ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
“እምኒ ክትከይድ እንከለኻ ኣዕንቂፋትካ፡ ክትምለስ እንከለኻ እንተደጊማትካ ንስኻ ኢኻ እምኒ” ዝብል ኣዘራርባ ካብ ተመኩሮኻ ናይ ዘይምምሃር ኣሉታዊ ሳዕቤን ዘረድእ እዩ። “መለበምን ኣይግበርካ መለበሚ ግና ኣይኽላእካ” ዝብል ኣበሃህላ ኣይኮነንዶ ካብ ናትካስ ካብ ናይ ካለኦት ተመኩሮ ምምሃር ዘለዎ ኣገዳስነት ዝምዕድ እዩ። ኣብ ኤርትራዊ ተመኩሮና ካብ ተመኩሮኻ ናይ ዘይምሃር ድኽመት ንኹልና ዘግደዓና እዩ።
ዲክታቶር ኢሳይያስ ምእንቲ ህዝቢ ኤርትራ ዘይኮነ ምእንቲ ልዕልናኡን ስልጣኑን፡ ነዊሕ ዝርዝር ዘለዎ እንተንመሃረሉ ካባና ሓሊፉ ንኻልእ እውን መሃሪ ክኸውን ዝኽል ተደጋጋሚ ደቛሲ ተግባራት ከካይድ ጸኒሑ እዩ። ሕጂ እውን ካብዚ ናይ ጥፍኣት ሓዲድ ኣይወጸን። ብስም መንካዕ ዝፈጸሞ ግፍዒ፡ ብስም የሚን ዝፈጸሞ በደል፡ ንተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ምስ ናይ ግዳም ሓይሊ ኮይኑ ንምጥፋእ ወጢኑ ዝሰርሓሉ፡ ኣብ ድሮ ምእዋጅ ውጽኢት ረፈንዶም ዘካየዶ ሽሕጣን፡ ኣብ ልዕሊ ስንኩላን ማይሓባር ዘርኣዮ ጭካነ፡ ኣብ ልዕሊ ጉጅለ-15ን ናይ ብሕቲ ሚድያ ጋዜጠኛታትን ዝወሰዶ ምድጓን፡ ተበግሶ ወዲዓልን ብጾቱን ንምድቋስ ዝኸዶ መንገዲ፡ ማእሰርቲ ብርሃነ ኣብርሀ ኣብ ማእከል ኣስመራ ካብእቶም ብግህዶ ዝተራእዩ ኮለፍቲ ስጉምትታት ዝጥቀሱ እዮም። ካለኦት ብሰላሕታ ስለ ዝተወስዱ ብህዝቢ ዘይፍለጡ ጸይቅታት ከኣ ኣዲኦም ትቑጸሮም። እቲ ናይ ክድዓትን ሸፈጥን ምርጫ ዲክታቶር ኢሳይያስ ሕጂ እውን ኣይተዓጽወን። ኢሳይያስ ቀጻልነቱ ኣብዚ እኩይ ኣሰራርሓ ዝተመስረተ ስለ ዝኾነ፡ ኣብ መጻኢ እውን ትንፋሱ ካሳብ እትሓልፍ ካብ ጸይቂ ንድሕሪት ኣይከብልን እዩ። እቶም ነዚ መንገዲ ጸይቂ ክንዓጽፎ ዝግባኣና እቶም ናይቲ ጸይቂ ተግባራቱ ግዳይ ኮይንና ዘለና ህዝብን ሃገርን ኢና።
ኣብ ደንበ ተቓውሞና ዝረአ ድኽመት ብዙሕ’ኳ እንተኾነ ካብ ተመኩሮኻ ናይ ዘይምምሃር ሕጽረት ዓብይ እጃም ከም ዘለዎ ኩነታትና ዝምስክሮ ዘሎ ሓቂ እዩ። ካብ ተመኩሮና እንተንመሃር ክንገብሮ ዝነበረና ብዙሕ ክኸውን እንከሎ፡ ናይ ሓባር ዕማም እንዳሃለወና ብሓባር ዘይምስራሕና ከም ናይ ድኽመትና ገላጺ ኣብነት ክውሰድ ይኽእል። ብሰንኪዚ ካብ ተመኩሮና ዘይምምሃርና ከኣ ብዙሕ ክንሰርሓሉ ዝነበረና ዕድላትን ግዜን ኣምኪና ኢና። ግዜ ብማዕረ ዝወሃበካ እምበር፡ ነቲ ንዓኡ ተጠቒምካ ሰሪሕካ ከተቃንዖ ዝግበኣካ ኣይሰርሓልካን እዩ። እነሆ ከኣ ግዜ ብማዕረ ተዋሂቡና ክነሱ ገለን ሰሪሖምሉ ኣብቲ ክበጽሕዎ ዝደልዩ ክበጽሑ እንከለዉ፡ ንሕና ከኣ ኣብ ውሱን ርሕቀት ነኹድድ ኣለና።
ካብ ተመኩሮኻ ምምሃር ብዙሕ መልከዓት ዘለዎ ኮይኑ፡ ነቲ ኣብ ሓደ መድረኽ ዘየዕወተካ ኣተሓሳስባ፡ ብዝሓሸ ኣተሓሳስባ ክትትከኦ ናይ ምብቃዕ ክእለት እዩ። ሓድሽ ኣተሓሳስባ ንምትእትታው ከኣ፡ ኣብ ክንዲ ንሕሉፍ ከም መምሃሪ ወሲድካ ንቕድሚት ምምዕዳው፡ ኣብ ሕሉፍ ክትጸባጸብ ግዜኻን ዓቕምኻን ምብኻን፡ ኣብ ክንዲ ህዝባዊ፡ ግላዊ ወይ ጉጅላዊ ስምዒትካ ምቕዳም፡ ኣብ ክንዲ ምክእኣልን ምጽውዋርን ኣብ ዘየፍሪ ህልኽ ምኹዳድ ናይ ግድን ክንስዕሮም ይግበኣና። ነዚ ኣብ ዝበቓዕናሉ ኣፍና መሊእና ካብ ተመኩሮና ተማሂርና ክንብል ንኽእል። ካብዚ ሓሉፉ ኣብ ባይታ ተዘሪኡ ምብቋል ዝኣበየ መኻን ኣተሓሳስባ መመሊስካ እንተኳማሳዕካዮ ውጽኢት የብሉን። ኣረጊትን ሓድሽን ኣተሓሳስባታት ኣዳዊስካ ምኻድ ከኣ ውጽኢቱ ውድቀትዩ ዝኸውን። ካብቲ ኣረጊት ኣተሓሳስባ ብዘየዳግም ክንወጽእ ከይበቓዕና ሓድሽ ኣተሓሳስባ ከነተኣታቱ እንተደለናዮ እውን ኣይከኣልን እዩ።
ኣብ ከምዚ ንዕዘቦ ዘለና ብብዙሓት ጸለውቲ ረቛሕታት እሞ ብቕልጡፍ ዝቀያየር ዘሎ ፖለቲካዊ ምዕባለ፡ ክትተዓጻጽፍ እንተዘይበቒዕካ፡ ግዜን ዕድልን ክገድፈካ ንስኻ ድሕሪት ክትተርፍ መወዳእታን ውጽኢትን ዘየብሉ ጉዕዞ እዩ ዝኸውን። እቲ ኣብ ተመኩሮና ኣዝዩ ዝገርም ከኣ፡ እቲ ዝኸበደ ጠንቂ ሕማምካ እንታይ ምዃኑ እንዳፈለጥናዮ መፍትሒ ኣብ ምምጻእ ሒቕ ምባል እዩ። ሓጺር ኣብነት ንምጥቃስ፡ ኩለን ውድባትና ብሓባር እንተዘይወፊረን ማዕረ ባህጊ ህዝብና ከፍርያ ከምዘይክእላ ይፈልጣ እየን። ነዚ ተረድኦ ምግንዛበን ሓደ ስጉምቲ ንቕድሚት እዩ። ነዚ ተርዲእካ ብሓባር ብዘሰልፍ ስጉምቲ እንተዘይኣሰኒኻዮ ግና፡ ሕማምካ እንዳፈለጥካ ሰኣን ዝተኣዘዘልካ መድሃኒት ብግቡእ ምውሳድ ካብ ሙማት ፈሊኻ ዝረአ ኣይኮነን።
እቲ ኩነታት ነዊሕ ግዜ ዝወሰደ’ኳ እንተኾነ፡ ሎሚ ሃገርና ናይ ብዙሓት ኣጀንዳ ኣብ ዝኾነትሉ ደረጃ ንርከብ ኣለና። እቲ ኣጀንዳነታ ግና ከቢድ ሓላፍነት ዘሰክመና ኣሰካፊ እምበር ዘቕስንን ዘሐብንን ኣይኮነን። ሕሱም ግህሰት ኩሉ መሰረታዊ መሰላት፡ ብዝሒ ስደተኛታትን ኣብያተ-ማእሰርትን፡ ብኩራት ልዕልና ሕጊ፡ ዘይቅሱን ሃለዋት ምስ ጐረባብቲ፡ ቁጠባዊ ድቀት ኮታ ኩሎም ናይ ወጽዓ ነጸብራቓት እዮም ንሃገርና ብኣጀንዳነት ኣብ ቅድሚት ሰሪዐሙዋ ዘለዉ። ኣብዚ እዋንዚ ርኢና ከም ዘይረኣና ኮይና ከነጽቅጥ እንተዘይደሊና፡ ኣይኮነንዶ ንዓና ንኤርትራውያን ንዝሰምዖ ፍጡር እውን ዘቕስን ኣይኮነን። ስለዚ ካብዚ ብተመኩሮኻ ናይ ዘይምምሃር ሕማቕ ተመኩሮ ወጺእና፡ ካብ ተመኩሮና ተማሂርና ሓድሽ ሓድነታዊ ኣተሓሳስባ ከነመንጩ ኣብ እንግደደሉ ግዜ ዘይህብ ህሞት ምህላውና ነስተብህል።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ህዝባዊ ግንባር ንዲሞክራስን ፍትሕን (ህግደፍ) ነብሱ ክኢሉ ኣብ ቅድሚ ህዝቢ ኤርትራ ክቐርብ ዘኽእሎ ክብደትን ተቐባልነት ስለ ዘየብሉ፡ ካብዚ ምንጥልጣል ንምድሓን ካብ ዝጥቀመሎም ሜላታት ሓደ ምስ ኤርትራን ህዝባን ምልሓግ እዩ። መራሒ ህግደፍ ዲክታቶር ኢሳይያስ ኣፈወርቂ ሓደ እዋን በታ ብሕታዊ ጋዜጣኡ ሓዳስ ኤርትራ ኣብ መንጎ ህግደፍን ህዝቢ ኤርትራን ዝነበረ ዝምድና ከብርህ ምስተሓተተ “ንህዝቢ ኤርትራን ህግደፍን ከ መንዩ ክልተ ኣካላት ገይርዎም?” ብዝብል ቑጠዐን ስንባደን ዝሃቦ መልሲ ናይዚ ኣብነት እዩ። ካብኡ ሓሊፉ “ ንሕና ሃገር ንሕና ህዝቢ” ዝብል ዜማ ህግደፍ ዕላምኡ ንኤርትራን ህዝባን ዓምጺጽካ ንብረት ህግደፍ ንምግባሮም ዝዓለመ ዓመጽ እዩ። እዚ ናይ ህዝቢ ዘይኮንካ ክንስኻ ናይ ህዝቢ መሲልካ ንብዓት ሓርገጽ ምፍሳስ ኣብ ኢሳይያስ ዝድረት ዘይኮነ ናይ ኩሎም ከምኡ ዝኣመሰሉ ወጻዕቲ ናይ “ንዓኣቶም መሲልካ ድራሮም ወድኣሎም” ፖሊሲ ኣብነት እዩ።
ኣብቲ ሓቂ ክንመጽእ እንከለና ኤርትራ ምስ ኩሉ ተፈጥሮኣዊ ኣቀማምጠኣን ሃብታን፡ ታሪኻ፡ ባህላን ነብሳ ዝኸኣለት ንደቃ ማዕረ እትብጸሖም ብብዙሕነት ዝመልከዐት ልኡልላዊት ሃገር እያ። ጉጅለ ህግደፍ ከኣ ንውሱናት ኣባላቱን ደገፍቱን ጥራይ ዝውክል፡ ካብ ህዝቢ ኤርትራ ውሑዳት ዝዋስእሉ ኣዝዩ ጸቢብ መድረኽ እዩ። ነዚ ሰጊርካ ንኹሉ ናትካ ንምግባሩን ኣብ ዘየብልካ ውክልና ክንዲ ህዝቢ ኮይንካ ክትዕንድር ምፍታንን ግና ሓቅነትን ተቐባልነትን ዘይብሉ መርኣያ ወጻዕቲ ጥራይ እዩ። ምናልባት ጉጅለ ህግደፍ ብህዝቢ ዝተመርጸን ህዝቢ ይርሓሰና ብዝበሎ ሕገ-መንግስቲ ዝምራሕን ነይሩ እንተዝኸውን ከምቲ ዝብሎ” ንሱ ንሕና ንሕና ንሱ” እኳ እንተዘይኮነ፡ ምስ ህዝቢ ኤርትራ ከም ዝቀራረብ እንተ ገለጸ መምሓረሉ። ግና ኣይኮነን። ስለዚ ኢና ከኣ “ኤርትራ ካልእ፡ ህግደፍ ከኣ ካልእ” እንብል።
ኣብዚ እዋንዚ እቲ ግጉይ ኣገላልጻ ዝምድና ህዝቢ ኤርትራን ህግደፍን፡ ካብ ህግደፍ ሓሊፉ ኣብ ካልኦት እውን ክንጸባረቕ ልሙድ ኮይኑ ኣሎ። ህግደፍ ዓይኒ መፍተሉ ጠፊእዎ የዕለብጥ ኣብ ዝሃለወሉ፡ ልኡላውነት ኤርትራ እውን ማዕረ ማዕረኡ ኣብ ሓደጋ ከም ዝወደቐ ኣምሲሎም ዝግምቱ ትዕዘብ ኢኻ። እቲ ህግደፍ ኣብ ምዕልባጥ ምህላዉ ሓቅን ኣብ ባይታ ዝንበብ ዘሎን እዩ። እንተ እቲ ናይ ኤርትራን ህዝባን መጻኢ ዕድል ብህግደፍ ከም ዝውሰን ወሲድካ፡ ልኡላዊት ኤርትራውን ኣኺልዎ፡ ዝዓይነቱ ስምዒት ግና ከምቲ “ነዳይሲ ናይ ልቡ ይሓልም” ዝበሃል ህርፋን እምበር ሓቅነት የብሉን። ናይ ኤርትራን ህዝባን ህልውናን ቀጻልነትን ኣብ ሓቀኛ ታሪኽ ዝተሰረተ፡ ብደምን ኣዕጽምትን ኣእላፍ ጀጋኑኣ ዝተነድቀ፡ መንግስቲ እንተሓለፈ፡ ዘይሓልፍ ነባሪ እዩ። ህግደፍ ግና ብመሰረቱ እውን ሓጺርን ወጻዕን ዕድመ ዘለዎ ሓላፊ ጉጅለ እዩ። ነዚ ሓቂ እዚ ህግደፍ እውን ክለኻኽም ደኣ ይፍትን እምበር፡ ንሱ ክፋኖ እንከሎ ኤርትራ ግና ኣብ ቦታኣ ምዃና ከይፈተወ ዝቕበሎ ሓቂ እዩ። እዚ ክበሃል እንከሎ ግና ክሳብ ዘሎ፡ ክሰብራ ዘይኮነስ ከሰንብራ ከም ዝኽእል ንዕዘቦ ዘለና እዩ።
ኣብዚ ህግደፍ ምስ ኢትዮጵያ ፈጢርዎ ዘሎ፡ ካብ ህዝቢ ዝተሓብአ ዓይኒመፍተሉ ዘይፍለጥ ኣዛራቢ ዝምድና ንበሎ ርክብ፡ ብዙሓት ንህግደፍ ዘቃልዑ ተረኽቦታት ይረኣዩ ከም ዘለዉ ንዕዘብ ኣለና። ኣብዚ መስርሕ ብዙሓት ህዝቢ ኤርትራ ክዛረበሎም ዝግበኦ ጉዳያት ተዓዚብና። ክንድቲ ዓው ኢሉ ክዛረበሎም ዝግበኦ ግና ኣይተዛረበሎምን። ምኽንያቱ ከኣ እቲ ብመስዋእቲ ደቁ ዝዋገ ዘሎ ዝመስል መስርሕ ባህ ኢልዎ ዘይኮነ፡ ወይ ኣስደሚምዎ ወይ ድማ ዓው ኢሉ ዝዛረበሉ ውሑስ መድረኽ ስለ ዘይረኸበ እዩ። እንተ’ቲ ጽምዋ መሪጽካ ምስ እትኣምኖ ብትሑት ድምጺ ምዝራብ ግና ሎሚ መሊኡ እዩ። እዚ ኣብ ሓጺር ግዜ ናብ ደፋኢ ዓውታ ከም ዝድይብ ከኣ ዘጠራጥር ኣይኮነን።
ሎሚ ብወገን ኢትዮጵያውያን፡ “ኤርትራ ምስ ኢትዮጵያ ተደሚራ፡ ኤርትራ በይና ክትከውን ፈቲና ምዃን ምስ ኣበያ እነሆ ተመሊሳ፡ ኣቶ ኢሳይያስ ቅድሚ ሕጂ ንኢትዮጵያ ኣብየምዋ ሎሚ ግና ክሒሰሙዋ፥ ኤርትራውያን ናብ ኢትዮጵያ ዝምለሱ ዘለዉ ደንጊጾም ዘይኮኑ፡ ናጽነት ማለት ጥምየትን ድኽነትን ምዃኑ ስለ ዝተረድኡ እዮም. . . ወዘተ” ዝብሉ ኤርትራ “ንዓይ ርኢኹም ተቐጽዑ” ትብል ከም ዘላ ዘምስል ኣበሃህላታት እዮም። እዞም ኣበሃህላታት ከከም በሃሊኦም፡ ገሊኦም ብዓሚቕ ጉርሕን ፖለቲካዊ ሕሳብን ዝተኣልሙ ክኾኑ እንከለዉ፡ ገሊኦም ከኣ ብገርሂ ምናልባት እውን ንህዝቢ ኤርትራ ትጠቅም ከም ዘለኻ መሲልካ ዝበሃሉ እዮም። ናይዞም ኩሎም መንቀሊ ከኣ ናይ ህግደፍ ዓቕሚ ምስኣንን ተንኮልን ኮይኑ ጥፍኣትን ልምዓትን ኤርትራን ህግደፍን ማዕረ ማዕረ ዝኸይድ እዩ ካብ ዝብል ግጉይ መዛዘሚ ዝነቅል’ዩ።
እቲ ቀንዲ ዘገርም እንተ ብጉርሒ እንተ ብገርሂ እዞም ዝጠቐስናዮም ንልኡላውነት ኤርትራ ብግጉይ ዝገልጹ ሓረጋት ምዝውታሮም እይኮነን። እቲ ዘገርም ብወገን ህግደፍ ነዚ ግጉይ ኣረዳደኣታት ዘቃንዕ ሓሳብ ዘይወሃብ ምህላዉ እዩ። ከምዚ እንዳተባህለ ስቕ ምባል ከኣ እቲ ዝበሃል ሓቂ እዩ ኢልካ ተቐቢልካዮ ኣለኻ ካብ ማለት ምዃኑ ሓሊፉ ካልእ ትርጉም ዝወሃቦ ኣይኮነን። ሓሓሊፉ እዞም ዝተጠቕሱ ኣበሃህላታት ብህግደፍ ከም ዝራጐዱ’ውን ተዓዚብና ኢና። ስለዚ ደገፍቲ ህግደፍ፥ “ህግደፍ ንኤርትራ ናብ ምምላሱ ዘጸግም ሓደጋ ይወስዳ ኣሎ” ንዝብል ስግኣት ግቡእ ኣቓልቦ ይህብዎ እንተዘየልዮም ታሪኻዊ ጌጋ እዮም ዝፍጽሙ ዘለዉ’ሞ፡ ከሎ ጌና ናብ ልቦም ክምለሱ ንምሕጸኖም። ንሕና እውን ካብዚ ታሪኻዊ ተሓታትነት ንምድሓንን ክብሪ ኤርትራ ንምዕቃብን፡ ነቲ ስግኣት ደጋጊምካ ምግላጹ ጥራይ ዘይኮነ፡ ነቲ ስግኣት ንምውጋድ ብግብሪ ክንውፈየሉ ዝግበኣና ግዜ ዘይህብ ሓላፍነትና ምዃኑ ከይንዝንግዕ ሓደራ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብዚ እዋንዚ ኤርትራውያን ኣብ ውሽጢ ይኹን ኣብ ወጻኢ ዝተፈላለዩ ናይ ለውጢ ንቕሎታት የርእዩ ኣለዉ። እዞም ንቕሎታት ሓደስቲ’ኳ እንተዘይኮኑ ኣብ ንርከበሉ ዘለና ናይ ተስፋን ብደሆን እዋን ምርኣዮም ፍሉይ ግምት ዝወሃቦም እዮም። ሎሚ ኣብ ውሽጢ ኤርትራ ተለጒሙ ዝጸንሐ ልሳናት ህዝብና ተፈቲሑ፣ “ደጊምስ እዚ ሰብኣይ ገለ እንተዘይገሩ ዕድል ክንህቦ ኣይግባእን እዩ” ዝብል ዕላል ምዝውታር ልሙድ ኮይኑ ኣሎ። ኩነታት ገሪምዎም “እዚ ሰብኣይ ነዛ ሃገር ናበይ እዩ ክወስዳ ደልዩ?” ዝብል ዓሚቕ ስኽፍታ ዝሓደሮም እውን ኣለዉ። ኮታ እቲ “ዘረባ ከይከደኒ” ኢሉ ተሸቑሪሩ ስም ህግደፍ ከልዕል’ኳ ዝስከፍ ዝነበረ ወገን ዝደፍረሉ፣ እቶም ናይ ህግደፍ መበጻጻሕቲ ዘረባ ስለ ዝነበሩ ዝደፍሩ ዝነበሩ፡ ርእሶም ዘድንንሉ ኩነታት ተፈጢሩ ከም ዘሎ ካብ ሕምብርቲ ኤርትራ ኣስመራ ዝመጽእ ሓበሬታ የረድእ ኣሎ። እዚ ተስፋ ዝህብን ክዓኩኽ ዝግበኦን ናይ ለውጢ ምልክት እዩ።
ካብ ኤርትራ ወጻኢ ኣብ ዓባይ ብሪታንያ ዘለዉ ተጋደልቲ ህዝባዊ ግንባር ሓርነት ኤርትራ ዝነበሩ ብጋህዲ ኣስማቶምን ክታማቶምን ኣሰንዮም፣ ኣብዚ ቀረባ ግዜ “ህጹጽ ጻውዒት ተጋደልቲ ህዝባዊ ግምባር ነበር፡ ነበርቲ ዓባይ ብሪጣንያ፡ ንምእላይ ውልቀ-መላኺ ኢሰያስ - ካብ ስልጣን” ብዝብል ዘውጽእዎ መግለጺ፣ ኣብ ሃገር ጀርመን ዝንቀሳቐሱ ኤርትራዊ ፖለቲካዊ ውድባትን ሲቪላዊ ማሕበራትን “Uniting Eritrean Voices in Germany/ ምስማር ኤርትራዊ ድምጽታት ኣብ ጀርመን" ኣብ ትሕቲ ዝብል ኣርእስቲ ዝወጸ ናብ ምምስራት ሓቢርካ እተድምጸሉ ጽላል ዝጠመተ መግለጺ ከም ኣብነት ሓባራዊ ንቕሎታት ዝጥቀሱ እዮም። በብኹርናዑ ኣንጻር ጉጅለ ህግደፍ ዝተኻየዱን ዝጽውዑ ዘለዉን ኣኼባታትን ሰልፍታትን እውን ካብዚ ዝተፈልየ ዕላማ የብሎም። ዝተፈላለያ ፖለቲካዊ ውድባትን ሰልፍታትን ሓቢርካ ንምስርሕ ዘካይደኦ ዘለዋ ጻዕርታት እውን ካብዚ ዝተፈልየ ዕላማ የብሉን። ኣብዚ ዝሓለፈ ሰሙናት ሃገራዊ ድሕነት ኤርትራ-ሕድሪ፥ ሓድነት ኤርትራውያን ንፍትሕን ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራን ናብ ዝተፈላለዩ ወገናት ብጉዳይ ኤርትራውያን ስደተኛታትን ሰብኣዊ መሰላትን ክቕርብዎ ዝጸንሑ ናይ ሓባር መዘክራት ከኣ ተስፋ ዝህብ ተበግሶታት እዩ። እዚ ተበግሶታት ንኸድምዕ ዓቕሚ ክረክብን ግና ናብ ሓደ ኣቕጣጫ ክቃነ ናይ ግድን እዩ።
ዝሓለፈ ተመኩሮና እንተ መዚናዮ፣ ጸገምና ኣብ ኤርትራ ለውጢ ዘይምድላይ ኣይነበረን፣ ንለውጢ ዘይምንቃልን ነዚ ብዝምልከት ዘይምውዳብን ኣኼባታትን ዘይምክያድ እውን ኣይነበረ። ቀንዲ ጸገምና ነቲ ናይ ሓባር ድሌትን ሸቶን ዘለዎ ተበግሶታት ናብ ሓደ ሰሪሑ ዘድምዕ ተዛሪቡ ዘስምዕ መድረኽ ክንቃንዮ ዘይምብቃዕ እዩ። ከምኡ ክንገብር ብዘይምብቃዕና፣ ክንድቲ ክንኮኖ ዝግበኣና ኮይና ንህዝብና ካብ ወጽዓ ህግደፍ ንሃገርና ከኣ ካብ ሓደጋ ናይ ምድሓን ኣበርክቶና ትሕቲ ግምትና ምጽንሑ ክንጣዓሰሉ ዘይኮነ፣ ከይድገም ክንመሃረሉ ዝግበኣና ተመኩሮ እዩ። እዚ ንርከበሉ ዘለና ኤርትራዊ ኮነ ከባብያዊ ኩነታት ከኣ ዝያዳ ኩሉ ግዜ ካብ ዝሓለፈ ተመኩሮና ክንመሃር ዘገድደና እዩ።
ስለዚ እዚ ኣቐዲምና ዝጠቐስናዮን ካልእ ናይ ለውጢ ተበገሶታትን ናብ ሓደ ናይ ለውጢ ሩባ ከም ዝፈስስ እሞ እቲ ናይ ሓባር ውሕጅ ንጉጅለ ህግደፍን ጸረ ህዝቢ ተግባራቱን ገሓሒጥዎ ክኸይድ ካብ ምጽዓር ካልእ መተካእታ የብልናን። ኣብ ዘለናዮ ናይ ለውጢ ቃልሲ ብሓባር ንምስላፍ እቲ ሓደ ጸዋዒ እቲ ካልእ ከኣ ተጸዋዒ ወይ እቲ ሓደ ለማኒ እቲ ካልእ ከኣ ተለማኒ እንኾነሉ ዘይኮነ፣ ብኹልና ቅሩብነት ክህሉ እንግደደሉ ሓላፍነት እዩ። እንተ ብጉርሒ እንተ ብገርሂ ናይ ሓቢርካ ምስራሕ ኣፍደግኡ ንዝዓጸወ ናይ ለውጢ ወገንና እውን ደጋጊምና ክንኩሕኩሓሉ ዝግበኣና ግዜ እዩ። ናይዚ ቅሩብነት ኣድላይነት ምኽንያት ሓጺርን ንጹርን እዩ። እቲ ምድሓን ሃገርን ለውጥን ግድን ናይ ኩልና፣ ብኹልናን ንኹልናን ስለ ዝኾነ።
ኣብዚ እዋንዚ ጉጅለ ህግደፍ ኣብ ቅድሚ ለውጢ ጠጠው ክብለሉ ዝኽእል ባይታን ምኽንያትን ከም ዘይብሉ ዝተጋህደሉ ምዃኑ እቲ ተስፋ እዩ። ነዚ ኩነታትዚ ንህዝብናን ሃገርናን ናብ ዝሓሸ መድረኽ ዘሰጋግር ለውጢ መምጽኢ ክንጥቀመሉ ምኽኣልን ዘይምኽኣልን ከኣ እቲ ኣብ ቅድሚ ናይ ለውጢ ሓይልታት ዘሎ ከቢድ ብደሆ እዩ። ቅድም እውን ጉጅለ ህግደፍ ክሳብ ሕጂ ዘይቅቡል ምኽንያታት እንዳሰነዐ ብጉዳይ ሃገርና ከላግጽን ኣብ ልዕሊ ህዝብና ከዳኽርን ዝጸንሐ ብናቱ ብርታዐ ዘይኮነ፣ ብናትና ድኽመት ምዃኑ ክንእመነሉ ዝግበኣና እዩ። ሎሚ ባይታኡ ዝያዳ ኣብ ዝሃመመሉ ንህግደፍ ነዚ ዕድል እንተሂብናዮ ከኣ ሕመቕናን ተሓታትነትናን ብኽንድኡ ደረጃ እዩ ጐሊሑ ክረአ።
ከምቲ “ሰብኣይን ደሊኽን ጭሕምን ደሊእኽን” ዝበሃል፣ በቲ ሓደ ወገን ካብቲ መሪር ህይወት ኣብ ግዜ ህግደፍ ክትናገፍ እንዳበሃግካ፣ በቲ ካልእ ወገን ከኣ እቲ ብዙሕ ሰራውር ዘለዎ ህግደፍ ለውጢ ክተኹበልካ ምጽባይ ቅቡል ኣይኮነን። ህግደፍ ለውጢ ዘይገብር፣ ከምቲ ዝብሎ ንለውጢ ዘብቅዕ ጥጡሕ ኩነታት ሰለ ዘየጋጠሞን ግዜ ስለ ዝሓጸሮን ዘይኮነ፣ ኩለንተናኡ ለውጢ ዘይቅበልን ካብ ለውጢ ዘይጥቀምን ስለ ዝኾነ ምዃኑ ብግቡእ ንግንዘቦ እዩ። ሎሚ ኣብ መስርሕ ለውጢ ንህግደፍ ከነገድዶ እምበር ክንጽበዮ ከም ዘይግበኣና ከኣ ብትሪ ክንግንዘቦ ዝግበኣና ሓቂ እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ኢድና ካብ ዘሎ ናይ ቃልሲ ጸጋታት ሓደ ኩልና ኤርትራውያን ክበሃል ብዝኽእል ደረጃ፣ ኣብ መንነት ህግደፍን ስርዓቱን ኣብ ሓደ ተረድኦ ምብጻሕና እዩ። እዚ ንቕድሚት ክንስጉም ወሳኒ መንጠሪ ዝኾነና ተረድኦ ኣብ ሓጺር ግዜ ዝተበጽሐ ዘይኮነ፣ ብዝተናውሐ ቃልሲ ዘጥረናዮ ዕግበት እዩ። ሓደ እዋን ገሌና ህግደፍ በደለኛ እዩ ክንብል፣ ገሌና ከኣ ዘይምስሉ ሂብና ከነጸባብቖ መሪር ቃልሲ ኣካይድና። ጉጅለ ህግደፍ ከኣ “ነቲ ኣጆኻ ነቲ ከኣ ወይለኻ” እንዳበለ ከዋገኣና ዘባኸናዮ ግዜን ዘሕለፍናዮ ዕድላትን ኩልና ዘይንዝንገዖ እዩ። ሎሚ እቲ ወሳኒ፣ በዚ ዘባኸናዮ ግዜን ዕድልን ምስትንታን ዘይኮነ ከይንገደግሞ’ሞ መፍቶ ኢሳይያስን ጉጅለኡን ኮይና ጸኒሕናስ መፍቶ ኣብርሃምን ጉጅለኡን ከይንኸውን ምብርባር እዩ።
ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ዓዲ ንሃሉ ኣብ ወጻኢ፣ ወተሃደራት ንኹን ሲቪል፣ ደገፍቲ ንንበር ተቓወምቲ፣ መንእሰያት ንኹን ነባራት፣ ደቂ ኣንስትዮ ንኹን ደቂ ተባዕትዮ፣ ሲቪላዊ ይኹን ፖለቲካዊ ውዳበታት፣ ኮታ ኩልና ኤርትራውያን ብዛዕባ ሓደገኛ ሃለዋት ሃገርናን ህዝብናን ሓደ ተረድኦ ምሓዝና ኣገዳሲ መንቀሊ ነቲ ዝዓበየ ዝጽበየና ዘሎ ዕማም እምበር ንገዛእ ርእሱ ሸቶ ከምዘይኮነ ርዱእ እዩ። እቲ ዝኸበደን ወሳንን ኣብ ቅድሜና ዘሎ ዕማም፣ ነቲ ጐዲሉና ዘሎ ናብ ምምላእ ብተግባር ክንነጥፍ ምብቃዕ እዩ። ነዚ ከቢድ ዝገብሮ ኣብ ሚዛን ሓደ ኮይንካ፣ “እሞ እንታይ ንግበር?” ኣብ ዝብል ምፍልላይ ከጋጥም ስለ ዝኽእል እዩ። ኩልና ከም እንዝክሮ ዋላ’ኳ ግናይ ምስሊ ህግደፍ ኣብ ምርዳእ እንተዘይተጸገሙ፣ ብናይ “ግዜ ንሃቦን ሃገር ኣብ ውግእ እንከላን” ምስምስ ዘጸባብቕዎ ኤርትራውያን ውሑዳት ኣይነበሩን። ሎሚ ግና ህግደፍ ግዜ ይኹን ካልእ ዕድል ሂብካ ዝዕረ ከምዘይኮነ፣ ናቱ ድኽመት ተወሲኽዎ ብቃልሲ ህዝብናን ውዳበታቱን፣ ብተግባር ዕርቃኑ ወጺኡ እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ብዛዕባ ህልዊ ኣጨናቕን ወጣርን ኩነታት “ገለ ክትብል” እንዳተጸበየካ ዘይሃነጽካዮን ዘይመወልካዮን ፋብሪካታት እንዳማትካ ክትምርቕ ካብ ምውዓል ዝዓቢ ናይ ጥራሕካ ምውጻእ ገላጺ ኣብነት የለን።
ናይቲ ኣብ ልዕሊ ህዝብና ዝወርድ ዘሎ ወጽዓ ደቂቕ ዝርዝር ከነቕርብ እንከለና፣ ከከም ኩነታቱ ብፍላይ ንመንእሰያት፣ ንወተሃደራት፣ ንስደተኛታት፣ ኣብ ዓዲ ንዘሎ፣ ኣብ ወጻኢ ንዘሎ፣ ንኣመአንቲ ዝያዳ ዝሃሲ ክመስል ይኽእል። ብዓብይኡ እቲ ጸገም ብመንጽር፣ ብኩራት ልዕልና ፍትሒ፣ ብሕገመንግስታዊ ኣድላይነት፣ ደሞክራስን ሰላምን፣ ቁጠባዊ ሃለዋትን ምኽባር ኩሉ መሰረታዊ መሰላትን፣ ክንርእዮ እንከለና ግና፣ ንኹልና ኤርትራውያን ብማዕረ ዝብጸሓና መስገደል እዩ። ብመንጽር እዚ ነዚ ኩነታት እዚ ናይ ምቕያሩ ሓላፍነት ኣብ ናይ ኩልና ኢደይ ኢድካ ምባል ዝምርኮስ እዩ። ህግደፍ ናይ ኩልና ኤርትራውያን ብሓደ ግብርን ድምጽን ምብጋስ ዕድሚኡ ከም ዘሕጽሮ ተረዲኡ ክኸፋፍለና ዘይፍንቅሎ እምኒ ከምዘየለ ኣብ ተመኩሮና ርኢናዮ ኢና። እንተኾነ ኣብዚ እዋንዚ ብተግባር ክስነ ናብ ዝግበኦ ናይ ሓባር ተረድኦ በጺሕና ንናይ ህግደፍ ከፋፊልካ ግዛእ ተንኮል ስዕርናዮ ኢና። ናይቶም ዝርካቦም ኣዝዮም ውሑዳት ደገፍቲ ህግደፍ ድምጺ ከኣ መሬት ዘቢጡ ኣብ ዘይስመዓሉ ደረጃ በጺሑ ኣሎ። እዚ ስዕረት ምሉእ ንክኸውን ኢና ከኣ ኣብ ሜዳ ተግባር’ውን ብሓባር ንገስግስ ንብል ዘለና።
ናይ ጉጅለ ህግደፍ ከምዚ ንዕዘቦ ዘለና ዝሕዞን ዝጭብጦን ስኢኑ ዝብሎ ጠፊእዎ ልሳኑ ምዕጻዉ፣ ንናይ ለውጢ ቃልስና ኣገዳሲ መመላእታ እዩ። እቲ መሰረታዊ ዓወትና ግና ኣብ ናይ ህግደፍ ድኽመት ዘይኮነስ፣ ኣብ ናትና ሓይልታት ለውጢ ሓድነትን ብርታዐን’ዩ ክምስረት ዝግበኦ። ብዛዕባ ናይ ህግደፍ ውድቀት ኣይኮነንዶ ሎሚ ባዕሉ ዝዛረብ ምልክታት እንዳርኣየ፣ ቀደም እውን እንጠራጠሮ ኣይነበረን። እቲ ዝያዳ ዘሰክፈናን ጌና ኣብ ኢድና ዘይሓዝናዮን እቲ “ድሕሪ ውድቀቱኸ?” ዝብል ምዃኑ ብሩህ እዩ። ስለዚ ኢና ከኣ ነቲ ኣጸቡቑ ዝረዳዳእ ናይ ለውጢ ኣድላይነትን ህጹጽነትን ቋንቋታትና፣ ብኣዝዮም ንኡሳን መበኣሲና ዘይኮነስ መወዳደሪና ክኾኑ ዝግበኦም ናይ ሓሳብ ፍልልያት ከይተዓንቀፍና “ናይ ጽባሕ ዘተኣማምን ኩነታትና ከነውሕስ ሎሚ ብሓባር ንቃለስ” ንብል ዘለና። ኣብዚ መሰረታዊ ዕማምና ተኸኣኢልና ሓላፍነታውያን ኮይና እንተዘየድሚዕና ናይ ህግደፍ ኣብዚ በጺሕዎ ዘሎ ሰንከልከል ምውዳቕ ጥራይ ንናይ ብሩህ መጻኢ ውሕስነት ክኸውን ኣይክእልን እዩ። መጻኢ ዘተኣማምን ንምውሓስ ከኣ ኢደይ ኢድካ ክንብል እዋኑ እዩ። ኢደይ ኢድካ ንክንብል ኩሉ ፍልልያትና ከነወግድ ናይ ግድን ኣይኮነን። ብግቡእ ከነመሓድሮ ግና ዘይስገር ሓላፍነት እዩ። ምምሕዳሩ ማለት ንፍልልያትካ ዓቂብካ ነቲ ዘሰማምዓካ ቀዳምነት ሂብካ ምስጓም ካብ ማለት ካልእ ምስጢር የብሉን። እዚ ሳይነስ’ዚ ሎሚ ኣባና ዝፍተን መዋጸኦ ዘይኮነ ብዙሓት ወገናት ካብ ክቱር ፍልልይ ናብ ውሑስ ምርድዳድ ዝበጽሕሉ መስርሕ እዩ። ኣባና በጺሑ ዘይከኣል ዝኾነሉ ምኽንያት ከኣ የለን። እንተዘይተኻኢሉ ከኣ ብሰንኪ ናትና ዘይምብቃዕ እዩ ክኸውን።
ስለዚ ከምቲ “እዛ ጉዋ፣ጉዋ እያ፣ እዛ መሬት መስያ እያ” ዝበሃል ህግደፍ ኣእኪሉ ኣብ ሰንከልከል እዩ ዘሎ። ደጊም ካብ ናትና ድኽመት እንተዘይኮይኑ፣ ካብ ናቱ ብርታዐ ዝልቀብ ዕድመ የብሉን። ኣወዳድቓኡ ዳግማይ ዕዳ ገዲፉልና ዝኸይድ ከይከውን ግና፣ ብሓባር ሰሪሕና እንዳድማዕናን ብሓባር ኣድሚጽና እንዳስማዕናን ኢደይ ኢድካ ንበል።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ከም ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ሓይልታት፣ ናይ ክሳብ ሕጂ ጉዕዞና ክንርኢ እንከለና፣ ብዙሓት ድኽመታት ከም እንዕዘብ ፍሉጥ እዩ። በቶም ሰኣን ዓቕሚ ዘይተግበርናዮም ብዙሕ ንጠዓስ ኣይመስለናን። በቶም ክንገብሮም እንዳኸኣልና እንከለና ዘይተግባርናዮም ግና፡ ክንሓስብን ክንጠዓስን ናይ ግድን እዩ። እቲ ክንገብሮ እንዳኸኣልናዮ ዘይገበርናዮ ኣዝዩ ብዙሕ ምዃኑ ርዱእ ኮይኑ፣ ንቕሎናን ሸቶናን ሓደ ድሕነት ህዝብን ሃገርን ናይ ምርግጋጽ ሓላፍነት እንዳሃለወ ናእሽቱ ፍልልያት ኣተዓባቢና ንቕድሚት ብምምጻእ ብሓባር ክንወፍር ዘይምኽኣልና እቲ ጐሊሁ ዝረአ ድኽመትና እዩ።
ብመንጽር እዚ ንርከበሉ ዘለና ግዜ ነቲ ዝሓለፈ ድኽመትና ንምቕያሩ እንደጋና ናብ ድሕሪት ናብቲ ዝሓለፈ ድኽመት ንቋመተሉ ዘይኮነ፣ ነቲ ድኽመት ከይንደግሞ ንቕድሚት እነማዕድወሉ እዩ። እቲ ዝከኣል ንዝሓለፈ ጌጋ ምቕያር ዘይኮነ፣ ካብኡ ተማሂርካ ንከይትደግሞ ምስራሕ ስለ ዝኾነ። ዝሓለፈ ድኽመትና ኣሲሩ ሒዙ ኣብኡ ዘንብረና ዘይኮነ ኣብ መጻኢ ጌጋ ከይንደግም ንመሃረሉ ተመኩሮ ክኸውን ይግበኦ። ኣብ ቅድሜና ዝከኣልን ዘይከኣልን ከም ምርጫ እንዳሃለወ ነቲ ዝከኣል መሪጽና ክንስጉም እምበር ኣብቲ ዘይከኣል ክንሽከል ኣይግበኣናን። ሎሚ ነቲ ዝከኣል ብሓባር እንተሰጊርናዮ ጽባሕ ነቲ ሎሚ ዘይከኣል ዝመስል ብደሆ ክስዕር ዘኽእል ዓቕሚ ከነጥሪ ናይ ግድን እዩ። እቲ ኣዝዩ ዘተሓሳስብ ከኣ ነቲ ዝሓሸ መንገዲ እንዳተረዳእናዮ ንመጻኢ ብዘየሰጉም ኒሕ ተኣሲርና ኣብቲ ዘየድምዕ መንገዲ ጠጠወ ንብል ምህላውና እዩ።
እቲ ብኸመይ?፣ ምስመን?፣ መዓስ? ኣበይ? ሓቢርና ከም እንሰርሕ ዝቕልሰና፣ ህልዊ ኩነታት ሃገርናን ህዝብናን መመሊሱ እንዳገደደ እምበር እንዳሓሸ ይኸይድ የለን። ንሕና ግና ኣብ ክንዲ ምስቲ እንዳገደደ ዝኸይድ ዘሎ ኩነታት፣ ኩሉ ክኢልናን ተጸሚምናን ክሳብ ሕጂ ዘይበቓዕናዮ መዋጸኦ መንገዲ እንሕዝ ብኣንጻሩ ክሳብ ሕጂ ኣብ ኢድና ዝጸንሐ ዝርካቡ ኒሕን ሓቦን ንድሕሪት ንመልሶ ዘለና ኢና ንመስል። ሎሚ እቲ ካብ ነዊሕ ግዜ ከሻቕለና ዝጸንሐ ስደት ናብ ዝለዓለ ፍልሰት ዓሪጉ፣ ኣብ መዓልቲ ልዕሊ ሓደ ሺሕ ስድራቤት ናብ ኢትዮጵያ ይፈልስ ኣሎ። ናይዚ ናብ ኢትዮጵያ ዝፈልስ ዘሎ ኤርትራዊ ምኽንያቱ ፍሉጥ እዩ። ቅድሚ ሕጂ’ውን ምስ ህግደፍ ምንባር ኣጨኒቕዎ፣ ካብ ሃገር ክወጽእ እንዳደለየ ጸጊምዎ ዝጸንሐ እዩ። ብለይቲ ንዘሰጋግሩ ዝኽፈል ገንዘብ ስኢኑ ዝጸን ኣሎ።፣ ብለይትን ኣጻንዕ ቦታታትን ቆልዑት ሒዘን ክወጻ ዓቕሚ ንኢስወን ዝነበራ ሎሚ ኣፍደገ ተኸፊቱ ምስተባህለ ክሳብ ሸውዓተ ቆልዑ ኣኸቲለን ዝውሕዛ ዘለዋ ኣደታት ኤርትራ ብዙሓት እየን። መብዛሕትኡ ናብ ኢትዮጵያ ዝሰግር ዘሎ ኤርትራዊ መጻኢ ዕድሉ እንታይ ከም ዝኸውን ኣይፈልጥን እዩ። እቲ ኣብ መዓልቲ ብኽንድዚ ኣሃዝ ምውጻኡ ከኣ ምናልባት ማዕጾ ከይዕጸዎ ስግኣት ስለ ዘለዎ እዩ።
መንግስቲ ህግደፍ ኣብ ሎሚ በጺሑ ሓላይ ህዝቢ ኮይኑ፣ ናይ ህዝቢ ጸገም፡ ጸገመይ ኢሉ ከተሃዳድእ ኩልና ኣይተጸበናዮን። ሃገር ለኪሙ ክጠፍእ ዝዓጠቐ ስርዓት ስለ ዝኾነ፣ ኤርትራ ብሓፈሻ፣ ብፍላይ ከኣ ሰሪሑ ዘፍሪ ሓይሊ ሰብ ከምዘይህልዋ እንተገበራ ስራሑ እዩ ዝሰርሕ ዘሎ ኢልካ ክውሰድ ዝከኣል እዩ። ንሕና እቶም ጉዳይ ህዝብናን ሃገርናን ዓዚዙና ንመሰረታዊ ለውጢ ኣብ ኤርትራ ንቃለስ ዘለናኸ እንታይ ንገብር ኣለና። ነገራዊ ዓቕሚ ስለ ዘየብልና መጽለልን መዕንገልን ክንልግሰሉስ ኣይከኣልናን። ብመሰረቱኸ ጸገሙን ጨንቁን ናትና’ውን ምዃኑ ብግቡእዶ ተርዲእናዮ ኣለና። ኣውያቱ ኣውያትና ምዃኑ ተገንዚብና ዶ፡ ድምጺ ክንኮኖዶ ንቃለስ ኣለና፣ ነነብስና ክንምርምረሉ ዝግበኣና ጉዳይ እዩ። ስለዚ ነዚ ክንበቅዕ ሓቢርካ ብምስራሕ ከተድምዕን ሓቢርካ ብምድማጽ ከተስምዕን ምብጋስ ኣብዚ እዋንዚ መተካእታ የብሉን።
እዚ ኣብ ኤርትራ ወሪዱ ዘሎ ጸገም ኣብ መስርዕ ተቓውሞ ንዘለዉ ውድባት፣ ሰልፍታት፣ ሲቪላዊ ማሕበራትን ግዱሳት ውልቀሰባትን ጥራይ ዝምልከት ኣይኮነን። እቲ ቀንዲ ናይቲ ጸገም ተሰካምን ልዑል ናይ ምቕያሩ ዓቕሚ ዝውንን ህዝቢ ኤርትራ ካብ ደሓር ምጠዓስን ዝያዳ ዋጋ ምኽፋልን ብግብሪ “ዓገብ” ንምባል ክትንስእ ይግበኦ። ኣብዚ እዋንዚ ሕቖ ህግደፍ ኮይኖም ዘለዉ ውሑዳት ኣካላትን ሓይልታት ምክልኻልን ድሓር ካብ ዘጣዕስ ስቕታ ክወጹ ይግበኦም። እዚ ማለት ንህግደፍ ክድግፍዎ ኣይግበኦን ጥራይ ዘይኮነ፣ “ደጊም ይኣክል” ኢሎም ከርዕድዎ ይግበኦም። ኣብ ወጻኢ ዝነብሩ ኤርትራውያን “ደጊምስ ዓገብ” ዝብልሉ ሰፊሕ ዕድል ዘለዎም፣ ርእዮም ከምዘይረኣዩ ብምምሳል፣ ክሳብ ሕጂ ንህግደፍ ዘየብሉ ጽቡቕ ምስልን ህዝባዊ ሓልዮትን ከልብስዎ ዝጸንሑ፣ ብረሃጾም ብዝረኸብዎ ገንዘብ ሳጹኑ ዘህጥሩን ወገናትና ናብ ልቦም ብምምላስ ነቲ ጌጋ ካብ ምድጋም ክዕቀቡ ግዜኡ ሎሚ ምዃኑ ነዘኻኽሮም።
ሎሚ ኣብ ቅድሚ ኤርትራውያን ዘለዉ ምርጫታት ወይ ምስቲ ሓላፊ ጉጅለ ህግደፍ ወይ ድማ ምስቶም ዘይሓልፉ ህዝብን ሃገርን ምስላፍ እዮም። ኣብዚ ወሳኒ ናይ ሃገርናን ህዝብናን ምህላውን ዘይምህላውን መድረኽ ንኤርትራን ህዝባን ሕቖኡ ሂቡ፣ ንህግደፍ ዝመርጽ ኤርትራዊ ኣሎ ዝብል ስግኣትና ኣዝዩ ትሑት እዩ። እንተኾነ ከየዘኻኸርና ኣይንሓልፍን። ስለዚ ኩልና ብሰንኪ ክሳብ ሕጂ በብደረጃና ክንሰርሖ ዝግበና ዝነበረ ዘይምስራሕና፣ ህግደፍ ህዝቢ ኣብ ናይ ምጽናት ደረጃ/ሰገነት ንክድይብ ጠንቂ ከም ዝኾና ከይዘንጋዕና፣ ነዚ ተመሊስና ክንቅይሮ ዘይንኽእል ድኽመት ከይንደግሞ ክንጥንቀቕ ይግበኣና።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ጉጅለ ህግደፍ እቲ ንነዊሕ ዓመታት ኣጅልዎ ዝጸንሐ ኩነታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ደፊኡ ምስ መጾ ኣብ ምቕባሉ ኮነ ዘይምቕባሉ ነናይ ገዛእ ርእሱ ሓደጋ ከም ዝነበሮ ናይ ብዙሓት ግምት ነይሩ። እቲ ምስ ዘይምቕባል ክመጾ ዝኽእል ዝነበረ ሓደጋ ተነጽሎን ካብተን ምስ ምውዳእ ጉዳይ ኤርትራን ኢትዮጵያን ከባብያዊ ስትራተጅያዊ መኽሰብ ዘለወን ሃገራት ዝወሃቦ ዘሎ ረብሓን ዝስለሞ ዘሎ መዳልያታትን መስኣን። ካብዚ ሓሊፉ እቲ ዝጸንሐ ናይ ጽምዋን ተነጽሎን ዓለሙ እውን መቐጸለ። እነሆ ከኣ ካብዚ ንምድሓን ግና ድማ ኩሉ ድሌታቱ ንእገዳ ሓዊስካ ኣብ ዘይተማለኣሉ ብዘይውነኡ ተቐቢልዎ።
እቲ ምስ ምቕባል ክመጾ ዝኽእልን ተጸሚሙ ኣትይዎ ዘሎን ሳዕቤን ከኣ ናይቲ ብኣይሰላም ኣይውግእ ተዓቢጡ ዝጸንሐ ህዝባዊ ቁጠዐ ምግንፋል ነይሩ። እነሆ ከኣ ምልክታቱ ይርአ ኣሎ። ስለዚ ጉጅለ ህግደፍ ብዓንተብኡ ካብቲ ክልተ ሕማቓት እቲ ከብዱ ዝመልኣሉን ናይ ሓሶት ምስሊ ክህቦ ዝወጠኖን ሕማቕ እዩ መሪጹ።
ንሕና ካብ ነዊሕ ግዜ ጀሚርና ጉጅለ ህግደፍ ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝጸንሐ ጉዳይ ንክውድእ ክንቃለስ ጸኒሕና። ናብ መንግስቲ ኢትዮጵያን እቲ ጉዳይ ዝምልከቶም ኩሎም ኣካላትን’ውን እቲ ጉዳይ ዝውደኣሉ ኩነታት ክፈጥሩ ክንጽውዕን ክንምሕጸንን ጸኒሕና። ምኽንያትና ከኣ ኣብ ክልተ ክጠቓለል ዝኽእል ነይሩ። እቲ ሓደ ልኡላውነት ኤርትራ ብመሰረ’ቲ ቀያድን ናይ መወዳእታን ብይን ዶብ ኣረጋጊጽካ ህዝብና ምስዚ ብዝተተሓሓዘ ሓዲርዎ ዝነበረ ሻቕሎት ንክውገደሉ’ሞ ናብ ካልእ ዘቤታዊ ጉዳያቱ ክቋመት ንክኽእል ነይሩ። እቲ ካለኣይ ምኽንያት ከኣ እቲ ህግደፍ በዚ ዘይተወደአ ጉዳይ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝሕበኣሉ ዝነበረ በዓቲ ክፈርሶ እሞ ናይ ለውጢ ድፍኢት ቦታ ክረክብ ነይሩ። እነሆ ከኣ ሎሚ ከምቲ ዝገመትናዮ ህግደፍ መሕብኢኡ ፈሪሱ፣ ብዛዕባቲ ዝኸዶ ዘሎ ጐደሎን ዘይግሉጽን ኣተገባብራ ዝምድና ምስ ኢትዮጵያ ዝዛረበሉ ልሳኑ ተዓቢሱ ናብቲ ልሙድ ናይ ምጽቃጥ ጠባዩ ኣትዩ ኣብዚ ወሳኒ ህዝቢ ናይ ምትህድዳእ ግዜ ሃሚጡ።
ንሕና ናይ ለውጢ ሓይልታት፣ ህዝቢ ኤርትራን ጉጅለ ህግደፍን ዝምድናኦም “ብሕቖን ከምድን” ዝምሰል ተጻራሪ እዩ ክብል እንከለና፣ ብፍላይ ናይ ደገ ሓይልታት ነቲ ኣብ ወጻኢ ዝካየድ ብክንደይ ውዲትን ሸርሕን ዝተሰነዐ ውሱን ናይ ደገፍ ሰልፍታትን ፈስቲቫላትን ርእዮም “ከመይ ገይሩ ደኣ እዚ ህዝቢ ይድግፎ ኣሎ?” ዝብል ሕቶ የልዕሉ ነይሮም። በቲ “ኣብ ዓዲ ዘሎ ህዝቢ ኤርትራ ዕድል እንተዝረክብ እቲ ሓቂ መተራእየ ነይሩ” እንብሎ ዕጉባት ዘይነበሩ ከኣ ውሑዳት ኣይኮኑን። እንተኾነ ሎሚ እቲ ሓቀኛ ዝምድና ህዝቢ ኤርትራን ህግደፍ እነሆ ብናይ ራሕሪካዮ ሃጽ ምባል ቋንቋ ባዕሉ ክዛረብ ጀሚሩ።
ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝጸንሐ ዶብ ተኸፊቱ ካብን ናብን ብነጻ ምንቅስቓስ ተጀሚሩ ምስ ተባህለ፣ ኣብቲ ዶባት ብሓፈሻ ብፍላይ ከኣ ኣብ ናይ ዛላንበሳ ኣፍደገ ኣብ ሓደ ደቒቕ ክሳብ ዕስራ መካይን ይመሓላለፋ ኣለዋ። እተን ካብ ኤርትራ ናብ ትግራይ ዝኣትዋ ዝመረሮ ህዝቢ ዝጸዓና እየን። እተን ካብ ትግራይ ናብ ኤርትራ ዝኣትዋ ከኣ ንግዳዊ መሰረታዊ ሃላኺ ነገራት ዝጸዓና እየን። እቲ ካብ ትግራይ ናብ ኤርትራ ዝኣቱ ሰብ ውሑድ እሞ ድማ ኩነታት ኣስመራን ክርኢ ዝደሊ ብሰንኪ ክብርን ሕጽረትን መሰረታዊ ጉዳያት ኣብ ኣስመራና ቅድሚቲ ዝሓሰቦ ዕለት ናብ ቦታኡ ዝምለስ እዩ። እቲ ካብ ኤርትራ ናብ ኢትዮጵያ ዝኣቱ ህዝቢ ግና ብዙሕ፣ ክሳብ ኣበይ ከም ዘበጽሕን ኣብቲ ዝበጽሖ ምስ በጸሐ እንታይ ከም ዝገብር ዘይወሰነን፣ ንሓዋሩ ከይምለስ ንኤርትራ ኩቦ ዝደርበየላ እዩ። ከምኡ ስለ ዝኾነ ኣይፍለጥን ህግደፍ ከየርክብዎ ግዜ ከይሃበ፣ ዘይወሃብ ሂቡ ዓዲ ግራት በጺሑ ካብ መቐለ ሓሊፉ ብዘይውሑስ ኣገባብ መጐዓዝያ፣ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ዘተንፍስ ብዙሕ እዩ። እዚ ስለ ዘይተኣማምኖ ብሞያለ ኣቢሉ ኬንያ ኣቋሪጹ ዩጋንዳ ዝኣተወ ከኣ ብዙሕ እዩ። ስለዚ ናይቲ ዘይቋርጽ ውሕጅ ኤርትራውያን መልሓስ ናብ ደቡብ ኣፍሪቃ ገጹ ኣቕኒዑ ኣሎ ማለት’ዩ።
ህዝቢ ንሓደ ስርዓት ክጸልኦ እንከሎ፣ ጽልኡ ዝገልጸሉ ብዙሕ ኣገባባት ኣሎ። ኣብ ኤርትራ ስርዓተ-ምርጫ እንተዝህሉ ብድምጹ ጽልኡ ኣብ ልዕሊ ህግደፍ መገለጸ ግና እዚ ዕድል’ዚ የለን። ኣብ ኤርትራ መሰል ምውዳብ፣ ምዝራብን ሰላማዊ ሰልፊ ምውጻእን እንተዝህሉ ተኣኪቡ ኣይንደልየካን መበለ ግና የለን። ስለዚ በታ ኣብ ኢዱ ዘላ ነቲ ስርዓት ራሕሪሕካዮ ብምኻድ ጽልኡ ይገልጽ ኣሎ። ሃገር፣ ህዝብን መንግስትን እንተዘይተወሃሂዶም ሓደጋ ከም ዘጋጥም ንዝርዳእ ሓላፍነታዊ መንግስቲ እዚ ኣብ ኤርትራ ዝረአ ዘሎ ኣሃዛቱ ብበዓል ማርቲን ፕላውት ዝገለጽ ዘሎን ኣብ ባይት’ውን ዝረአ ዘሎ ፍልሰት ከሰክፎ ጥራይ ዘይኮነ ከሻቕሎ መተገብአ። መልክዕ ንምትሓዙ ከኣ ዳምዳም መበለ። ህግደፍ ግና ነቲ ውድቀት ርዒሙ ሃገር ብዘይህዝቢ ዝምራሕ ግዲ መሲልዎ ዝተሰቆሮ’ውን ኣይመስልን።
ስለዚ ንሕና እቶም ሻቕሎት ህዝብ ዘሻቕለና፣ ኣብዚ ንሕና ብቕሙጥና ዓለም ብጉዳይ ህዝብና ትሻቐለሉ ዘላ ግዜ፣ ንህዝብና ነእውየሉ። ንህዝብና ኣብቲ ዘለኻዮ ጥዒሙካ ኣሎ’ሞ ንህግደ ኣይትግደፍ ክንብሎ’ኳ የጸግም። ምናልባት እውን “ኣብ ኲናት ዘይወዓለ በሊሕ” መበለና። እቲ ዝወስዶ ዘሎ ስጉምቲ ናይቲ ጸገሙ መሰረታዊ ፍታሕ ዘይምዃኑ ምሕባሩ ግና ኣገዳሲ እዩ።
በዚ ኣጋጣሚ እቲ ኣብ ኤርትራ ብዝምድናዊ ኣዘራርባ ዝተወደበን ናይ ምግዳድ ተኽእሎ ዘለዎን ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራን ኣዘዝቱን ደሓር ከይጠዓሱ ኣብዚ ሕማቕ እዋን ደሃይ ግበሩ ንብሎም። እታ ኩሉ ነገር ዝኸፈሉላ ሃገር ህዝባ ገዲፍዋ ክትባድም እንከላ ወይ ስቕ ኢሎም ከም ዘየምሕረሎም ክንሕብሮም ንፈቱ። ብሰንኪ ውሑዳት ምናልባት እውን ብሰንኪ ሓደ ሚዛኑ ዝሰሓተ ሰብኣይ ሃገር እንዳጠፈአት ኣብ ክንዲ ሱቕ ኢልኩም ምርኣይ “በትሪ ኣብ ኢድኩም ተመን ኣብ እግርኹም” እዩ’ሞ ስጉምቲ ክትወስዱ እትግደድሉ ግዜ ምዃኑ ምዝኽኻርኩም ኣገዳሲ እዩ። እንተ’ዚ ተረኽቦ ኣማን ብኣምን መርኣያ ውድቀት ህግደፍ ዘመልክት እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብ ኤርትራ ዘሎ ብሰንኪ ህግደፍ ዝተፈጥረ ጸገማት ብዙሕ መልክዕ ዘለዎ እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ካብዚ ጸገምዚ ንምውጻእ ኣብ ክንዲ ኣንጻርቲ ናይዚ ጸገማት ጠንቂ ዝኾነ ሓይሊ ንምውጋድ ዝቃለስ፥ ካብቲ ጸገምን ቃልስን ምርሓቕ ስለ ዝመረጸ፣ እቲ ናይቲ ጸገም ጠንቂ ጉጅለ መመሊሱ ክሻድንን ጸገም ኣብ ልዕሊ ጸገም ክድርዕን ዕድል ይረክብ ኣሎ።
ኣብዚ ቀረባ ግዜ ኣዝዩ ኣዛራቢ ዘሎ ናይቲ ኣብ መንጎ ኤርትራን ትግራይ ተዓጽዩ ዝጸንሐ ዶብ ብወገን ዛላንበሳን ራማን ምኽፋቱ እዩ። ጉጅለ ህግደፍ ስለምንታይ በዚ ዝረአ ዘሎ ደረጃ ንክኽፈት ደልዩ ዝተፈልጠ የለን። ክሳብ መዓስ ከምዚ ኢሉ ከም ዝቕጽልን ናይቶም በዚ ኣገባብ ናብ ኢትዮጵያ ዝኣትዉ ድሮ ኣደዳ ዝተፈላለየ ማሕበራዊ ጸገማት ምዃን ጀሚሮም ዘለዉ ኤርትራውያን መጻኢ ዕድልን ሕጋውነትንከ ከመይ ክኸውን እዩ ዝፍለጥ የለን። እቶም ጌና ካብ ህግደፍ ዘይቀበጹ ወገናት ብዛዕባዚ መብርሂ ንክህብ ይጽበይዎ እዮም። እንተኾነ ብተግባር ዝረአ ዘሎ ኩነታት ከም ዝሕብሮ፣ ህግደፍ እቲ ህዝቢ ብስምዒት፣ መውደቒኡ ከይፈለጠ ክፈልስ እሞ እታ ሃገር ጥራያ ክትተርፍ ድሌቱ ምዃኑ ካብዚ ዝዓቢ ምስክርነት የለን።
እዚ ሕጂ ዝረአ ዘሎ ውዑይ ፍልሰትን ናይ ቅድሚ ሕጂ ስደትን ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ልዕሊ ህግደፍ ዘለዎ ጽልኢ ዘመልክት ምዃኑ ፍሉጥ እዩ። ህዝቢ ንህግደፍ ዝጸልኣሉ ምኽንያት እውን ኣይኮነንዶ ንዓና ኤርትራውያን ንሕብረተሰብ ዓለም እውን ፍሉጥ እዩ። ኣብዚ ቀረባ ግዜ ህግደፍ ምስ ጐረባብቲ ሃገራት የርእዮ ብዘሎ ምቅርራብ ክሽፍኖ ንዝደሊ ኤርትራዊ ውሽጣዊ ፖለቲካዊ ሃለዋት ብምቅላዕ፣ ላዕለዎት ኮሚሽነራት ስደተኛታትን ሰብኣዊ መሰልን ሕቡራት ሃገራት ዘውጽእዎ ንህግደፍ “ጌና ብዙሕ ይተርፈካ ኣሎ” ዝሕመረቱ መልእኽቲ ከኣ ናይዚ ኣብነት እዩ።
ምናልባት ጉጅለ ህግደፍ ብዛዕባዚ ቀጥዒ ብዘየብሉ ካብ ኤርትራ ናብ ኢትዮጵያ ዝካየደ ዘሎ ፍልሰት መንግስታዊ ሓላፍነት ተሰሚዕዎ ክዛረብን መፍትሒ ከቕርብን ዝጽበ ወገን እንተልዩ ይጋገ ኣሎ ኢና እንብል። ምኽንያቱ ህግደፍ ህዝቢ ዓዲ ገዲፉ ሃጽ ኢሉ ክጠፍኣሉ እሞ ውሑዳት ሒዙ በይኑ ክብሕታ ሕልሙ ስለ ዝኾነ። ህዝቢ ኤርትራ ጥዒምዎስ ዝያዳ ጥዑም ስለ ዝደለየ እዩ ሃገር ዝገድፍ ዘሎ ዝብል እምነት የብልናን። ናይቲ ዝወስዶ ዘሎ ስጉምቲ ጠንቂ፣ ማእሰርቲ፣ ግዱድ ውትህድርና፣ ስእነት ስራሕ ኮታ ብሓፈሻ ብኩራት ልዕልና ሕግን ኣብ ሃገሩ ናይ ምንባር ውሕስነት ምስኣንን ምዃኑ ብሩህ እዩ። እንተኾነ ከምቲ ቅድሚ ሕጂ እውን እንብሎ እቲ ክኸውን ዝግበኦ ቀጻልን መሰረታውን መፍትሒ ንምምጻእ፣ ካብቲ ጸገም ምህዳም ዘይኮነ ነቲ ጠንቁ ምውጋድ እዩ። እዚ ጠንቂ ናይቲ ጸገም ዝኾነ ጸላኢ ህዝቢ ኤርትራ ጉጅለ ክሳብ ዘሎ ወትሩ ክንስደድ፣ ድሕሪ ዝተወሰነ ግዜ ከኣ ሃገርና ሰባ ገዲፍዋ ክትባድም ምዃና ዘጠራጥር ኣይኮነን። ድሕሪኡ ዝመጽእ ድማ ናይታ ብኽንደይ መስዋእቲ ዝመጸት ሃገር ዳግማይ ኣብ ሓደጋ ምእታው እዩ። ምኽንያቱ ህዝብን ሃገርን ሓደ ብዘይካቲ ሓደ ህልውና ስለ ዘየብሎም።
ስደት ኣይኮነንዶ ኣብዚ ንርከበሉ ዘለና ዝተሓላለኸ መዋእል ካብ ቀደም እውን ዝነበረ እዩ። እንተኾነ ስደት መሰረታዊ ፍታሕ ከም ዘየምጽእ ከኣ ካባና ኤርትራውያን ንላዕሊ ዝፈልጦ የለን። ስደት ዘይውሑስን ዘይተሓስበሉን ክኸውን እንከሎ ሳዕቤኑ ክሳብ ክንደይ ሓደገኛ ምዃኑ ንሕና ተዘክሮ ላፓዱዛ እንፈልጥ ኣይንዝንገዖን ኢና። እቲ ዘሕዝንን ኣብ ትዕዝብቲ ዘውድቐናን ከኣ ካብዚ ናይ ገዛእ ርእስና ተመኩሮ ክንመሃር ዘይምኽኣልና እዩ። ምናልባት በዚ ናብ ኢትዮጵያ ዝረአ ዘሎ ፍልሰት ኣቢልና ንህግደፍ ነሕርቖ ወይ ንቐጽዖ ዘለና ከይመስለና። እቲ ኩነታት ብኣንጻሩ እዩ። ህግደፍ ህዝቢ ክጠፍኣሉ እሞ ኣብ ጽምዋ ክነብር እዩ ዝደሊ። ስለዚ “ኪድን ኣይትበሎ፡ ከም ዝኸይድን ግበሮ” ዝብል እኩይ ሜላ እዩ ዝኽተል ዘሎ። ክንቀጽዖ እንተኮይና ብውሽጥን ብወጻእን ቀርቂርና ተቓሊስና ከነወግዶ እንከለና ጥራይ እዩ። እዚ ኩነታት ነቶም ዝስደዱ ዘለዉ፣ ህጻናት፣ ኣባጽሕን ብዕድመ ዝደፍኡን ብፍላይ ከኣ ምስ ብዙሓት ደቀን ይስደዳ ንዘለዋ ኣደታት ጥራይ ዝምልከት ኣይኮነን። መላእ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ዓዲ ይሃሉ ኣብ ወጻኢ ተገዲሱ ክሓስበሉን መፍትሒ ክረኽበሉን ዝግባእ’ዩ። ኣብዚ ኣብ ኢትዮጵያ ዘሎ መደበር ስደተኛታት መጻኢ ዕድሉ እንታይ ምዃኑ ዘይተፈልጠሉ ግዜ ብዙሓት ኤርትራውያን ኣደዳ ኣብ ውሽጢ ኢትዮጵያ ናይ ዝንቀሳቐሱ ዘይሕጋውያን ኣሰጋገርቲ ይኾኑ ኣለዉ። ቀደም ካብ ኤርትራ ናብ ኢትዮጵያ ከነሰጋግረኩም “ክንድዚ ክፈሉ” እዩ ዝበሃል ነይሩ። ሎሚ ድማ እዞም ኣብ ከምዚ ተዋፊሮም ዝነበሩ ወገናት ካብ ኢትዮጵያን ኣብ ኢትዮጵያ ናብ ዘለዉ መደበር ስደተኛታት ከነመዝግበኩም “ክንድዚ ብር/ናቕፋ ክፈሉ” ዝብል ካልእ መልክዕ ሒዞም ይቀላቐሉ ኣለዉ’ሞ ምጥንቃቕ ዘድልዮ እዩ።
እዚ ቀጥዒ ዘየብሉ ዋሕዚ ኤርትራውያን፣ መልእኽቱ ናብ ህዝቢ ኤርትራ ጥራይ ዘይኮነ፣ ህዝቢ ኢትዮጵያ እውን እቲ ኣብዚ ቀረባ ግዜ ኣብ ኣዲስ ኣበባን ኣዋሳን ምዉቕ ኣቀባብላ ዝገበረሉ ዲክታቶር ኢሳይያስ ክሳብ ክንደይ ዕዮ ገዝኡ ዘይሰርሐ በሰሮን ብህዝቢ ኤርትራ ዝተጸልአን መራሒ ምዃኑ ንክርዳእ ዘኽእሎ እዩ። ምኽንያቱ ስደት፣ ህዝቢ መንግስቱ ክጸልእ እንከሎ ካብ ዝወስዶም ስጉምትታት ሓደ ብምዃኑ። እዚ ኩነታት መንግስቲ ኢትዮጵያ እውን ነዚ እንዳፈለጠ ዝኣተዎ ምዃኑ’ኳ ፍሉጥ እንተኾነ ክሳብ ክንደይ ብህዝቡ ምስ ዝተጸልአ መራሒ ይመሓዘው ምህላዉ ዘዘኻኽሮ ተረኽቦ እዩ። ዘይሩ ዘይሩ ግና ቀንዲ በዓል ጉዳይ ህዝቢ ኤርትራ እዩ እሞ፡ እዚ ዝረአ ዘሎ ፍልሰት ንኤርትራ ናብ ሰብ ኣልቦ ክመርሓ ምዃኑ ክርዳእን ካብዚ ንምድሓን መንገዲ ክጸርግን ምዝኽኻር መልእኽትና እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ጉጅለ ህግደፍ ኣብዚ ዝሓለፈ ናይ ስልጣን ዕድመኡ ሕማቕ ተግባራቱ ካብ ዝተዓቀነሉ መምዘንታት ሓደ፡ ምስ ጐረባብትና ሃገራት ዝጸንሖ ዘራጊ ዝምድና እዩ። ኩልና ከም እንፈልጦ ምስ ኩለን ገረባብቲ ኤርትራ ተሰሓሒቡ ጥራሕ ዘይኮነ ኣብ ውግእ እትዩ። ክልተ ግዜ ዝተዋግአን እውን ነይረን። ናይዚ ኩሉ ውግኣትን ምስሕሓባትን ቀንዲ ምኽንያት ኣብ ክንዲ ናብ ውሽጣዊ ኩነታት ዝርኢ፡ ነቲ ውሽጣዊ ዓቢጡ ደገደገ ንምምዕዳው ንክጥዕሞ ህግደፍ ዝሃንደሶ ተንኮል እዩ ነይሩ። እሞ ከምቲ ዝደለዮዶ ንውሽጣዊ ኩነታት ህዝብና ክሓብኦ ክኢሉ ወይስ ኣይፋሉን ምልክታቱ ብዝተፈላለየ ኣገባብ ይረአ ኣሎ።
ብዙሓት ወገናት ነቲ ህግደፍ ምስ ጐረባብቲ ዝገብሮ ምትኹታዃት ካብቲ ኣብ ኤርትራዊ ጉዳይ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ክሳብ ሎሚ ዘውርዶ ዘሎ በደላት ዝተፈልየ ገይሮም ይርእይዎ ነይሮም። ነቲ ንሱ በደሉ ንክሓብእ ህግደፍን ህዝቢ ኤርትራን ፈላሊኻ ምርኣይ ዘየኽእል ስጡኡም ሓድነት ከምዘለዎም ኣምሲሉ ዘቕርበሎም ርዒሞም “ናብራ ህዝቡ ዝነብር መራሒ” ዝብልዎ’ውን ነይሮም። ኣብ መንጎ ወጻዕን ተወጻዕንስ ከመይ ገይሩ እዩ ከምዚ ዓይነት ሕሉፍ ፍቕሪ ዝህሉ ኢሎም ምግንዛብ ዝተሰእኖም’ውን ነይሮም።
ጉጅለ ህግደፍ ኣብዚ ቀረባ ወርሓት ነቲ ቀንዲ ኣበሩ ዝሓብኣሉ መሲልዎ፡ ካብቲ ንጉዳይ ህዝብና ጅሆ ሒዝሉ ዝነበረ ኣቕጣጫ ብነዊሕ ሃዲሙ፡ ምስ ጐረባብቲ ደላይ ሰናይ መሲልካ ናይ ምቕራብ ሃንደበታዊ ማዕበል ኣልዒሉ። ነቶም መቐየሪ ዘየብሎም ክልተ ሰባቱ ኣቶ የማነ ገብረኣብን ኣቶ ዑስማን ሳልሕን ልቦም ክሳብ ዝጠፎም ናብ ኢትዮጵያ፡ ሶማል፡ ጅቡቲ፡ ሱዕድያን ኢማራትን ከጉይዮም ጸኒሑ። መወዳእቱ ከመይ ይኸውን ሓቢርና እንርእዮ ኮይኑ፡ በዚ ተግባሩ ልቢ ናይ ዝተወሰኑ መራሕቲ ጐርባብቲ ሃገራት እውን ሰሊቡ’ዩ። ገሊኦም ናብቲ ብሰንኪ ዘይጥዑይ ዲፕሎማሲያዊ ኣተሓሕዛኡ ገዲፍዎ ዝነበረ ኢጋድ ክመልስዎ ላዕልን ታሕትን ይብሉ ኣለዉ። ምሒር ከሻህርትዎ በብዓይነቱ መረሳሰኒ ናይ ናእዳ ሳጓታት ኣውጼምሉስ እቲ ብ2009 ዝተወሰኖ ማዕቀብ ክለዓለሉ ከክንዳኡ ናብ ቤት ምኽሪ ጸጥታ ሕቡራት ሃገራት ከጠርዑ እውን ተዓዚብና። ምናልባት ደኣ ነቲ ቀንዲ ኢሳይያስ ኣቐሚጥካ ብዛዕባ ካልኦት ምዝራብ ከይከውን እምበር፡ ናይቶም ውጽዓ ህዝቢ ኤርትራ ወጽዓ ህዝቦም ገይሮም ዘይወስዱ ግና ድማ ምእንቲ ዲሞክራስን ሰብኣዊ መሰልን ዝሰብኩ ኣካላት ጉዳይ ኣዛራቢ እዩ።
ዲክታቶር ኢሳይያስ በዚ ተግባሩ ንዋላ ሓደ ሰብ ኣየዕሸወን ክንብል ኣይንኽእልን ኢና። ብፍላይ ምስ ኢትዮጵያ ዝነበረ ኩነታት ክቕየር ምስ ጀመረ “ደጊም ኩሉ ተወዲኡ ሰላም ኮይኑ እዩ” ዝብል ናይ ውሑዳት ደቂ ልቢ ገርሃ ዘረባታት ክስማዕ ጀሚሩ ነይሩ እዩ። እንተኾነ ብሳላቲ ኤርትራውያን ናይ ለውጢ ሓይልታት ከካይድዎ ዝጸንሑን ዘይካይድዎ ዘለዉን ናይ ምቅላዕ ተግባር ኢሳይያስ ከምቲ ዝሓሰቦ ከምዘይኮነሉ ምልክታት ክንርኢ ጀሚርና ኣለና። “እዋእ ሎሚ ደኣ ከምዛ ናይ ኢትዮጵያ ክገብር እዩ እምበር” ዝብል ናይ ብዙሓት ኤርትራውያን ኣዘራርባ መልእኽቱ ቀሊል ኣይኮነን።
ዓበይቲ ትካላት ሕቡራት ሃገራት ኮሚሽናት ስደተኛታትን ሰብኣዊ መሰልን፡ ኢሳይያስ ብሓፈሻ ምስ ጐርባብቲ ሃገራት ብፍላይ ድማ ምስ ኢትዮጵያ ዘካይዶ ዘሎ ዝምድና ናብ ንቡር ናይ ምምላስ ፈተነታት እንተቐጺሉ፡ ነቲ ኣብ ኤርትራ ክመጽእ ዝግበኦ ዜቤታዊ ኩለመዳያዊ ለውጢ መበገሲ ክኸውን እንተዘይኮይኑ፡ እቲ መሰረታዊ ካብኡ ትጽቢት ዝግበረሉ ጉዳይ ንሱ ከምዘይኮነ ክነግርዎ ጀሚሮም ኣለዉ። በቲ ክሳብ ሕጂ ናይ ውሽጡ ደፊኑ ምስ ጐረባብቲ ጀሚርዎ ዘሎ ውሱን ስጉምትታት ተነይቱ ኣብ ቅድሚ ሕብረተሰብ ዓለም ዘየብሉ ምስሊ ሒዙ ቀረቡ፡ ብዛዕባ ምልዓል እገዳን ካልእ ተቐባልነትን ክሓስብ ከምዘይብሉ ክንገሮ ጀሚሩ ኣሎ። ወዮም ደፋፊንዎም ክኸይድ ዝደሊ፡ ምፍታሕ እሱራት፡ ምቁራጽ ግዱድ ሃገራዊ ኣገልግሎት፡ ስግኣትን ክቱር ምቁጽጻርን ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ምውጋድ፡ ሕገ-መንግስታዊ ስርዓት ምትካል…. ወዘተ ዝብሉ ሓረጋት ብኤርትራዊ ልሳን ጥራይ ዘይኮነ በቶም ክተዓረቖም ጉንብሕ ጥልዕ ዝብለሎም ዘሎ ኣሜሪካውያን ናይ ዲፕሎማሲ ፈላጣት እውን ይለዓሉ ኣለዉ።
እቲ ናይ ኢሳይያስ ገበናት በቲ ምስ ጐረባብቲ ዝገብሮ ዝርጋ ጥራይ ዝምዘን ዘይኮነ፡ ብዝያዳ ብመንጽር’ቲ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ዝፍጽሞ ዘሎ ጭቆና ክኸውን ይግበኦ፡ ንብሎ ዝነበርና ሎሚ ሰማዒ እዝኒ ምርካቡ ነቲ ነካይዶ ዘለና ናይ ለውጢ ቃልሲ ሓጋዚ እዩ። ነቲ ንሕና ኤርትራውን ባዕልና ክንገብሮ ዝግበኣና፡ ግና ክሳብ ሕጂ ዘይበቓዕናዮ ዝትክእ ግና ኣይኮነን። ስለዚ በዚ ዓይኑ ኣፍጢጡ ዝቀላቐል ዘሎ ንዲክታቶር ኢሳይያስ ዝቐጽዕ ሓሳባት ተተባቢዕና፡ በበይንና ዘይኮነ ብሓባር፡ ካብ ሕሉፍ ተመኩሮና ተማሂርና ቃልስና ንቕድሚት ክንደፍእ ሎሚ’ውን ናትና ዕዳ እዩ። ሎሚ’ውን ኣብ ጉዳይና ቦታ ተዓዘብቲ ሒዝና ክንስገር እንተኮይና ግና “ሓጋዚኣ እንተረኣየትስ መዲዳ ትሓብእ” ክንበሃል ኢና።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
“ኣብ ዞና ቀርኒ ኣፍሪቃ፡ ሰላምን ቅሳነትን ሓባራዊ ምጣኔ ሃብታዊ ዕብየትን ብምድግጋፍ ክረጋገጽ ምቅላስ፤” (9፡1፡2 ካብቲ ኣብ 2ይ ጉባአኡ ዝጸደቐ ፖለቲካዊ መደብ ዕዮ ሰዲህኤ ዝተወስደ)
መረረ ህዝቢ ኤርትራ ክለዓል እንከሎ ንዘይምስማዕ ንሓንሳብ ባጽዕ ንሓንሳብ ከኣ ዓዲ ሃሎ ምሕካል ክመርጽ ዝጸንሐ ኣቶ ኢሳይያስ ኣብዚ እዋንዚ እቲ ናይ ቀደም ህርፋኑ ግዲ ደጊስዎ ናይ ዞባ ቅርኒ ኣፍሪቃ ኣባጓይላ መሲሉ ክቐርብ ጸፋዕፋዕ ይብል ኣሎ። ምስ ኢትዮጵያ ዝረአ ዘሎ ኣጀማምራኡን መዓልብኡን ዘይፍለጥ ዝምድና፡ ምምጻእ መራሕቲ ደቡብ ሱዳንን ሶማልያን ናብ ኤርትራ ከኣ ናይዚ መርእያ ተገይሮም ይውሰዱ ኣለዉ። ምናልባት ከሎ ጋና ብዛዕባ ስፍሓቱ፡ ኣተሓሕዛኡን መጻኢ ዕድሉን “ከምዚ ክኸውን እዩ” ኢልና ምዝራብ’ኳ እንተዘይከኣልና እዞም ዝጠቐስናዮም መራሕቲ ኣብ ሃሃገሮም ዘካይድዎ ናብ ጠለብ ህዝቦም ዝቐረበ ጽገናታትን ምምሕያሻትን ከምዘሎ ተዓዚብና ኣለና። ንኣብነት መንግስቲ ኢትዮጵያ ኣብ ኤርትራን ካልእ ከባብታትን ዝጸንሑ ተቓወምቱ “ተወዳደርቲ” ዝብል ስም ሂቡ ናብ ዓዲ ይመልሶም ኣሎ። ኣብ ደቡብ ሱዳን ድሕሪ ነዊሕ ኮለልን ጻዕርን ኣብ ሕድሕዶም ክቃተሉ ዝጸንሑ ኣካላት ተስፋ ዝተነብረሉ ናይ ሰላም ስምምዕ ተፈራሪሞም ኣለዉ። ኣብ ሶማልያ ናብ ርግኣት ንምምጻእ ጻዕሪ ይካየድ ኣሎ። እዞም ኩሎም ትማሊ ኣቶ ኢሳይያስ ንገዛእ ርእሱ ከይርኢ ዓዊሩ ክነሱ ዝጥቅወሎም ዝነበሩ በብናይ ሃገሮም ቀጥዒ ብኣፍልጦ ህዝቦም ናብ ሓላፍነት ዝመጹ መራሕቲ እዮም።
እዚ ናይዘን ሃገራት ሓቢርካ ምውሳእ ዞባዊ ጽልዋኡ ርዱእ ኮይኑ፡ ውሽጣዊ ጉዳያተንን ዕለታዊ ህይወት ህዝበን ምቕናይን ከኣ ዝያዳ ዝምልከተን ሓላፍነት እዩ። መንግስታት ኣብ ውሽጣውን ከባብያውን ምናልባት እውን ኣብ ዓለም ለኻዊ መድረኻት ክዋስኡ ንቡር እዩ። እቲ ቀንዲ ዝምዘንሉ መሰረት ናይ ዞባዊ ኣበርክተኦም ዝኸውንን ግና ኣብ ሃገሮም ምስ ህዝቦም ዘለዎም ርክብን ዝምድናን እዩ። መንግስታት ኣብ ውሽጣዊ ጉዳያቶም ከመይ ይዋስኡ፡ ብኸመይ ናብ ስልጣ ከም ዝመጹ ይውስን እዩ። ብዘይ ናይ ህዝቢ ድሌትን ኣፍልጦን: ሓይልን ጉርሕን ብዝኣመሰሉ ኣገባባት ዝመጹ፡ ንህዝቢ ክድልዮም እንከሎ እምበር፡ ክደልዮም እንከሎ ኣይግደስሉን እዮም። ኣብ ስልጣን ንምቕጻል ኣብቲ ዘምጸኦም ዘይሕጋዊ ኣገባብ እምበር ኣብቲ ዝመርሕዎ ህዝቢ ኣይምርኮሱን። ዲሞክራስያዊ ተሳትፎን ተጠቃምነትን ህዝቢ፡ ልዕልና ፍትሕን ግሉጽነትን ንዝኣመሰሉ ናይ ቅኑዕ ምምሕዳር ኣዕኑድ ፈጺሞም ኣይግደሱን። ሎሚ ኣብ ኤርትራ ሃገርና ምስ ዘሎ ብቓላት ኤርትራዊ በዓሉ ግርማ ሚኒስተር ብርሃነ ኣብርሀ “ዘራጊቶ” ህሞት ዝመሳሰል እዩ።
እቶም ህዝቢ ኤርትራ ደልይዎም ዘይኮነ ከይፈተወ ለሚድዎም ምስኣቶም ዝነብር ዘሎ፡ ስግኣት፡ እግርኻ መሊእካ ዘይምርጋጽን ኣፍካ መሊእካ ዘይምዝራብን፡ ስደት፡ ብኩራት ነጻነት ምዝራብ፡ ግህሰት ምምላኽን ምንቅስቓስን፡ ምስዋር እሱራት ኩሎም ኣብቲ ባይታ ኣለዉ። ሰባት ብተግባር ብዝሰትይዎ ይረውዩ፡ ብዝበልዕዎ ከኣ ይዕንገሉ፡ ካብዚ ሓሊፉ “ኣብ ዓዲ እገለ ከምዚ ይግበር ኣሎ” ዝብል ወረን ፈኸራን ንናይቲ ዝካየደሉ ከባቢ ህዝቢ እምበር፡ ናይቲ ብማዕዶ ዝሰምዕ ህዝቢ ርውየትን ዕግበትን ከምጽእ ኣይክእልን እዩ። ብመንጽር እዚ ንናይ ህዝቢ ኤርትራ ናይ ኩሉ ቅኑዕ ኣካይዳታት ጽምኢ፡ ብማዕዶ ንውሽጣዊ ኩነታትካ ጓሲኻ ብጉልባብ ዞባዊ ምትሕብባር ብዝግበር ዳንኬራ ከተርውዮ ኣይከኣልን እዩ። ህዝቢ ኤርትራ እውን “እቲ ዞባዊ ምትሕብባርስ ሕራይ ጉዳይናኸ” ዝብል ድምጹ ወርትግ ክብ ከብል ይግበኦ።
ከምዚ ናይ ዲክታተር ኢሳይያስ ኣፈወርቂ ዝረአ ዘሎ ካብ ውሽጣዊ ጉዳይካ እንዳሃደምካ፡ ኣብ ዞባዊ ዛዕባ ጥራይ ዝግበር ላዕልን ታሕትን ጉድኣቱ ናይ ህዝቢ ኤርትራ መሰረታዊ ናይ ለውጢ ሕቶ ዘይምምላሱ ጥራይ ዘይኮነ፡ እቲ ብኸምዚ ንዕዘቦ ዘለና ንጉዳያት ብርእሱ እንዳሓዝካ ዝግበር ዞባዊ ስምምዓት ኣብ ህዝባዊ መሰረት ዘይተሰረተን ናይ ርሑቕ ዓንገልቲ ትንፋስ ዝቋመትን ስለ ዝኸውን ቀጻልነቱ ዘተኣማምን ኣይኮነን። ስለዚ እቶም ዞባዊ ምርግጋእን ቁጠባዊ ዕቤትን ከነምጽእ ኢና ኢሎም ዝጽዕቱ መንግስታት እውን ቀንዲ ዋኒኖም’ኳ እንተዘይኮነ “ምስ መን እየ ዞባዊ ዝምድና ዝገብር ዘለኹ” እቲ መዛምድተይ ንጉዳይ ህዝቡ ብኸመይ ይሕዝ ኣሎ፡ ኣእዳዉ ካብ ደም ንጹሃትን ስርቅን ንጹህ ድዩ?” ክብሉ ይግበኦም። ምኽንያቱ ነዚታት እንተዘኣቕሊበምሉ ናይቲ ዝድኩንዎ ዞባዊ ምሕዝነታት ዕድል ዘይውሑስ እዩ ዝኸውን። ንኣብነት ንእቶ ኢሳይያስ ምስ መራሒ ጅቡቲ ቅድሚ ምዕራቖም “ምስ ህዝብኻ ተዓረቕ” እንተዝብልዎ ክንደይ መምሓረሎምን መመልከዓሎምን። እዚ ከባሀል እንከሎ ውሽጣዊ ጉዳዩ ግቡእ ቆላሕታ ንክረክብ ናይቲ ኣብ ጭቆና ተጐዳእን ኣብ ራህዋ ተጠቃምን ዝኸውን ህዝቢ ኤርትራ መተካእታ ዘየብሉ ሓላፍነት ምዃኑ ኣይዝንጋዕን።
ምናልባት ደኣ ሓንሳብ ዓይንኻ ብጨው ተሓጺብካ ጥልመት ምስ ጀመርካ ይስበለካ እዩ እምበር፡ ኣቶ ኢሳይያስ ምስዞም ካብዚ ቀረባ ግዜ ጀሚሩ ምስኣቶም ዝውዕል ዘሎ መራሕቲ ሃገራት ክዛረብ እንከሎ፡ ሕገመንግስቲ፡ ልዕልና ፍትሒ፡ መስርሕ ምርጫ፡ ናይ ኣረኣእያ ብዙሓነት፡ ናይ እምነትን ሓሳብካ ምግላጽን ናጽነት፡ ዝምድና ሓገግቲ፡ ፈጸምትን ፈረድትን ኣካላት መንግስቲ …. ወዘተ ዝብሉ ቃላት ክለዓሉ እንከለዉስ ኣይስከፍንዶ። ብግምትና ምናልባት ደኣ እቶም ከምዚ ዓይነት ዕላል ዘምጽኡ ኣካላት ካብ ፈቓድ ህዝቦም ወጺኦም ናብቲ ናቱ መላኺ ስልቲ ክመጹ ይሕንክር ይኸውን እምበር፡ ናይ ህዝብኻ ድምጺ ቀሪብካ ብምስማዕን ተሳትፎ ህዝቢ ብምውሓስን ቅንኢ ይሓድሮ ኢልካ እትጽበዮ ኣይኮነን። ምኽንያቱ ሓንሳብን ንሓዋሩን ካብቲ ብንጹር ፖሊሲ ክትመርሕን ክትምራሕን ዝብል ቅኒት ወጺኡ፡ ኣብቲ ብሓይሊ እንዳዳነኻ ኣብ ስልጣን ምንባር ዝብል ዓመጽኛን ሓደገኛን ባሕሪ ስለ ዝጠሓለ።
ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ኣብዚ ንርከበሉ ዘለና መዋእል ንኣገዳስነት ኩለ-መዳያዊ ዞባውን ዓለማውን ምትሕብባርን ምትሕግጋዝን ግቡእ ቆላሕታ ሂቡ ከም ዝቃለሰሉ በቲ ካብ ፖለቲካዊ መደብ ዕዮኡ ተወሲዱ ኣብ መእተዊ’ዚ ጽሑፍ ሰፊሩ ዘሎ ንኡስ ዓንቀጽ ምርዳእ ይከኣል። እዚ ክብል እንከሎ ግና ከምዚ ህግደፍ መሪጽዎ ዘሎ ኤርትራዊ ጉዳይ ደፊንካ ዘይኮነ፡ ኣብ ድሌትን ናጻ ተሳትፎን ህዝቢ ኤርትራ ዝተሰረተ ክኸውንዩ ዝቃለስ። ካብዚ ሓሊፉ ኣብዚ እዋንዚ ብኣቶ ኢሳይያስ ኣፈወርቂ ዝካየድ ዘሎ ዞባዊ መስርሕ መሰረታዊ ሕቶ ህዝቢ ኤርትራ ቀቢርካ ደገደገ ንምምዕዳው ዝዓለመ መዳህለሊ ምዃኑ ስለ ዝርዳእ፡ ህዝቢ ኤርትራ ክርደኦን ክቃለሶን ከም ወትሩ ይጽውዕ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብ 1998-2000 ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝተኻየደ፡ ህዝቢ ክልቲኡ ሃገራት ዘይተጸበዮ፡ ኣዝዩ ደማዊ ውግእ ሓቀኛ ጠንቁ ብንጹር እንታይ ከም ዝነበረ ክሳብ ሕጂ ይግመት’ምበር ኣይፍለጥን። እንተኾነ እቲ ቀንዲ ጠንቂ ክሳብ ዘይተፈልጠ በቲ ዝመስል “ውግእ ዶብ ኤርትራን ኢትዮጵያን” ብዝብል ተሰይሙ። ብዙሓት ወገናት ነዚ ዶብ ዝብል ጠንቂ ዘይቅበልሉ ምኽንያት፡ ኣብቲ ውግእ ዝተባርዓሉ ግዜ ህዝቢ ዝፈልጦ ዶባዊ ምስሕሓብ ዘይነበረ ኣብ ርእሲ ምዃኑ ጉዳይ ዶብ ዝፍተሓሉ ልሙድ መስርሕ ስለ ዘይተኻየደ እዩ። ኣብ መወዳእታ ግና ኣብ ቅድሚ ዓለም ለኻዊ መድረኽ ቀሪቡ “ቀያድን ናይ መውዳእታን” ብይን ዝተዋህበሉ ጉዳይ ዶብ ኤርትራን ኢትዮጵያን ኮይኑ እዩ ተመዝጊቡ። እቲ ጉዳይ በቲ ዝተዋህበ ብይን ስለ ዘይተተግበር ከኣ እነሆ ክሳብ ሎሚ ንሓንሳብ ብእግሩ ንሓንሳብ ብርእሱ እንዳተታሕዘ ኣይተወደአን።
ብሰንክ’ቲ ክእጐድ ዘይግበኦ ዝነበረ ውግእ፡ ብሓፈሻ ክልቲኡ ህዝብታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ከም ዝተሃስየ ርኡይ ኮይኑ፡ እቲ ቀንዲ ክሳብ ሕጂ ስንብራቱ ዘይጠፈአ ማህሰይቲ ግና ኣብ ልዕሊ’ቲ ኣብቲ ውግእ ዝተኻየደሉ ከባቢ ዝነብር ህዝቢ ኤርትራን ትግራይን እዩ። ክልቲኡ ኣብቲ ዓውዲ ውግእ ዝነብር ህዝቢ ዝያዳቲ ኣብ ርሑቕ ዝነብር ህዝቢ፡ ሞይቱ፡ ካብ መረበቱ ተመዛቢሉ፡ ንብረቱ ዓንዩ፡ እንስሳ ዘቤቱ ሃሊቐን፡ ኣግራቡ ባዲሙ፡ መሬቱ ሓዲሩ፡ ክሳብ ሕጂ ከኣ ብሰንኪ ኣብ ግዜ ውግእ ዝተቐብረ ነታጒታት ይመውትን ይቖስልን ኣሎ።
ብሓፈሻ ህዝብታት ኤርትራን ኢትዮጵያን እቲ ጉዳይ ዶብ ኣብቲ ናይ መወዳእታ ምዕራፉ ኣብ መሬት ክምልከት እሞ ቅድም ዘተኣማምን ሰላም ክረክብ፡ ድሕሪኡ ድማ “ንገድ ነጋዳይ ሕረስ ሓረስታይ” ኮይኑ ምዉቕ ጉርብትና ክዕንብብ ሃንቀው ክብል ከም ዝጸንሐ ኩሉ ዝፈልጦ እዩ። ከምቲ “ካብ እመት ስድሪ ኣላታ” ዝበሃል ከኣ እቲ ኣብቲ ውግእ ዝተኻየደሉ ከባቢ ዝነብር ህዝቢ ከምቲ በቲ ውግእ ዝያዳ ዝተሃስየ ንሰላምን ጉርብትና ናብ ንቡር ምምላስን ከም ዝብህጋ ምሕጽንታኡ ከቕርብ ጸኒሑን ኣሎን።
ብፍላይ ብወገን ኤርትራ ጉጅለ ህግደፍ ካብ ልቢ ዘይነቐለ ናይ ልኡላውነት ድምጺ እንዳስመዐ ንጉዳይ ዶብ ከም መጽንሒ ኣብ ስልጣን ክጥቀመሉ ዝጸንሐ ደሓር ዝተረኹመሸ መርገጽ ሒዙ’ዩ ከደናግር ጸኒሑ። ብዙሓት ብናይቲ ጉጅለ ናይ ልኡላውነት ሜላዊ ጭረሖ ዝተጸልዉ ወገናትና ነቲ ጉጅለ ምስ ኩሉ ኣበስኡ ይድግፍዎ ነይሮም። ኣብ መወዳእታ ግና እቲ ጉጅለ ጉዳይ ልኡላውነት ጉዳዩ ከምዘይነበረ ብተግባሩ ምስተቓለዐ ዳግማይ ኣብ ዝሓስብሉ በጺሖም እነሆ። እዚ ዳግማይ ምሕሳብ ኣብ ዲያስፖራ ጥራይ ዘይኮነ ኣብ ኤርትራ ዝነብር ህዝብና’ውን ዝሕንሕነሉ ዘሎ እዩ።
ኣብዚ እዋንዚ ጉጅለ ህግደፍ መሪጽዎ ዘሎ ስልቲ ነቲ ክንየተሉ ዝጸንሐ “ቀያድን ናይ መወዳእታን” ብይን ዶብ ዕሽሽ ኢልካ ናብ ኩነታት ናብ ንቡር ቦታኡ ምምላስ ምንጣር’ዩ። ነቲ ዝምድና ኣብ ክንዲ ምስቲ መላምንቲ ሓዊ ዝኾነ ጐረባብቲ ኣብ ርሑቕ ምስ ዘለዉ ወገናት ምስዕሳዕ፡ ንሓላፍነት መንግስታት ዘንጊዕካ ከኣ ኣብ ጉዳይ ህዝቢ ምስ ህዝቢ ምጉርባስ ምዃኑ ንዕዘቦ ዘለና እዩ። ስለዚ እዚ ሕጂ ኣብ ዶባት ዝረአ ዘሎ ናይ ሰላምን ጽቡቕ ጉርብትናን ጽምኣት ዝደረኾ ገልታዕታዕ ውጽኢት ናይቲ ግጉይ ኣተሓሕዛ ጉዳይ ዶብ ኤርትራን ኢትዮጵያን እዩ።
ከምቲ ቅድሚ ሕጂ እውን ደጋጊምና ዝበልናዮ፡ ብጽሒት ህዝቢ ኣብ ምርግጋጽ ሰላምን ጽቡቕ ጉርብትናን ዘይስገር’ኳ እንተኾነ፡ ብፍላይ ኣብ ትሕቲ ከም ጉጅለ ህግደፍ ዝኣመሰለ ዲክታተር ጅሆ ዝተታሕዘ ህዝቢ ብዘይፈቓድ ናይ ገዛኢኡ ክረጋገጽ ኣይክእልን እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ገዛኢ ጉጅለ ህግደፍ’ዩ ንህዝብና ዘርዕዶን ናብቲ ዝደለዮ መንገዲ ኣገዲዱ ዝወስዶን እምበር፡ ህዝብና ኣብ ልዕሊ እቲ ጉጅለ ተጽዕኖ ፈጢሩ ባህጉ ኣብ ዘረጋግጸሉ ደረጃ ኣይኮነን ዘሎ። ነዚ ሓቢእካ ህዝቢ ምስ ህዝቢ ሰላም ከረጋግጽ ይኽእል እዩ ምባል ምስቲ ኣብ ባይታ ዘሎ ሓቂ ዘይምቅዳው’ዩ ዝፈጥር። ከምዚ ስለ ዝኾነ እዩ ከኣ ኣብ ዶባት ኤርትራን ትግራይን ብህዝቢ ይርአ ንዘሎ ድሌት ዝደረኾ ተበግሶታት ኣዘዝቲ ሰራዊት ኤርትራ ከም ድላዮም ዝቕልስዎ ዘለዉ። ገሊኦም ክፈቕዱ ገሊኦም ክኽልክሉ እንከለዉ ከኣ፡ እቲ ጉጅለ ምእኩል ኣካይዳ ጠፊእዎ ከምዘሎ ዘመልክት’ዩ።
እስኪ ሓደ ነገር ነስተውዕል፡ እቲ ካብ ሑመራ ናብ ኦሞሓጀር፡ ካብ ከባቢ ባድመ ኣብ ጋሽ ናብ ዝርከባ ዓድታት፡ ካብ ራማ ናብ ክሳድ ዒቃን ካብ ዛላንበሳ ናብ ሰርሐን ዘመዓዱ ናይ ሰላም ድሌት ኩሉ ብወገን ትግራይ ዝብገስ ብወገን ኤርትራ ግና ንጹር መርገጽ ዘይርአ። ኣብዚ ጉዳያትዚ ብወገን ኤርትራ እቲ ኣብ ኣዲስ ኣበባን ኣዋሳን ዝስማዕ ዝነበረ ድምጺ ጠፊኡ ኣብ ዶባት ምጽቃጥከ ምስ ምንታይ ይቑጸር። እቲ ኣዝዩ ዘገርም ኣቶ ኢሳይያስ ኣዲስ ኣበባ ሓሊፉ ኣብ ኣዋሳ ክስዕስዕ ቀንዩ፡ ሕጂ ድማ ኣብ ባህርዳር ከይዱ ከኹድድ እንዳተዳለወ ንምንታይ እዩ ብዛዕባቶም መላምንቲ ሓዊ ብጩቕ ምባል ኣብዩ። ምናልባት ዶብና ብንጹር ተፈሊጡ እቲ ርክብ ምእኩል ንክኸውን ምጽባይ እንተኾይኑ፡ እዚ ባዕሉ እቲ መንግስቲ እየ ዝብል ጥሒስዎ’ስ፡ ኣብ ሕንብርቲ ኢትዮጵያ ኣትዩ ዋልታን ኲናትን ኣግማልን ኣፍራስን ክስለም ርኢናዮ እንዲና። ኣብቶም ኣብ ዶብ ዝነብሩ ወገናት በጺሑ ኣብ ጉዳይ ልኡላውነትን ምእኩል ዝምድና ከም ዝግደስ አምሲሉ ክቐርብ ኣይክእልን እዩ። ስለዚ እዚ ኣብ ዶብ ዝረአ ዘሎ ናይ ህዝቢ ሓፍኮፍን ምኹላፍን መርኣያ ናይቲ ጉጅለ ህግደፍ መሪጽዎ ዘሎ ግጉይ ኣተሓሕዛ ጉዳይ ዶብ ኤርትራን ኢትዮጵያን ምዃኑ ዘማትእ ኣይኮነን።
በዚ ኣጋጣሚ ናይ ክልቲኡ ህዝብታት ናይ ሰላም ጽምኢ ጽምእና፡ ናይ ክልቲኡ ህዝቢ ናይ ሰላም ርውየት ከኣ ርውየትና ምዃኑ ደጊምና እንዳኣነጸርና፡ እቲ ርውየት ቀጻልን ዘተኣማምንን ክኸውን ዝኽእል ኣብ ንጹር ልኡላዊ መትከላት ክስረት እንከሎ ምዃኑ ህዝብና ክርደኦ ንጽውዕ። እዚ ክረጋገጽ ዝኽእል ከኣ የመነ-ጸጋም ከይበልካ ጉዳይ ዶብ ኣመልኪትካ ልኡላዊ መሬት ምርግጋጽን ምምላስ ጽቡቕ ጉርብትናን እንዳተናበቡ ክትግበሩ እንከለዉ ምዃኑ እንዳነጸርና፡ ህዝብና እውን ኣብዙርያዚ ቃልሱ ከሕይል ንጽወዖ። እቲ ጀኦግራፍያዊ ኣቐማምጣ ዝፈጠሮ ጉርብትና ርዱእ ኮይኑ፡ ኣብ መንጉኡ ልኡላዊ መስመር ከምዘሎ ከኣ ምስትብሃል የድሊ።
