ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
እዚ ንርከበሉ ዘለና መዋእል፡ ዞባዊ ጥራይ ዘኮነስ ዓለም ለኻዊ ምቅርራብ እውን ዝድለየሉ መዋእል እዩ። ንነዊሕ ግዜ ብዘይዘእምን ምኽንያት፡ ገዛ ዓጽዩ ንህዝቢ ጅሆ ሒዙ ተሓቢኡ ዝጸንሐ ጉጅለ ህግደፍ ኣብዚ እዋንዚ፡ “ዞባ ቀይሕ ባርን ቀርኒ ኣፍሪቃን” ዝብላ ሓረጋት መውጽእ ኣፉ ገይርወን ዘሎ፡ ካብ መሰረታዊ ሓቢርካ ናይ ምዕባይ መትከል ዝነቐለ ኣይኮነን ኢልካ ንምግማት ዘጸገም ኣይኮነን። ከምዚ ዓይነት መሰረታዊ ጉዳይ ኣብ ከመይ ኩነታት፡ መዓስን ብመንን ይለዓል ዝብሉ ሕቶታት ኣብ ግምት ምእታው ኣብ ቦታኡ ኮይኑ፡ ኩለመዳያዊ ዞባውን ከባብያውን ምትእስስሳርን ምድግጋፍን ዝድገፍ እምበር ዝንጸግ ኣይኮነን።
እዚ ብዙሕ ዝድረፈሉ ዘሎ ናይ በዓል ዲክታቶር ኢሳይያስ ከባብያዊ ምትሕብባር ምስ ናይተን ኣብ ዞባዊ መድረኽ ብሓባር ክሰርሓ ዝደልያ ሃገራት ዘቤታዊ ዕቤትን ቅዲ ምምሕዳርን ክናበብ እንተዘይክኢሉ፡ ኣብ መዓላ ዝበጽሕ ኣይኮነን። ዞባዊ ዕቤት፡ እኩብ ድምር ዕቤት ናይተን ኣብቲ ዞባዊ ብምትሕብባር ዝዋሰኣ ሃገራት እምበር ስለ ዝደረፍካሉ ጥራይ ከም ማና ካብ ዞባዊ ሰማይ ዝዘንብ ጸጋ ኣይኮነን። ርቡሕን ህዱእን ዓቕሚ ዘለወን ሃገራት ዝምስርተኦ ዞባዊ ምውህሃድ፡ ቀጻሊ ርቡሕን ህዱእን ይኸውን። ኣብ ኢደን ኣብ ሃሃገረን ዘጥረየኦ ዝጭበጥ ትሕዝቶ ዘየብለን ሃገራት ዝምስርተኦ ዞባዊ ምትሕብባር ባዶ እዩ ዝኸውን። ኮታ ከምቲ “ዝዘራእካዮ ኢኻ ትሓፍስ” ዝበሃል። ኣብ ዞባዊ ዛዕባ ተዋሳኢ ንክትከውን ቁጠባዊ ዓቕሚ ጥራይ ዘይኮነ፡ ዘተኣማምን ሰላም፡ ምርግጋእን ህዝባዊ ተቐባልነትን’ውን ወሳኒ እዩ።
ሃገራት ቅድሚ ናብ ዞባዊ ምትእስሳር ምምጥጣረን ነናይ ገዛእ ርእሰን ኩለመዳያዊ ዕማም ከጻፍፋ ናይ ግድን እዩ። ዝባኑ ቀሊዑ ናብ ዕቤት ዝመጣጠር ናይ ህዝቢ ዲሞክራስያዊ ተሳትፎ ዘውሕስ ምምሕዳር ክህልወን ይግባእ። ኣብ ዞባዊ ቁጠባዊ ምዕባለ ሒዘንኦ ዝቐረባን ዝወዳደራሉን ናይ ህዝቢ ተሳትፎ ዕድል ዝኸፍት ንጹር ቁጠባዊ ፖሊሲ ምህላው ከኣ ግደኡ ኣዝዩ ዕዙዝ እዩ። ብመንጽር እዚ ብሓፈሻ ንዞባ ቀርኒ ኣፍሪቃን ቀይሕ ባሕርን፡ ብፍላይ ከኣ ንኤርትራና ዝምልከት ጉዳይ እንተዳህሰስና፡ ኤርትራ ኣይኮነንዶ ኣብ ዞባዊ መድረኽ ክትወዳደርን ክትተሓባበርን፡ እቲ ዝተሓተ ሓንቲ ሃገር ከተማለኦ ዝግበኣ መባእታዊ መዕቀንታት እውን ስለ ዘየማለአት ኣብ መንጎ ምህላውን ዘይምህላውን ትሰሓግ ዘላ ሃገር እያ። ኤርትራ ብሕገ-መንግስቲ ዘይትምራሕ፡ ልዕልና ፍትሒ ዝተነፍጋ፡ ዜጋታታ ኣይኮነንዶ ኣብ ተወዳዳሪ ልምዓት ክሳተፉ፡ ናይ ምንባር መሰል ተነፊግዎም ኣብ ዓዲ ጓና ናይ ዝነብሩላ፡ ኩሉ ትሕተ-ቅርጸኣ ናይ ዝዓነወ፡ ሃገር ዜጋ ኮይኑ ከምዘሎ፡ ኣይኮነንዶ ካልእ ተዓዛቢ እቲ ናይዚ ኩሉ ሕጽረታት ተሓታቲ ገበነኛ ዲክታቶር ኢሳይያስ ዝመርሖ ጉጅለ እውን ዝኽሕዶ ኣይኮነን። እንተኾነ ከምቲ “ኣብ ከብዲ ጽጉብ፡ የለን ጥሙይ” ዝበሃል ወጽዓ ህዝቢ ወጽዓና’ዩ ዘይብሉ፡ ምስቲ ዲክታቶር ኣብ ሓደ ጠላም መኣዲ ዝምገቡ ወይ ካብ ኣስመራ ናብ ኣዲስ ኣበባ ምጋሽ መሰረታዊ ፍታሕ ዝመስሎም፡ ውሑዳት ወገናት ግና ዓው ኢሎም’ኳ እንተዘይጨደሩ፡ ሰላሕ ኢሎም “ሃገር ጽቡቕ እያ ዘላ” ዝብሉ ናይ ምምዝዛን ሕልናኦም ንህግዲፍ ዘረከቡ ይህልዉ።
ብደረጃ ዞባ ቀይሕ ባሕርን ቀርኒ ኣፍሪቃን እውን፡ ካብ ኤርትራ ዘይትሓይሽ ሃገር’ኳ እንተዘየለ፡ ቀጻሊ ዕቤትን ሰላምን ዘምጽእ ዞባዊ ምትሕብባር ንምንጻፍ ዘኽእል ህዱእ ባይታ የለን። ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን፡ ኣብ መንጎ ኤርትራን ሱዳንን፡ ኣብ መንጎ ኤርትራን ጅቡትን፡ ኣብ መንጎ ሶማልን ሶማልያ ላንድን፡ ኣብ መንጎ ኬንያን ሱማልን ዘሎ ዘይርጡብ ዝምድናታት እንተመዚናዮ፡ ኣይኮነንዶ ከምቲ ዝድረፈሉ ዞባዊ ምትሕብባር ንምፍጣር ከም ጐረባብቲ ተኸኣኢልካ ንምንባር እውን ዘኽእል ኣይኮነን። ምስ ጐረቤት ኣብ ምስሕሓብ ምእታው፡ ሓደ መግለጺ ሃገራዊ ዘቤታዊ ወኒንካ ከተጣጥሕ ናይ ዘይምብቃዕ እዩ። እዚ ብሰፊሑ ኣብ ኤርትራ ብጋህዲ ዝረአ እዩ። እቲ ኢሳይያስ ሓሓሊፉ ምስ ጐረባብቲ ውግእ ክኸፍተሉ ዝጸንሐ ሸፋጢ ባህሪኡ ሕጂ እውን ምስኡ እዩ ዘሎ። ቅድሚ ሕጂ ምስ ዝኾነት ሃገር ክናኸስ ዝጸንሐ፡ እቲ ዓብዒብዎ ክኸይድ ዝፍትን ናይ ህዝቢ መሰረታዊ መሰል ከይትንከፎ ናይ ዝገብሮ ህድማን ስግኣትን ኣካል እዩ። ንኹሎም ጐረባብቲ ዝኸሶም ከኣ ከምቲ “ነዳይስ ናይ ልቡ ይሓልም” ዝበሃል ግብሩ ፈሊጡ፡ ኣብ ጉዳየይ ኣትየሙኒ ናይ ዝብል ብህራረ እዩ።
እቲ ኣብ ከምዚ ቀንዲ ሕመረቱ ህድማ ካብ ውሽጣዊ ጉዳይካ ዝምስረት ዞባዊ ምውሃድ ኣብ ድልዱል ባይታ ስለ ዘይምስረት ምፍራሱ ዘይተርፍ እዩ። ድሮ’ኳ ወዮ ናይ ኢሳይያስ ከም ኣባጉንባሕ ዘይግራትካ ምኹላል ክኹርመሽ ጀሚሩ ኣሎ። ኢሳይያስስ ምስ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ዲቕ ዝበለ ጽልእን ቂምን እንከሎ፡ ንበዓል ሶማል ክንዓርቕ ኢና ነዓናይ እንተበልዎ ዘብዘብ ምባሉስ ምስ ምንታይ ከም ዝቑጸር እንድዒ። ከምቲ ሓደሓደ ግዜ ይሓይሽ ኢልካ ዝፈተንካዮ ዝገደደ ዝኸውን፡ እንሆ ወዮ ናይ ኢሳይያስ ቀልባዕባዕን ህድማ ካብ ኤርትራዊ ህዝባዊ ጠለባትን ዘይተጸበዮ መዓት ጐቲትሉ። ወዮ ኣበይ ከይበጽሕ ክብሎ ዝጸንሐ ህዝቢ ኤርትራ ተላዒሉ ኣሎ። እቲ ኣብ ወጻኢ ዝቃላሕ ዘሎ ናይ “ይኣክል” ማዕበል ከም ዘለዎ ኮይኑ፡ እቲ ኣብ ዝተፈላለየ ከባብታት ኤርትራ ብሽሞኛታት ህግዲፍ ዝተኻየደ ኣኼባታት እውን ኣጠቓሊልካ ክምዘን እንከሎ ናይ “ከም ቀደም ይመስለክን ውሕጅ ይወስደክን” መልእኽቲ እዩ ኣመሓላሊፍሉ። እዚ’ውን ካልእ መልክዕ “ይኣክል” እዩ።
ኢስይያስ ነዚ ሓድሽ ዘይኮነ ክነሱ፡ ኣብ ሓድሽ ወረቐት ጽሒፉ ከቕርቦ ዝፍትን ዘሎ ናይ ዞባዊ ምትሕብባር ኣምር ዘምጸኣሉ ምኽንያት ሓደን ንጹርን እዩ። እዚ ድማ ነቲ ኣብ ውሽጢ ኤርትራ ዘጋጥሞ ዘሎ ዕቤቱ ሓልዩ ዝመጸ ንድሕሪት ዘይምለስ፡ ወጣሪ ብደሆ ብጉልባብ ዞባዊ ምትሕብባር ማይ ንምጅላሕ እዩ። ዞባዊ ምትሕብባር ናቱ ኣካይዳን ናይ ዕቤት መስርሕን ዘለዎ እምበር ንዘቤታዊ ዕማም ዝትክእ “መሕብኢ” ኣይኮነን። ዘቤታዊ ዕማም እውን ንኣድላይነት ዞባዊ ምትሕብባር ዝትክእ ኣይኮነን። ኮታ ዘቤታዊ ዕዮን ዞባዊ ምትሕብባርን ኣብ ሕድሕዶም ዝመላልኡ እምበር ነጻጺልካ ዝረኣዩን እቲ ሓደ ነቲ ካልእ ዝትክኦን ኣይኮኑን። ስለዚ ኢሳይያስ ነቲ ኣብ ዘቤታዊ መድረኽ ዝፈሸሎ ብጉልባብ ዞባዊ ምትሕብባር ክትከኦ ዘካይዶ ዘሎ ዘይሰምር ፈተነ እዩ። ኢሳይያስ ነቲ “መን መርዓት ምስ በለክን ትኮሓላ” ዝብል ምስላ ዘንጊዑ ዞባዊ ጐብለል ናይ ምዃን ዓሻ ህጥራን እውን ይህልዎ ይኸውን።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ህይወትና ህይወት ኤርትራውያን፡ ወትሩ ሻቕሎትን ተስፋን ዝበራረይሉ እዩ። ናይዚ ውረድ ደይብ መስርሕ ጠንቂ ከኣ ውልቃዊ ዘይኮነ፡ ሓባራዊ ሃገራዊ ጉዳይ እዩ። እቲ ሻቕሎት ካብቲ ንሃገርና ከጋጥማ ዝጸንሐ ንህልውነኣ ዝፈታተን ተርእዮታት ዝነቅል እዩ። ናይዚ ኣሻቓሊ ተርእዮታት ጠንቂ ግዳማውያን ሓይልታት ጥራይ ዘይኮኑ፡ ኤርትራውያን እውን እጃም ጸኒሕዎምን ኣለዎምን። እቲ ተስፋና ከኣ እቲ ዝገጠመና ጸገማት ንምብዳህ ብዘይምስልካይ ብሓባር ክንሓልፎ ዝጸናሕና ናይ ቃልስን ዓወትን መስርሕ እዩ።
ናይ ክሳብ ሕጂ ታሪኽ ቃልስና ሓጐጽጐጽ ዘይተፈልዮ ኮይኑ፡ እቲ ዝያዳን ሓያልን ሓጐጽጐጽ ዘይተፈልዮ ኣካሉ ከኣ እቲ ኣብ ብረታዊ ቃልስና ዝተራእየ ምርብራብ እዩ። ኣብቲ ምዕራፍ ቃልሲቲ መላእ ህዝቢ ኤርትራ ብዘይዝኾነ ይኹን ኣፈላላይ ንግዳማውን ውሽጣውን ውዲታት መኪቱ ብሓባር ክወድቕን ክትስእን ጸኒሑ። ህዝቢ ኤርትራ ንኹሉ ዝተሓቶ ዋጋ፡ ዋላ እውን ክቡር ህይወቱ ከይበቐቐ ሳላ ዝኸፈለ፡ ብተስፋን ዓወትን ደምዲምዎ። ድሕሪዚ ናይ ሰላሳ ዓመታትት መሪር ምርብራብ ዝወለዶ ዓወት ናጽነት፡ እቲ ዝቕጽል ምዕራፍ ዝቐለለ ከም ዝኸውን ናይ ኩልና ኤርትራውያን እምነት ነይሩ። ብኻልእ ኣዘራርባ እቲ ተስፋ ካብቲ ሻቕሎት ዝያዳ ዝበረኸሉ መድረኽ ከም ዝኸውን ናይ ኩልና ኤርትራውያን ከም ዝነበረ ፍሉጥ እዩ። ኣብቲ ባይታኸ ከምቲ ትጽቢትናዶ ተስፋና ልዕሊ ስግኣትን ሻቕሎት በሪኹ ወይ ኣይኮነን ከኣ ሕጂ ዘለናዮ ሃለዋትና ዝምስክሮ እዩ። ሎሚ ክንርእዮ እንከለና፡ ኣብቲ መብዛሕትና ኤርትራውያን ንጉዳያት ብቅንዕና ንርእየሉ ዝነበርና ግዜ ሓደ ውሱን ሓይሊ ኣድብዩ ካልእ ሕሳባት የሰላስል ከም ዝነበረ እዚ ንዕዘቦ ዘለና ምዕብልናታት መስካሪ እዩ።
ኣብ ናጽነት ምብጻሕና ሓደ ምዕራፍ ቃልሲ ምዝዛምና እምበር፡ መስርሕ ቃልሲ ንሓዋሩ ከም ዘኸተመ ዘመልክት ኣይነበረን። ምኽንያቱ ዕላማና ናጻ ሃገር ኣብ ምውናን ዝድረት ዘይኮነ፡ ብዙሕነታ ዝዓቀበት፡ ሕገመንግስታዊትን ዲሞክራስያዊትን ሃገር ናይ ምርግጋጽ ቃልሲ ኣብ ካለኣይ ምዕራፍ ዝተታሕዘ እዩ ነይሩ። ኣብቲ ቀዳማይ ምዕራፍ ቃልሲ ኮይና ነቲ ቀጻሊ ምዕራፍ ዝምልከት ባይታ ከነጣጥሕ ዘይምብቃዕና ከኣ ካብቲ ሎሚ ዋጋ ዘኽፍለና ዘሎ ምኽንያታት ሓደ እዩ። እዚ ምዕራፍዚ ከምቲ ቀዳማይ ምስ ናይ ግዳም ሓይሊ እንጠማጠመሉ ዘይኮነ፡ ኤርትራውያን ኣብ ውሽጥና እነካይዶ ቃልሲ እዩ። ስለዚ ኩልና ኤርትራውያን ብማዕረ ኣብ ጉዳይ ህዝብናን ሃገርናን ንግደስ ኢና ዝብል እምነት ስለ ዝነበረ፡ እዚ ሕገመንግስታዊትን ዲሞክራስያዊት ሃገር ናይ ምህናጽ ምዕራፍ ክንድዚ ንዕዘቦ ዘለና ክኸብደና እዩ ዝብል ትጽቢት ዘይነበረና ብዙሓት ኢና። ግን ብሰንኪ ሕቡእ ሕሳብ ዝነበሮም ትዃሉ ኣብዚ ንርእዮ ዘለና ኩነታት ወዲቕና ኣለና።
ኣብዚ እዋንዚ ብዛዕባዚ ንሃገርናን ህዝብናን ገጢምዎም ዘሎ ጸገም፡ ኣይኮነንዶ ንኤርትራዊ ንዘይኤርትራዊ ደላይ ጽቡቕ እውን ከይተረፈ ዘሻቕል እዩ። ወዮ ንሕና ኣብኡ ንነብር ስለ ዘለና ክኢልናዮ ኣለና እምበር፡ ህልዊ ኩነታት ሃገርናን ህዝብናን ኪኖ ምሽቓል ንሓያል ቃልሲ ዝዕድም እዩ። ሎሚ ህዝቢ ኤርትራ ብህግዲፍ ይጭቆን ጥራይ ዘይኮነ ናብ ብርሰትዩ ዘምርሕ ዘሎ። ሎሚ ንህዝቢ ኤርትራ በዂርዎ ዘሎ ዝተወሰነ መሰላት ዘይኮነ፡ ብዓብይኡ ንቐጻልነቱ ከም ሓደ ልኡላዊ ህዝቢ ኣብ ሓደጋ ዝወደቐሉ እዩ። እንተኾነ ንኹሉ ክኢልና ኣብ መስርሕ ቃልሲ ስለ ዘለና፡ እሞ ድሕሪ ቃልሲ ዓወት ናይ ግድን ስለ ዝኾነ፡ በዚ ከኣ ትስፉዋት ኢና። ናይ ዓወትና ወሳንነት ኣብ ኢድ ህዝብና ምዃኑ ፍሉጥ እዩ። ብኣንጻሩ ህግደፍ እውን ሓቀኛ ባርያቱ ሓቢኡ ኣብ ህዝቢ እዩ ዝነብር። ኣብዚ ቀረባ ግዜ ብፍላይ ከኣ ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝምድና ምስተቐየረ እሞ እቲ ኣካይዳ ንመሰረታዊ መሰላት ህዝብና ጥራይ ዘይኮነ ንልኡላውነት ሃገራና እውን ኣብ ሓደጋ ዘእቱ ምልክታት ምስተራእየ፡ ብዙሓት ናይ ህግደፍ ምህዞታት ሓቂ መሲልዎም ዝስዕብዎን ዝድግፍዎን ዝነበሩ ኤርትራውያን፡ በታ ክቡር ዋጋ ዝኸፈሉላ ሃገሮም ከም ዝመጾም ምልክታት ስለ ዝረኣዩ “ሎምስ ብዘይምጻእ መጺካና” ብዝብል ናብ ደንበ ለውጢ ይዛዝዉ ኣለዉ። ስለዚ ብዘይቃለ ዓለም ህዝቢ ብኣተሓሳስባ ኣንጻር ህግዲፍ ተሰሊፉ ኣሎ ኣብ እንብለሉ ደረጃ በጺሕና ኣለና። እት ህግዲፍ ካብቲ ተሓቢእሉ ዝነበረ መመሳመሲ ጉዳይ ምስ ኢትዮጵያ ተጐቲቱ ምስ ወጸ ከም ዝኸውን ዝተጸበናዮ እነሆ ንርእዮ ኣለና። እዚ ማዕበል ንሓዋሩ ሒዝዎ ናብ ዝኸይድ ውሕጅ ከም ዝምዕብል ከኣ ፍሉጥ እዩ። እዚ ከኣ ንሻቕሎትና እንዳሰዓረ ንተስፋና ዘለምልሞ እዩ።
ሓደ ነገር ግና ኣሎ። ናህሪ ተበግሶና ማዕረ ሻቕሎትናዶ ኣሎ። ሻቕሎትናን፡ ካብዚ ሻቕሎት ክንወጽእ ክንተግሆ ዝግበኣናን ጌና ኣይተመጣጠነን። ምናልባት ናብዚ ዘውድቐና ካብዚ ዘለናዮ ኩነታት ዘውጸኣና መዋጸኦ ንደሊ እሞ፡ እቲ ንደልዮ ጽቡቕ ግና ብናይ ካልኦት ኣበርክቶ ክመጸልና ተዓዛቢ ናይ ምዃን ሃካይ ኣካይዳ ከይከውን ክንጥንቀቕ ይግበና። ስለዚ ብዛዕባ ጉዳይ ሃገርናን ህዝብናን ምሽቓልና ክንቃለስ ምብርባርና ዘመልክት እምበር፡ ግብራዊ ተበግሶ እንተዘየሰንይዎ ዓወት ኣይከውንን እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ከም ኩሉ ተርእዮ ትዕግስቲ’ውን ደረት ኣለዎ። እቲ ድሕሪ ትዕግስትን ምጽማምን ዝለዓል ናህሪ ከኣ መላሲ የብሉን። ኣብዚ እዋንዚ መመሊሱ እንዳሰፈሐን እንዳነሃረን ዝመጽእ ዘሎ ኤርትራዊ መቓልሕ “ይኣክል” ከኣ ነዚ እዩ ዘረደኣና። ኣብ ዝሐለፈ ግዜ ሚዛን ኤርትራውያን ብዛዕባ ምምሕዳር ዲክታተር ኢሳይያስ ኣፈወርቂ ንነዊሕ ግዜ በበይኑ ጸኒሑ። ብምፍልላይ ህዝቢ ዝዕንገል ጉጅለ ኢሳይያስ ከኣ ክሰርሓሉ ጸኒሑ። ንተንኮለኛን ጸረ ህዝብን ተግባራት ናይቲ ጉጅለ ተረዲኡ ዓገብ ዝበለ ወገን ንነወሕ ግዜ ክቃወም ጸኒሑን ኣሎን። ጉጅለ ኢሳይያስ እዚ ወገንዚ እንተዓብዩ ሓደጋ ከም ዝኾኖ ተረዲኡ ብህዝቢ ተቐባልነት ንከይረክብ ዘይፈንቀሎ እምንን ዘይቀብኦ ጸለሎን ኣይነበረን። በቲ ካልእ ወገን ከኣ ቀሊል ግምት ዘይወሃቦ ኤርትራዊ፡ ወጽዓ ስለ ዝመረጸ ዘይኮነስ፡ ተንኮለኛ ባህሪ ናይቲ ጉጅለ ቀልጢፉ ስለ ዘይተራእዮ ንጉጅለ ኢሳይያስ ክድግፍ ጸኑሑ እዩ። ከም መግለጺ ክቱር ደገፉ ከኣ ነቶም ዓገብ ዝበልና “እዚ ሰብኣይ እንታይ ግበር ኢኹም እንትብልዎ ዘለኹም፡ እዛ ሃገር ብዘይብኣኡ እንታይ ክትከውን እያ” ብዝብል ክዘርይሉ ዝጸንሑ ውሑዳት ኣይኮኑን።
ሓቀኛ ባህሪኻ ሓቢእካ ንውሱን ግዜን መድረኽን እምበር፡ ንሓዋሩ ክንበር ኣይከኣልን እዩ። እዋኑ ስለ ዝበጸሐ ከኣ፡ እቲ “ንሱ ንሕና፡ ንሕና ንሱ” ዝበሃለሉ ዝነበረ ኢሳይያስ ናይ ህዝቢ ከም ዘይኮነ ባዕሉ ክቃላዕ ጀሚሩ። ነታ “ነዓይን ንዓኣን ፈላሊኻ ምርኣይ ኣይካልን” ክብላ ዝጸንሐ ኤርትራ እውን ዘይናታ፡ እኳደኣ ኣብ ሓደጋ ዘውድቓ ምዃኑ ብግብሪ ኣርእዩ። መዝሙር “ንሕና ሃገር ንሕና ህዝቢ” ናይ ሓሶት ምዃኑ ከኣ ባዕሉ ተጠሊዑ ኣብ ሰፋሕቲ መድረኻት ዳሕዲሕዎ። ናይቶም ንሱ ሃገራዊ ጉልባብ ኣልቢሱ ኣብ ዘንቀዶ ውግእ ዝሓለፉ ኤርትራውያን መንእሰያት መስዋእትነት “ክሳራ ኣይኮነን” ኢልዎ። እዚ ዝተኸታተለ ህዝቢ ኤርትራ ከኣ እነሆ ነቲ ክትኣምኖ ዘጸግም ክሕደትን ህድማን ኢሳይያስ ምስ ኣስተብሃለ “ኣንታ እዚ ሰብኣይ ኣገሪሁና እምበር ነይሩ” ይብል ኣሎ። “ይኣክል” ዝብል ዘሎ ከኣ ካብዚ ነቒሉ እዩ። ይኣክል እንተተባሂሉ ከኣ እቲ ዝተርፍ ደቀቕቲ ናይ ኣተገባብራ ዝርዝር እንተዘይኮይኑ ጭቆና ኢሳይያስ ኮራርምቱ ምውዳኡ ዘመልክት እዩ።
ሎሚ ሰኣን ተቐራሪብካ ምልዛብን ጽጹይ ሚዛን ምክያድን ኣብ ሕድሕዱ ተተፋኒኑ መፍቶ ኢሳይያስ ኮይኑ ዝጸንሐ ኣብ ሰላም፡ ዲሞክራስን ዕቤትን ግና ናይ ሓባር ረብሓ ዘለዎ ኤርትራዊ ተቐራሪቡ ናይ ለውጢ ቅኑዕ ጐደና ክሕዝ ክኢሉ ኣሎ። ጉጅለ ኢሳይያስ በዚ ዘይተጸበዮ ዘይኮነስ፡ ቀልጢፉ ኣብ ዘይሓሰቦ እዋን ድምጺ ይኣክል ስለ ዝመጾ ክስንብድ ባህርያዊ እዩ። ንድምጺ “ይኣክል” ኣሜን ኢሉ ኢድ ክህብ ባህርያዊ ስለ ዘይኮነ ከኣ መዋጸኦ ዝመሰሎ፡ ግና ዘየዋጽኦ መህደሚ ክረክብ ዳምዳም ይብል ኣሎ። እዚ ኣብ እዝኒ ህዝቢ ኤርትራ ቦታ ዘየብሉ ኣጀንዳታት ኣትሒዙ ጉጅለታት ልኢኹ ኣብ ዝተፈላለየ ኩርነዓት ዘካይዶ ዘሎ ኣኼባታት ከኣ ናይቲ ዓቕሊ ጽበት ኣብነት እዩ። እቲ ነቲ ፈተነታት ኣዝዩ ዘገርም ዝግበሮ ዘሎ ከኣ፡ ከምቲ “ኣቦይን ኣደይን በበይኑ ጸሎቶም” ዝበሃል ኣብቲ ኣኼባታት ዝዝረብን ህዝቢ ኤርትራ ክዝረበሉ ዝደልዮን ዛዕባታት ዘይቃዶ ምዃኑ እዩ። እቲ ህዝቢ ክዝረበሉ ዝደልዮ ካብ ውድዕነት ኤርትራ ዝነቅል ክፍታሕ ዘድልዮ ዛዕባታት እዩ። እቲ ጉጅለ ዘልዕሎ ጉዳያት ከኣ ምስ ህልዊ ጠለብ ህዝቢ ዘይከይድ ኮነ ኢልካ ንመህደሚ ዝተሃንደሰ እዩ።
ህልዊ ጠለባት ህዝብና ኣብ ዙርያ፡ ምትእትታው ሕገመንግስታዊ ምምሕዳር፡ ምፍታሕ እሱራት፡ ምምልካት ዶብ ኤርትራን ኢትዮጵያን፡ ምጥያስ ግዳያት ደረት ዘየብሉ ኣገልግሎትን፡ ምኽባር ሰብኣውን ዲሞክራስያውን መሰላት ዘተኩር እዩ። ኣብቲ ካብ ሓቀኛ ክዉንነት መህደሚ ኣኼባታት ከኣ ዞባዊ ሰላም፡ ከባብያዊ ቁጠባዊ ምትእስሳር፡ ትካላዊ ውሕስነት ዘየብሉ ኣብ ውልቀ-መራሕቲ ዝተንጠልጠለ ቅድሚ ሕጂ እውን ኣብ ሓደጋ ዘውደቐ ዝምድና ምስ ኢትዮጵያ፡ ክንድዚ መዓርፎ ነፈርትን ክንድዚ ኪሎሜተር መንገድን ክሃንጽ ኢና ዝብሉ ቅድሚ ሕጂ ህዝብና ክህውትተሎም ዝጸንሑ ንዲክታተር ኢሳይያስ ገዚፍ ኣምሲሎም ከቕርብዎ ዝሓህቅኑ መደንዘዝቲ ዛዕባታት እዮም።
እዚ ክትዕዘብ እንከለኻ ምምሕዳር ኢሳይያስ ትዕቢተኛ ጥራይ ዘይኮነ፡ እምበርከ ዓሻ ምምሕዳርዶ ኣይኮነን ክትብል ትግደድ። ምኽንያቱ እዞም ሕጂ ኣብ ኣኼባታት “ክንገብሮም ኢና” ዝበሃሉ ዘለዉ ናይ ሓሶት ውጥናት ብተደጋጋሚ ተባሂሎምስ ዝተጠልሙ እዮም። ትዝክሩዶ ዲክታተር ኢሳይያስ ኣብ 2013 ምስታ ልሳኑ ኣብ ዝገበሮ ቃለም መጠይቕ “ቁጠባዊ ዕቤት ኤርትራ ኣብ ከመይ ደረጃ ይርከብ?” ተባሂሉ ምስ ተሓተተ “ናይ 3 ኣዋርሕ ግዜ ጥራይ ሃበኒ፡ እቲ ለውጢ ሽዑ ክትርእዮ ኢኻ?” ዝብል መልሲ ሂቡ ካብቲ ዛዕባ ክሃድም እንከሎ። ስለዚ እዚ ክሳብ ክንድዚ ጻዕዳ ሓሶት ዝሕሱ ዲክታቶር ሎሚ ኣብ ቅድሚኡ ክትግበር ዝግበኦ ህጹጽ ተባራዒ ዘቤታዊ ጉዳያት ጸቒጡ፡ “ክንድዚ መዓርፎ ነፈርቲ ክንሃንጽ ኢና” ብዝብል ካልእ መዳህለሊ መብጸዓታት ዕድመይ ከናውሕ እኽእል እዩ ኢሉ ዝሓስብ ኣካል ጐራሕ ካብ ምባሉ፡ ዓሻ ወይ ብሕሉፍ ስስዕቲ ዝዓወረ ምባሉ እዩ ዝቐልል።
እምበኣር ሎሚ ጉዳይና ኣብ ኢድና እምበር ኣብ እንዳ ጉጅለ ኢሳይያስ ኢድ ነሲእና እንረኽቦ ከምዘይኮነ ብግቡእ ተረዲእና ኣለና። ድምጺ ይኣክል ክሳብ ክንድዚ በሪኹ ምቅልሑ ከኣ ናይዚ ምልከት እዩ። ሎሚ ከምቲ ደቡብ ኣፍሪቃዊ ሓርበኛ፡ ኔልሰን ማንደላ ካብ ቤት ማእሰርቲ ምስተፈትሐ፡ ‘’ንሓርነትና ኣዝዩ ብዙሕ ጊዜ ተጸቢና። ካብዚ ንላዕሊ ግና ክንጽበ ኣይንኽእልን ኢና። ንቓልስና ኣብ ኩሉ ኩርንዓት ከነሐይሎ ዘሎና ሕጂ ኢዩ። ሎሚ ብቓልሲ እንዛነየሉ ግዜ ኣይኮነን። እንተተዛኒና፡ መጻኢ ወለዶታት ይቕረ ዘይብሎ ጌጋ ክንፍጽም ኢና” ዝበሎ፡ ድምጺ “ይኣክል” ምቅላሕ ናይ ኩልና ኤርትራውያን መድረኻዊ ሓላፍነት እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ሓቢርና ንቃለስ እንብል፡ ናይ በበይንኻ ምዃን ኣሉታዊ ሳዕቤን ስለ እንርዳእ ኢና። ንናይ ሓባር ረብሓ ሓቢርካ ምውፋር ኣብዚ ነካይዶ ዘለና ናይ ለውጢ ቃልሲ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ኩሉ ማሕበራዊ ህይወትና እውን ኣድማዒ እዩ። ብኣንጻሩ ሓቢርካ ናይ ዘይምስራሕ ሳዕቤን ከምዚ ኣብ ቃልስና ኣንጻር ወጽዓ ንዕዘቦ ዘለና ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ኩሉ መዳያት ህይወትና’ውን ዝምረጽ ኣይኮነን። እዚ ኣገዳስነት ሓቢርካ ምቅላስ ኮነ ምስራሕ ብደረጃ ሓሳብ ኣብ ኩልና ኤርትራውያን ተቐባልነት ኣለዎ። ኣብ ከመይነትን ኣገባብን ኣተገባብራኡ ግና ፍልልይ ከም ዝጸንሓና ርኡይ እዩ። ናይቲ “ሓድነት ሓይሊ እዩ” ዝብል እምነት ግብራውዊ ውጽኢት ከይንሓፍስ ዓንቂጹና ዝጸንሐ ከኣ ንሱ እዩ።
ብዛዕባ ዝሓለፈ ተመኩሮ ቃልስናን ዓወትናን ክንዛረብ እንከለና “ምስጢር ዓወትና ሓድነትና እዩ” ኢና እንብል። እንብሎ ጥራይ ዘይኮነ ኣብ ግብብራውነቱ’ውን ኣይኮነንዶ ንዓና፡ ንጸላእትና እውን ሓቂ እዩ። ከምኡ ስለ ዝኾነ እዩ ከኣ ንሕና ሓድነትና ምስጢር ዓወትና ስለ ዝኾነ ክንዕቅቦ፡ ጸላእትና ከኣ ምስጢር ዓወትና ብምስራቕ ሓድነትና ከላሕልሑ ክንጓተት ዝጸናሕና። ካብ ነዊሕ ግዜ ጀሚሩ ንኤርትራ ናይ ምስዓር ሕልሚ ዝነበሮም ወገናት ዝጥቀምዎ ዝነበሩ ናይ ምክፍፋልና ምህዞ እንተዘኪርና’ውን ነዚ እዩ ዘዘክረና። ካብ ኣርበዓታት ጀሚሪካ ክሳብዚ ቀረባ ግዜ ንሓንሳብ ከበሳን መታሕትን ንሓንሳብ ድማ ኣስላምን ክርስትያንን እንዳበሉ ከረሓሕቑና እሞ ሓይልና ኣዳኺሞም መፍተኦም ክገብሩና ዝሃቀንዎ ከኣ ነዚ ዘዘኻኽረና እዩ።
ሓድነትና ምስጢር ዓወትና ዝኸውን ኣብ ቃልሲ ኣንጻር ባዕዳውያን ገዛእቲ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብዚ እዋንዚ ነካይዶ ኣብ ዘለና ኣንጻር ዘቤታዊ ጨቆንትን ጠላማትን እውን ህያው እዩ። ናይ ሎሚ ጨቋኒ ጉጅለ እውን ሓድነትና ኣብ ስልጣን ናይ ምቕጻሉን ዘይምቕጻሉን ወሳኒ ምዃኑ ስለ ዝግንዘብ፡ ሓቢርና ኣንጻሩ ንከይንቃለስ ክሰርሕ ርዱእ እዩ። ደገፍቱን ተቓወምቱን ተበሃሂልና ኣብ ነንሕድሕድና ክንዳኸመሉ ከኣ ድሌቱን ሕልሙን እዩ። ህግደፍ ግና ምስቶም ደገፍተይ ዝብሎም’ውን የለን። ብሰንኪ ቀልጢፍና ንተንኮላዊ ኣካይዳኡ ዘይምፍላጥና ከኣ ንነዊሕ ዓመታት ኣዳህሊሉና እዩ። ሎሚ ግና ክሓብኦ ዝጸንሐ ጸረ ህዝቢ ተግባራት ምቅላዕ ተወሲኽዎ፡ ኣብ መንጎ ደለይቲ ሰላም፡ ዲሞክራስን ዕቤት ኤርትራውያን ዝነበረ ምርሕሓቕ ኣዝዩ ኣብ ዝተቐራረበሉ ግዜ ንርከብ ኣለና። እዚ ንዓና ነቶም ኣብ ለውጢ ንኣምንን ምእንትኡ እንቃለስን ዓብይ ፍናን ክኸውን እንከሎ፡ ኣብቲ ብሰንኪ ሓቢርና ኣንጻሩ ዘይምስላፍና ከምድላዩ ክገብር ዝጸንሐ ጨቋኒ ህግዲፍ ግና ስግኣትን ስንባደ ኦኣብሉሉ ኣሎ። ስለዚ ከምቲ ባዕዳውያን ጸላእትና ሓድነትና ዘሪጎም ዓቕምና ከምክኑ ፈቲኖም ዘይተዓወቱ፡ በታኒ ዘቤታዊ ውዲት ህግዲፍ እውን ፍሽለቱ ዘይተርፍ እዩ።
ሎሚ ንህግደፍ “ኣይናትካን ኢና” ዝብል ናይ ይኣክል መልእኽቲ ብማዕዶ ዘይኮነ፡ ካብ ማእከል ኤርትራ ይበጽሖ ኣሎ። ህግዲፍ ግና ነቲ ኣንጻሩ ዝካየድ ቃልሲ ኣፍልጦ ምሃብ ካብ ስዕረት ዘድሕኖ ግዲ መሲልዎ ክሓብኦን ጸልማት ተጐልቢቡ ኣንጻሩ ዝዝርጋሕ ናይ “ውረድ ካብ ስልጣንካ” ወረቓቕቲ ክኣሪ ይሓድር ኣሎ። እቲ ንህግደፍ ዝጽየፍ ኣተሓሳስባ ግና ኣብቲ ወረቕት ዘይኮነስ ኣብ ተሓሳስባ ናይቶም ነቲ ወረቕት ዘዳልዉ ስለ ዝኾነ ብጸልማት እንተኣከቦ ብቐትሪ ህያው እዩ። ሎሚ ህግዲፍ ሰሚዑ ከምዘይሰመዐ ደኣ ይሓልፎ ይህሉ እምበር፡ ኣብቲ ቀደም ናቱ ሕዛእቲ ዝመስሎ ዝነበረ ኤርትራዊ መድረኻት ሓጥያቱ፡ ገበናቱን ጸረ-ልኡላዊት ኤርትራ ክሕደቱን ኣብ ዝኾነ ኩርናዕ ዝስማዕ ዘሎ እዩ። እዚ ከኣ ንሓቀኛ ድምጺ ንግዜኡ እምበር ንሓዋሩ ምዕባስ ከምዘይከኣል ዘርኢ እዩ። “ሓቅስ ብእግራ ተሓዝካያ ብርእሳ ትወጽእ” ከም ዝበሃል።
እዚ ግና እኹል ኣይኮነን። ንድሕሪት ዘይምለስ፡ ኣብ ግዜ ወጥሪ እውን ጸኒዑ ዝምክት ውዳበ የድሊ። ጽቡቕ ድሌትን ስምዒትን እንተዘይተወዲቡ ቀያሪ ሓይሊ ክኸውን ኣይክእልን እዩ። እዚ ውዳበ ክህልውን ከድምዕን ከኣ ናይ ሓባር ረብሓ ዘለዎም ኣካላት ካብ ውልቀሰብ ክሳብ ውድባ፡ ሰልፍታትን ካልእ ምትእኽኻባት ሓላፍነት ክወስዱ ናይ ግድን እዩ። እቲ ሓላፍነት ምውሳድ ቅሩብነት እንተልዩ ከቢድ ኣይኮነን። ምስ ካልእ ከም ናትካ ባህጊ ዘለዎ ኣካል ብሓባር ኣብ ቃልሲ ክትጽመድ እንከለኻ ካብቲ በይንኻ ክትከውን እንከለኻ ዝስመዓካ ውሱንነት ወጺእካ፡ ኣብቲ ብሓባር ዘስረሓካ ምትኳር ግድነት እዩ። ብዘይካዚ ሓቢርካ ንክትሰርሕ ክትምረሓሉ ንዝሓዝካዮ ኣዕኑድ ብጹረት፡ ምክእኣልን ተወፋይነትን ክትምእዘዘሉ ምብቃዕ ካልእ ዝኸፈል ዋጋ እዩ። እትራኸበሉ ናይ ሓባር መድረኽ ንውሱን ግዜ ጥራይ ዘገልግልን ዘይመሰረታዊ ጉዳያት ንምዕዋትን ዘይኮነ፡ ነዊሕ ዝጠመተን ጉዳይ ህዝብን ሃገርን ቀንዲ ማእከሉ ዝኾነን ክኸውን ይግበኦ። ቀንዲ መምዘኒኻ ከኣ በሃልቲ ዘይኮነስ፡ ትሕዝቶ ናይቲ ዝበሃል ክኸውን ይግበኦ።
ብመንጽር እዚ ደንበ ተቓውሞና ብሓባር ዝሰርሓሉ መንገዲ ንምፍጣር ክሳብ ሕጂ ዘካየድናዮ ጻዕሪ ኣይተዓወተን። ዘይመዕወቲኡ ምኽንያት ግና ሓቢርካ ምቅላስ ኣድላይነት ስለ ዘየብሉ ዘይኮነ፡ እቶም ብሓባር ክንሰርሕ ዝግበኣና ሰለ ዘይበቓዕናዮ ኢና። እቲ ኣድላይነት ግድን ካብ ኮነ ከኣ እቲ ጻዕሪ’ውን ክቕጽል ግድን ስለ ዝኾነ፡ እነሆ ሎሚ’ውን በብኹርናዑ ናይ “ሓቢርናንዶ ገለ ንግበር” ድምጽና ይስማዕ። ኣብቲ እንደልዮ ሰፊሕ ናይ ሓባር መቃለሲ መድረኽ ብሓደ ስጉምቲ ዘይክንበጽሖ ንኽእል። ክንጅምሮ ግና ናይ ግድን እዩ። ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ ቅድሚ ክልተ ዓመት፡ ነቲ ናይ ነዊሕ ግዜ ናይ ሓቢርካ ምስራሕ እማመኡ ኣሕዲስዎ። ከም ናቱ ተበግሶ ምስ ዝወሰዱ ኣካላት ከኣ፡ ምስ ገሊኦም ናብ ምሉእ ሓድነት ምስ ገሊኦም ድማ ናብ ሰፊሕ ጽላል ይስጉም ኣሎ። ኣብ ሓድነት ኮነ ኣብ ጽላል ንምብጻሕ ከቢድ ጻዕርን ግዜን ዝወስድ ግና ዝከኣል እዩ። ናይ ክሳብ ሕጂ ጉዕዞና ኣዝዩ ተስፋ ዝህብ እዩ። እዚ ሒዝናዮ ዘለና ጉዕዞ እኹል ዘይኮነስ፡ ናብቲ እንጽበዮ ምልኣት ንምብጻሕ ናይ ብዙሓት ተሳትፎ ግድን ስለ ዝኾነ እቲ ናይ እንካን ሃባን መስርሕ ቀጻሊ እዩ። ምኽንያቱ ምስዚ ሎሚ ንህዝብናን ሃገርናን ዘንጸላልዎም ዘሎ ብዙሕ መልከዓት ዘለዎ ስግኣት ሓቢርካ ምቅላስ እንተደለኻ እትድግፎ እንተዘይደለኻ እትገድፎ ዘይኮነ፡ ግድን ክሳብ ዓወት ክንደፍኣሉ ዝገበኣና ግድነት እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
8 መጋቢት ዓለም ለኸ መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ ኣብ እንዝከረሉ ግዜ ንርከብ ኣለና። ኣብ ኣመዓባብላ እዛ ዕለት ካብ 1909 ኣብ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ ጾታዊ ወጽዓ ዘንቀሎ ምልዕዓል ደቂ ኣንስትዮ ከም ዝጀመረን ድሕሪ ሓደ ዓመት ድማ ኣብ ከተማ ኮፐንሃገን ኣስታት 100 ደቂ ኣንስትዮ ዝተሳተፋሉ ብዛዕባ ወጽዓአን ዝዝቲ ኮንፈረንስ ከም ዝተኻየደ ይፍለጥ። ድሕሪዚ ብ1911 ኣብ 19 መጋቢት ኣብ ሃገራት ኦስትሪያ፡ ደንማርክ፡ ጀርመንን ስዊዘርላንድን ዝያዳ ሓደ ሚልዮን ደቂ ኣንስትዮን ደቂ ተባዕትዮን ዝተሳተፍሉ ማዕርነት ደቂ ኣንስትዮ ዝጠልብ ሰላማዊ ሰልፍታት ከም ዝተኸየደ፡ ታሪኽ ቃልሲ ደቂ ኣንስትዮ ይሕብር። እዚ ምንቅስቓስ ደቂ ኣንስቶዮ ኣብ 1913-14 ቀዳማይ ውግእ ዓለም ጠጠው ንክብል ግደ ከም ዝነበሮን፡ ኣብ ኤርትራዊ ሜዳ ካብ 1975 ጀሚሩ ድማ ብቀዋምነት ኣብ 8 መጋቢት ብደረጃ ይኽበርን ይዝከርን ከም ዘሎ ይፍለጥ። ሕቡራት ሃገራት ከኣ ኣቐዲሙ ብ1945 ማዕርነት ደቂ ኣንስትዮ ዘውሕስ ቻርተር ኣጽዲቑ።
እነሆ ናይ 2019 ዓለም ለኻዊ መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ 8 መጋቢት ከኣ “ብማዕርነት ምሕሳብ፡ ብልሓት ምምዕባልን ንለውጢ ምዕጣቕን” ብዝብል ቴማ ይዝከር ኣሎ። ብዙሓት ከም ዝሰማምዕሉ ደቂ ኣንስትዮ ማዕረ ክፋል ሕብረተሰብ ኣብ ልዕሊ ምዃነን፡ ጓለንስተይቲ መሰረት ሕብረተሰብ ስለ ዝኾነት ናታ ዓወት ናይ መላእ ሕብረተሰብ ዓወት እዩ። ምስዚ ኩሉ ማዕረ ተሳትፎን ተጠቃምነትን ደቂ ኣንስትዮ ብኣዋጅ ዘይኮነስ ብግብራዊ ቃልሲ ከም ዝረጋገጽ ተመኩሮና ይምህረና። እቲ ንማዕርነት ደቂ ኣንስትዮ ዝግበር ቃልሲ ከኣ እንተላይ ብተሳትፎ መላእ ሕብረተሰብ እምበር ብናተን ድሩት ቃልስን ጻዕርን ክረጋገጽ ጥራሕ ከምዘይክእል ካልእ ካብ ተመኩሮ ዘረጋግጽናዮ ሓቂ እዩ።
ኣብ ኩነታት ኤርትራውያን ደቂ ኣንስትዮ ክንመጽእ እንከለና፡ ብሓፈሻ ኣብ ኩሉ ህይወት፡ ብፍላይ ከኣ ኣብቲ ምእንቲ ናጽነት ኤርትራ ዝተኻየደ ነዊሕን መሪርን ቃልሲ ንኹሉ ጸገማት ክኢለን፡ ንካለኦት ደቂ ኣንስትዮ’ውን ናይ ጽንዓትን ትብዓትን ኣብነት ከም ዝነበራ ምስኩር እዩ። ነዚ ኩነታት ኣብ ድሕሪ ናጽነት ኤርትራ ክንመዝኖ እንከላን ግና፡ ናብ ካልእ ጫፍ ከይዱ እተን ዝያዳ ዝተበደላን ምስ ተሳትፎአን ኣብ ቃልሲ ዘይመጣጠን መነባብሮ ዘሕልፋን ኮይነን ኣለዋ። መላእ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ትሕቲ ባርነት ህግደፍ ኣብ ዝሃለወሉ፡ ደቂ ኣንስትዮ በይነን ከምዘይርህወን’ኳ ፍሉጥ እንተኾነ፡ ተፈጥሮኣዊ ናይ ኣደነት ትዕድልተን ተወሲኽዎ፡ ናታተን ወጽዓ ዝገደደ ከም ዝኸውን ብብዙሕ ኣብነታት ምርግጋጹ ዝከኣል እዩ።
8 መጋቢት ደቂ ኣንስትዮ ዝሓለፈ ወጽዓአን ንከይርሳዕ ዝዝክራሉ እምበር፡ ሕሉፍ ናይ ክሳብ ሕጂ ወጽዓአን ምዝርዛር ከም ቀንዲ ኣጀንዳአን ዝወስዳሉ ክኸውን ኣይግበኦን። ብኣንጻሩ ናይ ዝሓለፈ እሱራት ከይኮና መጻኢ ናብ ብሩህ ማዕረ ተሳተፍነትን ተጠቃምነትን ዝመርሕ መንገዲ ዘማዕድዋሉ እዩ ክኸውን ዝግበኦ። ብጽሒት ደቂ ተባዕትዮ ኣብ ቃልሲ ምእንቲ ማዕርነት ደቂ ኣንስትዮ ኣነኣኢስካ ዝረአ’ኳ እንተዘይኮነ፡ እቲ ወሳኒ ግደ ናይ ደቂ ኣንስትዮ እዩ።
ሎሚ ኣብ ኤርትራዊ ደንበ ተቓውሞና፡ ተሳትፎ ደቂ ኣንስትዮ ከምቲ ዝድለ ዘይምህላዉ ከም ቀንዲ ኣሻቓሊ ካብ ዝውሰድ ነዊሕ ግዜ ኮይኑ ኣሎ። ነዚ ሻቕሎትዚ ንምፍዋስ ከኣ ዝተፈላለዩ ወገናት ከም ቀንዲ ዕማሞም ይወስድዎ ኣለዉ። ብመንጽር እዚ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ንጉዳይ ደቂ ኣንስትዮ ነብሱ ብዝኸኣለ ቤት ጽሕፈት ኣብ ርእሲ ምቛሙ ኣብ ፖለቲካዊ መደብ ዕዮኡ “ደቂ ኣንስትዮ መሰለን ብሕጊ ተሓልዩ፡ ብግብሪ ኣብ ኵሉ ህይወት ሕብረተ-ሰብ ኤርትራ ማዕረ ተሳትፎ ከምዝህልወን ንምግባር፡ ከይተሓለለ ክሰርሕ እዩ።” ዝብል ሓሳብ ኣስፊሩ ንረኽቦ። እንተኾነ እዚ መበገስን መርኣያ ድልዉነቱ ንማዕረ ተሳታፍነትን ተጠቃምነትን ደቂ ኣንስትዮ እምበር፡ ጌና ብዙሕ ቃልሲ ከም ዝጽበዮ ይኣምንን ኣብዚ ታሪኻዊ ኣጋጣሚ ንምዕዋቱን ዘለዎ ቅሩብነት የረጋግጽን።
መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ ከም ዝኾነ ተርእዮ ብእዋናዊ ምዕባለ ክጽሎ ባህርያዊ እዩ። በምንጽር’ዚ ኤርትራውያን ደቂ ኣንስትዮ ኣብዚ ዓመትዚ ዘቃልሕኦ ቴማ፡ ኣብ ህልዊ ኩነታት ሃገርናን ህዝባን ዘትከለ፡ ነቲ ኣብ ወትሃደራዊ መደበራት ኤርትራ፡ ኣብ መዓስከር ስደተኛታትን ኣብ ጉዕዞ ናብ ስደትን ዝፈስስ ዘሎ ንብዓት ኣሓተን ንምሕባስ፡ ዝዓለመ ክኸውን ይግበኦ። ኣብዚ እዋንዚ መላእ ህዝቢ ኤርትራ ብሓፈሻ ብፍላይ ድማ ደቂ ኣንስትዮ፡ ዝያዳ ዝሐለፉ ዓመታት ብጸረ ህዝቢ ተግባራትን ጥልመትን ህግደፍን መራሒኡ ዲክታቶር ኢሳይያስ ኣፈወርቅን ኣብ ኣዝዩ ዘማረረሉ ኢና ንርከብ ዘለና። ህዝብና ክንድቲ መረርኡ ኣንጻር ወጽዓ ይለዓዓል ምህላዉ ከኣ ተስፋ ዝህብ እዩ። ስለዚ ኤርትራውያን ደቂ ኣንስትዮ፡ ነዚ ኣብ ግምት ከእትወኦ ይግበአን። ደቂ ኣንስትዮ ጾታዊ ተጽዕኖ ስዒረን ማዕረ ተሳተፍትን ተጠቀምትን ንክኾና ቀንዲ መሳርሒአን ሓድነት ምድልዳል ምዃኑ ኣሚነን ኣብዚ ንርከበሉ ዘለና እዋን፡ ብሰንኪ ዘይመሰረታዊ ምኽንያታት ዝተረሓሓቐ ዓቕመን ናብ ሓደ ዘምጸኣሉ መንገዲ ክፈጥራ ይግበአን። ብዘይካዚ ቃልሰን ብዘይተሳተፎ ደቂ ተባዕትዮ ክዕወት ከምዘይክእል ተረዲአን፡ ደቂ ተባዕትዮ መተሃላልኽተን ዘይኮኑ ተደጋገፍተን ምዃኖም ተገንዚበን ነዚ ዝብቀዐን ኣገባብ ክሕዛ ከድልየን እዩ። ኤርትራውያን ደቂ ተባዕትዮ እውን ዓወት ጓለንስተይ ዓወት መላእ ሕብረተሰብ ምዃኑ ተገንዚቦም ኣብ ጐነን ክስለፉ ይግበኦም።
8 መጋቢት መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ ንዘለኣለም ትንበር!
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ቅድሚ ሕያሎ ዓመታት ዝምድና ህዝቢ ኤርትራን ህግዲፍ ኣብ ኤርትራዊ መድረኻትን ኣዛራቢ ዛዕባ ነይሩ። ነቲ ዝምድና ደግፍቲ ህግዲፍ ከም “ማይ ጸባን” ክገልጽዎ እንከለዉ፡ ኣንጻር’ዚ ዝተሰለፍና ወገናት ድማ ከም “ከብድን ሕቘን” ንምስሎ ነይርና። ኣብዚ እዋንዚ ግና በቲ ሓደ ወገን፡ እቶም ካብ ቅድም ሓደገኛነት ህግዲፍ ዝተርድኡ ሓይልታት ብዘካይድዎ ቃልሲ፡ በቲ ካልእ ወገን ድማ ህግዲፍ ብተግባሩ ኣበሳኡ ሓቢኡ ዝኸደሉ ግዜ ስለ ዘብቀዐ፡ ርክብ ህዝቢ ኤርትራን ህግዲፍን “ናይ ከብድን ሕቖን ዝምድና እዩ” ዝብል ርኢቶ እነሆ ኣዝዩ ሰሲኑ ብዝኸድካዮ ኩርናዕ ዝስማዕ ድምጺ ኮይኑ ኣሎ። ህግዲፍ እውን ከም ልማዱ ሓቀኛ መንነቱ ሓቢኡ ዝኸደሉ ዕድል ጸቢብዎን ኣጀንዳ ቀይርካ ናይ ምህውታት ብልሓቱ ምስራሕ ኣብይዎን፡ ኣብ ጐልጐል ዝወገሖ ዝብኢ ኮይኑ ኣሎ።
ሎሚ ህግደፍ ካብቲ ቅድም ዝተገመቶ ዝያዳ እዩ ኣብ ግጉይ ኣቕጣጫ ተሰሊፉ ዘሎ። ቅድም ፖለቲካዊ መንነት ጉጅለ ህግዲፍ ብጸረ ዲሞክራሲ፡ ግህሰት ሰብኣዊ መሰልን ጥሕሰት ልዕልና ሕግን እዩ ዝግለጽ ነይሩ። ሎሚ ከኣ እዚ ባህርያቱ ከም ዘለዎ ኮይኑ፡ እታ ኮንደኾን ምስ ህዝቢ ኤርትራ ተሳንዮ ትበሃል ዝነበረት ጉዳይ ልኡላውነት ኤርትራ’ውን ሓጢጡ ክድርብያ ይገማገም ስለ ዘሎ፡ ምስ ህዝቢ ዘዛረብ ቋንቋ ናብ ዘይብሉ ንጹልነት ዘቕንዕ ዘሎ ይመስል። ምናልባት ነቲ ቅድም ህግዲፍ ከምስል፡ ካብ ክሳድ ንላዕሊ ዝያዳ ኩሉ ተሓላቒ ልኡላውነት መሲሉ ዝቐርቦ ዝነበረ እንዳዘከሩ “ኢዶእ እዝስ ኣይውዕሎን ግዲ” እንዳበሉ ነቲ ዝስማዕን ዝድህሰስን ሓቂ ምእማን ዝሰኣኑ ኤርትራዊ ወገናት ኣይሰኣኑን። ምእማኑ እንተጽገሞም እውን እምብዛ ዘገርም ኣይኮነን። በቲ ኮነ በዚ ግና ኣብ መስርሕ ኣይከውንን ኢልካ ዝገምትካዮ ከም ዝኸውን ክርድኡ ይግበኦም። ምኽንያቱ እቲ ምልክታት ምላቑያታት ዘይኮነስ፡ ኢሳይያስ ኣብ ኣደባባያት ተጠሊዑ፥ “ ኢትዮጵያዊ ቀዳማይ ሚኒስተር ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ዓሊ፡ ክመርሓና ወኪለዮ እየ፡ ህዝቢ ኤርትራን ኢትዮጵያን በበይኑ ህዝቢ እዩ ዝብሉ ነቲ ሓቂ ዘይፈልጡ እዮም” ብዝብሉ ዘየማትኡ ምሉእ ሓሳባት ዝዳሕደሖ ስለ ዝኾነ። ዝተፈላለየ መራሕቲ ኢትዮጵያ ብዛዕባ መጻኢ ዕድል ኤርትራን ህዝባን ንዓኣቶም ብዝሰማማዕ “ምድማር” ብዝብልዎ ቅኒቶም፡ ክምድሩ እንከለዉ ናይ ኢሳይያስን ደገፍቲ ዓራቱን ሰሚዕካ ከምዘይሰማዕካ ምዃን ከኣ መራጐዲ መልእኽቲ ዘለዎ እዩ። እዚ “ስቕ ዝበልና ስቕ ስለ ዝመረጽና ኢና” ብዝብል ኣረጊት ውርጽጽና ዝስገር ኣይኮነን።
ደጊም ደገፍቲ ኢሳይያስ እንተኾነ ኣይውዕልዎን፡ ካብዚ ሓሊፎም ንኣበሃህላ ኢሳይያስ ካብቲ ቀጥታዊ ትርጉሙ ወጻኢ ተርጒሞም ከመላኽዕዎ እንተፈተኑ ሰማዒ ኣይክረኽቡን እዮም። እቲ ኣብ ቅድሚኦም ዘሎ ሓደ ምርጫ ከኣ ምስ ህዝብኻ ወጊንካ ዋጋ ብዙሓት ሰማእታት ዝኾነት ሃገር ኣብ ናይ ምድሓን መስርዕ ምስላፍ ጥራይ እዩ። ሎሚ በብኹርንዑ፡ ንተንኮላትን ክድዓትን ኢሳይያስ ዝተረደአን ብዓንተቦኡ ክዕጸፍ ከም ዝግበኦ ዝጠልብን ደሃያት ክደሃይ ምስማዕ ኣብ ኤርትራውያን ንቡር ኮይኑ ኣሎ። ናይቶም በብኹርናዑ ዝጋብኡ ዘለዉ ሰሚናራት፡ ዓውደ-መጽናዕትታት፡ ኣኼባታትን ሰልፍታትን መንፈስ ነዚ ዘመልክት እዩ። እዚ እንፈት’ዚ ኣንጻር ጉጅለ ህግዲፍ ኣብ ዝካየድ ናይ መሰረታዊ ለውጢ ቃልሲ ኣገዳሲ እዩ። ናይ ብሓቂ ኣገዳስን ቀያርን ዝኸውን ግና ኣብ ሓደ ናይ ለውጢ ማዕበል ክስለፍን ብእኡ ክሕንበብን እንከሎዉ ጥራይ እዩ። እዚ ኣብ ሓደ ኣካቢ ጽላል ምምጻእ ኣብ መስርሕ ለውጢ ወሳኒ ምዃኑ ከኣ ተመኩሮና የርእየና ኣሎ። ንሕና ከም ናይ ለውጢ ሓይሊ ዋሕስና ናይ ለውጢ ኣተሓሳስባ ምሓዝና ጥራይ ዘይኮነ፡ ነዚ ዝተበተነ ግና ሓደ ዝመንቀሊኡን ሽቶኡን ኣተሓሳስባ ኣብ ሓደ ትካላዊ ጽላል ከነሰልፎ ምስ እንበቅዕ ጥራይ እዩ።
ንኩነታትና ምስቲ ኣብ ኤርትራ ብቕልጡፍ ዝሕንበብ ዘሎ ናይ ኣተሓሳስባ ለውጢ ኣመዛዚኖም፡ ኣብ ጉዕዞና ምድንጓያት ነርኢ ከም ዘለና ከመልክቱልና ንዕዘብ ኢና። ሚዛኖም ሓቅነት ኣለዎ። እንተኾነ ኣብ ሓደ ጽላል ምጽማድ ከምቲ ወሳንነቱ ዘኽፍሎ ዋጋ ብኹሉ መልክዕ ቀሊል ከምዘይኮነ ግና ክዝንግዑ ኣይግበኦምን። ኣብዚ ሓደ ክዓዝዝ ዘለዎ ኣብ ናይቲ ተግባር ክብደት ተሓቢእና ግዜ ብምብላዕ ወጽዓ ህዝብና ንክናዋሕ ጠንቂ ከይንኸውን ክንጥንቀቕ ይግበኣና። ብሓባር ምስላፍ ብናይ ኩሎም ናይ ለውጢ ሓይልታት ቅሩብነት ዝዕመም እምበር ናብ ሓደ ሰልፊ፡ ውድብ፡ ማሕበር ወይ ካልእ ውዳበ ብሓላፍነት ዝድረብ ኣይኮነን። ስለዚ እቲ ክኸውን እንደልዮ ንምግሃድ ጻዕርና ከካብ ገዛእ ርእስና ክጅምር ናይ ግድን እዩ። ውልቃዊ ኣበርክቶኻ ዘንጊዕካ፡ ናብ መሪሕነት ምምጥጣር፡ ናይ ውድብካ ወይ ሰልፍኻ ግደ ዘንጊዕካ ኣጻብዕትኻ ናብ ካለኦት ውድባት ምቁማት’ውን ጽጹይ ኣካይዳ ኣይኮነን።
ኣብ ሕድሕድ ሰልፍታት፡ ውድባትን ማሕበራትን ፍልልያት ከም ዘሎ ርዱእ እዩ። ከምኡ እንተዘይከውን ከኣ’ሞ ካብ ሓደ ውዳበ ንላዕሊ ኣይመኾናን። ኣብዚ እቲ ፍልልያትና ብዓይኒ ጉዳይ ህዝብን ሃገርን ርኢና ከነወግዶ ክንበቅዕ መተገብአ። ፍልልይና መሰረታዊ ኮይኑ፡ እዚ ክንገብር እንተዘይበቒዕና ከኣ ነቲ ንፈላለየሉ ኣመሓዲርናዮ ንቕድሚ ክንስጉም ይግበኣና። እዚ እንተዘይ ሓሚቕና ወይ እንተዘይጸቢብና ዝከኣል እዩ። ነዚ ከነብቅዕ ንፍልላያት ኣመሓዲርና ኣብቲ ዘሰማምዓና ክነትክል ሓላፍነትና እዩ። ነዚ ክንበቅዕ ፍልልያትና እንወዳደረሉ እምበር እንጻለኣሉ ክኸውን ከምዘይብሉ ክንርዳእ ይግበኣና። ሎሚ ከምቲ “ተሓቢአን ይጠንሰኦ’ሞ ሰብ ኣኪበን ይሓርሰኦ” ዝበሃል፡ ህግዲፍ መህደሚ ኣብ ዘየብሉ መጻብቦ ተቓሊዑ እዩ። እዚ ሓድሽ ኩነታት ከኣ ካብቲ ዝነበርናዮ ዝያዳ ክንነቅሕን ከንበራበርን ሓላፍነት ዘሰክመና እዩ። ናይ ምክእኣልን ምጽውዋርን ሓላፍነትና ከኣ ማዕረዚ ኣብ ቅድሜና ተገቲሩ ዘሎ ሓላፍነት ክብ ክብል ይግበኦ። እምበኣር ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ቅድሜና ካብ ዘለዉ ሓላፍነታት፡ ርኢቶታትና ናይ ምምሕዳር ሓላፍነት ቁጽሪ ሓደ ምዃኑ ንገንዘብ። ነዚ ሓልፍነትዚ ጓሲናዮ እንሓልፈሉ መንገዲ ሓቢርካ ምዕዋት ከምዘየለ ከኣ ንረዳእ።
ዝምድና ህዝብን መንግስትን፡ ኤርትራኸ! “ክረኣያ ክብላስ ይእረያ፡” ዲና ክንብሎ ወይስ “ክቑነና ከይደንስ ተነጽየን መጻ”
Thursday, 21 February 2019 09:41 Written by ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብ መንጎ ሃገራት ጽልእን ቅርሕንትን ክፍጠር እንከሎ፡ እቲ ጠንቂ መንግስታት እምበር ህዝብታት ኣይኮኑን። ግደ ህዝቢ ሰላምን ጽቡቕ ዝምድናን ኣብ ምፍጣር ከኣ ከከም ባህርን ኣገባብ ምምሕዳርን ናይቶም መንግስታት ይፈላለ። ብህዝቢ፡ ካብ ህዝብን ንህዝብን ብዝምርሑን ግደ ህዝብን መንግስትን ብሕጊ ኣብ ዝተነጸረሉን መንግስታት፡ ግደን፡ ተሰማዕነትን ወሳንነትን ህዝቢ ከም ዝዓዝዝ ብሩህ እዩ። ብኣንጻሩ ብፈቓድ ህዝቢ ናብ ስልጣን ዘይመጹ፡ ግደ ህዝቢ ሕገ-መንግስታዊ ውሕስነት ኣብ ዘየብሉ፡ ዕድመ ስልጣኖም ኣብ ዘቐድሙ፡ ከም ናይ ሃገርና ኤርትራ ዝኣመሰሉ ጨቆንቲ ምምሕዳራት፡ ህዝቢ “እዚ እዩ ዝሕሸኒ” ዝብሎ መንገዲ ክመርጽን፡ መንግስቲ መንገዲ ሰላም ንክሕዝ ተጽዕኖ ንክፈጥርን ዘለዎ ዕድልን ጽልዋን ኣዝዩ ትሑት እዩ። ምናልባት እውን ኣይክእልን።
ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ኤርትራ፤ ኣብ መንጎ ህዝብን መንግስትን ዘሎ ዝምድና ሓርፋፍ ጥራይ ዘይኮነ ምትእምማን ዘየብሉ ኩርኳሕ እዩ። ከምዚ ዓይነት ዝምድና ዝፈጠሮ ሃጓፍ ከኣ ሰፊሕ እዩ። እዚ ሰፊሕ ሃጓፍ ተመሊኡ ጥዑይ ዝምድና ህዝብን መንግስትን ኤርትራ ንክፍጠር፡ ክፍትሑ ዝግበኦም መሰረታዊ ጉዳያት ከም ዘለዉ፡ ወርትግ ህዝቢ ኤርትራን ናይ ለውጢ ሓይልታቱን ዝዛረብሉ ጥራይ ዘይኮነ ዝቃለስሉ ዘለዉ ዛዕባ እዩ። ህግዲፍ ነቲ፡ ኣብ ኤርትራ፡ ሕገመንግስታዊ ስርዓት ይተኣታቶ፡ ልዕልና ሕጊ ይረጋገጽ፡ ብህዝቢ ንህዝቢ ካብ ህዝቢ ዝቐውምን ዝሰርሕን መንግስቲ ይመስረት፡ ልኡላውነታና ኣብ ዋጋዕዳጋ ኣይውረድ ዝብሉ፡ መሰረታዊ ጉዳያት እቲ ሕጂ ዘሎ ሃጓፍ ንክውገድ ክትግበሩ ዝግበኦም እዮም። ብመንጽር ባህርኡን ናይ ክሳብ ሕጂ ተመኩሮኡን፡ እዚ ዝተጠቕሰ መሰረታዊ ጉዳይ ኣብ ህላወ ህግዲፍ ተተግቢሩ እዚ ኣብ መንጎ ህዝብን መንግስትን ዘሎ ሃጓፍ ክፍታሕ ዘለዎ ዕድል ጸቢብ ጥራይ ዘይኮነ፡ ዘኣይከኣል’ዩ። ከምኡ ስለ ዝኾነ እዩ ከኣ፡ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ዙርያ “መሰረታዊ መሰልናን ልኡላዊ ክብርናን ብቓልስና” ዝብል ቴማ ዝዓስል ዘሎ።
እቲ ኣዝዩ ዘገርም እምበር፡ ህግዲፍ ኣድላይነት ኣብ መንጎ ህዝብን መንግስትን ኤርትራ ዝህነጽ ጥዑይ ዝምድናን ምትእምማን እንዳ ነጸገ፡ ኣብ ዝምድና ህዝቢ ኤርትራን ህዝቢ ጐረባብቲ ሃገራት ክሰርሕ ምድንዳኑ እዩ። እዚ ኣብዚ ለንቅነ ንዕዘቦ ዘለና ካብ 60 ንላዕሊ ኣባላት ዘለዉዎ ኤርትራዊ ጉጅለ መገሻ ናብ ኢትዮጵያ ከኣ፡ ናይዚ “ናትካ ኣቐሚጥካ ደገ-ደገ ምርኣይ” ኣብነት እዩ። ህግዲፍ ከምዚ ዓይነት ናብ ደገ ምህዳም ዝመርጸሉ ምኽንያት ኣብ ቅድሚ ህዝቢ ኤርትራ ዝቐርበሉ ባህርን ሞራልን እንዳረሓቖ ይኸይድ ስለ ዘሎ እዩ። እቲ ካልእ ሜልኡ ድማ ምስ ህዝቢ ዘለዎ ዝምድና ኣብ ምትሕስሳብን ምትሕታትን ዝምርኮስ ዘይኮነ፡ ኣብ ምፍርራሕ ከም ዘድህብ ምግባሩ እዩ። እዚ ማለት ህዝቢ ኤርትራ ኣብዚ እዋንዚ ፊት-ንፊት ንህግዲፍ ዘይሓቶ፡ ሕቶ ስለ ዘየብሉ ዘይኮነስ፡ ድሕሪ ሕቶ ዝኽተል ሳዕቤን ስለ ዘስግኦ እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ግና ህዝብና ምስ ህግዲፍ ፊት ንፊት ዝፋጠጠሉ ናጻ መድረኽ’ኳ እንትዘይረኸበ፡ ኣብ ዘዘለዎ ኮይኑ ልቡ መሊኡ ምትንፋስ ከም ዝጀመረ ብዙሓት ንኩነታት ኤርትራ ዝተዓዘቡ ዝምስክርዎ እዩ። እዚ ናይ ሎሚ ምትንፋስ ጽባሕ ንህግዲፍ ሒዝዎ ናብ ዝዕዘር ዘይምሕር ህቦቡላ ከም ዝምዕብል ፍሉጥ እዩ።
ምስሊ ሓደ ኣካል ካብቲ ዋና ዝያዳ ነቶም ዝዕዘብዎ ከም ዝረኣዮም ፍሉጥ እዩ። ከምኡ ስለ ዝኾነ እዩ ከኣ “ዓርክኻ መስትያትካ እዩ” ዝበሃል። ብሓፈሻ ኩሎም መንግስታት ብፍላይ ከኣ መንግስታትን ህዝብታትን ጐረባብትና ሃገራት፡ ንምስሊ ምምሕዳር ህግደፍ ብግቡእ ይፈልጥዎ እዮም። ኣብቲ ምንጽብራቑ ግና ነቲ ሓቀኛ ምስሉ ከም ዘለዎ ዘይኮነ ምስ ነናቶም ሃገራዊ ረብሓ ከም ዘዋድድዎ ፍሉጥ እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ዋላ ሃገራዊ ረብሓኦም የቐድሙ ንምምሕዳር ዲክታቶር ኢሳይያስ ዝንእድ የለን። ዘመኻንይሉ ወገናት ግና ኣይሰኣኑን። ኢሳይያስ ናብ ኢትዮጵያ ክገይሽ እንከሎ፡ ፈረስ፡ ገመል፡ ዋልታ፡ ቡንን ጋብን፡ ናብ ሃገራት ወሽመጥ ክገይሽ እንከሎ ከኣ መዳልያን ወርቅን ዝስለም ብመንጽር እዚ እዩ። ከምቲ ኣብ ኢትዮጵያ ኣፍልቡ ክወቅዕ ዝተዓዘብናዮ እቲ ዲክታቶር ግና ናይ ብሓቂ ገይሩ ዝወሰዶ እዩ ዝመስል።
ኣብ ኢትዮጵያ ብዘይካ ናብ መቐለ፡ ናብተን ናይ ኢህወደግ ኣባል ውድባት ማእከላት ዝኾነ ከተማታት ዝበጽሕ ዘሎ፡ ኣባላቱ ብጸቢብ መዕቀኒ ህግዲፍ ዝተመርጹ ጉጅለ ልኡኽ ኤርትራ “ህዝባዊ ዲፕሎማሲ” ዝብል ዕማም ክወሃቦ እንከሎ ንዓና ኣዝዩ ይገርመና። ንኢትዮጵያውያን እውን ከም ዝገረሞምን ካብ ጉዳይካ ናይ ምህዳም ጉርሒ ምዃኑን ኣይሰሓትዎን። ባህርዳር ካብተን ኢሳይያስ ኣብዚ ቀረባ ግዜ ሸንዳሕ-ዳሕ ክብለለን ዝቐነ ከተማታት ኢትዮጵያ ክነሳ፡ ኣብቲ በዓል በረኸት መንግስተኣብ ዝተዓደምሉ ኣዳራሽ ተሳታፊ ኣዝዩ ቁንጣሮ ምዃኑ ከዛርብ ዝቐነየ እዩ። በቲ ይበሃል በዚ ከኣ መልሲ እዩ። መልሲ ብመልሱ ከኣ “ቅድም ምስ ህዝብኹም ዘለኩም ዝምድና ዘይተሕውዩ” ዝብል መልሲዩ። ናይቲ ካልእ ከተማታት ተመኩሮ እውን ካብዚ ዝተፈልየ ኣይነበረን። ስለዚ ህግደፍ ምስሉ ከጸባብቐሉ ዝሓሰቦ መደብ መሊሱ ስለ ዝደወኖ ኢና “ክረኣያ ክብላስ ይእረያ” ዲና ክንብሎ ወይስ “ክቑነና ከይደን ተነጽየን ይምለሳ” ዝበልናዮ።
እቲ ካልእ ኣብዚ ክለዓል ዝግበኦ፡ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ንክዕወትን ባህልና ክምዕብልን ዓብይ ኣበርክቶ ዝነበሮም ነባራት ክኢላታት፡ ኣብ ሃገሮም ድምጺ ህዝቦም ኮይኖም ብሕም ዘይበሉ፡ ኣብዚ ካብኣቶም ሓሊፉ ንህዝቢ ኤርትራ ዘዋርድ ምስሊ ህግዲፍ ናይ ምጽብባቕ ፍሹል ፈተነ ምእታዎም እዩ። ትማሊ ነብሶም ክኢሎም ዝቖሙሉ ስብእና ኣስኢኑ፡ ንኢትዮጵያ ጽረፉ እንተተባህሉ ዝጸርፉ፡ ንኢትዮጵያ ንኣዱ እንተተባህሉ ዝንእዱ፡ ንሓንሳብ ከረባት እንዳኣሰረ ንሓንሳብ ድማ ወተሃደራዊ ድቪዛ ዝኸድኖም ክኾኑ ምርኣይ የሕዝን። እንተ ኣብቲ ሓቀኛ ኣድላይነት ዝምድና ህዝቢ ምስ ህዝቢ ደገፍቱ እምበር ተቓወምቱ ኣይኮናን።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ሓድነት ዝተበተነ ዓቕሚ፡ ንዋትን ግዜን ኣወሃህዱ ዘተኣማምን ብቕዓት ስለ ዘውሕስ ኣብ ኩሉ መዳያት ህይወትና ግደኡ በሪኽ እዩ። ከምዚ ስለ ዝኾነ ኢና ከኣ “ዝሓበራ ኣጻብዕቲ ኣርቃይ የጸንበዓ” ኢልና እንምስል። “ሺሕ ፈልጺ መእሰሪኡ ልሕጺ” ዝብል ዘረባ ኣበው እውን መንፈሱ ግደ ሓድነት ምዕዛዝ እዩ። ብኩራት ሓድነት ዘኸትሎ ኣሉታዊ ሳዕቤን ንምጥቃስ ከኣ “ብሓደ ኢድ ኣይጣቓዕን” ንብል። ንዕዙዝነት ሓድነት ኣገዳሲ ካብ ዝገብርዋ ቁምነገራት ሓደ ናይ ሓባር ረብሓ መረጋገጺ መሳርሒት ምዃና እዩ። ሓድነት ከምቲ ስማ ዝሕብሮ ናይ ብሓቂ ሓድነት ንክትከውን ከቢድ ግና ድማ ዝከኣል ዋጋ ትሓትት እያ።
ሓድነት ኣብ ዘተኣማምን ባይታ ክትስረትን ቀዳልነታን ኣድማዕነታን ንከተውሕስን ናይቶም ፈጠርታ ቅሩብነትን መጽናዕትን የድልያ። ዝያዳ ኩሉ ከኣ ብሚዛናዊ ኣተሓሳስባ ክትስነ ናይ ግድነት እዩ። ከምኡ እንተዘይኮይኑ ወይ ኣድማዕነታ ይሓጽር ወይ ድማ ርትዓውነት ይጎድላ’ሞ ቀጻልነታ ኣብ ሓደጋ ይወድቕ። ካብቲ ብመጽናዕቲ ኣብ መስርሕ ሓድነት ዝረጋገጽ፡ ዘሰማምዓካን ዝፈላልየካን ኣሎዶ? እንተልዩኸ ኣየንኡ ይዓዝዝ? ዝብል በዚ መጽናዕቲ ኣቢልካ ይረጋገጽ። ድሕሪ እዚ እቲ ዝፈላሊ መሰረታዊ እንተዘይኮይኑ ክትሰግሮ ትብዓትን ቅሩብነትን የድሊ። ሎሚ ዘይኮነስ ጽባሕ ክትፈትሖ ዝገበኣካ፡ ህዝባዊ ተሳትፎን ሕገ-መንግስታዊ ቀጥዕን ዝሓትት ፍልልያት እንተልዩካ ከኣ ነቲ ጽባሕ ክዕመም ዝግበኦ ሎሚ ክትውድእ ጉልበትካ ኣብ ክንዲ እተባኽን፡ ከተመሓድሮ ምብቃዕ ካልእ ኣብ መስርሕ ሓድነት ዝሕተት ቀሊል ዝመስል ረዚን ውሕልነት እዩ። ልዕሊ ኩሉ ከኣ ንፍልልያት ከም ቁርን ኣስሓይታን ምፍራሑ ዘይኮነ ከም ናይ መማረጺ ሓሳባት ጽቡቕ ዕድል ጌርካ ምውሳዱ ዓብይ ጉዳይ እዩ። ብሓሳብ ንዝተፈልየካ ኣብ ክንዲ ከም መወዳድርትኻ ወሲድካ ብሓሳብ ምስዓር፡ መጻልእጥኻ ጌርካ ብምውሳድ ንከተጥፈኦ ከይደቀስካ ምሕዳር፡ ክውገድ ዝግበኦ እዩ። ዝያዳ ኩሉ ድማ ናይ ይከኣልን ኣውንታዊ ቅሩብነትን ብሩህ መጻኢ ምምዕዳውን የድሊ።
ከምቲ ኩሉ ግዜ እንብሎ ሕጂ’ውን ኣብ ኤርትራዊ ፖለቲካዊ ናይ ለውጢ ባይታ ንዕዘቦ ዘለና ኣገዳስነት ምውሓስን ሓድነት፡ ግዜ ዘይህብን ዘይስገርን ኣጀንዳ ኮይኑ ኣሎ። በብወገና ነዚ ንምውሓስ ብዝተፈላለየ ኣገባባት ነርእዮ ዘለና ግና ኣብቲ ንደልዮ ድማዕ ዘይበጽሐ ንቕሎታት ነዚ የመልክት። ከምቲ መብዝሕትና ዘይንስሕቶ፡ ኣብ ከምዚ ተጸሚድናሉ ዘለና ናይ ለውጢ ቃልሲ ናይ ኣተሓሳስባ ፍልልይ ምሓዝ ኣባና ዝተጀመረ ኣይኮነን። ኣመሓዲርናዮ ንቕድሚት ክንደፍእ ዘይምኽኣልና ግና ቀይዱ ሒዙና ዘሎ ናይ ድኽመትና መርኣያ ክኸውን ይኽእል። ስለዚ እቲ ዘይንቡር ብሓሳብ ምፍልላይና ዘይኮነ ንኣምር ፍልልያዊ ሓድነት ከነተግብር ዘይምኽኣልና እዩ። ንሕና ንሓድነት ከም መሰረታዊ ናይ ዓወት መሳርሒ ክንወስዶ እንከለና፡ ከም ህግደፍ ዝኣመሰሉ ካብ ምፍልላይ ዝድረሩ ጸረ-ሓድነት ወገናት ግና፡ ንሓድነት ኣይቅበልዋን ጥራይ ዘይኮነ ክዘርግዋ ዘይፍንቅልዎ እምኒ ከምዘየለ ክንርደኦ ዝግበኣና እዩ።
ሃገራዊ ድሕነት ኤርትራ -ሕድርን ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራን፡ እዚ ኣቐዲሙ ዝተጠቕሰ ዘየደቅስ ኣተሃላልዋ ኤርትራዊ ሓይልታት ለውጢ፡ ከም ኩሉ ሰልፍታት፡ ውድባት፡ ማሕበራትን ግዱሳት ኤርትራውያን ባእታታትን ከሻቕሎም ዝጸንሐን ዘሎን እዩ። ነቲ ሻቕሎት መፍትሒ ምርካብ እምበር፡ ንሻቕሎት ምኩምሳዕ፡ መፍትሒ ከም ዘይኮነ ክልቲኦም ወገናት ስለ ዝተረድኡ፡ መዋጽኦ ንምርካብ በብወገኖም ክሰርሑ ምስ ጸንሑ፡ ጻዕሮም ብሓደ ናይ ምጽማድ ተበግሶ ካብ ዝወስዱ ነዊሕ ኮይኑ። እቲ ናይ መጀመርያ ዳህሳሶም ከኣ በበይኖም ንክኾኑ ዘገድድ ምኽኑይ መንደቕ ከምዘየብሎም፡ እኳደኣ ብሓባር እንተሰሪሖም ኣብቲ ሓይልታት ለውጢ ናብ ናይ ሓባር ጽላል ንምምጻእ ዝገብሮ ዘሎ ጻዕሪ ኣበርክቶኦም ከም ዝብርኽ ስለ ዝተረድኡ ናብ ፍጹማዊ ሓድነት ክበጽሑ ተሰማሚዖም ብግብሪ ይሰርሕሉ ኣለዉ። በበይንኻ ጸኒሕካ ናብ ሓደ ውድብ ወይ ሰልፊ ምምጻኡ ከቢድ ስራሕን ረዚን ሓላፍነትን ዝሓትት እዩ። ምክእኣል፡ ምጽውዋርን ሓልዮትን ዝዕጥቁ ቅሩብነት እንተልዩና ግና ከም ዝከኣል ናይ ክሳብ ሕጂ ጉዕዞና ናብ ሓድነት ኣረዲኡና ኣሎ። ክሳብ ሕጂ በጺሕናዮ ዘለና መስርሕ፡ ተሪፉና ንዘሎ ንኡስ ጉዳያት ወጊንና፡ ብዘይስልኪ ኣበርክቶ መሰረታት ክልቲኡ ወገናት፡ ኣብ ዘተኣማምን ኣብነታዊ ሓድነት ከም እንበጽሕ ኣውንታዊ ሓባሪ ምልክት ይህበና ኣሎ።
ኣብዚ ሓድነታዊ መስርሕ ክንኣቱ እንከለና፡ እቲ ገዚፍ ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ሓይሊ ብሓባር ዝሰርሕ ናይ ዘይምብቃዕ ኣብ ቅድሜና ዘሎ ብደሆ፡ ብናትና ኣበርክቶ ጥራይ ከም ዝዕመም ብምእማን ኣይኮነን። ብእንጻሩ ግደን ተራን ናይ ካለኦት ናይ ለውጢ ሓይልታት ኣብ ቦታኡ ምዃኑ ከም ርዱእ ብምውሳድ እዩ። ከምኡ ስለ ዝኾነ ኢና ድማ ነዚ ተተሓሒዝናዮ ዘለና መስርሕ ፍጹማዊ ሓድነት ዓቂብና፡ ምስ ካለኦት ኤርትራዊ ሰልፍታት፡ ውድባት፡ ግንባራትን ማሕበራትን ዘተን ምቅርራባትን ንምግሃድ ንቕጽል ዘለና። እዚ ተበግሶታት’ዚ እውን ከከም ባህሪ ናይቲ ናይ ኣተሓሳስባ ፍልልያቱ ናብ ፍጹማዊ ሓድነት ወይ ድማ ናብ ፍልልያቱ ዘመሓደረን ቀዳምነታቱ ዝሰርዐን ጽኑዕን ቀጻልን ጽላላት ከም ዝምዕብል ርግጸኛታት ኢና። ህልዊ ኤርትራዊ ኩነታት ዝጠልቦ’ውን እዚ እዩ። ስለዚ ሓድነት ሓይሊ ካብ ኮነ፡ ኩልና ቅዳምነታትና በብምዕራፉ ሰሪዕና ወሳኒ ግደ ህዝቢ ኤርትራ ከይዘንጋዕና ክንሰርሓሉ ዝግበኣና ሓላፍነት እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ሎሚ’ውን ከም ቀደም፡ ብዛዕባ ፖለቲካዊ ኰነታት ሃገርና ኤርትራ ዝመራመሩን ሓሳብ ዝህቡን ብዙሓት እዮም። ሃለዋት ሃገርና ክለዓል እንከሎ፡ ብዛዕባ ዝምድነኣ ምስ ኢትዮጵያ ካብቲ ብቐጻሊ ዝጥቀስ ነጥቢ እዩ። እዚ ኣብ ዙርያ ዝምድና ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝለዓል ሓሳባት፡ በብመድረኹን ከከም በሃሊኡን ዝተፈላለዩ መልከዓት ዝሕዝ እዩ። ሓደ እዋን ኣብ መንጎ ክልቲአን ጐረባብቲ ሃገራት ዝተባርዐ ብዙሓት “ሰዓርን ተሰዓርን ዘይነበሮ ዘይምኽኑይ ውግእ” ዝብልዎ ኣዛራቢ ነይሩ። ድሕሪ ዝተወሰነ ግዜ ከኣ ካብዚ ዓብይ ዛዕባ፡ ውዕል ኣልጀርስን ቀያድን ናይ መወዳእታን ብይን ዶብ ሕቡራት ሃገራትን ኣተገባብርኡን ኣዛራቢ ነይሩን ኣሎን። እነሆ ሕጂ ከኣ ኣብ ዙርያ እዚ ዓብይ ናይ ጐረባብቲ ዛዕባ፡ እቲ ቅድሚ ሸውዓተ ኣዋርሕ ዝተራእየ፡ ሃንደበታዊ፡ ዘይግሉጽን ጌና መዕለቢኡ ዘይተፈልጠን ምሕዳስ ዝምድና ክልቲአን ሃገራት ኣዛራቢ ኮይኑ ኣሎ።
ብፍላይ ምሕዳስ ዝምድና ብዝምልከት ክዝረብ እንከሎ፡ ምስቲ ንኤርትራ ዝመርሕ ዘሎ ዘየናሕሲ ጉጅለ ኣጎዝጒዝካ እቲ ምስኡ ዝዛመድ ዘሎ መንግስቲ ኢትዮጵያ ምልዓሉ ኣይተረፈን። መንግስቲ ኢትዮጵያ ምስዚ ኣብ ኤርትራ ዝዘርግ ዘሎ ስግንጢር ጉጅለ ክዛመድ እንከሎ፡ ቀንዲ ማእከሉ ጠቕሚ ሃገሩ’ኳ እንተኾነ፡ ብወገን ኤርትራ፡ እቲ ዝምድና ማእከሉ ህዝቢ ኤርትራን ረብሓኡን ዘይኮነስ፡ እቲ ብደም ኤርትራውያን ዝሃጠረን ኣእዳዉ ብደም ንጹሃት ዝጨቀወን ውልቀ-መላኺ ምዃኑ ንከስተብህል፡ ናብ መንግስቲ ኢትዮጵያ ስምዕታ ምቕራብን፡ ዘይሩዘይሩ ኣብ ኤርትራ መሊኡ ናብ ኢትዮጵያ ዝፈስስ ኣሉታዊ ሳዕቤን ክህልዎ ከም ዝኽእል ምዝኽኻሩን ሕማቕ ኣይኮነን። ቅድሚ ሒደት ኣዋርሕ ኤርትራውያን ሓይልታት ለውጢ ኣብ ከተማ ፍራንክፈርት ዘስምዕዎ ቃል ከኣ ናይዚ ኣብነት’ዩ።
እንተኾነ ናይቲ ኣብ ኤርትራ ሳዕሪሩ ዘሎ ወጽዓ፡ ዘይግሉጽነትን ንዕቀትን ብደዐ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራን ተሓታቲ እቲ “ንኤርትራ እመርሓ ኣለኹ” ዝብል ጉጅለ እምበር መንግስቲ ኢትዮጵያ ኮነ ካልእ ናይ ግዳም ሓይሊ ከምዘይኮነ ክንእመን ይግበኣና። እንተኾነ እቲ ናይ ግዳም ናይ “ጽቡቕ ኣለኻ” ኣተሓሳስባ ኣየሻህርቶን/ኣየሻድኖን ማለት ኣይኮነን። ምስዚ ኩሉ፡ ጠመተና ናብ ህግደፍ ጓሲና ናብቶም ንረብሓኦም ክብሉ ዘሻህርትዎ ኢድና እንተ ቀሲርና፡ ከምቲ “ወደን ከይሓምያስ ሰበይቲ ወደን ይሓምያ” ዝበሃል ኣብ ትዕዝብቲ ክንወድቕ ኢና።
ኣብዚ እዋንዚ ብዘይካቲ ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝኸይድ ዘሎ ብኣና ጥራይ ዘይኮነ፡ ብኢትዮጵያውያን’ውን ሕቶ ዘልዕል ዘሎ ዝምድና ጥራይ ዘይኮነ ምስ በዓል ሱዕድያን ሕቡራት ዓረብ ኢምሬትን ዝካየድ ዘሎ ዘይጥቅው ዝምድና እውን ኣዛራቢ እዩ። ከም ሳዕቤን ናይቲ ምስዘን ሃገራት ዝግበር ዘሎ “እዛ ብርኩታ እምኒላታ” ዘብል፤ ዝምድና ኣብ ዝተወሰነ ከባብታት ሃገርና ምኽፍት ናይ ወጻኢ ወተሃደራዊ መደበራትን ካልእ ምስጢራዊ ስርሒታት ይካየድ ከም ዘሎ ናይ ኣደባባይ ምስጢር ካብ ዝኸውን ነዊሕ ግዜ ኮይኑ እዩ። እዘን ሃገራት ካብ ርእስና ክወርዳ ክንጽውዕን ክንምሕጸንን ንቡርኳ እንተኾነ፡ ከምቲ “ንስኻ እንተዘይትደፋኒ መን መጽደፈኒ” ዝበሃል፡ እቲ ጠንቂ ናይ ኩሉ ስግኣት፡ ዲክታቶር ኢሳይያስ ምዃኑ ክንዝንግዕ ኣይግበኣናን። ነዚ ዘይቅዱስ ምዕባለ፡ ንምስሊ ህግደፍ ከነጸባብቕ ክንብል፡ ንዓኡ ካብ ተሓታትነት ኣውጺእና ናብ ደገ ክንቋመት እንተፈቲና፡ ንቃልስና መስመሩ ዘስሕት ኣብ ልዕሊ ምዃኑ፡ ዕድመ ወጽዓ ዘንውሕ ከምዝኮነ ክዝንግዕ ኣይግበኣናን፡
እዚ እዋንዚ ጉጅለ ህግደፍ ዘይመሰረታዊ ስጉምቲ ወሲዱ ካብቲ መሰረታዊ ሕቶ ህዝቢ ኤርትራ ክሕባእ ህርዲግ ዝበለሉ ዘሎ እዩ። ናይዚ መርኣያ ከኣ ነቲ ምስ ብዙሕ ዋጢጡ መጺኡ፡ ኣቀጻጽላኡ ዘይፍለጥ ዝምድና ምስ ኢትዮጵያ ንቕድሚት እንዳምጸአ ንኤርትራዊ ዘቤታዊ ጉዳይ ክደፍኖ ብዙሕ ሃቐነታት የካይድ ኣሎ። እንተኾነ ተመኩሮ መምህር እዩ’ሞ ኤርትራውያን “እዚ ምስ ኢትዮጵያ ወሲድካዮ ዘለኻ ስጉምቲ እኹል ኣይኮነን” ዝብል ድምጾም ብውልቅን ብእኩብን ብዝለዓለ ኣገባብ የስምዑ ኣለዉ። ሕብረተሰብ ዓለም እውን “ዝምድናኹም ምስ ኢትዮጵያ ናብ ንቡር ምምላሱ፡ ናብቲ ቀንዲ ጉዳይኩም ዝወስድ ሓደ ስጉምቲ እምበር፡ ዝጽበየኩም ለውጥስ ብዙሕ እዩ” ዝብል ድምጹ የስምዕ ኣሎ። ፓርላማ ጀርመን ኣብዚ ቀረባ ግዜ ነቲ ምስ ኢትዮጵያ ተበጺሑ ዘሎ ምምሕያሽ ዝምድና ጥራይ ከም ለውጢ ወሲዱ፡ ኣብ ልምዓታዊ ስረሓት ምስ ኤርትራ ክተሓባበር ድልዊ ዘይምዃኑ ምግላጹ ብኣውንታ ዝጥቀስን ናይ ህግደፍ መህደሚ መንገድታት ዝዓጹን እዩ።
ኤርትራውያን ምስ ጉጅለ ህግደፍ ዝመሓዘዉ፡ ናይ ውሽጢ ይኹን ናይ ግዳም ሓይልታት ክንነቅፍን ክንንእድን እንከለና፡ መዕቀኒና ቀጻልነትን ረብሓ ኤርትራን ህዝባን እምበር፡ ጸቢብ ሕሳብ ጉጅለ ህግደፍ ክኸውን ኣይግባእን። ዝምድና ህዝብናን ህግደፍን ናይ ወጻዕን ተወጻዕን ምዃኑ ደጊም ንድሕሪት ዘይንምለሰሉ ኣብ ባይታ ዘሎ ሓቂ እዩ። ካብዚ ሚዛንዚ ካብ ነቐልና ከኣ ንመን ንጸልእ፡ ንመንከ ንፈቱ፡ ነየናይ ንነቅፍን ነየናይ ንድግፍን፡ ህግደፍ ክውስነልና ኣይግባእን። ካብዚ ብዘይፍለ ረብሓና ኣብቲ ንዓና ዝጠቅም እምበር፡ ኣብ ናይ ካለኦት ሕማቕ ዝምርኮስ ክኸውን ኣይግበኦን። ኣብዚ ብቑዓት ክንከውን ከኣ፡ ቅድሚ ብዛዕባ ካልኦት፡ ብዛዕባና ክንዛረብ ክንበቅዕ ናይ ግድን እዩ። ካብዚ ኣካይዳዚ ወጽኢና ጉጅለ ህግደፍ ዘዝበሎ ንደግም እንተኮይና ግና፡ ከምቲ “ናታ እንዳሓረራስ ናይ ካለኦት ተካውስ” ዝበሃል ክንከውን ኢና። ኣብ ብዙሕ ኣጋጣሚ ከም እንዕዘቦ ኣብቲ እንብህጎ ለውጢ ክንበጽሕ እነካይዶ ዘለና ቃልሲ፡ ረብሓና ረብሓኦም ናይ ዝኾኑ ወገናት፡ ሓገዝን ድገፍን ክንጽበ ባህርያዊ እዩ። እንተኾነ ከምቲ “ዋና እንተዘየእውዩ ጐረቤት ኣይረድእን’ዩ” ዝበሃል ናቶም ደገፍ ንጸዓትና ዝትክእ ኣይኮነን።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ቃልስና ኣንጻር ወጽዓ ህግደፍ ውረድ ደይብ ዝበዝሖ፡ ናይ ክብ ለጠቕ ጉዕዞ ምዃኑ ንኹላትና ብሩህ እዩ። እቲ ክብ ለጠቕ ዝፍጠር፡ ዋላኳ እቲ ወጽዓ ሓንሳብ ምስ ጀመረ ብዘይምምሕያሽ ቀጻሊ እንተኾነ፡ ብሰንኪ ናይቲ ኣንጻርዚ ወጽዓ ዝካየድ ቃልሲ ብግቡእ ዘይምምሕዳሩ እዩ። ብዘይካዚ ኣካይዳ ህግደፍ ምስቲ ሓቀኛ መንነቱ ከይፍለጥ ዘካይዶ ኣተሓባባእ፡ ህዝቢ ብዛዕባቲ ወጽዓ ሓደ ዓይነት ግንዛበ ንክሕዝ ዝሓተቶ ጻዕርን ግዜን ቀሊል ኣይነበረን። ኣብዚ እዋንዚ ግና በቲ ሓደ ወገን ህግደፍ ክዋሰኣሉ ዝጸንሐ መድረኽ እንዳጸበበ፡ በቲ ካልእ ወገን ከኣ እቲ ኣንጻር ህግደፍ ዝቃለስ ኣካል ዝዋሰኣሉ ደንበ መመሊሱ እንዳሃብተመ ይኸይድ ከም ዘሎ ንዕዘብ ኣለና።
ብዙሕ ካብ ህዝቢ ኤርትራ፡ ህግደፍ ዝመረጾ መንገዲ ናይ ደሓን ከምዘይኮነ ካብ ዝርዳእ ነዊሕ ግዜ ኮይኑ እዩ። እቲ ብተግባር ኣንጻርዚ ወጽዓዚ ዝገጥም ግና ክሳብዚ ቀረባ ግዜ ውሑድ ከም ዝነበረ ፍሉጥ እዩ። እቲ ቀንዲ ክሃሲ ዝጸንሐ ግና ዋሕዱ ዘይኮነ ዘይስጡም ኣካይድኡ እዩ። እቲ ወጽዓ ህግደፍ እንዳተረደአ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ልዕሊኡ እውን እንዳ ወረደ፡ ኣግሂዱ ኣንጻርቲ ወጽዓ ዘይቃለስ ወገን ናይ ብዙሓት መዛረቢ ኮይኑ ከም ዝጸንሐ ፍሉጥ እዩ። ናይዚ ስቕታ ቀንዲ መግለጺ ከኣ ኣብ ውሱን ናብ ህግደፍ ኣይበጽሕን እዩ እትብሎ ክሊ ኣብ ልዕሊ እቲ ጉጅለ እንዳማረርካ ብግሉጽ ግና እምነትካ ምሕባእ ካብቲ ከጋጥም ዝጸንሐ እዩ። ከምዚ ስለ ዝኾነ እዩ ከኣ እቲ ነቲ ስርዓት ብግሉጽ ዝቃወምን ዝድግፍን ውሑድ ኮይኑ፡ እቲ ስቕታ ዝመረጸ እሞ ከም ዝረገአ ማይ ክምሰል ዝጸንሐ ኣካል ህዝቢ ኤርትራ ይበዝሕ እንዳተባህለ ክግለጽ ዝጸንሐ።
ብዙሕ ካብ ህዝቢ ኤርትራ ነቲ ወጽዓን በደልን እንዳረኣዮን እንዳሰምዖን ኣግሂዱ ናይ ዘይምቅላሱ ምስጢር ምርዳእ ኣጸጋምን ሕቶ ዘልዕልን ኮይኑ ከም ዝጸንሐ ኩልና እንፈልጦ እዩ። ከምቲ ኩልና እንርደኦ በቲ ሓደ ወገን ንህዝብን ሃገርን በቲ ካልእ ወገን ከኣ ነቲ ሓላፊ ስርዓት ህግደፍ ኣጣቢቕካ ምርኣይን ነቲ ስርዓት ምትንካፍ ማለት ንህዝብን ሃገርን ምጉዳእ ጌርካ ምውሳድ ሓደ ካብቲ ጠንቅታት ኮይኑ ጸኒሑ እዩ። ምናልባት እውን ህግደፍ ግዜ እንተተዋሂብዎ ናብ ልቡ ተመሊሱ ናይ ጭቆና ኣእዳዉ ክእርንብ ይኽእል እዩ ዝብል ዘይትግበር ተስፋ እውን ካልእ ምኽንያት ኮይኑ ጸኒሑ እዩ። ካብዚ ሓሊፉ ምናልባት ንህግደፍ ምትንካፍ ካብዚ ዘለናዮ ናብ ካልእ ዝኸፈአ ኩነታት ከይወስደና ዝብል ስግኣት እውን ዕድመ ህግደፍ ኣብ ምንዋሕ ጠንቂ ኮይኑ ጸኒሑ እዩ። ህግደፍ ብወገኑ ነዚ ናይ ህዝብና ኣብ ዘይግዜኡን ዘይቦታኡን ዝሓደረ ሓልዮት ሻቕሎትን መዝሚዙ እንዳፈራርሐ በቲ ዝጀመሮ ወጽዓ ቀጺሉ ጥራይ ዘይኮነ ናብ ዝኸፈአ ሓደገኛነት ዓሪጉ።
ኣብዚ እዋንዚ ግና ህግደፍ ከምቲ “ኣደስ ትሓብእ እሞ፡ ሓበላ ዓይንስ ኣይትሓብእን” ዝበሃል እነሆ ብዙሓት ካብቶም ዝዕዘቡ ዝነበሩ ኤርትራውያን ጥራይ ዘይኮኑ፡ ካብቶም ሴፎም መሊሖም ክድግፍዎን ክድብልሉን ዝጸሑ ከይተረፉ ብውልቂ ይኹን ብእኩብ “ሕጅስ ብህዝቢ ምሽክዕላልን ከቢድ ዋጋ ብዝተኸፍሎ ልኡላውነት ሃገር ምጥላዕን ይኣክል” ዝብል ቃሎም ከስምዑን ናይ ለውጢ ዝርዝር ጠለባቶም ከቕርቡን ጀሚሮም ኣለዉ። “ቅዋም ይተግበር፡ ናይ ፖለቲካን ናይ ሕልናን እሱራት ይፈትሑ፡ ሃገራዊ ኣገልግሎት ናይ ግዜ ገደብ ይገበረሉ፡ ምምልካት ዶብ ምስ ኢትዮጵያ ኣብ ባይታ ብዘይወዓል ሕደር ይተግበር፡ ምስ ኢትዮጵያ ዝግበር ዘሎ ውዕላትን ስምምዓትን ንህዝቢ ይተሓበር“ ዝብሉ ከኣ ካብቲ ጠለባት ንኣብነት ዝጥቀሱ እዮም። እዚ ዘመልክቶ ከኣ፡ ዕግበት ኣብ ሓደ ጉዳይ ኩልኻ ኣብ ሓደ ግዜ እትበጽሖ ዘይኮነስ፡ ግዜኡ ሓልዩ መምስ በሰለ ዘረጋገጽ ምዃኑ እዩ። ኣብቲ ናይ ቅድሚ ሕጂ ቃልስና ምእንቲ ናጽነት ኤርትራ ኣሰላልፋና እውን ከምኡ እዩ ነይሩ። እቲ ሓደ ይመርሕ እቲ ካልእ ከኣ ይስዕብ። እቲ መስርሕ ከኣ ክሳብ ዓወት ይቕጽል። ስለዚ እቲ ኣብቲ ናይ ለውጢ ቃልሲ ዝጸንሐ፡ ነዚ ሕጂ ንደንበ ህግደፍ ዝርሕርሕ ዘሎ ኣካል ኣእዳዉ ዘርጊሑ ናይ ምቕባሉ ሓላፍነት ኣለዎ። እቲ ናብ ናይ ለውጢ ቃልሲ ኣንጻር ህግደፍ ዝጽንበር ዘሎ ወገን ከኣ ነቲ ተነጺፉ ዘሎ ናይ ቃልሲ ባይታ ኣንጻር ህግደፍ ግቡእ ኣፍልጦ ሂብካ ዝያዳ ናይ ምብራኹ ሓላፍነት ኣለዎ። እዚ ምንባብን ሓቢርካ ምውፋርን ኣብ ሓጺር ግዜ ዕድመ ህግደፍ ከምዘሓጽር ርዱእ እዩ። እዚ ኣገባብ ምኽታል እዩ ከኣ ነቲ ወትሩ ካብ ምፍልላይና ክዕንገል ዝጸንሐ ህግደፍ ዕድል ዝኸልኦ።
ወጽዓ ህግደፍ ከም ናይ ኩሎም ቅድሚኡ ዝነበሩ ወጻዕቲ፡ ሓደ እዋን ከምዘብቅዕ ፍሉጥ እዩ። “መዓስ?” ዝብል ግና ብናትና ናይቶም ናይ ለውጢ ሓይልታት ዝውሰን እዩ። ህግደፍ ትልኽ ዝብል ዘሎ ክነብር ኢሉ ዘይኮነስ ዕድመ ንምንዋሕ እዩ። ንሕና እንቃለስ ዘለና እውን ህግደፍ ምውዳቑ ከምዘይተርፍ እናተረዳእና፡ ውድቀቱ ንምቅልጣፍ እዩ። ስለዚ ዕድመ ህግደፍ ብናቱ ሕሳብ ዘይኮነ፡ ብናትና ብርታዐ እዩ ክውሰን ዝግበኦ። ዕድመ ህግደፍ እንተነወሐ ብናቱ ብርታዐን ውዲትን ዘይኮነ፡ ኣብ ናትና ድኽመት ዝምርኮስ እዩ። ኣብ ናይ ክሳብ ሕጂ ጉዕዞና ዝረኸብናዮ ዕድላት ብግቡእ ብዘይምጥቃምና ዘይምኽኑይ ግዜ ከም ዝበላዕና ክንእመን ይግበኣና። ንመጻኢ ከኣ ካብኡ ክንመሃር ናይ ግድን እዩ። ሓደ ጉዳይ ስለ ዝደለኻዮ ጥራይ ዝውዳእ ኣይኮነን። በሲሉ ዝውደኣሉ ግቡእ ግዜ የድልዮ። ግቡእ ግዜ ዘይምሃብ ከምቲ “ተሃዊኸን ይደፍአኦሞ ተመሊሰን ይኣርይኦ” ዝበሃል ዘኽፍሎ ዋጋ ስለ ዝህልዎ። ብኣንጻሩ ብጉልባብ “ግቡእ ግዜ ምሃብ” ዘይተደላይ ምድንጓያት ምፍጣር ከኣ ናቱ ሓደጋ ከምዘለዎ ካብ ናይ ክሳብ ሕጂ ተመኩሮና እንመሃሮ እዩ። ስለዚ ኢና ከኣ ዘይተደላይ ምድንጓያት ንዘይምፍጣር “ግዜ እንከለና፡ ግዜ ኣይንጸበ” እንብል።
