ብቐጻሊ “ሓቢርና ንቃለስ”፡ ኢልና እንጭረሓሉ ምኽንያት ዓሚቕ ትርጉም ኣለዎ። ማእከላይ ትሕዝቶኡ ከኣ ኣንጻር ህግደፍ ኣብ እንገብሮ ቃልሲ፡ ተልእኮና ሓደ ክነሱ በበይኑ ዝወፍር ዘሎ ሰብኣውን ነገራውን ዓቕምና ኣወሃሂድና ኣንጻር ናይ ሓባር ጸላኢና ምስላፍ እዩ። ናይ ኩልና ጭረሖ ዝኸነሉ ምኽንያት ድማ ሓቢርና ምስእንቃለስ ከም እንዕወት ስለ እንግንዘብ እዩ። ይኹን እምበር፡ ሓቢርካ ምቅላስ ክንድቲ መሰረታዊ ናይ ዓወት ምስጢር ምዃኑ፡ ንምርግጋጹ ዝሓቶ ጻዕርን ዝወስዶ ግዜን ብቐሊሉ ዝዕቀን ከምዘይኮነ ካብ ተመኩሮና ንላዕሊ መስካሪ የለን።
ሓቢርካ ምቅላስ እቶም ኣብኡ ረብሓ ዘለዎም ውዳበታት ብሓንሳብ “ሆ” ኢሎም ዝጅምርዎ ኣይኮነን። ዝተወሰነ ኣካል የንቅዶ እሞ፡ እቶም ካለኦት ኣብኡ ረብሓ ዘለዎም ከኣ፡ ነቲ ተበግሶ እናመዘኑ ነቲ መስርሕ ይሳተፍዎን ዝያዳ የማዕብልዎን። እዚ መስርሕ ብመሰረቱ ከምቲ ናብ ሜዳ ቃልሲ ክንስለፍ እንከለከና ዝተራእየ ናይ ሓደ ደድሕሪ’ቲ ካልእ ምውሓዝ እዩ። እቲ ተበግሶ ዝወሰደ ኣካል ወይ ኣካላት ኣፍደገኦም ንኻለኦት ርሑውን ንናይ ሓሳብ እንካን ሃባን ቅሩባትን ክኾኑ ይግበኦም። እቲ ቅሩብነት ነቶም ተሳተፍቲ ናብ መኣዲ ሓቢርካ ምቅላስ ብኣካል ንምቕባሎም ጥራይ ዘይኮነ፡ ዝያዳ ሒዘምዎ ንዝቐርቡ ኣተሓሳሳ ግቡእ ቦታ ክህብ ክዳሎ ናይ ግድን እዩ። ኣቓውማ መሪሕነት ድማ ብመንጽርቲ ቀዳማይ ደረጃ ሒዙ ዘሎ ቃልሲ ንምውጋድ ህግደፍ እምበር፡ ከምቲ ሓሓሊፉ ኣብ ተመኩሮና ዘጋጠመ እሞ ዘሳቕየና፡ ምስ ሕቶ ስልጣን ድሕሪ ውድቀት ስርዓት ክቕየስ ኣይግባእን። ከምኡ እንተዘይኮይኑ ናብ “ናተይ ሓሳብ ጥራይ ተቐበል ወይ ብኣይ ተመራሕ” ዘየረዳድእ ሃዋህው ክፈጠር ይኽእል።
ክሳብ ሎሚ ብዘተኣማምን ኣገባብ ብሓባር ክንቃለስ ብዘይምኽኣልና ካብ ዝለዓሉ ነጥብታት ሓደ፡ “እምበርዶ ነቲ ዝሓለፍኩሞ መስርሕ ሓድነት ትግምግምዎ ኢኹም?” ዝብል ሕቶ እዩ። ምግምጋም ዝምድናዊ ስለ ዝኾነ፡ ንኹሉ ዘዕግብ ዘይክኸውን ይኽእል። ዘይሩ ዘይሩ ግና ናይቲ ሕቶ መልሲ “እወ ንግምግም” እዩ። ቅድሚ ሕጂ ውድባት ኤርትራ ነዊሕ ግዜ ሂበን ብዘካየድኦ ገምጋም ልዕሊ 20 ሕጽረታት ኣመዝጊበን ከም ዝነበራ ዝዝከር እዩ። ብመንጽርቲ ብገምጋም ንዝተለለየ ድኽመታት ብቑዕ መፍትሒ ዘይምቕራብ ሓደ ጉዳይ ኮይኑ፡ ብሳላ ካብ ሕሉፍ ተመኩሮኻ ምምሃር፡ ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ሕድሕድ ሰልፍታት ኮነ ውድባት ኤርትራ ዝነበረ ምጽልላም፡ ኣፍልጦ ዘይምውህሃብን ነቲ ተሓታትነት ንካልእ ኣላጊብካ ምህዳምን ኣዝዩ ነኪዩ፡ ዝረአ ዘሎ ተስፋ ዝህብ ናይ ምክብባር ኣተሓሳስባ ንዕዘብ ኣለና። ካብዚ ሓሊፉ መብዛሕትኡ ብዝበሃል ቀዳምነቱ ኣለልዩ፡ ናይ ሓባር ቃልስና ከትክለሎም ኣብ ዝግብኡ ውሱናት ነጥብታት ዝሰማማዕ ምዃኑ’ውን ውጽኢት ናይ ምግምጋምና እዩ። እዚ ንኡስ ዝመስል ነጥብታትን ናይ ውሱናት ተበግሶን ናብቲ ዝለዓለ ብርኪ ሓቢርካ ምቅላስ መንጠሪ ከም ዝኸውን ፍሉጥ እዩ። ምስዚ ኩሉ ግና ጉዕዞና ኣዝዩ ዘገምታዊ ብምዃኑ ዘዛርብ ከም ዝኸውን ፍሉጥ እዩ።
ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ (ፖሓኤ) ጀሚርዎ ዘሎ ናይ ሓባር ቃልሲ፡ ድሕሪ ነዊሕ ውረድ ደይብን ዓሚቕ ምጽውዋርን ምክእኣልን ዝተበጽሐ እዩ። ዘትክለሎም ነጥብታት ከኣ፡ “ስርዓት ህግደፍ ብምእላይ፣ ቅዋማውን ዲሞክራስያውን ስርዓት ምትካል፡ ሓድነት ህዝብና ምርግጋጽን ነጻነትን ልዑላውነትን ሃገርና ምዕቃብን መሰል ህዝብና ምውሓስን ምሕላውን” ዘጠቓልሉ እዮም። ፖሓኤ ኣብዞም ነጥብታት ክሰማማዕ እንከሎ፡ ብሚዛኑ ንካለኦት ኤርትራውያን ሰብ ዋኒን እውን ከሰማምዑ ይኽእሉ እዮም ብዝብል እምንቶ እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ብዙሓት ናይ “ሓቢርና ንቃለስ” መጸዋዕታ ከቕርቡ እንከለዉ ዘንጸባቕወን ነጥብታት እውን እዘን ፖሓኤ ኣስፊርወን ዘሎ እየን።
ተበግሶ ፖሓኤ፡ ንምኽፋት መድረኽ ሓቢርካ ምቅላስ እምበር በይኑ ዝዓሞ ኣይኮነን። ካለኦት ጻዕሪ ዘካይዱ ዘለዉ፡ ሰልፍታት፡ ውድባትን ምጥርናፋትን ደጊፈምዎ ግደኦም ከበርክቱ ዘለዎ ተስፋ ኣብ ግምት ዘእተወ እዩ። ተስፋ ጥራይ ዘይኮነ ምስ ዝኾነ ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ሓይሊ ኣብ ጉዳይ ሓቢርካ ምቅላስ ዝዛተ ፍሉይ ኣካል ምምዛዙ ከኣ ንዝሰፍሐ ተሳትፎ ዘለዎ ቅሩብነት ዘርኢ እዩ። ኣብ መስርሕ፡ ካለኦት ብዝያዳ ዝሳተፍሉ መንገዲ ኣብ ምጥጣሕ ኮነ ኣብቶም ናይ ስራሕ ምክፍፋል ኣካይዱ፡ ጀሚርዎም ዘሎ ክፍልታት፡ ህዝባዊ ውደባ፡ ዲፕሎማሲ፡ መድያን ማሕበራውን ገንዘባውን ዓቕሙ ከማዕብል ድልውነቱ ዕዙዝ እዩ።
ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ “ከምቶም ዘይተዓወቱ ናይ ሓባር መድረኻት ከይዕንቀፍ እንታይ ውሕስነት ኣለዎ?” ዝብል ሕቶ ይቐርብ እዩ። ኩልና ከም ዘይንስሕቶ ተመኩሮ ዓብይ መምህር እዩ። እዘን ፖሓኤ ኣቚመን ዘለዋ ውድባት ድማ በቲ ከጋጥመና ዝጸንሐ ዕንቅፋታት ዝሓለፋ እየን። ስለዚ ነቲ ካብ ተመኩሮአን ዘጥረይኦ ናይ ኣተሓሳስባ ለውጢ መሰረት ገይረን “ነቲ ዘየዕወተና ተመኩሮ ኣይክንደግሞን ኢና” ብዝብል እምንቶ ዘንቀልኦ ምዃኑ ሓደ ካብ ውሕስነታቱ እዩ። ግብራዊ ናይ ሓባር ጉዕዞ ምስ ጀመራ ብኻለኦት ሓይልታት ኤርትራ፡ ከምቲ ናይ ዝሓለፈ ተመኩሮና፡ ንተበግሶአን ዘነኣእስ ወይ ዝዕንቅፍ ዘይኮነ፡ እቲ ውሳኒ ውሻጣዊ መስርሑኳ እንተኾነ፡ ዘተባብዕ ድምጽታት ይቃላሕ ምህላዉ ድማ፡ ካልእ ናይ ምዕዋቱ ውሕስነት እዩ። ኣብ ሃገርና ኮነ ከባቢና ዝረአ ዘሎ ቅልጡፍ ፖለቲካዊ ምቅይያራ እውን ክንረሓሓቕ ዘይኮነ ዝኽፈል ከፊልና ክንቀራረብ እዩ ዝድርኽ። ምስዚ ኩሉ ግና እቲ መስርሕ ፖለቲካዊ ኮይኑ፡ ሓቶ ሓድነት ከኣ ውሕስነቱ ብግብራዊ ቃልሲ ዝውሰን እምበር፡ ኣቐዲምካ ብዝእቶ ቃል ጥራይ ዝዕቀብ ኣይኮነን። ኣብ ምዕቃብን ምትግባር ናይቲ ስምምዓት ግደን ተራን ናይቶም ሓባራዊ ጽምዶታት ንኽዓዝዝ ዝጽዕቱ ግዱሳት ኤርትራውያን ከኣ ዓብዪ ቦታ ዝዋሃቦ እዩ።
ሓድነት ክንድቲ ወሳኒ ናይ ዓወት መሳርሒ ምዃኑ፡ ዋኒን ናይተን ብሓባር ክቃለሳ ዝወሰና ውዳበታት ጥራይ ኣይኮነን። ብዓብይኡ ጉዳይ መላእ ህዝቢ ኤርትራን ፖለቲካዊ ውዳበታቱን እዩ። ግደ መሰረታት ናይተን ብሓባር ክቃለሳ ዝወሰና ውድባት ድማ ወሳኒ እዩ። ስለዚ ናይተን ኣብ ፖሓኤ ኣጽሊለን ዘለዋ ውድባት ኣባላት ብደረጃ ውድባቶም ኮነ ብድረጃቲ ናይ ሓባር መድረኾም ኣበርክቶኦም ዝያዳ ከዕዝዙ ይግበኦም። ብመንጽርዚ ኣብቲ ብ10 ለካቲት 2024 ዝተኻየደ ናይ ሰለስቲአን ኣባል ፖሓኤ ውድባት መሰረታት ኣኼባ ዝተንጸባረቐ ሓሳባት ሓላፍነታውን ዘተባብዕን ኮይኑ፡ ናህሩ ወሲኹ ቀጻልነቱ ክዕቀብ ዝግበኦ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኤርትራ ናይ ኩሎም ደቃ እያ። ልኡላዊት ሃገር ክትከውን ዘብቅዓ ከኣ እቲ ዘይሕለል ቃልሶም እዩ። እቶም ኩሉ ጸጋታታ ተጠቒሞም ናብ ቀጻሊ ዕቤትን ብራኸን ከሰጋግርዋን ክሕልዉዋን ዝኽእሉ ከኣ ንሳቶም እዮም። እንተኾነ ክሳብ ሎሚ እቲ ጽቡቕ ድሌትን ቅሩብነትን ናይዞም ደቃ ኣይተዓወተን። ናይ ዘይምዕዋቱ ምስጢር ድማ ናይ ጉጅለ ህግደፍ ስሱዑን ጨቋንን ፖሊሲ እዩ።
ድሕሪ ናጽነት ኤርትራ ኣብ ዓድን ወጻእን ዝነብር ህዝባ፡ ሃገሩ ኣብ ኩሉ መዳያት ንምህናጻን ንምኽሓሳን ብዝለዕለ ደረጃ ተሃንጥዩ። እንተኾነ እቲ “ደጊም ብውድባት ሓሸውየ የለን” ብዝብል ተስፋ ዘቑርጽ ኣግላልን በሓትን ጭረሖ ዝጀመረ ብኢሳያስ ኣፈወርቂ ዝዝወር ጉጅለ ኣብ መዳይ ፖለቲካ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብቲ ካልእ መዳያት’ውን ኣጠማምታኡ ጥዑይ ከምዘይነበረ ምልክታት ከርኢ ጀመረ። ካብቲ ዝነበሮ ትዕቤት ነቒሉ ድማ ኤርትራ ናይቶም ዝተቓለሱላን ከሕውይዋ ዝተሃንጠዩን ደቃ ዘይኮነት፡ ናይ’ቶም ሎሚ ተጐሊሎም ዘለዉ ውሑዳት መጋበርያታቱ ክገብራ ከም ዝደሊ ወስታታት ጀመረ። እቲ ሓደገኛ ወስታኡ ኣብ ልዕሊ እቶም “ተቓሊሶም ዓዲ ዘእተዉዎ ተጋደልቲተይ” ዝበሎም እውን ዘናሕሲ ኣይነበረን።
እንተኾነ እዚ ጉዳይ ድሕሪ ዝተወሰነ ግዜ “ብሕገመንግስታዊ ውሕስነት ክዕረ ይኽእል እዩ” ብዝብል ተስፋ ከይቆረጹ ክዕገሱ ዝፈተኑ፡ እንተኾነ ንክሕደት ህግደፍ ክቕበልዎ ዝተጸገሙ ኤርትራውያን ውሑዳት ኣይነበሩን። እቲ ጉጅለ ብውሽጡ ዘይኣምነሉ ክነሱ፡ ናይቶም ዘይትግበር ተስፋ ዘሕደሩ ግሩሃት ወገናት ሃንቀውታ ንክምዝምዝ፡ መስርሕ ምጽዳቕ ሕገመንግስቲ ካብ ክሳድ ንላዕሊ ቀጺልዎ። ኣብቲ መስርሕ ሕጉሰ ከም ዘይነበረን ሓሓሊፉ ዕንቅፋት ይፈጥር ከም ዝነበረን ከኣ በቶም ናይቲ መስርሕ ቀለስቲ ዝነበሩ ክግለጽ ዝጸንሐ እዩ። ነቲ ቅድሚኡ ምኽንያታት እናፈጠርካ ዘጋጥም ዝነበረ ዕንይንይ ገዲፍካ፡ ክሳብቲ ዓው ኢሉ “እዚ ሕገመንግስቲ ከይተተግበረ ሞይቱ እዩ” ዝበለሉ ግዜ ክትግበርዩ ዝብል ተስፋ ዝነበሮም ወገናት ነይሮም እዮም። እዚ ጥራይ ኣይኮነን፡ ነቲ “ሓድሽ ሕገመንግስቲ ንነድፍ ኣለና” ዝብል ሕጫጨኡ እዝኒ ዝሃብዎ “ደቂ ገርሃ ልባ” እውን ኣይተሳእኑን።
ህግደፍ ቅድም ነቲ ባዕሉ ኣብ 1994 ብደረጃ ጉባአ ዘጽደቖ ሃገራዊ ቻርተር፡ ደሓር ድማ ነቲ ብዙሕ ናይ ተሳትፎ ሕቶታት ብዘኸተለ ብ1997 ዝጸደቐ ሕገመንግስቲ ቀዳዲዱ ምስ ደርበዮ፡ በቲ ካብ ቅድም ዘንቀደሉ ኣግላልን ኢደ-ወነናውን መንገዱ ቀጺሉ። ኣብቲ ኩነታት “ስለምንታይ ሕገመግስታይ ይስረዝ?” ዝብል ድምጺ ብጋህዲ ዘይምግንፋሉ ድማ ንህግደፍ ኣሻህሪትዎ እዩ። ከም ኣብነት ናይዚ፡ ምርጫን ካልእ ፖለቲካዊ ዛዕባታትን ምልዓልን ብዛዕባኡ ምሕታትን ዘቕጽዕን ዘእስርን ከም ዝኾነ ብጋህዲ ኣዊጁ ተግቢርዎ። “ደጊም ካብ ወረ ውግእ ወጺእና ሕቶ ህዝብና ንመልስ” ዝበሉ ገዳይም መራሕቲ ህዝባዊ ግንባር ዘጋጠሞም ከኣ ከይተጠቕሰ ዘይሕለፍ እዩ።
ኣብ መዳይ ቁጠባ፡ ኩሉ ሰክተራት ብናይቲ ጉጅለ ትካላትን ውሑዳት መጋበርያታቱ ውልቀ ሰባትን ተገቢቶም። ወዮ ንገዛእ ርእሱ ተጠቒሙ ሃገሩ ከልምዕ ክወፍር ዝህንጠ ዝነበረ ኤርትራዊ ዝተፈላለዩ መጻወድያታት ስለ ዘጋጠምዎ፡ ዝተለሞም መደባት ልምዓት መኸኑ። ኤርትራዊ ኣውፋሪ፡ ኣብ ገዛእ ሃገሩ ኣይኮነንዶ ሃብቲ ከጥሪ ድራር ዕለቱ እውን ክረከብ ከም ዘይክእል ምስ ተገንዘበ፡ ካብ ምውራስ ዝተረፈ ንብረቱ ሸይጡ ህይወቱ ንምድሓን ካብ ምስዳድ ካልእ ምርጫ ኣይነበሮን።
ህግደፍ ምስዚ ኩሉ ርኡይ ኣግላሊ ተግባራቱ፡ “ንኤርትራ ከነልምዓ ኢና” ዝብል መብጸዓታት ካብ ምእታው ዓዲ ኣይወዐለን። “መዓስ እዩ እሞ እቲ ልምዓት?” ክበሃል እንከሎ ከኣ፡ ንሓንሳብ ነዋርሕ ንሓንሳብ ድማ ንዓመታት ዘይትግበር ቆጸራን ተስፋን ይህብ። እንተኾነ ግደፍዶ ሓድሽ ልምዓት፡ ኣብ ግዜ መግዛእቲ ጥልያን ዝተደኮና ትካላት ኣባይትን እውን ከምዘይተሓደሰ ሓለቓ ህግደፍ ደጋጊሙ ዝተኣመነሉ እዩ።“መን ደፊሩ ከይሓተንን ከይቆጻጸረንን” ብዝብል ትዕቢት ከኣ ብዛዕባቲ ቅድም ተመጻቢዑ ዝጠለሞ ከይተሰከፈ፡ በቲ ናይ ሓሶት ቃል ምእታዉ ይቕጽል ኣሎ። ምስዚ ኩሉ ግና ኣፍ ኣውጺኡ ኣይዛረብ እምበር፡ ብውሽጡ “ሃገር ከልምዑ ዝግበኦም ደቂ ሃገር እናግለልካ ደኣ ሃገር ብኸመይ እያ ክትለምዕ?” ዝብል ሕቶ ዘልዕል፡ ኣብ ትሕቲ ኣርዑት ናይቲ ጉጅለ ዝነብር ኤርትራዊ የለን ማለት ኣይኮነን። ምስዚ ግና በቲ ዝረአ ዘይኣምኑ ኣብ ዘይትግበር ተስፋ ዝነብሩ፡ እቲ መላኺ ዝብሎ ቃል ኣምላኽ ዝመስሎም ብ”ንኺድ ጥራይ” ዝሰኸሩ ውሑዳት ግሩሃት ክሳብ ሎሚ’ውን ኣለዉ።
እቲ ብተደጋጋሚ በቲ ጉጅለ ብግብሪ ዝተራእየ እምበኣር፡ ሃገር ምልማዕን ቁጠባ ምስሳንን ዘይኮነ፡ ዝርካቡ ጸጋ ሃገርን ሓይሊ ሰባን ኣብ ዘባኽኑ ዝተፈላለየ ውግኣት ምእታው እዩ። እቲ ውግኣት ኣብ ብዙሕ ኩርነዓት ዝተኣጐደ ኮይኑ፡ ብፍላይ እቲ ኣብ ጉዳይ ትግራይ ኣትዩ ዘካየዶ፡ ሓድሽ ስለ ዝኾነ ጥራይ ዘይኮነ፡ ዝለዕለ መርድኡ ዘይተነግረ፡ ኤርትራዊ ህይወት ዝጠፍኣሉን ንብረት ዝዓነወሉን ስለ ዝኾነ ንኣብነት ዝጥቀስ እዩ። ናይ ህግደፍ ምትላልን ጥልመትን ፍሉይ ዝገብሮ፡ ህዝቢ በቲ ዝረአን ዝድህሰስን ተግባሩ “ኣብ ዝበጽሖ የብሉን እሞ፡ ክቕጽሎ ኣለኒ” ዝብል ድርቅናኡ እዩ። ካብዚ ብደዐ ስለ ዝነቅል እዩ ከኣ፡ ነቲ ዘካይዶ ውግኣት ንዕቤትን ቀጻልነትን ኤርትራ ከም ዝኾነ ኣምሲሉ ክሕበኣሉ ዝፍትን።
ኢሳያስ ካብ ሓጽቢ ዓዲ ሃሎ ወጺኡስ፡ ውዲታት ንምእላምን ምስሉ ንምጽብባቕን ቅድም ናብ ኣዲስ ኣበባ ተመላሊሱ። ኣብዚ ቀረባ ግዜ ድማ ኣቕጣጫ ቀይሩ፡ ናብ ቻይና፡ ሩሲያን ካለኦት ሃገራትን ክገይሽ እንከሎ፡ ነቲ ዝገሸሉ ቀንዲ ውዲት ብምሽፋን፡ ኣብቲ መገሻኡ ብጉዳይ ልምዓት ኤርትራ ምስ ኣውፈርቲ ናይተን ሃገራት ከም ዝተማኽረ መሲሉ ክቐርብ ተዓዚብናዮ። ኣብዚ ቀረባ ድማ ናብታ ብሰንኩ ከምቲ ንቡር ሓመድ ኣዳም ዘይለበሰ ልዕሊ 350 ሬሳታት ኤርትራውያን ተኸዚኑላ ዘሎ ሃገር ኢጣልያ ገይሹ ንልዕሊ 10 መዓልታት ሸናዕ ክብል ቀንዩ። ምስ ተመለሰ ድማ፡ ኤርትራ እትለምዓሉ ተስፋታት ሒዙ ከም ዝተመልሰ ዝእምት ወረ ክቃላሕ ንሰምዕ ኣለና። መንግስቲ ጥልያን ቅድሚ ሕጂ ብ60 ሚልዮን ዶላር ኣብ ኤርትራ መንገዲ ባቡር ክሃንጽ ሓቲቱ “እቲ ጥረ ገንዘብ ኣብ ኢድና ሃቡና” ብዝብል ብህግደፍ ከም ዝተዓንቀፈ ዝዝንጋዕ ኣይኮነን።
ስለዚ ከምቲ “ላምሲ ብኢዳ ዝቐርባ፡ ብእግራ ትሓክኽ” ዝበሃል፡ ክሃንጽዋ ዝነበሮም ደቃ ደፊኡ ዘግለለ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ወጻእተኛታት ዓዲሙ ንኤርትራ ከልመዓ እዩ ማለት ዘበት ምዃኑ ክንርዳእ ይግበኣና።
ኤርትራውያን ነዊሕ ዝዕድመኡ ፖለቲካዊ ጸገም ኣለና። ናይዚ ጸገም ቀንዲ ጠንቂ ከኣ እቲ “ሰሜን ኮርያ ኣፍሪቃ” ዝብል ሳጓ ዝተዋህቦ ጉጅለ ህግደፍ እዩ። ናይዚ ነካይዶ ዘለና ቃልሲ ቀዳምነት ከኣ፡ ነዚ ጠንቂ ኩሉ ጸገምናን ሕሰምናን ኮይኑ ዘሎ ዓመጸኛ ሓይሊ ምውጋድ እዩ።
ኣብ ደንበ ተቓውሞ ኤርትራ እውን ኣብዚ ንህግደፍ ንምውጋድ ነካይዶ ዘለና ቃልሲ ዘይሰዓርናዮም ጸገማት ከም ዘለዉና ዘማትእ ኣይኮነን። ምፍታሕ እዚ ጸገማትና፡ ጉጅለ ህግደፍ ንምውጋድ ኣብ እነካይዶ ቓሊሲ ዘይስገር ቅድመ-ኩነት እዩ። ክብደትን ሕልኽላኻትን ናይቲ ጸገም ኣብ ምምዛኑ ክንድቲ ዝድለ፡ ዘይንሰማማዕ ምዃናን፡ ነቲ ዝተሰማማዕናሉ ኣብ ምፍታሕ ክንድቲ ዝድለ ዘይንተግህ ምዃና ከኣ ነብሱ ዝኸኣለ ጸገም እዩ። “ናይቲ ጸገማት ምኽንያትን ተሓታትን መንዩ?” ኣብ ዝብል ድማ ነብስና ካብ ተሓታትነት ንምግላል፡ ካብ ሓደ ኩርናዕ ናብቲ ካልእ ክንደራበየሉ ዝጸናሕና እዩ።
እቲ ናብ ምርሕሓቕ ዝወስደና ፍልልይ ምስፍሑ ከም ዘለዎ ኮይኑ፡ ካብቶም ጐሊሖም ዝረኣዩን ኩልና ውዳበታት ሓይልታት ለውጢ ኤርትራ ኣፍልጦ እንህቦምን ሓደ ብሓባር ዘቃልሰና ሰፊሕ መድረኽ ክንፈጥር ዘይምብቃዕና ምዃኑ በብኩርናዑ ነቕርቦ ዘለና ናይ “ሓቢርና ዘይንቃለስ” መጸዋዕታታት ምስክር እዩ። ኣብ ኣድላይነት ሰፊሕ ናይ ሓባር ጽላል ዘለና ተረደኦ ሓድሽ ዘይኮነ፡ ካብ ስምምዕ ጅዳ 1993 ጀሚርካ ክሳብቲ ብ1999 ዝጀመረ፡ ምድኳን “ምትእኽኻብ ሓይልታት ኤርትራ፡ ምሕዝነት ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ፡ ኤርትራዊ ዲሞክራሲያዊ ኪዳን፡ ሃገራዊ ባይቶ ንዲሞክራሲያዊ ለውጥን ካልኦት ምቅርራባትን ዘንቀድናሉ ግዜ ጀሚርና ዝተገንዘብናዮ እዩ። እዞም በብግዜኡ ዝወጠናዮም ናይ ቃልሲ መድረኻት ኣየዐወቱናን ክንብል ዘይኮነ፡ ኣየዐወትናዮምን ምባልዩ እቲ ሓቂ። “ስለምንታይ ኣየዐወትናዮምን? ዝብል ሕቶ ክቐርብ እንከሎ ከኣ፡ እቲ ጠንቂ እቶም ንረግሞም መድረኻት ወይ ዝሰረትናዮም ጽላላት ከምዘይኮኑ ኢና እንርዳእ።
ግደ ሓቂ ናይ ዘይምዕዋትና ጠንቂ፡ ናይ ሓባር መድረኻት ምሕዝነት፡ ኪዳንን ባይቶን ዘይኮይኑ፡ ናይቶም ኣብቲ መድረኻት ዝተዋስኡ ሰልፍታት፡ ውድባትን ካለኦት ባእታታትን ዘይምብቃዕን ዘይምቅዳውን ኮይኑ፡ ነፍሲ ወከፎም በበቲ ዘመዝገብዎ ሕጽረት ነናቶም ሕጃም ተሓታትነት ዘልዕልሉ እዩ። ኣብቶም ተዋሳእቲ ከጋጥሙ ካብ ዝጸንሑ መረሓሓቕቲ ምኽንያታት ሕድሕድ ዘይምትእምማን ቅድሚት ዝስራዕዩ። ነቲ ዘይምትእምማን ካብ ዝፈጠርዎ ከኣ፡ ሕቶ መሪሕነት ኣብቲ ናይ ሓባር መድረኽ፡ ምምዛን ፖለቲካዊ ባህሪ ናይቲ ንህዝብና ጅሆ ሒዝዎ ዘሎ ጨቋኒ ጉጅለ ህግደፍ፡ እሱር ድሕረ-ባይታን ሕሉፍ ታሪኽን ምዃን፡ ዘይምስራዕ ቀዳምነታት ቃልሲ፡ ቅድሚ ውድቀት እቲ ጨቋኒ ስርዓት ናይ ድሕረ-ውድቀቱ ሕሳባት ቅድሚት ኣምጺእካ ምስልሳል፡ ምምራጽ እትኽተሎ ኣገባብ ቃልሲ፡ ኣብ ክንዲ ህዝቢ ክትውስን ምድንዳን፡ ክትህብን ክትስማዕን እምበር፡ ክትቅበልን ክትሰምዕን ቅሩብ ዘይምዃን ከምኡ’ውን ሓቢርካ ብዘቆምካዮም፡ ትካላት፡ ሕግታትን ፖሊሲታትን ምእዙዝ ዘይምዃንን፡ ንዘይኤርትራዊ ጽልዋን ተጽዕኖን ካብ ምትሕግጋዝ ሓሊፉ ገፊሕ ኣፍደገ ክትከፍተሉ ምድላይ ካብቶም ብዙሓት ንኣብነት ዝጥቀሱ እዮም። እዞም መፈላለይ ጸገማት ብቅሩብነትን ህዝባዊ ሓልዮትን ክፍትሑ ዝኽእሉ እምበር ቅድም ኮነ ሎሚ ኣሲሮም ክሕዙና ኣይመተገበኦምን።
ኣድላይነት ምፍጣር ናይ ሓባር መቃለሲ መድረኽን ንምዕዋቱ ዝግበር ቃልስን መሰረታዊ ስለ ዝኾነ፡ ሎሚ እውን ኣጀንዳ ኩልና ኮይኑ ዝቕጽል ዘሎ እዩ። ብኸመይ ነረጋግጾን ነዕውቶን ከኣ ኣብ ዝሓሸ ደረጃ’ኳ እንተለና፡ ኣብ ዘተኣማምን ብርኪ ግና ኣይበጻሕናን። ኣብቲ ክንበጽሖ ዝግበኣና ንምብጻሕ ድማ፡ ህልዊ ኩነታት ህዝብናን ሃገርናን ከምኡ እውን ኣብ ከባቢና ዝረአ ዘሎ ምዕባለታትን ለውጥታትን ኣብ ግምት ዘእተወ፡ ምጽውዋር ዘበረኸ መስርሕ “እንካን-ሃባን” ክንክተል ከም ዝግበኣና ኣብ መብዛሕትና ሰሪጹ ብኹልና ናብ ተግባር ንምስግጋሩ፡ ዝያዳ ትብዓትን ሓልዮትን ዝሓትት እምበር ተስፋ ዘቑርጽ ኣይኮነን። እቲ ጉዕዞ ዘገምታዊ ስለ ዘሎ ግና ምቅልጣፉን ምድፍኡን ኣድላይ እዩ። ንምምስራት ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ (ፖሓኤ) ወሲኽካ፡ ዝፍጠሩ ዘለዉ ምቅርራባትን ግንባራትን ከኣ ተስፋ ዘሕድሩን ክተባብዑ ዝግበኦምን እዮም። እዚ ዝበጋገስ ዘሎ ምቅርራባት እንተኾነ ንብምሉኡ ሓይልታት ለውጢ ኤርትራ፡ ብውሕዱ ከኣ ንመብዛሕትና ዝሐቁፍ ኣብ ኤርትራዊ ልኡላውነት፡ ምውጋድ ህግደፍን ብብዙሑነታውን ዲሞክራሲያውን ስርዓት ምትክኡን ዝዓለመ ሰፊሕ ጽላል ክንበጽሕ ኣብ ኢድና ዘሎን ባዕልና እንውስኖን እዩ።
ዝኹን እምበር፡ ነቲ ከነስረሖ ዝግበና ዘየስራሕናዮ፡ ናይ ውድባትን ሰልፍታትን ናይ ሓባር መቃለሲ ጽላል ምቛም፡ “ድሕሪ ሕጂ ናይ ውድባት ህላወ ኣየሰርሕን እዩ” ብዝብል ካልእ መንገዲ ክትትከኦ ሃሰስ ምባል ሓሓሊፉ ይስማዕ እዩ። ድኽመት ውድባት ኣብቲ መስርሕ ዋላ ሓደ ዘይሃድመሉ ሓቂ ኮይኑ፡ እቲ መፍትሒ ከኣ ዕንቅፋታት ኣሊኻን ሓድሽ መንፈስ ኣስሪጽካን ከም ዝሰርሓ ንምኽኣለን ቃልሲ ምክያድ እዩ። ካብዚ ሓሊፉ “ውድባት ክፈርሳ ወይ ክድስክላ ኣለወን” ምባል መፍትሒ ኣይኮነን። ምኽንያቱ ዝያዳ ንምንጻር እቲ መሰረታዊ ጸገም ምህላወን ዘይኮነ ከምቲ ዝድለ ዘይምስርሐን ስለ ዝኾነ። እዚ ጥራይ ኣይኮነን ምስቲ “ብዘይውዳበ ዝዕወት ቃልሲ የለን” ዝብል መሰረታዊ ኣንፈት ቃልሲ’ውን ዝጓነጽ እዩ። ምስ ዲሞክራሲያዊ መሰል ምውዳብን ሓሳብካ ምግላጽን እውን ኣይሳነን’ዩ። ኣብ ርእሲዚ ካብቲ ካብ ዲሞክራሲያዊ ኣዕኑድ ሓደ ዝኾነ ምኽባር ናይ ኣተሓሳስባ ብዙሕነት ከየውጸኣካ ምጥንቃቕ እውን የድሊ። ብፍላይ ነዘን ዘለዋ ውድባት ኣዳኺምካ ወይ ኣደስኪልካ ስሙን ዕላምኡን ብዘየገድስ ካልእ ውዳበ ናብ ምፍጣር ዝዓለም እንተኮይኑ፡ ኣብ ኢድካ ዘሎ ኣጥፊእካ ውሕስነት ናብ ዘይብሉ ጀማሪ መንገዲ ዝወስድ እዩ ዝኸውን። በተን ህሉዋት ውድባት ዘይውከል ርኢይቶ ሃልዩካ ሓድሽ ውዳበ ምፍጣር፡ ብመንጽር ምርባሕ ውድባት ዘይምረጽ እኳ እንተኾን፡ ግን ከኣ መሰል እዩ።
ስለዚ ኣንጻር ህግደፍ ናይ ሓባር መቃለሲ መድረኽ ከይህልወና ዝዕንቅፍ ዘሎ፡ ህላወ ውድባት ዘይኮነ ኣተሓሳስባአን ኣማዕቢለን ብሓባር ክሰርሓ ዘይምኽኣለን’ዩ እሞ፡ እቲ ቅኑዕ መንገዲ ብሓባር ንክሰርሓ ድፍኢት ምግባር እዩ። ስለዚ እቶም ሰብ ሓድሽ ርኢቶ ካብ ጽቡቕ ድሌትን ባህግን ከምዝነቕሉ’ኳ ፍሉጥ እንተኾነ፡ እቲ መፍትሒ ኣብ ምውንዛፍ ወይ ምድስካል ዘይኮነ፡ ኣብ ቅርዑይን ሓላፍንነታውን መንገዲ ክሕዛ ኣብ ምትብባዕን ምትኳር እንተኾነ እዩ ዝምረጽ። ምርሕሓቐ ናይተን ውድባት የሻቕለና ዝብሉ ወገናት ከኣ ናብዚ ኣቕጣጫዚ ከድህቡ ይምረጽ።
ሕብረት ዝተበተነ ኩለ-መዳያዊ ዓቕሚ ዝእክብ ወሳኒ ናይ ዓወት መንገዲ እዩ። ኣድላይነት ሕብረት ኣብ ፖለቲካዊ ጉዕዞ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ኩሉ መዓልታዊ ህይወት ሰባት ዝሰርሕ እዩ። ወለድና “ዝሓበራ ኣጻብዕቲ ኣርቃይ የጸንብዓ” ወይ “ኣሕዋት ምስ ዝሓብሩ ጸላኢ የባርሩ” ዝበልዎ ከኣ፡ ነዚ ዘንጸባርቕ እዩ። ክሳብ ክንድዚ ወሳኒ ግደ ዘለዎ ሓድነት ኮነ ሓቢርካ ምስራሕ ብቓልሲ ዝረጋገጽ እምበር፡ ብጥራዩ ወይ ብተፈጥሮ ዝወሃብ ኣይኮነን። ንምውሓሱ ኣብ ዝካየድ ቃልሲ ምጽውዋርን ምክእኣልን ቀንዲ ትግባራት እዮም።
ሓድነት ዓሚቕ ትርጉምን ትሕዝቶን ዝሓቖፈ ኮይኑ፡ እቲ ቀንዲ ሕመረቱ ፍልልይ ኣይሃሉ ማለት ዘይኮነ፡ ንፍልልያት ንኹልኻ ብዘርብሕ መስርሕ “እንካን ሃባን” ተኣማሚንካ ምምሕዳሩ እዩ። ሓድነት ሓንሳብ ምስ ኣረጋጊጽካዮ ኣኺልዎ ኢልካ እተራጥጠሉ ዘይኮነ፡ መምስ ዝገሃድ ሓድሽ ተርእዮታት ዝምዕብልን ቀጻሊ ሓለዋን ምሕዳስን ዘድልዮን እዩ። ዋጋ ዘኽፍል እው እዩ። እቲ ዝኽፈል ዋጋ ግና እምብዛ ከቢድን ዘይከኣልን ዘይኮነ፡ ንምክእኣልን ምጽውዋርን እኹል ዕድል ሂብካ፡ ንጸቢብነትን ስሰዐን ኣወጊድካ ብቐሊሉ ዝረጋገጽ ወሳኒ መሳርሒ እዩ።
ሓድነትን ሕብረትን ኩኩ ዘዝደለኻዮ ክትረክብን ዝበልካዮ ምሉእ ብምሉእ ክስምዓልካን ብምብሃግ ዝረጋገጽ ኣይኮነን። ኣብቲ ናይ ብዙሓት ርኢቶን ድሌትን ዝወዳደረሉ ሜዳ፡ ከምቲ ናትካ ሰዓሪ ክኾነልካ እትብህጎ፡ ከለኦት ሰብ ዝተፈልየ ድሌትን ባህግን ከም ዝወዳደሩኻ ኣብ ግምት ምእታው ግድን እዩ። ስለዚ ኣብቲ ሜዳ መወዳድርትኻ’ውን ብጽሒት ከም ዝህልዎ ተገንዚብካ ንናይ ርኢቶ ፍልልያት ዕድል ምሃብ ግድን እዩ። ምእንቲ ሓድነት ምቅላስ ቀሊል ዘይከውን ከኣ ፍልልያት ንምቅርራብ ዝግበር ቃልሲ ፍሉይ ውሕልነትን ተወፋይነትን ስለ ዝሓትት እዩ።
ምስቲ ናትካ ዝጻረር ሓሳብ ክንጸባረቕ እንከሎ፡ ምስምዑን መተካእታ ዝበልካዮ ምቕራብን እምበር ተቐዳዲምካ ምኹናኑ ሃናጺ ኣይኮነን። እቲ ካብ ናትካ ዝተፈልየ ሓሳብ ዘንጸባርቕ ወገን ካበየናይ ኩርናዕ ከም ዝነቐለ ምርድኡ ኣገዳሲ እዩ። ካብዚ ዕጉስ ኣስተብህሎ ነቒልካ ተመሊስካ ነቲ ንስኻ ርኢቶ ንምምዕባል ዝነቐልካሉ ኩርናዕ’ውን ዳግማይ ዳህሳስ ምግባር የድሊ። እቲ ፍልልይ ዝፈጠረ ጠንቂ ኣባኻ ክህሉ ተኽእሎ ከምዘሎ ኣብ ግምት ምእታው ከኣ ልቦና እዩ። በዚ መስርሕ ምክእኣልን ምጽውዋርን ከኣ እንተኾነ ፍልልያት ዘወግድ፡ ብውሕዱ ከኣ ነቲ ርሕቀት ዘጻብብ መዋጸኦ ምርካብ የኽእል።
እዚ ከተዘንትዎ እንከለኻ ቀሊል ዝመስል፡ ብግብሪ ግና ክሳብ ሎሚ ዋጋ ዘኽፈለናን ግዜ ዝወስደልናን ዘሎ ምውሓስ ሓቢርካ ምቅላስ፡ መንቀሊኡ ናይ ረብሓን ኣተሓሳስባን ተጻራርነት እዩ። እቲ ረብሓ ብነገራዊ ጸጋ ጥራይ ዝግለጽ ዘይኮነ፡ ናይ ኣተሓሳስባ፡ ናይ እምነት ……ወዘተ ዝኣመሰሉ ፍልልያት እውን ነናቶም ናይ ምርሕሓቕ ብጽሒት ኣለዎም። ኣብዚ መዳያት “ኣነ ክጥቀምን ናተይ ሓሳብ እዩ ብሉጽ ምባልን” በይኑ ዕንቅፋት ሓድነት ኣይከውንን እዩ። እቲ ዕንቅፋት ዝኸውን ካብ ናትካ ንዝተፈልየ ናይ ካለኦት ድሌትን ኣተሓሳስባን ንዘለዎም ወገናት ኣብ ክንዲ ምኽባር፡ “እዛ እምባይ መን ይወርሳ” ብዝብል ዕዉር ትዕቢት፡ ኣብ ክንዲ ኩልኻ እትርበሓሉ፡ ናይ“ሰዓራይ-ሰዓራይ”፡ ናይ “ሰዓራይ- ተሰዓራይ” ወይ ናይ “ተሰዓራይ ተሰዓራይ” መንገዲ ምምራጽ እዩ። ካብ ከምዚ ዝኣመሰለ ኣተሓሳስባ ንምውጻእ እምበኣር፡ ንምጽውዋርን ምክእኣልን ግቡእ ቦታ ምሃብን ሓቛፊ ሓሳብ ክትቅበል ድልዊ ምዃን ኣድላይ እዩ። ኣብ ርእሲዚ፡ ብፍላይ መልክዑን መልእኽቱን ብዘየገድስ ኣብ ውዱብ መስርዕ ቃልሲ ምስተጸመድካ፡ ኣቐዲምካ ብዝረዓምካዮም ዲሞክራስያዊ ኣዕኑድን ትካላዊ ኣሰራርሓን ምእዙዝ ምዃን እውን ድልዱል ዕርዲ መሕለዊ ሓድነት እዩ።
ኣብቲ ነዊሕ ጉዕዞ ቃልሲ ኤርትራውያ ካብ ዘየዕወትናዮም ሓደ፡ ዘተኣማምን ሓድነት ክንስርት ዘይምኽኣልና እዩ። ኣብዚ ዘይምዕዋትና ናጽነትን ልኡላውነትን ኤርትራ ከይነረጋገጽኳ እንተዘይዓገተና፡ ኣብ ካለኦት መዳያት ንከይንዕወት ዘዕንቅፈና ዘሎ እዩ። “ሓድነት ሓይሊ እዩ” እናጨራሕና፡ ከነዕውቶ ዘይምብቃዕና ጉዕዞ ሓድነት ዘይድፋእ እምባ ኮይኑና ከምዘሎ ዘርኢ’ዩ። ብሰንኪ’ቲ ኣብ ኢድና እናሃለወ ዘየዕወትናዮ ሓድነት፡ ኣዝዩ ብዙሕ ዋጋ ክንከፍል ምጽናሕናን ጋና ካብቲ ዕዳ ዘምውጻእናን ከኣ ዝሓለፈ ታሪኽና ኮነ ህልዊ ኩነታትና መስካሪ እዩ። ነዚ ኩነታትና ከም መድሃኒትካ ኣብ ኢድካ እንከሎ፡ ብዘይምጥቃምካ ብሕማም ምስቓይ ገይሮም ዝምስልዎ ወገናት ከኣ ሓቂ ኣለዎም።
ኣብ መስርሕ ቃልሲ ወለዶታት ክመላልኡ እንከለዉ፡ ተረካቢ ሕድሪ ካብቲ ዝተረከቦ ነቲ ዝጐደለ ናይ ምምላእን ነቲ ኣውንታ ዝያዳ ናይ ምርጓዱን ሓላፍነት ኣለዎ። ብመንጽርዚ ሎሚ ኣብ ቃልሲ ተጸሚዱ ዘሎ ኤርትራዊ መንእሰይ፡ በቲ ሓድሽ ኣተሓሳባኡን ውዑይ ጉልበቱን ክቓንዮምን ግቡእ መስርዕ ከትሕዞምን ካብ ዝግበኦ ምድልዳል ሓድነት ሓይልታት ለውጢ ኤርትራ እዩ። ኣብዚ መዳይዚ እቲ መንእሰይ ብመንጽር ምድልዳል ሓድነት፡ ካብቲ ቀዳማይ ወለዶ ዘይፍለ ምናልባት’ውን ዝሓመቐ እንተኮይኑ፡ ንእስነቱ ናይ ሓድሽ ኣተሓሳስባ ፈጣርነት ዘይኮነ፡ ተፈጥሮኣዊ ናይ ዕድመ ፍልልይ ኮይኑ እዩ ዝተርፍ። መንእሰይ ካብዚ ተሓታትነት ንክድሕን ብሓድሽ ኣተሓሳስባ ዝተሰነየ ምጽውዋርን ትዕግስትን ክዕጠቕ ይግበኦ። ትሕተ-ሃገራዊ ስምዒታትን መንነትን ካብ ሃገራዊ ፖለቲካዊ ኣተሓሳስባ ፈልዩ ብምርዳእ ከተግብር ክተብዕ ይግበኦ።
ሓድነት ቅድም ኣብ ኣእምሮ ናይቶም ብሓባር ክቃለሱ ዝወፍሩ እዩ ዝህነጽ። ምስ ነብሱ ተላዚቡ፡ ብዛዕባ ኣድላይነት ሓድነት፡ ኣተገባብርኡን ሓለውኡን፡ ከምኡ እውን ንምጽውዋርን ምትእምማንን ዝምልከት ብሱልን ተባዕን ተረድኦ ዘየማዕበለ ኣካል፡ ኣብ ዝኾነ ውዳበ ይሰለፍ ኣድማዒ ኣይከውንን እዩ። ምናልባት እውን ክሃንጽ ትጽቢት እናተገብረሉ ዓንቃፊ ናይ ምዃኑ ዕድሉ ክፉት እዩ።
ስለዚ ኣብ ዝኾነ ጸረ ህግደፍ ናይ ለውጢ ውዳበ ዘለኻ መንእሰይ ኤርትራ፡ ደው ኢልካ ኣስተውዕልን ምስ ሕልናኻ ተላዘብን። ብምጽውዋር ክፍታሕ ብዝኽእል ፍልልያት ተስፋ ብምቑራጽ ዘይኮነ፡ ብምስትውዓልን ኣስተብህሎን ተስፋ ሰኒቕካ፡ ካብ ዘጋጥም ብኩራት እሂምሂን መዋጸኦ መንገዲ ክትረክብ ብምሉእ ዓቕምኻ ክትስጉም መድረኽ ይጽወዓካ’ሎ። ሕብረት ኣብ ዘየብሉ ዓወት ከምዘየለ ከኣ ርሑቕ ከይከድካ፡ ካብቲ ክትደግሞ ዝይግበኣክ፡ ከፋፋሊ ተግባራት ህግደፍ ክትሙከር መድረኽ ይጠልበካ’ሎ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
“ቃልስና መሪርን ነዊሕ እዩ፡ ዓውትና ግና ናይ ግድን እዩ” ዝብል፡ ምስ ግዜ ካብ ዘይኣረጉ ረዚን መልእኽቲ ዘለዎም ጭረሖታት ህዝቢ ኤርትራ እዩ። ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ነዊሕ ጥራይ ዘይኮነ፡ ብምዕራፋት ዝተኸፋፈለን ኣንጻር ብዙሓት ጸላእቲ ዝመከተን ምዃኡ ድማ ታሪኽና ይምስክሮ። እዚ ነዊሕ ቃልሲ በቲ በብግዜኡ ዝርአ ምዕባለታት ዝተቓነየ ነይሩን ኣሎን። ተሳትፎ ህዝቢ ኤርትራን ጽንዓት ፖለቲካዊ ውዳበታቱን እውን መሰረቶም ከይሰሓቱ ዝተፈላለዩ መልከዓት መኸተ ሒዞም ክጐዓዙ ዝጸንሑ እዮም።
ነፍሲ ወከፍ ምዕራፍ ቃልሲ፡ በብመድረኹ ቀዳምነታት ነይረሞን ኣለዉዎን። ኣብ ሓደ መድረኽ ህዝቢ ኤርትራ ተወዲቡ ብፖለቲካውን ሕጋውን ኣገባብ ናጽነቱ ከረጋግጽ ተቓሊሱ። እንተኾነ ብሰንኪ ኣብያ ገዛእትን ዘራያቶም ሰብ ረብሓን በቲ ዝተለሞ ዘይጐነጻዊ ምርጫ ኣይተዓወተን። ካልእ መተካእታ ምስ ሰኣነ ከኣ ናብቲ ካልእ ምርጫ ዘይነበሮ በሊሕ ምዕራፍ ብረታዊ ሰውራ ክኣቱ ተገዲዱ። ኣብዚ ጐነጻዊ መድረኽ’ውን ተሳትፎን ተወፋይነትን ህዝቢ ኤርትራ በመንጽርቲ ሽዑ ከቢብዎ ዝነበረ ኩነታት ክዕቀን እንከሎ ኣዝዩ ዝነኣድን ንካለኦት ኣብነት ዝኾነን ነይሩ።
ህዝቢ ኤርትራ ሳላ ኣብቲ መተካእታ ምስ ሰኣነ ዝኣተዎ ሰውራ ህይወትን ንዋትን ኮነ ግዜ ከይበቐቐ ዝኸፈሎ ንኡድ ሓርበኛዊ ኣበርክቶ ተዓዊቱ። እቲ ብረታዊ ሰውራ መመላእታ ናይቲ ቅድሚኡ ኣብ ዝተራእየ ተሳትፎ ዝተቐስመ ተመኩሮ እምበር፡ “ሀ” ኢሉ ዝጀመረን በይኑ ዝተንጠልጠለን ኣይነበረን። ብዙሓት ካብቶም መስረቲ ናይቲ ቃልሲ’ውን ናይ ክልተ ምዕራፋት ጀጋኑ እምበር ሓደስቲ ኣይነበሩን። ብሳላዚ ብዙሕ ውረድ ደይብ ዘይተፈልዮ ምዕራፍ ቃልሲ ድማ ናጽነት ኤርትራ ተረጋጊጹ፡ ብውሳነ ህዝባ ከኣ ኣብ ድልዱል ልኡላዊ ሕጋዊ ባይታ ተሰሪታ። ክሳብ ሎሚ’ኳ ክነቓንቕዎ ዝደናደኑ ዘይቀበጹ ወገናት እንተለዉ እቲ ሽኻል ልኡላውነትና ኣዝዩ ጽኑዕ እዩ። ምስዚ ግና ቀጻልነታ ንምዕቃብ ሓለዋ ህዝቢ ኤርትራ ዘይፍለያ እዩ። ናይዚ ሎሚ ምእንቲ ሰላምን ዲሞክራስን ነካይዶ ዘለና ፍትሓዊ ሓርነታዊ ቃልሲ መሰረት ከኣ ንሱ እቲ ኣዕሚቑ ዝተተኽለ ናጽነትን ልኡላውነትን ኤርትራ እዩ። በዚ ኢና ከኣ ቃልሲ ንሓርነት መቐጸልታን መመላእታን ናይቲ ኣብ ምርግጋጽ ናጽነትና ዝተኸፍለ ዋጋ እዩ እንብል።
ከምቲ ኣብ ግዜ ብረታዊ ቃልሲ፡ “ድሕሪ ናጽነት’ውን ግድል ኣሎ፡ መሰላት ህዝብና ንክሕሎ” ዝብል ዜማ ዝዝመር ዝነበረ፡ ድሕሪ ናጽነት ቃልሲ ምእንቲ ሓርነት ከም ዝህሉ ኣብ መብዛሕትኦም ኤርትራውያን ግንዛበ ነይሩ እዩ። እቲ ናይ ድሕሪ ናጽነት ቃልሲ፡ ኤርትራውያን ብሓባር “በሰላ ውግእ ዘሕውይሉ፡ ዝፈረሰ ዝሃንጽሉ፡ ዝተሰደደ ዜጋ ናብ ዓዱ ዝምልስሉ፡ ብመግዛእቲ ዝተነፍገ መሰላት ዝምልስሉ፡ ኤርትራዊ ንብዓቱ ዝሕበሰሉ፡ ኣብ ገዛእ መሬቱ ኣደልዲሉ ዝረግጸሉን ዓው ኢሉ ዝዛርበሉን” ክኸውን ናይ መብዛሕትኡ እምንቶ ነይሩ። እንተኾነ እቲ ቃልሲ ንሓርነት ኣብ ሕድሕድ ኤርትራውያን ኮይኑ፡ በቲ ሓደ ወገን ንሕውየትን ሓርነትን ዝሓሊ፡ በቲ ካልእ ከኣ ሓደራ ህዝብን ስዉኣቱን ዝጠልምን ሜላን ቃናን ቀይሩ ህይወት ግዜ መግዛእቲ ዘቐጽል ኮይና ተሰሊፍና ኣለና። ናይዚ ተጻራሪ ኣሰላልፋ ጠንቂ ከኣ ኢሳያስ ኣፈወርቅን ግንባሩን እዮም። በዚ ከኣ እነሆ ህዝቢ ኤርትራ ናብ ዘይተጸበናዮን ዘይብሃጎን ክቡር ዋጋ ዘኽፍሎ ዘሎ ቃልሲ ኣትዩ። እዚ ሎሚ ነካይዶ ዘለና ቃልሲ ምእንቲ ሓርነት’ውን መመላእታ ናይቲ ቅድሚኡ ዝተኻየደ ቃልሲ ኮይኑ፡ በቲ ናይ ሽዑ ተመኩሮን ውርሻን ዝስውድን ዝህብትምን እምበር፡ ኣብ ሎሚ ጥራይ ዘትከለ ኣይኮነን።
ጉዕዞ ቃልስና፡ ኣብቲ መስርሕ ነቲ ዝነብረሉ መድረኽ ብዝምጥኑ ስትራተጅን ሜላን እናተሰነየ፡ ዝቕጽለ እዩ። እቶም ተዋሳእቲ ከኣ ነቲ ዝነበርሉ ፖለቲካዊ ሃዋህው ክመስሉ ናይ ግድን እዩ። ከምዚ ስለ ዝኾነ እዩ፡ ከኣ ነቶም ነባራት ኣብቲ ሎሚ ዘለኻዮ ምዕባለ ኮይንካ “ከምዚ ክገብሩ ነይርዎም” እናበልካ ምንቃፍን ንኣበርክተኦም ክብሪ ዘይምሃብን ቅኑዕ ዘይከውን። ንምዕባለታት ትማሊ፡ ሎምን መጻእን ኣገናዚብካ ኣገዳስነት መስርሕ ምምልላእ ምርዳእ ከኣ ናይ ግድን እዩ። ግና ድማ እቲ ምምልላእ ኣዝዩ ልሙጽ ዘይኮነ ኣብ ሕድሕድካ ዘበላልሕ ምውጣጥ ዘይፍለዮ ሓርጉጽጎጽ ምዃኑ ምስትውዓል የድሊ።
ከምቲ “ሕልሚ ፈሪሕካ ከይደቀስካ ነይሕደር” ዝበሃል፡ ነዚ ኣብ ሕድሕድካ ተመኩሮ ዘቕስም ናይ ወለዶታት ምውጣጥ እተመሕድሮ እምበር እትሃድመሉ መስርሕ ኣይኮነን። ኣብዚ ምስግጋር ግደ ኣውረስትን ወረስትን ዘይነጻጸልኳ እንተኾነ፡ ብፍላይ ግደ ናቲ ተረካቢ ሕድሪ መንእሰይ ዓብይ ምዃኑ ምስትውዓል ኣድላይ እዩ። ኩሉ ከምቲ ዝደለኻዮ ስለ ዘይኮነልካ ካብዚ ናይ ምርኽኻብ ሓርፋፍ መድረኽ ንክትሃድም፡ “ምቅላስ ከሊኦምና” ኢልካ ውዳበ ፈሊኻ ጀማሪ ምዃን መሰል’ኳ እንተኾነ፡ ምርባሕ ውዳበታት መፍትሒ ስለ ዘይከውን ዝተባባዕ ኣይኮነን።
ነቲ ዘዕንቀፈካ ብጸዋርን ውሕሉልን ቃልሲ ብምእላይ፡ ነቲ ነባር ተመኩሮ ምስቲ ሓድሽ ኣተሓሳስባ ኣዋሲብካ ምስጋሩ እዩ እቲ ቁኑዕ ኣገባብ። ነቲ ምእንቲ ሓርነት ክትቃለስ እንከለኻ ጽኑዕ መንጠሪ መሰረት ዝኾነካ ባይታ ናጽነትን ልኡላውነትን ንዓኡ ዘውሓሱ ሓርበኛታትን ጓሲኻዮም ምኻድ፡ ምናልባት እውን ምጽላሞምን ምንእኣሶምን ግና ምምልላእ ዘይቅበል ኣብ ዝተቖራረጸ መስርሕን ተመኩሮን ዘኹድድ ኣገባብ ምምራጽ ቅቡል ኣይኮነን። እቶም ኣውረስቲ’ውን እሱራት ናይቲ ኣብ ግዜ ንእሰቶም ዝነበረ ተመኩሮ ከይኮኑ፡ ግደ ናይቲ ዘቐጽል ሓድሽ ወለዶ ምስዚ ዝነብረሉ ዘሎ ምዕባለ ክርድእሉ ይግብኦም።
ህግደፍ በዚ ናይ ነባርን ሓድሽን ምምልላእ ዝፍጠርን ኣጻሩ ዝስለፍን ናይ ለውጢ ዓቕሚ ስለ ዝሰግእ፡ ነቶም ኣብቲ መስርሕ ዝዋስኡ ነባራትን መንእሰያትን ክተፋነኑን ነናቶም ጫፋት ሒዞም ክጓተቱን ድሌቱ ምዃኑ ርዱእ እዩ። ስለዚ ነባራትናን መንእሰያትናን፡ ህግደፍ ንምውጋድ እንቃለስ ካብ ኮና፡ በቲ ህግደፍ ኣንጻርና ዝዝርገሖ መጻወዲያ ከይንተሓዝ እሞ ዕድሜኡ ነዊሑ ወጽዓ ህዝብና ከይናዋሕ ነስተውዕል።
ርእሰ ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኤርትራዊ ጉዳይና ቀደም ኮነ ሎሚ፡ ምስ ካለኦት ምዕባለታት ዝጸላሎ እምበር ዝተነጸለ ኣይነበረን ኣይኮነን። እቲ ጽልዋታት ካብ ቀረባ ወይ ካብ ርሑቕ ክኸውን ይኽእል። ኣብቲ መስርሕ ምጽልላው እቲ ደራኺ እቲ ዘቤታዊ ምዕባለ እምበር ግዳማዊ ኣይኮነን። ከምኡ ስለ ዝኾነ እዩ ከኣ ውሽጣዊ ምዕባለታትን ግዳማዊ ጽልዋታትን ምምጥጣን ብጥንቃቐ ሚዛኑ ከም ዝሕሉ ምግባር ኣገዳስን ሓላፍነታውን ዝኸውን።
ኣብቲ ምጽልላው ናብ ውሽጣዊ ጉዳይካ ዝያዳ ምድሃብ ማለት፡ ማዕጾኻ ዓጺኻ ትጐዓዝ ማለት ዘይኮነ፡ እቲ ግዳማዊ ጽልዋ ነቲ ወሳኒ ዘቤታዊ ዋኒንካ ከምዘየረሰዓካ ጌርካ ምምሕዳሩን ግቡእ ኣስተብህሎ ምሃቡን ግድን እዩ። ኣብ ኤርትርዊ ጉዳይና እዚ ሚዛናዊ ምምጥጣን ቀሊል ከምዘይኮነ፡ ኣብ ቃልስና ዝተመኮርናዮ እዩ። ምኽንያቱ ህግደፍ ንኤርትራዊ ውሽጣዊ ጉዳይና ብግዳማዊ ኣጀንዳታት ምዕባጥ ከም ቀንዲ መህደሚ ሜላ ክሰርሓሉ ዝጸሐን ዘሎን ስለ ዝኾነ።
ኤርትራውያን ኣብቲ ናይ ቅድም ቃልስና ቀንዲ ቆላሕታና ምርግጋጽ ናጽነትን ልኡላውነትን ሃገርና ነይሩ። ኣብቲ ቃልሲ እቲ ወሳኒ መሰረትናን መወከሲናን ኤርትራዊ ባህግን ኣበርክቶኡን ክኸውን እንከሎ፡ ምስኡ ግና ናይ ብዙሓት ፈተውቲ ህዝቢ ኤርትራን ደገፍቲ ቃልሱን ነገራውን ሞራላውን ደግፍ’ውን ብጽሒቱ ዕዙዝ ምንባሩ ኣይዝንጋዕን። ሎሚ ነካይዶ ዘለና ቃልሲ ድማ ወያ ናጻ ኤርትራ ሕገመንግስታዊት፡ ሰላማዊትን ዲሞክራስያዊትን ኮይና ባህጊ ህዝባ እተውሕስ ንኽትከውን እዩ። ብኣንጻሩ ጉጅለ ህግደፍ “ንህዝቢ ኤርትራ ካብዚ ንላዕሊ ሓርነት ኣየድልዮን እዩ፡ ካባይ ወጻኢ ካልእ ብጉዳይ ህዝብን ሃገርን ዝሓስብ መራሒ ኣየድልዮን” ፡ ካብ ዝብል ሓደገኛ ጥልመት ስለ ዝነቅል፡ ንኣተሓሳስባኡ ዘይቅበል ናይ ህዝቢ ኤርትራ ኣጀንዳ ኣብ መድረኽ ክወጽእ ኣይደልን። ነዚ ዘይህዝባዊ ኣተሓሳስባኡ ንምትራር ከኣ ብዙሕ እኩይ ተንኮላት ይጥቀም።
ዝተፈልየ ኣተሓሳስባ ኣለዎ ንዝብሎ ኤርትራዊ ወገን ምእሳርን ምስዋርን፡ ናይ እምነት መሰሉ ምግፋፍ፡ ኣብ ሕድሕድ ሰባት ምትእምማን ንከይህሉ ተንኮላት ምፍሓስ ….. ወዘተ፡ ህዝቢ ናብ ጉዳዩ ከየድህብ ንምርዓዱ ዝጥቀመሎም መጻወድያታት እዮም። ኣብ ርእሲዚ ህዝቢ ተሰናቢዱ ናይ ምህላውን ዘይምህላውን ሓደጋ ከም ዝስምዖ ንምድራኽ፡ ናይ ወጻኢ ጸላእቲ እናዓደመ ህዝቢ ኤርትራ ካብ ስግኣት ወጺኡ ብጉዳዩ ከምዘይሓስብ ንምግባሩ ይጽዕት። ዘይሩዘይሩ ኩሉ ተግባራቱ፡ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ልዕሊ ካለኦት ጽልኢ ኣሕዲሩ ኣብ ክንዲ ኣብቲ ቀንዲ ዘቤታዊ ኣጀንዳኡ ደገደገ ጥራይ ከም ዘመዓዱ ንምግባሩ ዝዓለመ እዩ። ደገፍቱ ናቱ ገበናት ሓቢኦም ነቲ ዝንገሮም ሓሶት ከይመመዩ፡ ኣጻብዕቶም ናብ ካልእ ክቕስሩ እነዕዘቦም ናይዚ ተንኮለኛ ምህዘኡ ውጽኢት እዩ። እቲ በብግዜኡ ብቐጥታ ይኹን ብተዘዋዋሪ ምስ ጐረባብቲ ሃገራት ውግእ ናይ ምኽፋቱ ቀንዲ ምኽንያት እውን ንህዝቢ ኤርትራ ካብቲ ቀንዲ ጉዳዩ ንክወጽእ ናይ ዝኣልሞ ተንኮላት ኣካል እዩ።
ህዝቢ ኤርትራ ናይ ህግደፍ ካብ ኤርትራዊ ኣጀንዳ ናይ ምህዳም ሃቐነ፡ ኣብዚ ዝሓለፈ ልዕሊ 30 ዓመታት ክከታተሎ ዝጸንሐን ኣካል ህይወቱን ስለ ዝኾነ፡ ኣዳዕዲዑ ከም ዝፈልጦ ርግጸኛ ኮይንካ ዝዝረበሉ እዩ። “ስለምንታይ ደኣ እሞ ነዚ እንዳፈለጠ፡ ክሳብ ክንድዚ እቲ ጉጅለ ኮነ ኢሉ ኣብ ዘዝሃንደሶ ዘይምልከቶ ኣጀንዳ ተሸኺሉ ይነብር ኣሎ?” ዝብል ግና ዝያዳ ሎሚ ኣዛራቢ ኮይኑ ዘሎ እዩ። ነቲ ብሰንኪ ሕመቕን ጥልመትን እቲ ጉጅለ ኣብ ኤርትራ ዝረአ ዘሎ ክትኣሞኖ ዘጸግም ድሕረትን ድኽነትን ተሓተቲ እዮም ብዝብል፡ ደጋጊሙ ንሓንሳብ ምስ ወያነ ንሓንሳብ ድማ ምስ ኣሜሪካ ዝራገሞ ካብዚ መታለሊ ሜላታቱ ዝነቅል እዩ። ናይ ኤርትራን ህዝባን ናይ ህልውናን ቀጻለትን ስግኣት ባዕሉ ህግደፍ ክነሱ፡ ህዝቢ ናብ ርሑቕ ከም ዘማዕዱ ዝገብረሉ ምኽንያት እውን ካልእ ኣይኮነን።
ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ሱዳን፡ ኢትዮጵያ፡ ሶማሊያን ሶማሊላንድን ዝምዕብል ዘሎ ዘይህዱእ ኩነታት፡ ነቲ ውግእ ትግራይ ብውዕል ሰላም ጠጠው ምስ በለ ስራሕ ከይስእን ሰጊኡ ዝነበረ ኢሳያስ ኣፈወርቂ መፍቶኡ ኮይንሉ ኣሎ። ኣብ ኤርትራዊ ጉዳይ ክንዲ ፍረ ኣድሪ ዘይሰርሐ ሎሚ እቲ ዝእጐድ ዘሎ ህውከት ንከይጠፍእ መኻርን ዘካርን መሲሉ የጐሃህር ኣሎ። ትማሊ ንሱን ከም በዓል ኣልኣሚን መሓምድ ስዒድ ዝኣመሰሉ ብህይወት ዘየለዉ መጣቓዕቱን “ኢትዮጵያ ከይትፈርስ ሓድነታ ምሕላው ቀንዲ ጉዳይና እዩ” ይብሉ ከምዘይነበሩ፡ ሎሚ ድማ “ኢትዮጵያ ቁልቁል ኣፋ ትደፋእ” ኢሎም፡ ሓላይቲ ሓድነት ሱዳንን ሶማሊያን ኮይኖም ንኢትዮጵያ ዘፍርስ መርዚ ይንስንሱ ኣለዉ። እዚ ኩሉ ካብ ኤርትራዊ ኣጀንዳ ንምህዳም ዝፍጠር ምህዞ እምበር፡ ንሓድነት፡ ሓርነትን ሰላምን ህዝቢ ኤርትራ ዘይሓሊ ኢሳያስ ኣፈወርቂ፡ ብሓድነት ሱዳን፡ ኢትዮጵያ ወይ ምርግጋእ ሶማሊያ ክግደስ ማለት ዘበት እዩ። ነቶም ንኤርትራን ህዝባን ዘየናሕሰየ ጉሒላ ዓዲ ሃሎ፡ ሓላዪ ፈታዊ ክኾኖም ዝጽበዩ ድማ “ይዋእ ግሩሃት” ዝበሃሉ እዮም። ተመኩሮኡ ከም ዘረደኣና፡ ኣብ መስርሕ ከም ዝርሕርሕዎ ከኣ ጽባሕ ሓቢርካ ዝረአ እዩ።
እዚ ኣብ ዞባና ሓድሽ መልክዕ ሒዙ ዝምዕብል ዘሎ ፖለቲካዊ ማዕበል፡ ንዓና ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ሓይልታት እውን ይምልከተና እዩ። ኣብ ግዜ ውግእ ትግራይ ክሳብ ክንደይ ከም ዝተጸለናን ካብ ቀንዲ ኣጀንዳና ከም ዝወጻእናን ተኸፋፊልና ከም ዝነበርናን ዘይርሳዕ እዩ። ህግደፍ ነዚ ዞባዊ ተርእዮ መመላእታ ናይቲ ካብ ኤርትራዊ ኣጅንዳ መህደሚ ንክኾኖ ክፈጥሮ ዝጸንሐ ውዲታት ከም ዝገብሮ ከይደቀስካ ዝተሓልመ እዩ። ህዝቢ ኤርትራን ናይ ለውጢ ፖለቲካዊ ሓይልታቱንከ፡ ነዚ ሓድሽ ዘይኮነስ መልክዑ ቀይሩ ዝመጽእ ዘሎ ዕግርግር ካብ ኤርትራዊ ኣጀንዳና ብዘየልቅቐና ኣገባብ ዲና ክንሕዞስ ወይስ መራጐዲ ውዲታት ህግደፍ ኢና ክንከውን? ንዝብል፡ ብጥንቃቐ ክንሓስብ ኣብ ዝግበኣና ወሳኒ መድረኽ ከም ዘለና ብጽሞና ነስተውዕል።
ዞባ ቀይሕ ባሕሪ ተበሃጊ እስትራተጅካዊ ኣቀማምጣ ከም ዘለዎ፡ ተደጋጊሙ ዝንገር እዩ። ብማዕሪኡ ድማ ብቐጻሊ ዘይምርግጋእ ክሕቆን ዝጸንሐን ዘሎን ዞባ እዩ። እቲ ዘይምርግጋእ በብግዜኡ ክብ ለጠቕ ይብልን ብዝተፈላለዩ ኣሰላልፋታት ይስነን። ኣብዚ እዋንዚ ድማ ኣብ ላዕለዋይ ጥርዚ ምስሕሐብን ደርጓዕጓዕን ኣትዩ’ሎ። እዚ ዝገላበጥ ዘሎ ማዕበል ሓያሎ ናይ ቀረባን ርሑቕን ሓይልታትን ድሌታቶምን ዘንጸባርቐ እዩ።
ኢትዮጵያ ናይ ንነዊሕ ግዜ ዘይምርግጋእ ዝጸንሓ ሃገር ኮይና፡ ብፍላይ ኣብዚ ቀረባ ኣዋርሕ ነቲ ዘቤታዊ ጸገማ ብዞባዊ ኣጀንዳ ንምሽፋን ብዝመስል ሓድሽ ናይ ዓቕሊ ጽበት ፋይል ከፊታ። ብመንጽር ዞባዊ ኮነ ኣህጉራዊ ደረጃ ናይ መወዳእታ መልክዑ ሒዙ ንዝተዓጽወ ጉዳይ ልኡላውነት ኤርትራ ዝትንክፍ ዛዕባ ዋንነት ኣፍደገ ቀይሕ ባሕሪ ኣልዒላ። ብዓብይኡ ምስ ኤርትራውያን ከምኡ ከኣ ምስ ኣህጉራዊ ሕግታት ዝጓነጽ ኣጀንዳ ክትከፍት ፈቲና። ብሰንክ’ዚ ከኣ ካብ ጐረባብታ ኮነ ምዕራብ ዝነጸላ ዲፕሎማሲያዊ ክሳራ ኣጋጢምዋ ጸኢሑ።
ድሕሪኡ ቃናኣ ቀይራ ብዙሓት ብዘይተጸበይዎ ኣንፈት ምስ ሶማሊላንድ፡ ንወተሃደራዊ መደበርን ወደባዊ ኣገልግሎትን ዝኸውን መሬት ምክራይን ከም ሃገር ኣፍልጦ ንምሃብን ዘተኮረ፡ ናብ ምልውዋጥ መረዳድኢ ሰነድ ከቲማ። ብመንጽርቲ ኣብ ጉዳይ ኣፍደገ ቀይሕ ባሕሪ ኤርትራ ዝነበረ ደገፍ ኢትዮጵያውያን ክርአ ኣንከሎ፡ ኣብ ምኽታም ምስ ሶማሊላንድ፡ ክንዲ’ቲ መንግስቲ ብልጽግና “ወነንት ባሕሪ ኮና” ዝበሎ ዝኾነ ኣይመስልን። እዚ ጥራይ ዘይኮነ፡ ብፍላይ ብመሪሕነት ክልል ሶማሊያ ኢትዮጵያ፡ ነቲ መረዳድኢ ሰነድ ብቕሉዕ ዝቃወም ድምጺ ተሰሚዑ። መንግስቲ ብልጽግና፡ እዚ ንመኽሰብ ዝተሓሰበ ሓድሽ ቅዲ ዝምድና ምስ ሃግርጌሳ፡ ናብ ካልእ ክሳራ ከይወስዶን ነቲ ሃዲኡ ዝጸንሐ ዛዕባ ኦጋደን ንድሕሪት ከይመልሶን ከኣ የስግእ ኣሎ።
ሃገረ ሶማሊያ ቅድሚ ኩሉ ነቲ ተበግሶ ብኢድ ኣእታውነት ከሲሳ ኣትሪራ ኮኒናቶ። ሶማልያውያን ኣልሸባብ ከይተረፈ ብናይ ሓባር ድምጺ ኣብ ኩሉ ኩርነዓት ኣንጻር ተግባራት ኢትዮጵያ ድምጾም ኣስሚዖም። ወተሃደራዊ ሓይላ ኣብ ተዳሎ ክጸንሕ ኣዚዛ። ዞባውን ኣህጉራውን ትካላት በበቲ ዝምርሕሉ ቻርተራት ኣብ ጐኒ ልኡላውነት ሶማልያ ንክስለፉ ጸዊዓ። ኣንበሳድራ ካብ ኢትዮጵያ ስሒባ። ኣንበሳድር ኢትዮጵያ ካብ ሃገራ ኣውጺኣ። ክሳብ “ኣብ መንጎ ሶማልን ኢትዮጵያን ዘሎ ዶብ ብሓይሊ ዝተፈጥረ እዩ” ምባል በጺሓ።
ሶማሊላድ ካብ 1991 ጀሚራ ከም ሃገር ኣፍልጦ ክትረክብ ተኸታታሊ መጸዋዕታ ኣቕሪባ ሰማዒ ስኢና ዝጸንሐት እያ። ኣብ ውሻጣዊ ምምሕዳራ ግና ቁጣባዊ ዓቕሚ ኣብ ምዕባይ ኮነ፡ ስሩዕ ምርጫታት ኣብ ምክያድ ካብ ከም ኤርትራ ዝኣመሰላ ሃገራት ኣብ ዝሓሸ ደረጃ ዕቤት ጸኒሓ። ኣብዚ እዋንዚ ኢትዮጵያ በቲ ሓደ ወገን፡ መሬት ክትካረየላ በቲ ካልእ ወገን ከኣ ከም ሃገር ኣፍልጦ ንክትህባ ቅርብቲ ብምዃና ተጠቃሚት ክትከውን ትኽእል እያ ዝብል ናይ ብዙሓት ሚዛን እዩ። ምኽንያቱ ኢትዮጵያ ብእትኸፍቶ ዕድል፣ ምናልባት ናይ ካለኦት ኣፍልጦ ከስዕብ ይኽእል ተባሂሉ ስለ ዝግመት።
እንተኾነ ምስቲ ብተበግሶ ጅቡቲ ምስ መቃድሾ ዝጀመረቶ ናይ ምቅርራብ መስርሕ ጠሊማ፡ ናብ ኣዲስ ኣበባ ምሽራዋ ኣሉታዊ ሳዕቤን ከምጸኣላ ከም ዝኽእል ምልክታት ተራእዩ። ብገለ ካብ ህዝባ’ውን “ኣፍደገ ባሕርና ንኢትዮጵያ ኣይንህብን” ዝብል ተቓውሞ ተንጸባሪቑ። ናይ ምክልኻል ሚኒስተራ፡ ዓብደልቀኒ መሓመድ ኣተየ ከኣ፡ ብሰንክ’ቲ፡ ምኽታም መረደዳድኢ ሰነድ ካብ ስልጣኑ ለቒቑ።
ውድብ ሕቡራት ሃገራ፡ ሕብረት ኤውሮጳ፡ ሕብረት ኣፍሪቃ፡ ኣሜሪካ፡ ቻይና፡ ሱዕድ ዓረብያ፡ ግብጺ፡ ቱርኪ፡ ዓባይ ብሪታንያን ዝኣመሰሉን ዝሃብዎ ግበረ መልሲ ብውሕዱ “ሓድነትን ልኡላውነትን ሶማሊያ ይተዓቀብ” ዝብል ምዃኑ ንኢትዮጵያ ኮነ ሶማሊላንድ ዘየቕሰኖም ኮይኑ’ሎ። መራሕቲ ኤርትራ ከምቲ ልማዶም ዘጽቀጡኳ እንተመሰሉ፡ ኣብቲ “ኣብ ጉዳይ ሶማል ዝኾነ ኣካል ኢዱ ከእቱ የብሉን ዝብል ናይ ቀደም መርገጽና ኣለና” ዝቓንኡን ንተበግሶ ኢትዮጵያ ዝቃወምን መርገጺ ሒዞም ኣለዉ። ድሕሪ’ዚ ኩሉ “ኣፍልጦ ምሃብዶ መሬት ምርካብ” ኣየንኡ ይቐድም” ዝብል ኣብ መንጎ ክልቲኦም ከተምቲ ናይ ጉርሒ ምውጣጥ ዘሎ ይመስል።
ሱዳን ኣብ ኣፍደገ ምብትታን እያ ዘላ። ብጀነራል ኣልቡርሃን ዝምራሕ ወገን ተደፊኡ ናብ ሰሜናዊ ምብራቕ ናይታ ሃገር ተሸምቂቑ ኣብ ፖርትሱዳን ክሰፍር እንከሎ፡ እቲ ብጀነራል መሓመድ ሓምዳን ደጋሎ ዝምራሕ ወገን ብኣንጻሩ፡ ኣብ ርእሲ ከተማ ካርቱም ምቁጽጻሩ ናብ ማእከላይን ምብራቓውን ከባቢ ናይታ ሃገር ይዝርጋሕ ኣሎ። እዚ ጥራይ ዘይኮነ፡ እቲ ደሃዩ ዘይስማዕ ዝነበረ ኣሕመድ ደጋሎ ናብ ጅቡቲ፡ ኢትዮጵያ፡ ኬንያ፡ ደቡብ ኣፍሪቃን ሩዋንዳ ኣብ ዝገበሮ ዑደት ኣብ ከባብያዊ ዲፕሎማሲ እውን ይሰልጦ ምህላዉ የርኢ። ኣብ ኢትዮጵያ ድማ ምስ ናይ ሱዳን ሲቪላዊ ሓይልታት ለውጢ ስምምዕ ከቲሙ። ኣዲስ ኣበባ ድማ ከም መራኸቢ ማእከል ምስ መራሕቲ ኢማራት ዝመረጻን ዝተፈቕደሉን ይመስል።
ጀነራል ኣልቡርሃን “ኣነ እየ ሕጋዊ መራሒ ሱዳን” ዝብል መልእኽቲ ንምትሕልላፍ ብዝመስል ንደጋሎ ኣፍልጦ ሂበን ንዝበለን ውድብ ሕቡራት ሃገራትን መንግስታትን ናይ ተቓውሞ መልእኽቲ ኣብ ርእሲ ምትሕልላፍ፡ ምስ ኢማራት፡ ቻድን ኬንያን ድሮ ኣብ ምስሓብን ምስጓጉን ኣንበሳድራት በጺሑ ኣሎ። ኢሳያስ ብወገኑ ኣልቡርሃን ንምድጋፍ ሱዳናውያን ኣብ መሬት ኤርትራ ወተሃደራዊ ታዕሊም ዝወስድሉ ዕድል ከፊቱ ከም ዘሎ ብዙሓት ምንጭታት ዘረጋገጽዎ’ዩ።
ብሓፈሻ ኣብ ዞባ ቀይሕ ባሕሪ ዝርአ ዘሎ ምውጣጥ፡ ብፍላይ ኣብ ጉዳይ ሱዳን እቶም ተዋሳእቲ እቶም ብግልጺ ዝረኣዩ ጥራይ ዘይኮኑ ብድሕሪት ዝተሰለፉ ወገናት እውን ኣለዉ። በቲ ሓደ ወገን ኢማራት፡ ኢትዮጵያ፡ ኬንያ፡ ብመሐመድ ኣሕመድ ደጋሎ ዝምራሕ ወገን ሱዳን፡ በቲ ካልእ ወገን ድማ ሱዕዲያ፡ ኤርትራ፡ ግብጺ፡ ቀጠር፡ ብጀነራል ኣልቡርሃን ዝምራሕ ወገን ሱዳን ሒዘምዎ ዘለዉ መስርዕ ናይዚ ኣብነት እዩ። ብድሕሪ’ዚ ዝመጽእ ናይ ሓያላት ሃገራትን ኣህጉራዊ ትካላትን ኣሰላልፋ ከም ዝህሉ ከኣ ርዱእ እዩ። እስራኤል ኣብ ልዕሊ ፍልስጤማውያን ተካይዶ ዘላ ወፈራ ሓድሽ ተአግሶ ጉጅለ ሑቲ ተወሲኽዎ፡ ኣብ ዞባ ቀይሕ ባሕሪ ዝረአ ዘሎ ስግኣትን’ውን ምስዚ ደሚርካ ዝረአ እዩ።
ሓይልታት ተቓውሞ ኤርትራ ኣካል’ዚ ዝሕቆን ዘሎ ዞባ እዩ። ኣብዚ ዞባ ምህላዉ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣሰላልፋኡ “ከመይን ምስ መንን” ከም ዝኸውን ብሓባር ክሓስብን ክወፍርን ናይ ግድን የድልዮ። ልዕሊ ኩሉ ከኣ ቀዳማይ ኣድህቦኡ “ኣብ ኤርትራ ስርዓት ናይ ምቕያር ተልእኮኡ” እምበር፡ ካልኦት ብዘንቀልዎ ኣጀንዳ ምክፍፋል ከይከውን ከስተውዕል ይግበኦ።
ነቲ ንህዝቢ ኤርትራ ብዘይንሕስያ ዝድህኽ ዘሎ ስርዓት ህግደፍ ዝቃወሙ ኣዝዮም ብዙሓት እዮም። እቲ ቀዳማይ ቀዋሚ ተቓዋሚኡን ወርትግ ንምውጋዱ ዝቃለሶ ዘሎን ከኣ ህዝቢ ኤርትራ እዩ። ካብዚ ሓሊፉ ካለኦት በብግዜኡ ዝለዋወጡን ረብሓኦም ዘቐድሙን ናይ ቀረባን ርሑቕን ተቓወምቲ እውን ኣለዉዎ። ካብ እዞም ተቓወምቱ ብዝኾነ ይኹን መንገዲ “ደሓን ይእቶ” ዝብሎ ከምዘይብሉ ከኣ ብተግባር ክንዕዘቦ ዝጸናሕናን ዘለናን እዩ።
ንህግደፍ ዝቃውምዎ ወገናት ነናቶም ምኽንያታትን ፖለቲካዊ ሕሳባትን ኣለዎም። ህዝቢ ኤርትራ ንህግደፍ ዝቃወመሉን ንምውጋዱ ዝቃለሰሉን ምኽንያታት ኣብዚ እዋንዚ ኣይኮነንዶ ንህዝቢ ኤርትራ ንሕብረተ-ሰብ ዓለም እውን ብሩህ ስለ ዝኾነ፡ ምዝርዛሩ ኣድላይ ኣይኮነን። ብሓፈሻኡ ንምግላጹ ግና “ኣብዛ ህዝብና ብገዛእ ደሙን ድምጹን ዘረጋገጻ ልኡላዊት ሃገር፡ ፖለቲካዊ፡ ቁጠባዊ፡ ማሕበራውን ሰብኣውን መሰላቱ ስለ ዝገፈፎ እዩ ዝቃለሶ ዘሎ” ኢልካ ናብ ካልእ ምሕላፍ ይከኣል።
ዝተፈላለያ ጐረባብትን ናይ ርሑቕን ቀረባን ሃገራትን ነናተን ናይ ሓጺር ይኹን ናይ ነዊሕ ግዜ ንህግደፍ ዝኹንናሉን ኣንጻሩ ክስለፋ ዝግደዳሉን ምኽንያታት ኣለወን። ህዝቢ ትግራይ ንህግደፍ ኣትሪሩ ዝቃወመሉ ምኽንያት ጌና ናህሩ ዘይወደአን ኣብ መስርሕ ዘሎን ናይ ቀረባ ግዜ ተዘክሮ ስለ ዝኾነ፡ ኣብ ዝርዝሩ ከይኣተና፡ ብዘይካ ጽልእን ቅርሕንትን ካልእ ምኽንያት ብዘይብሉ ኣብ ውሽጣዊ ጉዳዩ ኣትዩ፡ “ከምዝን ክንድዝን” ኢልካ ምጽብጻቡ ዘጸግም ጉድኣት ስለ ዘውረደሉ እዩ። ህዝቢ ሱዳን እውን ኣብ ውሻጣዊ ጉዳዩ ኣትዩ ከፋፋልን ዘራግን ታራ ይጻወት ስለ ዘሎ ንህግደፍ ምቅዋሙ ምኽንያታዊ እዩ። ህዝቢ ጅቡቲ እውን ህግደፍ ሓደ እዋን ዶቡ ጥሒሱ በደል ምስ ፈጸመ ዝሓደሮ ስግኣት ኣይተመልሰን።
ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካን ካለኦት ምዕራባውያን ሃገራትን ከኣ ንህግደፍ ንክጸልአኦን ክቃወማኦን መንቀሊ ኢለን ዝዝርዝረኦ ምኽንያታት፡ ህዝባውን ሰብኣውን ትሕዝቶ ከም ዘለዎ ኣምሲለን’ኳ ዝገልጸኦ እንተኾና፡ እቲ ቀንዲ ዘይዕግበተንሲ፡ ብመንጽር ከባብያዊ ረሓታተን ምዕዋትን ዘይምዕዋትን ዝውሰድ እዩ። መንግስቲ ኢትዮጵያ’ውን፡ ትማሊ ብተደጋጋሚ “ኢሱ፡ ወዲ ኣፎም” እናበለ፡ ቃል ኪዳን ክኣኣስረሉ ከምዘይጸሐ፡ እነሆ “ንልኡላውነት ኤርትራ” ብዝፈታተንን “ናይ ህግደፍ ጉዳይ እዩ” ኢልና ክትሓልፎ ብዘጸግመናን ኣንጻር ኤርትራ ዝጠማመት ዘሎ ንህዝቢ ኤርትራ ደንጊጹ ኣይኮነን። ወዮ ደኣ ኣይሰምረሉን እምበር፣ ካብ ሕዱር ዓመጸኛ ኢትዮጵያዊ ሒሳብ ነቒሉ ምዃኑ ኢትዮጵያውያን ከይተረፉ ዝምስክርዎ ዘለዉ እዩ።
እቲ ዝኸበደ ኣርዑት ጭቆና ህግደፍ፡ እቶም ካለኦት ካብ ዝመዝንዎ ንላዕሊ፡ ኣብ እንግደዓ ህዝቢ ኤርትራ ዝተጻዕነ ጾር ምዃኑ ኩሎም ወገናት ዝዝንግዕዎ ኣይኮነን። ነዚ ኣርዑት ጭቆና ንምስባር ይግበር ኣብ ዘሎ ቃልሲ ከኣ ዝተወደበ እጃም ህዝቢ ኤርትራን ናይ ለውጢ ሓይልታቱን ዝዓበየ፡ ወሳንን መሰረታውን እዩ። እቲ ካልኦት ከካብ ናቶም ረብሐ ነቒሎም ኣብ ልዕሊቲ ጉጅለ ዘሕድርዎ ተጽዕኖ ከኣ “መተካእታ ዘይኮነ መመላእታ”፡ ናይቲ ህዝቢ ኤርትራ ኣርዑት ወጽዓ ህግደፍ ሰይሩ፡ በዂርዎ ዘሎ ኩለ-መዳያዊ ረብሓታቱን መሰላቱን ሕገመንግስታዊ ውሕስነት ብዘለዎ ኣብ ኢዱ ንምእታው ዘካይዶ ዘሎ ቃልሲ እዩ።
ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ፡ ብዘለዋ ሓያልነትን ኣብ ፖለቲካ ኤርትራን ኢትዮጵያን ብዝጸንሓ ታሪኻዊ ጽልዋን፡ ኣብዚ ኣንጻር ህግደፍ እነካይዶ ዘለና ቃልሲ ስማ ብቐጻሊ ክለዓል ልሙድ እዩ። ኣብቲ ዝግበር ቃልሲ፡ ማዕረ ወይ ልዕሊ ግደ ህዝቢ ኤርትራ ብጽሒት ከም ዘለዋ ጌርካ ምውሳዳ ግጉይ ክነሱ፡ ብግብሪ ዝረአ ዘሎ እዩ። እቲ ሓቁ ግና ህዝቢ ኤርትራ ኣንጻር ህግደፍ ክቃለስ እንከሎ፡ ካብቲ ኣብ ርእሲኡ ዝወርድ ዘሎ ክብደት ወጽዓ እዩ ዝነቅል። ብዘይካ ኣንጻር ህግደፍ ምዕዋት ከኣ ካልእ መተካእታ የብሉን። ኣሜሪካን ካለኦት ንህግደፍ ዝነቕፉ ሓይልታትን ግና ነናይ ሃገሮም ልዕልና ዓቂቦም፡ ኤርትራ ናይ ዘለዋ ስትራተጂያዊ ኣቀማምጣ ተጠቒሞም ልዕልናኦም ንምርግጋጽን ዘይምርግጋጽን እዮም ንህግደፍ ዝቃወሙ። ናይ ዓወቶም መረጋገጺ ድማ ኣርዑት ወጽዓ ህዝቢ ኤርትራ ምስባሩን ዘይምስባሩን ዘይኮነ፡ ኣብ ኤርትራ ዘገልግሎም “ብስም ኤርትራ ዝዋገ” ምስሌነ መራሒ ብምርካብን ዘይምርካብን ዝውሰን እዩ። ንኢሳያስ ንሓንሳብ ዝቃወምዎ ንሓንሳብ ከኣ ዝድግፍዎ ድማ በዚ መዕቀኒ እዮም።
ኣሜሪካ ኣብ ዝተፈላለዩ መድረኻት ንህግደፍ ብዝተፈላለዩ ዘየድምዑ እገዳታት ክትቀጽዖ ፈቲና እያ። ናይዚ ምኽንያታ ከኣ ምእንቲ ኣብ ዞባና እትኽተሎ ናይ ምምራሕን ምቁጽጻርን ፖሊሲኣን ክብራን እምበር፡ ብሰንክቲ ህግደፍ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ከውርዶ ዝጸንሐን ዘሎን ዘይዛሪ በደላት ኣይነበረን። በብግዜኡ ብጉዳይ እቲ ኣሜሪካ ኣብ ልዕሊ ህግደፍን ላዕለዎት ሓለፍቱን ክትውስኖ ዝጸንሐት እገዳታት ክለዓል እንከሎ፡ “ነቲ ሓቀኛ ኤርትራዊ ዘቤታዊ ምኽንያታት ኣብ ግምት የእቱ የለን” ክንብሎ ዝጸናሕና እውን ብመንጽር እዚ እዩ።
ኣብዚ ዝሓለፈ ሰሙናት ወያ “ብዛዕባ ኩነታት ኤርትራ ድሕሪ ውድቀት ኢሳያስ ኣፈወርቂ ክንሓስብ ኣለና፡ ኤርትራ ሰራዊታ ካብ ትግራይ መሊኣ ከተውጽእ ይግበኣ፡ እሱራት ብናጻ ይፈትሑ ወይ ናብ ፍርዲ ይቕረቡ፡ ኩነታት ሰብኣዊ መሰል ኣብ ኤርትራ ዘጽንዑ ኣካላት ናብታ ሃገር ክኣትዉ ይፈቐደሎም…….ወዘተ” ክትብል ዝጸንሐት ኣሜርካ ቃንኣ ቀይራ ምስ ኢስያስ ክትመሓዞ ድልየት ከም ዘለዋ ዘምስል ምልክታት ኣርእያ። እዚ ምግልባጥ ናይ ኣሜሪካ፡ ምእንቲ እስትራተጅያዊ ረብሓአ፡ ምስቲ “ተጨኒቑ ስለ ዘሎ ጠቢርካ ክለኣኽ ይኽእል እዩ” እትብሎ ኢሳያስ ክትቀራረብ ምድላያ ዘመልክት’ዩ። እዚ ንህዝቢ ኤርትራ ሓድሽ’ኳ እንተዘይኮነ፡ ዝያዳ ከስተብህለሉ ግና ይግበኦ። እቶም እቲ ምቅርራብ ብብቕዓትን መኸተን ኢሳያስ ዝመጸ ለውጢ ዝመስሎም ከኣ ከምኡ ዘይኮነስ፡ ብሰንኪ ኢሳያስ ፈቓድ ጐይተቱ መሊኡ ክኽድም ቅሩብነት ምርኣዩ ዝተኸስተ ምዕባለ ምዃኑ ክስሕትዎ ኣይግበኦምን።
እዚ ዝረአ ዘሎ ናይ ኣሜሪካ ናይ መርገጽ ለውጢ ምልክት፡ ኣብ ልዕሊ ህዝብና ዝወርድ ክቱር ወጽዓ ከምቲ ዘለዎ፡ እኳ ደኣ ብዝገደደ ኣብ ዝቐጸለሉ ህሞት እዩ። ስለዚ ህዝቢ ኤርትራ እቲ ብካልኦት ኣንጻር ህግደፍ ዝግበር ተጻብኦ “መተካእታ ዘይኮነ መመላእታ” ምዃኑ ተገንዚቡ፡ ዝተመንዘዐ ሓርነቱን መሰሉን ንምምላስ ኣብ ነብሱ ተኣማሚኑ ትብዓቱን ሓድነቱን ከብ ምድልዳል ካልእ መተካእታ የብሉን።
ኣብዚ እዋንዚ ዘሎ ፖለቲካዊ ኣሰላልፋ ኤርትራውያን ዝተፈላለየ መልከዓት ዘለዎን መምስ ዝኽሰት ምዕባለታት ዝለዋወጥን ኢዩ። “ተቓወምትን ደገፍትን ህግደፍ” ዝብል ስያመ ከኣ ጎሊሁ ዝረአ ዘሎ ምጥምማት እዩ። እዞም ተቓወምትን ደገፍትን ህግደፍ፡ ኣብ ሕድሕዶም፡ ስለምንታይ እቲ ሓደ ነቲ ጉጅለ ከም ዝቃወም ወይ ስለምንታይ እቲ ካልእ ከም ዝድግፍ፡ ተመዓዳድዮም ይተሓታተቱ እዮም። እንተኾነ ብሰንኪ ዘይምክእኣልን ዘይምጽውዋርን፡ እቲ ሓደ፡ እቲ ካልእ ወገን ብዝህቦ መልሲ ኣይተዓጋገቡን። ብሰንኪቲ ካብ ህግደፍ ዝተወርሰ፡ ዘይስልጡን ኣተሓሕዛ ፍልልይን ካብኡ ዝተወርሰ ክሕደትን፡ ኣብ ሕድሕዶም ከም ዜጋታት ኣፍልጦ ዘይምውህሃብሉን ዝጓነጽሉን ተግባር’ውን ልሙድ እናኾነ ዝመጽእ ዘሎ እዩ። ናይዚ ቀንዲ ጠንቅን ተሓታትን ከኣ ብጽልኢ ዝተቓንነየ፡ ዘይሓላፍነታውን ዘይህዝባውን ፖሊሲታት ህግደፍ እዩ።
ቅድሚ ሓያሎ ዓመታት ጸረ ህዝቢ ተግባራት ህግደፍ ከምዚ ሎሚ ዕርቓኑ ከይወጸ እንከሎ፡ ሓይሊ ሚዛን ናብ ደገፍቱ ዝዛዘወ ምንባሩ ይዝከር። ካብዚ ሓሊፉ እቶም ዝድግፉ ናብቶም ዝቃወሙ፡ “ድሕሪ ናጽነትከ እንታይ ጐዲሉና ኢሎም እዮም ዝቃወሙ ዘለዉ?፡ ህግደፍ ናጽነት ብምምጽኡ ኣብ ክንዲ ምምስጋኑ ምቅዋሙኸ እንታይ ኣምጽኦ?” ብዝብል ከነኣእስዎም ይፍትኑ ምንባሮም ናይ ቀረባ ተዘክሮ እዩ። እንተኾነ ዋላኳ ኣብቲ መጀመርያ ግዜ፡ ዝገዝኦ እንተዘይረኸበ፡ ኣብዚ እዋንዚ ግና እቶም ካብ ነዊሕ ግዜ ጀሚሮም ክቃወምዎ ዝጸሑ፡ ቅቡል ናይ ምቅዋም ምኽንያታት ከም ዝነበሮም ተነጺሩ’ዩ። ምኽንያታቶም ንመጻኢ’ውን ክሳብ ውድቀት እቲ ጉጅለ ህያው እዩ።
ህግደፍ፡ ልዕሊቲ ፖለቲካውን ቁጠባውን ዓምጣርነቱ፡ ብዘይሕገመንግስቲ ዝገዝእ፡ ኣብ ልኡላውነት ኤርትራ ሰንከልከል ዝብል፡ ሕድሪ ህዝቢ ጠሊሙ ብኢደወነኑ ኣብ ስልጣን ዝተወጠሐ፡ ትካልዊ ኣካይዳ ዝነጽግ፡ ልዕልና ፍትሒ ዘይቅበል፡ ዜጋታት ዝጨውን ዝቐትልን፡ መሰረታዊ ሰብኣውን ዲሞክራሲያውን መሰላት ዝግህስ፡ ኣብ ጉዳይ እምነት ኢድ ኣእትዩ ዘዳኽር፡ ዜጋታት ኣብ ገዛእ ሃገሮም ከይሓርሱ፡ ከይነግዱን መሬቶም ከየመሓድሩን ዝዕንቅጽ፡ መንእሰያት፡ ከይምርዓዉን ከይድርዓዉን ኣብ ግዱድ ዕስክርና ጸሚዱ ንክስደዱ ዝደፍእን ምስ ቤተሰቦም ኮይኖም ከምዘይመሃሩ ዝገብርን……ወዘተ፡ ስለ ዝኾነ፡ ከም ዝቃወምዎ ብዓንተብኡ ከተንብሁ ጸኒሖም እዮም።
እንተኾነ እዚ ኩሉ ዘይሰብኣዊ ተግባራቱ፡ በታ ብግጉይ ኣረዳድኣ “ናጽነት ስለ ዘምጸአ” እትብል ሸፈጥ፡ እቲ ሓቀኛ ጨካን ምስሊ ኢሳያስን ጉጅልኡን ንዝተወሰነ ክሕባእ ጸኢሑ እዩ። ህዝቢ ኤርትራ እቲ ናጽነት ዘምጸአ ባዕሉ ክነሱ፡ እቲ ኣፍልጦ ንህግደፍ ክምጥዎ ምጽንሑ ከኣ ከም ሓደ መርኣያ ናይ “ንዘይትፈልጦ ምድጋፍ” ጌርካ ዝውሰድ እዩ። ህግደፍ ከኣ ነቲ ህዝቢ ኤርትራ ብጌጋ ዝሃቦ ዘይግብኦ ክብደት መዝሚዙ ኣርዑት ጭቆናኡ ከሕይል ጸኒሑን ብኣኡ ይቕጽል ኣሎን።
ግዜ እናሰጐመ ምስ ከደ ግና፡ ህግደፍ ነቲ ተቓወምቱ ከም መቃወሚኦም ምኽንያት ዘቕርብዎ ዝነበሩ እሞ እቶም ከይፈለጥዎ ዝድግፍዎ ዝሓብእሉ ዝነበሩ ኣበሳታት ባዕሉ ብተግባር ከቐልዖ ተገዲዱ። በዚ ድማ ሓያሎ ወገናት ካብቲ ዘይተጸንዐ ደገፎም “ክሳብ ትኣምን ኪድ ካብዘይተኣምን ተመለስ” ኢሎም ገለን ብዓውታ ገለን ድማ ብስቕታ እግሮም ክስሕቡ ጀሚሮም። ብፍላይ ኣብ 2001 ጉጅለ ህግደፍ “ስለምንታይ እቲ ሓቀኛ ተግባረይን መልከዐይን ይቃላዕ?” ብዝብል ዓቕሉ ምስ ጸበቦ፡ ሰፊሕን ግሁድን ወፈራ ምእሳርን ምስዋርን ኣካይዱ።
ኣብ ልዕሊ መቓልስቱ ዝነበሩ ላዕለዎት ሓለፍቲ መንግስትን ጋዜጠኛታትን ጨኪኑ። ነተን እግሪ ዝተኽላ ዝነበራ ናይ ብሕቲ ጋዜጣታትን ንብረተንን ወሪሱ፡ ኣብኣተን ዝሰርዝሑ ንዝነበሩ ክኢላታት ከኣ ብኣልማማ ቀፊድዎም። እንደጋና ድሕሪ ውሱን ዓመታት ነቲ “ናይ 1997” ዝበሃል ሕገ-መንግስቲ፡ “ከይተተግብረ ዝሞተ” ኢልዎ። በዚ ከኣ እቲ ብውሑዳት ጥራይ ዝቃላዕ ዝነበረ ሓቀኛ ጸረ ህዝቢ ባህርያቱ ኣብ ቅድሚ ብዙሓት ተጋሂዱ። ድሕሪ እዚ እቲ ኣሰላልፋ ተቐይሩስ ሚዛን ሓይሊ ናብ ተቓወምቱ ዛዝዩ። ብዙሓት ነቲ ተቓውሞ ኣፍልጦ ዘይህብዎ ካብ ዝነበሩ ናብቲ ቃልሲ ተጸንቢረምዎ፡ ኣብ ምቅላዑ፡ ዓብይ ብጽሒት ኣበርኪቶም፡ ይቕጽሉ ከኣ ኣለዉ።
እቶም ነዚ ጉጅለ ክሳብ ሎሚ ዝድግፉ ዘለዉ ብፍላይ ከኣ ካብቶም ብሰንኩ ሃገሮም ዝገደፉ፡ ነቲ ብተቓወምቲ ዝቐርብ ቅኑዕን ወድዓውን ሓቂ ዘይቅበሉ እዮም። ወረ ገሊኦምስ ዋላ በቲ ህግደፍ ባዕሉ ዝተኣመነሉ ኣሉታኡ ብዘይምዕጋብ፡ ካብ ህግደፍ ንላዕሊ ህግደፍ ክኾኑ ዝፍትኑ እዮም። እዚኣቶም ንጭቆናን ወጽዓን ሓንጐፋይ ኢሎም ዝተቐበሉን ሕልናኦም ንንባርንነት ሸይጦም፡ ጽባሕ ኣብ ዘጣዕሶም ግጉይ መንገዲ ዝመርጹ እዮም። ብመንጽርዚ፡ እቲ“ዝውጻዕ ንወጽዒኡ ክድግፍ ምኽንያታዊ ኣይኮነን”፡ ካብ ዝብል ስለ ዝነቕሉ እዮም ነዞም ዝተዳህለሉ ወገናት “ነቲ ዝድግፍዎ፡ ዘይፈልጥዎ ደገፍቲ” ዝብልዎም።
ከምቲ “ሓቅስ ብርእሳ እንተቐበርካያ ብእግራ ትወጽእ” ዝበሃልን ግንዛበ ቀስ ኢሉ ብመስርሕ ስለ ዝመጽእን እቲ ካብታ ናይ ወጽዓ ባቡር ወሪድካ ናብታ ናይ ለውጢ ባቡር ናይ ምስፋር ጉዕዞ ሎሚ እውን ቀጻሊ እዩ። ክሳብ ውድቀት እቲ ጉጅለ ከም ዝቕጽል ከኣ ባህርያዊ እዩ። ህግደፍ ካብቲ ኣብ ስሰዐን በሓትነትን ዝምስረት ዘየናሕሲ ፖሊሲኡ ስለ ዝነቅል፡ ኤርትራውያን ዜጋታት ኣብ ሃገሮም ገንዘቦም ከውፍሩ ኣይፈቕድን። ሕሉፍ ሓሊፉ ኣብ ገዛእ ሃገሮም መንበሪ ገዛ ክሃንጹ እኳ ኣይፈቕደሎምን። ኣብዚ እዋንዚ ብዙሓት ኤርትራውያን ኣውፈርቲ ሰብ ጸጋ፡ ቁጠባ ደቡብ ሱዳን፡ ኡጋንዳ፡ ሩዋንዳ፡ ኣንጐላን ካለኦት ሃገራት ኣፍሪቃን የስብሑ ምህላዎም ድማ ናይዚ ውጽኢት እዩ።
ኣብ ኤርትራ ዝተፈላለያ ናይ ወጻኢ ወሃብቲ ኣገልግሎት ዘይምንግስታዊ ትካላትን ማሕበራትን ካብ ነዊሕ ግዜ ጀሚረን መሳለጢ ክሃንጻ ክሓታ እንከለዋ፡ “እቲ ገንዘብ ኣምጸአኦ’ሞ ባዕልና ክሃንጾ ኢና” ብዝብል ምስምስ እቲ ጉጅለ ዝኾለፈን ከም ዝጸንሐ ይፍለጥ። ቅድሚ ነዊሕ ዓመታት ዝተሃንጹ ማሕበራዊ ትካላት ከም ዝወረሰ እውን ናይ ኣደባባይ ምስጢር እዩ።
ኣብዚ ቀረባ መዓልታት ገለ ኣብ ውጻኢ ዝነብሩ ደገፍቲ ናይቲ ጉጅለ፡ ቤት ትምህርቲ ንምህናጽ ገንዘብ ከዋጽኡ ተንቀሳቒሶም ስለ ዝተኸልከሉ “ጫውጫው” ክብሉ ተዓዚብናዮም። ካብዚ ሓሊፎም እቲ ቀንዲ ጠንቂ ናይቲ ነጻጊ ተግባራት፡ ብዓብይኡ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ምምሕዳር ክነሱ፡ ምስ ተለኣኣኽቲ ኤምባሲታትን ኣብኡ ዝሰርሑ ዕቡሳትን ክራገሙ ተሰሚዖም። እዚ ድማ “ነቲ ዝድግፍዎ’ስ ዘይፈልጥዎ ደገፍቲ” ኮይኖም ምጽነሖም ዘርኢ እዩ። ምኽንያቱ እዚ ገባቲ ባህሪ ናይቲ ስርዓት ዝነበረን ክድግፍዎ ዝጸንሑን እምበር፡ ሓድሽ ዝፍጠር ዘሎ ስለዘይኮነ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
እነሆ “2023 ዓሚ፡ 2024 ድማ ሎምዘበን” ኣብ ዝበሃላሉ ናይ ግዜ ምትኽኻእ በጺሕና። በዚ ኣጋጣሚ “እንኳዕ ናብ ሓድሽ ዓመት 2024ን በዓላት ልደተ-ጥምቀትን ብሰላም ኣብጸሓና ኣብጸሓኩም።” ፡ ንብል።
እዛ “መጻእኩ” ትብል ዘላ ሓዳስ ዓመት ብግደኣ “ዓሚ” እትበሃለሉ ናይ ግዜ ዑደት’ውን ክመጽእ እዩ። ወዮ ኩሉሳዕ፡ ናይ ግዜ ቀጻሊ ጉዕዞ ፍጥነቱ ዘይቅየር ምዃኑ ስለ ዘይንግንዘብን ማዕሪኡ ስለ ዘይንስጉምን ይኸውን፡ “እዛ ዓመት እዚኣስ ከይተፈለጠትና ሓሊፋ” ኢና ንብል። ኣብታ ዓመት ሰብ ብዘምጽኦ ሕሰምን መከራን ብምምራር “እዛ ዓመት እዚኣስ እንኳዕ ከደትልና”፡ ብዝብል ምረትና እንገልጸሉ’ውን ኣሎ። እዚ ንግዜ እነሰክሞ ምስምስ ዘይኮነ ናይ ሰባት ናይ ግንዛበ ጸገም ከምዝኾነ ክንርደኦ ይግበኣና።
እቲ ናይ ዓመታት ምትኽኻእ ክንስዕቦ እንተዘይኮይና ጠጠው ከነብሎ ኮነ፡ ከነቐልጥፎ ወይውን ከነደንጉዮ ኣይንኽእልን ኢና። እቲ ንሕና ኣብ መስርሕ ጉዕዞ ምስ ግዜ ክንገብሮ ዝግበኣና ግዳ፡ ከምቲ “ግዜ እንከለካ ግዜ ኣይትጸበ” ዝበሃል፡ ነቲ ብናጻ ዝተዋህበካ ናይ ግዜ ጸጋ ዘይምብኻን፡ ኣብ ኣጠቓቕማኡ ምውሕላልን ምስትውዓልን እዩ። ሓላፊትን መጻኢትን ዓመታት ዝረኻኸበኦ ሓላፍነትን ዕማምን ኣለወን። እቲ ዝረኻኸበኦ እቲ ንሕና እንሰርሖ እዩ። ንሕና ምእንቲ ኣብ ሎምዘበን ዕዉታት ክንከውን፡ ኣብ ባሕቲ ዓመት ሰናይ ትምኒትና ንገልጽ ኢና። ካብዚ ሓሊፉ ናይ ዓሚ ተመኩሮና ክንግምግም ይግበኣና። ናይ ገምጋምና ቀንዲ ዕላማ ከኣ፡ ካብቲ ዝሓለፈ እንወታን ኣሉታን ተማሂርና፡ ኣብ ዝሓሸ መጻኢ ንክንርከብን ዳግማይ ንከይንጋገን ብጥንቃቐ ናብ መጻኢ ዕማምና ንከነማዕዱን እዩ።
ኣብ 2023፡ ኤርትራን ህዝባን ከመይ ከም ዝሓለፍዋ ኩልና ንርደኦ ኢና። ነቶም ጉዳይ ህዝቢ ዘይዓጦምን ሕልናኦም ንህግዲፍ ዘረከቡን ውሑዳት ኤርትራውያን ገዲፍካ፡ ምስሊ ኤርትራ ኣብ ዝሓለፈ ዓመት ብሰንኪ ጨካንን ጠላምን ተግባራት ጉጅለ ህግዲፍ፡ ከምቲ ቅድሚኡ ዝነበረ ዓመታት “ኣዝዩ ሕማቕ ነይሩ” ምባሉ ኩልና እንረዳደኣሉ እዩ። ጭካነ ህግዲፍ በዚ ክሳብ ሕጂ ዝተዓዘብናዮ ኣብ ልዕሊ ህዝብና ከውርዶ ዝጸንሐ ጭቆና ጠጠው ዝብል ዘይኮነ፡ ክሳብ ተሳዒሩ ኣብ ኢድ ህዝቢ ዝወድቕ፡ ኣብ 2024’ውን ዝገጥመና ብደሆ’ ቀሊል ስለ ዘይከውን ክንቅረበሉ ይግበኣና።
ኣብ ዝሓለፈ ዓመታት ከም ዝተዓዘብናዮ፡ ህግዲፍ ኣብ ውግእ ኢትዮጵያ ኢዱ ኣእትዩ ኤርትራዊ መንእሰይ ኣብ ዘይጉዳዩ ኣእትዩ “ከጠጥቕ’ዩ” ዝብል ናይ ብዙሓት ኤርትራውያን ትጽቢት ኣይነበረን ይኸውን። እንተኾነ ኮይኑስ፣ ብግብሪ ኤርትራውያን መንእሰያት ኣደዳ ኩሉ ዓይነት ሳዕቤን ናይ ዘይምልከቶም ውግእ ከም ዝኾኑን ስራቤታቶም ጋና ደሃዮም ንክፈልጡ፡ ብስግኣትን ጭንቅን ይጽበዩ ኣለዉ። እዚ እንዳ ኩሉ ኤርትራዊ ዘሎ ሻቕሎት እምበር ምስጢር ኣይኮነን። እቶም ብፍላጥ ይኹን ብዘይፍላጥ ናይ ህግዲፍ ገበን ንምኽዋል፡ “ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ኣብ ውግእ ትግራይ ኣይኣተወን” ክብሉ ዝጸንሑ ኣብ ዓመተ-2023 ግና ኩሉ ዘመኻንይዎ ዝነበሩ ሓሶት ምዃኑ ምስተቓለዐ፡ “ዶብ ንምውሓስ ኢዩ ኣትዩ፡ ኣብ መሬቱ እዩ ዘሎ” ይብሉ ኣለዉ። ኣብቲ ጉዳይ ሻራ ዘየብለን ወገናት ከም ዝምስክረኦ ግና ሰራዊት ኤርትራ ጋና ኣብ ትግራይ ብምህላዉ ተኸሳሲ እይ።
ውግእ ትግራይ ብውዕል ሰላም ደቡብ ኣፍሪቃ ብምቁራጹ ዓቕሉ ስለ ዝጸበቦ “ተኾሊፍና”፡ ብዝብል ኣስናኑ ዝሕርቅም ዘሎ ህግደፍ፡ ጋና ውግእ ንክጽሕትር ኣብ ቀረባን ርሑቕን የዕገርግር ኣሎ። እዚ ምዕግርጋሩ ካብ ሓሜትን ሕሹኽሹኽን ሓሊፉ፡ ናይ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ዘይርጉእ ኣካይዳ ኣጀንዳ ኣፍደገ ቀይሕ ባሕሪ ተወሲኽዎ፡ ኣብ ዓበይቲ ማዕከናት ዜና እውን ኣብዛ ነፋንዋ ዘለና ዓመት ክንከታተሎ ዝጸንሕና እዩ። እዚ ተረኽቦ ኣብ 2024 ናበይ ገጹ ከም ዝምዕብል ድማ እንከታተሎ ክኸውን እዩ። ኣብዛ ኢትዮጵያውያን ፍልልያቶም ብሓይሊ ንምፍታሕ “ውግእ ኣየዋጸኣናን እዩ” ኢሎም መንገዲ ሰላም ዝሓዝሉ መስርሕ፡ 2024 ከኣ ነቲ መስርሕ ኣብ መፈጸምታ ናይ ምብጽሑ ሓላፍነት ክትርከብ እያ። ውጽኢት ናይዚ መስርሕ ሰላም፡ ረብሓኡ ብዓብይኡ ንኢትዮጵያ ኮይኑ፡ ንኤርትራን ንዞባናን ዘለዎ ፋይዳ እውን ልዑል እዩ።
2024 ካብ 2023 ትርከቦ ዘላ ሓላፍነት ብደረጃ ዓለም እንተመዘናዮ፡ ፖለቲካዊ፡ ቁጠባውን ማሕበራውን ቅልውላዋት ካብቲ ዘለዎ ከይገድድ ኣሕዲርዎ ዘሎ ስግኣት ከቢድ እዩ። ኣብ ኤርትራውን ዞባውን ኩነታት ከኣ ጉጅለ ህግደፍ፡ ጋና ውግእ ንምቕጻል ኣብ ርሑቕን ቀረባን ኩሉ ዝከኣሎ ይጽሕትር ኣሎ። ኣብ መንጎ ሱዳናውያን ዝካየድ ዘሎ ደማዊ ውግእ፡ ኢሳያስን ከምኡ ዝኣመሰሉ ዞባዊ ጸረ ሰላም ሓይልታትን ናይ ውግእ ህርፋኖም ንምርዋይ ኢዶም ንምእታው ላዕልን ታሕትን ዝብልሉ ዘለዉ እዩ። ጉዳይ ሱዳን ኣብ 2024 እውን መዋግኢ ናይ ርሑቕን ቀረባን ሓይልታት ከይከውን የስግእ ስለዘሎ፡ ብዝኸፈአ መልክዑ ናይ ምቕጻል ዕድሉ ክፉት እዩ።
ነዚ ኩሉ ከቢቡና ዘሎ ኤርትራዊ ዘቤታዊ ስግኣታት ናብ ራህዋን ቅሳነትን ናይ ምቕያሩ ሓላፍነት ዝስከም፡ ሎሚ’ውን ብዓብይኡ ባዕሉ ህዝቢ ኤርትራ ምስ ናይ ለውጢ ሓይልታቱ እምበር፡ እቲ ምእጓድ ሓዊ እንተዘይኮይኑ፡ ሰላማዊ መንገዲ ዘይፈልጥ ጉጅለ ህግዲፍሲ፡ ሓንሳብን ንሓዋሩን ካብቲ ንቡር መስመር ስለ ዝወጸ ናብ ሰላም ክምለስ ዘይሕሰብ እዩ።
ስለዚ ኣብዛ ሓዳስ ዓመት 2024፡ ምስ መላእ ህዝብና ኮይና፡ ካብ ጨንቂ ናብ ራህዋ ፈንጢስና ክንሰግር፡ ብዙሓት ካብ ዝሓለፈ ተማሂርና ከነዕርዮም ዝግበኣና ዘይስገሩ ቅድመ-ኩነታት ኣለዉና። ካብቲ መሪሕ ግደ ዝጻወት እሞ ግድን ከነማልኦ ዝግበኦ ሓደ፡ ንስለ ምጭራሕን ምእዋጅን ዘይኮነ፡ ብግብሪ ሓቢርካ ኣብ ትሕቲ ናይ ሓባር ጽላል ብናይ ሓባር ንቕሎን ተሳትፎን ክትቃለስ ምኽኣልን ዘይምኽኣልን እዩ። እዚ ብፍላይ ብደረጃ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ፡ ላዕለዋይ መሰጋገሪ ኣካል (ላመኣ) ብምምስራት ሓደ ኩቡዖ ንቕድሚ ሰጒሙ ኣሎ። ኣብ 2024 ከኣ ነቲ ተበጺሑ ዘሎ ኣጽኒዕና ሒዝና ናብ ዝሰፍሐ ጽላል ንምብራኹ ክንቃለስ ኢና።
ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ብሓፈሻ ኣብ 2024 እቲ ኣብ ዝሓለፈ ዓመታት ዝጀመሮ እሞ ኣብ መፈጸምታ ዘየብጸሖ ትልምታቱ ምትግባር፡ ናይ መጻኢ ዓመት ዕማማቱ ኣካል ክኽውን እዩ። 2023 ብመሰረት ቅዋሙ፡ 4ይ ጉባአኡ ብዲሞክራሲያዊ መንገዲ ኣዕዊትዎ እዩ። ኣብዛ ንርከባ ዘለና ዓመት ከኣ፡ ናይቲ ጉባአ ውሳነታት፡ ፖሊሲታትን መደብ ዕዮን ኣብ ምትግባር ሰፊሕ ዕማም ይጽበዮ ኣሎ።
