http://ascenteq.com/project/epdp

UNHCR ብዝሒ ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣብ ምብራቕ ኣፍሪቃ ንምምልካት ኣብ ጥቅምቲ 2024 ዝሓቦ ሓበሬታ

ሓይልታት ጸጥታ መንግስቲ ኢትዮጵያ ንነዊሕን ሓጺርን ግዜ ብዘይፍርዲ ኣብ ፈቐዶ መደበራት ፖሊስ ኣሲረዎም ዝጸንሐ ክሳብ 250 ዝበጽሑ ኤርትራውያን ብ29 ማዝያ 2025 ብወገን ክልል ዓፋር ኣቢሎም ናብ ዓሰብ ከም ዝሰጐጉዎም ቢቢሲ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ዝርከቡ ምንጭታታ ብምጥቃስ  ሓቢራ።

ናይቶም ግዳያት ቤተሰብ ከም ዝሓበርዎ፡ ካብዞም ተገዲዶም ናብ ኤርትራ ዝምለሱ ዘለዉ፡ መብዛሕትኦም ብሰንክቲ ብ13 ማዝያ 2023 ኣብ ሱዳን ዝተባርዐ ውግእ ሕድሕድ ህይወቶም ንምድሓን ካብ ሱዳን ናብ ኢትዮጵያ ዝሃደሙ እዮም። ብዘይካዚ ኣብቶም ዝተሰጉ ብኽንደይ ኣደራዕ ገንዘብ ከፊሎም ካብ ኤርትራ ተሳጊሮም ኣብ ኢትዮጵያ ክሳብ 7 ዓመታት ዝጸንሑ ከም ዝርከብዎም’ውን እቲ ዜና ገሊጹ።

ሓደሓደ ወገናት ከም ዝሕብርዎ፡ ነቶም ኤርትራውያን ካብ ኣብያተ-ማእሰርቲ ንምፍታሕ ንዝተፈላለዩ ሰብ መዚ ኢትዮጵያ ዝኽፈል ገንዘብ’ኳ እንተነበረ ኣይሰመረን። ኢትዮ-ፎርም ዝተማህለት ማሕበራዊ መድያ ብወገና ኣቐዲማ ኣስታት 224 ኤርትራውያን ደገፍቲ ህግደፍ ተባሂሎም ኣብ መደበራት ፖሊስ ኣዲስ ኣበባ ተዳጒኖም ምንባሮም ምሕባራ፡ ኣብቲ ናይ ቢቢሲ ዜና ተጠቒሱ። መንግስቲ ኢትዮጵያ ብ4 ታሕሳስ 2024 ኣስታት 300 ኤርትራውያን ብመንገዲ ቡሬ ናብ ሃገሮም ምጥራዙ ምግላጹ  ዝዝከር እዩ።

እዚ ከምዚ እንከሎሉ፡ ማይግረይሽን ፖሊሲ' ዝተባህለት መርበብ ሓበሬታ፡ ኣብ መጀመርታ ወርሒ ማዝያ 2025  ኣብ ዘውጸኣቶ ጸብጻብ፡ ኣብ ዓመተ 2024 ልዕሊ 683,000 ኤርትራውያን ስደተኛታትን ሓተትቲ ዕቝባን ኣብ ዝተፈላለያ ሃገራት ከም ዝተመዝገቡ ንላዕለዋይ ኮምሽን ጉዳይ ስደተኛታት ሕቡራት ሃገራት (UNHCR) ምግላጻ ምፍሊጣ ናይ ቢቢሲ ጸብጻብ ኣስፊሩ። እንተኾነ ኣብዚ እዋንዚ ላዕለዋይ ኮሚሽ ጉዳይ ስደተኛታት ሕቡራት ሃገራት፡ ኣብ ኢትዮጵያ ግቡእ ስርሑ የካይድ የለን።

ኤርትራውያን ኣብ ኢትዮጵያ ግዳይ ምስጓጉን ካልኦት ጸገማት ዝኾኑ ዘለዉ፡ ብሰንክ’ቲ ኣብ መንጎ ክልቲአ ሃገራት ተፈጢሩ ዘሎ እሞ ብብዙሓት ወገናት  ናብ ውግእ ከይዓርግ ዘፍርሕ ዘሎ ወጥርን   ምትፍናንን እዩ።

ኣብ መስርሕ ናይዚ እነካይዶ ዘለና ቃልሲ፡ መሰረታዊ ሸቶ ሓይልታት ለውጢ ኤርትራ ከም ዝራኽብ ዝሳሓት ኣይኮነን። ልኡላውነት ኤርትራ ምዕቃብ፡ ምውጋድ ዲክታተርያዊ ጉጅለ ህግደፍ፡ ኣብ መቓብር ዲክታተርነት ልዕልና ህዝቢ ዘረጋገጽ ሕገ-መንግስታዊ ዲሞክራሲያውን ስርዓት ምትካል፡ ኩሉ ናይ ህዝቢ ኤርትራ ሓርነታትን መሰረታዊ መሰላትን ምግጋጽን ምዕቃብን  ዝብሉ ናይቲ ሓባራዊ ሸቶ መርኣያ እዮም።

ናብዚ ዝተጠቕሰ ቅድሚት ዝስራዕ መባእታዊ ዘሰማምዕ ዓላማ ንምብጻሕ፡ ዓቕምና ንምእካብ ናይ ሓባር መቃለሲ መድረኽ ከም ዘድልየና ናይ ኩልና ሓይልታት ለውጢ እምንቶ ካብ ዝኸውን ነዊሕ ግዜ ኮይኑ እዩ። ናብኡ ንምብጻሕ ክሳብ ሎሚ ዝኸድናዮ ከኣ ክንድቲ ዝተጸበናዮ’ኳ እንተዘይኮነ ኣገዳሲ ትምህርቲ ዝተቐስመሉ፡ ዝተሓላለኸ ጉዕዞ ምንባሩን ምዃኑን ዝከሓድ ኣይኮነን። እንተኾነ ሕጂ እውን ኤርትራዊ ውዳበታት፡ ማሕበራትን ግዱሳት ፖለቲካዊ ባእታታትን ኣብ ዝኾነ ኣጋጣሚ ብዘውጽእዎ ኣዋጃትን ዘስምዕዎ መደረታትን ንወሳኒ ኣድላይነት ናይዚ ናይ ሓባር መድረኽ ከይጠቐሰ ዝሓልፍ የለን። ይኹን እምበር፡ ሓደ ጉዳይ ዝዕወት ስለ ዝመደርካሉ፡ ዝደገፍካዮን ዝበሃግካዮን ጥራይ ዘይኮነ፡ ንምትግባሩ ዘኽእል ብቑዕን ቅሩብን ዓቕሚ ኰንካ ምቕራብ ወሳኒ ምዃኑ ዝተመሃርናሉ መስርሕ  እዩ።

ካብዚ ብምንቃል እዩ ከኣ፡  “ስለምንታይ ዳኣ ክሳብ ክንድዚ ኩልና እንደልዮን  እንኽእሎን እንከሎ ክሳብ ሎሚ ዘየዕወትናዮ?” ዝብል ሕቶ ክለዓል ናይ ግድን ዝኸውን። ነዚ ሕቶ መልሲ ክርከበሉ’ውን መተካእታ የብሉን። ከምኡ ስለ ዝኾነ ኢና ከኣ ሎሚ’ውን ከም ቀዋሚ ኣጀንዳና ወስዲና ንቃለሰሉ ዘለና። እቶም ኣብ ዙርያዚ መሰረታዊ ሕቶ እንዋሳእ ዘለና ኤርትራውያን ሰብ ዋኒን፡ ኣወዳድባና በበይኑ እዩ፡ ገሌና ሰልፊ ገሌና ውድብ ከምኡ እውን ምንቅስቓሳትን ማሕበራትን። እንኽተሎ ኣገባብ ቃልሲ እውን ጐነጻዊዶ ዘይጐነጻዊ እናተባህለ  ከም ዝፈላለ ርኡይ እዩ።

በዚ ኮነ በቲ ብዝተፈላለዩ መልከዓት ንወደብን፡ ዝኾነ ኣገባብ ንክተልን  ሸቶና ኣብ ኤርትራ ልዕልና ህዝብን  ፍትሓዊ ምሕደራን ዘረጋግጽ መሰረታዊ ለውጢ ኣምጺእካ፡ ሰላም፡ ዲሞክራስን ልምዓትን ዘውሓሰት ኤርትራ ምግሃድ እዩ። ነዚ ዝተጠቕሰ ረብሓ ህዝብን ሃገርን ኣቐዲምካ ክረአ እንከሎ፡ መሰረታዊ ዘይኮነ ፍልልያት ኣመሓዲርካን ቀዳምነታትካ ብጥንቃቐ ሰሪዕካን ዋላ ኣብ ዝወሓደ ነጥብታት  ኣብ ዘሰማምዓካ ኣትኪልካ ብሓባር ክትስጉምን ፍልልያት ከተጽብብን ዘይምብቃዕ ዘርኢ፡ ካልእ ናይ “እናደለኻዮን እናከኣልካዮን” ናይ ዘይምዕዋቱ ኣብነት ኮይኑ ዘሎ እዩ።

ኣብ መስርሕ ምፍጣር ናይ ሓባር መቃለሲ መድረኽ  ንከይንዕወት ይዕንቅፉና ካብ ዘለዉ ቀንዲ ጠንቅታት፡ “ነቲ ዝፈላልየካ ዝያዳ’ቲ ዘሰማምዓካ ምትዕብባይን፡ ንፍልልያት ግዜ ሂብካ ብውሕሉል ኣገባብ ክትፈትሖም ዘይምኽኣልን እዩ። ትካላዊ ኣሰራርሓ ዘይምጥራይ፡ ናብ ህዝቢ ሓቢርካ ዘይምቕራብ፡ ዕቱብ ገምጋም ዘይምክያድ፡ ንሓድሽ ምዕባለ ዝምጥን ሓሳብ ዘይምንጫው፡ እስትራተጅን ሜላን ምድብላቕ፡ ንብዙሕነት ውዳበታት ከም ሓደጋ ምርኣይ፡ ሓቀኛ ምትእምማን ዘይምጥራይን ዝኣመሰሉን እውን ቅድሚ ሕጂ ብውድባት ኤርትራ  ብሓባር ዝተገምገሙ ክድገሙ ዘይግበኦም ሕጽረታት እዮም።

እቲ ካልእ ጐሊሑ ክረአ ዝጸንሐ ዕንቅፋት፡ ጉዳይ ምፍጣር ናይ ሓባር ጽላል ኮነ ካልእ ፖለቲካዊ ዛዕባ ክለዓል እንከሎ፡ ኣብ ክንዲ ኣብ ርእሲቲ ዝጸንሐ ኣውንታዊ ተመኩሮን ጥጡሕ ባይታን ብምውሳኽ  ዋጋ ብዝተኸፍሎ ናይ ተመክሮ ጸጋ ምጥቃም፡  ኩሉ ግዜ “ሓደ” ኢልካ ጀማሪ ናይ ምዃን ዝንባለ ምርኣይ ወትሩ ዝጥቀስ ክእረም ዝግበኦ ድኽመት እዩ። ኣብ መስርሕ ምምስራት ናይ ሓባር ጽላል ናይቶም ተዋሳእቲ ሰልፍታት ይኹን ውድባትን ማሕበራትን ውሽጣዊ ዓቕምታት ወሳኒ እዩ። ምኽንያቱ ናይቲ ዝምስረት ጽላል ዓቕሚ እኩብ ድምር  ናይቶም ዘቑምዎ ኣካላት ዓቕሚ ስለ ዝኾውን። እቲ ቅኑዕ መዋጽኦ ከምኡ እናሃለወ፡ ኣብ ኣድላይነት ናይተን ኣብ መስርሕ ቃልስን ተስፋ ኣብ ዝህብ ፈተነታት ምምስራት ጽላልን ዝርከባ ውዳቤታት ዕቱብ ዘተባብዕ መርገጽ ዘይምሓዝ ዘይሩዘይሩ ኣብ ምምስራት ናይቲ ትጽቢት ዝግበረሉ ሰፊሕ ጽላል ዘይሕግዝ ጥራይ ዘይኮነ፡ ንድሕሪት ዝመልስ ዝንባለ’ውን እዩ።

ካብኡ ብዘይፍለ ኣብ ክንዲ ኣብ ኣተሓሳስባ ናይቶም ሰብ ጉዳይ ለውጢ ከተምጽእ ምጽዓት፡ ኣወዳድባታትን ኣሰያይማ ጽላላትን ኣተኲርካ  ለውጢ ከተምጽእ ምህቃን መፍትሒ ኣይኮነን። እቲ ወሳኒ ስጉምቲ ሓላፍነት ወሲድካ ኣብ ሓቢርካ ምስራሕ ዝሕግዝ ናይ ኣተሓሳስባ ለውጢ ከተተኣታቱ ምብቃዕ ምዃኑ፡ ካብ ዝሓለፍናዮ ተመኩሮ ምምስራት ምሕዝነት ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ፡ ኤርትራዊ ዲሞክራሲያዊ ኪዳንን ኤርትራዊ ሃገራዊ ባይቶ ንዲሞክራሲያዊ ለውጥን ካለኦት ንኡሳን ምሕዝነታትን   ምትሕንፋጻትን ዝተመኮርናዮ እዩ።

ሓቢርካ ምቅላስ ኣብቲ ኣንጻር ህግደፍ እነካይዶ ዘለና ሓርነታዊ  ናይ ለውጢ ቃልሲ ብጽሒቱ ወሳኒ ምዃኑ ንሕና እንርደኦ እቲ ብሓድነትና ዝርዕድ ህግደፍ’ውን ዝግንዘቦን ንከይዕወት ውዲታት ዝኣልመሉን እዩ። ብሓባር ምቅላስ ኣብ ልዕሊ ህግደፍ  ናይ ምዕዋትናን ዘይምዕዋትናን ጥራይ ዘይኮነ፡ ከም ፖለቲካዊ ሓይልታት ናይ ምህላውናን ዘይምህላውናን እውን ወሳኒ እዩ።  “ተኸኣኢልኩም ብሓባር ተቓለሱ” ዝብል መጸዋዕታ ልዕሊ ኩሉ ናይ ህዝቢ ኤርትራ ናይ ነዊሕ ግዜ ምሕጽንታ ምዃኑ  ምስትውዓል’ውን  የድሊ።

 ኣብ ከምዚ ንዕዘቦ ዘለና ንኤትራዊ ልኡላውነት ዝደናደን ኣህጉራዊ መልክዕ ዝሕዝ ዘሎ ተርእዮ ክቕልቀል እንከሎ፡ ናይ “ኣይፋል ንዓመጽ እወ ንልኡላውነት” መልእኽትና ትርጉምን ዓቕምን ክህልዎ ሓቢርካ ምስላፍ ወሳኒ እዩ። እቲ ኣብ ዲፕሎማሲያዊ ምንቅስቓሳትና ዝተፈላለዩ ኣካላት “ንከተድምዑ ሓቢርኩም ዘይትንቀሳቐሱ” እንበሃሎ ከኣ ነዚ ዘምልክት እዩ። እቲ ካልእ ገዲፍና ኣብቲ ጐረባብትናን ዞባናን ዝኽሰት  ዘሎ  ፖለቲካዊ ኣሰላልፋ  ትርጉም ንክህልወና ነቲ ክሳብ ሎሚ እናኣመናሉን እናደለናዮን ዘይከኣልናዮ፡ ሓቢርካ ምቅላስ ብሓድሽ መንፈስን ድሉውነትን ምትግባር  ሎሚ’ውን ምርጫ ዘይኮነ ግደታ እዩ።

“ኣማራ ብሄራዊ ንቅናቄ (ኣብን)” ዝተባህለ ኢትዮጵያዊ ውድብ፡ ንሃገርነት ኤርትራ ኣፍልጦ ኣይህብን ከም ዝበለ ብ28 ማዝያ 2025 ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ ኣፍሊጡ። እቲ ምንቅስቓስ ድሕሪ ምክያድ ሳልሳይ ጉባአኡ፡ ኣብ ዘውጸኦ 6 ገጻት ዝሓዘ ናይ ፈጻሚ ኣካል መግለጺ  እዩ ነዚ ዕዉርን ዘይሓላፍነታውን ክሕደቱ ዝገለጸ።

“ኣብን” ኣብቲ መግለጺኡ ናይ ኤርትራ ሃገርነት ዝመጸሉ መስርሕ ንኢትዮጵያ ኣፍደገ ባሕሪ ዘስኣነ ምዃኑ ብምጥቃስ’ዩ ንኤርትራዊ ሃገርነት ኣፍልጦ ከም ዘይህብ ኣስፊሩ። እቲ ዘይሓላፍነታዊ መግለጺ ነቲ ኤርትራውያን ን30 ዓመታት ዘካየድዎ መሪርን ክቡርን ቃልስን ኣብ ቅድሚ ሕብረተሰብ ዓለም ዘካየድዎ ረፈንደምን ክሒዱ፡ ኤርትራ ልኡላዊት ሃገር ዝኾነትሉ መስርሕ ብድኽመት ናይቶም ኣብቲ እዋንቲ ንኢትዮጵያ ዝመርሑ ዝነበሩ ኣካላት ዝተዓወተ  ኣምሲሉ ክገልጾ እዩ ፈቲኑ።

ኣብቲ መግለጺኡ ዘይሓላፍነታውን ዘይህዝባውን ኣካይዳ ጉጅለ ህግደፍ ብሰፊሑ ዘዚሩ፡ ኣብ ልዕሊ ህግደፍ ዘለዎ ሕርቃንን ጽልእን ክገልጽ ክብል ነቲ ብቓልሲ መላእ ኤርትራውያን ዝተረጋገጸን ዓለም ለኻዊ ኣፍልጦ ረኺቡ ዝተመዝገበን ልኡላውነት ኤርትራ ክኽሕድ ምፍታኑ ንብዙሓት ዘገርም ኮይኑ ኣሎ። ብዙሓት ነቲ መግለጺ ዝተኸታተሉ ከም ዝሰማምዕሉ፡ እዚ ክሳብ ሕጂ ኣብ ልኡላውነት ኤርትራ ዝኾነይኹን ሕቶ ዘይነበሮ ክነሱ፡ ኣብዚ እዋንዚ ከምዚ ዝኣመሰለ ብኽሕደት ዝተላዕጠጠ መግለጺ ምውጻኡ፡ ኣብ ስልጣን ምእንቲ ክቕጽል፡ ነቲ ገዛኢ ሰልፊ ኢትዮጵያ ብልጽግና፡ ኣብ ኣፍደገ ባሕሪ ኤርትራን ውደብ ዓሰብን ዘቕርቦ ዘሎ ሸፋጢ ሕቶ ንምርጓድ ክብል ዝሓዞ ተበላጺ መርገጽ እዩ።

መግለጺ “ኣብን” ብዘይካቲ ኣብ ልኡላውነት ኤርትራ ዘንጸባረቖ ክሕደት፡ ብሓፈሻ ኣብቲ ኣብ መላእ ኢትዮጵያ ዘሎ ኩነታት እውን ምስ ናይ ብልጽግና ተመሳሳሊ መርገጽ ዝሓዘ ኮይኑ፡ ብፍላይ ከባቢ ወልቃይት ናብ ትግራይ ንከይምለስ ተሪር መርገጽ ከም ዘለዎ ኣስፊሩ።

ውድብ ብሄራዊ ምንቅስቓስ ኣምሓራ፡  ብኣቦመንበርነት ሚኒስተር ሳይነሳዊ ምህዞ (innovation)  ዶር በለጣ ሞላ ዝምራሕ ኮይኑ፡ ኣብ ፈደራል መንግስቲ 5 ኣብ ፓርላማ 1 ድማ  ኣብ ቤት ምኽሪ ሚኒስተራት  መናብር  ዘለዎ እዩ።