http://ascenteq.com/project/epdp

ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ

ቃልስና ኣንጻር ወጽዓ ህግደፍ ውረድ ደይብ ዝበዝሖ፡ ናይ ክብ ለጠቕ ጉዕዞ ምዃኑ ንኹላትና ብሩህ እዩ። እቲ ክብ ለጠቕ ዝፍጠር፡ ዋላኳ እቲ ወጽዓ ሓንሳብ ምስ ጀመረ ብዘይምምሕያሽ ቀጻሊ እንተኾነ፡ ብሰንኪ ናይቲ ኣንጻርዚ ወጽዓ ዝካየድ ቃልሲ ብግቡእ ዘይምምሕዳሩ እዩ። ብዘይካዚ ኣካይዳ ህግደፍ ምስቲ ሓቀኛ መንነቱ ከይፍለጥ ዘካይዶ ኣተሓባባእ፡ ህዝቢ ብዛዕባቲ ወጽዓ ሓደ ዓይነት ግንዛበ ንክሕዝ ዝሓተቶ ጻዕርን ግዜን ቀሊል ኣይነበረን። ኣብዚ እዋንዚ ግና በቲ ሓደ ወገን ህግደፍ ክዋሰኣሉ ዝጸንሐ መድረኽ እንዳጸበበ፡ በቲ ካልእ ወገን ከኣ እቲ ኣንጻር ህግደፍ ዝቃለስ ኣካል ዝዋሰኣሉ ደንበ መመሊሱ እንዳሃብተመ ይኸይድ ከም ዘሎ ንዕዘብ ኣለና።

ብዙሕ ካብ ህዝቢ ኤርትራ፡ ህግደፍ ዝመረጾ መንገዲ ናይ ደሓን ከምዘይኮነ ካብ ዝርዳእ ነዊሕ ግዜ ኮይኑ እዩ። እቲ ብተግባር ኣንጻርዚ ወጽዓዚ ዝገጥም ግና ክሳብዚ ቀረባ ግዜ ውሑድ ከም ዝነበረ ፍሉጥ እዩ። እቲ ቀንዲ ክሃሲ ዝጸንሐ ግና ዋሕዱ ዘይኮነ ዘይስጡም ኣካይድኡ እዩ። እቲ ወጽዓ ህግደፍ እንዳተረደአ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ልዕሊኡ እውን እንዳ ወረደ፡ ኣግሂዱ ኣንጻርቲ ወጽዓ ዘይቃለስ ወገን ናይ ብዙሓት መዛረቢ ኮይኑ ከም ዝጸንሐ ፍሉጥ እዩ። ናይዚ ስቕታ ቀንዲ መግለጺ ከኣ ኣብ ውሱን ናብ ህግደፍ ኣይበጽሕን እዩ እትብሎ ክሊ ኣብ ልዕሊ እቲ ጉጅለ እንዳማረርካ ብግሉጽ ግና እምነትካ ምሕባእ ካብቲ ከጋጥም ዝጸንሐ እዩ። ከምዚ ስለ ዝኾነ እዩ ከኣ እቲ ነቲ ስርዓት ብግሉጽ ዝቃወምን ዝድግፍን ውሑድ ኮይኑ፡ እቲ ስቕታ ዝመረጸ እሞ ከም ዝረገአ ማይ ክምሰል ዝጸንሐ ኣካል ህዝቢ ኤርትራ ይበዝሕ እንዳተባህለ ክግለጽ ዝጸንሐ።

ብዙሕ ካብ ህዝቢ ኤርትራ ነቲ ወጽዓን በደልን እንዳረኣዮን እንዳሰምዖን ኣግሂዱ ናይ ዘይምቅላሱ ምስጢር ምርዳእ ኣጸጋምን ሕቶ ዘልዕልን ኮይኑ ከም ዝጸንሐ ኩልና እንፈልጦ እዩ። ከምቲ ኩልና እንርደኦ በቲ ሓደ ወገን ንህዝብን ሃገርን በቲ ካልእ ወገን ከኣ ነቲ ሓላፊ ስርዓት ህግደፍ ኣጣቢቕካ ምርኣይን ነቲ ስርዓት ምትንካፍ ማለት ንህዝብን ሃገርን ምጉዳእ ጌርካ ምውሳድ ሓደ ካብቲ ጠንቅታት ኮይኑ ጸኒሑ እዩ። ምናልባት እውን ህግደፍ ግዜ እንተተዋሂብዎ ናብ ልቡ ተመሊሱ ናይ ጭቆና ኣእዳዉ ክእርንብ ይኽእል እዩ ዝብል ዘይትግበር ተስፋ እውን ካልእ ምኽንያት ኮይኑ ጸኒሑ እዩ። ካብዚ ሓሊፉ ምናልባት ንህግደፍ ምትንካፍ ካብዚ ዘለናዮ ናብ ካልእ ዝኸፈአ ኩነታት ከይወስደና ዝብል ስግኣት እውን ዕድመ ህግደፍ ኣብ ምንዋሕ ጠንቂ ኮይኑ ጸኒሑ እዩ። ህግደፍ ብወገኑ ነዚ ናይ ህዝብና ኣብ ዘይግዜኡን ዘይቦታኡን ዝሓደረ ሓልዮት ሻቕሎትን መዝሚዙ እንዳፈራርሐ በቲ ዝጀመሮ ወጽዓ ቀጺሉ ጥራይ ዘይኮነ ናብ ዝኸፈአ ሓደገኛነት ዓሪጉ።

ኣብዚ እዋንዚ ግና ህግደፍ ከምቲ “ኣደስ ትሓብእ እሞ፡ ሓበላ ዓይንስ ኣይትሓብእን” ዝበሃል እነሆ ብዙሓት ካብቶም ዝዕዘቡ ዝነበሩ ኤርትራውያን ጥራይ ዘይኮኑ፡ ካብቶም ሴፎም መሊሖም ክድግፍዎን ክድብልሉን   ዝጸሑ ከይተረፉ ብውልቂ ይኹን ብእኩብ “ሕጅስ ብህዝቢ ምሽክዕላልን ከቢድ ዋጋ ብዝተኸፍሎ ልኡላውነት ሃገር ምጥላዕን ይኣክል” ዝብል ቃሎም ከስምዑን ናይ ለውጢ ዝርዝር ጠለባቶም ከቕርቡን ጀሚሮም ኣለዉ። “ቅዋም ይተግበር፡  ናይ ፖለቲካን ናይ ሕልናን እሱራት ይፈትሑ፡ ሃገራዊ ኣገልግሎት ናይ ግዜ ገደብ  ይገበረሉ፡ ምምልካት ዶብ ምስ ኢትዮጵያ ኣብ ባይታ ብዘይወዓል ሕደር ይተግበር፡ ምስ ኢትዮጵያ ዝግበር ዘሎ ውዕላትን ስምምዓትን ንህዝቢ ይተሓበር“ ዝብሉ ከኣ ካብቲ ጠለባት ንኣብነት ዝጥቀሱ እዮም። እዚ ዘመልክቶ ከኣ፡ ዕግበት ኣብ ሓደ ጉዳይ ኩልኻ ኣብ ሓደ ግዜ እትበጽሖ ዘይኮነስ፡ ግዜኡ ሓልዩ መምስ በሰለ ዘረጋገጽ ምዃኑ እዩ። ኣብቲ ናይ ቅድሚ ሕጂ ቃልስና ምእንቲ ናጽነት ኤርትራ ኣሰላልፋና እውን ከምኡ እዩ ነይሩ። እቲ ሓደ ይመርሕ እቲ ካልእ ከኣ ይስዕብ። እቲ መስርሕ ከኣ ክሳብ ዓወት ይቕጽል። ስለዚ እቲ ኣብቲ ናይ ለውጢ ቃልሲ ዝጸንሐ፡ ነዚ ሕጂ ንደንበ ህግደፍ ዝርሕርሕ ዘሎ ኣካል ኣእዳዉ ዘርጊሑ ናይ ምቕባሉ ሓላፍነት ኣለዎ። እቲ ናብ ናይ ለውጢ ቃልሲ ኣንጻር ህግደፍ ዝጽንበር ዘሎ ወገን ከኣ ነቲ ተነጺፉ ዘሎ ናይ ቃልሲ ባይታ ኣንጻር ህግደፍ ግቡእ ኣፍልጦ ሂብካ ዝያዳ ናይ ምብራኹ ሓላፍነት ኣለዎ። እዚ ምንባብን ሓቢርካ ምውፋርን ኣብ ሓጺር ግዜ ዕድመ ህግደፍ ከምዘሓጽር ርዱእ እዩ። እዚ ኣገባብ ምኽታል እዩ ከኣ ነቲ ወትሩ ካብ ምፍልላይና ክዕንገል ዝጸንሐ ህግደፍ ዕድል ዝኸልኦ።

ወጽዓ ህግደፍ ከም ናይ ኩሎም ቅድሚኡ ዝነበሩ ወጻዕቲ፡ ሓደ እዋን ከምዘብቅዕ ፍሉጥ እዩ። “መዓስ?” ዝብል ግና ብናትና ናይቶም ናይ ለውጢ ሓይልታት ዝውሰን እዩ። ህግደፍ ትልኽ ዝብል ዘሎ ክነብር ኢሉ ዘይኮነስ ዕድመ ንምንዋሕ እዩ። ንሕና እንቃለስ ዘለና እውን ህግደፍ ምውዳቑ ከምዘይተርፍ እናተረዳእና፡ ውድቀቱ ንምቅልጣፍ እዩ። ስለዚ ዕድመ ህግደፍ ብናቱ ሕሳብ ዘይኮነ፡ ብናትና ብርታዐ እዩ ክውሰን ዝግበኦ። ዕድመ ህግደፍ እንተነወሐ ብናቱ ብርታዐን ውዲትን ዘይኮነ፡ ኣብ ናትና ድኽመት ዝምርኮስ እዩ። ኣብ ናይ ክሳብ ሕጂ ጉዕዞና ዝረኸብናዮ ዕድላት ብግቡእ ብዘይምጥቃምና ዘይምኽኑይ ግዜ ከም ዝበላዕና ክንእመን ይግበኣና። ንመጻኢ ከኣ ካብኡ ክንመሃር ናይ ግድን እዩ። ሓደ ጉዳይ ስለ ዝደለኻዮ ጥራይ ዝውዳእ ኣይኮነን። በሲሉ ዝውደኣሉ ግቡእ ግዜ የድልዮ። ግቡእ ግዜ ዘይምሃብ ከምቲ “ተሃዊኸን ይደፍአኦሞ ተመሊሰን ይኣርይኦ” ዝበሃል ዘኽፍሎ ዋጋ ስለ ዝህልዎ። ብኣንጻሩ ብጉልባብ “ግቡእ ግዜ ምሃብ” ዘይተደላይ ምድንጓያት ምፍጣር ከኣ ናቱ ሓደጋ ከምዘለዎ ካብ ናይ ክሳብ ሕጂ ተመኩሮና እንመሃሮ እዩ። ስለዚ ኢና ከኣ ዘይተደላይ ምድንጓያት ንዘይምፍጣር “ግዜ እንከለና፡ ግዜ ኣይንጸበ” እንብል።

ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ

ሓድሽ ዓመት 2019 ካብ እንቕበል ድሮ ሓደ ወርሒ ሓሊፉ ኣሎ። እዛ ተረኪብናያ ዘለና ሓዳስ ዓመት ምስተን ቅድሚኣ ዝነበራ ዓመታት ክትወዳደር እንከላ ንዓና ንኤርትራውያን ተስፋታትን ስግኣታትን ዝሓቖፈት እያ። እቲ ተስፋታት ካብ ዝግለጸሉ ምኽንያታት ሓደ ህግደፍ ናይ ንለውጢ ማዕጾ መመሊሱ ንምዕጻው ዝጥቀመሉ ዝነበረ መሕብእታት ዝተቓለዓሉ ምዃኑ እዩ። እንተኾነ ህግደፍ ዝኾነ እንተኾነ ካብቲ ሒዝዎ ዘሎ ናይ ጥፍኣትን ካብ ሓቂ ምህዳምን መንገዲ ከይወጽእ ዝወሰነ ስለ ዝኾነ ካልእ ምስምስ ክፈጥር ከም ዝተዓጥቀ ምልክታት ይረአ ኣሎ። እዚ ከኣ ኣካል ናይቲ ኣብ ቅድሜና ዘሎ ስግኣታት እዩ።

ካብ ቀደሙ እውን ህግደፍ ለውጢ ክጻረር እንከሎ፡ ዘቕርቦ ዝነበረ ምኽንያት ኰነተ ኣይውግእ ኣይሰላም ምስ ኢትዮጵያ ኮነ እገዳ፡ ምኽኑይ ከምዘይነበረ ክንገልጽ ጸኒሕና ኢና። ምኽንያቱ ኣብ ከምዚ ኩነታት ምህላዉ ክጸልወካ እምበር ዘቤታዊ ስራሕካ ከይትሰርሕ ከምዘይዕንቅፍ ብናይ ብዙሓት ሃገራት ተመኩሮ ዝተረጋገጸ እዩ። ርሑቕ ከይከድና ኢሳይያስ ነዚ ኣቐዲሙ ዝተጠቕሰ ከም ምኽንያት ብምውሳድ ዘቤታዊ ዕዮኡ ከቋርጽ እንከሎ ኣብ ከም ናቱ ኩነታት ዝነበረት ኢትዮጵያ ግና ሕገ-መንግስቲ ኣጽዲቓን ኣተግቢራን ኣብ ነፍሲ ወከፍ 5ተ ዓመታት ሃገራዊ ምርጫ ከተካይድ ጸኒሓ እያ። ኢሳይያስ እውን ብመሰረቱ ካብ ሕገ-መንግስታውን ዲሞክራስያውን መስርሕ ስለ ዝሸፈተ እንተዘይኮኑ፡ ከምኡ ዘይገብረሉ ቅቡል ምኽንያት ኣይነበሮን ሕጂ’ውን የብሉን።

ቃልስና ኣብ ዝሓለፈ ዓመታት ልኡላውነት ኤርትራ ውሑስ ኮይኑ፡ ምእንቲ ምትካል ሕገ-መንግስታውን ዲሞክራስያውን ስርዓት ክንቃለስ ጸኒሕና። ምውሓስ ልኡላውነትና ቀንዲ መሰረት ናይቲ ምእንቲ ዲሞክራሲ ዝግበር ቃልሲ ምዃኑ እውን ብእዉጅ ከነቃልሕ ጸኒሕና። ኣብዚ እዋንዚ ግና ኢሳይያስ ሕጂኸ ካብ ለውጢ ንምህዳም እንታይ ምኽንያት ኮን የምጽእ ክበሃል ምስ ጸንሐ፡ ኣብ ኤርትራዊ ዛዕባ ዘየድመዐስ፡ ደገ-ድገ እናመዓደወ፡ ጉዳይ ከባቢ ቀይሕ ባሕርን ዞባ ምብራቕ ኣፍሪቃን ዝያዳ ኤርትራዊ ዛዕባ ከም ዘገድሶ ኮይኑ ክቐርብ ይደናደን ኣሎ። እዚ ከኣ ካልእ ናይ ስግኣት ምልከት እዩ። ኢሳይያስ ኣብ ኤርትራዊ ጉዳይ ዘየድመዐስ ኣብ ዞባውን ከባብያውን ጉዳይ ከድምዕ እዩ ማለት ግና ዘበት እዩ።

ሎሚ ኤርትራውያን ናይ ለውጢ ሓይልታት ካብቲ ዝጸናሕናዮ ናይ ቃልሲ ብርኪ ተመሊስና፡ ናይ ኤርትራ ልኡላውነት ዳግማይ ናይ ምድልዳል ቀዳማይ ሓላፍነት ኣብ ቅድሜና ተገቲሩ እነሆ። እቶም ኢሳይያስ ሓቀኛ እምነቱ ሓቢኡ ብግዝያውነት ይኣትዎ ብዝነበረ ናይ ልኡላውነት ቀንዲ ተሓላቕነት ተኣሚኖም ዝነበሩ ወገናት ሎሚ ናብ ልቦም ተመሊሶም ኣብ ስግኣትን ምድንጋርን ወዲቖም ኣለዉ። እቶም ካብ ቀደም ናይ ኢሳይያስ ናይ ሃገርነት ተሓላቒ መሲልካ ምቕራብ ዘይተዋሕጠልና ግና፡ እዚ ሓድሽ ቀልባዕብዑ ኣስደሚሙና እምበር ሓድሽ ኣይኮነናን። ኣይበልናንዶ ኣብ እንብለሉ ደረጃ ከኣ ንርከብ። ቅድሚ 6ተ ኣዋርሕ ኣቢሉ ኢሳይያስ ንናይ ኢትዮጵያ መራሒ ንሓንሳብ ከም ናይ ኤርትራ ናይ ወጻኢ ጉዳይ ሓላፊ ንሓንሳብ ድማ ከም መራሒ ናይ ኤርትራን ኢትዮጵያን ኣብ ኣደባባያት ኣፍልጦ ክህቦ እነኮሎ፡ ኣይኮነንዶ ንደገፍቱ ነቶም ካብ ቀደም እውን ቀንዲ ጉዳዩ ኤርትራዊ ዛዕባ ከምዘይነበረ ንግምት ዝነበርና እውን ደንጽዩና እዩ። ሕጂ እሞ ከኣ በዚ ዝሻደነ መራሒ ኢትዮጵያ፡  ካብ ወደብ ምጽዋዕ ክሳብ ኣዲስ ኣበባ መስመር ባቡር ዝዝርገሓሉ ኩነታት ንምጥጣሕ ምስ ሓገዝቲ ዓው ኢሉ ክዛረብ ምስ ሰማዕናዮ ናይ ኢሳይያስ ክድዓት ተጋሂዱ እዩ። እዚ ስግኣት ኮይኑ ብዙሓት ናይቲ ኢሳይያስ ዘይብቕዑነቱ ንምጉልባብ ዝጥቀመሉ ህድማ፡ ደገፍቲ ህግደፍ ከይተረፉ ከምቲ ናይ ቅድሚ ሕጂ፡ ብውሽጦም ዘይኮነስ ዓው ኢሎም ዓገብ ክብሉ ምጅማሮም ከኣ ተስፋ ዝህብ እዩ።

ከምቲ ወለድና “ውሕጅ እንዳስሓቐ እዩ ዝወስድ” ዝብልዎ፡ ኣይከውንን እዩ ክንብሎ ዝጸናሕና ናብ ምዃን ገጹ ይምዕብል ኣሎ። ንሕና ኣብ ቦታና ኮይና ኣይከውንን ክንብል እንከለና ኢሳይያስ ግና ከምዘተግብሮ ንግምት። እስከ ብዛዕባ ኢሳይያስ ክንሓስብ እንከለና ኣብቲ ጠላም ቦታኡ ኮይና ንሕሰብ። ኢሳይያስ ህዝብን ሃገርን ለኪምካ ኣብ ምጥፋእ እምበር ኣብ ምድሓን ከምዘየለ ክንእመን ይግበኣና። እስኪ ነስተብል ናይ ኢትዮጵያ ቀዳማይ ሚኒስተር ደጊም ኤርትራን ኢትዮጵያን ነናተን ሃገራዊት ሰራዊት ኮነ ኣንበሳድራት ኣየድልየንን እዩ ኢሎም ኣብ ዓበይቲ ማዕከናት ዜና ክዛረቡ እንከለዉ ብወገንቲ ንኤርትራ እመርሕ ኣለኹ እናበለ ዝመጻደቕ ኣካል ድምጺ ዘይምስምዑ ምስ ምንታይ ይቑጸር። ስሚዕካ ስቕ ምባል ነቲ ዝተባህለ ካብ ምቕባል ሓሊፉ ካልእ ትርጉም የብሉን። እዚ ከኣ ካልእ ገጽ ናይቲ ስግኣትን ክሕደትን እዩ። ኣብዚ እውን ብዙሓት ንህግደፍ ዝከላኸልሉ ዝነበሩ ወገናት “ሰይጣን ወሰደኒ መልኣኽ መለሰኒ” ብዝብል ብወግዒ ክቃወሙ ምጅማሮም ምስቲ ተስፋ ዝውሰድ እዩ። ብዝኾነ ደጊም ኩነታት ህግደፍ ዓይኒ ኣፍጢጡ እንዳረኣናዮ፡ ኣብ ክንዲ ንኤርትራ ባዕልና ንዛረበላ ኢሳይያስ ክዛረበላ ንጽበየሉ ምኽንያት የለን። ኢሳይያስ ሎሚ ወይ ብዛዕባ ኤርትራ ኣይዛረብን እዩ፡ እንተተዛሪቡ’ውን ንጥፍኣታ እምበር ንልምዓታ ዝእምት ኣይክኸውንን እዩ።

ኤርትራ ናይ ህዝቢ ኤርትራ እምበር ናይቲ መንግስቲ እየ ኢሉ ጀሚሩ ናብ ውልቀ-ሰብ ወሪዱ ዘሎ ዲክታቶር ኣይኮነትን። ሎሚ ኢሳይያስ ሓደ ጽሉል ሰብ እምበር ዲክታቶር ዝብል ስያመ ኣይበቕዖን እዩ ዝብሉ ብዙሓት እዮም። ሓቅነት እውን ኣለዎም። ኣብዚ ንነብረሉ ዘለና ዓለማዊ ናይ ዕቤት ደረጃ ኤርትራ በይና ተነጺላ ክትነብር እያ ማለት ወድዓዊ ኣይኮነን። ምስ መን ትዛመድ፡ ኣብ ከመይ ዝኣመሰሉ መዳያትን መስርሕን ዝብል ግና ብሓደ ውሑስ ጥዕና ዘየብሉ ውልቀ-መላኺ ዘይኮነ ብህዝባ ዝለዓል እዩ። ኤርትራን ህዝባን ነዚ ክበቕዑ ከኣ ቅድሚ ኩሉ ከም ሃገርን ህዝብን ዓዲ ሕግን ስርዓት ዲሞክራስያዊ ምሕደራን ክኾኑ ክበቕዑ ዘይስገር ቅድመ-ኩነት እዩ። በዚ መስርሕዚ ዘይሓለፈ ዝምድና ግና ንኤርትራን ህዝባን ዘዘኽትሞም እምበር ዘርበሓኦም ኣይኮነን። እዚ ሓቂዚ ኣብ ዝሓለፈ ታሪኽና ዝተረጋገጸን ሰፍ ዘይብል ዋጋ ክንከፍል ዘግደደናን እዩ። ግጉይ መንገዲ ከይንደግም ከኣ ክንጥንቀቕ ይግበኣና።

ሓደ ሓደ ኣንጻር መሰል ርእሰ-ውሳነ ኤርትራ ተሰሊፎም ዝተሳዕሩ፡ ሎሚ ኣካይዳ ኢሳይያስ መዝሚዞም “ኤርትራ ምእንቲ ናጽነት 30 ዓመታት ኣብ ዝወሰደ ደማዊ ቃልሲ፡ ኣእላፍ መንእሰያት ከፊላ ክነሳ፡ ነጻነት ከምዘየዋጽኣ ኣሚና እነሆ ናብ ኢትዮጵያ ተመሊሳ” ክብሉ እንከለዉ ኣቶ ኢሳይያስ ናይ እወ ወይ ኣይፋል ድምጺ’ኳ ኣየስመዐን። ነዚ ስቕታኡ በቲ ኣበሃህላ እዞም ወገናት ከም ዝተኣመነ ገይሮም ዝወስድዎ  ብዙሓት እዮም። ሓቃቶም ከኣ ምኽንያቱ ከምቲ “ዋና ገዛ እንተዘየእውዩ፡ ጐረቤት ኣይረድእን’ዩ” ዝበህል ዋና እየ በሃላይ ንዝረዓመሉ ጥልመት እንታይ ክብልዎ። ስለዚ ኣንጻርዚ ስግኣትዚ ንሕና ሎሚ ዝያዳ ዝሓለፈ ግዝያት ክንዛረበሉን ናብ ተስፋ ክንቅይሮን ንጥለብ ኣሎና።

ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ

ኣብቲ ቀደም ቀደም፡ ዝተወሰነ ካብ ህዝቢ ኤርትራ ንዲክታቶር ኢሳይያስ ኣፈወርቂ ከም ብሌን ዓይኑ ይሕልዎን በጃ ይሓልፈሉን ከም ዝነበረ ዝከሓድ ኣይኮነን። ብኣንጻርዚ ካብ ንግሁኡ ኢሳይያስ ከምዚ ሕጂ ኮይንዎ ዘሎ ዕንኪላሎ ከም ዝኸውን ዝኣመቱ እውን ነይሮም። ኢሳይያስ ነዚ ውሱን ናይ ህዝቢ ደገፍ ብምምዝማዝ ዝተኽተሎ ናይ ሓሶት “ሓላዪ ህዝቢ” መሲልካ ናይ ምቕራብ ድራማታት’ኳ ይሰርሕ እንተነበረ፡ ሓቀኛ ናይ ህዝቢ ወገን ኮይኑ ግን ኣይፈልጥን። ግዜ ሓያል ፈራዲ ስለ ዝኾነ እዚ ናይ ኢሳይያስ ሓሳዊ ምስሉይነት ዘለኣለማዊ ክኸውን ኣይከኣለን። ምስልይነቱ እንዳተቐንጠጠ ሓቀኛ እንታይነት ናይዚ ዲክታቶር ካብ ምቅላዑ ዓዲ ኣይወዓለን። እዚ ማለት ኢሳይያስ ናይ ገዛእ ርእሱ እምበር ናይ ውሑዳት ኮነ ናይ ብዙሓት ኤርትራውያን መርኣያ ኮይኑ ኣይፈልጥን እዩ።

እዚ ክብሃል እንከሎ፡ ኢሳይያስ በይኑ ዘይኮነ ግዝያዊ መኻይዲ ዝኾንዎ ኣካላት ፈጢሩ ሓቀኛ ናይ ህዝቢ ወገን መሲሉ ክቐርብ ኣይጸዓረን ማለት ግን ኣይኮነን። ኩልና ከም እንርደኦ “ዓወት ንሓፋሽ” ክሳብ ሕጂ መሪሕ ጭረሖ ኢሳይያስን ጉጅለኡን ኮይና ትቕጽል ኣላ። “መዓስ፡ እንታይ ንምርግጋጽን ንምዕዋትን እዩ ሓፋሽ ተዓዊቱ?” ኢልካ ምስ እትሓትት ግና፡ ናይ ክሳብ ሕጂ ተመኩሮና፡ ኢሳይያስ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ክዕወትን ከዕኑን እምበር፡ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ልዕሊኡ እንክዕወት ዘርኢ ተመኩሮ የብልናን። እምበርከ ህዝቢ ኤርትራ፡ ብዘይሕገመንግስቲ፡ ብዘይልዕልና ሕጊ፡ ብዘይፈልጦምን ዘይመረጾምን መራሕቲ፡ ብዘይምኽባር ኩሉ መሰረታዊ መሰላት፡ ብዘይ ናይ ምውዳብን ሓሳብካ ምግላጽ መሰልን፡ ወዘተ እንዳተመሓደረ፡  ባዶ “ዓወት ንሓፋሽ ክደጋገመሉ እንከሎ ምስምንታይ እዩ ክቒጸር። ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ልዕሊ መግዛእቲ ከም ዝተዓወተ፡ እንተኾነ ናይ ዓወቱ ተጠቃሚ ከምዘይኮነ ግና ብሩህ እዩ።

ኢሳይያስ ከም ዝኾነ ጸረ ህዝቢ፡ ንሱ ብዛዕባ ህዝቢ ኤርትራ ዝፈልጥ እምበር፡ ህዝቢ ኤርትራ ብዛዕባኡ ዝፈልጥ ኮይኑ ኣይስመዖን እዩ። ናይ ካለኦት ዲክታቶራት ዝምድና ምስቲ ዝገዝእዎ ህዝቢ ንምድህሳስ ግዜ ከይወሰድና፡ ናብ ተመኩሮና ክንመጽእ እንከለና፡ ህዝቢ ኤርትራ ኢሳይያስ እንታይ ከም ዝሓስብን ስለምንታይን ኣዳዕዲዑ ይፈልጥ እዩ። ኣብዚ ቀረባ ግዜ ሓደ ብዕድመ ዝደፍኡ ብፖለቲካ ከኣ ዝበሰሉ ኤርትራዊ ብዛዕባዚ ዘሎ ኩነታት ሃገርና ከዕልሉ እንከለዉ፡ “ኢሳይያስ ብፍላይ ምስ ትግራይ ዘለዎ ሽግር ጉዳይ ዶብ ዘይኮነ፡ ዓባይ ኢትዮጵያ ናይ ምምራሕ ዘይተጋህደ ሕልሙ ከይከውን እሰግእ እየ” ዝበልዎ፡ ህዝብና ብዛዕባ ሃርጎምጎም ኢሳይያስ ይፈልጥዩ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣዕሚቑ ከም ዝፈልጥ ዘመላኽት እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ብዝተፈላለየ ምኽንያታት ናብዚ ግናይ ሰብኣይ ቅርበት ዝነበሮም ወገናት ዝህብዎ ዘለዉ ግምታት እውን ነዚ ዘራጉድ እዩ።

ኣብ ዝተወሰነ መድረኽ ኢሳይያስ ካብቲ ኣብ ዓዲ ኮይኑ ኩሉ ንቓልሲ ዘድሊ ዋጋ ክኸፍል ዝጸንሓ ሓፋሽ ኤርትራዊ፡ ናብቲ ብረት ዓጢቑ ኣብ ሜዳ ዝተሰለፈ ኤርትራዊ ክፋል ከም ዘዳሉ ይንገር ነይሩ። ንሱ ብዝሃንደሶ ተንኮል ኣብ ኣብያተ-መዘናግዕን ካለኦት ህዝቢ ዝእከበሎምን ኣገልግሎት ዝሓተሎምን መድረኻት እንዳሲቪልን እንዳተጋደልትን እንዳበልካ ማይቤታት ተንኮላዊ ምክፍፋላት ነይሮም እዮም። ነዚ ኢሳይያስ ኮነ ኢሉ ዝዘርገሖ ናይ ጥፍኣት መርበብ ተኸቲሎም ጣዕሳኡ ኣብ ዘይወጽእ ጸረ ህዝቢ ተግባራት ዝተሳተፉ ንዓኣቶም እምበር ንህዝቢ ዘይተቓለሱ ከም ዝነበሩ እውን ዝርሳዕ ኣይኮነን። ኣብዚ እቲ ቀንዲ ከሳቢ እቲ ብምክፍፋል ዝሃጥር ኢሳይያስ ምዃኑ ፍሉጥ እዩ። እንዳሓደረ ግና ኢሳይያስ ኣይኮነንዶ ናይቲ ሓፍሽ ተጋዳላይ ክኸውንስ ናይ ጉጅለ 13 ኮነ ናይ ጉጅለ 15 እውን ክኸውን ኣይከኣለን። እዚ ኣብ ልዕሊ እዞም ናይ ኣተሓሳስባ ጉጅለታት ዝወሰዶ ስጉምትታት ከኣ ኢሳይያስ ምስ ዝኾነ ኤርትራዊ ከምዘየለ ዘረድእ ግብራዊ ስጉምቲ እዩ። ንሱ ናይዞም ክሳብ ሕጂ ብምርኩስ ተደጊፎም ምስኡ ዘለዉ ፍሩያት ባእታታት እውን የለን። ኮታ ከም ብርሃነ ኣብርሀ እንዳቖንጠረ  መዓስ ከም ዝውደኦም መስርዕ ሒዞም ዝጽበዩ ዘለዉ  ግዳያት እዮም። ብእምንቶና ንሳቶም እውን እዚ ይጠፍኦም እዩ ማለት ኣይመስለናን። እንዳፈለጡ ተኾዲጮም ይጽበይዎ ምህላዎም ከኣ ደጊም ዝገበረ ይግበርና እምበር እንታይ ክገብር ብዝብል ድዉይ ውሳነ እዩ። ከምቲ ግቡእ ግና ረፊዱ እምበር፡ ንኢሳይያስ ከምቲ በይኑ እንዳሓሰበ ብሓሶት ምሳኹም ኣለኹም ዝብሎም፡ ደጊም ንሕና እውን ምሳኻ የለናን ዝብልሉ ዕድል ኣይዓረበን።

ኢሳይያስ ነዚ ነባርን ዝተሓላለኸን ውዲቱ ከዕውት ሓሶት ከዘውትር ናይ ግድን እዩ። ንሓቀኛ መንነት ኢሳይያስ ዘይተረድኡ ግሩሃት ሓሳዊ ምባሉ የሕምሞም ይኸውን። ምናልባት እውን ከምኡ ምባል ንኤርትራ ምውራድ ይመስሎም ይኸውን። እንተ ሓሶታት ኢሳይያስ ብዙሕ እዩ። ኣብ ካልእ ከይከድና ኣብ ዝኾነ ቃለ-መጠይቑ ዝኣትዎም ቃላትን ዝህንድሶም ቆጸራታትን ናይ ሓሶት እዮም። ቅድሚ ወርሕን ገለን ኣቢሉ ኣብ ዘካየዶ ዳሕረዋይ ቃለ-መጠይቕ’ኳ፡ ድሕሪ ሰሙን ብዛዕባ ኤርትራዊ ዜቤታዊ ጉዳይ ክዛርብ ቆጸራ ከም ዝሓዘ ኣብ ኩሉ ኩርነዓት ይስማዕ ነይሩ። ብተግባር ግና “ወይከ።” ኢሳይያስ ምናልባት ሓደ እዋን ንቓለ-መጠይቕ እንተቐሪቡ ብዛዕባዚ ዝጠለሞ ቆጸራ እውን ይቕረታ ኣይክሓትትን እዩ። ናይዚ ቀንዲ ትርጉም ከኣ ምስ ዝኾነ ኤርትራዊ ዘይምህላዉ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ዘለዎ ንዕቀት ዘርኢ እዩ። እዚ ካብ ኮነ ከምቲ “ኣድጊ ዝገበረካስ ጠይቂ ግበሮ” ዝበሃል፡ ህዝቢ ኤርትራኸ “ምሳና ከምዘየለኻ ተርዲእና ኣለና” ዘይብለሉ ምኽንያት እንታይ እዩ። ብወገና ህዝቢ ኤርትራ ኣብዚ በጺሑ ፈሪሑ ኣይንብልን። ኣብ ቅድሚ ብዓለም ደረጃ ዝተዋደደ ጸረ መሰል ርእሰ-ውሳነ ኣታሓሳስባ ተሰሊፉ ተዓዊቱ ነጻነቱ ዘውሓሰ ህዝቢ፡ በዚ ብተግባሩ ዝፈኾሰ ሰብ ፈሪሑ ምባል ንህዝቢ ኤርትራ ዝምጥን ኣይኮነን። ምናልባት ንኢሳይያስ ምድፋር ንልኡላውነት ኤርትራ ከም ኣብ ሓደጋ ምእታው ዘይኮነ ክነሱ፡ ኮይኑ ተሰሚዕዎ ከይከው እንተተባህለ ሚዛናውነት ኣለዎ። በዚ ኣጋጣሚ ንሉኡላውነት ኤርትራ ኣብ ሓደጋ ምውዳቕ ደድሕሪ ኢሳይያስ ምኻድ ምዃኑ ግን ኣይንዘንግዕ።

ከምቲ “ፈርስን ኣኮይ ኣኮይ ይብል፡ ኣድግንከ ዘይግዳዱ” ዝበሃል፡ ደጊም ኢሳይያስ ኣዳዕዲዑ ናይ ኤርትራን ኤርትራውያንን ከምዘይኮነ እንዳነገረና፡ ኣብ ከባቢኡ ጥውይውይ ምባል ከብቅዕ ይግበኦ። ሓንቲ ከብድኻ እትበልዕ ኣብነት ክንጠቅስ። ኢሳይያስ ናብ ዝተፈላለዩ ከተማታት ኢትዮጵያ ኣብ ዝገሸሉ፡ ንኢትዮጵያን፡ ብክልተ ኢዱ ንሓንሳብ ኣፍልቡ እንዳወቐዐ፡ ንሓንሳብ ድማ ኣብ ኣፉ እንዳሰዓመ ፍቕሩ ገሊጽሎም። ንኤርትራውያን ግና ብዘይካ ተሓቢእካ ኮለል፡ ነተን ኣብ ዘየብለን ጸሓይ ዝመስል ቅጫ ቀጭየንን ኣቑጽልቲ ሒዘንን ዕልል ዝብላሉ ለወሃት ኣዴታትና፡ ብሓንቲ ኢዱ እውን ፍቕሩ ገሊጹለን ኣይፈልጥን። እዚ ኩነታት ዋላ ደጋጊምካ ተሓቖንካዮ፡  ኢሳይያስ ምስ ህዝብና ከምዘየለ እምበር፡ ጻዕዮ ዘምጸኦ ካልእ ሓቂ የለን።

ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ

ኣብዚ ተጸሚድናዮ ዘለና ናይ መሰረታዊ ለውጢ ቃልሲ  ክንጽመድ ዘገደደና ምኽንያት፤ ናይ ሃገርናን ህዝብናን ዘየደቅስ ሃለዋት እምበር፡ ካልእ ኣይኮነን። ሃለዋት ኤርትራን ህዝባን ካብ ነዊሕ ግዜ ጀሚሩ ብሰንክቲ ሓደራ ህዝብን ሰማእታቱን ክሒዱ ከም ቁርዲድ ጨምዲዱ ሒዝዎም ዘሎ፡ ወትሩ ገበናቱ፡ ኣበራቱን ጥልመታቱን እንዝርዝሮ ናይ ኣዝዮም ውሑዳት ጉጅለ ምዃኑ፡ ኣይኮነንዶ ንዓና ነቶም ቀጥታዊ ሰብ ጉዳይ ኤርትራውያን፡ ንኹሎም ምእንቲ መሰል ሰባትን ልዕልና ሕግን ዝግደሱ ወገናት ካብ ዝንጽር ነዊሕ ግዜ ኮይኑ እዩ። ኣብዚ ወሳኒ ዕማም እንሳተፍ ከኣ “ሕማምን ቃንዛን ህዝበይ ነዓይ እውን ሕማመይን ቃንዛይንዩ” ብዝብል ናጻ ተወፋይነት ምዃኑ ንጹር እዩ።

ኣብ ኤርትራ ዘሎ ሕሱም ህይወት ተረዲእካ፡ ዓቕምኻ ከተወፊ ንቃልሲ ቅሩብ ምዃን በይኑ ናብ ዓወት ዘብጽሕ ኣይኮነን። ነቲ ዕገበት ኣሽሪፍካ ኣብ ዓወት እትበጽሓሉ፡ ንኩነታት ሃገርካን ህዝብኻን ኣብ ግምት ዘእተወን ነዊሕ ዝጠመተን እስትራተጅን በብምዕራፉ ዝስረሓሉ ሜላታትን ምሕንጻጽ ኣዝዩ ወሳኒ እዩ። እቲ ድሌትን ቅሩብነትን በዚ እንተዘይተሰንዩ ግና ስምዒት ጥራይ ኮይኑ ናይ ምትራፉ ዕድል ሰፊሕ እዩ። ኣብዚ መዳይዚ ዘዕውት ስራሕ ብመሰረቱ ሓባራዊ እዩ። ሓባራዊ ዝኾነሉ ቀንዲ ምኽንያት እቲ ወጽዓ ኮነ፡ ነቲ ወጽዓ ስዒርካ ዝመጽእ ራህዋን ቅሳነትን ናይ ሓባር ስለ ዝኾነ እዩ። እዚ ኣተሓሕዛዚ ንክዕወት፡ ጸብለል ክብሉ ዝግበኦም ኣነን ንሱን ወይ ንሕናን ንሳቶምን ዝብሉ ተጠማመቲ ሓሳባት ዘይኮኑ እቲ ብኹሉ መለክዑ ጉልበትን ዓቕምን ዘሰውድ “ንሕና” ዝብል  ክኸውን  ይግበኦ።

“ንሕና” ንዝብል ቃና ከነሕይል፡ ኣነ፡ ንሱን ንሳን፤ ንሳቶምን ንሳተንን ኣወጊድና፡ ናይ ኣተሓሳስባ ብዙሕነት ጨፋሊቕና፡ ሓደ ሰልፊ፡ ሓደ ውድብ ወይ ሓደ ማሕበር ጥራይ ንኹን ማለት ኣይኮነን። መሰረታዊ ሸቶኡ ኣብዛ እናተቐንዘወት ዘናግፋ ስኢና ትጽወዓና ዘላ ኤርትራን ህዝባን ራህዋ የረጋግጽ ዝብል ዝተወደበ ኣተሓሳስባታት እሞኸኣ ዝተባባዕ እምበር ዝኹነን ኣይኮነን። ብመሰረቱ እውን ቃልስና ነቲ ብናይ ህግደፍ ኣተሓሳስባታት ዝተነድቀ ዓዲ ዘየእቱ እንተዘይርዒምኩም ናትኩም ናይ ኣተሓሳስባ ምርጫ ክህልወኩም የብሉን ዝብል በሓቲ ፖሊሲ ኣወጊድካ፡ ኩለ-መዳያዊ ብዙሕነታዊ ኣተሓሳስባ ምውሓስ እዩ። ናይ ኣተሓሳባ ኣማራጽታት ግና ኣብ ማእከላይ ቦታ ተራኺቦም ኣብቲ ዘሰማምዖም ብሓባር እንተዘይ ተሰሊፎም ወጽዓ ክጸርጉ ከምዘይክእሉ፡ ኣብ ተመኩሮና ክንዕዘቦ ዝጸናሕና እዩ። ጸገምና ዝተፈላለየ ኣተሓሳስባ ምሕዝ ዘይኮነስ ከከም ቅርበት ናይቲ ሓሳባት ክንጽንብሮ ወይ ከነላፍኖ ዘይምብቃዕና ምዃኑ እውን መዛግብ ተመኩሮና ዝምስክሮ እዩ። ነዚ እንተበቒዕና ኢና ከኣ ናይ ኣተሓሳስባ ብዙሕነትና ምንጪ ብርታዐናን መልክዕናን ዝኸውን። እንዳተደላለየ ተመዓዳድዩ ዝነብር ብዙሕነት ግና፡ ግዳይ በበይንኻ ዓቕምኻን ግዜኻን ምብኻንዩ ዝኸውን። ተመኩሮና ነዚ እውን ኣርእዩና እዩ። ስለዚ ርሑቕ ከይከድና ካብ ተመኩሮና ሕማቑ ኮነ ጽቡቑ ክንዝክር ንኽእል ኢና። ዘኪርና ንመሃረሉዶ ወይስ መንገዲ ጥፍኣት ክነሱ ደጋጊምና ነታትዮ ኣብ ቀቅድሜና ዘሎ ፈተና እዩ።

እቲ ወለድና “ኣብ መስርሕ ኣይኮነንዶ ህይወት ዘለዎ እምኒ እውን ይጋጮ እዩ” ዝብልዎ ዝተፈላለየ ሓሳብ ምሓዝ ንቡር ምዃኑ ንምሕባር እዩ። ኣብ ካብ ሓደ ሰብ ንላዕሊ ሓቢርካ ዝንበረሉ ወይ ዝሰረሓሉ፡ ናይ ሓሳብ ፍልልይ ዘይረኣየሉ ህይወት ምጽባይ ሕልሚ እዩ። ከምዚ ዓይነት ብሕትው ህይወት እንዳመረጽካ፡ ኣብ ካልእ ከይከድና፡ ሰብ ሓዳር ሰብኣይን ሰበይትን፡ ወለድን ውሉድን፡ ብሓቢርካ እተስርሕ መሻርኽቲ፡ ሓቢርካ እትነብር ጐረባብቲ፡ ሓቢርካ እትጐዓዝ መጋይሽቲ ኮታ ብሓጺሩ ትርጉም ዘለዎ ናይ ሓባር ህይወት ክትምስርት ኣይመተኻእለን። ግደ ናይዚ ምስ ፍልልይካ ብሓደ ምንባርን ምስራሕን፡ ኣብዚ ንዛረበሉ ዘለና ፖለቲካዊ ዛዕባ ከኣ ኣዝዩ ዝዓዘዘ እዩ። ስለዚ ከምቲ ንጸልማት ብብርሃን፡ ንድንቁርና ብፍልጠት፡ ምስርዓር ዝከኣል ንናይ ኣተሓሳባ ፍልልይ ከኣ ብተቐራሪብካ፡ ህዝባዊ ሓላፍነትካ ተረዲእካ እሂንምሂን ምብህሃል ምስዓር እንዳተኽእለ ኢና ክሳብ ሕጂ ዘይከኣልናዮ ዘለና። ንመጻኢ እውን ግዜ በሊዕና ሓይልና ከነዳኽም እንተዘይኮይና ነዚ ክሳብ ሕጂ ዘይከኣልናዮ ካብ ምኽኣል ወጻኢ መዋጸኦ ከምዘየብልና ተረዲእና ነቲ ነዚ ንምኽኣል ነርእዮ ዘለና ፈንጠርጠራት ምጉልባቱ ምርጫ ዘይኮነ ግድነት እዩ።

ከም ኣካል ናይዚ ኣብ ዝተፈላለየ ኩርናዕ ደንበ ተቓውሞና ዝረአ ዘሎ ሓቢርካ ናይ ምስራሕ ንቕሎታት፡ ናይዚ ክከኣል ዝግበኦ ክነሱ ክሳብ ሕጂ ዘይተኽእለ፡ ጸገም መፍትሒ፡ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራን (ሰዲህኤ) ሃገራዊ ድሕነት ኤርትራ-ሕድርን ሃድኤ-ሕድሪ)፡ ብመንጽርቲ ኣቐዲሙ ዝተገልጸ፡ ኣብ ክንዲ በበይንና ምጥፍእ፡ ሓቢርና ክንዕወት የኽእል ኢልና ዝኣመንሉ ምርጫ ወሲድና ናብ ሓድነታዊ ጉባአ ንጉዓዝ ኣለና። ኣብዚ ካብ ተመኩሮኡ ተማሂሩ፡ ንሓድነት መተካእታ ከምዘየብሉ ዘስተማቐረ ጉዕዘኡ ብዙሓት ብሓላፍነት እንተዘይተታሒዞም ንድሕሪት ዝመልሱ ብደሆታት ኣየጋጠምዎን ማለት ኣይኮነን። ኣብ ናይ ክሳብ ሕጂ ጉዕዞና ናብ ሓድነታዊ ጉባአና፡ ነቶም ዘጋጥሙ  ክሰዓሩ ዝግበኦም ብደሆታት ስዒርካ ናይ ምሕላፍ ቅርቡነት እንተልዩ ዘይስገሩ ኮይኖም ኣይረኸብናዮምን። ነዚ ክንበቅዕ ከኣ ኣብ ክንዲ ነቲ ንእሽቶ ዝፈላሊ ምትዕብባይ ነቲ ዓቢ ዘሰማምዕ መሊስካ ምግዛፉ ኣብ ዓወት ከምዘብጽሕ ብግቡእ ተረዲእና ኣለና። ኣብ ከምዚ ኩነታት ነቲ ወለድና “ጸባ እውን እምብዛ እተጠሚትካዮ ይጽልም እዩ” ዝብልዎ ብግቡእ ተገንዚብና ኣብ ክንዲ ኣብ ሕሉፍ ምጽብጻብ ንቕድሚት ክንቋመት ከም ዝግበኣና ተገንዚብና ኣለና።

እዚ ክልቴና ወገናት ንድሕሪት ከምዘይምለስን ከምእነዕዉቶን ርግጸኛታት ኮይና ንኸዶ ዘለና መስርሕ ሓድነት ካብቲ ኣብ ደንብ ተቓውሞና ክሓብር ዝግበኦ ዓቕሚ ኣዝዩ ንኡስ ምዃኑ ፍሉጥ እዩ። መተባብዕን ዓዳምን ኣብነት ክኸውን ከምዝኽእል ግና ዘጠራጥር ኣይኮነን። ከምኡ ስለ ዝኾነ ከኣ ንጉዳይ ሓቢርካ ምስራሕ ዝምልከት ጻዕሪ በዚ ከይተደረትና፡ ነቲ ምስ ካለኦት ዝተፈላለዩ ውድባትን ጽላላትን እንተ ናብ ምሉእ ሓድነት ወይ ናብ ጽላል ከብጸሓና ወጢንና ንሰርሓሉ ዘለና ርክባት ክንቅጸለሉ ኢና። ናይ ኩልና ሰብ ዋኒን ማዕረ ተገዳስነትን ቅሩብነትን ተወሲኽዎ፡  ነቲ ክሳብ ሕጂ ዘይከኣልናዮ ክንክእሎ ምዃና ከኣ ሰብ ምሉእ ተስፋ ኢና።