ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ህዝቢ ኤርትራን መሪሕ ውዳበታቱን ኣንጻር ህግደፍ ዝቃለስሉ ዘለዉ ምኽንያት ብቑዕን ርትዓውን እዩ። ናይ ምቅዋሞም ማእከላይ ሕመረት ድማ እቲ ህግደፍ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ክፍጽሞ ዝጸንሐን ዘሎን ኩለ-መዳያዊ ጭካነን በደልን እዩ። ህግደፍ ዝፍጽሞ በደላት ነዊሕ ዕድመን ስፍሓትን ስለ ዘለዎም፡ ወሰን ኢልካ ካብ ምዝርዛሩ፡ “ዘይፈጸሞ ዓይነት ግርፍዒ የለን” ኢልካዮ ምሕላፍ ይምረጽ። ካብቲ ቀንዲ ቀንዱ ኣብነት ንክኸውን ዝኣክል ንምጥቃስ ግና ህግደፍ፡ ብዘይሕገ-መንግስቲ ዝገዝእን ብህዝቢ ከይተመርጸ ዝመርሕን፡ ናይ ህዝቢ መሰል ሓሳብካ ምግላጽን ምውዳብን ዝገፍፍ፡ መንእሰይ ኤርትራ ኣብ ክንዲ ዝመሃርን ንቡር ማሕበራዊ ህይወት ዝምስርትን ኣብያተ-ትምህርቱ ኣዕጽዩ፡ ናብ ውትህድርና ክስለፍ ዘገድድ፡ ናጽነት ማሕበራዊ ኣገልግሎት ምርካብን ቁጠባዊ እቶት ምዕባይን ዘይፈቅድ፡ ብሕጋውን ሰላማውን ኣገባብ ክፍታሕ ዝግበኦ ምስሕሓባት ኣተዓባብዩ፡ ውግእ ብምኽፋት ኤርትራ ምስ ጐረባብታ ከምትዳመ ክገብር ዝጸንሐን ዝቕጽሎ ዘሎን ጸላኢ ህዝቢ ኤርትራ እዩ።
ህግደፍ ብህዝቢ ኤርትራ ዝተኸፍለ ክቡር መስዋእትን፡ ብሰንኩ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ክወርድ ዝጸንሐ፡ ሞት፡ ምምዝባል፡ ዕንወት ንብረትን ምጽሕታር ጽልኢ ምስ ጐረባብቲ ህዝብታትን ስለ ዘይዓጀቦ፡ እናሓደረ ብዘስደምም ቅኒት ተጠሊዑ፡ “ኣይከሰርናን” ምባሉ ብዙሕ ትርጉም ዝሓዘለ መልእኽቲ ዘመሓላልፍ ኮይኑ፡ ብዓብይኡ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ናይ ዘለዎ ክቱር ንዕቀት መርኣያ እዩ። ድሕሪዚ ህዝቢ ኤርትራ፡ ከምቲ “ኣድጊ ንዝገበረካስ ጠይቂ ግበሮ” ዝበሃል፡ ነቲ ብቓንዛኡን ክሳራኡን ዝጻወት ዘሎ ጠላም ጉጅለ፡ ብውሽጡ ዘይኮነ፡ ብዝስማዕ በሪኽ ድምጺ፡ “ንስኻ ኣይናትናን፡ ንሕና’ውን ኣይናትካን” ክብሎ መተገብአ። ከምኡ ዘይምግባሩ ካብቲ ንህግደፍ መሊሱ ዘሻድኖ ዘሎ ተረኽቦታት ሓደ ምዃኑ ኣሉ ዝበሃል ኣይኮነን።
መራሒ ህግደፍ ኣብ ኢትዮጵያ ከይዱ ፈዳሕዳሕ ኣብ ዝበለሉን ኣቐዲሙውን ኣብ ኤርትራ ኮይኑ “ኣይከሰርናን” ምስበለን፡ ብፍላይ ካብቶም ኣምለኽቱ፡ ኣእዛኖም ምእማን ዝሰኣኑ ብዙሓት ነይሮም። ምስ ደጋገመሎም ግና ጠላም መልእኽቱ ንኹሉ ብሩህ ኮይኑ። መንፈስ ናይ ኣበሃህላኡ፡ ነቲ ቅድም ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ዝፈጸሞ በደልን ጥልመትን መሊሱ ዝድርዕ ብደዐ እዩ። ገለ ህግደፍ ኣብ ንቡር ኩነታት ዝነብር ኣካል ዝመስሎም ዘይቀበጹ ኤርትራዊ ወገናት፡ ኣብቲ “ኣይከሰርናን” ዝበሎ መእረምታ ክገብር እናተጸበይዎ እንከለዉ፡ ብኣንጻሩ ነቲ ዕብዳኑ መሊሱ ብዘበርኽ ደረጃ “ጸወታ ወያነ ተወዲኡ፡” ዝብል ሸርሑ ከተግብር ናብ ውግእ ትግራይ ተነቚቱ።
ህግደፍ ናብ ውግእ ትግራይ ዝኣተወ፡ ህዝቢ ኤርትራ በቲ ናይ ቅድም ተግባሩ ደም ከም ዝነበዐ ዘንጊዑ ዘይኮነ፡ “ኣበይ ከይበጽሕ” ብዝብል ንዕቀት እዩ። ብሰንክዚ እኩይ ተግባሩ ከኣ እቲ ስንብራቱ ክሓዊ ዝነበሮ ህዝቢ ኤርትራ መሊሱ፡ ብሞት፡ ብምስንካል፡ ደሃይ ብምጥፋእ፡ ኤርትራውያን መንእሰያት ኣብ ልዕሊ ሻቕሎት ሓዘን ደሪቡ። ህዝቢ ኤርትራ ክዕንገለሉን ማሕበራዊ ኣገልግሎት ክረኽበሉን ዝነበሮ ሃገራዊ ንብረትን ጸጋን ኤርትራ ኣብ ውግእ ትግራይ ዓንዩ። ህግደፍ ግና ናይ ውግእ ነጋዳይ ስለ ዝኾነ፡ እንተስ ኣእሚኑ እንተስ ኣደናጊሩ፡ ናብ ህዝብና ዘይበጽሐ ሕቡእ መኽሰብ ኣኻዕቢቱ ከም ዝኸውን ይግመት። እቲ ኩነታት ጌና ሕጂ እውን ኣብ መስርሕ ስለ ዘሎ፡ እቲ ኣንጠልጢሉ ዘሎ ደበና መዓት ኣብ ልዕሊ ህዝብና እንታይ ከም ዝዘንብ ኣይተፈልጠን።
በደልን ገበንን ህግደፍ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ጥራይ ዘይኮነ፡ ከም ሃገር ንኤርትራን ልኡላውነታን ኣብ ሓደጋ ዘውድቕ እዩ። እንተኾነ ኤርትራ ናይ ህዝባ እምበር፡ ናይ ህግደፍ ብሕታዊት ኩባንያ ስለ ዘይኮነት፡ ህግደፍ ናብ ዕዳጋ ኣውሪዱ ኣይክዋገየላን እዩ። ንኤርትራ ብሸሓኒ ዘረክቦም ዝመስሎም ህሩፋት መሻርኽቱውን ነዚ ከይዝንግዑ ነዘኻኽሮም። ካብቲ ንልኡላውነት ኤርትራ ናብ ሓደጋ ዘቃልዕ ምውጥዋጥ ህግደፍ፡ ኢሳያስ ኣፈወርቂ በብግዜኡ ቀይሕ መስመር እናሰገረ፡ ኣብ ዝተፈላለዩ መድረኻት ዝበሎም ንኣብነት ምጥቃስ ኣገዳሲ እዩ። “ምትግባር ቀያድን ናይ መወዳእታን፡ ብይን ዶብ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝምልከት ዘልዕሉ ዝተጀመረ ሰላምና ክዘርጉ ዝደልዩ ወገናት እዮም፡ ህዝብታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ክልተ ህዝብታት እዮም ዝብሉ ሓቅን ታሪኽን ዘይፈልጡ እዮም፡ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ንክመርሓና ንቓለዓለም ዘይኮነ፡ ብልበይ ይፈቕደሉ ኣለኹ፡ ኣነ ከኣ ምስኡ ኣለኹ።” ዝበሎ፡ ምልክት ሓደገኛ ክድዓት ስለ ዝኾነ፡ ወርትግ ክዝንጋዕ ዘይግበኦ እዩ። በዚ ተተባቢዕም ኣንጻር ልኡላውነት ኤርትራ ዝምድሩን ዝጽሕፉን ዘለዉ ኢትዮጵያውያን ብዙሓት ምዃኖም ከኣ ዘቕስን ኣይኮነን።
ህግደፍ ነዚ ኩሉ ጉዱ ኣቐሚጡ፡ ናብዚ ሎሚ ኣወጻጽኣኡ ኣጸጊምዎ ዘሎ ውግእ ትግራይ ዝኣተወሉ ሓቀኛ ምኽንያት ሓቢኡ፡ “ምእንቲ ልኡላውነት ኤርትራ እየ ናብ ውግእ ትግራይ ኣትየ” ክብልን ነዚ ዘቃልሕሉ ብዙሓት ዘየገናዝቡ ኣፈኛታት ከዋፍርን እንከሎ፡ ህዝቢ ኤርትራ ክከታተሎ ጸኒሑ እዩ። ህግደፍ ብኽንዲዚ ደረጃ ክሕስውን ከተዓሻሽውን እንከሎ፡ እቲ መስዋእቱ ተዘንጊዑ ልኡላውነቱ ዝተጋህሰ ህዝቢ ኤርትራ፡ ደድሕሪ ናቱ ሓሸውየ ዝቆጻጸ ዘሎ ይመስሎ ይኸውን። እዚ ግምቱ ዘመልክቶ ከኣ ንዕቀቱ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ክሳብ ክንደይ ደረቱ ዝሓለፈ ምዃኑ እዩ። ሕጂ ድማ እቶም ኣብ ትግራይ ዝጠፍኡ መንእሰያት ኣብ ምንታይ ጠፊኦም ከም ዝብሎም፡ እንግምቶ፡ኳ እንተኾነ፡ ጽባሕ ከኣ ብጋህዲ ካብ ጠባሪ ልሳኑ እንሰምዖ እዩ። ህዝቢ ኤርትራ እምበኣር፡ ህግደፍ ለጋጊቡ ብዘቕርበሉ ናይ ሓሶት ምኽንያት ክደዓዓስ ዘይኮነ፡ “ስለምንታይ፡ ንረብሓ መንከ?” ብዝብል ሕቶ ከዋጥሮን፡ ደጊም ምስኡ ከምዘየለ ከቕብጾን ኣብ ቅድሜኡ ዘሎ ሓላፍነት እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
መንግስቲ ኢትዮጵያ፡ ህግደፍ ኣብ ጉዳዩ ኢዱ ከእቱ ክፈቕደሉ እንከሎ፡ ካብ ግዚያዊ ረብሓን ስምዒትን ሓሊፉ፡ ኣዝዩ ብዙሕ ዘይተገንዘቦ ሳዕቤናት ከም ዝነበረ ርዱእ እዩ። ህግደፍ ብወገኑ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ኣደናጊሩ ኢዱ ክኣቱ እንከሎ፡ ንመንግስቲ ኢትዮጵያ ዘይትግበር መብጸዓታት እናኣተወ፡ ብዙሕ ዝሓብኦ ተንኮላት ከም ዝነበሮ ሎሚ ዝረአ ዘሎ እዩ። ምስዚ ኩሉ ግና ህግደፍ እቲ ናብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ኢዱ ክእቱ እንከሎ ዝወጠኖ መደብን ዝፈሓሶ ተንኮላትን በቲ ዝደለዮ መንገዲ ከምዘየዕወተ ካብ ህልዊ ኩነታት እንግንዘቦ እዩ።
መስርሕ ምትግባር ውዕል ሰላም ኢትዮጵያውያን ተጀሚሩ ኩነታት ምስ ሃድአ፡ ኣብ ውግእ ትግራይ ሓይልታቶም ኣኽቲቶም ክዋስኡ ካብ ዝጸንሐ ሓይልታት “መነኦም ከሲቡ፡ መንከ ከሲሩ?” ዝብል ሕቶ ንብዙሓት ወገናት ዘዛርብ ዘሎ እዩ። ናይዚ ሕቶዚ መልሲ ከከም ፖለቲካዊ ዝንባለ ናይ መላሲኡ ዝተፈላለ ኮይኑ፡ በቲ ሓደ ወገን ኣብ ዘይምልከቶ ተሸኺሉ ዝጸንሐ ብምዃኑ፡ በቲ ካልእ ወገን ድማ ኣብ ቀጻሊ ውግእ ናይ ምንባር ህርፋኑ ስለ ዝተኾልፈ ህግደፍ ቀዳማይ ከሳሪ ምዃኑ ብሩህ እዩ። እቲ ዘሕዝን ከኣ ናይ ህግደፍ ክሳራ ኣብ እንግደዓ ህዝቢ ኤርትራ እውን ዝጸዓን ምዃኑ እዩ። ብሰንክዚ ውግእ ብዙሓት ኤርትራውያን ኣደዳ ሞት፡ ስክንልልናን ምምራኽን ምዃኖምን ሓደ መርእያ ናይ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ዘይወሰኖ ክሳራ ምእታዉ እዩ። ከም ሳዕቤን እቲ ውግእ ዘይከተትኩም ብዝብል፡ ስድራቤታት ኣባይቲ ተዓጽይዎም ግዳም ሓደር ምዃኖምን ንብረቶም ይራሰ ምህላዉን ድማ ካልእ ገጽ ክሳራ ህዝቢ ኤርትራ ብሰንኪ ህግደፍ ዘርኢ እዩ።
ናይ ህግደፍ ክሳራ ከምዚ ንዕዘቦ ዘለና ከም ዝኸውን፡ ካብ መጀመርታኡ ናይ ብዙሓት ግምት እዩ ነይሩ። ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ካብዚ ቅኑዕ ቅድመ-ግምት ብምንቃል ብዓንተብኡ፡ “ህዝቢ ኤርትራ ህይወት ደቁ ንምድሓን ተጽዕኖኡ ኣንጻር ኢድ ኣእታውነት ህግደፍ ከሕይል፡ ሰራዊት ኤርትራ ኣብዘይምልከቶ ውግእ ዘይተደላይ ክሳራ ካብ ምኽፋል ንክድሕን ኣንጻር ኢድ ኣእታውነት ህግደፍ እምቢ ክብል” ኣትሪሩ ጸዊዑ እዩ። ሕብረተሰብ ዓለም እውን ምእንቲ ከባብያውን ዞባውን ሰላምን ምርግጋእን ሰብኣውነትን ንህግደፍ ኣብ ዘይጉዳዩ ካብ ምእታው ዝዓግት ስጉምቲ ንክወስድ ተመሕጺኑ እዩ። ሎሚ ከኣ እነሆ እቲ ዝተሰግአ ኩለ-መዳያዊ ክሳራን ዕንወትን ዝግመት ጥራይ ዘይኮነስ፡ ዝድህሰስ ኮይኑ ቀሪቡ።
ኢትዮጵያውያን ድሕሪ ክንደይ ንዓለም ዘገረመ ክሳራኳ እንተኾነ፡ ኣብ ክንዲ መንገዲ ውግእ መንገዲ ሰላም ምምራጾም ዝነኣድ እዩ። ካብዚ ብምንቃ እዩ ከኣ ብደረጃ ዓለም ከይተረፈ ናይ ሰላም ምርጫኦም ዝለዓለ ደገፍን ምትብባዕን ዝረክብ ዘሎ። እቲ ሒዘምዎ ዘለዉ ናይ ሰላም ኣቕጣጫ ብውሽጣዊ ዕግብታቶም ድዩ ብናይ ግዳም ተጽዕኖ ተደሪኹ መጺኡ ብዘይገድስ፡ ምስ ኩሉ ሕጽረታቱ፡ ብልቦናን ህዝባዊ ሓላፍነትን እንተ ተተግቢሩ ብውሕዱ ህልቂት ሰባትን ዕንወትን ንብረትን ዘድሕን ከም ዝኸውን ዘጠራጥር ኣይኮነን። እቶም ውዕል ሰላም ዝኸተሙ፡ በዚ ተነቢሩ ዘሎ ተስፋ ዝህብ ምልክታት ተተባቢዖም ነቲ ናይ ኣተገባብራ ብደሆታት ክሰግርዎ ከኣ ናይ ብዙሓት ሰናይ ትጽቢት እዩ።
እቲ ካልእ ገጽ ዓወት ናይቲ ኢትዮጵያውያን በጺሐምዎ ዘለዉ ውዕል ሰላም፡ ናይ ህግደፍን ንሱ ዘዋፍሮም ኣካላትን ኣብ ውግእን ህውከትን ናይ ምንባር ህርፋን ዝኾልፍ ምዃኑ እዩ። እዚ ውዕል ሰላም ኢትዮጵያውያን ናብ ህግደፍ “እቲ ጉዳይ ጉዳይና እምበር ዘእትወካ ኣይኮነን” ዝብል መልእኽቲ ዘመሓላልፍ’ውን እዩ። ህግደፍ ከምቲ ኣብ ውግእ ቀንዲ ተዋሳኢ ዝነበሮ፡ ብገለ ወገናት ኣቢሉ “ኣብቲ ኣብ ደቡብ ኣፍሪቃ ዝተኻየደ ዘተ ሰላም ህግደፍ’ውን ክስገር ኣይግበኦን” ዝብል ዓመጸኛ ድምጺ ክፈጥር ፈቲኑ ነይሩ እዩ። እንተኾነ “ተለጣፊ’ምበር በዓል ጉዳይ ኣይኮንን” ስለ ዝተባህለ፡ ተቐባልነት ኣይረኽበን። ህግደፍ ድሕሪ ሕጂ ካብ ትርጉም ሓይልን ውግእን ወጺኡ ናብ ትርጉም ሰላም ዘምልስ ሕልና ከምዘየብሉ፡ ካብቲ ኢትዮጵያ’ው ንምሕማስ ዝፈጥሮ ዘሎ ህውከተኛ ዝምድናታት ተነጺሩ ኣሎ። ሕሉፍ ሓሊፉ፡ ነቲ ኢትዮጵያውያን ዝበጽሕዎ ስምምዕ ንድሕሪት ንምምላስ “ካብ ዓበቕካስ ተቛናደፍ” ከም ዝበሃል፡ ካብ ናይ ግዜ ውግእ ተግባራቱ ከምይዘይወጸን ንኤርትራ ረሚሱ ንኢትዮጵያ’ውን ንምድጋማ ዳምዳም ይብል ብምህላዉ ብብዙሓት ብሕማቕ ዓይኒ ይረአ ኣሎ።
ኣብዚ እዋንዚ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ፡ ንዝምድናኡ ምስ ህግደፍ ብዝምልከት ኣብ ቅድሚኡ ክልተ ምርጫታት ኣለወኦ። ምስ ህግደፍ ዝጸንሖ ዝምድና ከም ዘየዋጸኦ ተረዲኡ፡ መስርሕ ሰላሙ ንምትግባር ብመንፈስ እቲ ስምምዕ ንህግደፍ ካብ ትግራይ ንምውጻእ ዝድርኽ ስጉምቲ ምውሳድ ሓደን ቀዳማይን ምርጫኡ እዩ፡ ወይ ድማ ንህግደፍ ክንገሮ ዝግበኦ ካብ ምንጋር ኣዕጠጥዩ ንመስርሕ ሰላም ንድሕሪት መሊሱ ኣብ ውግእ ብምእታው ኣደዳ ኩለ-መዳያዊ ክሳራታት ምዃን’ዩ። ይኹን እምብር፡ ኣብዚ መዳይዚ ብህዝቡ ይኹን ብሕብረተሰብ ዓለም ንመንግስቲ ኢትዮጵያ ዝንገሮ ዘሎ ንህግደፍ “ካብ ርእሰይ ውረደለይ” ክብሎ እዩ። ከምኡ እንተዘይገይሩ ግና ካብ ህዝቢ ኢትዮጵያ ኮነ ሕብረተ ሰብ ዓለም፡ ህግደፍ ከናግፎ ዘይክእል መቕጻዕትን ክሳራን ከም ዝወርዶ ርዱእ እዩ። ቀዳማይ ሚኒስተር ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ዓሊ፡ ብምኽንያት ርክብ ኣፍሪቃ-ኣሜሪካ ኣብ ዝገሽሉ ብዝተፈላለዩ ላዕለዎት መራሕቲ ኣሜሪካን ዓለም ለኻዊ ናይ ገንዘብ ትካላትን ዝተነግሮም ኩሉ ዝተኸታተሎ እዩ። ህዝቢ ኢትዮጵያ እሞ ከኣ፡ ህርፋን ህግደፍ ንምርዋይ ምስ ትግራይ ዝተበጽሐ ሰላም ንድሕሪት ክምለስ ዘይኮነ፡ እቲ ሰላም ኣብቲ ካልእ ውግእ ዝካየደሉ ዘሎ ከባብታት ኢትዮጵያን ክድገም እዩ ዝጽውዕ ዘሎ።
ኣብ ኢትዮጵያ ተጀሚሩ ዘሎ ሰላም ረብሓኡ ብዓብይኡ ንኢትዮጵያውያን እዩ። ንኤርትራውያን እውን ከም ጐረቤት ኣውንታውን ናይቶም ኣብ ዘይምልከቶም ውግእ ዝሃልቁ ዘለዉ ኤርትራውያን መንእሰያት ህይወት ዘድሕን ስለዝኾነን ኣገዳስነቱ ኣብ ቦታኡ እዩ። ካብዚ ሓሊፉ፡ ናይ ህግደፍ ኣብ ህውከትን ውግእን ናይ ምሕባእ ዕድል ዘጽብብ ስለ ዝኾነ፡ ኤርትራውያን ምሉእ ኣቓልቦና ናብ ውሽጣዊ ጉዳይና ክንገብር’ውን ሓጋዚ እዩ። ንዓመታት ንህዝቢ ኤርትራ ክብድህ ዝጸንሐን ዘሎን፡ ዘይዲሞክራስያውን ዘይሰብኣውን ኣካይዳ ህግደፍ ንዓኣቶም እውን ዶብ ሰጊሩ የረኻኽበሎም ከምዘሎ ኢትዮጵያውያን ተረዲእምዎ እዮም። ካብዚ ተረድኦዚ ነቒሎም ብዙሓት ውድባትን ፖለቲከኛታትን፡ ሰልፊ ብልጽግና ምስ ህግደፍ ዝጸንሖ ዘይቅዱስ ቃልኪዳን ከፍርስ ይጽውዕዎ ኣለዉ። እንተኾነ ብሰንክቲ ተንኮላት ህግደፍ ከይተረደአ ንግዝያዊ ረብሓ ክብል ዘሊሉ ዝኣተዎ ዘይብሱል ስምምዕ፡ ከምቲ “ኣእትወኒ’ምበር፡ ውጸለይ’ሲ የዳዲ” ዝበሃል፡ ብልጽግና ጋና ብሰንኪ ህግደፍ ዋጋ ዝኸፍል እዩ ዝመስል።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብ ኤርትራ ንለውጢ ዝቃለሱ ዘለዉ ሓይልታት፡ ካብቶም ዝፈላልይዎም፡ ዘሰማምዕዎም ከምዝበዝሑ ፖለቲካዊ መደብ ዕዮታቶም ዝምስክሮ እዩ። ናይ ሓባር ጸላኢኦም ህግደፍ ምዃኑ፡ ምዕቃብ ልኡላዊት ኤርትራ፡ ምውጋድ ምልካዊ ስርዓትን፡ ልዕልና ህዝቢ ዘረጋገጽ ሕገመንስታዊ ዲሞክራስያዊ ስርዓት ምትካልን ዝብሉ፡ ካብቶም ዘሰማምዕዎም መሰረታዊ ዛዕባታት እዮም። እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ድሕሪ ውድቀት ህግደፍ፡ ምስ ህዝቢ ኤርትራ ኮንካ ናይ መወዳእታ ሕገ-መንግስታዊ መልክዕ ክሕዙ ዝግበኦም ፍልልያት ከም ዘለዉዎም ከኣ ርዱእ እዩ።
እዚ ፍልልያት፡ ናይ ሓሳብ መማረጽታት ዘምጽእ፡ ንህዝቢ ካብ “ከም መንገዲ ጻጸ” ሓንቲ ሓሳብ ሒዙ ዝኸይድ፡ ሓሳባት ከወዳድረሉ ዝኽእል ዕድል ዝፈጥረሉን ክመሓደር ዝኽእልን እምበር፡ ኣብቲ እትሰማመዓሉ ሓቢርካ ኣንጻር ወጽዓ ህግደፍ ከይትቃለስ ዝዕንቅጽ ኣይኮነን። ፍልልያት ሰኣን ልቦናዊ ኣተሓሕዛ፡ ንሓዋሩ ዘይድፈር መረሓሓቒ መሲሉ ክቐርብ እንከሎ፡ ናይቶም ኣብ ዙርያኡ ዘለዉ ሓይልታት ድኽመትን ኣርሒቕካ ዘይምጥማትን ዘመልክት እዩ። ነዚ ዘይስገር ዝመስል ምስጋር መተካእታ ከምዘየብሉ ንምምልካት ኢና ከኣ “ንናይ ሓባር ዓወት ሓቢርካ ምቅላስ” ክንብል ዝጸናሕናን ዘለናን። እዚ ክበሃል እንከሎ፡ ምስ ፍልልያትካ ነቲ ዘሰማምዓካ ቀዳምነት ሂብካ ብሓባር ምቅላስ፡ ክንድቲ ብክለሰ-ሓሳብ ከተስፍሮ እንከለኻ ቀሊል ዝመስል ዘይኮነ፡ ኣብ ግብሪ ጽኑዕ ትብዓትን ቀጻሊ ተወፋይነትን ዝሓትት ምዃኑ ኣብ ጉዳይና ንዕዘቦ ዘለና እዩ።
ፍልልያትካ ዓቂብካ፡ ኣብቲ ዘሰማምዓካን ቀዳምነት እትህቦን መሰረታዊ ጉዳይ ሓቢርካ ምቅላስ፡ ከቢድ ዝገብሮ ናይ ኣተሓሳስባ ጫፋት ኣቀራሪብካ፡ ንኹልኻ ዘማእክል ሓላፍነታዊ ተረድኦ ክትፈጥር ምኽኣል ስለ ዝኾነ እዩ። ኣብዚ መስርሕ ካብቶም ዓንቀፍቲ ዝኾኑ፡ ብዛዕባቲ፡ ኣንጻሩ ትቃለስ ዘለኻ ሓይሊ ናይ ሓባር ሚዛን ምሓዝን ዘይምሓዝን፡ ቀዳምነታትካ ክትሰርዕ ምብቃዕን ዘይምብቃዕን፡ ናይቲ ትቃለሰሉ ውዳበ ናጽነትን ግደኻ ኣብቲ ብሓባር ትዋሰኣሉ መድረኽን ምጥዕዓም፡ በቲ ሓደ ወገን ጉዳይ ህዝብን ሃገርን በቲ ካልእ ድማ ጉዳይ ሰልፍን ውድብን ግቡእ ቦታ ኣብ ምትሓዝ ዘሎ ርትዓውነት ይርከብዎ። ኣብዞም ነጥብታት ብሓባር ከጓዕዘካ ዝኽእል ኣተሓሳስባ ምጥራይ ከቢድኳ እንተኾነ፡ ግን ከኣ ዝከኣል እዩ። ቀንዲ ጸገም ኤርትራዊ ሓይልታት ለውጢ ከኣ ኣብዚ መዳይዚ ክንበቅዕ ዘይምኽኣልና እዩ።
ኣብ ሓቢርካ ምቅላስ፡ ሓደን ዓዳሚ እቲ ካልእ ተዓዳሚ ዝኾነሉ ዘይኮነ፡ ብናይ ኩሉ ኣካላት ተበግሶን ኣስተዋጸኦን ክዕመም ዝግበኦ ናይ ሓባር ሓላፍነት እዩ። ጉዳይ ሓድነትን ሓቢርካ ምቅላስን ከም ጓል ነገር “እንተቐዶ ቀዶ፣ እንተዘይቀዶ ሕንጣጦ” ኢልካ ዝተሓዝ ዘይኮነ፡ ዝለዓለ ቆላሕታ ዝወሃቦ እስትራተጂ እዩ። ምኽንያቱ ናብቲ መሰረታዊ ለውጢ ዘውሕስ ሸቶ ንምብጻሕ መሰረታዊ መንገዲ ንሱ ስለ ዝኾነ። ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ነዚ ዛዕባ’ዚ ኣብ ጉባአታቱ ግቡእ ኣድህቦ ዝህቦን ካብ ነዊሕ ግዜ ጀሚሩ “እማመ ሓድነት” ኣውጺኡ ክንቀሳቐሰሉ ዝጸንሓን ካብዚ ኣገዳስነት’ዚ ብምንቃል እዩ። እማመ ሓድነትን ሓቢርካ ምቅላስን ሰዲህኤ፡ ኣብ ኤርትራ ለውጢ ኣረጋጊጽካ ዲሞክራስያዊ ስርዓት ንምትካል፡ ኪኖ ዕማም ሓደ ሰልፊ ወይ ውድብ ምዃኑ ዘረጋግጽ መልእኽቲ ዘለዎ እዩ።
ካብ ነዊሕ ግዜ ዝተቛሰለ ኣተሓሳስባታት ኣቀራሪብካ፡ ናብ ማእከላይ ብሓባር ዘቃልስ ደረጃ ከተብጸሖ ኣብ ርእሲቲ ዝሓቶ ብቑዕን ሓላፍነታውን ዓቕሚ፡ ግዜ ዝበልዕ ምዃኑ’ውን ዝረኣናዮ እዩ። ከምዚ ኣብ ናይ ለውጢ ደንበና ዝረአ ዘሎ፡ በዚ ተኸዊልካ ዘይምኽኑይ ግዜ ምብኻንን ማዕረ መድረኻዊ ምዕባለታት ክትስጉም ዘይምብቃዕን ግና ቅቡል ኣይኮነን። ከምዚ ብምዃኑ ድማ ትዕግስትኻ ዘወድእን ኣድካምን ክኸውን ይኽእል እዩ። እንተኾነ መተካእታ ስለ ዘየብሉ ተስፋ ከይቆረጽካ፤ ስንኻ ነኺስካ ክትቅጽሎ ዘገድድ ከኣ እዩ።
ናይቲ “ንናይ ሓባር ዓወት ሓቢርካ ንምቅላስ” ዝምስረት መድረኽ ናይ ለውጢ ዓቕሚ፡ እኩብ ድምር ዓቕሚ ናይተን ነቲ መድረኽ ዘቑማ ውዳበታት እዩ። ኣብተን ነቲ መድረኽ ዝፈጥራ ኣካላት ዓቕሚ እንተዘየልዩ እቲ ናይ ሓባር መድረኽ’ውን ዓቕሚ ዘየብሉ ስማዊ ኮይኑ እዩ ዝተርፍ። ስለዚ “ናይ ሓባር መቃለሲ መድረኽ ይሃልወና” ክበሃል እንከሎ፡ ህልውና ናይተን ናይቲ መድረኽ ዓቕሚ ዝድልባ ውዳበታት ይፈርስ ማለት ክኸውን ኣይግበኦን። ኣብተን ሰልፍታት፡ ውድባትን ምንቅስቓሳትን ሓላፍነታዊ ናይ ቀዳምነታት ኣሰራርዓ ምንጻር ግና ኣዝዩ ኣገዳሲ እዩ። እዚ ማለት ኣብ ሓደ መድረኽ ኣብ ሓደ ዛዕባ ጥራይ ትንጥልጠል ማለት ዘይኮነ፡ ተዛምድቲ ዛዕባታት ጐኒንጐኒ ምስጓም እውን ይከኣል እዩ። ንኣብነት ቀዳምነትና ምውጋድ ስርዓት ህግደፍ ኮይኑ፡ ብዛዕባ ልኡላውነት ኤርትራ፡ ሓድነት ህዝቢ ኤርትራ፡ ድሕሪ ለውጢ ከጋጥም ዝኽእል ምዕባለታትን ወሳኒ ግደ ህዝቢ ኤርትራ ከመይ ክኸውን ከም ዝግበኦን፡ ቀወምቲ ኣጀንዳታት እዮም።
ኣብዚ እዋንዚ ንዕዘቦ ዘለና ዞባዊ ምዕባለ፡ ንጉጅለ ህግደፍ ዝቕርቅሮን ንሓይልታት ለውጢ ዘተባብዕን እዩ። ኣብ ልዕሊቲ ሓይልታት ለውጢ፡ ሓቀኛ ጸረ ህዝቢ ፖለቲካዊ መንነቱ ንምቅላዕ ከነካይዶ ዝጸናሕና ቃልሲ፡ ህግደፍ ብሰንክቲ ካብ ኤርትራ ወጻኢ፡ ብሓፈሻ፡ ኣብዚ ዞባ፡ ብፍላይ ከኣ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ኣትይዎ ዘሎ ወጥሪ ንገዛእ ርእሱ ባዕሉ ኣብ ዘቃለዓሉ ደረጃ እዩ ዝርከብ።
ደምበ ተቓውሞ ኤርትራ፡ ምስ ኩሉቲ ዝግበር ጻዕሪ፡ ክሳብ ሎሚ ሕቶ ሓድነትን ሓቢርካ ምቅላስን ከነዕውት ዘይምኽኣልና፡ ኣብዚ መዳይዚ ክንጋገ ከም ዝጸንሕና ዘመልክት እዩ። ናይ ክሳብ ሕጂ ሕጽረታትና ዘተሓሳስብኳ እንተኾነ፡ ካብዚ ጌጋታትና ተማሂርና ናብ ዝሓሸ ደረጃ ናይ ምብራኽ ዕድልና ግና ክፉት እዩ። ዝምረረን ዘጣዕስን ጌጋ ዝኸውን ከኣ ካብ ዝሓለፈ ድኽመት ተማሂርና መጻኢና እንተዘየዕሪና እዩ። ስለዚ ሎሚ’ውን “ንናይ ሓባር ዓወት፡ ሓቢርካ ምቅላስ” ዝብል ጭረሖና ህያው ምዃን ዘይስገር እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብ ኤርትራ ንለውጢ ዝቃለሱ ዘለዉ ሓይልታት፡ ካብቶም ዝፈላልይዎም፡ ዘሰማምዕዎም ከምዝበዝሑ ፖለቲካዊ መደብ ዕዮታቶም ዝምስክሮ እዩ። ናይ ሓባር ጸላኢኦም ህግደፍ ምዃኑ፡ ምዕቃብ ልኡላዊት ኤርትራ፡ ምውጋድ ምልካዊ ስርዓትን፡ ልዕልና ህዝቢ ዘረጋገጽ ሕገመንስታዊ ዲሞክራስያዊ ስርዓት ምትካልን ዝብሉ፡ ካብቶም ዘሰማምዕዎም መሰረታዊ ዛዕባታት እዮም። እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ድሕሪ ውድቀት ህግደፍ፡ ምስ ህዝቢ ኤርትራ ኮንካ ናይ መወዳእታ ሕገ-መንግስታዊ መልክዕ ክሕዙ ዝግበኦም ፍልልያት ከም ዘለዉዎም ከኣ ርዱእ እዩ።
እዚ ፍልልያት፡ ናይ ሓሳብ መማረጽታት ዘምጽእ፡ ንህዝቢ ካብ “ከም መንገዲ ጻጸ” ሓንቲ ሓሳብ ሒዙ ዝኸይድ፡ ሓሳባት ከወዳድረሉ ዝኽእል ዕድል ዝፈጥረሉን ክመሓደር ዝኽእልን እምበር፡ ኣብቲ እትሰማመዓሉ ሓቢርካ ኣንጻር ወጽዓ ህግደፍ ከይትቃለስ ዝዕንቅጽ ኣይኮነን። ፍልልያት ሰኣን ልቦናዊ ኣተሓሕዛ፡ ንሓዋሩ ዘይድፈር መረሓሓቒ መሲሉ ክቐርብ እንከሎ፡ ናይቶም ኣብ ዙርያኡ ዘለዉ ሓይልታት ድኽመትን ኣርሒቕካ ዘይምጥማትን ዘመልክት እዩ። ነዚ ዘይስገር ዝመስል ምስጋር መተካእታ ከምዘየብሉ ንምምልካት ኢና ከኣ “ንናይ ሓባር ዓወት ሓቢርካ ምቅላስ” ክንብል ዝጸናሕናን ዘለናን። እዚ ክበሃል እንከሎ፡ ምስ ፍልልያትካ ነቲ ዘሰማምዓካ ቀዳምነት ሂብካ ብሓባር ምቅላስ፡ ክንድቲ ብክለሰ-ሓሳብ ከተስፍሮ እንከለኻ ቀሊል ዝመስል ዘይኮነ፡ ኣብ ግብሪ ጽኑዕ ትብዓትን ቀጻሊ ተወፋይነትን ዝሓትት ምዃኑ ኣብ ጉዳይና ንዕዘቦ ዘለና እዩ።
ፍልልያትካ ዓቂብካ፡ ኣብቲ ዘሰማምዓካን ቀዳምነት እትህቦን መሰረታዊ ጉዳይ ሓቢርካ ምቅላስ፡ ከቢድ ዝገብሮ ናይ ኣተሓሳስባ ጫፋት ኣቀራሪብካ፡ ንኹልኻ ዘማእክል ሓላፍነታዊ ተረድኦ ክትፈጥር ምኽኣል ስለ ዝኾነ እዩ። ኣብዚ መስርሕ ካብቶም ዓንቀፍቲ ዝኾኑ፡ ብዛዕባቲ፡ ኣንጻሩ ትቃለስ ዘለኻ ሓይሊ ናይ ሓባር ሚዛን ምሓዝን ዘይምሓዝን፡ ቀዳምነታትካ ክትሰርዕ ምብቃዕን ዘይምብቃዕን፡ ናይቲ ትቃለሰሉ ውዳበ ናጽነትን ግደኻ ኣብቲ ብሓባር ትዋሰኣሉ መድረኽን ምጥዕዓም፡ በቲ ሓደ ወገን ጉዳይ ህዝብን ሃገርን በቲ ካልእ ድማ ጉዳይ ሰልፍን ውድብን ግቡእ ቦታ ኣብ ምትሓዝ ዘሎ ርትዓውነት ይርከብዎ። ኣብዞም ነጥብታት ብሓባር ከጓዕዘካ ዝኽእል ኣተሓሳስባ ምጥራይ ከቢድኳ እንተኾነ፡ ግን ከኣ ዝከኣል እዩ። ቀንዲ ጸገም ኤርትራዊ ሓይልታት ለውጢ ከኣ ኣብዚ መዳይዚ ክንበቅዕ ዘይምኽኣልና እዩ።
ኣብ ሓቢርካ ምቅላስ፡ ሓደን ዓዳሚ እቲ ካልእ ተዓዳሚ ዝኾነሉ ዘይኮነ፡ ብናይ ኩሉ ኣካላት ተበግሶን ኣስተዋጸኦን ክዕመም ዝግበኦ ናይ ሓባር ሓላፍነት እዩ። ጉዳይ ሓድነትን ሓቢርካ ምቅላስን ከም ጓል ነገር “እንተቐዶ ቀዶ፣ እንተዘይቀዶ ሕንጣጦ” ኢልካ ዝተሓዝ ዘይኮነ፡ ዝለዓለ ቆላሕታ ዝወሃቦ እስትራተጂ እዩ። ምኽንያቱ ናብቲ መሰረታዊ ለውጢ ዘውሕስ ሸቶ ንምብጻሕ መሰረታዊ መንገዲ ንሱ ስለ ዝኾነ። ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ነዚ ዛዕባ’ዚ ኣብ ጉባአታቱ ግቡእ ኣድህቦ ዝህቦን ካብ ነዊሕ ግዜ ጀሚሩ “እማመ ሓድነት” ኣውጺኡ ክንቀሳቐሰሉ ዝጸንሓን ካብዚ ኣገዳስነት’ዚ ብምንቃል እዩ። እማመ ሓድነትን ሓቢርካ ምቅላስን ሰዲህኤ፡ ኣብ ኤርትራ ለውጢ ኣረጋጊጽካ ዲሞክራስያዊ ስርዓት ንምትካል፡ ኪኖ ዕማም ሓደ ሰልፊ ወይ ውድብ ምዃኑ ዘረጋግጽ መልእኽቲ ዘለዎ እዩ።
ካብ ነዊሕ ግዜ ዝተቛሰለ ኣተሓሳስባታት ኣቀራሪብካ፡ ናብ ማእከላይ ብሓባር ዘቃልስ ደረጃ ከተብጸሖ ኣብ ርእሲቲ ዝሓቶ ብቑዕን ሓላፍነታውን ዓቕሚ፡ ግዜ ዝበልዕ ምዃኑ’ውን ዝረኣናዮ እዩ። ከምዚ ኣብ ናይ ለውጢ ደንበና ዝረአ ዘሎ፡ በዚ ተኸዊልካ ዘይምኽኑይ ግዜ ምብኻንን ማዕረ መድረኻዊ ምዕባለታት ክትስጉም ዘይምብቃዕን ግና ቅቡል ኣይኮነን። ከምዚ ብምዃኑ ድማ ትዕግስትኻ ዘወድእን ኣድካምን ክኸውን ይኽእል እዩ። እንተኾነ መተካእታ ስለ ዘየብሉ ተስፋ ከይቆረጽካ፤ ስንኻ ነኺስካ ክትቅጽሎ ዘገድድ ከኣ እዩ።
ናይቲ “ንናይ ሓባር ዓወት ሓቢርካ ንምቅላስ” ዝምስረት መድረኽ ናይ ለውጢ ዓቕሚ፡ እኩብ ድምር ዓቕሚ ናይተን ነቲ መድረኽ ዘቑማ ውዳበታት እዩ። ኣብተን ነቲ መድረኽ ዝፈጥራ ኣካላት ዓቕሚ እንተዘየልዩ እቲ ናይ ሓባር መድረኽ’ውን ዓቕሚ ዘየብሉ ስማዊ ኮይኑ እዩ ዝተርፍ። ስለዚ “ናይ ሓባር መቃለሲ መድረኽ ይሃልወና” ክበሃል እንከሎ፡ ህልውና ናይተን ናይቲ መድረኽ ዓቕሚ ዝድልባ ውዳበታት ይፈርስ ማለት ክኸውን ኣይግበኦን። ኣብተን ሰልፍታት፡ ውድባትን ምንቅስቓሳትን ሓላፍነታዊ ናይ ቀዳምነታት ኣሰራርዓ ምንጻር ግና ኣዝዩ ኣገዳሲ እዩ። እዚ ማለት ኣብ ሓደ መድረኽ ኣብ ሓደ ዛዕባ ጥራይ ትንጥልጠል ማለት ዘይኮነ፡ ተዛምድቲ ዛዕባታት ጐኒንጐኒ ምስጓም እውን ይከኣል እዩ። ንኣብነት ቀዳምነትና ምውጋድ ስርዓት ህግደፍ ኮይኑ፡ ብዛዕባ ልኡላውነት ኤርትራ፡ ሓድነት ህዝቢ ኤርትራ፡ ድሕሪ ለውጢ ከጋጥም ዝኽእል ምዕባለታትን ወሳኒ ግደ ህዝቢ ኤርትራ ከመይ ክኸውን ከም ዝግበኦን፡ ቀወምቲ ኣጀንዳታት እዮም።
ኣብዚ እዋንዚ ንዕዘቦ ዘለና ዞባዊ ምዕባለ፡ ንጉጅለ ህግደፍ ዝቕርቅሮን ንሓይልታት ለውጢ ዘተባብዕን እዩ። ኣብ ልዕሊቲ ሓይልታት ለውጢ፡ ሓቀኛ ጸረ ህዝቢ ፖለቲካዊ መንነቱ ንምቅላዕ ከነካይዶ ዝጸናሕና ቃልሲ፡ ህግደፍ ብሰንክቲ ካብ ኤርትራ ወጻኢ፡ ብሓፈሻ፡ ኣብዚ ዞባ፡ ብፍላይ ከኣ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ኣትይዎ ዘሎ ወጥሪ ንገዛእ ርእሱ ባዕሉ ኣብ ዘቃለዓሉ ደረጃ እዩ ዝርከብ።
ደምበ ተቓውሞ ኤርትራ፡ ምስ ኩሉቲ ዝግበር ጻዕሪ፡ ክሳብ ሎሚ ሕቶ ሓድነትን ሓቢርካ ምቅላስን ከነዕውት ዘይምኽኣልና፡ ኣብዚ መዳይዚ ክንጋገ ከም ዝጸንሕና ዘመልክት እዩ። ናይ ክሳብ ሕጂ ሕጽረታትና ዘተሓሳስብኳ እንተኾነ፡ ካብዚ ጌጋታትና ተማሂርና ናብ ዝሓሸ ደረጃ ናይ ምብራኽ ዕድልና ግና ክፉት እዩ። ዝምረረን ዘጣዕስን ጌጋ ዝኸውን ከኣ ካብ ዝሓለፈ ድኽመት ተማሂርና መጻኢና እንተዘየዕሪና እዩ። ስለዚ ሎሚ’ውን “ንናይ ሓባር ዓወት፡ ሓቢርካ ምቅላስ” ዝብል ጭረሖና ህያው ምዃን ዘይስገር እዩ።
ጉዳይ ፖለቲካዊ ውክልና ክለዓል እንከሎ፡ ዝኾነ ውዳበ፡ ሰልፊ ይኹን ውድብ ወይ ግንባር ካብቶም ብድሌት ኣባልነቱ ዝተቐበሉ ባእታታት ሓሊፉ፡ ንካልእ ኣይውክልን እዩ። እቲ ዝቃለሰሉ ኣተሓሳስባ ብመሰረት ዚውንኖ ዓለመ-ርእይቶ ናብ ድሌት ህዝቢ ዝቐረበን ዝረሓቐን ክኸውን ይኽእል። ሓደ ፖለቲካዊ ትካል፡ ናብ ህዝቢ ቀሪቡ ንመወዳድርቱ ስዒሩ እንተተመሪጹ’ሞ፡ መንግስቲ እንተመስሪቱ እቲ ንሱ ዝመርሖ ዝተመርጸ መንግስቲ ንህዝቢ ዝውክል ይኸውን። ናብ ህልዊ ዝምድና ህዝቢ ኤርትራን ህግደፍን ክንመጽእ እንከለና ግና፡ ህግደፍ ኣይኮነዶ ንህዝቢ ኤርትራ ነቶም ኣብ መዝገቡ ዝሰፈሩ “ኣባላተይ” ዝብሎም ኣካላት ዘወክል ኣተሃላልዋ እውን የብሉን። ምኽንያቱ ህግደፍ ይውሓዱ ይብዝሑ ብዘየገድስ፡ ምስ ኣባላቱ ዝተሓሳሰበሎም ቀጻሊ ትካላዊ መስኖታቱን መድረኻቱን መንሚኖም ኣብ ምሕረት ሓደ ውልቀሰብ ካብ ዝወድቁ ነዊሕ ግዜ ስለ ዝኾነ።
ጥልመት ንህግደፍ መፋጥርቱ እዩ። ቅድሚ ኩሉ ነቲ ናጽነት ኣብ ምውሓስ ተወዳዳሪ ዘየበሉ ጽንዓትን ተወፋይነትን ዘርኣየ ህዝቢ ኤርትራ ድሕሪ ናጽነት ሕቑኡ እዩ ሂብዎ። ነቶም ተዋጊኦም ናጽነት ኣብ ምውሓስ ኣዝዩ ክቡር ዋጋ ዝኸፈሉ ሓርበኛታት ኣባላቱ ብንግህኡ ጠሊምዎም። ኣብ ማይ ሓባር ኣብ ልዕሊ ሓርበኛታት ስንኩላት ዝወሰዶ ጨካን ስጉምቲ መርኣያ ጥልመቱ እዩ። ብሰንክዚ ተደጋጋሚ ጥልመቱ ድማ ህዝቢ ኤርትራ፡ ኩሉ መሰላት ዝተነፍጎ፡ ኣብ ገዛእ ሃገሩ ዓው ኢሉ ብናጻ ከየድምጽን መሊኡ ከይረግጽን ዝተሓረመ፡ ውጹዕ ህዝቢ ኮይኑ ይነብር ኣሎ። ህግደፍ ከም መቐጸልታ ናይዚ ዘቤታዊ ጥልመታቱ፡ ኣብ ቅድሚ ጐረባብትን ሕብረተሰብ ዓለምን’ውን፡ ብጥልመት፡ ክሕደትን ምእላም ውዲታትን ዝልለ መንሽሮ ሰላምን ምዕባለን ኮይኑ ይቕጽል ኣሎ። እንተኾነ፡ ከምቲ “ኩሉ ግዜ ፋስጋ የለን” ዝበሃል፡ ኣብዚ እዋንዚ ናይዚ ኩሉ ጥልመታቱ ዋጋ ከም ዝኸፍል ዘረድእ፡ ምልክታት ካብ በበይኑ ኩርነዓት ይረአ ኣሎ። ህዝቢ ኤርትራ’ውን ትዕግስቱ ጸንቂቑ ብነድሪ ኣብ ልዕሊ ህግደፍ ዝይምሕር ስጉምቲ ዝወስደሉ ግዜ ርሑቕ ኣይክኸውንን እዩ።
ኩሉ ክግንዘቦ ዘለዎ፡ እዚ ጉጅለ ህግደፍ ኣብ ፈቐድኡ ዘካይዶ ዘሎ፡ ኢድ ኣእታውነት፡ ምግሃስ መሰላት፡ ምዝማት ሃብቲ ህዝብን ምጽሕታር ህውከትን፡ ኣብ ኤርትራ መሊኡ ንግዳም ዝፈስስ ዘሎ ምዃኑ ኢዩ። ኣንጻር ስርዓት ዉልቀ መላኺ ኢስያስ ዝውሰድ ስጉምታት ከኣ ነዚ ግንዛበዚ ኣብ ግምት ከእቱ ይግባእ። ንህግደፍ ብመንጽር ተግባራቱ መዚኖም ክቐጽዕዎ ዝውጥኑ ኣካላት ከነጽርዎ ካብ ዝግበኦም መሰረታዊ ጉዳያት ሓደ፡ ህዝቢ ኤርትራ ግዳይ ጥልመትን ወጽዓን ህግደፍ ክኸውን ዝጸንሐን ዘሎን እምበር፡ ብዘይሓላፍነታዊ ኣተሓሳስባ ህግደፍ ዝውከል ዘይምዃኑ እዩ። ህግደፍ ኣብ ፖለቲካዊ ጉዳይ ኢትዮጵያ ኣትዩ ሓዊ ምእጓዱ፡ ኣብ ክንዲ ዘጣዕሶን ዝምኮረሉን፡ ነቲ ኢትዮጵያውያን ዝመረጽዎን ተስፋ ተነቢርሉ ዘሎን ሰላማዊ ፍታሕ ኮሊፉን ንድሕሪት ተመሊሱን ህውከትን ዕግርግርን ቀጻሊ ንክኸውን ዘርእዮ ዘሎ ፋሕተርተር፡ ኣንጻር ድሌት ህዝቢ ኢትዮጵያ ጥራይ ዘይኮነ፡ ብቐንዱ ኣንጻር ድሌትን ተስፋን ናይቲ ኣብ ዘይምልከቶ ውግእ ዋጋ ዝኸፍል ዘሎ ህዝቢ ኤርትራ’ውን ምዃኑ ግቡእ መረዳእታ ዘድልዮ እዩ።
ሎሚ ሃገርና ኤርትራ ብሰንኪ ህግደፍ፡ ናይ ሰላም፡ ልምዓትን ዲሞክራስን ኣርኣያ ዘይኮነት፡ ናይ ስደት፡ ጥሜት፡ ምጽሕታር ውግእን ዕግርግርን፡ ኣብዘይምልከተካ ምእታውን ኣብነት ኮይና እያ ኣብ በበይኑ መድረኻት ስማ ዝለዓል ዘሎ። ኣይኮነንዶ ክሳብ ሕጂ ካብ ናይ ሰላምን ፍትሕን ጽምኡ ንዘይረወየ ህዝቢ ኤርትራ፡ ተግባራት ህግደፍ ንኢሳያስን ውሑዳት መጋበርያታቱን እንተዘይኮይኑ፡ ንዝኾነ ኣካል ከምዘይውክል ምግንዛብ ዘጸግም ኣይኮነን።
ህግደፍ ኣርሒቑ ዝጥምት ህዝባዊ ሓልዮት ዘየብሉ፡ ኣብ ምዝራግ ሰላም ጥራይ ዝነብር ጉጅለ ምዃኑ ብዝተፈላለዩ ዓለም ለኻውን ኣህጉራውን መድረኻት ይቃላዕ ኣሎ። ብዙሓት ኣብ ዓውዲ ፖለቲካ ዝበሰሉን ተመኩሮ ዝጸገቡን ኣካላት እውን ጉዳይ ኤርትራ ንቕድሚት የምጽእዎን ንተግባር ህግደፍ የቃልዑን ኣለዉ። እንተኾነ እዚ እኹል ስለ ዘይኮነ ህዝቢ ኤርትራ ክንድቲ ብዝመረረ ደረጃ ግዳይ ህግደፍ ይኸውን ምህላዉ፡ “ህዝቢ ኤርትራ ብህግደፍ ኣይውከልን እዩ” ንዝብል እምነቱ ዝያዳ ከበርኾ ኣብ ዝግበኦ ታሪኻዊ መድረኽ’ዩ ዝርከብ ዘሎ። እንተደኣ ተላዒሉ ንዝሰመረ ሓይሊ ህዝቢ ዝስዕር ኣካል ከም ዘየለ ከኣ ብውሑዱ ካብ ቃልሲ ጐረበቱ ህዝቢ ሱዳን “ቅዱስ ቅንኢ” ክሓድሮ ይግባእ። ኣብዚ ወሳኒ መድረኽ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ እውን ሃገሮም፡ ብዓብይኡ ናይ ህዝባ ከምኡ ድማ ናይ ፖለቲካዊ ውዳበታታ ህጹጽ ኣበርክቶ ስለ ዘድልያ፡ እዚ ወሳኒ ዕማም ይጽበዮም ከምዘሎ ከስተብህልሉን ብግብሪ ክሰርሕሉን ዘይስገር እዩ።
“ሓይልታት ህግደፍ ናብ ትግራይ ኣይኣተወን፡ ኣይፋሉን ኣትዩባ!” ዝብል ኣብ ህዝብና ብዙሕ ኣዛሪቡ እዩ። ምእታዉ ርኡይ ነይሩ ክነሱ፡ ህግደፍ ድምጹ ሓቢኡ ከዕጠጢ እንከሎ፡ ከምቲ “ዋላ ትንፈር እምበር ጤልያ” ዝበሃል “ኣይኣተወን።” ኢሎም ዝደረቑ ውሑዳት ደገፍቲ ህግደፍ ክሳብ ሕጂ ኣለዉ። ገለ ድማ “ሰራዊትና ኣብቲ ዶብ እዩ መሬቱ ኣምሊሱ ዝሕሉ ዘሎ” ኣብ ዝብል ዕባራ ምኽንያት ዝረዓሙ ነይሮም። መንገዲ ሕጊ ኣብ መስርሕ እንከሎ፡ ብውግእ ዝምለስ መሬት ነባሪ ሰላም ዘውሕስ ኣይኮነን። ኮታ ህግደፍ ነቶም ደገፍቱ፡ ሓቢሮም ከምዘይሕስዉ ገይሩ ኣብ ሕድሕዶም ከላትሞም እዩ ጸኒሑ። ኣብ መወዳእትኡ ግና ኣብ ዶብ ዘይኮነ፡ ኣብ ማእከል ትግራይ ከተማ ኣኽሱም ተሳኢሉ፡ ብናይ ህድማ ፈኸራ ድዩ ብናይ ሓሶት ጸሎት ብዝተስነየ ኣበይ ከም ዝበጽሐ ኣርእይዎም። ልሳናት ናይ ብዙሓት ንህዝቢ ኤርትራ ሓሶት ክነግርዎ ዝጸንሑ ከኣ ክሳብ መልክዐን ቀይረን ዝመጻ ንግዜኡ ተቖሊፈን ኣለዋ።
ኣብ ሓደ ውልቀ ሰብ ዝዝውሮ ጉጅለ ግጉይ እምነት ኣሕዲርካ፡ ደድሕሪ ጌጋታቱ ዞኽዞኽ ምባል ምናልባት ኣብ ኣባላት ህግደፍ ዝተጀመረ ኣይኮነን ይበሃል ይኸውን። ደረት ክሓልፍ እንከሎ ግና ዘዛርብን ዘገርምን እዩ። ህግደፍ ናብ ውግእ ትግራይ ክኣትው እንከሎ፡ ዕላማኡ ብወግዒ፡ ህወሓትን ፖለቲካዊ ኣተሓሳስባኡን ካብ ገጽ ምድሪ ንምጥፋእ ምንባሩ ባዕሉ ሓቢሩ እዩ። ምዕዋቱን ዘይምዕዋቱን ድማ በቲ ክኣቱ እንከሎ፡ ሒዝዎ ዝነበረ መደብ ምትግባሩን ዘይምትግባሩን ዝምዘን እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ ብዘይምጉዳል ብዘይምውሳኽ ንህዝቢ ትግራይ ወኪሉ ምስ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ስምምዕ ሰላም ከም ዝኸተመ ዘይሕባእ ሓቂ እዩ። ኣብዚ ኩነታትዚ “ህግደፍ ካብ ትግራይ ተዓዊቱ ይወጽእ ኣሎ” ዝብል ምህዞ ምንፋስ ንመን ከም ዘዕሹ እንድዒ። ግደ ሓቂ ግና ሰላም ንወልፊ ውግእ ህግደፍ ትስዕራ እያ ዘላ። እንተ ህዝቢ ኤርትራ ኣብቲ ኣተኣታትዋ ኮነ ኣወጻጽኣ ኢድ ስለ ዘየብሉ፡ በቲ ናይ ህግድፍን ዝተደናገሩ መጋበርያታቱን ሓሶት ኣይውከልን እዩ። ሕብረተሰብ ዓለም ኮነ ጐረባብቲ ህዝብታት፡ ንህዝቢ ኤርትራ በቲ ህግደፍ ንመሕብኢ ክጥቀመሉ “ንህዝቢ ኤርትራ ይውክሎ እየ” ዝብሎ ዘይኮነ፡ በቲ ህዝቢ ኤርትራ “ብህግደፍ ኣይውከልንየ” ዝብሎ ቃንዮም ክርድእሉ ነዘኻኽሮም።
ርእሰ-ዓንቀጽ፡ ሰዲህኤ
ጉጅለ ህግደፍ፡ ህዝቢ ኤርትራ ኮነ ሓለፍቱ ዝኾነ ይኹን ሓበሬታ ኣብ ዘይነበሮም፡ “ደጊም ጸወታ ወያነ ተወዲኡ፡ ጉዳይ ኢትዮጵያ ከም ጉዳይና እንሕዞ እምበር፡ ሱቕ ኢልና ንዕዘቦ ኣይኮነን፡ ሓድነት ኢትዮጵያ የገድሰና እዩ።” ዝብሉ ጭረሖታት ኣምሪሑ እዩ ዘሊሉ ናብ ውሽጣዊ ፖለቲካዊ ጉዳይ ኢትዮጵያ ተኣሊኹ። እቲ ተረኽቦ ንህዝብናን ካለኦት ተዓዘብትን ድቦላን ሃንደበትን እዩ ነይሩ። ንህግደፍ ግና ኣቐዲሙ ክኣልሞ ዝጸንሐ ውዲት ስለ ዝነበረ፡ ሃንደበት ዘይኮነ ንቡር ስጉምቱ ነይሩ። ህግደፍ በዞም ጻሕተርቲ ህውከት ጭረሖታት እናተመርሐ ከዐውቶም ሒዝዎም ዝኣተወ መደባት “ፖለቲካዊ ህልውና ህወሓት ካብ ገጽ ምድሪ ምጥፋእን ድሕሪኡ ንሱ እንተደለየ ብድሕሪት እንተደልዩ ድማ ብቕድሚት ኮይኑ ዝመርሓን ዝምዝምዛን ብጸረ ህዝብን ጸረ ዲሞክራስን ፖሊሲኡ ዝተቓነየት፡ ኢትዮጵያ ምፍጣርን ምንባሩ ደጋጊሙ ባዕሉ ይበሎ ስለ ዝነበረ ምምርማር ኣየድልዮን። ብግብሪ ከኣ ኣብ ኢትዮጵያ ኣብ ብዙሓት ሰክተራት ምልክታት ኣገዛዝኣኡ ተራእዩ እዩ። ነዚ ተግባር፡ ምስቲ ኢትዮጵያ ናይ ምብታን ሕዱር ሕልሚ ኢሳያስ ዘዛምድዎ ወገናት’ውን ኣለዉ።
መራሒ ህግደፍ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ነዚ እኩይን ጨካንን ኣተሓሳስባኡ ኣብ ግብሪ ንምውዓል ካብ ዝመረጾም መንገድታት ኣብ ውግእ ትግራይ ብምሉእ ዓቕምኻ ብምእታው፡ ደሓር መንገዲ ሰላም ከይሕዝ ድማ መመሊስካ ነዳዲ እናወሰኽካ ምስዋሩ ነይሩ። “ብጽሒት ህግደፍ ኣብ ውግእ ኢትዮጵያ-ትግራይ እንታይ ነይሩ?” ዝብል ሕቶ፡ ኣዘራራቢ እዩ ነይሩ። ነዚ ሕቶዚ ንምምላስ ርሑቕ ከይከድካ “ቀንዲ ኣጓዲኡ” ከም ዝነበረ ሎሚ ብወግዒ ዝዝረበሉ ዘሎ እዩ። ህዝብን ሰራዊትን ኤርትራ፡ ብውሳነ ህግደፍ ናብ ትግራይ ኣቲኻ፡ ሰባት ምስዋር፡ ምዕናው ትካላትን ምግሃሰ መሰረታዊ መሰላት ህዝብን፡ ንመጻኢ ሳዕቤኑ ሓደገኛ ምዃኑ ተገንዚቡ፡ ብሓባር ዓገብ ንክብል፡ ከሎ ጌና ጸዊዕና ኢና። እንተኾነ ብመደናጋሪ ምልዕዓል ህግደፍ ስለ ዝተደናገረ ኣይተላዕለን። ሕሉፍ ሓሊፎም፡ ደገፍቲ ሰራዊት ኤርትራ ንምምሳል፡ ኣብ ልዕሊ ትግራይ ዝወርድ ግፍዒ ክቕጽል ዘተባብዑ ኣብ ናይ ጽልኢ ጫፍ ዝተንጠልጠሉን ሰብኣውነት ዝረሓቖምን ኤርትራውያን ባእታታትውን ተራእዮም እዮም። ሕጂ ብሰንክቲ ውግእ፡ ኣብ ኤርትራ ዝተዓጽወ ገዛውቲ፡ ዝተራሰያ ጥሪት ዝሞቱን ዝሰንከሉን መንእሰያትን፡ ዝዘኽተሙ ህጻናትን ዝሕብር ደቂቕ ጸብጻብ ምስ ረኣየን ምስ ሰምዐን፡ ህዝቢ ኤርትራ በቲ ናይ ቅድም ስቕታኡ ከም ዝጣዓስ ርዱእ እዩ።
ንጉጅለ ህግደፍ ከጸባብቑ፡ ዕላማ ናይቲ ውግእ ጉዳይ ዶብ ምዃኑ፡ ናብቲ ውግእ ንምእታዉ ቀንዲ ምኽንያቱ ከኣ ካብ ትግራይ ናብ ኣስመራ ሚሳይል ምትኳሱ እዩ ዝብሉ፡ ተሓይኾም ዝተደርበዩ፡ ምስቲ ኩነታት ዘይዛመዱ ሓረጋትውን ይገማድሑ እዮም። ነቲ ኩነታት ብቕንዕናን ርትዕን ንዝመዘኖ ግና፡ ኣብቲ ናይ መጀመርያ ርክብ ህግደፍን ብልጽግናን፡ ዶር ኣብይ ኣሕመድ “ጉዳይ ዶብ ንኡስ ዛዕባ ስለ ዝኾነ ኣየልዓልናዮን” ኢሎም ከም ዝሓለፍዎ ዘይምርሳዕ ጥራይ እኹል ነይሩ። ደሓር ካብ ትግራይ ናብ ኣስመራን ባህርዳርን ሚሳይል ዝተተኮሰሉን፡ ሰራዊት ኤርትራን ኢትዮጵያን ተናቢቦም ናብ ዝተፈላለዩ ከባብታት ሰሜን ትግራይ ዝኣተውሉን መዓስ ምንባሩ ንጹር እዩ። በቲ ናይት ዕለታት ሕሳብ፡ ሚሳይል ምትኳስ ንምእታው ሰራዊት ህግደፍ ናብ ትግራይ ርትዓዊ ምኽንያት ክኸውን ብፍጹም ኣይክእልን። ብኸምዚ ዝኣመሰለ ንርኡይ ዝኽሕድ ምስምሳት ግን፡ መሳርሒ ዲክታተርን ነብስኻ ምትላልን ካብ ምዃን ሓሊፉ፡ ንኤርትራን ህዝባን ምሕላቕን ብጉዳይ ሃገር ምሕላይን ዘርኢ ኣይኮነን።
ኢትዮጵያውያን ብናይ ህግደፍ ተንኮለኛ ምኽርን ካለኦት ዘይበሰሉ ረቛሕታትን ተደሪኾም ናብ ውግእ ትግራይ ክኣትዉ እንከለዉ፡ ውጽኢቱ ከምቲ ዝተጸበይዎ ከምዘይከውን ካብቲ መስርሕ ቀልጢፎም ተገንዚበምዎ ነይሮም። ንህግደፍ ከይሓበርዎ “ነብሰይ ኣውጽእኒ” ኢሎም፡ ጠቕሊሎም ካብ ትግራይ ክሳብ ምስሓብ በጺሖም ከም ዝነበሩ ዝዝከር እዩ። መስሓቢኦም ምኽንያት ወተሃደራዊ ስዕረት ነይሩ ክነሱ፡ ኣፎም መሊኦም “ከምዚ እዩ” ምባል ተጸጊሞም ከም ዝነበሩ ይዝከር። ብወገን ትግራይ ናብ ወሎን ሸዋን ሓድሽ ጸረ-መጥቃዕቲ ምስተኻየደ፡ ወዮ እቲ ውግእ ቀልጢፉ ከይውዳእ ኣብ ስግኣት ዝነበረ ህግደፍ፡ ብዓፋርን ምዕራብ ትግራይን ሰራዊት ኣእትዩ ብዙሓት ኤርትራውያን መንእሰያት ኣወዲኡ፡ ኣብ ልዕሊ ንጹሃት ሰባት ግፍዕታት ምፍጻሙ ድማ ኣብቲ እዋኑ ኣብ ናይ ዓለም መድረኻት ተዘሪብሉ እዩ።
ኣብ ነሃሰ 2022 ዝጀመረ ናይ መወዳእታ ምዕራፍ ናይቲ ውግእ ንኣስታት ክልተ ኣዋርሕ ምስተኻየደ፡ እቲ ብተደጋጋሚ ብዝተፈላለዩ ኣካላት ክጸዓረሉ ዝጸንሐ መስርሕ ሰላማዊ ስምምዕ፡ ናይ ክልቲኦም ተዋጋእቲ ሰብ ጉዳይ ኢትዮጵያን ትግራይ ቅሩብነት ተሓዊስዎ፡ ቅድም ኣብ ደቡብ ኣፍሪቃ ደሓር ከኣ ኣብ ኬንያ ኣወንታዊ ውጽኢት ኣመዝጊቡ። እቲ ህግደፍ ክኾልፎ ብዙሕ ፈቲኑ ዘይተዓወተሉ ስምምዓት፡ ልኡኽ ናይቲ ኢሳያስ ካብ ገጽ ምድሪ ክጠፍእ ዝተጸበዮ ህወሓት ብዝኸተመሉ ሰነድ እዩ ተረጋጊጹ። ህግደፍ ነዚ መስርሕ ዕረ እናጠዓሞ ብስንባደ እዩ ተኸታቲልዎ።
ኢትዮጵያውያን ሰለምንታይ ክሳብ ክንድዚ ትጽቢት ኣብ ዘይተገብረሉ፡ ዝርዝራዊ ስምምዕ ሰላም በጺሖም ብዙሕ ኣዛሪቡ። ናይ ብዙሓት ግምት እቲ ናይ መጀመርያ ዙር ርክብ ኣብ ተጻብኦ ምቁራጽ፡ ሰብኣዊ ረዲአት ምቕራብን ኣገልግሎት ዝህቡ ትካላት ናብ ንቡር ምምላስን ክድረት እዩ ዝብል ነይሩ። ብግብሪ ግና ኩነታት ናብቲ ቅድሚ ውግእ 2020 ዝነበሮ ምምላስ መሰረታዊ ሕመረቱ ኮይኑ፡ ክሳብ ንህግደፍ ካብ ትግራይ ንምጽራግ ዘኽእል ስምምዕ ተበጺሑ። እቲ ቀንዲ ደራኺ ውጽኢቱ ድማ “ዘይትግበር ጭረሖ ምሂዝካ ኣብ ውግእ ምንባር” ዝብል ፖሊሲ ህግደፍ ካብ ጸወታ ወጻኢ ምዃኑ ኣርእዩ።
ዶር ኣብይ ኣሕመድ ዓሊ ኣብ ድሮ እቲ ስምምዕ ሰላም “ብውግእ ቀጻሊ መፍትሒ ከምጽእ እየ ኢልካ ምሕሳብ፡ ብመንፊት ማይ ከዕቁር እየ ከም ምባል እዩ” ዝበልዎን፡ ኣቶ ጌታቸው ረደ፡ ንውጽኢት ስምምዕ ከብርሁ እንከለዉ፡ “ካብ ታንክታት ዓጢቕና ህዝብና ዝውዳእ ብረት ኣረኪብና ህዝብና እንተድሒኑ ከሰብቲ ኢና፡ ናብ ዘተ ክንኣቱ እንከለና፡ ዝነበረ ቀዳማይ ቀይሕ መስመርና ህዝብና ብውግእን ብጥሜትን ካብ ምማት ምድሓን እዩ።” ዝበልዎ፡ ዝወሰድዎ ምርጫ ክሳብ ክንደይ ካብቲ ዝኸሰረ ሰይጠናዊ ኣተሓሳስባ ህግደፍ ኣዝዩ ዝለበመን ሓላፍነታውን ምዃኑ ርኡይ እዩ።
ናይ ህዝቢ ሓልዮት ዝስመዖ ምምሕዳር ካብቲ ቀዳማይ ጌጋኡ ይመሃርን ንድምጺ ህዝቡ ጺን ይብልን እምበር፡ ነቲ ዘኽሰሮ ኣካይዳ ኣይደግሞን እዩ። ህግደፍ ግና ከምዚ ዓይነት ረዚን ሓላፍነትን ሓልዮትን ህዝቢ ስለ ዘየብሉ፡ ክሳብ ዕርበቱ በቲ ዝፈሸለሉ ናይ ዓመጽ መንገዲ እዩ ዝቕጽል። ምኽንያቱ እቲ ክሳራ ናይ ኤርትራን ህዝባን እምበር ናቱ ስለ ዘይኮነ ኣየሕምሞን እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ምስቲ ንልኡላውነት ኤርትራ ዘይቅበል፡ ሓደገኛ ውደባ “ምምሕዳር ሓድነት ፋኖ ኣምሓራ”፡ ዝዓብድ ዘሎ ከኣ ንዘይሓላፍነታዊ ባህሪኡ ዘርኢ’ዩ። እዚ ከኣ ካብቲ ዝሓለፈ ተደጋጋሚ ፍሽለቱ ዘይተማህረን ኣብ መጻኢ’ውን ካብ ፍሽለት ከም ዘይድሕንን ዘመልክት እዩ።
ርእሰ ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ዞባና፡ ዞባ ቀይሕ ባሕሪ ብዘለዎ ክሳዳዊ ኣቀማምጣ ተሃዋሲ እዩ። ናይ ዓለምና ሓያላት ኣብ ኩለ-መዳያዊ ውድድሮም ካብ ዝብህግዎም ዞባታት ሓደ ብምዃኑ ዘርኢ ኢዩ። ብሰንኪ ታህዋሲ ባህርያት ናይዚ ዞባ ኣብኡ ዝርክባ ሃገራት ህውከት፡ ዕግርግርን ሻቕሎትን ከምዘይፍለየን ታሪኽ ዝምስክሮ እዩ። ብፍላይ ኤርትራ ኣካልዚ ዞባ ብምዃና ዝሓለፈቶ ላዕልን ታሕትን ዝተሓላለኸ ፖለቲካዊ ተመኩሮኣን መስካሪ እዩ። ሎሚ እውን ካቡኡ ኣይወጸትን። መሰረታዊ ትርጉም ቃልስና ቅድም ኮነ ሎሚ ግዳይ ናይዚ ፖለቲካዊ ሕልኽልኻት ካብ ምዃን ወጺእካ ኣብ ህዱእ ዞባ ብጸጋኻ እትጥቀመሉ ውሑስ ኩነታት ንምፍጣር እዩ።
እቲ ነዊሕ ዝዕድሚኡ ክንከባለል ዝጸንሐን ላዕልን ታሕትን ዘይተፈልዮን፡ ፖለቲካዊ ጉዕዞና ገዲፍካ፡ ናይ ድሕሪ ናጽነት ኤርትራ ተርእዮታት ጥራይኳ እንተዳህሰስና ሃገርና ክሳብ ክንደይ ብዞባዊ ምዕባለ ከም እትጽሎ ምርዳእ ኣየጸግምን። ንኤርትራ ዝመርሕ ዘሎ ሓደገኛ ጉጅለ ህግደፍ ቀዳማይ ቆላሕታኡ ንኤርትራዊ ጉዳይ ጓስዩ ዞባዊ ጉዳያት ኣብ ምትሕልላኽ ዘተኩር ስለ ዝኾነ፡ ኤርትራ ጌና ግዳይ ኣሉታዊ ዞባዊ ጽልዋ ካብ ምዃን ኣይወጸትን። ህግደፍ በብግዜኡ ብዘይርትዓዊ ምኽንያታት ኣብ ጉዳይ ጐረባብቲ ኢዱ እናሰደደ ምስ ሱዳን፡ የመን፡ ጅቡትን ኢትዮጵያን ክኣጉዶ ዝጸንሐ ሓዊ ነዚ ዘመልክት እዩ። እቲ ጉጅለ ዘይዛመድ ዛዕባታት እንዳዛመደ ንህዝብና ወትሩ ምስ ምዕራባዊ ዓለም ከባእሶ ዝኣልሞ ተንኮላት ኣካልዚ እዩ። ህግደፍ ድሕሪ ብ2018 ምስ ኢትዮጵያ ኣብ ሓድሽ ዝምድና ምእታዉ ከኣ ኣሉታዊ ዞባዊ ጽልዋኡ ወሲኹ። እቲ ዘተባብዕ ግና ብዘይካ ውሱናት ከምኡ ዝኣመሰሉ ናይ ኣረኣእያ ስንክልና ዘለዎም ወገናት ከምቲ ዝተጸበዮ ገጽ ዝሃቦ ዞባዊ ሓይሊ የለን።
ህግደፍ ክሳብ ክንድዚ ምስሊ ኤርትራ ኣብ ቅድሚ ሕብርተሰብ ዓለም ደዊኑን ንህዝባ ጠሊሙን፡ ዞባዊ ህውከት ክፈጥር እንከሎ፡ ሓይልታት ለውጢ ኤርትራ እውን ናይ ዓቕምና ውሱንነትን ናይ ምጽውዋር ዓቕልና ድሩትነትን ርዱእ ኮይኑ፡ ኣብ ኤርትራዊ ፖለቲካዊ መድረኽ፡ “ሰብ ጉዳይ ኢና” ክንብል ጸኒሕና ኢና። ሎሚ እውን እቲ ዘዛርብ ብመንጽርዚ ኣብ ከባቢና ዝረአ ዘሎ ግዜ ዘይህብ ምዕባለ፡ ኣድማዕነትና ትሑት ምዃኑ እዩ እምበር፡ ኣብቲ መድረኽስ ኣለና። ኣድማዕነትና ብተናጸል ዘይኮነ፡ ብሓባር ምቅላስ ጥራይ ምዃኑ ብኣተሓሳስባ ተገንዚብና ናብ ተግባር ምስጋርና ኣብ ግዜኡ “ተዓዘብቲ ዘይኮና ሰብ ጉዳይ ምዃና” ብግብሪ ዘርኣናሉ ነይሩ። ምምስራት “ምሕዝነት ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ (ምፖሓኤ)፡ ኤርትራዊ ዲሞክራሲያዊ ኪዳን (ኤዲኪ)ን ካለኦት በብግዜኡ ክፍጠሩ ዝጸንሑ ጽምዶታትን ልፍንትታትን ከም ኣውንታዊ ኣብነት ዝጥቀሱ እዮም። ክንድቲ ምምስራቶም ከድምዑ ዘይምኽኣሎም ድማ ክንሓዝነሎምን ክንጠዓሰሎምን ዘይኮነ፡ ክንመሃረሎም ዝግበና እዩ። ኣብ ኤርትራ ዘሎ ወጽዓ እናገደደ ዝመጽእ ዘሎ ኮይኑ፡ ናትና ሓቢርካ ኣንጻር ወጽዓ ህግደፍ ምቅላስ ከኣ እንዳሓየለን እንዳሰጠመን ኣብ ክንዲ ዝቕጽል፡ ብኣንጻሩ ምርሕሓቕና ኣገራሚ እዩ።
ብ2018 ዝምድና ኤርትራን ኢትዮጵያን ነቲ ኣብ ኢትዮጵያ ዝተራእየ ክሕቆን ዝጸንሐ ናይ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኣሰላልፋ ተኸቲሉ፡ ሓድሽ መልክዕ ምስ ሓዘ፡ ብዙሓት ምዕባለታት ተራእዮም። ነቲ ኣብ ኤርትራ ዝጸንሐ ኣርዑት ጭቆና ህግደፍ ዝያዳ ኣግዲድዎን ሓድሽ ናይ ውግእን ስግኣትን መልክዕ ኣትሒዝዎን። ነቲ ኣብ ደንብ ተቓውሞ ኤርትራ መሰረት ሒዙ ዝነበረ፡ ፍልልያትካ ወጊንካ ኣብቲ ዘሰማምዓካ ኣንጻር ህግደፍ ብሓባር ናይ ምስላፍ ኣንፈት ዘይትስፉው መልክዕ ኣትሒዝዎ። ኣብ ኢትዮጵያ፡ ኣብ ትግራይ ደማዊ ውግእ ኣኸቲሉ። ኣብቲ ዝተረፈ ክልላት እታ ሃገር ከኣ፡ ነቲ ኣብ ሕቑፊ ሓደ ሕገመንግስታዊ ምምሕዳር ተኸኣኢሉ ክጐዓዝን መሰረታት ልምዓት ክዝርግሕን ጀሚሩ ዝነበረ ኣካላት፡ ናብ ሓደገኛ ምብትታንን ሕድሕድ ምጉናጽን መሊስዎ። እዚ ኩሉ ተደሚሩ ኤርትራውን ኢትዮጵያውን ጸገም ካብ ምዃን ሓሊፉ፡ ናብ ዞባዊ ሓደጋ ይምዕብል ከም ዘሎ ኣፍካ መሊእካ እትዛረበሉ እዩ።
እዚ ዞባዊ ሓደጋ ናብ ዝኸፈአ ደረጃ ንክዓርግ፡ ብግሁድ ይኹን ብስዉር ካብ ቀረባ ይኹን ካብ ርሑቕ፡ ዝዋስእሉ ብዙሓት እዮም። ህግደፍ ከኣ ቅድሚት ዝስራዕ ተዋሳኣይ እዩ። እዚ ሎሚ ንሕና እንምስክሮ ጥራይ ዘይኮነ፡ ብፍላይ ድሕሪ ኢትዮጵያውያን ኣትየሞ ዘለዉ ጸገም ብውግእ ከምዘይውዳእ ተገንዚቦም፡ ኣብ ደቡብ ኣፍሪቃን ኬንያን ናይ ሰላም ስምምዕ ምፍርራሞም፡ ኣብ ምትግባሩ ህግደፍ ዓቢ ዕንቅፋት ኮይንዎም ከም ዘሎ፡ መዘራረቢ ብዙሓት ኮይኑ ስለ ዘሎ፡ ኣግሂድካ ክዝረበሉ ዘለዎ ህግደፍ ዝሓላለኾ ዞባዊ ጸገም እዩ።
እቶም ንህግደፍን ጸረ ህዝቢ ኣተሓሳስባኡን ኣብ ምውጋድ ቀዳሞት ተሰለፍቲ ክንከውን ዝግበኣና ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ኣካላት፡ ናይ ተሰማዕነትና ድሩትነት ብዘየገድስ፡ ምስቲ ንለውጢ ብሃንቀውታ ዝጽበ ዘሎ ህዝብና ኮይና፡ “ተዓዘብቲ ዘይኮና፡ ሰብ ጉዳይ ኢና” ዝብል ድምጺ፡ ኣብዚ ዝሕቆን ዘሎ ዞባና ከነቃልሕ ይግበኣና። ብኣንጻሩ ኤርትራዊ ሓላፍነትናን ኣብ ጉዳይና ናጻ ናይ ምውሳን መሰልናን ዘንጊዕና፡ “እገለ ምስዚኦም እዩ፡ እገለባ ምስቲኦም እዩ” እንዳበልና፡ ተለጠፍቲ ናይ በበይኖም፡ ነናቶም ሕሳብ ዘለዎም ኣካላት ከይኮና፡ ቁመናና ኣደልዲልና ክንረግጸሉ ኣብ ዝግበኣና ወሳኒ መድረኽ ኣለና።
ቀደም ኮነ ሎሚ፡ ዲሞክራስያዊ መትከል ብዙሕነት ተቐቢልካ፡ ፍልልያትካ ኣመሓዲርካ፡ ቀዳምነትካ ኣነጺርካ፡ ኣብ ዙርያ’ቲ ዘሰማምዓካ ኣተሓሳስባ ኣትኪልካ፡ ዝተበታተነ ዓቕምኻ ኣወሃሂድካ ምቅላስ፡ ካብቶም ብሓባር ክቃለሱ ዝግበኦም ነቲ ሓደ ዘርብሕ ነቲ ካልእ ከኣ ዘኽስር ዘይኮነ፡ ናብ ናይ ሓባር ዓወት ዘብጽሕ እዩ። ካብቲ ብዙሕ ብሓባር ናይ ምቅላስ ምስጢራትና፡ በይንኻ ከተተግብሮ ዘይከኣልካ ሓቢርካ ከተዕውቶ ምኽኣል እዩ። ሓቢርካ ኣንጻር ህግደፍ ምቅላስ፡ “መተካእታ ዘይብሉ ግደታን መዋጸኦን እምበር ምርጫ ኣይኮነን” እንብል ከኣ ካብዚ መሰረታዊ እምንቶዚ ብምንቃል እዩ።
ብሓባር ምቅላስን ውድባዊ ኮነ ሰልፋዊ ዓቕምኻ ምሕያልን ዝመጋገቡ እምበር ዝጻረሩ ኣይኮኑን። ምኽንያቱ ኣብ ሰልፍኻ ወይ ውድብካ ዝደለብካዮ ዓቕሚ እዩ ነቲ ናይ ሓባር መድረኽካ ዘሕይሎ። ብሓባር ተቓሊስካ ንምዕዋት ውዳበታትካ ከተፍርስ ናይ ግድን ኣይኮነን። ውዳበታትና ዓቂብና ነቲ ሓቢርና ከነዐውቶ ንኽእል ኢና ኢልና ዝጀመርናዮ ተበግሶ፡ ብሰንኪ መሰረታዊ ዘይኮኑ መፈላለይ ዛዕባታት፡ ኣብ ጉዕዞኡ ሰንከልከላት ዘጋጥሞ ዘሎ ንድሕሪት ከይምለስ ሓቢርካን ዓቲብካን ምቅላስ ኢዩ። ከምቲ በብግዜኡ እንጭረሖ ሓድሽ ህይወት ብምስራጽ ኣብቲ በዓል ህግደፍ ዝዘርግዎ ዘለዉ ዞባዊ መጻወቲ ሜዳ “ዕዉታት ሰብ ጉዳይ’ምበር ተዓዘብቲ ከምዘይኮንና” ከነርኢ ብቃልን ግብርን ቅሩብነትና ነሕድስ።
ርእሰ ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ከም’ቲ ዓሳ ካብ ማይ ወጺኡ ክነብር ዘይክእል፡ ህግደፍ’ውን ብዘይ ህወከትን ዓመጽን ክነብር ዘይክእል ጉጅለ እዩ። ኩነታት ሰላም ክኸውን እንከሎ ዓቕሉ ስለ ዝጸቦ፡ ህውከት ክዘርእን ዘራጊ መኻይዲ ከናድን እዩ ዝሃልኽ። ኣብቲ ናይ ”ኣጻልኡና” ወፈራኡ፡ ሰላማውን ናይቶም ንህውከት ዝዕድሞም ሓላይን ተገዳስን መሲሉ እዩ ዝቐርብ። ዋላ ግዝያዊ ይኹን እምበር፡ ኣብ በበይኑ ግዜ በዚ ዘታለሎም ወገናት ብዙሓት እዮም። ብዓብይኡ ከኣ ህዝቢ ኤርትራ ጌና ግዳይ ምትላሉ ካብ ምዃን ዘይተናገፈ ዘይኢዱ ዝረኸበ እዩ። እንተኾነ ምትላል ቀጻሊ ዕምሪ ስለ ዘየብሉ፡ ዝፈሸሉ ውዲታት ህግደፍ ብዙሓት እዮም። ካብ ዝሓለፈ ኣርባዕተ ዓመታት ጀሚሩ ህግደፍ ምስ መራሕቲ ኢትዮጵያን ሰልፊ ብልጽግናን ፈጢርዎ ዝጸንሐ ናይ ህውከትን ውዲትን ጽምዶ እውን ከምቲ ካልእ ውዲታት ዝበለዐ ምስ በለዐ ዘይተርፍ ፍሽለት ዘንጸላልዎ ዘሎ ይመስል።
ከምቲ “ቁሪ ናበይ ደሊኻ ናብ ክዱናት፡ ዕሩቓትከ ንሳቶም ደኣ ትሑዛት” ዝበሃል፡ ህግደፍ ህዝቢ ኤርትራ ደኣ ናበይ ከይከደኒ ብዝብል፡ ኣብ ከባቢ ኤርትራ ዘሎ ዞባዊ ፖለቲካዊ ሃዋህው ናብ ምብካል ካብ ዝዋፈር ነዊሕ ግዜ ኮይንዎ ኣሎ። ኣንጻር ሓደ ጽልኢ ይጽሕትር ናብኡ መኻይዲ ዝኾኖ ንምርካብ ድማ በቲ ናይ “ኣጻልኡና” ባህሪኡ መጣፍእቲ ንምርካብ ዳምዳም ይብል። እቲ ዝኣጐዶ ሓዊ መስርሑ ወዲኡ ክጠፍእ ምስ ጀመረ ከኣ፡ ካልእ ሓዊ የሳውር። ኣብዚ ዕንክሊል ንኣጀንዳ ኤርትራ ሓንሳብ ምስ ራሕረሖ ኣይዝክሮን። ከምኡ እንዳበለ ከኣ ካብቲ መንገዲ ጥፍኣት ከይወጸ የኹድድ። ኣብ ሓደ እዋን ኣብ ጉዳይ ሶማሊያ መቃድሾ ምስ ኣልሸባብ ብምድንጋጽ ክሳብ ኢትዮጵያ ኢዱ ብምስዳዱ ዞባዊ ስግኣት ኮይኑ ተባሂሉ፡ ብቤት ምኽሪ ጸጥታ ሕቡራት ሃገራት እገዳ ተወሲንዎ ነይሩ። እነሆ ድማ ሎሚ ምስቲ ሓድሽ መራሒ ሶማሊያ ተዓራሪኹ፡ ዞባ ቀርኒ ኣፍሪቃ ምሕማስ ምእንቲ ክጥዕሞ “ኣንጻር ኣልሸባብ ምሳኻ ሓቢረ ክስለፍ እየ” ዝብል ማይ ዘይጠዓመ ወግዒ ጀሚሩ። ምናልባት እውን ብኡ ኣቢሉ ኣብ መንጎ ሶማሊያን ኣሜሪካን ዘሎ ምቅርራብ መዝሚዙ፡ ምስሉ ኣብ ቅድሚ ኣሜሪካን ምዕራባዊ ዓለምን ናይ ምዕራይ ዘይሰምር ተስፋ ይህልዎ ይኸውን።
ህግደፍ ቅድሚ 4ተ ዓመታት፡ “ጸወታ ወያነ ተወዲኡ” ብዝብል ኣንጻር ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ (ህወሓት) ውግእ ኣውጁ። ንብልጽግና ድማ ኣካል ናይቲ ዘይቅዱስ “ኣጻልኡና” ፖሊሲኡ ንክኸውን ብዝተፈላለዩ ሜላታት ኣረሳሲኑን መንገዱ ኣስሒቱን ኣብቲ ውግእ ጠቢስዎ። ብልጽግና ንዝተወሰነ ግዜ ከማኻኒ ድሕሪ ምጽናሕ ህግደፍ ኣብ ውሽጣዊ ጉዳዩ ኢዱ ንከእቱ ኣፍደገ ከም ዝኸፈተሉ ተኣሚኑ። ከምቲ “ውሕጅሲ እናስሓቐ ይወስደካ” ዝበሃል ድማ፡ መንግስቲ ኢትዮጵያ ኣብ ዲቕ ዝበለ ኣዕናዊ ውግእ ኣትዩ መዛረቢ ዓለም ምስኮነን እቲ ጸገም ብውግእ ከምዘይውዳእ ምስ ተረደአን፡ ዕርክነት ምስ ህግደፍ ዘስዓበሉ መዘዝ ከስተብህል ዝጀመረ ይመስል። ድሕሪ ክንደይ ቁጽይጽይ ድማ ኣብ ናይሮቢ ኣብ ዝተበጽሐ ስምምዕ፡ ስሙ ደኣ ኣይጠቐስ እምበር፡ ህግደፍ ካብ ትግራይ ይውጻእ ኢሉ ስለ ዝኣመነ “ምፍታሕ ከበድቲ ብረት ሓይልታት ትግራይ ዝትግበር፡ ናይ ወጻኢ ሓይልታትን ብዘይካ ናይ ኢትዮጵያ ፈደራላዊ መከላኸሊ ሓይሊ፡ ኣብቲ ቦታ ዘለዉ ኩሎም ዕጡቓትን ምስወጹ እዩ ዝትግበር” ኢሉ ከቲሙ። እቲ ናይ ወጻኢ ሓይሊ ተባሂሉ ዘሎ ብዘይውልውል ህግደፍ እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ነዚ ንህግደፍ ዝቐጽዕ ስምምዕ ኢትዮጵያን ትግራይን፡ ንህዝቢ ትግራይ ኢሉ ዘይኮነ፡ ንገዛእ ርእሱ ክብል እዩ ክድግፎ ዝግበኦ።
ሎሚ ተግባር ህግደፍ ንኤርትራ፡ ትግራይን ኢትዮጵያን ጥራይ ዘይኮነ፡ ንዞባዊ ርግኣት እውን ሓደገኛ ምዃኑ ተነጺሩ እዩ። ብሓፈሻ ምዕራባዊ ዓለም፡ ብፍላይ ከኣ፡ ፖለቲከኛታት፡ ኣባላት ሓጋጊ ኣካል፡ ሰነተራትን ዲፕሎማትን ኣሜሪካ መዓልታዊ ብዝበሃል ምስ ጉዳይ ኢትዮጵያ ኣጐዝጒዞም ንህግደፍ ዝግስጽን ዘጠንቅቕን መግለጽታት የውጽኡ ኣለዉ። ብልጽግና እውን ጉዕዞ ምስ ህግደፍ ዘየዋጽእ ምዃኑ ተገንዚቡ ብረቂቕ ጥበብ “ሕማቕ ሰላምን ጽቡቕ ውግእን የለን” ብዝብል፡ ካብቲ ህውከተኛ መንገዲ ህግደፍ ኢዱ ይስሕብ ከም ዘሎ ባዕሉ ዝዛረብ ምልክታት ንዕዘብ ኣለና። ጉጅለ ህግደፍ ግና ካብቲ ኣትይዎ ዘሎ ኣዕናዊ መንገዲ ንድሕሪት ኣብ ዘይምለሰሉ ደረጃ ስለ ዝበጸሐ፡ ኩነታቱ መዚኑ ካልእ ዝሓሸ መንገዲ ደሓን ክቕይስ እትጽበዮ ኣይኮነን።
ጉጅለ ህግደፍ ምስ ብልጽግናን ገለ ሎሚ ጠጠው ኢሎም ክሓስቡ ዝጀመሩ ናይቲ ውግእ ኣስነቕትን ኣዕጠቕትን ኣካላትን ኮይኑ ዝኣጐዶ ውግእ ንድሕሪት ንከይምለስ፡ ነቲ ንዓኡ ብዘግለለ ግና ውጽኢቱ ሕርሕራይ ገይሩ ዘላትሞ መስርሕ ሰላም ኢትዮጵያን ትግራይን ካብ ምዕንቃፍ ንድሕሪት ከምዘይብል ዘማትእ ኣይኮነን። እዚ እንተዘይተዓዊትሉ ድማ “ሕጂኸ ምስ መን፡ ኣንጻር መንከ? ዝብል ሕቶ ከም ዝምህዝ ርዱእ እዩ። ድሮኳ ናይ ቀደም መሓዙቱ ኢትዮጵያዊ ጉጅለታት፡ በዓል ጉንበት-7ን ግንባር ሓርበኛታትን ዝኣረገ መዛግብቲ ብምግንጻል፡ ምስ ዕጡቕ ጉጅለ ፋኖ ኣምሓራን ዲሞክራስያዊ ምንቅስቓስ ሓርነት ትግራይ (ደምሕት)ን “ምስውስው ክብል ጀሚሩ” ይበሃል። ዕድሚኡ እንተዘይሓጺሩ ድማ እቲ መከራ ከም ኤርትራ፡ ንኢትዮጵያ እውን ከምቲ “ምስ ዓጋም ዝተጸገዐት ቆልቋልሲ ክትነብዕ ትነብር” ዝበሃል፡ ሰላማ ብሰንኪ ህግደፍን ንሱ ዘታልሎምን ናይ ምዝራጉ ዕድል ክፉት እዩ።
ኣብ ከባቢና፡ ምጅማር ውግእ ኤርትራን ኢትዮጵያን 1998-2000ን ምኽታም ውዕል ኣልጀርስን፡ ድሕሪ ናይ 20 ዓመታት “ኣይውግእ ኣይሰላም”፡ ኣብ መንጎ ኢሳያስ ኣፈወርቅ ዝመርሖ ምምሕዳር ህግደፍን ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ዝመርሖ መንግስቲ ኢትዮጵያን ዝምድና ምፍጣሩን ካላኦት ዓበይቲ ናይ መቐይሮ መድረኻትን ደምበ ተቓውሞ ኤርትራ ኣይተጠቕመሎምን። እነሆ ሎሚ ድማ ህግደፍ ብዝለዐለ ደረጃ ዝተዋሰኣሉ፡ ንዓለም ዘስደመመ ኣዝዩ ከቢድ ዕንወት ዘውረደ ውግእ ኢትዮጵያን ትግራይን፡ ኣብ ቅድሚኡኳ ሓያል ኣብ ግብሪ ናይ ምውዓል ብደሆ ዝጽበዮ እንተኾነ፡ ብሰላም ናይ ምፍታሕ ኣቕጣጫ ናብ ዝሓዘሉ ሓድሽ ምዕራፍ ይኣቱ ኣሎ። ካብ ናይ ክሳብ ሕጂ ተመኩሮና ነቶም ሓደስቲ መድረኻት ህግደፍ እዩ ኣርዑት መግዛእቱ ከም መደልደሊ ክጥቀመሎም ጸኒሑ። ሎሚኸ ነዚ ሓድሽ ምዕራፍ ህግደፍ ድዩ ከም መንጠሪ ናብ ካልእ መልክዕ ጭቆና ክጥቀመሉ? ወይስ ኤርትራዊ ሓይልታት ለውጢ ኢና፡ ካብ ዝደቀስናዮ ተበራቢርና፡ ካብ ዝተረሓሓቕናዮ ተቐራሪብና፡ ኣብ ገዛእ ጉዳይና መሪሕ ግደ ክንጻወት ከም ዝግበና ተረዲናን ናይ ሓባር ቀዳምነትና ኣነጺርናን ነዚ መድረኽ ናብ ረብሓ ህዝብና ከነውዕሎ? ብጽሞና ንሕሰበሉ። እዚ ምስዘይንገብር ግና፡ እቲ ናብ ካለኦት ኣጻብዕትኻ ምቕሳር፣ ናባና’ውን ከም ዝምለስ ንገንዘብ።
ርእሰ ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ጉጅለ ህግደፍ ካብ ምፍጣሩ ጀሚሩ፡ ንኤርትራን ህዝባን ሓደገኛ እዩ። ግብራዊ ኣፍራሲ ተግባራቱ ድማ መስካሪ እዩ። እቲ ጉጅለ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ብተኸታታሊ ክፍጽሞ ዝጸንሐ፡ ጥልመት፡ ክሕደትን ግህሰት መሰላትን ንሓደገኛነቱ መረጋገጽቲ እዮም። ኣብዚ እዋንዚኳ ብሰንኪ ወተሃደራዊ ክተቱ ዘይምቕባሎም፡ ህግደፍ ኣብ ልዕሊ ኤርትራውያን ዜጋታት ዝወስዶ ዘሎ ግፍዓዊ ስጉምትታትን ማእሰርትን ከም ኣብነት ዝውሰድ ጨካን ተግባራቱ እዩ። ኣብቲ ቅድም: እዞም ግፍዕታት ኣብ ኤርትራ ጥራይ ተደሪቶም ዝተርፉ ዝመስሎም ወገናት ነይሮም። እንተኾነ ኣብዚ እዋንዚ እዚ ጉጅለ ብተግር ካብ ኤርትራ ሓሊፉ ዞባዊ ሓደጋ ከም ዝኾነ ንብዙሓት ነጺርሎም ኣሎ።
ህግደፍ ካብ መጀመርታኡ ሓሓሊፉ ምስ ጐረባብቲ ሃገራት ውግኣት ክጽሕትርን ጽልኢ ክዘርእን እንከሎ፡ ክልተ ዕላማታት ነይረምዎ። እቲ ሓደ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ክንዲ ናብ ውሽጣዊ ሃገራዊ ወኒኑ ዝርኢ፡ ናብ ግዳም ከም ዘማዕዱ ንምድራኹ ነይሩ። እቲ ካለኣይ ድማ ጸረ ህዝቢ ተግባራቱ ዞባዊ መልክዕ ንምትሓዝን “እቲ ጸገም ኣባና ጥራይ ኣይኮነን” ብዝብል መሰነይታ ንምርካብን ነይሩ። እቲ ጉዳይ ኣብ ርእሲኦም ዘይበጸሖም ናይ ቀረባን ርሑቕን ሓይልታት፡ ተግባራት ህግደፍ ኣብ ኤርትራ ዝድረት እምበር፡ መሊኡ ናብኣቶም ከም ዝፈስስ ይርድእዎ ኣይነበሩን። ካብዚ ነቒሎም ብንቡር ዝመርሕን ጉዳይ ህዝቢ ዝዓጦን ስርዓት መሲልዎም፡ ምስኡ ናይ ዝምድና ውዕል ዝኽትሙን ንዝተወሰነ ግዜ ዝተጠቕመሎምን ነይሮም። ድሕሪ ዝተወሰነ ግና እቲ ኣብ ኤርትራ ዝጀመረ ኩሉ ዓይነት ዓመጽን በደልን ኣብ ረርእሶም’ውን ምስ ወረደ፣ ጸጸግዖም ዝሓዙ ነይሮም። ሱዳን፡ የመንን ጅቡትን ብዓብይኡ ድማ ኢትዮጵያ ናይዚ ኣብነት እየን።
ኣብቲ መጀመርያ መድረኽ ድሕሪ ናጽነት፡ ህግደፍን ንኢትዮጵያ ዝመርሕ ዝነበረ ግንባር ኢህወደግን ጥቡቕ ዝምድና ነይርዎም። ናይዚ ግዝያዊ ጥቡቕ ዝምድና ግዳይ ዝኾኑ ኣብ ኢትዮጵያ ዝነበሩ ኤርትራውያን ተቓለስቲ ከኣ ውሑዳት ኣይኮኑን። ድሕሪ ዝተወሰነ ግዜ ግና “ክቱርያ ፍቕርስ ሕሱም ጽልኢ ይፈጥር” ከም ዝበሃል፡ እቲ ዝምድና ብዙሓት ኣብኡ ክበጽሕ እዩ ኢሎም ብዘይተጸብይዎ ሃንደበት ናብ ናይ 1998-2000 ዘስካሕክሕ ደማዊ ውግእ ተሰጋጊሩ። ክሳብ ሎሚ በሰላኡ ዘይሓወየ ዕንወትን ጽልእን ድማ ኣኸቲሉ። ህግደፍ ነቲ ኣብቲ ውግእ ዝወረደ ስዕረትን ዕንወትን፡ ዝያዳ ቂም ሒዝሉ እምበር ኣይተማህረሉን። በዚ መሰረት ድሕሪ ናይ 20 ዓመታት ኣብ ናይ “ኣይሰላም ኣይውግእ” ዝምድና ምጽናሕ፡ ኤርትራን ኢትዮጵያን ብ2018 ናብ ሓድሽ ግና ድማ ትሕዝቶኡ ዘይፍሉጥን ዘይግሉጽን ምዕራፍ ዝምድና ኣትየን። ኢሳያስ ኣፈወርቅን ኣብይ ኣሕመድን ድማ፡ ነቲ ኣይኮነንዶ ክትደግሞስ ክትዝክሮ’ውን ዘስካሕክሕ ተመኩሮ ውግእ 1998-2000 ክደግምዎ ላዕልን ታሕትን ክብሉ ጀመሩ።
ኣብ 2018 ምስ ህግደፍ ካብ ዝተዛመዱ ኢትዮጵያዊ ወገናት፡ ነቲ ህግደፍ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ከውርዶ ዝጸንሐ ርኡይ በደላት ስለ ዘየቕለብሉ ወይ ድማ ተግባራት ዲክታተር ኢሳያስ ኣብ ኤርትራ ተደሪቱ ዝተርፍ እምበር ናብ ዝረገጾ መሬት ከም ዝልሕም ገይሮም ስለ ዘይተረድእዎ ኣጣቒዐምሉ። ብሄር ኣምሓራን ገለ ተቓወምቲ ኮይኖም ኣንጻር ኢህወደግ ኣብ ኤርትራ ዝነበሩ ውድባትን ናይቲ ግርህነት ግዳይ ዝኾኑ እዮም። ብኣንጻሩ ነቲ ህግደፍ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ከውርዶ ዝጸንሐ በደላት ተረዲኦምን ህግደፍ ንህዝቢ ኤርትራ ዘይጠቐመ፡ ንህዝቢ ኢትዮጵያ ከምዘይኮኖ ተገንዚቦምን “ብዛዕባዚ ዘይብሱል ዝምድና ሕሳብና ንግበር” ዝበሉ ኢትዮጵያውያን ወገናት እውን ነይሮም። ብወገን ክልል ትግራይ ዝነበረ ትኩር ኣጠማምታ ናይዚ መርኣያ እዩ።
ሓደገኛነት ህግደፍ፡ ኣብ ኤርትራ መሊኡ ፈሲሱ ኣብ ጐረባብቲ ዝድረት ዘይኮነ፡ ኪነኡ ክሳብ ሶማልያን ካለኦት ዞባውያንን መልከዓቱ እናቐያየረ ዝምጠጥ እዩ። ክሳብ ሎሚ ዘይጠዓየ ዝምድናኡ ምስ ኢጋድ ንኣብነት ዝጥቀስ እዩ። እዚ እዩ ድማ ንሓደገኛነት ጉጅለ ህግደፍ ዞባዊ መልክዕ ዘትሕዞ። ወዮም ንናቶም ሕዱር ህርፋን፡ ብናይ ኢሳያስ ኣፈወርቂ “ሓደ ህዝቢ ኢና፡ ኣይከሰርናን፡ ሰላሳ ዓመታት ትርጉም ኣብ ዘየብሉ ኣባኺና፡ ዶክተር ኣብይ ኣሕመድ ክመርሕና እዩ” ብዝብሉ ሓረጋት ተሃራሪፎም በቲ ግጉይ መንገዲ ነዊሕ ተጓዒዞም እዮም። ክንድቲ ዝኸድዎ ርሕቀት ከኣ ጉዳዮም ኣብ ሓደጋ ወዲቑን ተሓላሊኹን። ኣብቲ ክካየድ ዝጸንሐ ውግእ ኢትዮጵያ-ትግራይ ጥራይ ዘይኮነ፡ መስርሕ ሰላሞም’ውን ክሳብ ክንደይ ብሰንኪቲ ሓደገኛ ውዲት ህግደፍ ክተሓላለኽ ከም ዝኽእል ምርዳኡ ዘጸግም ኣይኮነን።
ህግደፍ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ኢዱ ኣእትዩ ነቲ ኩነታት ዞባዊ መልክዕ ንምትሓዙ ኣገዲዱኒ ካብ ዝብሎም ምኽንያታት ሓደ ምውሓስ ልኡላውነት ኤርትራ እዩ። እንተኾነ ኣብዚ እዋንዚ ኮነ ኢሎም ርእዮም ከምዘይረኣዩ ክኾኑ ንዝደለዩ ውሑዳት ዕዉራት ደገፍቲ ህግደፍ እንተዘይኮይኑ፡ በዚ ዘይርትዓዊ ምኽንያት ንማንም ርትዓዊ ኣተሓሳስባ ዝውንን ከእምን ኣይክእልን እዩ። ምኽንያቱ ምዕቃብ ልኡላውነትን ህግደፍ ዝኸዶ ዘሎ ዘይሓላፍነታዊ ዕንደራን ፈጺሞም ዝዛመዱ ኣይኮኑን። ምናልባት ነቲ ኣብ ፈቐዶ ኣዳራሻት ኢትዮጵያ ባዕሉ ተጠሊዑ ዝበሎን፡ ዝተፈላለዩ ወገናት ህርፋን ዓባይ ኢትዮጵያ ከም ዘለዎ ዘመልክት ዘቕርብዎ ዘለዉ ታሪኽ ጠቀስ ምስክርነትን፡ እቲ ቀንዲ ንኢሳያስ ዝህውጾ ዘሎ፡ ኤርትራ ንኢሳቶስ ምስ ኢትዮጵያ ደሚሩ ኣስታት 126 ሚልዮን ህዝቢ ዘለዋ ዓባይ ሃገር ኢትዮጵያ ናይ ምምራሕ ሕልሚ ከይህልዎ ግምት ዝወሃቦ እዩ።
ኢሳያስ ክሳብ ሎሚ ኣዘራራብን ዘይግሉጽን ኮይኑ ዘሎ ኣብ ውግእ ኢትዮጵያ ኢድ ምእታዉ ከይኣኽሎ፡ ኣብዚ ሎሚ እዋን ኣብ መስርሕ ሰላም ኢትዮጵያውያን ክልል ትግራይን ብቐጥታ ይኹን ብተዘዋዋሪ ኣሉታዊ ታራ ይጻወት ምህላዉ ዞባዊ ሓደገኛነቱ ዘርኢ እዩ። ኣብ ጉዳይ ሩሲያን ዩክረይንን ኣንጻር ውጹዓት ዩኩረናውያን ምስላፉ እውን ምስዚ ደሚርካ ዝረአ እዩ። ቤት ጽሕፈት ወጻኢ ጉዳይ ሕቡራት መንግስታት ኣሚሪካ ኣብዚ ቀረባ መዓልታት ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ “ኣብ ልዕሊ ኤርትራ ዝውሰድ ስጉምቲ ብዞባዊ ረብሓ ኣሜሪካ ዝቃነ እዩ” ዝበሎ’ውን መልእኽቱ ረዚን እዩ።
ስለዚ ጉጅለ ህግደፍ ኣብዚ እዋንዚ ጸላኢ ህዝቢ ኤርትራ ካብ ምዃን ሓሊፉ፡ ዘባዊ ሓደጋ’ውን እዩ። ንምውጋዱ ዝግበር ቃልሲ ድማ ዞባዊ ባህሪ ከም ዝህልዎ’ውን ርዱእ እዩ። እቲ መሪሕ ግደ ናትና ናይ ኤርትራውያን ምዃኑ ግና ኣይንዘንግዕ።
ኣብ መንጎ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ክልላዊ መንግስቲ ትግራይን ብሕፈሻ ፖለቲካዊ ምስሕሓብ ካብ ዘጋጥም፡ ብፍላይ ድማ እቲ ምስሕሓብ ናብ ደማዊ ውግእ ምስ ተሰጋገረ፡ ኤርትራውያን ብዛዕባኡ ክንመያየጥን መርገጻትና ኣብቲ ጉዳይ ክንገልጽ ጸኒሕና ኢና። ክሳብ ክንድዚ ከም ኣጀንዳና ክንሕዞ ዘገደደና ከም ጐረቤት ስለ ዝጸልወና ጥራይ ዘይኮነ፡ ብሰንኪ ህግደፍ ኤርትራውያን መንእሰያት ኣብ ዘይጉዳዮም ኣትዮም ዝረገፍሉ ስለ ዝኾነን ህግደፍ ኣብ ዝኣተዎ ኣቲና ተግባራቱ ከነቃልዕ ናይ ግድን ስለ ዝኾነን ኢና።
ናይ ህግደፍ ኣብ ዘይጉዳዩ ኣብ ውግእ ኢትዮጵያ-ትግራይ ምእታዉ፡ ኤርትራውያን ብፍላይ ኣብ ዲያስፖራ ኣብ ኣመዛዝናኡ ክፈላልየና ከም ዝጸነሐ ንኹልና ብሩህ እዩ። ኣብ መንጎ እቶም፡ በቲ ሓደ ወገን “ትግራይ ትስዕር” በቲ ካልእ ወገን ድማ “ምስ ሰራዊትና” ክጭርሑ ዝጸንሑን ጌና ዘለዉን ዝተራእየ ምውጣጥ ቀሊል ግምት ዝወሃቦ ኣይኮነን። ኣብ’ቲ “ብዘይካ ናተይ ካልእ ቅኑዕ ምርጫ የለን” ክብል ዝጸነሓ ናይ ብዙሓት ፖለቲካዊ ኣሰላልፋ ዝቐየረ ናይ ኣተሓሳስባ ምውጣጥ እንፈልጦ እዩ። እዚ ናይ ፕሪቶርያ ናይ ሰላም ስምምዕከ ኣብ ኤርትራውያን ሓድሽ ኣሰላልፋዶ የምጽእ ኣየምጽእን ድማ ኣብ መጻኢ እንርእዮ እዩ፡ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ካብ ሳልሳይ ጠቕላላ ጉባአኡ ጀሚሩ ኣብ ዝተፈላለየ መድረኻቱ ዘንጸባረቖም ሓሳባትን ብዝተፈላለዩ ትካላቱ ብዘመሓላለፎ ውሳነታትን እቲ መፍትሒ ኣብቲ ጫፋት ከምዘየለ ተገንዚቡ ብኣጋኡ ሰላማዊ መፍትሒ ኣሚቱ እዩ።
እቲ ውግእ ምስ ጀመረ ከይደንጐየ፡ ብደረጃ ማእከላይ ባይቶኡ “ናይ ዶር. ኣቢዪን ኢሳያስን ሽርክነት ውግእ ኣብ ልዕሊ ህዝብን መንግስትን ትግራይ ንዅንን። ኣብ ውሽጢ ኢትዮጵያ ተኸሲቱ ዘሎ ውግእ መበገሲኡ ቅዋማውን ፖለቲካውን ስለዝዀነ፡ ፖለቲካዊ ፍታሕ ክግበረሉ ንጽውዕ: ብዝተፈላለዩ ኣህጉራውን ዞባውን ትካላት፡ መንግስታት፡ ሃይማኖታዊ ትካላትን ተጣበቕቲ ሰብኣዊ መሰል ዝዀና ማሕበራትን፡ ነዚ ውግእ ጠጠው ንምባል ዘቕርብዎ ዘለዉ ጻውዒት ሰላም እናደገፍና፣ ብፍላይ ድማ፡ እዚ ሕጂ ውድብ ሓድነት ኣፍሪቃ ወሲዱዎ ዘሎ ናይ ዕርቂ ተበግሶ ኩሎም ወገናት ክቕበሉዎ ነማሕጽን። ኣብ ክሊ’ዚ ምዕባሌታት ውግእ ተፈጢሩ ንዘሎ ኩነታት ስደትን ምዝንባልን፡ ኣህጉራዊ ማሕበረሰብ ዕቱብ ኣቓልቦ ክህበሉ፡ ንኹሎም ስደተኛታት ዝምልከት ሓልዮትን ሰብኣዊ ረድኤትን ድማ ከበርክት ማእከላይ ባይቶ ምሕጽንታኡ የቕርብ።” ዝበሎ ምስዚ ሎሚ ኣብ ደቡብ ኣፍሪቃ ከተማ ፕሪቶርያ፡ መንግስቲ ኢትዮጵያን ክልል ትግራይን በጺሖሞ ዘለዉ ስምምዕ ሰላም ኣገናዚብካ ክረአ እንከሎ፡ ክሳብ ክንደይ ኣርሒቑ ዝጠመተ ርትዓዊ ርኢቶ ከም ዝነበረ ምርዳኡ ኣየጸግምን። ሽዑኳ ከምቲ ዝድለ ሰማዒ እንተዘይነበሮ፡ ሎሚ ናብኡ ምምላሶም ምሉእ ዳኣ ይግበሮ እምበር፡ ዘሓጉስን ዝድገፍን እዩ።
ብዛዕባቲ ተበጺሑ ዘሎ ስምምዕ ሰላም ኣፍካ መሊእካ ንምዝራብ ናይቶም ብቐጥታ ዝምልከቶም ሰብ ጉዳይ ዝርዝር መብርሂታት ምጽባይ ዘድልዮ እዩ። ብውሕዱ ግና “ንወያነ ካብ ገጽ ምድሪ ምጥፋእ” ዝብል ጭረሖ ኣምሪሑ፡ ምስ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ተዓራሪኹ፡ ናብ ፖለቲካዊ ማዕበል ኢትዮጵያ ኢዱ ሰዲዱ ኣብ ውግእ መንእሰያት ኤርትራ ዘወደአ ህግደፍ ቀዳማይ ተሰዓሪ ምዃኑ ርኡይ እዩ። ምኽንያቱ ወያነ ቅድም ብውግእ ደሓር ብስምምዕ ሰላም ህልውናኡ ስለ ዘውሓሰ። ኣብቲ ኢሳያስ እንተተኻኢሉ ከይካየድ፡ እንተተኻይዱ ድማ በዓል ጉዳይ ኮይኑ ኣትዩ ከምክኖ ከንባህቖሉ ዝጸንሐ ዘተን ስምምዕን፡ ስም ኤርትራ ዘይምጥቃሱ፡ ናይ ህግደፍ ክብደትን ተፈራሕነትን ዘርኢ ኣይኮነን። ኣብ ዘይጉዳዩ ኣትዩ ዝጸንሐ ዘራጊቶ ምዃኑ ከም ዝተመዝነ ዘርኢ እዩ። ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ “ወያነ ክሳብ እትጠፍእ ንዋጋእ” ዝብል ሃላሊ ምኽሪ ኢሳያስ ዘየዋጸኦ ምዃኑ ፈሊጡ፡ ዘዋጸኦ መንገዲ ዘተን ሰላምን ምምራጹ እውን ካልእ ህግደፍ ከም ዝተሳዕረ ዘርኢ መረዳእታ እዩ። በቲ ስምምዕ መሰረት መንግስቲ ኢትዮጵያ ኣብ ዶብ ኤርትራን ኢትዮጵያን ሓላው ዶብ ሰራዊቱ ምስ ኣስፈረኸ፡ ህግደፍ ክሳብ ክንደይ ኣብ ዘይጉዳዩ ኣትዩ ከም ዝጸንሐ ይርደኦዶ ይኸውን?፡ ከምዛ ሓጻር ጣፍዶ ምሉቕ ኢሉ ይወጽእ ወይ ኣንጻርቶም ከእንግዶም ዝጸንሐ ሰራዊት ፈደራል ይዋጋእ ክረአ እዩ። መሓዙቱ ፋኖ ግና በቲ ስምምዕ ከምኡ ቆዘምቲ ምዃኖም ምልክታት የርእዩ ኣለዉ። እቲ ሓቁ እምበኣር “ክረኣያ ክብላስ ይእረያ” እዩ።
ክልቲኦም ኢትዮጵያውያን ወገናት ናብቲ ዘተ ክኣትዉ እንከለዉ፡ ሒዘሞ ዝቐረቡ ርኢቶታት ዝተረሓሓቐ ምንባሩ ዝተዓዘብናዮ እዩ። እቲ ዝኸተምዎ ስምምዕ ግና ንናይ ሓዲኦም ርኢቶ ጥራይ ዘንጸባርቕ ዘይኮነ፡ ካብ ክልቲኡ ወገን ዝተወስደ መዋጸኦ ምዃኑ ፍሉጥ እዩ። ምኽንያቱ ምዝታይ ማለት እንካን ሃባን ሰለ ዝኾነ። ምስዚ ኩሉ ብክልቲኦም ወገናት ሰለምንታይ ናትና ርኢቶ ምሉእ ብምሉእ ኣብቲ ስምምዕ ተቐባልነት ኣይረኸበን ዝመንቀሊኡ ተቓውሞ ከም ዘጋጥሞም ዝጽበይዎ እዩ። ስለዚ ካብቲ ኣብ ስምምዕ ንምብጻሕ ዝኸፈልዎ ዋጋ ዘይንእስ፡ ተቐቢሉ ዘተግብር ባይታ ንምፍጣርን ውሑስን ቀጻልን ሰላም ንምርግጋጽን ካብ ምምካት ሸርሕታት ህግደፍ ጀሚርካ ዝጽበዮም ሓያል ብደሆታት ከም ዝህሉ ምልክታት ይቕልቀል ኣሎ።
በቲ ተበጺሑ ዘሎ ስምምዕ እገለ ከሰበ እገለ ከሰረ ዝብሉ ክርከቡ ይኽእሉ ኢዮም። እቲ በዚ ውግእዚ እናሞተን እናተቐንዘወን ዝመጸ ህዝቢ ቀንዲ ተረባሒ ናይዚ ስምምዕ ክኸውን እዩ። በዚ መንጽር ብልኡላውነት ኤርትራ እናተመጻደቐ ልኡላውነት ካለኦት ምድፋር ከም ሓላል ዝወስድ ህግደፍ ምስቶም ኣስኪርዎም ዝጸንሐ ኣካላት ከምቲ ኣቐዲሙ ዝተጠቕሰ ከሳራይ እዩ። እቶም ተዛትዮም ኣብ ስምምዕ ዝበጽሑ ወገናት ግና ብሚእታዊት ሓሲብካ እገለ ክንድዚ ከሲቡ እገለ ድማ ክንድዚ ከሲሩ ዝበሃሃሉ ዘይኮኑ፡ ብውሕዱ ዋላ ንሓንቲ ማዓልቲ ትኹን ህይወት ወገናቶም ካብ ህልቂት ብምድሓኖም ከሰብቲ እዮም። ማእከላይ ነጥቢ ስምምዖም ሕገመንግስቶም ምዃኑ ብምግንዛብ፡ ኣብቲ ክኾነሎም ክምነይዎ ዝጸንሑ ዘይኮነ፡ ኣብቲ ክኸውን ዝግበኦ እዮም ተሰማሚዖም ዘለዉ። ኣብ ከምዚ ኩነታት ክልተ ዓይኒ ምርኣይ ኣይቅኑዕን እዩ። ምስዚ ኩሉ እቲ ጉዳይ፡ ቀንዲ ዋኒን ኢትዮጵያውያን እዩ። ኤርትራውያን ድማ ቀዳምነትና ኣጽኒዕና ዋኒንና ንግበር።
ህዝቢ ትግራይ ንኹሉ ዘጋጠሞ ሞት፡ ምምዝባል፡ ጥሜትን ብኩራት መሰረታዊ ነገራትን ተጻዊሩ ስኑ ነኺሱ ፈልከት ከይበለ ኣብ ጐኒ ደቁ ኮይኑ ዘርኣዮ ጽንዓትን መኸተን ኣብዚ ስምምዕ ንምብጻሕ ኣስተዋጸኦኡ ልዑል ሰለ ዝኾነ፡ ህዝቢ ኤርትራ’ውን ጥልመትን ብደዐን ህግደፍ ንምስባር ክመሃረሉ ዝግበኦ ተመኩሮ እዩ። ኤርትራውያን ሓይልታት ለውጢ እውን ካብዚ ጌና ኣብ መስርሕ ምትግባር ብደሆታት ዝጽበዮ ስምምዕ ሰላም ኢትዮጵያውያን፡ ንመሃሮ ሕድገትን ምጽውዋርን ከም ዝህሉ ፍሉጥ እዩ። ስለዚ ኣብ ደውታ ኣትዩ ዝጸንሐ መስርሕ ምፍጣር ናይ ሓባር መድረኽ፡ ኣበራቢርና ናብ ግብራዊ ስራሕ ንእቶ። እንተ’ቲ “ቀጻሊ ሰላም ብዘተ’ምበር፡ ብወግእ ኣይረጋገጽን” ዝብል ሓሳብ ህያው እዩ።
