ባንኮለ ኣደዮ፡ ኮሚሽነር ንጉዳያት፡ ፖለቲካዊ፡ ሰላምን ድሕንነት ሕብረት ኣፍሪቃ
ሕብረት ኣፍሪቃ፡ ነቲ ኣብ ሱዳን ብ2021 ዝተኻየደ ወሲኽካ፡ መራሕተን ብዕልዋ ስልጣን ናይ ዝሓዙለን ሃገራት ኣባልነት ምሕዳስ ከም ዘይቅበል ኣፍሊጡ። ብፍላይ ውግእ ይካየደዳ ንዘሎ ሱዳን ብዝምልከት ተዋጋእቲ ተኹሲ ጠጠው ኣቢሎም ኣብ ሃገሮም ዘሎ ጐንጺ ብፖለቲካዊ ዘተ ንክፈትሑ ጸዊዑ።
ሱዳን ድሕሪ’ቲ ናይ 2021 ዕልዋ ዝተወንዘፈ ኣባልነታ ኣብ ሕብረት ኣፍሪቃ ንክምለሰላ ብመንገዲቲ ብጅነራል ኣልቡርሃን ዝምራሕ ወገን ክትጽውዕ ጸኒሓ እያ። ጀነራል ኣልብርሃን ሕብረት ኣፍሪቃ ኣባልነት ሃገሩ ናብ ንቡር ክሳብ ዘይመለሰ ኣብ ጉዳይ ሱዳን ንከይሽምግል ክቃወሞ ጸኒሑ ዝዝከር እዩ።
ኣብ ሕብረት ኣፍሪቃ ኮሚሽነር ፖለቲካዊ፡ ሰላምን ድሕንነትን ጉዳያት፡ ባንኮለ ኣደዮ፡ እቲ ሕብረት ንዘይ ሕገመግስታዊ ዕልዋ ዘለዎ ተጸዋርነት ዜሮ ምዃኑ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ኣብ ዝሃብዎ ጋዜጣዊ መግለጺ ምሕባሩ ከኣ ካብቲ ሕብረት ዝተረኽበ ዜና ሓቢሩ።
ኮሚሽነር ኣደዮ፡ ሕብረት ኣፍሪቃ ኣብ ጉዳይ ሱዳን ምቁራጽ ተኹስን ሰብኣዊ ጉዳያትን ዘቐድም መፍትሒ ንምርካብ ምስ ዞባዊ ትካል ኢጋድን ውድብ ሕቡራት ሃገራት ኮይኑ ክሰርሕ ከም ዝጸንሐ ጠቒሱ። ኣተሓሒዞም ከኣ ምልኣኽ ዓቃብ ሰላም ናብ ሱዳን ምስቲ ቀጻሊ ምቁራጽ ተኹሲ ተተሓሒዙ ዘሎ ዛዕባ ምዃኑ ገሊጹ።
ኣብ ርእሲ’ዚ ብናይ ሲቪል ተሳትፎን ፖለቲካዊ ዘተን ዘይተተከኡ ወታደራዊ ምንቅስቓስ መፍትሒ ኣየምጽእን እዩ ምስ በለ፡ ናይ ሕብረት ኣፍሪቃ ኮሚተ ዲሞክራስን ቅኑዕ ምምሕዳርን መጻኢት ሱዳን ምስ ጐረባብታ ብሰላም እትነብር ንክትከውን መጸዋዕታ ከቕርብ ምጽንሑ ኣመልኪቱ።
ኣብ መወዳእታ ድማ እቲ ኮሚሽነር፡ ሕብረት ኣፍሪቃ ናይ ወጻኢ ሓይልታት ኢድ ኣእታውነት ኣብ ኣፍሪቃዊ ጉዳያት ኮኒኑ፡ ብፍላይ ንጉዳይ ሱዳንን ሊቢያን ከም ኣብነት ጠቒሱ። ንግደ ሕብረት ኣፍሪቃ ኣብ ምክልኻል ምጥቃም ዕሱባት ወተሃደራት ድማ ኣጉሊሑ ኣስፊሩ።
ኣብ ትግራይ ብመሰረት እቲ ብ2 ሕዳር 2022 ኣብ መንጎ ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይን ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ዝተኸተመ ውዕል ምቁራጽ ተጻብኦ ፕሪቶርያን ብ12 ሕዳር 2024 ኣብ ናይሮቢ ኣብ መንጎ ላዕለዎት ሓለፍቲ ክልቲኡ ወገናት ዝተኸተመ ዝርዝር ኣትገባብራን’ መስርሕ ትግባረ፡ ምውራድ ዕጥቂ፡ ካብ ሰራዊት ምስንባትን ናብ ሕብረተሰብ ምጽንባርን (DDR) ሰራዊት ትግራይ፡ ብ21 ሕዳር 2024 ከም ዝተጀመረ ማዕከናት ዜና ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ክልል ትግራይ ኣፍሊጠን።
ነቲ መስርሕ ብሓላፍነት ዘካይዶ ናይ ኢትዮጵያ ኮሚሽን ተሃድሶን ምስ ምምሕዳር ትግራይን ብምትሕብባርን ምስ ካለኦት ዝምልከቶም ኣካላት እዩ። ኣብዚ ካብ ከተማ መቐለ ውጽኢ ኢልካ ዝተኻየደ ስነ ስርዓት ምውራድ ዕጥቂ፡ ምክትል ሓላፊ ናይቲ ኮሚሽን፡ ሓለፍቲ ጸጥታ ክልል ትግራይን ወተሃደራዊ ተዓዛብት ኣጻረይትን ሕብረት ኣፍሪቃን ተረኺቦም። ኣብዚ 3 ኣዋርሕ ዝፍጸም ቀዳማይ ዙርያ ምፍታሕ ዕጥቅን ናብ ሕብረተሰብ ምምላስን፡ ካብቶም ናይቲ ፕሮግራም ኣካል ክኾኑ ትጽቢት ዝግበረሎም ልዕሊ 250 ሺሕ ኣባላት ሰራዊት ትግራይ፡ ኣብዚ መጀመርታ መብዛሕትኦም ውቑዓት ዝኾኑ 75 ሺሕ ክሳተፉ እዮም ተባሂሉ።
እቲ ዕጥቂ ኣፍቲሕካ ናብ ሕብረተሰብ ምፍናው፡ ኣብ ክልል ትግራይ ጥራይ ዝውሰን ከምዘይኮነ ዝጠቐሰ እቲ ኮሚሽን፡ ኣብ 7 ክልላት ብጠቕላላ 371 ሺሕ ዕጡቓት ተጠቀምቲ ከም ዝኾኑን ዘድሊ በጀት ድማ 760 ሚልዮን ዶላር ምዃኑ ሓቢሩ። ነዚ ኣብ ትግራይ ተጀሚሩ ዘሎ መስርሕ ከኣ: ካብ ተሓባበርቲ 60 ሚልዮን ዶላር: ካብ መንግስቲ ኢትዮጵያ ድማ 1 ቢልዮን ብር ተዳልዩ ከም ዘሎ ኣፍሊጡ።
እቶም ዕጥቆም ዝፈትሑ ኣብ ውቕሮ፡ መቐለን ዓድዋን ተዳልዮም ኣብ ዘለዉ መጽንሒ መደበራት ኣትዮም፡ ን4ተ መዓልታት መባእታዊ ትምህርቲ ተዋሂቦም ምስተመዝገቡ፡ ፍሉይ መለለይ መንነትን ንመትከል እግሪ ዝተመደበሎም ገንዘብን ተዋሂዎም ከም ዝፋነዉ ናይቲ ኮሚሽን ኣካላት ሓቢሮም።
እዚ ስጉምቲ ዝውሰድ ዘሎ፡ ብመሰረት ውዕል ፕሪቶርያ፡ ኣብ ትሕቲ መልሻ ኣምሓራን መንግስቲ ኤርትራን ዘሎ መሬት ትግራይ ከይተመለሰ ይትግበር ብምህላዉ፡ ሓያሎ ተጋሩ ዘይዕግበቶም ይገልጹ ኣለዉ።
ላዕለዋይ ኮሚሽን፡ ኤርትራውያን ስደተኛታ ሓለዋ ንክግበረሎም ጸዊዑ
Written by ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤ
ካብቶም ኣብ ፈቐዶ መደበራት ፖሊስ ኣዲስ ኣበባ ዝዳጐኑ ዘለዉ ኤርትራውያን
ላዕለዋይ ኮሚሽ ጉዳይ ስደተኛታት ሕቡራት ሃገራት (UNHCR)፡ ብ20 ሕዳር 2024 ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ መንግስቲ ኢትዮጵያ ናብ ሃገሩ ይስደዱ ናይ ዘለዉ ኤርትራውያን ሓለዋ ከመሓይሽ ምጽውዑ ብምጥቃስ፡ ማዕከን ዜና ሽንህዋ ካብ ኣዲስ ኣበባ ኣፍሊጡ። እቲ ላዕለዋይ ኮሚሽን ኤርትራውያን ብክልላት ዓፋርን ትግራይን ኣቢሎም ናብ ኢትዮጵያ ይውሕዙ ከም ዘለዉ ጠቒሱ። እቶም መሰረታዊ ሓገዝ ክግበረሎም ዝተባህሉ ከኣ እዚኣቶም ምዃኖም ናይቲ ላዕለዋይ ኮሚሽን መግለጺ ኣስፊሩ።
በቲ መግለጺ መሰረት ኣብ ዓመተ 2024 ካብ ወርሒ ጥሪ ጀሚሩ፡ ክሳብዚ መግለጺ ዘውጸሉ ዕለት 20 ሺሕ ሓተቲ ዑቕባ ኤርትራውያን ናብ ኢትዮጵያ ከም ዝኣተዉን ብዘይካኦም 70 ሺሕ ኣቐዲሞም ዝተመዝገቡ ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣብ ኢትዮጵያ ከም ዘለዉ ተገሊጹ። እቲ መግለጺ ኣተሓሒዙ ናይዞም ግዳያት ኣብቲ ዝኣትውሉ ግዜ ምምዝጋቦም ኣብ ቀጻሊ ንምሕጋዞም መሰረታዊ ተደላይ ምዃኑ ኣፍሊጡ።
ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት፡ መንግስቲ ኢትዮጵያ ነዞም ኤርትራውያን ንምምዝጋብ ኣብ ዝገብሮ ምንቅስቓስ ክተሓጋገዝ ቅሩብ ምዃኑ ብምጥቃስ፡ እቲ ምምዝጋብ ነቶም ስደተኛታት ትምህርቲ፡ ኣገልግሎት ጥዕናን ምርኻብ ምስ ቤተሰብ፡ ስራሕ ምትሓዝን ዝኣመሰሉን ኣገልግሎት ንምቕራብ መሰረታዊ ምዃኑ ሓቢሩ።
ህጹጽ ምዝገባ ናይዞም ሓተቲ ዑቕባ ግዳይ ዘይሕጋውያን መሰጋገርቲ ደቂ ሰባት ንከይኮኑ መከላኸሊ ስልቲ ምዃኑ’ውን ብምጥቃስ፡ ኢትዮጵያ ካብ ኣፍሪቃ 3ይቲ ብዙሓት ስደተኛታት ዘዕቘበት ሃገር ከም ዝኾነት ሓቢሩ። ኣብ ኢትዮጵያ ካብ ዘለዉ ብሚልዮናት ዝግመቱ ስደተኛታት እቶም ዝበዝሑ ካብ ኤርትራ፡ ደቡብ ሱዳንን ሶማሊያን ዝተሰዱ ምዃኖም ከኣ እቲ ኮሚሽን ጠቒሱ።
ህዝቢ፡ ሃገርን መንግስትን ሓቢሮም ናይ ሓንቲ ሃገር ህልውና ምሉእነት ካብ ዘረጋግጹ ባእታታት እዮም። ካብዚኣቶም ናይ ሓደ ምብኳር ወይ ብግቡእ ዘይምስራሕ፡ ነቲ ህልውና ምሉእ ኣይገብሮን። ኣብዚ “እቲ መንግስቲ እንታይ ዓይነት እዩ?’ ዝብል ሕቶ ክለዓል ናይ ግድን እዩ። ምኽንያቱ ኩሉ “መንግስቲ እየ” ዝብል ነቲ ህልውና ምሉኡን ህያውን ስለ ዘይገብሮ። ነዚ ሕቶዚ ኣብ ምምላስ ናይቲ መንግስቲ ኣመጻጽኣ ኣብ ግምት ምእታው ገላጺ ገደ ኣለዎ።
“እንታይ ዓይነት መንግስቲ?” ዝብል ሕቶ ዝለዓል፡ ብመንጽር ክሳብ ክንደይ ንረብሓ ህዝብን ሃገርን ዋጋ ንክኸፍል ዘለዎ ድልውነት፡ ንምርኣይ ስለ ዘኽእል እዩ። መንግስቲ ናብ ህልውና ዝበቕዓሎም ዓመጽን ዕልዋን ወሲኽካ ዝተፈላለዩ ኣገባባት ኣለዉ። እቲ ሓቀኛ መንግስቲ ኩለ-መዳያዊ ናይ ህዝብን ሃገርን ባህጊ ልምዓትን ደሕነትን ክምልስ ዝበቅዕ ክኸውን እንከሎ ምዃኑ ንብዙሓት ዘረዳድእ እዩ። መንግስቲ ናብዚ ንክበጽሕ ብምርጫ ህዝቢ ዝድይብን ዝወርድን ኮይኑ፡ ኣብ ቀጻሊ መስርሕ ከኣ ምቅብባል ስልጣን ሰላማውን ሕጋውን ክኸውን ኣሚኑ ብእኡ ዝግዛእ እዩ። ሎሚ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ምምሕዳር ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ብሓይሊ ዝተጻዕነ ስለዝኾነ፡ ናብ ሓቀኛ ናይ ህዝቢ መንግስቲ ገጹ ዝቐርብ ኣመጻጽኣ ኮነ ባህሪ የብሉን።
መንግስቲ ጥዑይ ምሉእነት ንክህልዎ ነናቶም ሓላፍነትን ናይ ስልጣን ደረትን ብዘለዎም ሓጋጊ፡ ፈራድን ፈጻምን ኣካላት ዝቐውምን ንጹር ናይ ስልጣን ምክፍፋልን ደረት ተሓታትነትን ዝቕበልን ክኸውን እንከሎ እዩ። ኣብ ኤርትራ እዚ ናይ ስልጣን ኣካላት የለን ጥራይ ዘይኮነ፡ ኩሉ ሓላፍነታት ተጠቕሊሉ ብሓደ ውልቀ ዲክታተር ዝተባሕተ እዩ።
ኣብ ርእሲ’ዚ መንግስቲ ሰላም ዝዕቅበሎም ትካላት፡ ጸጥታ፡ ፖሊስን ካለኦትን ይህልዉዎ። ሰራዊት ከኣ ካብቶም ኣኽበርቲ ሕጊ ሰፊሕ ግደን ዓሚቕ ሓላፍነትን ዘለዎ ሓላው ሃገር እዩ። ቀንዲ ሓላፍነቱ ከኣ ናጽነትን ልኡላውነትን ሃገር ብፍላይ ብናይ ወጻኢ ሓይልታት ከይድፈር ንምክልኻል ድልዊ ኮይኑ ዶባት ዝሕሉ እዩ። ሰራዊት ናይ መሬት፡ ባሕርን ኣየርን ልኡላውት ምውሓስ ጥራይ ዘይኮነ፡ ናይቲ ካብ ሃገር ተፈልዩ ዘይርአ ህዝቢ ልኡላውነትን ክብርን ዝዕቅብ እውን እዩ። ህዝብን ሃገርን ንሓደ ካብቲ ካልእ ፈሊኻ መግለጺ ልኡላውነት ዝኾኑ ዘይኮኑ፡ ናይቲ ሓደ ልኡላውነት ብዘይካ ናይቲ ካልእ ጐደሎ እዩ ዝኸውን። ግደ ሰራዊት እምበኣር፡ ኣመጻጽእኡን ባህሪኡን ብዘየገድስ ናይቲ ኣብ ስልጣን ዘሎ መንግስቲ ህልውናን ቀጻልነትን ምውሓስ’ውን ዘጠቓልል ስለ ዝኾነ፡ ከም ህግደፍ ዝኣመሰሉ ዓመጽቲ ዘይህዝባዊ መንግስታት ከይተረፉ ብእኡ ዝሕለው እዮም።
ሰራዊት ሓቀኛ ረብሓ፡ ህልውናን ድሕነትን ህዝብን ሃገርን ዝሕሉ ንክኸውን፡ ኣመጻጽእኡ፡ ኣመላምልኡን እቲ ዝመርሖ መንግስቲ ዝኽተሎ ኣተሓሳስባን ኣብ ግምት ዝኣትዉ ረቛሕታት እዮም። ብመንጽርዚ ሰራዊት ኤርትራ ብዘይድሌቱ ካብ ዓውዲ ትምህርትን ካልእ ሞያን ተገዲዱ ዝተሰለፈ፡ ኣብቲ ዝስልጥነሉ መደበራት ንሓደ ፍሉይ ጉጅለ ጥራይ ዘመጉስ ዝንቡዕ ጽልዋ ከም ዝሓድሮ ዝተገብረ፡ “ስለምንንታይ?” ኢሉ ዘይሓትት፡ ህዝቡ እናተበደለ ኢደ-እግሩ ኣጣሚሩ ዝዕዘብ እዩ። እቲ ኩነታት ከምኡ ከም ዝኾነ፡ ናይቲ በዚ መስርሕ ዝሓልፍ ዘሎ ሰራዊት ኣባላት ዝነበሩ፡ ካብኡ ወጺኦም ሓሳቦም ብናጻ ዝገልጽሉ ዕድል ምስ ዝረኸቡ ዝምስክርዎ ዘለዉ እዩ።
ሰራዊት ኤርትራ ዝተወደበን ሓቢሩ መሪር ህይወት ዘሕልፍ ዘሎን ከገድደሉ ዝኽእል ኣጽዋር ዝተዓጥቀን ብምዃኑ፡ ናይ ህዝቢ ድምጺ ሰሚዑ በጃ ናይ ምዃን ሓላፍነት ኣለዎ። ካብቲ ላዕለዎት ኣዘዝቱን ፖለቲካዊ መራሕቲ ኢና በሃልትን፡ ዝጥምትሉ ቀይናን ኣረኣእያን ወጺኡ ዋልታ ህዝቢ ናይ ምዃን ዝነበሮ ሓላፍነት ኣይተግበረን። “ተኣዚዘ እየ” ዝብል ዘይቅቡል መህደሚኳ እንተለዎ፣ ባዕሉ ኣሳርን ዓማጽን ኮይኑ ብምውሳእ’ውን ህዝቡ ዘቐይም ዘሎ እዩ። በቲ ካልእ ወገን ድማ ብፍላይ ንዕኡ፡ ብሓፈሻ ከኣ ንህዝቢ ኤርትራ ኣብ ሓደጋ ናይ ዘእቱ ተንኮላትን ብህግደፍ ዝህንደሱ ውግኣትን ኣሳሳይን ተግባርን ኮይኑ ጸኒሑን ይቕጽል ኣሎን።
እዚ ሰራዊት ብሰንክ’ዚ ተግባሩ ብውሕዱ “ናይ ውግእ ገበነኛ” ተባሂሉ ብደረጃ ዓለም ከይተረፈ ዝኽሰስ ዘሎ እዩ። ካብኡ ንላዕሊ ዘኽብድሉ ወገናት’ውን ኣለዉ። ቅድሚ ሕጂ ህዝቢ ኤርትራ ኣይኮነንዶ ክሰማመዓሉስ ዘይፈልጦ፡ ኣንጻር ሱዳን፡ የመን፡ ጅቡቲ፡ ኢትዮጵያን ትግራይን እናበልካ ዘርዚርካ ኣብ ዘይውዳእ ውግኣት፡ ክንቆት ብምጽንሑ ብወረራን ዓማጽን ክግለጽ ዝጸንሐ ሰራዊት እውን እዩ። ከምቲ “ቀዳማይ ስሕታን ካለኣይ ግና ዕብዳን” ዝበሃል፡ ካብ ተመኩሮኡ ተማሂሩ ናብ ንቡር ስለ ዘይተመልሰ፡ “መርወዪ ህርፋን ውግእ፡ መራሒ ህግደፍን መጋበርያታቱን” ዝብል ቅጽል ካብ ዝወሃቦ ነዊሕ ኮይኑ’ሎ። እንተ ህግደፍ ሎሚ እውን ብውግእ ዕድመ ስልጣኑ ንምንዋሕ ናብ ዝተፈላለዩ ኩርናዓት ዘመዓዱ ዘሎ ይመስል።
ካብ ህዝቢ ኤርትራ መብዛሕትኡ እቲ ሰራዊት መሳርሒ ናይቲ ኢሳያስ ዝዝውሮ ጉጅለ እምበር፡ ረብሓታቱ ዝሕልወሉ ከምዘይኮነ ተገንዚቡ እምነቱ ኣብ ዝስሕበሉ ደረጃ በጺሑ’ዩ። ኣብ ዘይምልከቶ ኣዘዝቱ ጸጋታቶም ዘኻዕብትሉ ውግኣት ተጠቢሱ ክሃልቕ እንከሎ፡ ወለዱ ኮኑ ስድራ ቤቱ ኣብ ክንዲ ብኣኡ ዝጥወሩ፡ ብሞቱን ብዝኽትምና ደቁን ኣይነብዑን ኣይሓዝኑን ማለት ግና ኣይኮነን። እቲ ሰራዊት’ውን ህዝቢ ኤርትራ ክሳብ ክንድዚ ገጽ ይኸልኦን ይቕየሞን ከም ዘሎ ዘይርደኦ ኣይኮነን። ምስዚ ኩሉ ግና ከም ትካል ዝወስዶ ዘሎ ስጉምቲ ህዝቢ ናይ ምድሓን ኣብ ክንዲ ዝኸውን፡ ነብስኻ ኣግሊልካ ንውልቅኻ ምድሓን እዩ። እዚ ናይቶም ነቲ ስጉምቲ ዝወስዱ መንእሰያት መሰረታዊ ረብሓ ዘረጋግጽ ከምዘይኮነ በብኹርናዑ ኣብ ስደትን ጉዕዞ ናብ ስደትን ንዕዘቦ ዘለና።
ሰራዊት ኤርትራ ናይ ህዝቡ ሓባሲ ንብዓትን ሓብሓብን ክኾነሉ ዝግበኦ ዝነበረ ግዜ ከባኽኖ ከም ዝጸንሐ፡ ርኡይ እዩ። ግና ድማ ከምቲ “ናይ ትማሊ ግጉይ ተግባርካ ናይ ሎሚኻን ጽባሕካን ከየበላሽወልካ ኣስተብህል” ዝበሃል፡ ኮንደኾን “ልብን ሳዕርን እናሓደረ ይበቁል” እዩ’ሞ፡ ንገዛእ ርእሱን ህዝቡን ናብ ምድሓን ኣይምለስን ኢሎም ዝትስፈዉ ወገናት ኣለዉ። እዚኣቶም “ከም ኣፍኩም ይግበረልኩም” ዝበሃሉ እዮም። እቲ ሰራዊትከ “ሎምስ በዚሑ ናብ ቀልበይን ህዝበይን ክምለስ” ዶ ይብል ይኸውን? እዚ ባዕሉ ግቡእ መልሲ ክህበሉ ትጽቢት ዝግበረሉ እዩ።
ዓብደልራሕማን መሓመድ ዓብዱላሂ (ሲሮ)
ኣብታ ንገዛእ ርእሳ ከም ሃገር እትፈልጥ፡ እንተኾነ ናይ ካለኦት ዝምልከቶም ኣካላት ኣፍልጦ ዘይረኸበት ሶማሊላንድ፡ ብ13 ሕዳር 2024 ብዝተኻየደ ምርጫ ወዲ 69 ዓመት ዓብደልራሕማን መሓመድ ዓብዱላሂ (ሲሮ)፡ ዝበሃል ተወዳዳሪ ካብ ተቓዋሚ ሰልፊ ዋዳኒ 63.992% ድምጺ ብምርካብ ከም ዝተዓወተ ነቲ መስርሕ ምርጫ ዝመረሐ ኮሚሽን ኣብ ሃርጌሳ ብዘውጸኦ ጋዜጣዊ መግለጺ ኣፍሊጡ።
ንዝሓለፈ 7 ዓመታት ኣብ ስልጣን ዝጸንሐ ሙሰ ቢሂ ኣብዲ ድማ 34.81% ብምርካብ 2ይ ክኸውን እነክሎ እቲ ሳልሳይ ተወዳዳሪ ፈይሳል ከኣ 0.74% ጥራይ ከም ዝረኸበ እቲ ኮሚሽን ምርጫ በቲ ናይ 19 ሕዳር 2024 ጋዜጣዊ መግለጺኡ ሓቢሩ።
ድሕሪቲ ውጽኢት ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ ናብ ህዝቢ ሶማሊላንድ ናይ ሓጐስ መልእኽቲ ሰዲዳ። ኣንበሳደር ኣሜሪካ ኣብ ሶማሊያ ድማ ንተመኩሮ ምርጫ ሶማሊላንድ ኣብቲ ዞባ ከም ናይ ሰላም ሞዴል ንኢዱ፡ ቀጻሊ ምስግጋር ስልጣን ሰላማዊ ንክኸውን ድማ ጸዊዑ። ምስቲ ዝተሳዕረ ሙሰ በሂ ኣብ ምስሕሓብ ኣትዩ ዝነበረ መራሒ ጅቡቲ ዑመር ገሊ ድማ ናይ ሓጐስ መግለጺ መልእኽቲ ሰዲዱ።
እዚ ኣብ 13 ታሕሳስ 2024 ብወግዒ ስልጣን ክርከብ ትጽቢት ዝግበረሉ ዓብደልራሕማን መሓመድ ዓብዱላሂ ናይ ሱማሊላንድ ናይ ወጻኢ ጉዳይ ሓላፊ ኮይኑ ኣብ ርእሲ ምስርሑ፡ ን12 ዓመታት ኣፈጉበአ ፓርላማ ምንባሩ እውን ተሓቢሩ። እዚ ሓድሽ ተመራጺ ሶማሊላንድ ከም ሃገር ኣፍልጦ ክትረከብ ኣብ ግዜ ውድድርኳ እንተገለጸ፡ እንተኾነ ምስ ሶማሊያ መቃድሾ ምዝርራብ የድሊ ዝብል እምነት ከም ዘለዎ እውን ይንገረሉ።
እዚ ውጽኢት ምርጭ ሶማሊላንድ፡ ምናልባት እቲ ኣብ መንጎ ኢትዮጵያን ሶማሊላንድን ተበጺሑ ዝነበረ መረዳድኢ ሓሳብ ተቛሪጹ፡ ናይቲ ከባቢ ናይ ኣሰላልፋ ሓይልታት ለውጢ የምጽእ ይኸውን ዝብል ናይ ብዙሓት መዛረቢ ኮይኑ ዘሎ እዩ።
ጀነራል ኣልቡርሃን፡ ሆስፒታላት ካርቱም ኣጋጢምወን ዘሎ ብደሆታት እናተሓበረ (16 ሕዳር 2024)
ኣብ ከተማ ካርቱም ዝርከብ ሆስፒታል፡ 33 ሺሕ ምስ ውግእ ብዝተተሓሓዘ ጉድኣት ንዘጋጠሞም ሰባት ሕክምና ከም ዝሃበ፡ ላዕለዋይ ሓላፊ ጥዕና ሱዳን ሓቢሩ። ካብዚኣቶም እቶም 22 ሺሕ ብጥይት ዝተወቕዑ እሞ መጥባሕቲ ዝተኻየደሎም ምዃኖም እውን እቲ ካብ ሱዳን ዝተረኽበ ዜና ኣስፊሩ።
እዚ ሓበሬታ ዝተዋህበ፡ ላዕለዋይ ወተሃደራዊ ኣዛዚ ሰራዊት ሱዳን፡ ጀነራል ዓብደል ፈታሕ ኣልቡርሃን፡ ብ16 ሕዳር 2024 ኣብ ከተማ ካርቱም ዝርከብ ሆስፒታል ኣል ባሊክ ኣብ ዝበጽሓሉ ምዃኑ፡ እቲ ሓበሬታ ኣረዲኡ። ኣብቲ ምብጻሕ ኣባል ልኡላዊ ኮሚተ ሱዳን ጀነራል ያሲን ኣል ዓጣን ኣመሓዳሪ ከተማ ካርቱም ኣሕመድ ዑስማንን ከም ዝተረኽቡ’ውን ተፈሊጡ።
ናይ ከተማ ካርቱም ህጹጽ ሕክምናዊ ኮሚተ ሓላፊ፡ ማሓመድ ኢብራሂም ብወገኑ፡ ድሕርቲ ውግእ ኣብ ማዝያ 2023 ምጅማሩ ኣብታ ከተማ ካብ ዝርከባ 54 ሆስፒታላት እተን 31 ከምኡ ድማ ካብ 243 ማእከላት ጥዕና እተን 158 ኣገልግሎት ምሃብ ከምዘየቋረጻ ኣፍሊጡ። እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ብመሰረት ጸብጻብ ትካል ጥዕና ዓለም፡ ኣገልግሎት ጥዕና ካርቱም ካብቲ ቅድሚ ውግእ ዝነበረ ዝለዓለ ነይሩ ከም ዝበለ መሓመድ ኢብራሂም ንመርበብ ሓበሬታ ሱዳን ትሪቡን ገሊጹ።
ብመሰረት ጸብጻብ ትካል ጥዕና ዓለም፡ ብደረጃ መላእ ሱዳን ብሰንኪ ውግእ 80% ትካላት ጥዕና ካብ ኣገልግሎት ወጻኢ ኮይነን እየን። ኣመሓዳሪ ከተማ ካርቱም ነዚ ብዝምልከት ኣብ ዝሃቦ ተወሳኺ መብርሂ፡ ብሰንኪ ውግእ ዝዓነዋ ትካላት ናይ ምትካእ ጻዕሪ ከም ዝግበር ጠቒሱ፡ እዚ ድማ ሓደስቲ ምህናጽን ዝዓነዋ ምጽጋንን ከም ዘጠቓልል ኣስፊሩ። እቲ ዝኸበደ ብደሆ ኣብቲ ብሕመቲ ዝእዘዝ ሰራዊት ሒዝዎ ዝጸንሐ እሞ ተሳዒሩ ዝለቐቖ ከባብታት ምዃኑ’ውን ጠቒሱ።
ኣብ ከተማ ሎንደን ኣብ ዝርከብ ቤት ትምህርቲ ጥዕናን ጽሬትን ብሓደ ሱዳናዊ ጉጅለ ዝተኻየደ መጽናዕቲ ከኣ ኣብ ከተማ ካርቱም ብሰንክ’ቲ 15 ማዝያ 2023 ዝጀመረ ውግእ ኣስታት 61 ሺሕ ሰባት ከም ዝሞቱ ጠቒሱ፡ እዚ ከኣ ድሕሪ ውግእ መጠን ሞት ሱዳን ብ50% ምውሳኹ የመልክት ይብል።
ናይ ጀነራል ኣል ቡርሃን ካብ ፖርትሱዳን መጺኡ ኣብ ካርቱም ከምዚ ዝኣመሰለ ምንቅስቓስ ምክያድ፡ ኣብ ወተሃደራዊ መዳይ ልዕልና ይረክብ ከም ዘሎ ዝሕብር’ዩ ዝብል ርኢቶ ዘለዎም ወገናት ኣለዉ።
ባህግና Bahgna Media 17.11.2024: መልሱ ዝደንጎየ፡ ሕቶ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ፡ ደጊም ኩሉ ወዮ የኽትም!!
Written by Bahgna MediaMedia
More...
ህዝቢ ናይታ ኣስታት 6 ሚልዮን ህዝቢ ዘለዋ ከም ሃገር እትንቀሳቐስ እንተኾነ ኣፍልጦ ዘይረኸበት ሶማሊላንድ ብ13 ሕዳር 2024 ፕረሲደንት ንምምራጽ ድምጹ ሂቡ። እዚ ልዕሊ ሓደ ሚልዮን ህዝቢ ድምጺ ዝሃበሉ ምርጫ ሶማሊላንድ፡ ን4ይ ግዜ ዝካየድ ዘሎ ካብቲ ክካየደሉ ዝነበሮ ግዜ 2ተ ዓመታት ድሒሩ ዝተኻየደ እዩ። ሶማሊላንድ ድሕሪ ውድቀት መንግስቲ ዘይድ ባረ ጀሚራኳ ካብ መቃድሾ ተፈልያ፡ ንገዛእ ርእሳ ከም “ሃገር” እንትፈለጠት፡ ብደረጃ ውድብ ሕቡራት ሃገራት ይኹን ውልቂ ሃገራት ግን ክሳብዚ እዋን ኣፍልጦ ኣይረኸበትን።
ኣብዚ ፕረሲዳንታዊ ምርጫ፡ ኣብ ስልጣን ዝርከብ ሙሴ ቢሂ ኣብዲ ካብ ሰልፊ ኩልሜ፡ ዓብዱራሕማን መሓመድ ዓብዱላሂ ካብ ሰልፊ ዋዳኒን ፈይሳል ዓሊ ዋራበ ካብ ሰልፊ ዩሲኣይዲን ተወዳደርቲ እዮም። እዞም ተወዳደርቲ ኣብ ኣሰራርሓ ፍልልይ ሃልይዎም፡ ቁጠባ ኣብ ምዕባይ፡ ዲሞክራሲያዊ ምምሕዳር ኣብ ምስፋሕን ሶማሊላንድ ከም ሃገር ኣፍልጦ ንክትረክብ ኣብ ምጉስጓስ ግና ተመሳሳሊ መርገጽ ከም ዘለዎም ይንገረሎም።
በዚ መሰረት ነቲ ሶማሊላንድ መህነጺ መደበር ሓይሊ ባሕሪ ዝኸውን 20 ኪሎሜትር ትርብዒት ዝስፍሓቱ መሬት ኣብ ገመገም ባሕርን ኣገልግሎት ወደብን ን50 ዓመታት ክትህባ፡ ኢትዮጵያ ብወገና ከም ሃገር ኣፍልጦ ንክትህባ ብ1 ጥሪ 2024 ዝበጽሕዎ መረዳድኢ ሓሳብ ሰለስቲኦም ሕጹያት ተወዳደርቲ ይድግፍዎ እዮም።
ሶማሊላንድ ብኣብዘሓ ሰልፋዊ ስርዓት እትመሓደር ክትከውን እንከላ፡ ናይ ገዛእ ርእሳ፡ ባንዴራ፡ ገንዘብ፡ ሕገመንግስትን ፓስፖርትን ኣለዋ። ብዘይካዚ ቅድሚ ሕጂ ብዘካየደቶም ምርጫታት ካብ ሃገራት ቀርኒ ኣፍሪቃ ዝሓሸ ዲሞክራሲያዊ ሃዋህው ዝረኣየላ ከም ዝኾነት ብዙሓት ይምስክሩላ።
ነቲ ምርጫ ዝመርሕ ዘሎ ኣካል፡ እቲ ኣብ 2 ሺሕ መውሃቢ ድምጺ ነቑጣታት ዝተኣከበ ድምጺ ካብ ታሕቲ ጀሚሩ ክሳብ ላዕሊ ምስ ተቖጽረ ኣብ 21 ሕዳር 2024 ውጽኢቱ ክንግለጽ ትጽቢት ኣሎ።
እዛ ከም ሃገር ዘይትፍለጥ ሶማሊላንድ፡ ጌና ከም ሃገር ኣፍልጦ ከይረኸበት፡ ሕገመንግስቲ ወኒና ምርጫታት ብምክያድ ዲሞክራሲያዊ ሃዋህው ክትፈጥር እንከላ፡ ቅድሚ 31 ዓመታት ልኡላውነታ ዝኣወጀት ኤርትራ ግና ብዙሕነት ዘይተፍቅድ፡ ሕገመንግስቲ ዘይወነነትን ዝመርሓ ኣካል ዘይመረጸትን ኮይና ትቕጽል ዘላ እያ።
ህዝቢ ኤርትራ ዘካይዶ ዘሎ ቃልሲ፡ እቲ ዝበረኸ መልእኽቱ ምርግጋጽ ዲሞክራሲን ምምላስ ሓርነቱን እዩ። እዚ ቃልሲ ክንድ’ቲ ወሳንን መሰረታውን ምዃኑ፡ ኣብ ቅድሚኡ በብዓይነቶም ብደሆታት ጸኒሐሞን ኣለዉዎን። እቲ ቀንዲ ብደሆ ንጭቆና ህግደፍ ክትስዕር ምብቃዕ እኳ እንተኾነ፡ ህዝቢ ኤርትራን ናይ ለውጢ ውዳበታቱን ኣብ ውሽጦም ክካይድዎ ዝግበኦ ብደሆታት ከም ዘለዉዎም እውን ክዝንጋዕ የብሉን። ነዚ ንምዕዋት ከምቲ “ሕሉፍካ ኣይትረስዕ፡ መጻኢኻ ከይጠፍኣካ” ዝበሃል፡ ጸረ ዲሞክራሲ ባህርያት ህግደፍ ክብዳህ እንከሎ፡ ጉዳይ ሃገርን ልኡላውነትን ንምዕዋት ኣብ ዝተኻየደ ቃልሲ ዝተጠርየ ልምድን ተመኩሮን ንህልዊ ኩነታት ብዝምጥን ኣብ ልዕሊኡ እትምለኣሉን እተሕድሶን እምበር፡ ጠንጢንካዮ እትሓልፍ ዓቕሚ ከምዘይኮነ ምግንዛብ ኣገዳሲ እዩ።
“ኣብ ዓይንኻ ዘሎ በሰር ዘይራኣኻስ፡ ኣብ ዓይኒ ካልኦት” ዝብል ኣበሃህላ ትሕዝቶኡ ረዚን እዩ። ካብቲ መልእኽቱ፡ ሓደ ዕማም ወጢንካ ከተዕውት ክትነቅል እንከለኻ፡ ካብ ገዛእ ርእስኻ ምጅማር ዘይስገር ወሳኒ ምዃኑ ንምግንዛብ ዝጥቀስ እዩ። እቲ ህዝቢ ኤርትራ ዲሞክራሲያውን ሓርነታውን መሰሉ ከይለብስ፡ ዓጊትዎ ዘሎ ቀንዲ ናይ ህግደፍ ጸሊም መጋረጃ ጭቆና እዩ። መፍትሒኡ ድማ ነዚ ጸሊም መጋረጃ ቀንጢጥካ ብርሃን ክትርኢ ምብቃዕ እዩ። ነዚ ንከተረጋግጽ ህግደፍ ምውጋድ ድማ ዘይስገር መሰረታዊ ዕላማን ብደሆን ምዃኑ ርዱእ እዩ። ከምኡ ስለዝኾነ ከኣ፡ እቲ መሰረታዊ ለውጢ ሃንቀው ዝብል ዘሎ ህዝቢ ናይ ለውጢ ሓይሊ ንምዃን ንክበቅዕ ኣብ ገዛእ ርእሱ ክብደሆም ዝግበኦ ሕጽረታት ከም ዘለዉዎ ኣሚኑ፡ ንቃልሲ ክተግህ ኣገዳሲ እዩ።
ህዝቢ ኤርትራ እቲ ህግደፍ ዘወግድ መተካእታ ዘየብሉ ወሳኒ ዓቕሙ ኣብ ግብሪ ንከውዕል፡ እቲ ጉጅለ ብዘይ ዝኾነ ኣፈላላይ ናይ ሓባር ጸላኢኡ ምዃኑ ምርዳእ ኣብ ቅድሚኡ ተገቲሮም ካብ ዘለዉ ብደሆታ ሓደ እዩ። ነዚ ኣብ ግብሪ ንምውዓል ከኣ ናይ ሃይማኖት፡ ከበሳን መታሕትን፡ ኣውራጃን ካልእ ዘረሓሕቕ ጸቢብ ስምዒታትን ኣወጊዱ ንፋስ ህግደፍ ዘየነቓንቖ ናይ ቃልሲ ሓድነቱ ኣብ ምድልዳል ንዝዕንቅፉ ብደሆታት ክስዕር ክበቅዕ ይግበኦ። ነዚ ንምዕዋት ዓቕምኻ ክትውድብን ሓሳብካ ብናጽነት ክትገልጽን እትኽእለሉ ኩነታት ምጥጣሕ ወሳኒ እዩ። ህግደፍ ሓልዩ ዘይኮነ፡ ብናይ ህዝቢ ምትፍናን፡ ዕድመኡ ዘናውሕ ተንኮላት ስለ ዝፍሕስ፡ “ንገሌኻ ኣጆኻ ንገሌኻ ድማ ወይለኻ” ዝብል ክፋፋሊ ውዲቱ ተቐባልነት ንከይረክብ ግድን ብህዝቢ ክብዳህ ኣለዎ። እዚ ዝተጠቕሰን ካልእ ከምኡ ዝኣመሰለ ብህዝቢ ክዕመም ዝግበኦ ብደሆታት ከየዕወትካን ናትካ ሕጽረት ሓቢእካን ኣጻብዕትኻ ናብ ካልእ ኣካል ብምቕሳር ጥራይ፡ ናብቲ እትጽበዮ ዓወት ክትበጽሕ ምጽባይ ውጽኢታዊ ኣይኮነን።
እዚ ቅድም ውሽጥኻ ናይ ዘይምርኣይ ብደሆ፡ ንህዝቢ ኤርትራ ጥራይ ዝምልከት ኣይኮነን። በቲ ተወዲቡ ዝቃለስ ዘሎ ፖለቲካዊ ወገናት ኤርትራ እውን ግቡእ ክብደትን ኣቓልቦን ክወሃቦ ዝግባእ ኣገዳሲ ዛዕባ እዩ።“ህግደፍ ካብ ብብርታዐኡ ዝያዳ፡ ብድኽመት ተቓወምቱን ስቕታ ህዝብን እናተዓንገለ እዩ ዝነብር” ዝብል፡ ኣገላልጻ ብዙሓት ዝረዳድእሉ ሓቂ እዩ። ፖለቲካዊ ውድባት፡ ሰልፍታት፡ ማሕበራትን ምንቅስቓሳትን ኤርትራ፡ ኣብ ውሽጦም ክብድህዎ ዝግበኦም ዘይምብዳህ፡ ዝዘንግዕዎ ጉዳይ ከም ዘለዎም ዘመልክት እዩ። ኣብ መሰረታዊ ዘይኮኑ ዛዕባታትን ኣገባብ ኣፈጻጽማን ስለ ዝተፈላለኻ ውድባት ናይ ምርባሕ ፖለቲካዊ ባህሊ፡ ነቲ ጨቋኒ ጉጅለ ንምስዓር ዘለዎ ዓንቃፊ ብጽሒት ተደጋጊሙ ክግለጽ ዝጸንሐን ዘሎን ሕጽረት እዩ።
ኣብ ክንዲ ኣብ ናይ ኣተሓሳስባ ክብደትን ትሕዝቶን፡ ኣብ ብዝሒ ውዳበታት ምትኳር እውን ከምኡ ክምከት ይግበኦ። ብቐንዱ ጉዳይ ሃገርን ህዝብን ዝዓበየን ቅድሚት ዝስራዕን ምዃኑ ኣሚኑ ዘተግብር ልቦናን ግንዛበን ዘንጊዕካ፡ ኣንጻር ናይ ሓባር ጸላኢ ንናይ ሓባር ረብሓ ተኸኣኢልካ ኣብ ትሕቲ “ሰፊሕ ናይ ሓባር ጽላል” ክትቃለስ ዘይምትባዕ መርኣያ ዕንቅፋታት ክትብድህ ዘይምኽኣል እዩ። እዚ ብሓባር ምቅላስ፡ ናይ ዓወት መሰረታዊ ቅድመ-ኩነት፡ ስለ ዝኾነ፡ “ከምዚ ነይሩ” ኢልካዮ ዝሕለፍ ዘይኮነ ንምዕዋቱ ቃልሲ ዝሓትት ኣጀንዳ ኮይኑ ዝቕጽል እዩ።
ነዚ ኣብዚ ዘለናሉ ምዕራፍ ነካይዶ ዘለና ቃልሲ፡ ምስቲ ናይ ዝሓለፈ ምዕራፋት ቃልስና ዘይምትእስሳር፡ ኣብ ክንድኡ “ነቲ ናይ ቀደም ረስዕዎ” ኢልካ ክትጓስዮ ምፍታን፡ ካልእ ኣብ ዘይናበብ ጉዕዞ ንከይትወድቕ ክብዳህ ዝግበኦ እዩ። ኣብዚ ግደ መንእሰይ ኤርትራን ውዳበታቱን ኣዝዩ ዕዝዙ ምዃኑ ክሰሓት የብሉን። ናይ ዝሓለፈ ምዕራፍ ቃልስና ቀዳምነት ምውሓስ ናጻን ልኡላዊትን ሃገር ኮይኑ፡ ነዚ ሎሚ ነካይዶ ዘለና ናይ ዲሞክራሲን ሓርነትን ቃልስና እውን ኣብ ግምት ዘእቱ ከም ዝነበረ፡ “ሃገራዊ ዲሞክራሲያዊ ግንባር እንታይ ጥቕሙ፡ ተረዲእኩምዶ ተላይ ትርጉሙ” ዝብል ዝነበረ መዝሙርን፡ ዝካየዱ ዝነበሩ ህዝባዊ ስርዒታትን ናይ ቅድመ-ምድላው ኣመልከቲ እዮም።
ህግደፍ ዝኸዶ ዘሎ መንገዲ ባህሪኡ ዘርእን ንድሕሪት ዘይምለሰሉን ብምዃኑ፡ ንትጽቢት ህዝብና ዝምጥን ብኣኡ ዝመጽእ ለውጢ ከምዘይህሉ ርዱእ ክኸውን ይግበኦ።
ስለዚ እቲ ንህግደፍን ጨቋኒ ኣተሓሳስብኡን ንምውጋድ ዝግበር ዘሎ ብደሆ፡ እቲ ዝዓበየ ናይ ሓባር ቀጻሊ ኣጀንዳና ምዃኑ፡ ሎሚ እውን ኣብ ቦትኡ ዘሎ እዩ። ነዚ ንምብቃዕ ከኣ ህዝቢ ኤርትራን ውዳበታቱን ብምንባብ ብሓባር ክስዕርዎ ዝግበኦም ብድሆ ምዃኑ ኣሚንካ፡ ክሕሰበሉን ክስረሓሉን ከም ዝግባእን ብኣኡ መሰረት ምንቅስቓስን መተካእታ ከም ዘየብሉ ብምግንዛብ ሎሚ ዝዕመም እምበር፡ ይጽነሓለይ ዘይበሃል ምዃኑ ምግንዛብ የድሊ።
