ትካል ሰባኣዊ ሓልዮት ኤርትራ፡ ብጉዳይ’ቶም ኣብ ሃገር ግብጺ ኣብ ጸገም ዘለዉ ኤርትራውያን ስደተኛታት መፍትሒ ንምርካብ ኢዶም ንክሕውሱ ብምጥቃስ፡ ናብ ፍሊፖ ግራንዲ ኮሚሽነር ሰብኣዊ መሰል ሕቡራት መልእኽቲ ከም ዝሰደደ ብዘውጸኦ መግለጺ ኣፍሊጡ። እቲ ብዳይረክተር ናይቲ ትካል ወይዘሮ ኤልሳ ጭሩም፡ ዝቐረበ መጸዋዕታ፡ ኣባላት ጸጥታ ግብጺ ካብቶም ተገዲዶም ካብ ሃገሮም ዝተሰዱ ኤርትራውያን ንብዙሓት ብሓይሊ ኣገዲዶም ይመልስዎም ከም ዘለዉ ኣመልኪቱ።
እቲ ኣገደድካ ምምላስ፡ ምስቲ ኣብ ካይሮ ዘሎ ኤምባሲ ስርዓት ህግደፍ ብምትሕብባር ዝካየደ ዘሎ ምዃኑ ዝጠቐሰ እቲ መልእኽቲ፡ ኣብ ትሕቲ ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ብወግዒ ተመዝጊቦም መረጋገጺ ዝሓዙ እውን ግዳይ ናይቲ ተገዲድካ ብሓይሊ ምምላስ ይኾኑ ከም ዘለዉ ኣቃሊዑ።
እቲ ተግባር ግሉጽ ጥሕሰት ኣንጻርቲ ብ1951 ግብጺ እውን ዝኸተመትሉ ንመሰል ስደተኛ ዝከላኸል ውዕልን ካለኦት ተዛመድቲ ሰባት ተገዲዶም ናብቲ ንህይወቶም ዘስግኦም ስርዓት ከይምለሱ ዝጣበቑ ሕግታትን ዝጥሕስ ምዃኑ ኣብቲ መልእኽቲ ሰፊሩ። እዞም ግዳያት ካብቲ ኣብ ኤርትራ ዘጋጥሞም ዝተፈላለየ በደላትን ጭቆናን ዝሃደሙን እንተተመሊሶም ህይወቶም ኣብ ሓደጋ ዝወድቕን ምዃኑ ከኣ ተሓቢሩ። እቲ ኣብ ግብጺ ዝረአ ዘሎ ተግባራት ዘይሕጋዊ ጥራይ ዘይኮነ፡ ዝያዳ ሻቕሎት ዘሕድር ምኹኑ እውን ተመልኪቱ።
እቲ መጸዋዕታ ናይ ብዙሓት ግዳያት ሓጸርቲ ርእይቶታት’ውን ዘስፈረ ኮይኑ፡ ኣብ ግብጺ ኣብ ልዕሊ ኤርትራውያን ዝካየድ ዘሎ ኣገዲድካ ምምላስ ጠጠው ክብል፡ ተኣሲሮም ዘለዉ ብቕልጡ ክፍትሑ፡ ህጹጽ መጽለሊ ክዳለወሎም፡ ምስ ዓለም ለኻዊ ትካላት ብምትሕብባር መሰረታዊ ሰብኣዊ ቀረባት ክወሃቡን ናብ ውሑስ 3ይ ቦታ ዝኸድሉ ኩነታት ክዳለወሎምን ዝብሉ ለበዋታት ድማ ኣካልቲ መልእኽቲ ኮይንም ቀሪቦም።
ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ዶር ኣብይ ኣሕመድ ዓሊ፡ ህዝቢ ትግራይ ንፕረሲደንትነት ግዝያዊ ምምሕዳር ናይቲ ክልል “ብቑዓት እዮም” ዝብሎም ሕጹያት ንክረቁሕ ናይ ኢ-መይል ኣድራሻኡ (This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.) ብምሕባር ብ26 መጋቢት 2025 መጸዋዕታ ከም ዘቕርበ ዝተፈላለያ መዲያታት ኢትዮጵያ ገሊጸን። እቲ ቀዳማይ ሚኒስተር ኣብቲ መጸዋዕታኡ እቲ ዝርቋሕ “ስረሓት ግዝያዊ ምምሕዳር ብብቕዓት ዘተግብር ክኸውን ይግበኦ” ከም ዝበለ ከኣ ተጠቒሱ።
እቲ ቀዳማይ ሚኒስተር ነዚ መልእኽቲ ዘመሓላለፈ፡ ብናይ ግሉ ማሕበራዊ መራኸቢ ብቋንቋ ትግርኛ ክኸውን እንከሎ፡ ግዝያዊ ምምሕዳር ትግራይ ክምስረት እንከሎ፡ ዝተዋህቦ ግዜ 2ተ ዓመታት ምንባሩ ጠቒሱ ኣድላይ እንተኾይኑ ንክናዋሕ ዝፈቅድ እዩ ነይሩ ክብል ኣስፊሩ። ብዛዕባ እቲ መጸዋዕታኡ ከብርህ እንከሎ ብመሰረት፡ ዓንቀጽ 62/9 ሕገመንግስቲ ኢትዮጵያ፡ ብኣዋጅ 359/1995 ቁጽሪ 15(3) ዝጸደቐ እዩ። እዚ ኣዋጅ ኣብ ሓደ ክልል ሕገመንግስታዊ ስርዓት ኣብ ሓደጋ እንተወዲቑ ፈደራኣልዊ መንግስቲ፡ ነቲ ዝጸንሐ ናይቲ ክልል ቤት ምኽርን ላዕለዋይ ፈጻሚ ኣካልን ኣጊዱ፡ ተጸዋዕነቱ ናብ ፈደራላዊ መንግስቲ ዝኾነ ግዝያዊ ምምሕዳር ንምምስራት ዘኽእሎ እዩ።
ብመሰረት መጸዋዕታ ኣብይ ኣሕመድ፡ በዚ ኣገባብ ዝቐውም ግዝያዊ ምምሕዳር ዕድመኡ ካብ 2 ዓመታት ከምዘይነውሕ ብምጥቃስ፡ ቤት ምኽሪ ፈደረሽን ኣድላይነቱ መዚኑ ን6 ኣዋርሕ ጥራይ ከናውሖ ከም ዝኽእል ኣብቲ ኣዋጅ ዝተመልከተ ምዃኑ ሓቢሩ። ነዚ ናይ 1995 ኣዋጅን ስምምዕ ፕሪቶርያን መሰረት ብምግባር፡ 9 መጋቢት ብ2015 ብዝወጸ ኣውጅ 533/2015 ዝተመስረተ ግዝያዊ ምምሕዳር ትግራይ ከም ዝተመስረተ ድማ ተጠቒሱ። ናይቲ ድሕሪ ስምምዕ ፕሪቶርያ ዝቖመ ግዝያዊ ምምሕዳር ትግራይ ቀንዲ ተልእኮ “ቀጻሊ ምርጫ ምድላው” ከም ዝነበረ እውን ሓቢሩ።
ስለዚ እቲ ቀንዲ ዕማም ናይቲ ግዝያዊ ምምሕዳር ዝነበረ ስለ ዘይተተግበረ፡ ብቤት ምኽሪ ሚኒስተራት ኢትዮጵያ ሓድሽ መምርሒ ኣውጺእካ ንቀጻሊ ሓደ ዓመት ዝመርሕ ግዝያዊ ምምሕዳር ምምስራት፡ ናይ ግድን ከም ዝኾነ ኣብቲ ሕጹያት ናይ ምርቋሕ መጸዋዕታኡ ጠቒሱ። እቲ ቀዳማይ ሚኒስተር ንምንዋሕ ዕድመ ግዝያዊ ምምሕዳር ትግራይ ኣብ ዝምልከት ኣብ ናይ ፓርላማ ኣኼባ እውን ገሊጽዎ ነይሩ እዩ።
እዚ ከምዚሉ እንከሎ መሪሕነት ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ (ህወሓት) ነቲ ቀዳማይ ሚኒስተር ኣብይ ኣሕመድ ፕረሲደንት ትግራይ ንምምራጽ ይኽትሎ ንዘሎ ኣገባብ ከምዘይቅበሎ ኣፍሊጡሎ።
ኣብዚ እዋን ኣብ ዞባና ኮነ ዓለምና ገኒኖም ካብ ዘለዉ ርሱናት ፖለቲካዊ ዛዕባታት፡ “ኢትዮጵያ ብእተልዕሎ ዘላ ናይ ዋንነት ገምገም ቀይሕ ባሕሪ ምስምስ፡ “ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ውግእ ክላዓል ድዩ ኣይክላዓልን? ዝብል ሕቶ ቅድሚት ዝስራዕ ዘሎ እዩ። ናይዚ ሕቶ መልሲ ምስ ናይቶም መልሲ ዝህቡ ኣተሓሳባን ድሌትን ስለ ዝተሓሓዝ፡ ዝተፈላለየ ከም ዝኸውን ዘማትእ ኣይኮነን።
ገለ ወገናት “ምብርዑ ዘይተርፍን ነዊሕ ግዜ ዝወስድን ውግእ ከኸውን እዩ” ክብሉ ከለዉ፡ ካለኦት ድማ “እቶም ዝፈኻከሩ ዘለዉ መንግስታት ካብቲ ወጢሩ ሒዝዎም ዘሎ ዘቤታዊ ዛዕባታቶም ንምህዳም ዝምህዝዎ ዘለዉ እምበር፡ ውሽጣዊ ኩነታቶም ውግእ ዝጸውር ኣይኮነን” ዝብል ምላሽ ኣለዎም። እቲ ካልእ ዘገርም ካብ መራሕቲ ኤርትራ ወይ ኢትዮጵያ “እወ ውግእ ክካየድ እዩ፡ ወይ ኣይካየድን’ዩ” ዝብል መልሲ ዝጽበዩ እሞ ንዓኡ ከም ሓቂ ክወስዱ ሃንቀው ዝብሉ የወሃት ምህላዎም እዩ።
እቲ ከይመጽእ ዝስጋእ ውግእ፡ ዝያዳ ኣዛራቢ ካብ ዝኾነሉ ምኽንያታት፡ ህዝብታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ብተኸታታሊ ውግኣት ክማስኑ ዝጸንሑ ምዃኖም እዩ። ብፍላይ ህዝቢ ኤርትራ፡ በቲ ን30 ዓመታት ዘካየዶ ፍትሓዊ ውግእ ዝሓደሮ ዝተፈላለዩ መልከዓት ዘለዉዎ ስንብራት ከይሓወየን ጻማ ቃልሱ ከይረኸበን፡ ኣብ ናይ ድሕሪ ነጻነት ዓመታት’ውን ብዝተፈላለዩ ህዝባዊ ኣፍልጦን ረብሓን ዘየብሎም ውግኣት ክሕመስ ዝጸንሐ ስለ ዝኾነ፡ ናብ ገዛእ ርእሱን ናብ ጎረባብቲ ህዝብታትን ውግእ ከይመጽእ ክሰግኡ እትጽበዮ እዩ። መንቀሊ ናይቲ ድሕሪ ነጻነት ዝተኻየደ ውግኣት፡ ጉጅለ ህግደፍ ካብ ምምላስ መሰረታዊ ዲሞክራሲያዊ ሕቶ ህዝቢ ብምህዳም፡ ህዝቢ ናብ ደገደገ ከም ዘማዓዱ ንምድራኹን ንምስንባዱን ዝዓለመ ከም ዝነበረ ተደጋጊሙ ዝተገልጸ እዩ።
ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኢትዮጵያ ክወርድ ዝጸንሐ፡ ናይ ውግእ ስንብራት፡ ካብቲ ናይ ህዝቢ ኤርትራ ዝተፈልየ ኣይኮነን። ኣብዚ እዋንዚ ድማ ህዝቢ ኢትዮጵያ ብኣርባዕቲኡ ማእዝናት ናይታ ሃገር ይካየድ ብዘሎ ውግኣትን ሳዕቤናቱን ብኣዝዩ ዘተሓሳስብ ቁጠባዊ ቅልውላውን ዝሳቐን መፍትሒ ክረክብ ናብ መንግስቲ ዝጠርዕ ዘሎን ህዝቢ እዩ። ብመንጽር’ዚ መንግስቲ ኢትዮጵያ “ብዝኾነ መንገዲ ወነንቲ ባሕርን ወደብን ክንከውን ኢና” ብዝብል ዝድስቖ ዘሎ ነጋት ብመንጽር’ቲ ከቢብዎ ዘሎ ወጥሪ ቀዳምነት ህዝቢ ኢትዮጵያ ከምዘይከውን ርዱእ እዩ። ስለዚ መንግስቲ ኢትዮጵያ ከምዚ ዝኣመሰለ ሓደገኛ መንገዲ ምሓዙ፡ “ኮንደኾን እቲ ዘለቕለቕ ዝብል ዘሎ ሓድነት ህዝቢ ኢትዮጵያ በዚ ይጽገን ይኸውን” ካብ ዝብል ከም ዝነቅል ናይ ብዙሓት ግምት እዩ። ምስዚ ግና “የለን ዝመጸ እንተመጸ ውግእ ካብ ምኽፋት ንድሕሪት ዝብል ኣይኮነን” እቲ ፈኸራ ከኣ ኪኖ መህደሚ እዩ ዝብሉ’ውን ኣለዉ።
እዚ ክልቲኦም ወገናት ኣብ ሕድሕዶም ዝካሰስሉን ናብ ሕብረተሰብ ዓለም ናይ “ተደፊረ” ጥርዓን ዘቕብሉ ዘለዉን ውግእ እንተተባሪዑ፡ “መን ምስ መን ክስለፍ እዩ? ዝብል ሕቶ ኣዛራብን ናይ ብዙሓት ግምት ዝወሃበሉ ዘሎን እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ዝካየድ ውግእ ቀልጢፉ ዝሰፍሕ እምበር፡ ኣብቶም ጀመርቱ ተደሪቱ ዝተርፍ ከምዘይኮነ ርዱእ እዩ። በዚ መሰረት ናይዚ ሕቶ መልሲ ተሃዋሲ እዩ። ምኽንያቱ ብናይቶም ተሰለፍቲ ሓይልታት ኩለ-መደያዊ ረብሓን ሕሳብን ዝውሰን ኣዝዩ ቅልጡፍ ምቅይያር ዘርኢ ስለ ዝኸውን።
ብዛዕባዚ ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ከይባራዕ ዘስግእን ብዙሕ ዝዝረበሉ ዘሎን ውግእ፡ ካብ ክልቲአን ሃገራትን ዞባን ሓሊፉ፡ ብደረጃ ዓለም እውን ብዙሓት ብዛዕባ ዞባ ምብራቕ ኣፍሪቃን ቅርኒ ኣፍሪቃን ኣፍልጦን ተመኩሮን ኣለና ዝብሉ ወገናት፡ ዝጽሕፍሉን ዝዛረብሉን ኮይኑ ኣሎ። ኣብቲ ዝጸሓፍ ኮነ ዝዝረብ ከይተላዕለ ዘይሓልፍ ከኣ፡ ኣብ ርእሲቲ ኩለ-መዳያዊ ህልዊ ዓቕሚ ናይዘን ክልተ ሃገራት፡ “መን ንመን ኣብ ጐኑ ከሰልፋ ይኽእላ?” ዝብል እዩ።
ኤርትራ ምናልባት፡ ንግብጺ፡ ንሳዑድ ዓረብን ብጀነራል ኣልቡርሃን ንእትምራሕ ሱዳንን ከተሰልፍ ተኽእሎ ከም ዘሎ፡ ዘመልክቱ ኣለዉ። ኢትዮጵያ ድማ ብሕቡራት ዓረብ ኢመራት፡ ብጀነራል ኣሕመድ ደጋሎ ዝምራሕ ወገን ሱዳንን ክትድገፍ እያ ዝብል ግምት’ውን ኣሎ። ከምኡ ንምግማት ዘኽእሉ ምልክታት እውን ኣለዉ። እቲ ኣሰላልፋ ብጐረቤትን ዞባን ጥራይ ዝውሰን ዘይኮነ፡ ኣርሒቑ ዝኸይድ ከምዝኸውን’ውን ዝሳሓት ኣይኮንን። ኣብዚ ቀረባ ግዜ ሓይሊ ባሕሪ ሩሲያ ምስ “ሓይሊ ባሕሪ ኢትዮጵያ” ኣብ ስልጠናን ምህናጽ ዓቕሚ ሰብን ዝተፈራረሞ ናይ ምትሕግጋዝ ስምምዕ ነዚ ዘመልክት እዩ። ድምጸን ዘየስምዓ ነቲ ኩነታት ብጽሞና ዝዕዘበኦ ዘለዋ ሃገራት ከኣ ብዙሓት እየን።
እቲ ካልእ ኣብ ኣሰላልፋ ከይተጠቕሰ ዘይሓልፍ፡ እቲ ኣብ ቀረባና ዝርከብ ሓይሊ ትግራይ እዩ። ብናይ ብዙሓት ሚዛን ነቲ ኣብታ ክልል ዘሎ ፖለቲካዊ ምክፍፋልን ዘይምትግባር ውዕል ፕሪቶርያን ተኸቲሉ፡ ተጋሩ ፖለቲከኛታት ሰልፎም ብሓባር ምስ ሓዲኦም መንግስታት ከምዘይከውን ዘመላኽቱ ተርእዮታት ኣለዉ። ብኣንጻሩ “እቲ ሓደ ነቲ ካልእ ናይ እገለ ደጋፊ እዩ” ተበሃሂሎም ዝካሰስሉ ዘለዉ ኩነታት እዩ። ክልቲኦም መንግስታት ብወገኖም፡ ነቲ ኣብ ትግራይ ተፈጢሩ ዘሎ ፖለቲካዊ ፍልልያትን፡ ናይ ፋኖን ኦነግን ህልዊ ኩነታትን መዝሚዞም፡ ኣብዚ ኣሰላልፋ ልዕልና ንምርካብ ላዕልን ታሕትን ዝብልሉ ዘለዉ እዩ።
መንግስታት ኣይኮነንዶ ክንዲ ውግእ ዝኣክል ህይወትን ንብረትን ዝህሙኽን ኣብ ስልጣን ምቕጻሎምን ዘይምቕጻሎምን ዝውስን መደብ፡ ካልእ ንኡስ ተልእኮ ንምትግባር እውን ናብ ህዝቢ እዮም ዝመጹ። ኣብ ሽዑ በጺሖም ከኣ ነቲ ውግእ ኣብ ዘየብሉ ኩነታት፡ ነቲ “ኣበይ ኣለኻ?” ኢለምዎ ዘይፈልጡ ህዝቢ፡ “መን ከማኻ፡ ዓወትና ብኣኻ እዩ ዝውሰን፡ ናይቲ ውጽኢቱ ተጠቃሚ ከኣ ንስኻ ኢኻ” ክብልዎ ምስማዕ ዝተለምደ እዩ። ህግደፍ ግና ነዚ ህዝቢ ብምርዳእ ዘይኮነ፡ ብሓይልን ኣጓጣጥን ናይ ምትግባሩ ተመኩሮ ዘለዎ ዓመጸኛ ጉጅለ እዩ። እቲ ኩሉ ግዜ ኣብ ድሮ ውግእ ዘካይዶ ምዕልባጥ፡ ሎሚ እውን ዝቕጽሎ ዘሎ ናይ “ዓይኒ የብለይ፡ ስኒ የብለይ ክሳብ ደቂ 60 ዓመት ኣገዲድካ ምግፋፍ” ናይዚ መረጋገጺ እዩ።
ስለዚ ህዝቢ ኣብዚ ዘለናዮ ኩነታት፡ ህዝቢ ኤርትራ መንግስቲ “መሰረታዊ ሕቶይ ክምልሰለይ እምበር፡ ካብ ዘቤታዊ ዛዕባይ ብምህዳም ናይ ዘሳውሮ ውግእ ግዳይ ኣይከክገብረንን’ዩ” ክብልን ክጸባጸቦን ይግበኦ። እቲ ብሰንኪ ከምዚ ዝኣመሰለ ስሙርን ተባዕን ህዝባዊ መርገጽ ዘይምሓዝ ግዳይ ክኾኖ ዝጸንሐ፡ ሕጂ’ውን እቲ መፍትሒ ኣብ ኢዱ ዘሎ እምበር፡ ካብ ህግደፍ ዝጽበዮ ከምዘይኮነ ተገንዚቡ ኣንጻር ውግእ ካብ ምዝማር ዓዲ ክውዕል የብሉን ኢና እንብል።
“ሓይሊ ዕማም ቀይሕ ባሕሪ” ዝተባህለ ጉጅለ ኤርትራውያን ምሁራት፡ “ልኡላውነት ኤርትራን ሕቶ ባሕሪ ኢትዮጵያን” ኣብ ትሕቲ ዝብል ኣርእሲቲ ዘሰናደኦ መጽናዕታዊ ጽሑፍ ኣፋሊጡ። እዚ ሰነድ ብ24 መጋቢት 2025 ኣባላት እቲ ሓይሊ ዕማምን ኣብቲ ኣባላቱን ዝዓደሞም ጋዜጠኛታትን ዝተሳተፍሉ ኣኼባ እዩ ነቲ ሰነድ ኣቕሪብዎ። እዚ መወከሲ ንክኸውን ዝተዳለዉ ጽሑፍ ብቋንቋታት ትግርኛ፡ ዓረብ፡ እንግሊዝን ኣምሓርኛን ዝተዳለወ ኮይኑ፡ ኣብቲ ኣኼባ እውን ብኣርባዕቲኡ ቋንቃታት ተነቢቡ።
እቲ ሓይሊ ዕማም ነዚ መጽናዕታዊ ሰነድ ከዳሉ ዘለዓዓሎ፡ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ፡ ብ13 ጥቅምቲ 2023፡ ንፓርላማ ሃገሩ ኣብ ዘስምዖ መደረ፡ “ቀይሕ ባሕሪ ባህርያዊ ዶብ ኢትዮጵያ`ዩ” ክብል ምዝራቡን፡ ሃገሩ ዋንነት ቀይሕ ባሕሪ ክህልዋ “ናይ ምህላውን ዘይምህላውን ጉዳይ`ዩ” “ ክብል ዘስመዖ መደረ ምዃኑ፡ እቲ ሓይሊ ዕማም ኣብቲ ሰነዱ ኣስፊሩ። እቲ ሰነድ ኣብቶም ብኢትዮጵያ ተደጋጊሞም ዝለዓሉ 4ተ ዛዕባታት፡ 1) ታሪኽ፡ 2) ጆግራፊ፡ ደሞግራፊን ኤትኒካዊ ዝምድናታት፡ 3) ኣህጉራዊ ሕጊ ባሕርን 4) ቍጠባን ጸጥታን ኣተኲሩ ዝተጸንዐ ምዃኑ ኣብቲ ጽሑፍ ተጠቒሹ’ሎ።
ኣብቲ ታሪኻዊ ክፋል፡ ኤርትራ ናብዚ በጺሓቶ ዘላ ልኡላውነት ንምብጻሕ ዝተጓዕዘቶ ኘዊህ መስርሕ ቃልሲ ዘርዚሩ። ኣብ ዞባና ቅድሚ ነውሕ ዓመታት ክርአ ዝጸንሐ ደሞግራፋዊ ለውጥታት ብምጥቃስ ከኣ፡ ኣብዚ እዋንዚ ኮይንካ ክረአ እንከሎ ኢትዮጵያ ቀይሕ ባሕሪ ክትውንን ዘኽእላ መርተዖ ከም ዘየለን ብስምምዕ ምስታ ወናንቲ ወደብ ሃገር ኣገልግሎት ክትረክብ ግና ከም ዝከኣል ኣስፊሩ። ምስዚ ብምትሕሓዝ ድማ ብመንጽር ቻርተር ውድብ ሕቡራት ሃገራትን ካለኦት ኣህጉራዊ ሕግታትን ቀይሕ ባሕሪ ኣካል ኤርትራዊ ልኡላውነት ምዃኑ ከም ዘነጽር ኣመልኪቱ። ምስዚ ከኣ ኢትዮጵያ ብሰንኪ ወደብ ዘይምውናና ከጋጥማ ዝኽእል ጸጥታውን ቁጠባውን ሓደጋ ከምዘየለ ኣርእዩ። ኣብ መወዳእታ ድማ እዞም ዝስዕቡ መፍትሒ ሓሳባት ኣቕሪቡ።
“(1) ኢትዮጵያውያን ኣብ ናጽነትን ልኡላውነትን ኤርትራ ዘየወላውል ኣኽብሮት ክህልዎም ይግባእ፡
(2) ኤርትራን ካልኦት ኣፍደገ ባሕሪ ዝውንና ጐረባብቲ ሃገራትን፡ ብመሰረት ኣህጉራዊ ሕጊ ባሕሪ፡ ንኢትዮጵያ ኣፍደገ ባሕርን ትራንዚትን (ምትሕልላፍ) ናይ ምጥቃም ሕጋዊ መሰላ ኣፍልጦ ክህባን ክድግፋን፡
(3) ኤርትራን ኢትዮጵያን፡ ኣብ ሰናይ ድሌት ዝተሞርኰሰ ሃናጺ ጽሞዶን፡ ንኽልቲኡ ህዝብታት ዝጠቅምን ናይ ሓባር ዓወት ዘረጋግጽን ክልተኣዊ ስምምዓትን ዝምድናታትን ክምስርታ፡
(4) ኢትዮጵያ ቀይሕ ባሕሪ ንምውናን ዝዓለመ ወተሃደራዊ ስግኣት ካብ ምፍጣርን፡ ብሄረ ዓፋር ማእከል ዝገበረ ናይ ብሄር ካርድ ካብ ምጽዋትን ምትኽታዅን ክትቁጠብን
(5) ኣብቲ ዞባ ዝርከባ ሃገራት ድማ፡ ንዘላቒ ናይ ሓባር ዓወታት ዘጓናጽፉ፥ ኣብ ከም ዞባዊ ቍጠባዊ ውህደትን፡ ምቛም ሓባራዊ ጸጥታን ዝኣመሰሉ፡ ተኽእሎታት ክድህስሳን ሓባራዊ ስምምዓት ክበጽሓን ይግባእ።” ይብሉ።
ኣብ መወዳእታ ናይዚ ስራሑ ከም ዝወደአ ዝገለጸ ሓይሊ ዕማም ቀይሕ ባሕሪ ጠርናፊ ዶ/ር ዮሃንስ ሃይለን ካለኦት ኣባላትን፡ ብተሳተፍቲ ንዝቐረቡ ሕቶታት ግቡእ መልሲ ብምሃብን እቲ ጽሑፍ ናብ ኩሎም ኣካላት ንክበጽሕ ለበዋ ብምቕራብን ኣኼባ ተደምዲሙ።
እዚ ምስሊ ካብ ማሕበራዊ ሚድያ ዝተወስደ እዩ።
ኣብ ዝሓለፈ መዓልታት ብዙሕ ዘይተዘርበሉ፡ ኣብ ውሱን ከባቢ ጥራይ ኣጀንዳ ኮይኑ ዝጸንሐ ስቓይ ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣብ ሊቢያ ፍሉይ ቆላሕታ ከም ዘድልዮ ዝተፈላለዩ ኣካላት ይገልጹ ኣለዉ። ነዚ ዛዕባ ብዝምልከት ጋዜጣዊ መግለጺ ካብ ዘውጽኡ ኣካላት ሓደ ዝኾነ “ምንቅስቓስ ይኣክል ኤርትራውያን” ነቲ ኩነታት፡ “ነፊጾም ከይዶም ሃገር ኣልቦ ዝኾኑ ኤርትራውያን መንእሰያት ኣብ ዓብይ ሓደጋ ወዲቖም ኣለዉ” ክብል ገሊጽዎ።
እቲ ጋዜጣዊ መግለጺ፡ “ስደት ኣብ ኤርትራ ጌና ኣየብቀዐን” ኢሉ፡ ኤርትራውያን ከም መንግስቲ ተገዲሱ ዝሕለቐሎም የለን ኢሉ “እቶም በዚ ተረኽቦ እንግደስ እቶም ብጉዳይ ህዝቢ እንሓምም ንለውጢ ንቃለስ ዘለና ኣካላት ኢና” ክብል መጸዋዕታኡ ኣቕሪቡ።
ፖለቲካ ሊቢያ፡ ካብ 2020 ጀሚሩ ዝያዳ ክበላሾ ዝጀመረ ኮይኑ፡ ከም ውጽኢቱ ቀንዲ ግዳይ ዝኾነ ህዝቢ ሊቢያ’ኳ እንተኾነ፡ ኤርትራውያን ዝርከብዎም ኣፍሪቃውያን ስደተኛታት እውን ብመንገዲ ሊቢያ ናብ ኤውሮጳ ንምስገር እትምረጽ ሃገር ብምዃና ክሳብ ሎሚ ኣደዳ ኩሉ ዓይነት ሰብኣዊ ግህሰታትን ዓመጻትን ምዃኖም ጌና ቀጻሊ ዘሎ እዩ። ኣብዚ ነቶም መንግስቲ ህግደፍ ዝኸሓዶም ጽጉማት ክንገብረሎ ካብ እንኽእሎ እቲ ጉዳይ ዝምልከቶም ኣህጉራዊ ሰብኣዊ ትካላት ከይሰልከያ ክሕግዘሎምን ክጣበቓሎምን ብቐጻሊ መጸዋዕታ ምቕራብ እዩ። እቶም ግዳያት ዘስምዕዎ ዘለዉ ኣውያትን መጸዋዕታን እውን ነዚ እዩ።
ስደት መፍትሒ ከምዘይከውን ተደጋጊሙ ዝተገልጸ’ኳ እንተኾነ፡ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ኩነታት ናብ ስደት ዝደፍእ ምዃኑ ግና ዝከሓድ ኣይኮነን። ስለዚ ኤርትራውያን መንእሰያት ናብ ስደት ዝገብርዎ ጉዕዞ ውሑስ ምዃኑ ከረጋግጹ ቅድሚ ሕጂ’ውን ተደጋጊሙ ዝተገለጸኳ እንተኾነ፡ ሎሚ እውን ክንደግሞ ንግደድ። ምስዚ ብዝተተሓሓዘ ብሓፈሻ ኣብ ኩሉ ኩርነዓት ዓለም፡ ብፍላይ ከኣ ኣብ ሊቢያ ይሳቐዩ ንዘለዉ ኤርትራውያን ስደተኛታት በብዘለና ተኽእሎ ምሕጽንታኦም ከነቃለሓሎም ከም ዝግባእ ነዘኻኽር።
ዜናዊ ጸብጻብ ርክብ ኣቦመንበር ሰዲህኤ፡ ምስ መንእሰያትን ማሕበረሰብን በሪስበን
Written by ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤ
ኣቦመንበር ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ብጻይ ገረዝጊሄር ተወልደ፡ ብ23 መጋቢት 2025 “ኤርትራዊ መንእሰይን ማሕበረሰብን (Eritrean Youth & Community)” ኣብ ኣወስትራሊያ ከተማ ብሪስበን ኣብ ዝጸውዖ ህዝባዊ ሰሚናር ተሳቲፉ።
ብጻይ ገረዝግሄር ኣብዚ ብዙሓት ብኣካልን ብዙምን ዝተሳተፍዎ ኣኼባ፡ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ፖለቲካዊ ኩነታት ካብ ዝበኣሰ ናብ ዝገደደ ዝኸይድ ዘሎ ምዃኑ ብምጥቃስ፡ ብዛዕባ ናብ ከምዚ ዝኣመሰዘ ኩነታት ዝወድቕና ምኽንያታት’ውን ኣብሪሁ። ብምትሕሓዝ ከኣ ወጽዓ ዝቕበል ህዝቢ እንተልዩ ወጻዒ ክህሉ ናይ ግድን ስለ ዝኾነ፡ ህዝቢ ኤርትራ “እምቢ ንወጽዓ” ክብል ይግበኦ ኢሉ። ቀጺሉ ድማ ታሪኽ ኣመጻጽኣ ወጽዓን ወጻዕትን ዝምልከት መጽናዕታዊ መዛግብቲ ብምምርኳስ ብሰፊሑ ኣረዲኡ። ኣብ ሃገርና ናይ ህዝቢ ምእዙዝነት ንህግደፍ በቲ ዝመረጾ ወጻዒ መንገዲ ኣብ ልዕሊ ህዝብና ንክዕንድር ከም ዘተባብዖ’ውን ገሊጹ።
ብዛዕባቲ ኣብዚ እዋንዚ ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ከይባራዕ ዘስግእ ዘሎ ውግእ ኣብ ዝሃቦ መብርሂ ድማ፡ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ኣብ ናይ ድሕሪ 2018 ዝምድናኡ ምስ ኢትዮጵያ፡ “ኣብ መንጎ ክልቲኡ ህዝብታት ፍልልይ ኣሎ ዝብሉ ነቲ ሓቂ ዘይፈልጡ እዮም፡ ኣብይ ንስኻ ኢኻ ትመርሓና ኣነ ከኣ ኣብ ጐንኻ ኣለኹ፡ ኣብ ኤርትራ ከም ድላይካ ናብ ኩሉ ክትከይድ ትኽእል ኢኻ” ዝበሎ ፡ ኣብይ ኣሕመድ ብወገኑ “ኣነን ኢሱን እንካፈሎ ዓሳብ ይኸውን” ክብል እንከሎ “ይድገም ይደገም” ዝበሃለሉ ዝነበረ ኩነታት፡ ነቶም ካብ ቀደሙ ናይ ኤርትራ ልኡላውነት ዘይተዋሕጠሎም ኢትዮጵያዊ ወገናት እዚ ሎሚ ዝደጋገምዘሎ ሕቶታት ከልዑ ከም ዝተባብዖም ኣገንዚቡ። ብምቕጻል ከኣ ኤርትራዊ ልኡላውነትና እናዓቀብና፡ ነቲ ንህዝብታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ዘየርብሕ ውግእ “እምቢ” ክንብል ይግበኣና ኢሉ።
ብጻይ ገረዝጊሄር መቖምታት ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ (ፖሓኤ)፡ ምውጋድ ስርዓት ህግደፍ፡ ምዕቃብ ልኡላውነት ኤርትራ፡ ምትካል ዲሞክራስያዊ ስርዓትን ምውሓስ መሰረታዊ መሰላትን ምዃኖም ጠቒሱ፡ ብዛዕባ ነፍሲ ወከፍ እዞም መቖምያታት ከኣ መብርሂ ሂቡ። ንነዊሕ ግዜ ኣብቲ መስርሕ ምምስራት ጽላል ዝነበረ ኤርትራዊ ሃገራዊ ባይቶ ንዲሞክራሲይዊ ለውጢ ድሕሪ ጉባአኡ ኣካል ፖሓኤ ክኸውን ዘለዎ ትጽቢት ብምግላጽ ድማ፡ ምስ ልፍንቲ ንዲሞክራሲያዊ ለውጢ ዝካየድ ዘተ ኣብ መስርሕ ከም ዘሎ ሓቢሩ።
ሰዲህኤ ንብሪጌድ ንሓመዱ ከም ሓደ ህዝባዊ ማዕበል ኣብ 4ይ ጉባአኡ፡ ከም ዝተባበዖ ብምጥቃስ፡ ንዘካይዶ ቃልሲ ኮነ ምስኣቶም ንዝግበር ርክባት ንክሕግዝ ትካላዊ ጥርናፈ ክህልዎምን ናይ ገዳይም ተቓለስቲ ተመኩሮ ምቕሳምን ከም ዘድልዮ ኣገንዚቡ። ብምትሕሓዝ ድማ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ምስ መንግስቲ ኢትዮጵያ ዝገበርዎ ርክብ፡ ኣብ ንጹር መትከላት ዝተሰረተን ንልኡላውነት ኤርትራ ዝዓቀበን ክኸውን ከም ዝግባእ ጠቒሱ። ምስ ህዝቢ ትግራይ ዝግበር ርክብ’ውን ከምቲ ምስ ጐረባብትና ህዝቢ ኩናማ፡ ዓፋር፡ ኮነ ሕዳርብ ዝግበር ኮይኑ፡ ንሓድነት ኤርትራን ህዝባን ኤርትራዊ ልኡላውነትን ዘይጻባእ ክኸውን ይግበኦ ኢሉ።
ንግደ መንእሰይ ኣብዚ ወሳኒ መድረኽ ኣብ ዝምልከት ከኣ፡ መንእሰይ ተስፋ ህዝብን ሃገርን እ ኢሉ፡ ኣተሓሒዙ ድማ እቲ ዝሓልፍ ዘሎ ወለዶ ብወገኑ ዋላ’ኳ ውጽኢቱ ስደትን ካልእ ሕሰማትን እንተኾነ፡ ነጻን ልኡላዊትን ሃገር ኣረኪቡ እዩ ኢሉ። ኣብ መጻኢ ግደ መንእሰይ ዲሞክራስያዊ ሃገር ምህናጽ ምዃኑ ብምሕሕባር ድማ፡ መንእሰይ ኣብ መጻኢ ጉዕዞ ቃልሱ ክሰንቆም ብዛዕባ ዝግበኦም ሓሳባት ሰፊሕ ምዕዶ ሂቡ። እቲ ስፍሕ ብዝበለን ኣብ ተመኩሮታት ዝተራእየን ኣሰንዩ ዝሃቦ ምኽሪ ከኣ። እዚ ዝስዕብ ይርከቦ።
“ዘጋጥም ናይ ምፍልላይ ዕንቅፋታትን ስምዒታትን ኣወግዱ፡ ናይ ካልእ ኣገልጋሊ ከይትኾኑ፡ በይንኹም ከተዕርዩ ከምዘይትኽእሉ ተረድኡ ብቑዓት መቓልስቲ ርኸቡ፡ ኣብ መጻኢ እንታይ ክትገብሩ ከም እትደልዩ ኣቐዲምኩም ኣነጽሩ፡ ስቕታ መሪጾም ንዝጸንሑ ኣበራብሩ፡ ብዘለኩም ዓቕሚ ተኣማሚንክም ተበገሱ፡ ምህናጽ ልሙጽ ዘይኮነስ ዕንቅፋት ሓሊፍካ ዝረጋገጽ ምዃኑ እመኑ፡ ከይሰሳዕኩም ብንእሽቶ ጀምሩ፡ ሰፊሕ ኣተሓሳስባ ይሃልኹም፡ …… ጽባሕ ሓቢርና እንዓብየላ ዓለም ኣብ ምህናጽ ጽዓሩ።” ዝብሉ ይርከብዎም።
ኣብ መወዳእታ ከኣ ኣብቶም መብርሂ ዝሃበሎም ሓሳባት ንዝቐረቡ ዝተፈላለዩ ሕቶታት መሊሱ። ኣገደስቲ ለበዋታትን ርኢቶታትን ከኣ መዝጊቡ።
ባህግና Bahgna Media 23.03.2025: ኣብ ነበረያ ነበረ ምንባርን ሓደግኡን፡ ናትና ግደ እዩ ወሳኒ፡
Written by Bahgna MediaMedia
ካብቶም ግዳይ መጥቃዕቲ ዱሮን ዝኾኑ ሱዳናውያን ጋዜጠኛታት
ኣርባዕተጋዜ ጠኛታት መንግስታዊ ተለቪዥን ሱዳንን ክልተ ወተሃደራዊ ሪፖርተራትን፡ ከተማ ካርቱም ኣብ ዝርከብ ቤተመንግስቲ ብዝተፈጸመ ናይ ድሮን መጥቃዕቲ ከም ዝተቐትሉ ምንጭታት ቢቢሲ ሓቢሮም። በቲ ሓበሬታ መሰረት እቲ መጥቃዕቲ በቲ ካብቲ ንዳርጋ ክልተ ዓመታት ሒዝዎ ዝጸንሐ ቤተመንግስቲ ተደፊኡ ዝለቐቐ ዕጡቕ ተወርዋሪ ሓይሊ ሚሊሻን ዝተፈጸመ እዩ። እቶም ጋዜጠኛታት እቲ ቤተመንግስቲ ብሰራዊ ሱዳን ምስ ተታሕዘ ሙያዊ ግቡእ ንምፍጻም ዝብቲ ቦታ ቀልጥፎኦም ምስተረኽቡ ኣብ ስራሕ እንከለዉ ዝተቐትሉ ምዃኖም ድማ ተፈሊጡ።
ሚኒስተር ዜና ሱዳን ካሊድ ኣለይሲር፡ ንመቕተልትቲ እቶም ጋዜጠኛታት ብዝምልከት ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ፡ ካብቶም ናይ ድሮን ግዳይ ዝኾኑ፡ ፋሩቕ ኣሕመድ መሓመድ ኣል ዛሂር፡ዲረክተር፡ ማጅዲ ዓብደል ራሕማን ሰኣላይን ዋጂህ ጃዕፈር መራሕ መኪናን ከም ዝርከብዎም ኣፍሊጡ።
ሰራዊት ሱዳን ብወገኑ ንሱዳን ትሪቡን ኣብ ዝገለጾ እቲ ብጀነራል ሕመቲ ዝምራሕ መሊሻ ካብቲ ዳርጋ ንክልተ ዓመታት ክቆጻጸሮ ዝጸንሐ ቤተመንግስቲ ብሓይሊ ተደፊኡ ምስወጸ፡ ናይ ድሮን መጥቃዕቲ ከም ዘዝነበን፡ ብሰንክቲ መጥቃዕቲ ኣብ ወተሃደራዊ ክፍሊ ተለቪዥን ዝሰርሑ ዝነበሩ፡ ሌተናል ኮለኔል ሓሰን ኢብራሂምን ሻንበል ኢማድ ኢልዲንን ዝተባህሉ ክኢላታት ዝርከብዎም ሓያሎ ወተሃደራት ከም ዝተቐተሉ ኣፍሊጡ።
እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ሰራዊት ሱዳን ድሕሪ ተደጋጋሚ መጥቃዕቲ ብ21 መጋቢት2025 ብሄራዊ ቤተመንግስቲ ሱዳን ከም ዝተቖጻጸረ ሓቢሩ፡ ነቲ ስርሒት ሱዳናውያን ከም ምልክት ናይ ምሉእ ብምሉእ ዓወት ናይቲ ሰራዊት ገይሮም ከም ዝወስድዎ ኣፍሊጡ። ናይ ሱዳን ሚኒስትሪ ወጻኢ ጉዳይ ብወገኑ ናይቲ ቤተመንግስቲ ምትሓዝ ነቶም ኣብ ጉዳይ ሱዳን ኢዶም ኣእትዮም ነቲ ሚሊሻ ክሕግዙ ዝጸንሑ ናይ ግዳም ሓይልታት ናይ ውድቀቶም መልእኽቲ ዘመሓላልፍ እዩ ኢልዎ።
ቀይሕ ባሕሪ ክፍለ-ዓለማት ኣፍሪቃን ኢስያን ዘራኽብ፡ ካብ ሰሜን ናብ ደቡብ ኣብ መንጎ ወሽመጥ ስዊዝ ካናልን ባብኤል-መንደብን ዘሳፍሐ፡ ምስ ህንዲ ውቅያኖስን ባሕሪ መዲተራንያን በተን ወሽመጣት ዘራኸብ ዓብይ ማያዊ ክፍሊ እዩ። ቀይሕ ባሕሪ ዘዋስና ሃገራት፡ ብወገን ምዕራብ ግብጺ፡ ሱዳን፡ ኤርትራን ጅቡትን ክኾና እንከለዋ፡ ብምብራቕ ድማ ሳዑዲ ዓረብያን የመንን ከዋስነኦ እንከለዋ፡ እስራኤልን ዮርዳኖስ እውን ብውሱን ደረጃ ምስ ቀይሕ ባሕሪ ዝራኸባ እየን።
ቀይሕ ባሕሪ ካብ ሰሜን ናብ ደቡብ 2,250 ኪ.ሜ ንውሓት ክህልዎ እንከሎ፡ ጠቕላላ ስፍሓቱ ከኣ 438,000 ትርብዒት ኪ.ሜ እዩ። ንጐኒ ዘለዎ ንውሓት ከኣ ኣብቲ ዝገፈሐ ኣካሉ 355 ኪ.ሜ ኮይኑ፡ ኣብቲ ዝጸበበ ወገኑ ከኣ 26-29 ኪ.ሜ እዩ።
ንቀይሕ ባሕሪ ዘዋስና ሃገራት ካብቲ ገማግሙ ዝተፈላለየ ንውሓት ዘለዎ ማያዊ ክፍሊ ይውንና። በዚ መሰረት ብግምታዊ ኣሃዝ ብመዕቀኒ ኪ.ሜ፡ ሳዑዲ ዓረቢያ 2,640፡ የመን 1,906፡ ግብጺ 1,906፡ ሱዳን 853፡ ኤርትራ 1,151፡ ጅቡቲ 316፡ እስራኤል 273፡ ዮርዳኖስ ከኣ 26 ብጽሒት ኣለወን።
ናይቲ ባሕሪ ወነንቲ ሃገራት ነፍሲ ወከፈን እዚ ዝስዕብ ማያዊ ስፍሓት ይብጸሓን። ሳዑዲ ዓረቢያ፡ 186,392፡ ሱዳን 92,513፡ ግብጺ 91,279፡ ኤርትራ 78, 383፡ የመን 35, 861፡ ጅቡቲ 7,037 ትርብዒት ኪ.ሜ ይውንና።
ኣብ ቀይሕ ባሕሪ ዝተፈላለየ ስፍሓት ዘለወንን ዝተፈላለዩ ኣገልግሎት ዝህባን 521 ደሴታት ኣለዋ። ኣብ ገማግም ቀይሕ ባሕሪ 10 ኣገደስቲ ወደባት ክህልዋ እንከለዋ፡ ንሳተን ከኣ፡ ወዳባት ጅዳ እስላማዊትን ያንቡን ናይ ስሳዑዱ ዓረቢያ፡ ወደባት ዓሰብን ምጽዋዕን ናይ ኤርትራ፡ ወደብ ፖርት ሱዳን ናይ ሱዳን፡ ወደብ ስፋጋ ናይ ግብጺ፡ ወደብ ኢላት ናይ እስራኤል፡ ወደባት ሑደይዳን ዓደንን ናይ የመን፡ ወደብ ኣቃባ ድማ ናይ ዮርዳኖስ እየን።
ዝለዓለ ቁመት ቀይሕ ባሕሪ 2,250 ኪ.ሜ ክኸውን እንከሎ፡ ዝገፈሐ ጐኑ 355 ኪ.ሜ ኮይኑ፡ እቲ ዝጸበበ ከኣ 26-29 ኪ.ሜ እዩ። ናይ ትሕቲ ማይ መሬት (surface) ስፍሓቱ ድማ 438,000 ትርብዒት ኪ.ሜ እዩ። ማእከላይ (average) ዕምቆቱ 490 ሜትሮ ኮይኑ፡ እቲ ዝዓመቐ ድማ 3,042 ሜትሮ እዩ። ምስዚ ኣስታት 40% ክፋል ቀይሕ ባሕሪ ዕምቆቱ ትሕቲ 100 ሜትሮ እዩ። ማይ ናይ ምሕዝ ጠቕላላ ዓቕሙ 233,000 ኩቢክ ኪ.ሜ እዩ ይበሃል።
ማይ ቀይሕ ባሕሪ 4.1% ጨዋም ከም ዝኾነን ምስ ናይ ካለኦት ማያዊ ኣካላት ክወዳደር እንከሎ ኣዝዩ ምዉቕ ምዃኑን ካብ ካለኦት ባሕርታት ፍሉይ ዝገብሮ እዩ። ምስዚ ዓቐን ጨው ግና ምስ ምዉታት ባሕርታት ዝምደብ ኣይኮነን። ናብኡ ዝፈሱ ወሓይዝ ስለ ዘየለዉ፡ ማይ ቀይሕ ወትሩ ጽሩይን ንመስተ ክውዕል ዝኽእልን እዩ። ቀይሕ ባሕሪ ኣብ ዓመት ብሓንቲ ሴንቲ ሜተር ዓቐኑ ከም ዝውስኽ እውን ይሕበር። ኣብ ቀይሕ ባሕሪ ኣስታት 1,200 ዓይነት ዓሳ ዝርከቡ ኮይኖም እቶም 10-20% ኣብ ካልእ ማያዊ ክፍሊ ዘይርከቡ እዮም።
ቀይሕ ባሕሪ ህንዳዊ ውቅያኖስን ባሕሪ መዲትራንያንን ብዘለዎ ናይ ምርኻብ ግደ ኣብ ኣህጉራዊ ንግዳዊ ምንቅስቓስ ዓብይ ግደ ኣለዎ። ብፍላይ ከኣ ኤስያን ኤውሮጵን ንምርኻብ ኣብ ዝግበር ጉዕዞ፡ ነቲ ብኣትላንቲክ ውቅያኖስ ኣቢልካ ዝግበር ነዊሕ ጉዕዞ ብፍርቂ ብምንካይ ወሳኒ ግደ ኣለዎ። 12-15% ግሎባላዊ ንግዲ ከኣ ብቀይሕ ባሕሪ ይመሓላለፍ።
መዘከርታ፡ እዚ ሓበሬታዚ፡ ካብ ዝተፈላለዩ ማሕበራዊ መራኸቢታት ዝተወስደ ስለ ዝኾነ ናይ ኣቐራርባ ምቕይያራት ከጋጥም ከምዝኽእል ኣብ ግምት ክኣቱ ይግባእ።
More...
ፕረሲደንት ኣመሪካ ዶናልድ ትራምፕ፡ ንድምጺ ኣሜሪካ (Voice of America)፡ ሬድዮ ሓርነት (Radio Liberty)ን ካለኦት ደገፍቲ ዲሞክራሲ ትካላትን ዝስላዕ ዝነበረ በጀት ከም ዘቋረጸ ማዕከናት ዜና ኣሚሪካ ሓቢረን። ዳይረክተር ድምጺ ኣሜሪካ ከም ዝገለጽዎ፡ ኣብዚ እዋንዚ ኩሎም ሰራሕተኛታት ኣብ ምምሕዳራዊ ዕረፍቲ ይርከቡ ኢሎም።
ኮንግረስ ኣሚሪካ ኣብዚ ቀረባ መዓልታት፡ ንበጀት ብዝምልከት ድሕሪ ምምራጽ ትራምፕ ንመጀምርያ ግዜ ምስተመያየጠ፡ ፕረሲደንት ትራምፕ ንምምሕዳሩ ዝሃቦ ህጹጽ ትእዛዝ ናይ ዝተፈላለዩ ትካላት በጀት ምቑራጽ እዩ። እቲ ትእዛዝ፡ ነቲ ንድምጺ ኣሜሪካ፡ ሬድዮ ነጻ ኤውሮጳን ሬድዮ ማርቲን ዘመሓድር “ዓለም ለኻዊ ትካል መዲያ ኣሜሪካ” ዝምልከት እዩ። ሬድዮ መርቲ ብቋንቋ ስፓኒሽ ናብ ኩባ ክፍነው ዝጸንሐ ፕሮግራም እዩ።
ኬሪ ሌክ ዝተባህለት ብትራንፕ ብኣማኻርነት ዝተመደበት ሰነቴር ብወገና፡ ሰራሕተኛታት ናይተን በጀተን ዝቋርጽ ትካላት፡ ቀጻሊ ምዕባለ ብዝምልከት ሓበሬታ ንምርካብ “ናይ ኢብመይል መልእኽቶም ይከታተሉ” ኢለን። እተን ሰነቴር ኣብ ካልእ መልእኽተን፡ ዓለም ለኻዊ ትካል መዲያ ኣሜሪካ፡ ብምጥፍፋእ (corruption) ዝተውሕጠ እዩ ከም ዝበላ እውን በቲ ዜና ተሓቢሩ።
ነቶም ኣብ ዕረፍቲ ዝጸንሑ ሰራሕተኛታት ኣብ ዝተዋሀበ ደብዳበ፡ “ክሳብ ሓዲሽ ሓበሬታ ዝወሃብ፡ ደሞዝኩም ክትክፈሉ ኢኹም” ዝብል ትሕዝቶ ይርከቦ። ብምትሕሓዝ ከኣ እቶም ሰራሕተኛታት ብዝኾነ ኣገባብ ብጸጋታት እቲ ዓለም ለኻዊ ትካል መዲያ ከይጥቀሙን ከም ኮምፒተርን ተለፎንን ዝኣመሰሉ መሳርሕታት ንከረክቡ እውን ይእዝዝ።
ድምጺ ኣሜሪካ ካብ 1942 ክሳብ 2025 ን83 ዓመታት ኣገልግሎት ዝሃበት ብ49 ቋንቋታት ፈነወኣ ከተካይድ ዝጸንሐት ትካል መድያ እይ። ካብti 49 ቁንቋታት፡ ናብዚ ከባቢና ዝፍነዋ መደበት ሬድዮ ትግርኛ፡ ኣምሓርኛን ኦሮሞን ይርከበአን። ናይ 2023 ጸብጻብ ከም ዝሕብሮ ዓመታዊ በጀት ድምጺ ኣሜሪካ ልዕሊ 267 ሚልዮን ድላር ኮይኑ፡ ብናይ 2021 ሓበሬታ መሰረት ከኣ ኣስታት 961 ኣባላት ዘለዉዋ ነባር ትካል መዲያ እያ።
ዝሓለፈ ፍጻመ፡ ናይ ህልውን መጻእን ተግባር መወከስን መንቀልን’ዩ። በዚ መሰርት ኣብ ሎሚ ኮይንካ ንዝሓለፈ ብዘይምርሳዕ፡ ንቕድሚት ምእማት ንቡር ኣካይዳ እዩ። ዝሓለፈ ዘይምርሳዕ ክባሃል ከሎ ኣብ ሎሚ ኮይንካ ኣብ ሕሉፍ ተኣሲርካ ምንባር ኣይኮነን። ኣብ ክንድኡ ካብቲ ዝሓለፈ እወንታን ኣሉታን ክትመሃር እሞ፡ ነቲ እወንታ ምስ ህልዊ ኩነታ ኣሰማሚዕካ ንክትወስድ፡ ነቲ ጌጋ ድማ ንዘይምድጋሙ ዘኽእል እዩ። ይሕመቕ ይጸብቕ ከይመመኻ ኣብ ሕሉፍ ጥራይ ተሽኺልካ ምንባር ግና ነቲ ቅድም ዘየዕወተ መንገዲ ከምዘለዎ ምድጋም ስለ ዝኾነ ዝምረጽ ኣካይዳ ኣይኮነን።
ኣብ ክንዲ ንቕድሚት ምእማት ናብ ዘየዕወተካ ኣተሓሳስባ ንድሕሪት ምጥማት ወይ ኣብ ዘለኻዮ ደው ምባል ብውልቂ ኮነ ብእኩብ ዓጋቲ እዩ። ናይ ሕሉፍ እሱር ካብ ምዃን ንምውጻእ፡ ዝግበር ቃልሲ ክሳብ ክንደይ ዘመናዊ ኣተሓሳስባ ምኽታል ዘድልዮ፡ መስርሕ ለውጢ ምዃኑ ኣብ ተመኩሮና ዝረኣናዮን ንሓልፎ ዘለናን እዩ። እዚ ብፍላይ ብደረጃ ፖለቲካዊ ውዳበታትን መንግስታትን ዘጋጥም ክኸውን እንከሎ፡ ኣሉታዊ ሳዕቤኑ ቀሊል ከምዘይኮነ ብተደጋጋሚ ኣብ ተመኩሮ ዝተራእየ እዩ። እቲ ዝያዳ በዳሂ ዝኸውን ከኣ፡ ነቲ ዝሓለፈ ብመንጽር ዝሓለፈሉ ኩነታት ከይመዘንካ፡ ከም’ቲ ዝነበሮ ሓጢጥካ ክድርበ እንከሎ እዩ።
ኤርትራውያን እቲ ነዊሕ ዕድመ ዘለዎ፡ በብመልክዑ ክካየድ ዝጸንሐ ቃልስና፡ ኣብ ሎሚ ኮይንካ ክረአ እንከሎ ብዙሓት ኣይኮነንዶ ክትደግሞም ክትዝክሮም’ውን ዘጣዕሱ ኣሉታታት ከም ዝነበርዎ ዝከሓድ ኣይኮነን። ስለዚ እቲ ሎሚ ክንክተሎ ዝግበኣና፡ ነቲ ዝሓለፈ ዘይምዝካሩ ዘይኮነ፡ ብፍላይ ነቲ ግጉይን ግዜኡ ዝሓለፈን ጐኑ ከይድገም ምጥንቃቕ እዩ። ነቲ ብሰንኪቲ ሕሉፍ ጌጋታት ዝሓደረ ቂምን ህልኽን ንታሪኽ ገዲፍካ፡ ንቕድሚት ምምዕዳው ክሳብ ክንደይ ከቢድ ቃልሲ ዝሓትት ምዃኑ ካብ ኤርትራውያን ንላዕሊ ዝርደኦ የለን። ሓደ ካብቲ ንህግደፍ ሓዲርዎ ዘሎ ናይ “በሓትን ጠላምን ሕማም” ከኣ፡ መንቀሊኡ ኣብ ሕሉፍ ክትጸባጸብ ናይ ምንባር ድርቅና እዩ።
ኣብ ተመኩሮና፡ ኣብ ሕሉፍ ናይ ምንባር ስንክልና ንሓንሳብ ዝድይብ ንሓንሳብ ድማ ዝወርድ ኮይኑ፡ ኣብ ጉዕዞና ፈጺሙ ዘይለቅቕ ዕንቅፋት ኮይኑና’ሎ። ዝሓለፉን ዘለዉን መንግስታት ኢትዮጵያ ካብ ዝግለጽሉ ባህርያት ጉዳይ ኤርትራ ክለዓል እንከሎ ዘርእይዎ፡ ኣብ ሕሉፍ ናይ ምንባር ሕዱር ሕማም እዩ። ብሰንኪ’ዚ እዩ ከኣ፡ ፖለቲካ ኤርትራን ኢትዮጵያን እቲ ሓደ ክለዓል እንከሎ ነቲ ካልእ ከይተንከፎ ዘይሓልፍ። ኣብዚ እዋንዚ ምምሕዳር ኢትዮጵያ፡ ኣብ ሕሉፍ ካብ ምንባር ከም ዘይወጸ ዘርኢ ምልክት ንዕዘብ ኣለና። ንሱ ድማ ነቲ ከምዘይቅየር ናይ መወዳእታ መልክዑ ዝሓዘ፡ ቀደም ንክልቲአን ሃገራት ዘራኽብ ዝነበረ ፋይል ንድሕሪት ክትመልስ ዝግበር ሃቐነኦም ኮይኑ ንረኽቦ። ኤርትራ ሓደ እዋን ብዘይፍትሓዊ መንገዲ፡ ብሰንኪ ዕዉርን ዓምጣርን ህርፋን ንግስነት ኢትዮጵያን ዘይፍትሓዊ ደገፍ መሻርኽቱን፣ ብዘይኣፍልጦን ድሌትን ህዝባ ኣካል ኢትዮጵያ ከም ዝነበረት ዝከሓድ ኣይኮነን።
እንተኾነ ፍትሒ ተቐቢራ ስለ ዘይትነብር፡ “በትሪ ሓቅስ ትቐጥን እምበር ኣይትስበርን” ኢሎም ብፍትሓዊ ኒሕ ተደሪኾም ናብ ቃልሲ ዝወፈሩ ኤርትራውያን፡ ንሃገሮም ናብ ንቡር ቦተኣ መሊሰምዋ። ኩሉ’ቲ ቅድሚኡ ዝነበረ ዝርዝር ቃልስን ዝተኸፍለ መስዋእትን ገዲፍካ፡ ድሕሪ’ቲ ኤርትራ ብመንገዲ ረፈረንዶም ልኡላዊት ምዃና’ውን፡ ሓያሎ ምግንዛብ ዝጐደሎምን ብትምክሕቲ ዝዓወሩን ኢትዮጵያውያን፡ “ኤርትራ ካብ ኣዲኣ ኢትዮጵያ ኣይትፍለይን’ያ” ካብ ዝብል ናብ ሕሉፍ ካብ ምንቅዕራር ዘይወጹ ምንባሮም ርዱእ ኩይኑ፡ ክሳብ ሎሚ ካብቲ ደግሲ ዘይወጹ ምህላዎም ድማ የገርም።
ኣብ ዙርያ ኤርትራዊ ጉዳይና ብግሁድን ብስዉርን ዘመዓድዉ ዝነበሩን ዘለዉን ብዙሓት እዮም። እቲ ወሳኒ ግና እቲ ኣኽሊል ነጻነትን ልኡላውነትን ንክትሰቅል ናይ ደምን ድምጽን ዋጋ ዝኸፈለላ ህዝቢ ኤርትራ እዩ። እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ኣብ ርእሲቲ ወሳኒ ግደ ህዝባ፡ ብሓፈሻ ኩሎም ነቲ ቃልሲ ዝደገፉ ወገናት፡ ብፍላይ ድማ፡ ኣብ ታሪኽ መንግስታት ኢትዮጵያ ናይ ኤርትራ ልኡላውነት ተቐቢሉ ናይ ብዙሕ ዓመታት ናይ ሸንኮለል ታሪኽ ከም ዝክዕጾ ንዝገበረ ኢህወገድ ኣፍልጦ ምሃብ ግቡእ’ዩ።
ኢህወደግ ነቲ ታሪኻዊ ስጉምቲ ብምውሳዱ ዝተጠቕመ፡ እቲ ዋጋ ቃልሱ ዝረኸበ ህዝቢ ኤርትራ ጥራይ ዘይኮነ፡ ህዝቢ ኢትዮጵያ’ውን ንድሕሪት እናተመለሰ ዘህልቖ ዝነበረ ህይወትን ዘብርሶ ዝነበረ ንብረትን ከድሕን ክኢሉ እዩ። ነፍስሄር ቀዳማይ ሚንሲተር መለስ ዜናዊ፡ ነቶም ግድን ኣብ ሕሉፍ እንተዘይነበርና ኢሎም ዘዕረምርሙ ዝነበሩ ኢትዮጵያዊ ወገናት ኣብ ሓደ መድረኽ፡ “ኤርትራ ከምልስ ክዋጋእ ዝደሊ እንተልዩ ጻዕዳ ይጽናሕካ፣ መንግድኻ ጨርቂ ይግበረልካ ኢና እንብሎ፡ ንሕና ግና ምረት ውግእ ስለ እንፈልጥ ኣይንቕጽሎን ኢና” ዝበሎ፡ ሰማዒ እንተዝረክብ፡ ኣብ ሕሉፍ ካብ ምንባር ዘናግፍን ንቕድሚት ዘማዓዱን መልእኽቲ እዩ ነይሩ። እንተኾነ ከምቲ “ኮር ተገልበጥ” ዝበሃል፡ ኤርትራ ቅድሚ ኢትዮጵያ ከም ውጽኢት መግዛእቲ ሃገራዊ መልክዕ ዝሓዘት ምዃና ዘንጊዖም፡ ነቲ ቀደም “ዶብ ኢትዮጵያ ቀይሕ ባሕሪ እዩ” ዝበሃል ዝነበረ ናይ ቅድመ-ታሪኽ መዝሙር ዘኳማስዑ ሎሚ’ውን ይስምዑ ምህላዎም የተዓዛዝብ።
ሎሚ ብብዙሓት ብድሌትን ህርፋንን ጥራይ ዝድፍኡ ኢትዮጵያውያን፣ ብደረጃ መንግስቲ ከይተረፈ፡ ንልኡላውነት ዝወሃብ ክብርን ኣህጉራዊ ሕግታትን ኣብ ግምት ዘየእቱ፡ “ስለ ዘድልየና ክንወስዶ ኢና” ዝብልዎ ዘለዉ ኣጓጣጥ ክሳብ ክንደይ ኣብ ሕሉፍ ተሸኺሎም ከምዘለዉ ዘርኢ እዩ። ኤርትራን ኢትዮጵያን እዚ ሎሚ ሒዘነኦ ዘለዋ ቅርጺ ዘትሓዘን ቻርተራት ኣፍሪቃን ሕቡራት ሃገራትን ጓሲኻ፡ ኣብዚ ቀረባ ግዜ ኣብ ኣልጀርስ ዝተዳነኻሉ ኣህጉራዊ ውዕላት ረሲዕካ፡ “ሓይሊ እንከሎ ሕጊ እንታይ ይዓብስ” ብዝመስል ትምክሕቲ፡ “ብዝኾነ መልክዕ ኣካል ማሕበረሰብ ቀይሕ ባሕሪ ክንከውን ኢና” ምባልሲ ምስ ምንታይኮን ክቑጸር እዩ።
ክከኣል ድዩ ኣይከኣልን ካልእ ኮይኑ፡ ምስ ጉጅለ ህግደፍ ብምፍኽኻርን ምትህልላኽን፡ ልኡላውነት ኤርትራ ደንዲንካ፡ ብሓይሊ ተመኪሕካ ዶብ ክትጥሕስ ምፍታን፡ ሳዕቤኑ ንኢትዮጵያ’ውን ዘየናሕስየላ ምዃኑ ዘስተውዓሉ ኣይመስሉን። ኢትዮጵያ ኣብዚ እዋንዚ፡ ብዘይካቲ ኣብ ውሽጣ ከም ቃንጥሻ ዝራባሕ ዘሎ ውግኣት፡ ብዛዕባቲ ብሶማሊያ፡ ኬንያ፡ ደቡብ ሱዳንን ሰሜን ሱዳንን እናተቖርመመ ዝውሰድ መሬታ ክለዓል እንከሎ፡ “ልኡላዊ መሬተይ ናብ ዝኸደኒ የብሉን ክምለስ’ዩ” ክትብል እያ እትስማዕ። እዚ እዩ እምበኣር ልኡላውነትካ ክድፈር እንከሎ ከምዘይትቕበሎ፡ ኣንጻር ናይ ካለኦት ልኡላውነት ምትንሳእ’ውን ዘይቅቡልን ዋጋ ዘኽፍልን ምዃኑ ካብ ዘይምግንዛብ ዝነቅል’ዩ ዘብሎ።
ኤርትራ ምድራዊ፡ ማያውን ሰማያውን ልኡላውነት ዘለዋ ሃገር እያ። ስለዚ ኢትዮጵያውያን ኣይኮነንዶ ክንዲ ወደባን ገማግም ባሕራን ዝኣክል ምምንዛዕሲ፡ ስድሪ ካብ መሬታ ምትንካፍ’ውን ወራር ምዃኑ ተረዲኦም ሕጂ’ውን ናብ ቀልቦም ክምለሱ ይግበኦም።
