http://ascenteq.com/project/epdp

ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ

“ሰዲህኤ፡ ንብዙሕነትን ሓድነትን ህዝቢ ኤርትራ ዝሓቁፍን ኣለልዩ ዝቃለስን ሰልፊ እዩ። መሰረታዊ ዕላምኡ ድማ፡ ነቲ ህዝቢ ኤርትራ ከይተሓለለ ንነዊሕ እዋን ዝተቓለሰሉ፣ እንተዀነ ግን፡ ብምልካዊ ስርዓት ዝተጠልመ መብጽዓታት ሓርነት፡ ፍትሕን ዲሞክራስን ምርግጋጽ እዩ።” (እዚ፡ ካብ መቕድም ፖለቲካዊ መድብ ዕዮ ሰዲህኤ ዝተወስደ)

“ዘለኣለማዊ ክብርን ዝኽርን ንሰማእታትና፡ ሰማእታትና ኣብ ልብና ፍሉይ ቦታ ኣለዎም፡ ሰማእታትና ቅሰኑ፡ ስጋ ስዉኣት” ዝብሉ ሓረጋት ወትሩ እነዘውትሮም እዮም። ዕላማ ናይዞም ሓረጋት ምጥቃስና ከኣ ንሰማእታት ዘለና ክብሪ ንምንጽብራቕን ሕድሮም ንዘይምጥላምን ንምምልካት እዩ። እንተኾነ ሕድሮም ምሉእ ዝኸውን ነዚ ኣቐዲሙ ዝተጠቕሰ ምቁር ሓረጋት ብምቅላሕን ብምጭራሕን ጥራይ ከምዘይኮነ ኣብ ተመኩሮና ንርእዮ ዘለና እዩ።

“ክሳብ ክንደይ ኢና ንሕድሪ ስዉኣትና ብኽንድቲ ብስሞም ንጭረሖን ንምድሮን ነኽብሮ?” ዝብል ሕቶ ቅድሚ ምምላስና ሕድሮም እንታይ ከምዝነበረ ምርኣይ መሰረታዊ ጉዳይ እዩ። ሰማእታትና ዝገደፉልና ሕድሪ ዓሚቕን ክቡር ዋጋ ዘኽፍልን እዩ። ንሶም ንናጽነትን ልኡላውነትን ኤርትራ፡ ኣብታ ልኡላዊት ኤርትራ ከኣ ኩሉ ናይ ህዝባ መሰላት ክሳብ ዝወሓስን ዝረጋገጽን ቃልስና ክንቅጽል እዮም ሕድሪ ገዲፈሙልና። ስለዚ ክሳብ ክንደይ ሕድሮም ነኽብር ኣለና ንምርዳእ ህልዊ ኩነታት ሃገርናን ህዝባን መሚኻ ክረጋገጽ ዝከኣል እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ኩነታት ከምቲ ሰማእታትና ሓደራ ዝበሉና ከምዘየለ፡ ጉጅለ ህግደፍ እውን ከይተረፈ ብምስማሳት ኣሰንዩ ዝሰማመዓሉ እዩ። ካብቶም ሕድሮም ንምግሃድ ብጽሒትና ዘይገበርና ጀሚርካ ክሳብቶምም ኣንጻር ሕድሮም ዝኸዱ ዘለዉ ኣካላት ከኣ በብደረጃና ኣብ ቅድሚ ሕድሪ ሰማእታት ተሓተቲ ከም እንኸውን ርዱእ’ዩ።

ኣብዚ እዋንዚ ሕሉፍ ሓሊፎም ሕድሮም ምኽባርስ ይጽናሕ እሞ “መስዋእቶም ከንቱን ንሽፍትነት ዝተሞተ ሞት’ዩ ነይሩ” ዝብሉ ነቲ “ሰማእታት” ዝብል ክብሪ ነፊጎም “ምዉታት” ክብልዎም ዘይሓፍሩ ወገናት ምቅልቓሎም ከኣ ሰማእታትና ክሳብ ክንደይ ከም እተጠልሙ ዘመልክት እዩ። ርግጽ እዩ ሰማእታትና ዋጋኦም ባዶ ኣይተረፈን። እታ ናይ ኩሉ መጻኢ ባህግታትና መሰረት ዝኾነት ልኡላዊት ኤርትራ ሰንከልከል ኣብ ዘይብል ባይታ ተሰሪታ ኣላ። እቲ ስዉኣትና ኣብ ናጻን ልኡላዊትን ኤርትራ ክነፍስ ዝተመነይዎ ኣየር ግና ክሳብ ሕጂ መሊኡ ኣይነፈሰን። ምእንቲ እዚ ኢና ከኣ ሕድሮም ምሉእ ኣይኮነን እሞ ሃየ ንመልኣዮ ንብል ዘለና። ስለዚ ኣብ ፈቐዶ ጐቦን ስንጭሮን ዝተዘርአ ዓጽሞም ከይወግኣና ሕድሮም ንምምላእ ብጭረሖ ዘይኮነ ብተግባር ክንብገስ እዋኑ ጽባሕ ዘይኮነ ሎሚ ክንከፍሎ ዝግበኣና ዕዳ እዩ።

ኤርትራውያን ሰማእታት ውሱን መዓልቲ ቆጸራ ሒዝካ ዘይኮነ፡ ኩሉ ግዜ ኣብ ነፍሲ ወከፍ ስጉምትና ክዝከሩ ዝግበኦም እዮም። ንዝያዳ ድምቀት ግና መዓልቲ ቆጺርካ ዓመታዊ ዕለት ክሕዘኣሎም ግቡእ እዩ። ሎሚ ኤርትራ ንከምዚ ዓይነት ኣገዳሲ ጉዳያት ዝውስን ሕገ-መንግስቲ ስለ ዘየብላ እቲ ጉጅለ ህግደፍ ከምቲ ካልእ ጉዳያት በይኑ ዝውሰኖ 20 ሰነ  መዓልቲ ሰማእታት ኤርትራ እያ። ብዘይካዚ ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ - ሰውራዊ ባይቶ’ውን 1 ታሕሳስ ከም መዓልቲ ሰማእታት ትዝክሮ ከም ዝነበረት ዝዝከር እዩ። በዚ ኮነ በቲ ኣይኮነንዶ ኣብ ዓመት ክልተ ግዜ ካብኡ ንላዕሊ እንተዝዝከሩ’ውን እንተዘይውሒድዎም ስለ ዘይበዝሖም ዘጸግም ኣይከውንን። እቶም እንዝክሮም ግና፡ ውድባዊ ድሕረ ባይታኦም፡ ተዋፊረምሉ ዝነበሩ መዳይ ቃልሲ፡ ጾታኦምን ዝተሰውእሉ ቦታን ኩነታትን ብዘየገድስ ንኹሎም ኤርትራውያን ሰማእታት ብማዕረ ምዃኑ ግንዛበ ዘድልዮ እዩ።

እቲ ዘሕዝን ናይ ሽዑ ህዝባዊ ግንባር ናይ ሎሚ መራሒ ህግደፍ ኣቶ ኢሳይያስ ኣፈወርቂ፡ ብ1991 ኣብ ስታዲዩም ኣስመራ ንመጀመርያ ግዜ መዓልቲ ሰማእታት ክዝክር እንከሎ፡ ከይሓፈረ ተጠሊዑ “ደጊም ብስም ዉድባት ሓሸውየ የለን” ኢሉ ኤርትራ ብድሌትን ውሳነን ናይቲ ደቁ ዝኸፈለ ህዝቢ ዘይኮነስ ብትዕቢት ውሱን ጉጅለ ከም እትምራሕ ነጋሪት ምልኪ ምድሳቑ ነይሩ። እቲ ኣጋጣሚ ከኣ ኣብ ክንዲ ሕድሪ ስዉኣት ዝኽበረሉ ብእዉጅ ዝተጠልመሉ ኣጋጣሚ ነይሩ። እነሆ ከኣ ብእኡ ቀጺሉ። ስዉኣት ከኣ ኣብ ክንዲ ዝቐስኑ እናሻዕ ይቖስሉ ኣለዉ።

ጉጅለ ህግደፍ ብስም ሰማእታት እንዳመሓለ ኣንጻር ሕድሮም ተጓዒዙ ንኤርትራን ህዝባን ኣብዚ ወዲቐምዎ ዘለዉ ስለ ዘውደቖም ኣብ ምጥላም ሕድሪ ሰማእታት እቲ ዝዓበየ እጃም ከም ዝወስድ ፍሉጥ እዩ። እንተኾነ ነቲ ሕድሪ ሰማእታት ዘይምኽባር ናብኡ ጥራይ ጠቕሊልካ ዝድርበ ኣይኮነን። ኩልና ኤርትራውያን እውን “ንሕናኸ ክሳብ ክንደይ በበታ እጃምና ሕድሪ ጀጋኑና ነኽብር ኣለና?” ኢልና ነነብስና ክንሓክኽ ይግበኣና። ሕድሪ ሰማእታትና ከምቲ ዝድለ ክኽበር እቲ ቀንዲ ዕንቅፋት ስርዓት ህግደፍ ክውገድ ናይ ግድን ምዃኑ ምፍሉጥ እዩ። ክሳብ ክንደይ ኣብቲ ነቲ ጉጅለ ንምውጋድ ዝግበር ቃልሲ በቒዕና ከኣ ከም ኣካል ናይቲ ምኽባር ሕድሪ ስዉኣትና ክምዘን ዝግበኦ ምዃኑ ክዝንጋዕ የብሉን። ኣብዚ ነካይዶ ዘለና ናይ መሰረታዊ ለውጢ ቃልሲ፡ ሓላፍነታውያን፡ ጸዋራት፡ ሓዳጋት፡ ንድሕሪት ዘይኮነ ንቕድሚት እነማዕዱ፡ እንተዘይኮይና፡ ኮታ ናይ ሓባር ናይ ለውጢ ሓይሊ ክንፈጥር ዘይምትጋህና መርኣያ ሕድሪ ስዉኣት ዘይምኽባርና ምዃኑ ከነስተውዕል ይግበኣና።

ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ

መንግስቲ ኢትዮጵያ፡ ናጽነትን ሉኣላውነትን ኤርትራ ክረጋገጽ ኣብ ናይ 1993 ረፈረንዱም ዝወሰዶ መርገጺ፡ ብትግባረ ውሳነ ኣህጉራዊ ኮሚሽን ዶብ ከረጋግጾን፡ ብምስረታ ጽቡቕ ጉርብትናዊ ዝምድናን ሓድሕዳዊ ምክብባርን ኣብ መንጎ ክልቲአን ኣሓት ሃገራት ክዛዝሞን ይጽውዕ።

መንግስቲ ህግደፍ፡ ምርግጋጽ ዲሞክራሲያዊን ሰብኣዊን መሰላት፡ ምስረታ ቅዋማዊ መንግስትን ግዝኣተ ሕጊን፡ ማሕበራዊ ፍትሒን ርግኣትን ኣብ ኤርትራ ከይረጋገጽ፡ ንኣብያ መንግስቲ ኢትዮጵያ ንምምልካት ዶብ ከም ረቛሒ ጌሩ ዝህቦ ምስምስ ይዅንን። (ንዝምድና ኤርትራን ኢትዮጵያን ብዝምልከት ኣብ 2ይ ጉባአ ሰዲህኤርትራ ካብ ዝተወሰነ)

ኣብዚ ከባቢና ካብ ነዊሕ ግዜ ጀሚሩ ኣዛረብቲ ኮይኖም ካብ ዝጸንሑ ዛዕባታት፡ ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያ ዝተፈጥረ ናብ ደም ምፍሳስ ዝማዕበለ ፍልልይ እዩ። እቲ ደም ምፍሳስ ብናይ ኣልጀርስ ስምምዕ ጠጠው ኢሉ። ቀጻልን ዘተኣማምንን ሕጋዊ ፍታሕ ንምምጻእ ከኣ ብመሰረት ናይ ኣልጀርስ ስምምዕ ናብ ናይ ዓለም ቤት ፍርዲ ተመሪሑ “ቀያድን ናይ መወዳእታን” ብይን ተዋሂብዎ። እንተኾነ እቲ ሃዋህው ናብ “ኣይሰላም ኣይውግእ” ተቐይሩ እቲ ትጽቢት ዝተገብረሉ ሕጋዊ ህድኣት ኣይተረጋገጸን። እዚ ዘይቅሱን ኩነታት ንብዙሓት ወገናት ክሻቕል ዝጸንሐ ኮይኑ፡ ከምቲ “ንሕማቕ ዘበንሲ በዓል ጋዕሲ ኣለዋ” ዝበሃል፡ በዚ ናይ ሰንፈላል ኩነታት ዝዕንገሉ ወገናት ኣይነበሩን ማለት ኣይኮነን። ጉጅለ ህግደፍ ሓደ ካብኣቶም እዩ።

ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ከምቲ ኣብ መእተዊ’ዚ ርእሰ-ዓንቀጽ ተጠቒሱ ዘሎ፡ ናይ ጉባአኡ ውሳነን፡ ብ7 ሰነ 2018 ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ ፈጻሚ ሽማግለኡ “ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዓማምን ትርጕም ዘይብሉን ውግእ ቅድሚ ምጅማሩ ይኹን ኣብ ዝጀመረሉ እዋን እውን ከይተረፈ፡ ኣካል ናይ’ቶም ንመንግስታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ሽግራቶም ብልዝብ ክፈትሑ፤ ሰራዊታት ክልቲኡ መንግስታት ናብ ቅድሚ ውግእ ዝነበሮ ቦታታት ክምለሱ ዝጽውዑ ዝነበሩ ሃገራውያንን ኣህጕራውያን ሓይልታት ኢና ኔርና።” ኢስፊርዎ ዘሎን፡ ጉዳይ ኢትዮ-ኤርትራ ንክልቲኡ ህዝብታት ብዘርብሕን ቀጻሊ ኩለመዳያዊ ሰላሙ ብዘድምቕን ንክፍታሕ ክቃለስ ጸኒሑን ኣሎን።

እዚ ጉዳይ ኣብዚ ቀረባ ግዜ ምስ ምምጻእ ሓድሽ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያን ናይ ህዝቢ ድፍኢትን እነሆ እንደጋና እዋናዊ መዘራረቢ ኮይኑ ኣሎ። ብፍላይ ከኣ ናይቲ ንኢትዮጵያ ዝመርሕ ዘሎ ግንባር ኢህወደግ ፈጻሚ ኮሚተ ንስምምዕ ኣልጀርስን ውሳነ ኮሚሽን ዶብ ኤርትራን ኢትዮጵያ “ብምሉእ ተቐቢለ ክትግብሮ እየ” ዝብል መግለጺ ምስ ኣውጸአ ኣዛራራብነት ናይቲ ዛዕባ መሊሱ ጐሊሑ ወጺኡ እነሆ። ዝተፈላለዩ ወገናት ከኣ ነናቶም ሚዛን ይህብሉ ኣለዉ። እቲ ትማሊ ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዘሎ ኩነታት ከይተፈትሐ፡ ዝኾነ ነገር ክገብር ከም ዘይክኣለ ኣብ ቅድሚ ህዝቢ ኤርትራን ሕብረተሰብ ዓለምን ተጠሊዑ ዝምሕልን ዝጥሕልን ዝነበረ ጉጀለ ህግደፍ ግና ብዘይካ ወሰነወሰን ምኻድ ናብቲ ጉዳይ ዘቕነዐ ቃሉ ኣይሰማዕናን። ከምቲ ልማዱ ምጽቃጥን ካብ እዋናውነት ምህዳምን ዝመረጸ እዩ ዝመስል።

ሰዲህኤ ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዘሎ ኩነታት ብመሰረት ናይ ኣልጀርስ ስምምዕ ክውዳእ ይግበኦ ክብለሉ ዝጸንሐ ቀንዲ ምኽንያት ኣብ ምዕቃብ ልኡላውነት ኤርትራ ዘለዎ ዘይወላወል መርገጹ ርዱእ ኮይኑ፡ እዚ ኣተሓሕዛ ነቲ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ዲክታቶር ንምውጋድን ነቲ ዝካየድ ዘሎ ናይ ዲሞክራስያዊ ለውጢ ቃልሲ ይሕግዝ እዩ ካብ ዝብል መሰረታዊ እምነቱ ብምንቃል እዩ። ሕጂ ምስቲ ደሃይ ህግደፍ ምጥፍኡ፡ ናይ ዶብ ጉዳይ ምውዳእ ንናይ ህግደፍ ኣብ ስልጣን ምቕጻል ሓደገኛ ምዃኑ ብምጥቃስ ብዙሓት ፖለቲከኛታትን ዓበይቲ ማዕከናት ዜናን ግምታቶም ይህቡ ኣለዉ። ናይቲ ምጽቃጡን ጐበጎቦ ምኻዱን ምስጢር እውን እዚ እዩ። ጉዳይ ዶብ ናይ መወዳእታ መልክዑ ምስ ሓዘ፡ እቲ ህግደፍ ተሓላቒ ልኡላውነት ብምምሳል ኣጎልቢብዎ ዝጸንሐ፡ ሕቶታት፡ ቅዋም፡ ሰላም፡ ልሞዓት፡ ዲሞክራሲ፡ ግዱድ ውትህድርና፡ ስደትን ሳዕቤኑን፡ እሱራት፡ … ወዘተ ተቐሊዑ ከም ሕንጉጉ ክበልዖ ምዃኑ ፍሉጥ እዩ። ስለዚ ሕጂ ኣብ ቅድሚ ህግደፍ ዘሎ ዕድላት ወይ ሕጂ እውን ገለ ንዘይምትግባር መመሳመሲ ጉድጓድ ምፍጣር ወይ ድማ ኣተግቢርካ ዕድልካ ምርኣይ እዩ ክኸውን።

ብዙሓት ወገናት ህግደፍ ንህዝቢ ኤርትራ ሓንሳብን ንሓዋሩን ኣንጻሩ ከይለዓል ኣርዒድዎን ኣደንዚዝዎን ስለ ዝኾነ ዋላ ጉዳይ ዶብ ምስ ተውደአ ካልእ ምስምስ እንተፈጠረ እውን “መኒኻ” ዝብሎ ኣካል ኣይክህሉን እዩ ዝብል ሓሳብ ኣለዎም። እንተኾነ ፍርሕን ምጽማምን ደረት ስለ ዘለዎ ንሓይሊ ህዝቢ ኣነኣኢስካ እቲ ጉጅለ ንሓዋሩ ከም ዝደለዮ ክኸውን እዩ ኢልካ ምድምዳም ዝከኣል ኣይኮነን። ሓደ እዋን ህግደፍ ደሓን ኣለኹ እንዳበለ ዝስገረሉ ዕድል ክፉት እዩ። ካብቲ ንህዝቢ ጸጊምዎ ዝጸነሐ ንህግደፍ ምስ ህልውናን ልኡላውነትን ኤርትራ ኣጣቢቕካ ምርኣይ እዩ። ብግብሪ ፍልልይ ናይቲ ሓላፊ ጉጅለን ነባሪ ልኡላውነት ኤርትራን ኣብ ዝተረደኣሉ ግና ኣንጻርቲ ብኣንጻሩ ንኤርትራን ህዝባባን ሓደገኛ ዝኾነ ጉጅለ ምትንሳኡ ዘይተርፍ እዩ።

ከምቲ ኣብ ብዙሕ ኣጋጣምታት እንገልጾ ብዛዕባ ህግደፍ ክንዛረብኳ ባህርያዊ እንተኾነ፡ እቲ ቀንዲ ክንዛረበሉ ዝገበኣና ጉዳይስ ብዛዕባና እዩ። ንሕናን ህዝብናን ሃገርና ካብዚ ሕጂ ዘላቶ ናይ ኩሉ ሕማቕ ነገራት ኣብነት ከመይ ጌርና ከም እነናግፋ ብህግደፍ ዝትኮበልና ዘይኮነስ ብቓልስና ዝረጋገጽ ከም ዝኾነ ከቶ ኣይንዘንግዕ።

“ሰዲህኤ፡ ከም መቐጸልታ ናይ ቅድሚ ሕጂ ጻዕርታቱ፡ መስርሕ ምርግጋጽ ኣድማዒ ተሳትፎ ኤርትራዊ መንእሰይን፡ ምቅልጣፍ ምስግጋር መሪሕነታዊ ተራ ኤርትራዊ መንእሰይ፡ ናብ ክዉንነትን ምቕያር ዘኽእል መሳለጥያታትን ኣገባባትን ምፍጣር ሓደ ካብ ናይ’ዚ እዋን ቀዳምነታት ምዃኑ የረጋግጽ። ብግብሪ ክሰርሓሉ ድልዊ ምዃኑ ከኣ የረጋገጽ።” (ካብ ፖለቲካዊ ውሳነታት 2ይ ጉባአ ሰዲህኤ ዝተወስደ)

ብዛዕባ መንእሰይ ብሓፈሻ፡ ብዛዕባ ኤርትራዊ መንእሰይ ከኣ ብፍላይ ብቐጻሊ እዩ ዝዝረብን ዝጸሓፍን። ከምኡ ዝኾነሉ ምኽንያት ርዱእ እዩ። መንእሰይ ናይ ወለዶታት ምትኽኻእ ናይ ምርግጋጽ ሓላፍነት ዘለዎ ሞተር ሕብረተሰብ ስለ ዝኾነ። መንእሰይ ከም ኩሉ ክፍሊ ሕብረተሰብ ከካብቲ ዝነበረሉ መዋእል ፈሊኻ ዝረኣ ኣይኮነን። ንኣብነት ኣብ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ናይ ሎምን ናይ 70ታትን መንእሰይ ብሓደ ዓይኒ ክትርእዮ የጸገም እዩ። ዘይሩዘይሩ ግና እቲ ወለዶታት ናይ ምትኽኻእ ኣርዑት ኩሉ ግዜ ካብ እንግደዓ መንእሰይ ዝወርድ ኣይኮነን።

መንእሰይ ዳርጋ ኣብ ኩሉ ሃገራት ክበሃል ብዝኽእል፡ ካብቲ ሓፈሻዊ ብዝሒ ህዝቢ ዓብላሊ ግደ ዝሕዝ እዩ። ንኣብነት ኣብ ኤርትራ እቲ ዝረአ ዘሎ ስደትን ምብትታንን ከም ዘለዎ ኮይኑ፡ ካብቲ ህዝቢ ካብ 70% ዘይውሕድ ቁጽሪ ከም ዝሕዝ ብዙሓት ናይዚ ዓውዲ ክኢላታት ዝገልጽዎ እዩ። መንእሰይ ኣብ ልዕሊ ዝለዓለ ብዝሒ ዝሕዝ ምዃኑ፡ ንኡስ ዕድመን ሓያል ጉልበትን ዝውንን ምዃኑ ካብ ብልጫታቱ ሓደ እዩ። እቲ ቀንዲ ንመንእስይ መንእሰይ ከብሎ ዝኽእል ግና ዘለዎ ምዕቡልን ናብ ድሕሪት ምጽብጻብ ዘይኮነስ ናብ ቅድሚት ምምዕዳው ዘቐድም ራእይ ክውንን እንከሎ እዩ። መንእሰይ ብዕድመ ንኡስን ናብ ህልዊ ምዕባለ ዝቐረበን ክነሱ፡ ኣብ ንሓባር ዘየሰጉም ድሑር ዝንባለታት ክእለኽ እንከሎ ግና ዘምሕረሉ ኣይኮነን ጥራይ ዘይኮነ ተፈጥሮኣዊ ዕቤቱ ርኢኻ ጥራይ መንእሰይ ክትብሎ ኣጸጋሚ እዩ። ውድባትን ካልእ ፖለቲካዊ ትካላትን ኣማዕድየን ዝርእያን ሎሚ ኣብ ኢደን ዘሎ ዓላማ ዘቐጽለለን ሓይሊ ክረኽባ ሰለ ዘገድሰን ናይ መንእሰያት ተሳትፎ ይምሕጸና እየን። ምምሕጻንን ጥጡሕ ባይቶ ምፍጣርን ግና ይፈላለ እዩ። ሰልፊ ዲሞክራስያዊ ህዝቢ ኤርትራ፡ ከም ሓደ ኣብ ቀጻሊ ዕቤት ዘተኰረ ዕላማ ዘለዎም ውዳበ ምእንቲ ቀጻልነት ቃልስን ዓወትን ናይ መንእሰይ ተሳትፎ ከመዓዱ ግድን ስለ ዝኾነ፡ ነዚ ጉዳይ ንዝከታተል ኣካሉ ናብ ደረጃ ፈጻሚ ሽማግለ ኣበሪኹ ዝቃለሰሉ ዘሎ እዩ

መንእሰይ ናይ ቃልሲ መቐጸሊ ጥራይ ዘይኮነ፡ ቀንዲ ናይ ለውጢ ሓይሊ እዩ። መንእሰይ ነዚ ሓያልነቱ ዘዕዝዞ ብዘይካቲ በይኑ ተወዲቡ ዘካይዶ ቃልሲ፡ ኣብ ዝኾነ መንግስታዊ ኣካላት ዝርከብ ምዃኑ እዩ’ውን። ኣብ ሓደ መንግስቲ ብዝለዓለ ደረጃ ተወዲቡን ተጽዕኖ ዝፈጥር መሳርሒ ወኒኑን ናይ ሃገር ልኡላውነትን ናይ ህዝቢ ሰላምን ክብርን ናይ ምርግጋጽ ሓላፍነት ዘለዎ ወተሃደራዊ ክፍሊ ብመንእሰያት ዝተነድቀ እዩ። እዚ ከኣ ንዕማም መንእሰይ ካብ ዘኽብዱ ሓደ እዩ።

እዚ መጸዋዕታ ከም መቐጸልታ ናይ ቅድሚ ሕጂ ምሕጽንታና ናብ መንእሰይ ከነቕርብ እንከለና ናብ ኩሉ ኤርትራዊ መንእሰይ እዩ። ዕላማኡ ከኣ እቲ ኣብ መስርዕ ቃልሲ ምርግጋጽ ለውጢ ተሰሊፉ ዘሎ ወገን መንእሰይ ቃልሱ ምስቲ ብኹሉ ኩርነዓት ዝገሃድ ዘሎ ምዕባለታት ኣበርክቶኡ ንከበርክት እዩ። እቲ መንእሰይ ክንሱ ኣሪጉ ነቀይነቀይ ዝብል ዘሎ ጉጅለ ህግደፍ ክሕሉ ክብል ምስቲ ምእንቲ ህዝቢ ዝቃለስ ዘሎ መንእሰይ ዝጋጮ ዘሎ ከኣ፡ ኣብ ዘይቦታኡ ተሰሪዑ ከምዘሎ ንምዝኽኻሩን “ኣይፋልካን ናብ ልብኻ ደኣ ተመለስ” ንምባሉ እዩ። መንእሰይ ኤርትራ ኣብ ክንዲ ሓደ ኮይኑ ምእንቲ ኩሉ መሰላትን ፍትሕን ዝብጆ ደጋፊ ህግደፍን ደጋፊ ናይ ለውጢ ሓይልን እንዳተበሃሃለ ክከፋፈልን ኣብ ጐንጺ ክበጽሕን፡ ብዓብይኡ ንዓኡ ኣብ ትዕዝብቲ ዘውድቖ ኮይኑ፡ ንኩልና ከም ኤርትራውያን’ውን መዓንጣ ከብድኻ ዘሕርር እዩ። ስርዓት ህግደፍ ብማዕረ ኣብ ባርነት ዘውደቖም መንእሰያት ገለን ኣገልገልቱ ገለን ድማ ተቓወምቱ ኮይኖም ከምዚ ኣብዚ ዝሓለፈ መዓልታት ኣብ እስራኤል ዝተራእየ ምውጣጥ ምግጣሙ “ከፋፊልካ ምግዛእ ፖሊሲ ህግዲፍ ይሰርሕ ከምዘሎ ዘርኢ እዩ። ስለዚ ነዚ ኣጋጣሚ ተጠቒምና ኤርትራዊ መንእሰይ ንንእስነቱ ዝምጥን ራእይ ኣምሪሑ ብሓባር ኣንጻር ህግደፍ ክስለፍ ንጽውዖ። መንእሰይ ኣንጻር ህግደፍ ምስላፍ ዘድልየሉ መሰረታዊ ምኽንያት ህግደፍ ኣንጻር መሰላት ህዝቢ ስለ ዝኾነ እዩ። መንእሰይ ኣንጻርዚ ጸረ-ህዝቢ ራእይ ክስለፍ ዝጽዋዕ ዘሎ ከኣ ንገዛእ ርእሱ ናይቲ ኣንጻር ህግደፍ ተቓሊስካ ዝረጋገጽ ዓወት ተጠቃሚ ስለ ዝኾነ እምበር፡ ናይ ካለኦት ረብሓ ንምርግጋጽ ኣይኮነን።

ንሓደ ኣካል ኣይኮነንዶ ናብዚ ንካይዶ ዘለና መሪር ቃልሲ፡ ናብ ካልእ ዕማም እውን ንክሳተፍ ክትጽወዖ እንከለኻ ዝጽበዮ ብደሆታት ከም ዝህሉ ፍሉጥ እዩ። እቲ ብደሆታት ካብ ህግደፍ ዝኣመሰለ ጸላኢ ህዝቢ ኤርትራ ጥራይ ዘይኮነ ካብቲ መቓልስተይ እትብሎ ኣካል’ውን ከም ዘጋጥም ከም ርዱእ ክወሰድ እዩ ዝግባእ። ምኽንያቱ ናብ ቃልሲ ምስታፍ ማለት ንብደሆታት ቅሩብ ምዃን ማለት ስለ ዝኾነ። ስለዚ እቲ መስርሕ ቃልሲ ንዝሰዓር እናሰዓርካ፡ ንዝዕረ ድማ እንዳዕረኻ እትኸዶ እምበር ኣበር ዘየብሉ ልሙጽ ጐደና ኣይኮነን።

ስለዚ መንእሰይ ናብዚ ትውልዳዊ ሓላፍነት ክበቅዕ ቅድምቀዳድም ክራኸብን ክውደብን ይግበኦ። ብንጹር ካብ ናብ ስርዓት ግደፍ ናብቲ ግዳይ ኩሉ ኣበሳታት ዝኾነ ህግደፍ ህዝቢ ወጊኑ ምእንቲ ገዛእ ርእሱን ምእንቲ ህዝቡን ብሓደ እምኒ ክልተ ኣዕዋፍ ኣብ ዝወቕዓሉ ቃልሲ ክስለፍ ሕጂ’ውን ግዜኡ እዩ።

ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ

ሎሚ ብሓፈሻ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ብፍላይ ከኣ ኣብ ልዕሊቲ ብሰንኪ ህግደፍ ናይ ስደት ግደይ ኮይኑ ዘሎ መንእሰይ ወለዶ ዝወርድ ዘሎ ብድምሩ ዘስካሕክሕ ኢልናዮ ክንሓልፍ እንተዘይ ኮይና ዘርዚርና እንውደኦ ኣይኮነን። ህግደፍ ኣብ ልዕሊቲ ኣብ ሓደ እዋን እምነት ዘንበረሉ ህዝቢ ኤርትራ ናብ ምጽናት ዘምርሕ በደል ዝፍጽም ዘሎ፡ ብሃንደበት ዘይኮነ ብኸመይ ንህዝቢ ኤርትራ ድከቱ ከም ዘስትዮ ሓሲቡን ወጢኑን እዩ። ስለዚ ካብ ከምዚ ኮነ ኢሉ ዓሊሙ ሕገመንግስቲ ነፊጉ ዝውጽዕ ኣካል ራህዋ ኣይትጽበን። “ስለምንታይ እዩ ህግዲፍ ከምኡ ዝገብር ዘሎ?” ዝብል ሕቶ ብብዙሓት ወገናት ዝቐርብ እዩ። እቲ መልሲ’ውን ከምቲ መልክዕ ናይቲ ሕቶ ብዙሕ እዩ። ተደሚሩ ግና ሕልሙ ኣብ ስልጣን ምቕጻል ኮይኑ ፡እቲ ነዚ ንምዕቃብn ንምብጻሕn ዝመርጾ መንገዲ ከኣ ንህዝቢ ኩሉ መሰላቱ ገፊፍካን ኣበርክቶኡ ጨዊኻን ብምድሃል ስለ ዝኾነ እዩ ከምኡ ዝገብር ዘሎ ኢልካ ምጥቕላል ብመጠኑ’ውን እንተኾነ ነቲ ሕቶ መልሲ እዩ።

ናይቲ ወጽዓ መሪሕ ሃንዳሲ ህግደፍ ኮይኑ፡ ብቐጥታ ይኹን ብተዘዋዋሪ ካብቲ ናቱ ወጽዓ ዘይፍለ በደል ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ዝፍጽሙ ኤርትራዊ ወገናት’ውን ኣለዉ። ናይ ህግደፍ ናይ ወጽዓ ቅኒት ምእንቲ ስልጣንን ምስኡ ተጐዝጒዙ ዝኸይድ ኩለመዳያዊ ረብሓን እዩ። ናይቶም ብተግባር ካብ ናቱ ኣካይዳ ብዘይፍለ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ በደል ዝፍጽሙ ወገናት ተግባር ተመሳሳሊ ኮይኑ፡ ቅኒቶም ከኣ ግዝያዊ ነገራዊ ረብሓ ምኽዕባት እዩ። እቶም ዋላ ረብሓ እንተዘይረኸቡ ንተግባራት ህግደፍን ደቂ መዛምርቱን ዝድግፉን ዘመጉሱን እውን ብሕልናን ኣተሓሳስባንሲ ካብ ህግደፍ ፈሊኻ ዝረኣዩ ገበነኛታት ኣይኮኑን። እዚ ኣብ ብዙሕ መዳይን ክፍሊ ሕረተሰብ ኤርትራን ዘጋጥም ዘሎ ኮይኑ ኣብዚ እዋንዚ ብፍላይ ኣብቶም ግዳይ ስደት ኮይኖም ዘለዉ ጐሊሑ ዝረአ ዘሎ እዩ።

ገለ ኤርትራውያን ከምቲ “ወዲ ዓሻስ ክልተሻዕ ይውቃዕ” ዝበሃል፡ እቲ ብህግደፍ ዝወርዶም በደል ከይኣክል ንግዚያዊ ንዋያዊ ረብሓ ክብሉ ኣብ ልዕሊ እቶም ብሰንኪ ዘይውሑስ ጉዕዞ ስደት ዓቕሎም ዝጸበቦም ዜጋታቶም በደል ከም ዝፍጽሙ ከም ዜና ካብ እንሰምዕ ነዊሕ ግዜ ኮይኑ ኣሎ። ኤርትራውያን ስደተኛታት፡ ኣብ ጉዕዞቲ ዘይውሑስ ስደት፡ ህይወቶም ክሓልፍ፡ ንብረቶም ክውሰድ፡ ውሽጣዊ ኣካላቶም ከም ተራ ኣቕሓ ኣብ ዕዳጋ ክወርድ እንከሎ፡ ናይ ኣሕዋቶም ኤርትራውያን ኢድ ከም ዘለዎ ካብ ዝንገር ነዊሕ ኮይኑ እዩ። እዚ ተግባር ነቶም ተግበርቱ ተጣዒስካ ዘይወጽእ ገበንን ተሓታትነት ክኸውን እንከሎ፡ ነቶም ኣብዚ ጉዳይ ንጹህ ኢድ ዘለና እውን “ኤርትራውያን ኣብ ልዕሊ ዜጋታቶም ከምዚ ፈጺሞም” ክበሃል እንከሎ ዘይኩርኩሓና ኣይኮነን። እዚ ንተግበርቱ ጽባሕ ዘይወጸሎም ጣዕሳ ዘኸትል ተግባር ኣብ ዶባት ኤርትራ፡ ኣብ ምድረ-በዳ ሳሕራ፡ ኣብ ባሕሪ መዲትራንያንን ገማግም ሃገራት ኤውሮጳን ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብተን ኤርትራውያን ዘይውሑስ ህይወት ዘሕልፉለን ዘለዉ ከም እስራኤል ዝኣመሰላ ሃገራት እውን ይፍጸም ከምዘሎ ብዙሓት ወገናት ዝዘራረብሉ ዘለዉ እዩ።

ኣብተን ናይ ሰባት ዲሞክራስያውን ሰብኣውን መሰል ዘኽብራ ምዕቡላት ሃገራት፡ በቲ ጸጋአን ዝጥቀሙ ገለ ኤርትራውያን፡ በቲ ንሳቶም ዝረኸብዎ መሰል እንዳተሃራረፉ፡ “ናብ ከም ከናዳ ዝኣመሰላ ዕሉዋት ሃገራት፡ ክንወስደኩም ክንድዚ ገንዘብ ክፈሉ” ዝብሉ ብጠቕሚ ዝዓወሩ ወገናት ኣለዉ። እቲ ዘሕዝን ከኣ ንዝህብዎ ኣገልግሎት ገንዘብ ዝሓቱ ምዃኖም ጥራይ ዘይኮነ፡ ናይቶም ተሓቢኦም ርሃጾም ኣፍሲሶም ዘዋህለልዎ ወይ ድማ ካብ ቤተሰብ ብመልክዕ ሓገዝን ልቓሕን ዝኣከብዎ ገንዘቦም በሊዖም ዝጠልሙ ምህላዎም ከኣ ኣዝዩ ዘሕዝን እዩ። እዚ ኣብ እስራኤል፡ ሱዳንን ኢትዮጵያን ኣብ ዘለዉ ኤርትራውያን ስደተኛታት ሃሰስ እንተ ኢልካ ኣብ ባይታ እትረኽቦ ሓቂ እዩ። ሎሚ ብጽባሕ ከም ዝትካእ ፍሉጥ እዩ። ጽባሕ ከኣ እዚ ናይ ሎሚ ተግባራት ዛንታ ኮይኑ ክምዘን እዩ። ከም ውጽኢት ናይዚ ከኣ ጽባሕ ሰባት ብናይ ሎሚ ተግባራቶም ክምጐሱ፡ ክንቀፉ ምናልባት እውን ክሕተቱ እዮም። ጽባሕ ኣብ ቅድሚ ዝበደልካዮ ህዝቢ ምጥዓስ ወይ ተሓታቲ ምዃን እቲ ዝሓለፈ ዝእርም ኣይኮነን። ሎሚ ከሎ ጋና ምእራሙ ግና ይከኣል እዩ። ስለዚ እዞም ሎሚ ዘይረሃጽዎ ገንዘብ ጨውጨው ጥዒምዎም ኣብ ልዕሊ ወገኖም በደልን ጥልመትን ዝፍጽሙ ዘለዉ ክሓስብሉ ይግባእ።

ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ፡ በቲ ኣብ ልዕሊ ስደተኛታት ብደላሎ፡ ዘይሕጋውያን ኣዘዋወርቲ ሰባትን ዓለም ለኻዊ ሕጊ ስደተኛታት ብዘየኽብሩ መንግስታትን ዝፍጸም በደል ስለ ዝሓዝን ከም ወትሩ ነቲ ኣብ ልዕሊ ስደተኛታት ዝፍጸም ከትሪ ኣትሪሩ እንዳኾነነ፡ ኣብዚ ሕማቕ ተግባር ተዋፊሮም ዘለዉ ወገናት ናብ ልቦም ተመሊሶም ክእደቡ መልእኽቱ የመሓላልፍ። እቶም ናይ ከምዚ ተግባራት ግዳያት ኮይኖም ገንዘቦም ዘባኽኑ ዘለዉ ወገናትና ፡ ገንዘቦም ንመንን ስለምንታይን የፍስሱ ከም ዘለዉ ከጽንዑ ይግበኦም እምበር፡ ከምቲ “ህርፋንያ ጸባስ ጓጉድ ማይ ኣወደአ” ዝበሃል ንዝእተወሎም ቃል ከጽንዕዎ ይግበኦም። ካብዚ ሓሊፉ ክዝመቱ እንከለዉ ብዘይነሓፍነት ንገበርቲ ግናይ ከቃልዑን ኣብ ቅድሚ ሕጊ ከቕርቡን ይግበኦም። ምኽንያቱ ንሳቶም ኣጽቂጦም ካልእ ከእውየሎም ኣይክእልን እዩ። ነዚ ሕማቕ ተግባር እነውግዝ ወገናት ከኣ ባዕልና ምኹናኑ ጥራይ ዘይኮነ፡ ነናብቲ ንነብረሉ ዘለና ሃገራት ሕጋዊ ትካላት “ኣቤት ምእንቲ ፍትሒ” ክንብል ይግበኣና።