http://ascenteq.com/project/epdp

ኣብ ሱዳን ብ15 ሚያዝያ 2023 ኣብ ሰዓታት ንግሆ፡ ኣብ መንጎ’ቲ ብጀነራል ዓብደል ፈታሕ ኣል ቡርሃን ዝእዘዝ ሃገራዊ ሰራዊትን ብጀነራል ኣሕመድ ደጋሎ ሕመቲ ዝምራሕ፡ ቅልጡፍ ረዳኢ ሓይልን ሕድሕድ ውግእ ተኸፊቱ ይቕጽል ኣሎ። እቲ ውግእ ኣብ ዝተፈላለዩ ክፋላት ከተማ ካርቱምን  ኣብ ከተማ መረውን ኣብ ዝርከቡ ወተሃደራዊ መደበራት፡ ቤተ-መንግስትን መደበራት ሓይሊ ኣየርን እዩ ተጀሚሩ። ነቲ ውግእ መን ጀሚርዎ ኣብ ዝብል ክልቲኦም ወገናት ምክሳስ ቀጺሎም ኣለዉ።

እቲ ብጀነራል ኣልቡርሃን ዝምራሕ ወገን፡ ነፈርቲ ውግእ ዝተጠቕመ ኮይኑ፡ እቲ ውግእ ኣብ ካለኣይ መዓልቱ ናብ ኩሉ ኩርነዓት ናይታ ሃገር ልሒሙ። በዚ መሰረት ኣብ ከተማታት፡ ፖርትሱዳ፡ ከሰላ፡ ገዳርፍ፡ ደማዚን፡ ካድጉሊን ኮስትን ዝርከብ ወተሃደራዊ መደበራት ናይቲ ቅልጡፍ ረዳኢ ሓይሊ፡ በቲ ብጀነራል ኣልቡርሃን ዝምራሕ ሃገራዊ ሓይሊ ሱዳን ከም ዝተታሕዙ፡ ሱዳን ትሪቡ ኣፍሊጣ። እቲ ብመሓመድ ደጋሎ ዝእዘዝ ሰራዊት ብወገኑ፡ መደበር ሓይሊ ኣየር መረዊ ተቖጻጺሩስ ኣብኡ ዝጸንሑ ወተሃደራት ግብጺ ከም ዝማረኸ ዘርኢ ምስሊ ዘርጊሑ።

ብሰንክቲ ውግእ ዝወረደ ሓፈሻዊ ዕንወት ብንጹርኳ እንተዘይተገልጸ፡ ኣብ ልዕሊ ህይወት ሰባት ዝወረደ ጉድኣት ብዝብልከት ግና፡ ክሳብ 16 ሚያዝያ 2023 ንግሆ 56 ሲቪል ሰባት ከም ዝሞቱን 600 ዝኾኑ ድማ ከም ዝቖሰሉ ናይ ሱዳን ማሕበር ሓካይም ሓቢሩ።

መጻኢ ኩነታት ሱዳን ዘተሓሳሰበን፡ ኣሜሪካ፡ ዓረብ ሊግ፡ ሳዑዲ ዓረን ሕቡራት ዓረብ ኢመሬትን፡ ክልቲኦም ወገናት ውግእ ኣቋሪጾም ናብ ሰላማዊ ፍታሕ ክመጹ ጸዊዐን። ዋና ጸሓፊ ሕቡራት ሃገራት ኣንቶኖዮ ጉተርዝ ብወገኖም ብወሃብ ቃሎም ኣቢሎም፡  ውግእ ኣቋሪጾም ናብ መኣዲ ዘተ ክቐርቡ ኣተሓሳሲቦም። እንተኾነ ክልቲኦም ወገናት እቲ ሓደ ነቲ ካልእ  “ብሓይሊ ከወግዶ እየ” ብዝብል መርገጾም ቀጺሎም ኣለዉ።

እቲ ናብዚ ውግእ ዘብጸሐ ጠንቂ ብመሰረቱ ናይ ስልጣን ውድድር ኮይኑ፡ ኣብቲ ክምስረት ዝሰረሓሉ ዝነበረ መሰጋገሪ መንግስቲ ሱዳን፡ ክልቲኡ ሰራዊት ክተሓናፈጽኳ ኣብ ስምምዕ እንተበጽሑ፡ “መስርሕ ምትሕንፋጽ ክንደይ ግዜ ይውሰድ? ነቲ ዝተሓናፈጸ ሰራዊትከ መን ይምረሓዮ?” ኣብ ዝብሉ ግና ጐሊሖም ክንገሩ ዝጸንሐ ፍልልያቶም እዮም።

መሓመድ ደጋሎ ሕመቲ፡ ኣብዚ ከባቢና ምስ ዲክታተር ኢሳያስ ኣፈወርቂ ጥቡቕ ዝምድና ኣለዎ። ብኣህጉራዊ ደረጃ ድማ ምስ ሩሲያ ዝምድና ዘለዎ እዩ። በዚ መሰረት ጉዳይ ሱዳን ናይ ብዙሓት ናይ ኢድ ኣዙር መዋግኢ ከይከውንን ነቲ ኣብ ዞባና ዘሎ ፖለቲካዊ ኣሰላልፋ  መሊሱ ዘጋድዶ ከይከውንን ናይ ብዙሓት ስግኣት እዩ።

ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤ፡ ጉዳይ ሱዳን ናብ ዝኸፈአ ወጥሪ ይዓርግ ምንባሩ ብምጥቃስ ብዕለት 14.04.2023 ኣጠንቂቑ ከም ዝነበረ  ዝዝከር እዩ።

ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ብምኽንያት በዓል ትንሳኤ 2023:  ንነባሪ ሰላም እናማዕደወ፡   ንኹሎም  ኤርትራውያን   ብሓፈሻ  ንኣመንቲ  ክርስትና  ድማ ብፍላይ እንቋዕ ጾመ-ልጓም  ፈቲሑ፡ ናብ ዕለት ትንሳኤ ኣብጽሓና  ብማለት ሰናይ ምንዮቱ ይገልጽ። ናይ 2023 በዓል ትንሳኤ፡ ንኹሉ’ቲ ኣብ  ልዕሊ ህዝብና  ዝወረደ  ጉድኣትን ምክልባትን ስዒሩ፡  ኣብ ሃገርና ኤርትራ ኰነ ኣብ ከባቢናን መላእ ዓለምን  ሰላም፡ ጥዕናን ማሕበራዊ ፍትሕን ከስፍን ይትስፎ።

ተስፋይ ወልደሚካኤል (ደጊጋ)

ኣቦ መንበር፡ ሰዲህኤ

እዚ ቀጺሉ ሰፊሩ ዘሎ ጽሑፍ ብቛንቋ ሽወደን ዝተጻሕፈ መጽናዕትን ምርምርን ናይዚ ኣብ ኣርእስቲ ዘሎ መንግስታዊ ትካል`ዩ። ቀንዲ ዕላማ እዚ ጽሑፍ መንግስታት ሩስያ: ቺና: ኢራን: ሶርያን ኤርትራን ኣብ ዲያስፖራ( ስደት) ንዝነብሩ ህዝብታትቶም ንምጽላውን መላእ ህይወቶም ብግቡእ ብስለያዊ መገዲ ኣጽኒዕካ ንምቊጽጻርን ዝዓለመ ስርሖም ዝተገብረ ምርምርን መጽናዕትን`ዩ። እቲ ኣብዚ ተተርጒሙ ሰፊሩ ዘሎ ግን ስራሕ ስለያን ብኡ ኣቢልካ ዝግበር ምቊጽጻርን ኤርትራውያን ብስርዓት ኤርትራ ኣብ ዲያስፖራ ኢዩ። ከም ዝርአ ድማ ኤርትራ ኢሉ ይጅምር።

ኤርትራ:-

ኤርትራ ምስ ህዝባ ኣዛሚድካ ኣብ ዓለም ዝዓበየ ቊጽሪ ዜጋታት ኣብ ዲያስፖራ/ወጻኢ ዘለውዋ ሃገር ኢያ። ናይታ ሃገር ኣብ ካልኦት ሃገራት ዝነብሩ ተቓመጦኣ ኣዕሙቑ ዝተሰረተ ፖለቲካ ዘለዎም ኮይኖም ኣብ ምጽናዕ መንግስቲ ማእከላይ ተራ ኣለዎም። ብፍላይ ኣብ ቁጠባ እታ ሃገር። ሃለዋት ኤርትራውያን ኣብ ዲያስፖራ ብዙሕ ገጻት ዘለዎ ጸቕጢ ሃሊይዎም ብፍላይ ጽልዋ መንግስቲ ኤርትራ ኣብ ቊጠባ ኢዩ። ካልእ ኣብቲ ስለያዊ ስራሕ ዘርእዮ ጸቕጥታት ምፍርራህ: ዓመጽን በቲ መንግስቲ ዝግበር`ዩ። ሓደ ካብቲ ዝዓበየ ኣገባብ ናይቲ መንግስቲ ምቊጽጻር ተጠቒምካ ካብ ኣብ ዲያስፖራ ዝነብሩ ኤርትራውያን ዝእከብ ግብሪ ኢዩ። ቆንስላዊ ኣገልግሎት ዝርከብ ከም ምሕዳስ ፓስፖርት ዝኣመሰለ ገንዘብ ኣኽፊልካ ዝግበር ኢዩ። ስድራኻ ካብ ኤርትራ ንምምጻእ እቲ ካልእ መማእረሪ ገንዘብ ኢዩ። ስለዝኾነ ግብሪ ዋላ ካብ ተቛወምቲ ገንዘብ ከም ዝእከብ ይግበር። ካልእ እቲ መንግስቲ ዝጉስጒሰሉ ንሃገራውያን ኣብ መንግስቶም እሙናት ክኾኑ ዝግበር ምስሉይ ምሕብሓብ ኢዩ። እዚ ብምድላው ፈስቲቫላት: ስሚናርን በዓላትን ካብ ዝጥቀሙሎም ኣገባባት ኢዮም።

ብመሰረት ፍሉይ ጸብጻባት ሕቡራት ሃገራት ሰብኣዊ መሰላት 16% ካብ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ዲያስፖራ/ወጻኢ ይቕመጡ። እዚ ብመሰረት መጽናዕቲ Hirt Mohammad ን 30% ካብቲ ህዝቢ ኮይኖም ኣብ ዓመት 5000 ዝግመቱ ሰባት ካብታ ሃገር ይግዕዙ። ኤርትራ ብሓደ ሰልፊ እትመሓደር ብምልካውነት ኢሳያስ ኣፈወርቂ ብናቱ ሰልፊ ህዝባዊ ግንባር ንፍትሕን ደሞክራስን ትግዛእ። ኤርትራ ካብ ኢትዮጵያ ድሕሪ ናይ ሰላሳ ዓመት ብረታዊ ቃልሲ ብ 1991 ዓ.ም ነጻ ወጺኣ። እቲ ግጭት ምስ ኢትዮጵያ ድሕሪ ነጻነት`ውን ቀጺሉ ኢዩ። እቲ ስርዓት ሓፈሻዊ መስርሕ ሃገራዊ ወታሃደራዊ ምዕስካር ዝመስል ኮይኑ ሲቪላዊ ኣገልግሎት ዝሓወሰ ኢዩ። ንደቂ ተባዕትዮን ደቀንስትዮን ዝምልከት ኮይኑ ናይ ግዜ ገደብ የብሉን። እዚ ገደብ ዘይብሉ ቆዋሚ ውተሃደራዊ ኣገልግሎት ብሕቡራት መንግስታት ክግለጽ ከሎ ግህሰት ሰብኣዊ መሰላት ህዝቢ`ዩ ኢሉ ይድምድም።

ኤርትራውያን ኣብ ስደቶም እውን ተወሳኺ ዶብ ሃገር ዝጠሓሰ ተወሳኺ ጽልዋ ካብ መንግስቲ ኤርትራ ይግበረሎም። ነዚ መጽናዕቲ´ዚ ዘሰነየ ብዙሕ ምንጭታት ኣብዚ ጽሑፍ ሰፊሮም ኣለው። (ይኹን እምበር ብምሉኣቶም ኣብዚ ትርጉምዚ ኣይሰፈሩን) መጸውዒ ስሙ መንግስቲ ኤርትራ ኮይኑ ቁጽሪ ህዝቢ 3.6 ምልዮን ርእሲ ከተማኡ ኣስመራ ኢዩ።

ኤርትራውያን ኣብ ሽወደን ካብቶም ዝዓበዩ ስደተኛታት ኢዮም። ኣብ ዓመት 2021 ኤርትራ ካብቶም ዝዓብዩ ዑቚባ ዝሓተቱ ኮይኖም 48000 ሺሕ ሰባት ኣብ ኤርትራ ዝተወልዱ ኢዮም። ብመሰረት ጸብጻብ 31 ታሕሳስ 2021 ብውሑድ 20,000 ሺሕ ሰባት ሓደ ካብ ኤርትራዊት ወይ ኤርትራዊ ዝተወልዱ ኢዮም። ይኹን እምበር እቶም ስደተኛታት ካብዚ ቊጽር`ዚ ዝብዝሑ ኢዮም። ቅድሚ ነጻነት ኤርትራ 1991 ዓ.ም ብኢትዮጵያውያን ዝተመዝገቡ ብዙሓት ኮይኖም ኣብ ብዙሓት ሃገራት ኣለው። ካልኣይን ሳልሳይን ወለዶ ኣብዚ ዝተጠቕሰ ቁጽሪ የለውን። ይኹን እምበር ብመንግስቲ ኤርትራ ከም ዜጋታት ኢዮም ዝቚጸሩ። እዚ ዝተጠቕሰ መስርሕ ቅሉዕ ኮይኑ መጽናዕትን ውሳኔን ሕቡራት ሃገራት: ጸብጻባት ሰብ-ስልጣናት ንኣብነት ብዓል ስልጣን ሚግረሽንን ወጻኢ ጉዳይ ሽወደንን ሰነዳት ባይቶን ዝሓዘ ኢዩ። እቲ ዝተፋላለየ ጸብጻባት ተዛማዲ ሓባር ስእሊ ዝህብ ኢዩ። ዋላኳ ኣብቲ ዝርዝራት ሰነዳት ፍልልይ እንተለዎ። ካብ መንግስቲ ኤርትራ ዝርከብ ወግዓዊ ናይ ድያስፖራ ፖለቲካ ፍሉይ ዝህቦ ቀዳማይ ኢድ ሓበረታ ብዙሕ ሕጽረታት ዘለዎ ኢዩ።

ሺለ ዝብሃል ዲያስፖራ ዲፕሎማሲ ብጉዳይ ፊናንሳን  ኣታዊኡን ኣብ ኢትዮጵያን ኤርትራን ዝኣቱ  Muller ን Beloni ን መጽናዕቶም ዘተኲረሉ ዝምድና መንግስቲ ኤርትራን ዲያስፖራ ኢትዮጵያውያንን ኣሎ። ውሑዳት ተመራመርቲ እውን ናንይ መንግስቲ ኤርትራ ካብ ሃገር ወጻኢ ዝገበሮ ተወሳኺ ጽልዋ። Hirt ብውልቅን ምስ Mohammad ን ነቲ መንግስቲ ንምጽናዕ ዝጥቀሙሉ ሜላ ዝገበርዎ መጽናዕቲ ኣሎ። ንሱ ድማ ስርዓት ኤርትራ ኣብ ውሽጢ ኤርትራውያን ኣብ ስደት ዝገብሮ ጎስጓስ ንደገፉን ፊናንስን ዝምልከት ኢዩ። Tecle ን Golding ን ከም ዘጽንዕዎ ካብ ነጻን ፍቶትን ዝግበር ወፈያታት ሓሊፍካ ኣብ ዲስፖራ ብግብሪ ዝድፋእ ተግባር ኣሎ። Kibreab ተረኦም ኣብ ሃገራዊ ነጻነትን ምህናጽን ከምኡውን ኣብ ግዜ ግጭትን ዝገብሮ መጽናዕቲ። ማዕከን ሓበሬታ ኲነታቱ ኣብ ሽወደን ሕጽረት ሃልዩ፣ ገለ ዝተዘርግሐ ኣሎ። ሓደ ኣብነት ወጻኢ ጉዳይ ናንይ ነዘርላንድ መጽናዕቲ ዝጠለቦ ኣሎ። ግብሪ 2% ንኤርትራውያን ኣብ ድያስፖራ ሓቅን ቊጽርን ተመክሮን ኣብ ሃገራት ኤውሮጳ። እቲ መጽናዕቲ ብነጻ ጉጅለ ትካል ኣብ 2017 DSP-groep ን  Tillburg Univer-city እውን ኣብ ዝገበሮ መጽናዕቲ ኤርትራውያን ኣብ ነዘርላንድ ብኸመይ ከም ተወደቡ ዘርኢ ኣሎ። ካልኦት ብዙሓት ትካላትን ተመራመርቲ ሰባትን ዝገበርዎ እውን ኣብዚ መጽናዕቲ ሰፊርዎ ኣሎ።

ኣገባብ ጽልዋ መንግስታት::

መንግስቲ ኤርትራ ዝተፋላለየ ኣገባብ ብምጥቃም`ዩ ጽልውኡ ዘዘውትር። ጽልዋን ምቊጽጻርን ዲያስፖራ ኤርትራውያን ብምንጽጻልን ጸቕጥን ቅቡል ንምዃን ዝገብሮ ስራሕ ኣብ ስነ-ጽሑፍ Glasius ይጥቀስ።

1. ኣዋጅ ፈስቲቫል ንምጒህሃር ሓርበኝነት ብመገዲ እተን ኣብኡ ዝኣምና ማሕበራትን ቤት-ክርስታያንን።
2. ብስለላ ዝተጽንዐ ጎስጓስን ብምግዳድን ንሰባት ናይ ጣዕሳ ደብዳበ ምጽሓፍን ምፍራምን።
3. ቁጠባዊ ጎስጓስ ንምንግስቲ በቲ ግብሪ ዲያስፖራን ይውሓድ ይብዛሕ ብፍቓድ ዝግበር ሓገዝን ብሓወላ ናብ ሃገር ዝኣቱ ገንዘብን።
4. ብምፍርራህን ኣብ ሃገር ብዝነብሩ ስድራን መቕርብን ተበሊጽካ ዝግበርን ኣብ ስደት ንዝነብሩ ዜግነቶም ክፍቀደሎም ዝግባእ መሰላት ብምዕንቃፍን ምድሃልን።
   • ምቁጽጻር ማሕበራትን ቤተ ክርስትያንን ስርዓት ኤርትራ ነተን ምስኡ ምትእስሳር ዘለወን ቤት-ክርስትያናትን ማሕበራትን ኣቢሉ፣ ዝገብሮ ጽልዋ። ኣገዳሲ ክፋል ናይዚ ንድያስፖራ ሓርበኝነት ሰቢኽካ ንስርዓት ህግደፍ እሙናት ምግባር። እቲ ኣብቲ ስነ-ጽሑፍ ንድያስፖራ ዝግለጽ ኣብ ትሕቲ ስርዓት ኣእቲኻ ፈስቲቫላትን ሰሚናራትን መደባት ተለቭጅንን ተጠቒምካ ማሕበራዊ ጸቕጢ ምፍጣርን ምስላልን። (ኤሪትራዊ ህይወት ናይ ቅድም ኤርትራዊ ደም) ጨንፈር ሰልፊ ህዝባዊ ግንባር ንፍትሕን ደሞክራስን እቶም ኣብ ውሽጢ ዲያስፖራ ዝነጥፉ ኢዮም። መደበር ቤት ጽሕፈቶም ኣብ ፍራንክፈርት ኮይኑ መጽናዕቲ ነዘርላንድ ክፋል ኣካል ምላሻ ህግደፍ ኢዩ። ህይወት ኤርትራ ምስ ጸጥታዊ ኣካል ህግደፍን መንእስያቱን ምትእስሳር ዘለዎ ኮይኑ፣ ከም ምክልኻል Body gurd ኮይኑ ዘገልግል ኢዩ። ኣገልግሎቱ ነቶም ኣብ ዝለዓለ ስልጣን ዘለው ኣባልት ሰልፊ ኢዩ። ኣብ ሽወደን ክልቲኦም ነቐፍቲ መንግስትን ደገፍቲ መንግስትን ኣለው። እቲ መንግስታዊ ሰልፊ ህግደፍ: ማሕበር መንእሰይን ጒጅለ ሚሊሻ ኤሪ ህይወትን ኲሎም ኣብ ሽወደን ኣለው።

መሓዙት መንግስቲ ኤርትራ ተባሂሎም ዝረኣዩ ማሕበራት ኤርትራውያን እውን ኣለው። ብመሰረት ሓበሬታ መድያ ቤተ- ክርስትያን ተዋህዶ ኤርትራ ኣብ ሽወደን ምስ መንግስቲ ኤርትራ ምትእስሳር ዘለዋ ወይ ድማ ኣብ ትሕቲ ምቁጽጻር መንግስቲ ኤርትራ ኢያ። ስራሕ እዛ ቤተ- ክርስትያን ምቊጽጻር ኤርትራውያን ኣብ ድያስፖራ ኢዩ። ኣብ መንጎ 2013-2015 ኣብ ልዕሊ ኣባላት ነቐፍቲ መንግስቲ ሓያሎ ፍጻሜታት ምፍርራህ: ምድሃልን ምንሻውን ምጽላምን ክሳብ መጥቃዕትን ኣብ ሽወደን ዝበጽሖም ነይሩ። እቲ መጽናዕቲ ነዘርላንድ ንናይ ህግደፍ ምሊሻ ኤሪ ህይወት ኣብ 2014 ኣብ ሓደ ቤት ጽሕፈት ሓዊ ተቐሚጡ፣ ንሓደ ሰብ ጎዲኡ። ኣብ መንጎ 2013-2015 ተወሳኺ ፈተነ ቅትለት ኣካይዶም። ካብ ቅድሚ 25 ዓመት ኣብ ሰሜን ስቶክሆልም ንስርዓት ኤርትራ ገንዘብ ዝእክቡ ፈስቲቫላት ይግበር። ብመሰረት መድያ ብውሑድ 2 ሚልዮን ኩሩኖር ይእከብ። ኣብ ድያስፖራ ዝነብሩ ኣንጻርዚ ስርዓት ተቛውሞ ምግባሮም ይጥቀስዩ። ኣብ ዓመት 2022 እቲ ፈስቲቫል ተቛሪጹ ነይሩ። ንሱ ዝኾነሉ ድማ ገለ ካብ ዲያስፖራ ኤርትራውያን ተቛውሞ ስለ ዘርኣዩ ኢዩ። ኣብ 17 መስከረም 2022 ኣብ ስሜን ስቶኮሆልም ወገን ተቛወምቲ ዲስፖራ ብዘርኣይዎ ተቛውሞ ኣብ ልዕሊ ፈስታ ኣዕሩኽ መንግስቲ: ግጭት ኮይኑስ በቲ ዕግርግር 105 ሰባት ብፖሊስ ኣብ ቀይዲ ኣትዮም።

እቲ ብጽሞና ኣብ ድያስፖራ ዝግበር ስለያ ብብዙሕ መገዲ`ዩ ዝካየድ። ገለ ካብኡ ናይ ጣዕሳ መልእኽቲ ከምኡውን ብመገዲ ምኽፋል ግብሪ ድያስፖራ፣ ካልእ በቶም ኣዕሩኽ ስርዓት ዝግበር ናይ ስለያ ስራሕ ኢዩ። ብዘይ ግቡእ ካብ ኤርትራ ንዝወጹ ናይ ጣዕሳ ደብዳበ ብምጽሓፍ ክፍርሙ ኣለዎም። ኣብ ቤት ጽሕፈት ኤማባሲ ከኣ ኢዩ ዝካየድ። እቲ ናይ ጣዕሳ ወረቐት ዘቕርብ ሰብ ብዘይ ፍቓድ ካብ ኤርትራ ምውጹኡን ሃገራዊ ወተሃደራዊ ኣገልግሎት ከምዘይገበረን: ነቲ ዝግብኦ መቕጻዕቲ ኣብ ግብሪ ዘይምውዓሉን ዘጠቓለለ ናይ ጣዕሳ ወረቐት ይፍርም። ኣብ ግዜ ምፍራም ወረቐት ጣዕሳን ምኽፋል ዲያስፖራ ግብርን: እቲ ውልቀ ሰብ ዝርዝራዊ ሓበረታ ህይወቱ ክህብ ኣለዎ። ንኣብነት ርክቡ ምስ ሰባት: ትምህርቱ: ኣዝማዱ: ዘእትዎ ገንዘብን ቁጽሪ ሕሳብ ባንኩን ኮይኑ፣ እቲ ሓቤረታ ብወረቐት ዝተሰነየ ክኸውን ኣለዎ። ንኣብነት ናይ ማእቶቱ ወረቐት ንበዓል ስልጣን ግብሪ ሓቲቱ ከቕርብ ኣለዎ።

ግብሪ ዲይስፖራን ኣተኣኻኽብኡን። ግብሪ ዲያስፖራ እቲ ዝዓበየ መሳርሒ ናይቲ ስርዓት ንምቊጽጻር ዝጥቀመሉ መሳርያ ኢዩ። ንምእካብ ሓበረታን ነቲ ስርዓትን ምእካብ ግብርን። ግብሪ ዲያስፖራ 2% ግብሪ ካብ እቶትካ ምኽፋል ማለት`ዩ። እዚ ግብር`ዚ ካብቲ ኤርትራ ዝገደፈሉ ግዜ ተጸብጺቡ ዝኽፈል ኢዩ። እዚ ድማ ብመገዲ ቤት ጽሕፈት ኤምባሲ እቲ ስርዓት ዝግበር ኢዩ። ምኽፋል ግብሪ 2% ቅድመ ኲነት ቆንስላዊ ኣገልግሎት ኢዩ። ንኣብነት ምሕዳስ ፓስፖርት። ወይ ድማ ቤት-ሰብካ ኣብ ኤርትራ ዝወሃቦም ኣገልግሎት ንዝምልከት። ንኣብነት ንኽትምርዖን ንመቕርብካ ንምቕባርን። ንዘካረዩኻ መሬት ወይ ድማ ገለ ዕዮ ኩባንያ ንምግባር ዝኣመሰለ። እዚ ንነቕፍቲ መንግስትን ንደገፈቲ ስርዓትን ዝሓወሰ ኢዩ።

ውድብ ሕቡራት መንግስታት ጸጥታዊ ቤት ምኽሪ ንግብሪ ዲያስፖራ ኮኒንዎ ኢዩ። ኣብ 2011 ዓ.ም ኣብ ዝገበሮ ውሳኔኡ: ኤርትራ ንግብሪ ዲያስፖራ ከተቋርጾን: ንምፍርራህ: ዓመጽን ምጥፍፋእን ካልእ ዘይሕጋዊ ተግባራትን: ንምእካብ ግብሪ ዲያስፖራ ካብ ኤርትራ ወጻኢ ስርዓት ኤርትራ ደው ከብል ወሲኑ። እቲ ውሳኔ ኣብ ግብሪ ክውዕል እውን መንግስታት ኣድላይ ስጒምቲ ክወስዳ ወሲኑ። ካብኡ ንድሕሪት ብዙሓት መንግስታት ኣብ ግብሪ ኣውዒለነኦን ዲፕሎማትስ ኤርትራ ስጒጎንን። እቲ ስርዓት ዝጥቀመሉ ካልእ ምምእራር ገንዘብ እውን ኣሎ። ንኣብነት ምሻጥ ቦንድን መሬት ምክራይን ይውሓድ ይብዛሕ ብፍቓድ ዝግበር ወፈያን። ኣብ ግዜ ተላገብ ኮቪድ 19 ግደታዊ ዲፕሎማሲ ምእካብ ገንዘብ ንመደብ ምክልኻል ተላገብ ኮቪድ ተኻይዱ። ስርዓት ኤርትራ ነቲ ዲያስፖራ ኤርትራውያን ንኤርትራ ንቤተ ሰቦም ዝስድዎ ገንዝብ ፊናንሳዊ ምቊጽጻር ይገብር። ካብቲ ዝስደድ ገንዘብ ገዚዑ ይወስድ። በዚ መደብ`ዚ እቲ ስርዓት ኣብ ዓመት 300-400 ሚልዮን ዶላር ኣብ ዓመት ይረክብ። ሓደ ሲሶ ባጀት እቲ ስርዓት ብኸምዚ ኣገባብ ከም ዘእትዎ ይግምገም። እንተኾን እዚ ገንዘብ`´ዚ ኣብ ምንታይ ከምዝውዕል ዝፍለጥ ኣይኮነን። ኤርትራ ባጀት ዝበሃል ገይራ ኣይትፈልጥንያ። ጸጥታዊ ባይቶ ሕቡራት ሃገራት ብእማመ ሕብረት ኣፍሪቃን ኢጋድን እገዳ ገይሩ`ዩ። እቲ እገዳ ንኤርትራ ብገንዘብ ዲያስፖራ ኤርትራውያን ንኣልሸባብ ምድጋፉ ንቀርኒ ኣፍሪቃ ርግኣት ዝኸልእዩ ብምባል ዝተገብረ እገዳ። እቲ እገዳ ግን መረጋገጺ የብሉን ብምባል ብ 2018 ከልግስ ተገይሩ።

ኣምባስደር ኤርትራ ኣብ ስቶኮሆልም ግብሪ ድያስፖራ ይውሓድ ይብዛሕ ብወለንታ ምእካብ ገንዘብ ኣብ ሽወደን የካይድ። እዚ ስራሕ`ዚ ደው ንምባል እማመ ንውሳኔ ኣብ ባይቶ ሽወደን ብዙሕ ግዜ ንኣብነት ኣብ 2012-2014 ብመሰረት ውሳኔ ሕቡራት ሃገራት ጸጥታዊ ባይቶ ኣንጻር ምእካብ ግብሪ ዲያስፖራ ኤርትራ ኣብ ሽወደን ቀሪቡ ነይሩ። ሽማገለ ፍትሒ ባይቶ ሽወደን እውን ንመንግስቲ ሽወደን ንምኽልካሉ ርእይቶ ሂቡ ነይሩ። መረጋገጺ ኣይተረኽበን ብምባል ግን ውሳኔ ምኽልካል ግብሪ 2% ኣይተገብረን። ነቐፍቲ ኣባላት ዲያስፖራ፣ ስርዓት ኤርትራ ኣብ ሽወደን ብዝገብሮ ግብሪ 2% ክኽልከል ኣብ ፖሊስ ክሲ ኣቕሪቦም ነይሮም። እንተኾነ ገበን ኮይኑ ኣይተረኽበን። ብመሰረት ሓበሬታ መድያ ግን ሓደ ዲፕሎማት ስርዓት ኤርትራ ብዛዕባ ዝገበሮ ጎስጓስ ምኽፋል ግብሪ 2% ብ 2014 ካብ ሽወደን ተስጒጉ። ኣብ ዓመት 2020 እንደገና ጉዳይ ግብሪ 2% ኣብ ባይቶ ሽወደን ተላዒሉ ነይሩ። ኣብቲ ርእይቶ ሽማገለ ፍትሒ ነቲ እማመ ብምቕባል ምእካብ ግብሪ ስርዓት ኤርትራ ኣብ ሽወደን ከቋርጽ ኣለዎ ብምባል ንመንግስቲ ሽወደን ርእይቶኡ ኣቕሪቡ። መንግስታዊ በዓል ስልጣን ሚግረሽን ሽወደን ካብ 2021 ፓስፖርት ዘይብሎም ኤርትራውያን ሓተትቲ ዑቚባ ናብ ሰብ ስልጣናት ኤርትራ ከድኩም መንነትኩም ኣምጽኡ ምባል ኣቋሪጽዎ። እቲ ምኽንያት ሓታቲ ዑቚባ ግብሪ ንኸይከፍል ንምድሓኑ ኢዩ ነይሩ። እዚ ውሳኔ`ዚ ብ ቤት ፍርዲ ሚግረሽን ዝተወሰን ኮይኑ፣ ንጹር መርኣያ ጽልዋ ስርዓት ኤርትራ ኣብ ሽወደናዊ ትካላዊ ስልጣናት ዘለዎ ቅጥታዊ ጽልዋ ዘመስክር ኢዩ። ብተወሳኺ ስርዓት ኤርትራ ኣብ ዲያስፖራ ንዘለው ኤርትራውያን ንምቊጽጻር ኣብ ኤርትራ ንዘለው ቤት ሰቦም ተጠቒሙ ብምቊጽጻር ምኽፋል ግብሪ ይጥቀመሎም ኢዩ። ን ቤተ ሰብ ኤርትራ ከም ምርኮኛታት ብምጥቃም ኣገልግሎት ንኸይረኽቡ ይኽልክል። ብተወሳኺ ኣብ ዲያስፖራ ዝርከብ ኤርትራዊ ኣብቲ ስርዓት ብዘርእዮ ነቔፈታዊ ተግባር ተጠቒሙ ኣብ ኤርትራ ንዘለው ቤተ ሰቦም መጥቃዕትታትን ውርደትን የጋጥሞም ኢዩ።

መደምደማታ።

ዓብላሊ ስርዓት ኤርትራ ንዲያስፖራ ብቐዳምነት ዝሰርዖ ከም ናይ መጨቆኒ መሳርያ ምጥቃም`ዩ ኢሉ ይርእዮ። Glasus እቲ ጭቆና ስርዓት ኤርትራ ብኣስገዳድነትን ምፍርራህን ቅድመ ኩነታዊ ቆንስላዊ ኣገልግሎት ምእካብ ስለያዊ ሓበረታን ገንዘብ ንምምእራርን`ዩ። እዚ ዕላማዚ ቀንዲ መለልይኡ ከኣ ብምድላይ ሓርበኝነት ዲያስፖራ ኮይኑ፣ ብምቊጽጻር ህይወት ማሕበራትን ምድላው ፈስቲቫላትን ይስነ። በቶም ክልተ ዕላማታት ኣብ መእተዊ ምዕራፋት ዝተገልጹ ጽልዋታት ዲያስፖራ: እቲ ሰረት ኣብ ውሽጢ ሃገር ብዘለዎ ደገፍ`ዩ ነቲ ናይ ድያስፖራ መገዲ ዕብለላ ዘካይዶ። እቲ ማእከላዊ እቲ ስርዓት ንምህላው ዝጥቀመሉ መስርሕ ንምርግጋጽ ቀጻሊ ቁጠባዊ ጎስጓስ ኢዩ። ኤርትራ ከም ፍሉይ ጉዳይ መጽናዕቲ ንጹር ዝኸውን ጽልውኡ ኣብ ዲያስፖራ: ኣብ ውሽጢ ኤርትራ ዘቕንዐ ስርዓት ኢዩ። እቲ ስርዓት ብዘይ`ዚ ናይ ዲያስፖራ ምትእስሳር ብታሪኹ ርኢኻ ክህሉ ኣይምኸኣለን። ሓደ ካብኡ ኣብ ግዜ ውግእ ምስ ኢትዮጵያ ካብ ዲይስፖራ ዝረኽቦ ወፈያ ዋላውን ነቐፈታዊ ርእይቶ ብዝነበሮም ድሕሪ ነጻነት ኤርትራ ብዝገበርዎ ሓገዝ ምህናጽ ሃገር ኢዩ።  ግብሪ ዲያስፖራ ሎሚ ካብቲ ስርዓት ዘይፋላለየሉን ካብቲ ዝገብሮን እዚ ዘሎ ምትእስሳር ሰብን ንግድን ኢዩ። እዚ ድማ ሽወደን ንሽወደናውያን ኤርትራውያን ዜጋታት ካብ ከምዚ ጭቆና ብኸመይ ትካላኸለሎም ሕቶ ዘልዕል ኢዩ። እቲ ሽወደናዊ ኤርትራዊ ጋዜጠኛ ዳዊት ኢሳቕ ካብ ልዕሊ 20 ዓመት ኣብ ቤት ማእሰርቲ ዘሎ: ንምፍርራህ ሽወደናውያን ኤርትራውያን ንኤርትራ እንተ ገሾም ዘሎ ስእሊ ፍርሂ ዘርኢ ኢዩ።

እማማ ንቕጻሊ ምርምር።

ዋላኳ ብተዛማዲ ውሱን መጽናዕቲ እንተሎ: ከምዚ ዝረአናዮ ኣገባብ ስርዓት ኤርትራ ንምቊጽጻር ዲያስፖራ ህያው ኢዩ። ገለ ቀረባ መጽናዕቲ ዘይተገብረሉ ኢንተርነትን ማሕበራዊ መድያን ንምቊጽጻር ዲያስፖራ ምጽላውን ስርዓት ኤርትራ እንታይ ይግብር ዝብል ኢዩ። እዚ መጽናዕት`ዚ ብፍላይ ኣብ ሽወደን ዝግበር ጽልዋን ምቊጽጻርን ዝምልከት፣ ስርዓት ኤርትራ ዱርትነት ከም ዘለዎ ኢዩ። ዲያስፖራ ኤርትራውያን ኣብ ሽወደን ብኸመይ ከም ዘለው እውን ዝያዳ ሓቤረታ የድሊ ኢዩ። ተወሳኺ መጽናዕትን ትንተናን ዘድልዮ ካልእ ዝስመ ድማ ስርዓት ኤርትራ ነተን ዲያስፖራ ኤርትራውያን ዝነብርወን ሃገራት ጽልውኡ ከመይ ምዃኑ ኣብቲ ተገይሩ ዘሎ መጽናዕቲ ኣይተጋህደን ዘሎ። ክልተ ጽሑፋት ብ Hirt ን Mohammad ን ዘስፈርዎ ኣሎ። እንተኾነ ብዘይ ዓሙቚ መግለጺ ኢዩ። ብ Hirt ከም ዝግለጽ ኣብ 2011 ሕቡራት ሃገራት ንስርዓት ኤርትራ እገዳ ኣብ ዝወሰነሉ ግዜ እሙናት እቲ ስርዓት በቲ ስርዓት ተደፊኦም እንጻርቲ እገዳ ምንቅስቓሶም ኣርእዮም ነይሮም። Hirt ን Mohammad ን ከም ዘስፈርዎ ንኣብነት ንሕብረት ኤውሮጳ ንምጽላው ስርዓት ኤርትራ ጃምላዊ ስደተኛታት ብምፍናው ካብ ማዕከን ምዕባለ ኤውሮጳ ገንዘብ ከምተዋህበ ይጠቕሱ።

ትርጉም ካብ ቋንቋ ሽወደን

ረዘነ ተስፋጽዮን  

ሚያዝያ 12-2023