ተወሊዱ ብ1962 ዝተሰወአ ሓምድ እድሪስ ዓወተ ምስ ተበሰረ፡ ብዙሓት ወተሃደራዊ ተመኩሮ ዝነበሮም ኤርትራውያን ክኽተልዎ ግዜ ኣይወሰደሎምን። ኣብ ከባቢ ኣቑርደት ተወሊዱ፡ ብ1934 ኣብ ሱዳን ወተሃደር ዝነበረ፡ ኣቡ ርጀላ ነዚ ብዝምልከት ኣብ ሓደ ኣጋጣሚ ከም ዝገለጾ፡ ኣብ ወርሒ ለካቲት 1962 ንሱ ዝርከቦም 20 ወተሃደራዊ ተመኩሮ ዝነበሮም ኤርትራውያን ናብቲ ዕሸል ሰውራ ከም ዝተጸንበሩ ይገልጽ። እቲ ዋሕዚ ተሳትፎ ድሕሪኡ’ውን ቀጺሉ።
እቲ ብኸምዚ ዝሰፍሐ ሰውራ፡ ኣብቲ መስርሕ የጋጥሞ ንዝነበረ ውሽጣዊ ምፍንጫላትን መግዛእታዊ ተጻብኦታትን በዲሁ፡ ናይ ኣእላፍ ጀጋኑ ህይወት ገቢሩ ድሕሪ ናይ 30 ዓመታት ናይ ቃልስን ዓወትን ጉዕዞ ብ1991 ናጽነት ኤርትራ፡ ድሕሪኡ ከኣ ብ1993 ብመንገዲ ረፈረንደም ልኡላዊት ኤርትራ ኣውሒሱ። እዚ ዓወትዚ ናይቲ ቃልሲ ናይ መጀመርያ ምዕራፍ መዛዘሚ ናይ ቀጻሊ ምዕራፍ ከኣ መኽፈቲ እምበር፡ ናይ መውዳእታ ኣይነበረን። ምኽንያቱ “ልኡላዊት ኤርትራ ከመይ ትመሓደር?” ዝብል መሰረታዊ ሕቶ ዝመለሰ ስለ ዘይነበረ። ብመሰረቱ እውን ናይቲ ቃልሲ መበገሲ ናይ ባዕዳውያን ገዛእቲ ኣብ ኤርትራዊ ኣካላዊ ህልውና ጥራይ ዘይኮነ፡ ምረት ናይቲ ብኣታቶም ዝወርድ ዝነበረ ወጻዒ ኣተሓሳስባ እዩ ነይሩ። ስለዚ እዩ ከኣ ንምውጋድ ጉጅለ ህግደፍን ኣተሓሳስባኡን ዝግበር ዘሎ ቃልሲ ክቕጽል ባህርያዊ ዝኸውን።
ባሕቲ መስከረም እዚ ን62 ዓመታት መልክዓቱ እንዳቀያየረ ጌና ዘይዓረፈ ዘሎ ቃልሲ በቲ ዝበለሐ መልክዑ ዝተጀመረላ ስለ ዝኾነት ክንዝክራ ግቡእ እዩ። ኣብቲ ዝኽራ ኣብ ጸልማት ኮይኖም ብርሃን ከም ዝመጽእ ተኣማሚኖም ቃልሲ ብዛዕባ ምጅማሮምን ዝሰዓብዎም ሓርበኛታትን ገድሎም ከነዝንቱ ግድን እዩ። እቲ ቀንዲ ቁምነገር “ንሳቶምስ ግቡኦም ፈጺሞም ኣረኩበሙና ንሕናኸ ናበይ ገጽና ኢና?” ዝብል ንቕድሚት ዘማዕዱ ሕቶ ንምምላስ ድልዊ ምዃን እዩ። እቶም ሓርበኛታት ግቡኦም ፈጺሞም ኣረኪቦም ስለ ዝሓለፉ ቅሱናት’ዮም። ንሕና ግና እቲ ሓላፍነት ጌና ኣብ ኢድና ስለ ዘሎ ሰብ ዕዳ ኢና። ንተካኢና ወለዶ ከነረክብ ግድን ስለዝኾነ ከኣ፡ ኣብቲ ምርኽኻብ “እዚ ዓሚምና ኣለና ንስኻትኩም ከኣ መልእዎ” እንብለሉ ስራሕ ክንዓመም ይግበኣና። ኣብ ከምዚ ዝኣመሰለ ታሪኻዊ ዕለት፡ መንእሰይ ወለዶ ተኸኣኢሉ፡ ተጸዋዊሩን ተመላሊኡን፡ ትርጉም ፍልልያዊ ሓድነት ተረዲኡ ብሓባር ዝቃለሰሉ ባህሊ ከነውርሶ ይግበኣና።
ዝኽርን ክብርን ንሰማእታት ኤርትራ!
ባሕቲ መስከረም 2023
ኣብ ዝኾነ ግዜ ዝኽሰቱ ጸለውቲ እዋናዊ ምዕባለታት ነይሮም፡ ኣለዉን ንመጻኢ እውን ቀጸልቲ እዮም። ነካይዶ ዘለና ናይ ለውጢ ቃልሲ እውን በዚ መስርሕ ዝግዛእ እዩ። ፍሉይ ግምት ዝወሃቦም ዓበይቲ ምዕባለታት ከም ዘጋጥሙ ርዱእ ኮይኑ፡ ብሓፈሻ ግና ኩነታትና ብዘየቋርጽ መስርሕ ለውጥን ምዕባለን ዝስነ እዩ።
ዓሚ ብናታ ምዕባለታት ተሰንያ እያ ሓሊፋ። ሎሚዘበን ድማ ናታ መስርሕ ሒዛ ኣላ። መጻኢና እውን በዚ መስርሕ ዝግዛእ ክኸውን እዩ። ኣብ ቃልሲ ኤርትራውያን ኣብ ርእሲቲ ቀጻሊ ተርእዮታት፡ ብምጅማር ሰውራ፡ ብምርግጋጽ ናጽነት ፡ ብመጭወይትን ቅትለትን መራሕቲ ውድባት ካብ ኤርትራ ወጻኢ፡ ብጃምላዊ ማእሰርቲ ፖለቲከኛታት፡ ጋዜጠኛታትን መእመናንን፡ ብምዝካር ሰማእታት፡ ብህልቂት ዜጋታትና ኣብ ደሴት ላምፓዲዛ፡ ዝዝከራ ዕለታት ብፍሉይ ግምት ካብ እንህበን እየን። ቃልስና ኣንጻር ወጽዓ ብዙሕ መልክዓት ዝሓዘ ኮይኑ፡ ቀንዲ ማእከሉ ነቲ ቀጻሊ ምዕባለታት ናብ ረብሓ ህዝቢ ንምውዓሉ ብዝካየድ ጻዕሪ ዝግለጽ እዩ። “ክሳብ ክንደይ እሞ ነቲ ዘጋጥም ናይ ቀረባን ርሑቕን ምዕባለታት ንረብሓ ህዝብና ብዝመጥን ማዕሪኡ ንስጉም ኣለና?” ዝብል ከኣ፡ ብጥንቃቐ ክንምልሶ ዝግበኣና ሕቶ እዩ።
ኣብዚ እዋንዚ ምረት ጭቆና ህግደፍ ኣብ ልዕሊ ህዝብና “መግለጺ የብሉን” ኢልካ ዝሕለፍ እዩ። እቲ ኣንጻርዚ ጭቆና ዝካየድ ዘሎ ቃልሲ ጉዕዘኡ ዘገምታዊ ምዃኑ ገዲፍካ፡ ኣቕጣጫ ጉዕዘኡ ግን ንቕድሚት ኣሎ። ኣብ ነፍሲ ወከፍ ሰልፊ፡ ውድብ፡ ማሕበርን ምንቅስቓስን ዝግበር ዘሎ ምንቕናቕ ህያው ኮይኑ፡ ካብዚ ቀረባ ግዜ ከኣ ብህዝባዊ ናዕቢ ብሪገድ ንሓመዱ ይብርኽ ኣሎ። ናይዚ ህዝባዊ ኣብያ እወንታውነት፡ ሰፊሕ ኣሳታፍነት መንእሰያትን ተዓዋትነት ዘይጐነጻዊ ቃልስን ዘርኢ እዩ።
ቅድሚ ሕጂ ኣብ ክንዲ ቃልሲ ውጹዓት ዝሰፍሕን ዝሕይልን፡ ህላወ ጨቆንቲ ድማ ክዳኸምን፡ እቲ ጭቋኒ ዝያዳ ኣቓልቦ ክረክብ ወይ ድማ ማዕረቲ ናይ ውጹዓት ቃልሲ ክስጉም ምኽኣሉ “ስለምንታይ ከምኡ ይኸውን?” ዝብል ሕቶ ከልዕል ከም ዝጸንሐ ዝዝከር እዩ። ሎሚ ግና ማዕበል ውጹዓት በሪኹ፡ ሸፋጢ ድምጺ ወጻዕቲ እናተዳኸመ፡ ኣብ ብዙሓት ሃገራት ውዲታዊ ዳሳት ህግደፍ ብልዕልና ሕጋዊ ናይ ለውጢ ቃልሲ ይፈርስን ፈኸረኦም ይሰዓርን ኣሎ። ምኽንያት ስዕረቶም ክቕበሉ ዘይደፈሩ ደገፍቲ ህግደፍ ከኣ ነቶም ዝመከትዎም ኤርትራውያን “ዜጋታት ካልእ ሃገር እዮም” ብዝብል ከጸልምዎም ዝሃንደስዎ ፈተነ ሰማዒ ስኢኑ ኣብ ትዕዝብቲ ወዲቖም ኣለዉ። ስለዚ ከምቲ “ሓጺን ብርሱኑ” ዝበሃል፡ እዚ ዝብርኽ ዘሎ ማዕበል ሕጋዊ ኣካይድኡ ከይሰሓተ ንህግደፍ ኣብቲ ዘይክእሎ መድረኽ ቃልሲ ንምስዓሩ፡ ናይ ኩልና መድረኻዊ ሓላፍነት ክኸውን ይግበኦ። እዚ ናብ ውሽጢ ኤርትራ ከይኣቱ ዓጋቲ ዘየብሉ ስዕረት ጉጅለ ህግደፍ፡ ኣብ ዓለምለኻዊ መድረኽ፡ ኣብ መንግስታትን ዓበይቲ ማዕከናት ዜናን ቀጻሊ ኣርእስቲ ኮይኑ የዛርብ ኣሎ።
ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ተነጺሉ ዝረአ ዘይኮነ፡ በቲ ሓደ ወገን ንካለኦት ዝጸሉ በቲ ካልእ ወገን ድማ ብናይ ካለኦት ምዕባለታት ዝጽለው እዩ። ካብቶም ተጸላላዊ ክኸውን ዝድርኽዎ ምኽንያታት ሓደ ብዘይካ ጉርብትና፡ ናይ ህግደፍ ዘይሓላፍነታውን ዘይትካላውን ኢድ ኣእታውነት ኣብ ጉዳይ ካልኦት እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ርሑቕ ከይከድና ቃልሲ ሓይልታት ለውጢ በቲ ኣብ ከባቢና ዘሎ ምዕባለታት ዝጽሎ እዩ። ብሰንክዚ ምዕባለታትዚ ኣብ ጐረባብትና ኣደዳ ዝተፈላለዩ ፖለቲካዊ፡ ቁጠባውን ማሕበራውን ጸገማት ዝኾኑ ብዙሓት ኤርትራውያን ስደተኛታትን ተመዛበልትን ምህላዎም ናይቲ ምጽልላው ውጽኢት እዩ። በዚ ኢና ከኣ ብዛዕባ ናይ ጐረባብትና ምዕባለ ክንመዝንን መርገጽ ክንሕዝን እንከለና፡ ከም ህግደፍኳ ኢድና እንተዘየእተና፡ ኣብ ግምት ከነእትዎም እንግደድ። ኣብ ግምት ከነእቱ እንከለና ማእከልና፡ መጻኢ ሰላም፡ ሓድነትን ተስፋን መላእ ህዝብናን ልኡላውነት ሃገርናን መሰረት ብምግባር እዩ።
ነቲ ዝያዳ ሓላፍነት ዘሰክመና ምዕባለታት ንምብዳህ፡ ነቲ ከየውገዝካዮ ውጉዝ ስርዓት ህግደፍ ምቅላዕ ጥራይ እኹል ኣይኮነን። ብኣንጻሩ እቲ ወሳኒ ንሕና ሓይልታት ለውጢ ኤርትራ፡ ብሓባር ህዝባውነቱ ዘይሰሓተ ኣገባብ ብተግባር ናይ ምስጓም ከቢድ ሓላፍነት ኣብ ቅድሜና ከም ዘሎ ክንዝንግዕ ኣይግበኣናን። ነዚ ወሳኒ ብደሆ፡ ኣብ ነናትና ውዳበ ኮይና ብእንዓሞ ቃልሲ ጥራይ ዝረጋገጽ ከምዘይኮነ ተመኩሮና ኣርእዩና እዩ። ካብዚ ዘየዕወተና በበይንኻ ጉዕዞ ንምውጻእ፡ ኣብ ነፍሲ ወከፍ ሰልፊ፡ ውድብ፡ ግንባር፡ ማሕበርን ምንቕስቓስን ዘሎ ውህሉል ዓቕምታት ናብ ሓደ መኣዲ ናይ ቃልሲ ኣምጺእና፡ ተዛሪቡ ናብ ዘስምዕን ወቒዑ ናብ ዘድምዕን ዓቕሚ ከነብርኾ ግድን እዩ። ኣብዚ ናይ ቀረባን ርሑቕን ገዘፍቲ ሓይልታት ዝዝንብይሉ ዘለዉ ተሃዋሲ እዋን፡ ሓቢርካ ኣንጻር ህግደፍ ካብ ምቅላስ ወጻኢ ምርጫ ከምዘየብልና ምርዳእ ጥራይ ዘይኮነ፡ ብግብሪ ከነርኢ ይግበኣን።
ኣብ ከባቢና ዝረአ ዘሎ’ሞ ንዓና እውን ይጸልወና እዩ ዝበልናዮ፡ ምዕባለታት ብዝለዓለ ውግኣትን ዕንወትን ዝስነ ዘሎ እዩ። ዝተፈላለዩ ናትና ኮነ ናይ ከባቢና ተመኩሮታት ከም ዝምስክርዎ ውግእ መፍትሒ ኣይኮነን። ብመንጽርዚ ኢና ከኣ ኣብ ኩሉ ኣጋጣምታት ንዘተን ልዝብን ቀዳማይ ቦታ እንህብ። ውግእ ትግራይ ደሕሪ ክንደይ ዕንወት ዝሓዞ ሰላማዊ መልክዕን እኳ ነብሱ ዝኸኣለ ተመኩሮ እዩ። ኣብ ውግኣት ሱዳንን ኢትዮጵያን ተጸሚዶም ዘለዉ ወገናት ድማ ግዜ ከይበልዑ ናብቲ ውዒሉ ሓዲሩ ዘይተርፍ ሰላማዊ ልዝብ ክመጹ ንምሕጸኖም።
ንሕና ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ሓይልታት እውን፡ ነቲ ዝበዝሐ መሰረታዊ ዘይኮነ ፍልልያትና ኣወጊድና፡ ነቲ መትከላዊ እንብሎ ፍልልያትና ድማ ኣውንዚፍና ናብ ናይ ሓባር መኣዲ ቃልሲ ብምምጻእ ኣብነት ክንከውን ተደጋጊሙ ክቐርብ ዝጸንሐን ግና ህያው ዘሎን መጸዋዕታ እዩ። ከምቲ ኣቦመንበር ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ብጻይ ገረዝግሄር ተወልደ፡ ምስ መደብ ባህግና ኣብ ዝገበሮ ቃለመጠይቕ፡ ኣብ 4ይ ጉባአ ሰዲህኤ ዝያዳ ቆላሕታ ካብ ዝተዋህቦም ዛዕባታት፡ “ሓድነት ደለይቲ ፍትሒ ኣገዳሲ ምዃኑ፡ ምቅርራብ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኮነ ናይቶም እዚ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ጨቋኒ ስርዓት ተወጊዱ፡ ኣብ ቦታኡ ብኸመይ ቅዋማዊ ስርዓት ከም ዝትካእ ዝቃለሱ ዘለዉ ወገናት ቆላሕታ ዝሃብናዮ ነይሩ። ከምኡ’ውን ግደ ሰዲህኤ ኣብ ምርግጋጽ ሓድነት ሓይልታት ኤርትራ እንታይ ክኸውን ከም ዝግበኦ ካልእ ተገዳስነት ዝሃብናዮ ነይሩ” ዝበሎ፡ ኣብዚ ዝያዳ ሓላፍነት ዘሰክመና ምዕባለታት ዝብርኸሉ ዘሎ መድረኽ ብቑዓት ክንከውን ክንቀራረብ ግድነት እምበር ምርጫ ኣይኮነን።
ኣብ ኤርትራ በዂሩ ዘሎ፡ ሰላም፡ ዲሞክራስያዊ ምምሕዳርን ዕቤትን፡ ውጽኢት ናይቲ ህግደፍ ኮነ ኢሉ ዝፈሓሶ ተንኮልን ዝተኸተሎ ዘይህዝባዊ ኣንፈትን እዩ። ህግደፍ ኣብዚ ስሱዕን ዘየናሕስን ኣካይዳኡን ጭቆናኡን ተሓቢኡ ንምንባር ካብ ዝጥቀመሎም መንገድታት ሓደ፡ ህዝቢ ብኤርትራዊ ኣጀንዳኡ ንከይሓስብ ምድህላሉ እዩ። ነዚ ንምርግጋጽ ከኣ ህዝቢ ኤርትራ ንውሽጣዊ ዋኒኑ ከምዘይናቱ ርእዩ በቲ ህግደፍ ዝፈጥረሉ ኣጀንዳታት ተደሪኹ፡ ናብ ደገ ንከማዕዱ ይሰርሕ። ካብ ዕላማታት ናይቶም ኢሳያስ በብግዜኡ ብማይ ቀጠነ፡ ምስ ናይ ግዳም ሓይልታት ዝፈጥሮም ጐንጽታትን ዘሳውሮም ውግኣትን ሓደ ከኣ ኣቕጣጫ ህዝቢ ምስሓት እዩ።
ኢሳያስ ንኤርትራዊ ዛዕባ ኣብ ርእሲቲ ክሓብኦ ዝፍትኖ ከነኣእሶ እዩ ዝደሊ። ሓደ ሓደ ወገናት “ኢሳያስ ኤርትራ ንምምራሕ ትንእሰኒ እያ” ዝብል ጣዕሳ ኣለዎ ዝብልዎ ድማ ካብዚ ነቒሎም እዮም። “ከምቲ ዝተጸበዮ ኣይኮነሉን እምበር ብዓባያ ንኢትዮጵያ ናይ ምምራሕ ህርፋን ነይርዎ እዩ” ኢሎም ዝምስክሩ’ውን ብዙሓት እዮም። ኢሳያስ ነቶም ኤርትራዊ ኣጀንዳ ንምሕባእ ዝህንድሶም ዛዕባታት እዩ ዘተዓባብዮም። ካብዚ ሓሊፉ፡ ኣብታ ንእሽቶን ውሑድ ዝህዝባን ኤርትራ ዘየድመዐስ፡ ኣብ ፈቐዶ መድረኻት፡ “ጉዳይ ኢትዮጵያ ስቕ ኢልና ንዕዘቦ ዘይኮነ ኢድና እነእትወሉ እዩ፡ ኣብ ክንዲ ብዛዕባ 5 ሚልዮን ብዘይመልእ ህዝቢ ኤርትራ፡ ብዛዕባቲ ኣስታት 400 ሚልዮን ዝኸውን ህዝቢ ምብራቕ ኣፍሪቃ ክንሓስብ ይግበኣና፡ ካብኡ ሓሊፉ ኣንጻር፡ ኣሜሪካ፡ ሕብረት ኤውሮጳን ኔቶን ክንዋጋእ ኢና ……ወዘተ” ዝብሎ ጽላለ ናይዚ መርኣያ እዩ።
እቲ ህግደፍ ኣዳዕዲዑ ዝተሳተፈሉን ክሳብ ሕጂ ኢዱ ብዘይምስሓቡ ዝኽሰሰሉ ዘሎን ውግእ ትግራይ፡ ብውሳነ ናይቶም ብቐጥታ ዝምልከቶም ሰብ ጉዳይን ብምሕጽንታ ዝተፈላለዩ ደለይቲ ሰላም ወገናትን ናብ ካልእ ምዕራፍ ምስተሰጋገረ፡ በቲ ስምምዕ ካብ ዘይተሓጐሱ ቅድሚት ዝስራዕ ህግደፍ ምዃኑ ባዕሉ ብዘይሕብእብእ “ኮሊፎሙንና” ብዝብል ቃና ኣረጋጊጽዎ እዩ። ተኾሊፉ ክዓርፍ ዘይኮነ ካልእ ናብ ውግእ ዝኣትወሉ ኣእማን ክፍንቅል ምዃኑ ከኣ ርዱእ ነይሩ። ኣብቲ ናይ ትግራይ ውግእ ቀንዲ ቀጥታዊ ተዋሳእቲ ዝነበሩ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ፡ ክልል ትግራይ፡ ሓይሊ ፋኖ ኣምሓራን ሰራዊት ኤርትራን እዮም። ድሕሪ ስምምዕ ደቡብ ኣፍሪቃ ኣብ ጐኒቲ “ተኾሊፍና” ብዝብል ኩራኡ ዝኣወጀ ህግደፍ ዝተሰለፈ ድማ ፋኖ ነይሩ። ምኽንያቱ እቲ ዝተበጽሐ ውዕል እቲ ግዝኣተይ ዝብሎን ዝተዋገኣሉን ከባብታት ወልቃይትን ራያን ብመሰረት ውዕል ደቡብ ኣፍሪቃ ካብ ኢዱ ከም ዝወጽእ ስለ ዝተረደ። ህግደፍ ነዚ ናይ ውግእ ሸውሃቱ ዘይዓጸፈ ሓይሊ ፋኖ ኣብ ጐኑ ኣሰሊፉ ከም ዘታትዮ ርዱእ ነይሩ። ከምኡ ብምግባር ንጉዳይ ኢትዮጵያ ይሓላልኾ ከም ዘሎ ድማ ኢትዮጵያውያን ይምስክርዎ ኣለዉ። ቀንዲ ዕላማ ናይዚ ኩሉ ሽንኮለል እውን ኤርትራዊ ኣጀንዳ ንምዕባጥ ኮይኑ፡ ትግራይ ምስ ወጻኢ ብወገን ሱዳን ዘራኽባ ኣፍደገ ከይትረክብ እሞ፡ ሓደ እዋን ሓይላ ከይትመጾ ስግኣት ከም ዝህልዎ ከኣ ግምት ዝወሃቦ እዩ።
እዚ ኣብ ከባቢና ኣንጠልጢሉ ዘሎ ሓደገኛ ደበና ህውከት ንክፍጠርን ህድኣት ከይዓስልን ካብ ዝሰርሑ ሓደ ብኢሳያስ ዝምራሕ ህግደፍ ኮይኑ፡ ንዓኡ ዘተባብዑ ምዕባለታት እውን ብዙሓት እዮም። ዝተሓላለኸን ብደማዊ ውግእ ዝስነ ዘሎን ህልዊ ኩነታት ኢትዮጵያ ሓደ እዩ። ኣብዚ ሓድሽ ኣሰላልፋ ኢትዮጵያውያን ብልጽግናን ዕጡቕ ሓይሊ ፋኖን ሕድሕዶም ይዋግኡ ኣለዉ። እቲ ወትሩ ኣብ ዘዝተኣጉደ ሓዊ ካብ ምስሓን ድሕር ዘይብል ህግደፍ ከኣ ኣብቲ ኣብ ክልል ኣምሓራ ዝቕጽል ዘሎ፡ ሓደገኛን ንኢትዮጵያ ከይብትና ዘስግእን ውግእ ኣብ ጐኒ ፋኖ ተሰሊፉ የዳኽር ከምዘሎ ናይ ኣደባባይ ምስጢር ኮይኑ ኣሎ። እዚ ምስቲ ኢሳያስ “ንኢትዮጵያውያ ናይ 100 ዓመታት ዕዮ ገዛ ክንህቦም ኢንና” ኢሉ ዝበሃል ዝተሓሓዝ እውን እዩ። ግዝያዊ ምምሕዳር ትግራይ ኣብ ጐኒ ብልጽግና ከይስለፍ ከኣ፡ ካልእ ንዲክታተር ኢሳያስ ስግኣት ዘሕድረሉ እዩ።
ብልጽግና ኮነ ፋኖ “በዚ ውግእ ከነረጋግጾ ኢና” ዝብልዎ ትጽቢታት ኣለዎም። ናይ ህግደፍ ትጽቢት ከኣ ነቲ ውግእ ሓላሊኽካን ዞባዊ መልክዕ ኣትሒዝካን ጉዳይ ኤርትራ ቀዳምነት ዝሕዝ ኣጀንዳ ከምዘይከውን ምግባሩ እዩ። እቲ ዘገርም ከኣ ገለ ካብቶም ንኢሳያስን ምምሕዳሩን ዝቃወሙ ኤርትራዊ ወገናት እውን ቅድሚ ወይ ማዕረ ኤርትራዊ ዛዕባ ዝሰርዕዎ ናይ ጐረቤት ኣጀንዳ ዘታትዩን ብሰንኩ ኣብቲ ቀንዲ ዋኒኖም ዝፈላለዩን ምህላዎም እዩ።
“ዓርኪ ሰባር ነቓዕ” ከም ዝበሃል፡ ኢትዮጵያ ብመሪሕነት ቀዳማይ ሚኒስተራ ኣብይ ኣሕመድ ምስ ህግደፍ ዕርክነት ምስ ጀመረት፡ መጻኢኣ ዘቕስን ከምዘይከውን፡ ናይ ብዙሓት ኢትዮጵያውያን ፖለቲከኛታት ግምት ነይሩ። ንዓና እውን ከምቲ ብዓንተብኡ ዘተንባህናዮ፡ ከምኡ ከም ዝኸውን ካብ ግምትና ወጻኢ ኣይነበረን። መራሕቲ ኢትዮጵያ ግና ከምቲ “ብዕራይሲ ንግዜኡ ዝበልዖ ሳዕሪ እምበር ዝጽበዮ ገደል ኣይረኣዮን” ዝበሃል ኣርሒቖም ብዘይምሕሳብ፡ “ጉዕዞ ምስ ኢሳያስ ብርሃንዩ” ብዝመስል ተረድኦ ብዙሕ ኣሻህሪተምዎ። ኣተሓሕዛ ዝምድናኦም ብዓብይኡ ንዓኣቶም ዝጐደአ ኮይኑ፡ ናብ ህዝቢ ኤርትራ ዘመሓላለፎ መልእኽቲ እውን ዘቕስን ኣይነበረን። ኢትዮጵያ ናታ ውሽጣዊ ጸገምኳ እንተነበራ፡ ናይ ኢሳያስ ኢድ ኣእታውነት ተወሲኽዎ እነሆ ናብ ናይ ምፍራስ ሓደጋ ተገማጊማ። ኤርትራና ኮነ ከባቢና ከኣ በቲ ፍርስራሳ ናይ ምህሳዮም ዕድል ዕጽዊ ኣይኮነን። እቲ “ኣብ ከባቢና ኣንጠልጢሉ ዘሎ ደበና” ዝበልናዮ ከኣ ንሱ እቲ ሓደጋ እዩ።
ህልዊ ኩነታት ኢትዮጵያ፡ ሱዳንን ሶማልን ተወሲኽዎ ኣብ ከባቢንና ዝምዕብል ዘሎ ተርእዮታት ገለን ብናታቶም ሕሳብ ገለን ድማ ተዓዲሞም ካብ ቀረባን ርሑቕን ኣድብዮም ዝዕዘብዎ ዘለዉ ኣካላት ብዙሓት እዮም። ካብቶም ናይ ርሑቕ ሓይልታት ዓደምቲ ሓደ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ምዃኑ ባዕሉ ደጋጊሙ ካብ መድረኻት ሩሲያን ቻይናን ዝነገረና እዩ። ምስ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካን ሃገራት ምዕራብን “ወይለኹም”፡ ምስ ሩሲያን ቻይናን ድማ “ኣጀኹም” ዝበሃሃሎ ዘሎ ከኣ ናይዚ መረጋገጺ እዩ። እቲ እንታይ ከም ዝዘንብ እንግምቶ፡ ኣብ ልዕሊ ሰማያት ዞባና ኣንጠልጢሉ ዘሎ ጸሊም ደበና ከኣ ናይዚ ውጽኢት እዩ። እቲ ደበና፡ እቲ ንቃለሰሉ ዘለና፡ ሰላም፡ ዲሞክራስን ኩለ-መዳያዊ ዕቤትን ንከዘንብ ኣበርክቶ ክህልወና ናይ ግድን እዩ። ኣስተዋጸኦና ኣብዚ መዳይዚ ኣድማዒ ዝኸውን ድማ ብሓባር ሓሲብና ብሓባር እንተሰጒምና ጥራይ ምዃኑ ብልቦና ንገንዘቦ።
ገባቲ ስርዓት ህግደፍ፡ ህዝቢ ዝረብሓሉ፡ ብሕገመንግስቲ ዝቕለስን ብትካል ዝምራሕን ፖሊሲ ዝምድና የብሉን። እዚ ግና ምስ ከምኡ ዝኣመሰሉ ዘረግቲ፡ ትዕቢተኛታትን ሃለልትን ኣይዛመድን ማለት ኣይኮነን። ዝገብሮ ዝምድና ንሱ ጥራይ ዝረብሓሉ ተበላጺ እምበር፡ ንመዛምድቱ ዕድል ዘይህብ ስለ ዝኸውን ቀጻልነቱ ውሑስ ኣይኮነን። ብሰንክዚ ዘይዕጉስን ስሱዕን ህርፋኑ እዩ ከኣ ዝመንዘዐ መንዚዑ ብምህዳም፡ ምስቲ ሓደ ክዛመድ ምስቲ ካልእ ክፋታሕ ኣብ ዘይርጉእ መስርሕ ዝምድና ዝነብር። እዚ ካብቲ ብዙሕ መግለጽታት ጠላም ባህርያቱ ሓደ እዩ።
ዝምድና ንምምስራት ዘውጸኦ ቅዲ “ምስ ሓደ ንክትዛመድ ምስ ካልእ ምጽላእ” ዝሕመረቱ እዩ። ስለዚ ከኣ፡ ኣብ ኣተሓሳስባቲ ብኢሳያስ ዝምራሕ ጉጅለ ህግደፍ “ምስ ሓደ ንምዝማድ ምስ ካልእ ክትጻላእ ናይ ግድን ኣይኮነን” ዝብል ኣምር ቦታ የብሉን። ኣብ ክንድኡ ምስ ሓደ ንክፋቐር ምስቲ ካልእ ጽልኢ የሳውር። ናይ ቀረባ ኣብነትኳ እንተወሰድና ምስ ብልጽግና ንክፋቐር ምስ ትግራይ ተጻሊኡ፡ ምስቲ ምብራቓዊ ዓለም ዝባሃል ደንበ ንክጽጋዕ ኣንጻር ምዕራብ ይጻረፍ፡ ንቻይናን ራሻን ከቀባጥር ከኣ ኣንጻር ኣሜሪካን ኔቶን ኣብ ቆይቊ ይኣቱ። እነሆ ከኣ ኢድ ኣእታውነቱ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ብምቕጻል፡ ፋኖ ኣሰልጢኑ ንምዕጣቕ ምስ ብልጽግና ንክባተኽ ኣብ ድርኩዂት ኣሎ። ምስ ሱዳን፡ ግብጺ፡ ኢራን፡ ኢማራት፡ ቀጠር፡ የመን፡ ሶማሊያን ካለኦትን ዝሰርሖን ዘፍርሶን ዝምድናታት እውን ብመንጽር “ናይ ጸላእየይ ጸላኢ ፈታውየይ እዩ” ብዝብል፡ ግዝያዊ ረብሓ ዝተቓነየ እዩ።
እቲ ሕሉፍ ዲክታተር ኣብ ዝገብሮ ዝምድና ዓቕሙ ዘይፈልጥ፡ ስሱዕ፡ ንሱ ባዛዕባ ካለኦት ዝፈልጥ እምበር፡ ካልኦት ብዛዕባኡ ዘይፈልጡ ዝመስሎ ኮይኑ ስለ ዝቐርብ፡ ወትሩ ንነብሱ ተናዒቁ ንኤርትራ ኣብ ትዕዝብቲ ዘውድቕ እዩ። ኣብዚ ቀረባ ሰሙንናት፡ ኣብ ከተማ ፒተርስበርግ ምስ ልኡኽ ሩሲያ ኣብ ዝተራኸበሉ፡ ንምዕራባውያን ጸሪፉ ተቐባልነት ንክረክብ ዘይፈንቀሎ እምኒ ኣይነበረን። ግደ ምዕራባውያን ኣብ ዘመነ-ባርነትን ወራር ዝተፈላለያ ሃገራትን ዘርዚሩ። ኣብ መወዳእታ ዝሑል ውግእ ናይ ሶቬት ሕብረት ምፍራስ ጌጋ ከም ዝነበረ ንሩሲያውያን ክነቅፍ ተደናዲኑ። ኣብዚ እዋንዚ ኣሜሪካ ኮነ ኔቶ ኣብ ኣፍ ሞት ከም ዝወደቑ ንመራሕቲ ሩሲያ ክገልጸሎም ተሰሚዑ። መራሕቲ ሩሲያ ብዛዕባ’ቶም ዘልዓሎም ነጥብታት ኣይፈልጡን እዮም ኢሉ ምግማቱ ጥራይ ክሳብ ክንደይ ከም ዘገረሞም ካብቲ ኣጠማምታኦም ንምርዳእ ዘጸግም ኣይነበረን። ብዙሓት መራሕቲ ሃገራት ኣፍሪቃ ድማ ኢሳያስ ካብቲ ዝፈልጥዎ ንላዕሊ ከም ዝተዓዛዘሮ ተገንዚቦም። ኢሳያስ ክሳብ ክንድዚ ወዲ ገዛ ክረምሊን መሲሉ መልሓሱ ምንውሑ፡ እቲ እንኮ ንወራር ሩሲያ ኣብ ልዕሊ ዩክረይ ዝደገፈ መራሒ ኣፍሪቃ ምዃኑ ከም ንሩሲያ ግንዖት ዝገበረላ ሓሲቡ ይኸውን። ንምግራም መራሕቲ ሩሲያ ድማ ኣድላይ ባእታ ኮይኑስ፡ በቲ ዝበሎ ዝተመሰጡ መሲልዎ ይነብር። ፑቲን ዝርከቦም ፖለቲከኛታት ሩሲያ ኣብቲ ጉዳዮም ካብ ኢሳያስ ሓድሽ ዘይተረድእዎ ሓሳብ ክጽበዩ ግና ዘይግመት እዩ።
ኣብዚ “ስለምንታይ እዩ እዚ ዲክታተር ትንፋስ ክሳብ ዝሓጽሮ ኣብ ቅድሚ መራሕቲ ሩሲያ ዝሃውተተ?” ዝብል ክምለስ ዝግበኦ ሕቶ እዩ። ብመሰረቱ መንቀሊኡ ዓቕሊ ጽበት እዩ። ንነዊሕ ዓመታት ገጢምዎ ብዝነበረ ተነጽሎ ካብ ዝሓደሮ ሕማም ከምዘይሓወየ ርዱእ እዩ። ካብዚ የውጸኣኒ እዩ ብዝብል፡ ብዝኾነ መንገዲ ኣብ ቅድሚ ሕብረተሰብ ዓለም ነቲ ኩሉ ዝፈልጦ መወዳድርቲ ዘየብሉ ኩለ-መዳያዊ ኣበሳኡ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ሓቢኡ ኣድላይ ባእታ ምዃኑ ክፍለጠሉ ይጽበ እዩ። ብፍላይ ናብ መራሕቲ ሩሲያ ከመሓላለፎ ዝደለዮ መልእኽቲ ድማ ካብቲ ካብ ምዕራብ ከይወርዶ ዝፈርሖ መቕጻዕቲ ንምድሓን መጸግዒ ክኾንዎ ንምምሕጻን እዩ። እዚ ጥራይ ዘይኮነ “እንተደኣ ኣጸጊዕኩሙኒ ዝበልኩሙኒ ክገብር ድልዊ እየ” ዝብል መልእኽቲ ከመሓላልፍ ከም ዝደሊ እውን ርዱእ እዩ። እቲ ኣዝዩ ዘሕዝን ከኣ፡ ኩሉ ከምኡ ብጉዳይ ህዝብን ሃገርን ዘይሓሊ ስለ ዝመስሎ፡ “ናብ ፕረሲደንት ፑቲን ናይ ብደርጃ ዓለም ክንዋጋእ መርሓና” መጸዋዕታ ኣቕሪቡ። ያኢ ንመራሕቲ ሩሲያ ጠፊእዎምስ “እቲ ውግእ ኣብ መንጎ ዩክረይንን ሩሲያን ኣይኮነን” እናበለ ኣጣቚሱ። እቲ ንፑቲን ምርሓና ምባሉ ከምቲ ንኣብይ ኣሕመድ “ኣንጻር ትግራይ ክንዋጋእ ምርሓና” ዝበሎ እዩ። እዚ ከኣ ንእግረ መንገዱ እንትርፎ ምስ ካልኦት ተለጢፉ በይኑ ገጢሙ ከም ዘይዕወት ዘርኢ ባህሪኡ እዩ።
“እቶም ካብ ሩሲያዊ ንላዕሊ ሩሲያዊ መሲሉ ብዛዕባቲ ዝያድኡ ዝፈልጥዎ ጉዳያቶም ከህተፍትፍ እንከሎ ጺን ኢሎም ዝሰምዕዎ መራሕቲ ሩሲያ፡ ክሳብ ክንድዚ ዕድል ዝሃብዎኸ እንታይ ካብኡ ዝደልይዎ ስለ ዘለዎም እዮም?” ዝብል እውን ካልእ ሕቶ እዩ። ነቲ ሩሲያ ኣብዚ እዋንዚ ኣትያቶ ዘላ ወጥሪ መዋጽኦ ዝኸውን ሓሳብ ካብ ኢሳያስ ክርከብ ይኽእል እዩ ኢሎም ከምዘይጽበዩ ፍሉጥ እዩ። እንተኾነ ናይ ኤርትራ እስትራተጅያዊ ኣቀማምጣ ኣብ ቀይሕ ባሕሪ ተጠቀምቲ ንክኾኑ ተለኣኣኺ ክኾኖም ከም ዝሓጽይዎ ፍሉጥ እዩ። ነዚ ዓስቡ ከኣ ዝተወሰነ መዕገሲ ናይ ውግእ ወልፉ ብዝኾኖ ኣጽዋር ምጥባሩ ከም ዘድልዮም ድሮ ዘጽንዕዎ እዮም ዝመስሉ። ኣብ መደበር ሓይሊ ባሕሮም ከይዱ ከም ዝሰኣል ምግባሮም ድማ ናይዚ መርኣያ እዩ። ኣብ ዞባዊ ኣሰላልፋ ልኡኽ ንክኾኖም ከም ዝሓጽይዎ’ውን ኣብ ግምት ዝኣቱ እዩ። እቲ ኣብ መዳይ ቁጠባ ዓዘፍዘፍ ዝበሎ ንመዳምቕቲ እንተዘይኮይኑ፡ ብዘይካ ዕንወት ትሕተ-ቅርጺ ኤርትራ ምጽብጻብ ኣብ ህንጸት ከምዘየሎ ቅድሚ ሕጂ ደጋጊሙ ዝነገረና እዩ።
ምጽሕታር ጽልኢ ንህግደፍ ሎሚ መጀመርታኡ ዘይኮነ፡ ዕድመ ልክዑ ዝሕበኣሉ በዓቲ እዩ። በዚ ዘይተፈተነት ጐረቤት ሃገር ኤርትራ እውን የላን። ኣብ 2018 ምስ ኢትዮጵያ ዝፈተኖ ዝምድና፡ ኢትዮጵያውያን ኩነታቶም መዚኖም ምስ ትግራይ ዘዋጸኦም መንገዲ ሰላም ምስ መረጹ፡ “ኮሊፎሙና” ብዝብል፡ እቲ ምስ ብልጽግና ኮይንካ ኣንጻር ክልል ትግራይ ብቐጻሊ ምውጋእ ምስ ፈሸሎ፡ እነሆ ምስ ፋኖ ኣምሓራ ኮይኑ ኣንጻር ብልጽግና ክስለፍን ነቲ ህውከትን ውግእን ናብ ደረጃ ዞባ ከስፍሖን ይሸባሸብ ከም ዘሎ በብኩርናዑ ይግለጽ’ሎ።
እዚ ነቲ ኣብ “ነቲ ሓደ ኣጆኻ ነቲ ካልእ ወይለኻ” ዝተሰረተ ዘይእሙን ፖሊሲ ህግደፍ ኣብ ሕድሕድ ኤትራውያን ሓድነት ኣዳኺምካ ፈላሊኻ ንምግዛእ ክጥቀመሉ ንዝጸንሐን ዘሎን ዝያዳ ዘጉልህ እዩ። ናይቲ ኣብ ቅድሚ መዛምድቱ እሙን ዘይምዃን መሰረቱ ኣብ ቅድሚ ህዝቢ ኤርትራ ዝጸንሖ ዘይእሙንን ጠላምን ተግባራቱ እዩ። ስለዚ ናይ ኢሳያስ ምጽሕታር ጽልኢ ኣብ መንጎ ሩስያን ኣሜሪካን ወይ ኣብ መንጎ ፋኖ ኣምሓራን ብልጽግና ኢትዮጵያን ጥራይ ዝተራእየ ዘይኮነ፡ ብቐንዱ ኣብ ሕድሕድ ኤርትራውያን ዝፈሓሶ ተንኮል እዩ እሞ ናይ ምፍሻሉ ቃልሲ እውን ብቐንዱ ንኤርትራውያን ዝምልከት እዩ።
