http://ascenteq.com/project/epdp

ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ

ኤርትራ ናይ ህዝባ እያ፡ ህዝባ ድማ ናታ እዩ። ኣብ መንጎ ኤርትራን ህዝባን ዘሎ ዝምድና ካብቲ ንቡር ኣብ መንጎ ሃገርን ህዝብን ዝህሉ ዝምድና ዝያዳ ጥቡቕን ዝተፈልየን እዩ። ምኽንያቱ ኤርትራ ንህዝባ ከም ማና ዝተዋህበት ዘይኮነት፡ ድሕሪ መሪር ቃልስን ክቡር ናይ ደምን ድምጽን ዋጋን ዝተዋሕሰት ህዝባ ከም ብሌን ዓይኑ ዝሕልዋ ስለ ዝኾነት።

ኣብ መንጎ ሃገርን ህዝብን ዘሎ ዝምድና ዘይጭበጥ ሓሳባዊ ዘይኮነ፡ ብሓያሎ ግብራዊ መዕቀንን ረብሓታትን ዝግለጽ  እዩ። ብመንጽር’ዚ “ኤርትራ ንህዝባ እንታይ ገይራትሉ ህዝባኸ እንታይ ገይሩላ?” ዝብል ሕቶ ክለዓል ንቡር ይኸውን። ኤርትራውያን ኣብ ሃገሮም ምንባር ሓርቢትዎም ኣብ ዘለዉሉ እዋን ንሃገሮም  “ብመንጽርቲ ንኽብራ ዝኸፍለናዮ ዋጋ እንታይ ጌራትልና?” ኢሎም ክሓቱ ንቡርን እትጽበዮን እዩ። ኤርትራው እውን ብውገና “ሰለምንታይ ደኣ እቲ ንናጽነትን ልኡላውነትን ዝኸፈልኩምዎ ዋጋ ንሓርነት ህዝቢ  ዘየብቃዕኩምዎ?” ዝብል ሕቶ ከም ዝህልዋ ኣብ ግምት ዘይኣቱ ኣይኮነን።

ኤርትራ ነቲ ደቃ ምእንተኣ ዝኸፈልዎ ዋጋ ስለ ዘይትዝንገዖ፡ ከምቲ ዝተጸበይዋ ከምዘይኮነትሎም እትኽሕዶ ኣይኮነን። በቲ ካልእ ወገን ከኣ ኤርትራ ከምዚ ዘላቶ ዝኾነት፡ ብደቃ ስለ ዝጨከነት ዘይኮነስ ኣብ ኢድ ጸቢብ ዓመጸኛ ጉጅለ ስለ ዝወደቐት እሞ፡ ከምቲ “ዝሰኣነት ኣደስ ካብ እምኒ ትጸንዕ” ዝበሃል  ስለ ዝኾና ምዃኑ  ደቃ ክርድኡላ ይግበኦም ። ውዕለት ደቃ ናይ ዘይምኽፋላ ጠንቂ እቲ ንታሪኽ ጠማዚዙ “ኣነ በይነይ ሰለ ዘምጻእኩዋ” ብዝብል ጥልመትን ሸፈጥን፡ “ብጸጋታታ ዝጥቀምን ብስማ ዝሕበንን እውን በይነይ እየ” ዝብል ጉጅለ ህግደፍ ምዃኑ ክርድኡን “ኤርትራኮ ናይ ህዝባ እያ” ኣብ ትሕቲ ዝብል መሪሕ ሓቛፊ  ጽላል ክቃለስዎን ከም ዝግበኦምን ኤርትራ እትዝንገዖ ኣይኮነትን።

ንኤርትራ ካብ ምንጋጋ መግዛእቲ ኣውጺኡ፡ ኣኽሊል ናጽነትን ልኡላውነትን ዝደፈኣላ መላእ ህዝቢ ኤርትራ እምበር ናይ ውሱናት ሰብ ፍሉይ ረብሓ ጉጅለ ኣይኮነን። ግደ ውድባት፡ ግንባራት፡ ማሕበራትን ባእታታትን ድሕሪኡ እዩ ዝስራዕ እምበር፡ ኣበርክቶ ሓደ ግንባር ቅድሚ ግደ ህዝቢ ምስራዕ፡ ግጉይን ንታሪኻዊ ክውንነት ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ዘይገልጽ ኣቀማምጣ እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ንሃገሩ ተዋዳዳሪ ዘየብሉ ዋጋ ዝኸፈለላ ኣብ ጥራይ ጐልጐል ክጽወዓላን ክፍክረላን  ዘይኮነ፡ ኩለ-መዳያዊ ክብሩ ክዕቅበላ፡ ብዜግነቱ  ክነብረላን ክርበሓላን እዩ። ኤርትራዊ ነዚ ዝበሃጎን ዝተቓለሰሉን ሓበን፡ ከተማለኣሉን ግና ኣብ ርእሲቲ ናጽነታን ልኡላውነታን፡ ሓርነት ዝሰፈና ናይ ምግባራ  ሓላፍነት’ውን ኣለዎ። ምኽንያቱ  ብሓርነት ዘይተሰነየ ናጽናትን ልኡላውነትን ምሉእ ባህጊ ሓርነት ህዝቢ ከማላእ ስለ ዘይክእል።

ህዝቢ ኤርትራ ከምቲ ናጽነቱ ብዘይዋጋ ዘይረኸባ፡ ንሓርነት ዝኽፈል ዋጋ ከም ዘለዎ እውን፡ ኣብቲ ቀዳማይ ምዕራፍ ቃልሱ ኮይኑ ከይተረፈ ዝተረደኦ እዩ ነይሩ። ኣብቲ ሽዑ እዋን ኣብ ርእሲቲ ዝካየድ ዝነበረ መሳርሒ ሓርነት ዝኾና ትካላትን ህዝባዊ ማሕበራትን ምውዳብ፡ “ኣሰይ ከጥዕመሎም ዕጥቂ ሰውራ፡ ሓርነት ከልብስዋ ንኤርትራ” ዝዝመር ዝነበረ ከኣ ብዘይምኽንያት ኣይነበረን። ከምቲ “ሓረድዋ ሞተት፡ ነጸይዋ ሞተት” ዝበሃል፡ ጭቆና ብጓና ኮነ ብወዲ ሃገር ምረቱ ሓደ እዩ። እቲ ንምውጋዱ ዝኽፈል ዋጋ እውን  ኣገባቡን መድረኹን ደኣ ይፈላለ ይኸውን እምበር፡ እቲ ንሓርነትን ንመሰረታዊ መሰላትን ዝኽፈል ዋጋ፣ ካብቲ ኣንጻር መግዛእቲ ዝኽፈል ዋጋ እንተዘይልዒሉ ዝትሕት ኣይኮነን። ካብዚ ሓሊፉ እንኳዕ ደኣ “ቋንቋና ዝዛረብ ወዲ ላምና ኮነ  እምበር፡ ድላዩ ይግበር” ኢልካ ነቲ ንሓርነት ክግበር ዝግበኦ ውሁድ ቃልሲ ሸለል ምባሉ፡ ነቲ ህዝቢ ኤርትራ ዝልለየሉ ተመኩሮ ቃልሲ፡ ጽንዓትን ተወፋይነትን ዝምጥን ኣይኮነን።

እቲ ዝመረረ ወጽዓ ብዘይተጸበኻዮ ኣካልን ኣገባብን ዝፍጸም፡  እሞ ኣብ ስደት እውን ከይተረፈ እናሰዓበ ዘሳቕየካ፡ “ናተይ እዩ” ብእትብሎ ጉጅለ ወዲ ሃገር  ክኸውን እንከሎ ምዃ ህዝቢ ኤርትራ ኣብኡ ይነብር ስለ ዘሎ ኣጸቢቑ ዝርደኦ እዩ። እቲ ህዝባዊ ሓርነት ንምርግጋጽ ክግበር ዝግበኦ ቃልሲ ኣብ ሕልና ኩሉ ኤርትራዊ እንተላይ ኣብቶም ናብ ግዝያዊ ረብሓ ኣዳልዮም፡ “ደገፍቲ ጉጅለ ጸረ ሓርነት ኢና” ዝብሉ ኤርትራዊ ወገናት ከም ዝህሉ ርዱእ እዩ። እቲ ፍልልይ ዝመጽእ በቲ ዝስመዓካ ውሽጣዊ ሓቦ ተተባቢዕካ፡ ጉልባብካ ቀሊዕካ ኣብ ምቅላሱን ብግዝያዊ ረብሓን ዘይትግበር መብጸዓታትን ተጠቢርካን ርዒድካን ምስ ወጻዒኻ ምምስሳል እዩ። ካብ ከምዚ ዝኣመሰለ ሓርነትካ ኣሕሊፍካ ምሃብ ንምውጻእ እዩ ከኣ “ኤርትራኮ ናይ ህዝባ እያ” ዝብል ሓቦ ብዓውታ ምቅላሕን ንግብራውነቱ ተቢዕካ ምቅላስን መሰረታዊ ተደላይነት ዝህልዎ።

እዚ መልእኽቲ ሕራነ መላእ ህዝቢ ኤርትራ ክኸውን ዝግበኦ፡ ክንድቲ ዝድለ ናብቶም “ኤርትራ ናይ ግንባርና እያ” ኢሎም ዝንየቱ ውሑዳት በጺሑ ናብ ነገራዊ ቀያሪ ዓቕሚ ከም ዝብርኽ ምኽኣሉ ግዜ ዘይህብ ናይ ኩልና ኤርትራውያን ሓላፍነት እዩ። ስለዚ እዩ ከኣ ነቲ “ኤርትራኮ ናይ መላእ ህዝባ እያ” ዝብል ኒሕን ሓቦን ዝምጥን ስሙር ናይ ለውጢ ዓቕሚ ፈጢርካ  ሓርነት ንምውሓስ ንቕድሚት ምስጓም ናይ ግድን ኮይኑ ቀሪቡ ዘሎ።

ኢትዮጵያውያን ፖለቲከኛታት ብፍላይ ድማ  እቶም ስልጣን ዝሕዙ፡ ብዛዕባ ጉዳዮም ክዛረቡ እንከለዉ ኤርትራን ፖለቲከኣን ክጠቕሱ ዝተለመደ እዩ። ኤርትራውያን እውን ምረት መግዛእትን ኣንጻሩ ዝተኻየደ መሪርን ነዊሕን ቃልስን ዝተኸፍሎ ክቡር ዋጋን ክትርኹ እንከለዉ ፖለቲካ  ኢትዮጵያ ይጠቕሱ እዮም። ብኣንጻሩ ኢትዮጵያውያን ፖለቲከኛታት መንግስታቶም ከይተረፈ፡ ጉዳይ ኤርትራ ዘልዕሉ  ጌና ዘይተዓጽወ ፋይል ከም ዘለዎም ብምምሳል ልኡላውነታ ንድሕሪት ንምምላስ ዘለዎም ህርፋን ንምንጽብራቕ ዓሊሞም እዮም። 

ኣብ ታሪኽ ኤርትራን ኢትዮጵያን ስርዓታት ሃጸይ ሃይለስላሴን ደርግን፡ ኣንጻር  ነጻነት ኤርትራ ኩሉ ኣብ ግዜኦም ዝነበረ ዓቕምታት ኣሰሊፎም ብሓያላት ደገፍቶም እናተገሓዙ ተዋጊኦም። እንተኾነ ሕቶ ህዝቢ ኤርትራ ታሪኻዊ መሰረቱ ዝደልደለን ፍትሓውን ስለ ዝነበረ፡ ኣብ ኩሉ መዳያት ተሳዒሮም። መንግስቲ ኢህወደግ ዝመስረቱ ፖለቲካዊ ሓይልታት ብሓፈሻ፡ ብፍላይ ድማ ህወሓት፡ ቅድሚ ውድቀት ደርጊ ፍትሓዊ ሕቶ ናጽነት ኤርትራ ተቐቢሎም እዮም። ደሓር እውን ናጽነት ኤርትራ ተረጋጊጹ ልኡላውነታ ብመስርሕ ሪፈረንዶም ክጸንዕን ክድልድልን ከም ዝግበኦ ኣሚኖም ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ትግባረኡ ድማ ከም ዝተሓባበሩ ዝርሳዕ ኣይኮነን። እዚ ኣፍልጠኦምን ኣበርክተኦምን ከምቲ ገለ ወገናት ዝሓስብዎ፡ ንኤርትራ ዝተለገሰ ፍሉይ ግነዖት ዘይኮነ፡ ንክልቲኡ ህዝብታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ናብ ሓድሽ ናይ ሰላም፡ ሰናይ ጉርበትናን ናይ ሓባር ዕቤትን ምዕራፍ ዝወስድ ንሱ ጥራይ ስለ ዝነበረ እዩ።

በቲ ካልእ ወገን ተሳዒሮም እንተዘይኮይኖም፡ ልኡላውነት ኤርትራ ዘይተዋሕጠሎም ኣብ ናይ ታሪኽ “ነበረያ ነበረ ዝነብሩ” ኢትዮጵያዊ ሓይልታት ከም ዝነበሩን ከምዘለዉን ዝዝከር እዩ። ብመንጽርቲ ዝተሓልፈ መሪርን ነዊሕን ቃልስን ምትህልላኽን ከምዚኣቶም ዝኣመሰሉ ስዕረቶም ዘይቅበሉ ኣካላት ከጋጥሙ እምብዛ ዘገርም ኣይኮነን። ኩሉ ሕጋዊ፡ ዲፕሎማስያውን ፖለቲካውን መስርሕ ሓሊፉ ንድሕሪት ከምዘይምለስ ዝተረጋገጸ ልኡላውነት ኤርትራ“ንድሕሪት ተመሊስካ ዝተዓጽወ ማዕጾ ምኩሕኳሕ”  ናይ ጥዕና ኣይነበረን ሎሚ’ውን ኣይኮነን።

ሓደ ጉዳይ ስለ ዝግበኣካ እምበር፡ ስለ ዘድለየካ ክትውንኖ ኣይከኣልን’ዩ። እቲ ብመንግስቲ ኢትዮጵያ ከይተረፈ ተደጋጊሙ ዝስማዕ፡ “ኢትዮጵያ ወደብ ስለ ዘድልያ ገማግም ቀይሕ ባሕሪ ኤርትራ ክትውንን ይግበኣ” ዝብል ብሂል  ብመንጽርዚ እዩ ዝረአ። “ውሑድ ህዝቢ ዘለዋ ሃገር ኣፍደገ ባሕሪ ወኒና ወደብ ክህልዋ እንከሎ፡ ከመይ ኢላ እያ ልዕሊ ሚእቲ ሚልዮን ህዝቢ ዘለዋ ኢትዮጵያ ወደብ ኣልቦ ትኸውን?” ዝብል  ምስ ጀኦግራፊያዊ ኣቀማምጣ ሃገራት ዝጻባእን  ኣብ ስነ መጎት ዘይተመርኮሰን ስምዒት እውን ይንጸባረቕ እዩ። እቲ ዘገርም ከኣ ሰጥ-ለበጥ ኢሎም፡ ዝተሓትዎ ታሪፍ እናማልኡ ትሕቲ ሓደ ሚልዮን ህዝቢ ናይ ዘለዋ ጅቡቲ ወደብ እናተጠቐሙ ዘቕርብዎ ዘለዉ ነብረያ ነበረ ምዃኑ እዩ።  

ብሕጋውን ዲፕሎማስያውን ኮነ ፖለቲካዊ መለክዒ ዘይምልከተካ ክትረክብ ምፍታን ናብ ትርጉም ሓይልን ምትፍናንን ካብ ምውሳድ ሓሊፉ ካልእ ክኸውን ኣይክእልን። ብግብሪ ሓሓሊፉ ብኢትዮጵያውያን ላዕለዎት ሓለፍቲ ንሰምዖን ንርእዮን ዘለና ምጉብዕባዕ’ውን ካብዚ ዝተፈልየ ኣይኮነን። ናይዚ ኣተሓሳስባ ኣንፈት ብመሰረቱ ግጉይን ዓመጸኛን ኮይኑ፡ ኣብ ዝሓለፈ ጉዕዞ ኤርትራን ኢትዮጵያን ተፈቲኑስ ብዓወት ህዝቢ ኤርትራ ዝተደምደመ እዩ። በቲ ዘየዐወተካ መንገዲ ክትቅጽል ምድላይ ከኣ ካልእ ስዕረት ዝዕድም እዩ።

ጉዳይ ኣፍደገ ባሕሪ ክለዓል እንከሎ፡ ጐሊሖም ከብ ዝጥቀሱ ናይ ወደብ ተጠቃምነት ሕቶ እዩ። እዚ ብዝያዳ ንኣፍደገ ባሕሪ ዘየብለን (landlocked) ሃገራት ዘገድስ እዩ። ኣብዚ እዋን’ዚ ብደረጃ ዓለም 44 ሃገራት ኣፍደገ ባሕሪ የብለንን። ካብዚኣተን እተን 16 ካብ ኣፍሪቃ እየን። ካብተን 44 ሃገራት ብስፍሓት መሬት ዝዓበየት ካዛኪስታን ክትከውን እንከላ፡ ዝነኣሰት ድማ እታ ብከተማ ሮም ዝተኸበት ቫቲካን እያ። ኢትዮጵያ ድማ ብብዝሒ ህዝቢ ቅድሚት ትስራዕ።

ጸገም ኢትዮጵያ ከምቲ ናይ ካለኦት ኣፍደገ ባሕሪ ዘየብለን ሃገራት ኣቀማምጣኣ ተቐቢላ ብስምምዕ  እምበር፡ ብሃተምተም ዝፍታሕ ኣይኮነን። እዚ ዛዕባዚ ብዓለም ደረጃ መፍትሒ ዝተቐመጠሉ እዩ። እቲ መፍትሒ ዝተፈላለየ መልክዕ ዝሕዝን  ወደብ እትውንን ኣገልግሎት ወደብ እትደልን ሃገራት ሓቢረን  ዝጥቀማሉ መንገዲ ምፍጣር እዩ። ናይታ ዋና ወደብ ዝኾነት ሃገር ፈቓደኛ ምዃን ከኣ ዘይስገር ቀይሕ መስመር እዩ። ከምዚ ዝኣምሰለ ስምምዕ እቶም መንግስታት እንተዘይዓንቂፈምዎ፡  ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን’ውን ዘይስረሓሉ ምኽንያት የለን። ነዚ ተሓሲምካ “ግድን ካብ ዝርዝር ኣፍደገ-ባሕሪ ዘየብለን ሃገራት እንተዘይወጻእኩ” ምባል ግና፡ ኪኖ ልኡላውነት ሃገር ምግሃስ ካልእ ትርጉም ዝወሃቦ ኣይኮነን። ኣብ ተመኩሮ ኢትዮጵያ መንግስታት ብውሽጣዊ ጸገም ሓድነቶም ሰንከልክል ኢሉ ክጭነቑ እንከለዉ ብጉልባብ “ሓድነት”  ጉዳይ ቀይሕ ባሕሪ ኤርትራ ከም መተኣኻከቢ ክጥቀምሉ ዝፍትኑ ምዃኖም ዘተሓሳስብ እዩ።

ልኡላውነት ኤርትራ ንድሕሪት ከም ዘይምለስ ኣብ ድልዱል ቦታ ተሰሪቱ እዩ።  እንተኾነ ተደጋጊሙ ኣጀንዳ ክኸውን እንከሎ፡ ኣጽቂጥካ ምዕዛብ፡ ነቲ ወስታታት ከም ምቕባል ንከይውሰድ ኣድላይነቱ እናረኣኻ ምልዓሉን ምትራሩን ኣገዳሲ እዩ። ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ (ፖሓኤ) ካብ ዝተመስረተሎም ኣዕኑድ ሓደ “ምዕቃብ ሓድነት ህዝብን ልዑላውነት መሬትን ባሕርን ሰማይን ኤርትራ” ዝብል ክኸውን ዝወሰነሉ ምኽንያት ነቲ ኩነታት ኣብ ግምት ብምእታው እዩ። እቶም “ስለምንታይ እዋናዊ ኣብ ዘይኮነ፡ ኣጀንዳ ልኡላውነት ንሃልኽ ኣለና?”  ዝብሉ ወገናት ከኣ ነቲ  ኩነታት ብመጽርዚ ክርድእዎ ይግበኦም በሃልቲ ኢና።

ኣብዚ ኣከይተጠቕሰ ዘይሕለፍ፡ እቲ ሓጥያት ንዘይቀበጹ ፖለቲከኛታትን መንግስትን ኢትዮጵያ ጥራይ ዝድርበይውን ኣይኮነን። ብወገን ኤርትራውያንከ ክሳብ ክንደይ ኢና ንከምዚ ዝኣመሰሉ ህሩፋት ዘተባብዕ ርኢቶታት ካብ ማሃብ ንጥቀቕ ዝብል ምርኣዩ ኣገዳሲ’ዩ። እቲ ንልኡላውነትና ዝጻባእ  ሕቱኽቱኽ  ገለ ኤርትራውያን ገዲፍካ፡ ውልቀ-መላኺ ኢሳያስ ኣፈወርቂ፡ ኣብ ኣዳራሻት ኢትዮጵያ ከይሓፈረ፡ ኤርትራውያን ንናጽነቶም ዝኸፈልዎ ታሪኽ ዘይርሰዖ መስዋእቲ ብምንዓቕ፡ ካብ ህዝቢ ኤርትራ ዝሰኣኖ ተቐባልነትን ናእዳን ካብ ኢትዮጵያውያን ንምርካ ተጠሊዑ፡ ንመራሒ ኢትዮጵያ “ድሕሪ ሕጂ ንስኻ ኢኻ ትመርሓና ወኪለካ ኣለኹ፡ ኣነ ድማ ምሳኻ ኣለኹ” ዝበሎ ዋጋ ዘኽፍል ምዃኑ ኣይንረስዕ። ታሪኽ ብምቕይናን “ድሕሪ ሕጂ ህዝቢ ኤርትራን ኢትዮጵያን ክልተ ህዝቢብታት እዮም ዝብል ነቲ ሓቂ ዘይፈልጥ እዩ”፡ ዝበሎኸ ክሳብ ክንደይ ንጸረ ልኡላውነት ኤርትራ ከም ዘተባብዕ ንስሕቶ ኣይመስለናን።

ስለዚ በቲ ሓደ ወገን ነቲ ተደጋጊሙ ብኢትዮጵያውያን ዝረአ ዘሎ ሃቐነ ኣንጻር ልኡላውነትና ብትሪ እናተቓወምና፡ በቲ ካልእ ወገን ከኣ ብፍላጥ ይኹን ብግርህነት ንዓኣቶም ዘዕንግል ግጉይ ኣካይዳ  ኤርትራውያን ‘ውን ክንቃለሶ ኣብ ቅድሜና ዘሎ ዕማም እዩ።

ህዝቢ ኤርትራ ዝሓለፎ ነዊሕ ጉዕዞን ሎሚ ዝርከበሉ ዘሎ ሃለዋትን ባዕሉ ዝተዋሰኣሉ ስለ ዝኾነ፡ ብኻልእ ኣካል ዝንገሮ ኣይኮነን። እቲ ዝሓለፎ መስርሕ በበይኑ መልከዓትን ትሕዝቶን ዝነበሮ ስለ ዝኾነ፡ ብሓደ ቃል “ከምዚ ነይሩ” ኢልካ ክትገልጾ የጸግም። “ህይወት ቅድሚ ናጽነትን ድሕሪ ናጽነትን” ምባሉ ከኣ ሓደ ካብቲ ልሙድ ኣገላልጻ ናይ ዝነበረን ዘሎን ኩነታት ኤርትራ እዩ።

ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ቃልሲ ንናጽነት ዘርኣዮ፡ ተወፋይነት፡ ጽንዓትን ኣይንብርከኽን በሃልነትን ብፈተውቱ ጥራይ ዘይኮነ፡ ብጸላእቱ ከይተረፈ ዝተመስከረሉ እዩ። ብዙሓት ናይ ታሪኽ ይኹን ናይ ፖለቲካ ዓውዲ ተመራመርቲ ከኣ “ውሑድ ክነሱ፡ ኣንጻር ብዙሓት ገጢሙ፡ ብዝተሓተ ደረጃ ዕጥቂ ዝተዓወተ ህዝቢ” ኢሎም ንመስተንክራዊ ኣበርክቶኡ መስኪረምሉ እዮም። ህዝብና ነዚ መስተንክር ክሰርሕ እንከሎ፡ “ከምዝን ክንድዝን ነይሩ” ኢልካ ዓይነቱን ብዝሑን ምጽብጻቡ ዘጸገም ክቡር ናይ ህይወትን ንዋትን ዋጋ ከፊሉ እዩ። ኩሉ መሰረታዊ መሰላቱ እውን ተገፊፉ። ነዚ ኩሉ ጸገማት ተጻዊሩ ተስፋ ከይቆረጸ ነቲ ዋጋ ናይ ምኽፋሉ ምስጢር ከኣ፡ ዝርኣዮ ብርሃን ናጽነትን ሓርነትን ስለ ዝነበሮ እዩ።

ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ተሓቚኑ ምስ ጸዓየ፡ ናጽነት ኤርትራ ወሊዱ። ህዝቢ ኤርትራ  ኣብ ዑናታት መግዛእቲ ክድኮን ዝተቓለሰሉ ሰላም፡ ዕቤትን ዲሞክራሲን ግና ኣይተረጋገጸን። ህዝብና ኣብ ጽባሕ  ናጽነት እዩ፡ እቲ ዝተሓተ ከም ናጻ ዜጋ እግርኻ መሊእካ ናይ ምስጓምን፡ ኣፍካ መሊእካ ሓሳብካ ናይ ምግላጽን መሰል’ኳ  ዝተነፍገ። ብኣንጻሩ ናይ 2ይ ዜጋ ዝመስል ኣስማትን ደረጃን እናተዋህቦ ርእሱ ከድንን ተገዲዱ። ኣብቲ እዋንቲ’ዩ ከኣ “ትርጉም መግዛእትን ናጽነትን ደኣ እንታይ እዩ ፍልልዩ? ዝብል ንደገ ዘይወጽእ ድምጺ ሕቶ ዘቃለሐ። መልሱ ድማ ብዓውታ ደኣ ናብቲ ጉጅለ ኣየብጻሕ እምበር፡ “ገዛኢ ተቐይሩ፡ ተግባራት መግዛእቲ ግና ኣብ ቦታኡ እዩ ዘሎ” ብዝብል ዝቕለስ፡ “ግዜ ደርጊ ይሕሸና፡  ድርጊ ብኣካል ወጺኡ ባህርያቱ ግና ኣሎ ጋና” ዝብል ከም ዝነበረ ዝዝከር እዩ።

ድሕሪ ናጽነት፡ ህዝቢ ኤርትራ ብናቱ መስዋእትነት ዘረጋገጾ ዓወት ተጠሊሙ፡ በቲ ጉጅለ ብኣዝዩ ከቢድ ምረትን ክብደትን ኣብ ዳግማይ ወጽዓ ክኣቱ እዩ ዝብል፡ ናይ ዝኾነ ኣካል ትጽቢት ኣይነበረን። ብግብሪ ግና ምእማኑ ብዘጸግም ተራእዩ። እቲ ቅድሚ ናጽነት ኣንጻር መግዛእቲ ዝስማዕ ዝነበረ ናይ “ኣይንብርከኽን” ድምጹ ግና፡ “ህዝቢ ኤርትራ ደኣ ካብ መዓስ እዩ ክሳብ ክንድዚ ወጽዓ ዝስከም እንግደዓ ኣጥሩ” ክሳብ ዝበሃል ክቱር ስቕታ ኣርእዩ። ብሰንክ’ቲ ስቓታኡ ድማ ብብዝሑ ኮነ ብዓይነቱ ምጽብጻቡ ዘጸግም ዘይተጸበዮ ዋጋ ከፊሉን ይኸፍል ኣሎን።

እቲ ስቕታ ኣብቲ መጀመርያ፡ ናይቲ ሕድሩ ዝጠለመ ኣካል ምፍርራሕን ዘይትግበር መብጸዓታትን ተወሲኽዎ፡ ምኽንያታዊ ኣምሲሎም ዝገልጽዎ ኣካላት ነይሮም። እቲ በደል እንዳኸበደ፡ እቲ ግዜ እንዳነወሐን ህግደፍ ከኣ ከም ዝጠለመ ብተግባር እናርኣየን ምስ መጸ ግና፡ እቲ ክቱር ስቕታ ህዝቢ ምኽንያታዊ ዘይምንባሩ በሪሁ።  ኣንጻር’ቲ ናይ ሓፋሽ ህዝቢ ስቕታን ኩራን “ጽቡቕ ኣለና፡ ካብዚ ዝዓቢ ናጻነት እንታይ ኣሎ? ዝብል ጠባሪ ድምጺ ዘስምዑ፡ ቅድሚ ጠቕሚ ህዝቢ ረብሓኦም ዘቐድሙ ኣዝዮም ውሑዳት ኣካላት ምስተኸሰቱ ከኣ እቲ ዘይምኽኑይ ስቕታ ሓፋሽ፡ “ህዝቢ ኤርትራ ደኣ እንታይ እዩ ዓዚምዎ” ኢሎም ዝሓቱ ወገናት በርኪቶም።

እቲ ኣብ ሃገርና ብዘይዝኾነ ህዝባዊ ኮነ ሕጋዊ ቅቡልነት፡ ብኢደወነኑ ዝገዝእ ዘሎ ጉጅለ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ዘውረዶን ዘውርዶ ዘሎን ወጽዓ፡ ኣደዳ ጥሜት፡ ሕማም፡ ድኽነት፡ መሰላት ምሕራምን ተደፊእካ ሃጽ ኢልካ  ናብ ስደት ብምምራሕን ጥራይ ዝግለጽ ኣይነበረን። ንህዝብና ኣብ ብዙሓት ዘይምልከትዎ ውግኣት ብምጥባስ እውን ካብቲ ኣብ ግዜ ቃልሲ ንናጽነት ዝኸፈሎ ዋጋ ናብ ዝተዓጻጸፈ፡ ኩሉ ናይ ውግእ ሳዕቤናት ከእትዎ ጸኒሑ።

ህዝቢ ኤርትራ ሎሚ’ውን ብሰንኪቶም ትዕቢትን ብደዐን ህግደፍ ዝወለዶም ውግኣት ዝሓደሮ ቁስሊ ከየሓወየን ኣብኡ ናይ ዝጠፍኡ ደቁ መርድእ እናተጸበየን ጌና ካብ ናይ ዘይምልከቶ ውግእ ደበና ኣይወጸን። እቲ ጉጅለ ውግእ ትግራይ ብምኽታም ውዕል ፕሪቶርያ ደው ምስ በለ፡ “ተኾሊፍና” ብዝብል ዘሕፍር ኣገላልጻ ህርፋኑ ስለ ዘየርወየ ከንባሁቕ ጸኒሑ። ሎሚ ድማ ኢስያስ ኣፈወርቂ ደሃይ ውግእን ዘይምርግጋእን ድምጺ ናብ ዝስመዖ ኩርነዓት መገሻታት የጽዕቕ ኣሎ። ዕላምኡ ከኣ ብውግእ ንዝደላለዩ መንግስታት ክዓርቕ ዘይኮነ፡ ጸግዒ ሒዙ  ከሳውር  ምዃኑ ርዱእ እዩ።

ጉጅለ ህግደፍ፡ ኣብቲ “ጉዳይ ኢትዮጵያ ጉዳይና እምበር ስቕ ኢልና ንዕዘቦ ኣይኮነን” እናበለ ዝኣተዎ ውግእ ትግራይ፡ ብዝተፈላለዩ ገበናት ተሓታቲ ምዃኑ ዝተፈላለዩ ናይ ርሑቕን ቀረባን ወገናት ክኸስዎ ጸኒሖም እዮም። ጠቕላሊ ኣዛዚ ስታፍ ሰራዊት ኢትዮጵያ ፊልድ ማርሻል ብርሃኑ ጁላ’ውን  ልኡላዊ መድያ ምስ  ዝበሃል ዩቱብ ኣብ ዘካየዶ ቃለ መጠይቕ፡ “ሰራዊት ኤርትራ ኣብ ትግራይ ናይ ፋብሪካታት መሳርሒ ፈቲሑ ወሲዱ እዩ። ሰባት እውን ቀቲሉ።  እቲ ተግባር ቅድም ናይቲ ኣብ ቅድሚት ዝስለፍ ሰራዊት ስምዒታዊ ስጉምቲ ይመስለና ነይሩ። ደሓር ግና ኢድ ላዕለዎት ኣዘዝቲ ሰራዊት ኤርትራ ከም ዝነበሮ ኣረጋግጽና። ብሰንክዚ ከኣ መንእሰይ ትግራይ ብብዝሒ ኣንጻርና ተሰሊፉ” ብዝበሎ ኣቃሊዕዎ። እዚ ንህግደፍ ከተሓሳስቦ መተገበአ። እንተኾነ ሓንሳብ ብደም ስለ ዝሰኸረ፡ ንድሕሪት ኣይክብልን እዩ። ህዝቢ ኤርትራኸ ሎሚ’ውን ነዚ ተግባራት እቲ ጉጅለ ብስቕታ ክሓልፎ እዩ  ማለት ድዩ?

ህግደፍ ሎሚ እውን ኣብ ኢትዮጵያ ናይ ውግእን ህውከትን መኻይዲ ንምርካብ ሃሰው ይብል ኣሎ። ኣብቲ ዝእጐድ ሓዊ ግዳይ ዝኸውን ከኣ ከምቲ ናይ ቅድሚ ሕጂ መንእሰይ ኤርትራን ቤተሰቡን እዮም። “ናይ ህዝቢ ኤርትራ ስቕታሲ ክሳብ መዓስ?”  ናይ ዝብል ሕቶ መልስኸ፡ “ንሓዋሩ” ዝብል ድዩ  ወይስ “ሎምስ በዚሑ ጉልባብና ቀሊዕና  ደኣ ንቃለሶ”  ዝብል  ክኸውን እንጽበዮ እዩ።

ኣብ ኤርትራውያን ጉዳይ ፖለቲካ ክለዓል እንከሎ፡ ኣዛረብቲ ካብ ዝኾኑ ጉዳያት ሓደ፡ ኣብ መንጎ ሰልፊ/ውድብን ህዝብን ክህሉ ዝግበኦ ዝምድና እዩ። እዚ ዛዕባ ዝያዳ ኣዛራቢ ዝኸውን ነቲ ዝምድና ብሕግን ስርዓትን ዘይኮነ፡ ብሸፈጥን ዓመጽን ዝብለጽሉ ዘይሓላፍነታዊ ውዳበታት ኣብ ዝዋስእሉ መስርሕ እዩ። ብኣውርኡ ድማ ጉጅለ ህግደፍ ናይዚ ሸፋጢ ኣገላልጻ ዝምድና ህዝብን ግንባርን ኣብነት ኮይኑ፡ ዕድመ ስልጣኑ ንምንዋሕ ካብ ዝጥቀመሎም ስልትታት ሓደ እዩ።

ውድብ ወይ ሰልፊ፡ ኣብ ፖለቲካዊ ንጥፈታት ዝተግህ፡ ከዕውቶ ዝቃለሰሉ ሸቶ ዘለዎ፡ ናይ ኣባላቱ ድሌትን እምነትን ጥራይ ዝውክል ትካል እዩ። እቲ ዝሕዞ መልክዕ ውዳበ ከኣ ከከም ምርጫ ናይቶም ወደብቱ ዝተፈላለየ ክኸውን ይኽእል። ዜጋታት ፖለቲካዊ ዕድል ህዝቦምን ሃገሮምን ኣብ ዝውስን ቃልሲ ንምስታፍ ኣብ ዙርያ ንኣተሓሳስባኦም ዝውክል ትካል ናይ ምውዳብ መሰል ኣለዎም።  መሰረታዊ ዕላማ ናይ ምውዳቦም ኩለ-መዳያዊ ዕቤት ሃገሮምን ህዝቦምን ምብራኽን ተነፊጉና ዝብልዎ መሰላት ንምውሓስን እዩ። ናብኡ ንምብጻሕ ዝተፈላለዩ ኣተሓሳስባታት ስለ ዝሕዙ፡ ከከም ምርጫኦም ናይ ዝተፈላለያ ውዳበታት ኣባላት ይኾኑ።  እቲ ዝተፈላለየ ኣተሓሳስባታት ዝወልዶ   ውዳበታት ክበዝሕን ክውሕድን ይኽእል። ኣብ ሓንቲ ሃገር ዝህልው ብዝሒ ውድባት “ክንድዚ ክኸውን ኣለዎ”  ዝብል ገደብ’ኳ እንተዘየለ፡ ሓደ ፖለቲካዊ ውድብ ጥራይ ምህላው ናይ ሓሳብ ምርጫ ስለ ዘስእን ኣይምረጽን። ንስለ ምብዛሕ ኢልካ ውዳቤታት ምምስራት’ውን ኣይተባባዕን። ናይ ኣተሓሳስባ ምርጫ ንምህላውን ዓቕምታት ንዘይምብታንን ክልተ፡ ተወዳዳሪ ሰልፍታት ምህላው እኹል እዩ ዝብሉ ወገናት ኣለዉ።

ኣብ መስርሕ ቃልሲ ናይ “መን ርኢቶኡ ብዝያዳ ናብ ህዝቢ ኣስረጸ”  ውድድር ክህልው ናይ ግድን እዩ። እቲ ውድድር ነቲ እትመርጾ ኣታሓሳስባ ንከተዕውት “መን ይምራሕ” እውን ዘጠቓልል እዩ። መሰረታዊ ሕቶ ህዝቢ ብዝምልስ ኣተሓሳስባ ዝምራሕ ውዳበ፡ ናይ ምዕባይን ምስፋሑን ዕድሉ ሰፊሕ እዩ። ናይ ሓደ ውድብ ምዕባይን ዘይምዕባይን ካብ ዘርእዩ ረቛሕቲ ሓደ  ካብቲ ትቃለሰሉ ክሳብ ክንደይ ብኣባልነት ከተሰልፍ ምብቃዕን ዘይምብቃዕን እዩ። ሓደ ውዳበ፡ እቲ ዝኽተሎ ኣተሓሳስባ ቅኑዕ ኮይኑ፡ ኣባላቱ ኣይውሕዱን ማለት ኣይኮነን። ጠንቂ ዕላምኡ ህዝባዊ ክነሱ፡ ናይ ሰዓብቱ ምውሓድ ክኾኑ ካብ ዝኽእሉ፡ ሓሳብካ ብግቡእ ኣብቲ ተጠቃሚ ህዝቢ ክተስርጽ  ዘይምብቃዕ እዩ። ስለዚ ምስ ቅኑዕ ዕላማ ንዓኡ ዝምጥን ምንቅስቓስን ጐስጓስን’ውን ወሳኒ እዩ።

ብሰንኪ ዘይህዝባዊ ዕላማኦም፡ ተቐባልነት ብምስኣኖም ዘይዓበዩ፡ ግና ድማ ዓበይቲ ናይ ምዃን ህርፋን ዘለዎም፡ ከም ህግደፍ ዝኣመሰሉ ውዳበታት ዝጥቀምዎ ስልቲ፡ ሰላማዊ፡ ሕጋውን ውሑስን መወዳደሪ ሜዳ ምዕጻው እዩ። ድሕሪኡ ከምቲ “በይኑ ዝጐዪ ዝቕድሞ የብሉን” ዝበሃል፡ ተወዳዳሪ ኣብ ዘየብሉ ብሑት ፖለቲካዊ ሜዳ፡ “ፈተኹም ጸላእኩም ኣነ እየ ናትኩም” ብምባል ሰባት ብዜግነቶም ክረኽብዎ ዝግበኦም መሰላት ምስ ናይ ውድብ ኣባልነት ኣተኣሳሲርካ ምፍርራሕ እዩ። ኣብ ርእሲዚ “ኣነ ህዝቢ እየ፡ ህዝቢ ከኣ ኣነ እዩ”  ክሳብ ምባል እውን ይብጻሕ እሞ፡ እቲ ምልኪ ይስዕርር። እዚ ከምዚ ህግደፍ ጸረ ህዝቢ ባህርያቱ ክሓብእ፡ መብጸዓታት እናቐያየረ፡ “ንሕና ሃገር ንሕና ህዝቢ” ዝዝምሮ ማለት እዩ። እዚ ኣካይዳ ካብ ድሌት ህዝቢ ወጻኢ ስለ ዝኾነ፡ ተግበርቱ ወትሩ ኣብ ስግኣት፡ ሻቕሎትን ምሽቑራርን እዮም ዝነብሩ። ከይወዳደሮም ንዝሰግእዎ ከኣ ብምእሳር፡ ምስዋርን ምቕታልን ስቕ ከብልዎ ይፍትኑ። ሃጽ ኢሉ ኣርሒቑ ክጠፍኣሎም ከኣ ድሌቶም እዩ።

ህዝቢ ብባሕሪ እዩ ዝምሰል። እታ ሃገርን ጸጋታታን ከኣ ናቱ እዮም። ኣባላት ውድብ ይኹኑ ሰልፊ ካብዚ ባሕሪ እዮም ዝቕድሑ። ህዝቢ ኣብ ዘየለወሉ ውድባትን ኣባላተንን ኣይህልዉን እዮም። ህዝቢ ግና እዘን ውድባት ኣብ ዘይሃለዋሉ’ውን ህያውን ነባርን እዩ። ዜጋታት ናይ ሓደ ውዳበ ኣባላት ክኾኑ ኣብ ዝመረጹሉ፡ ኣብ ክሊ ናቱ ምንቅስቓስ በቲ ዝተቐበልዎ ሕጊ ክቕየዱን ክሕተቱን ግድን እዩ። ናይ ሰልፊ ይኹን ውድብ ኣባላት ዘይኮኑ  ዜጋታት ግና፡ ብናይተን ውዳበታት ውሽጣዊ ሕጊ ኣይቅየዱን እዮም። ናይቲ ውዳበታት መራሕቲ እውን ነቲ ኣብ ክሊ ውዳበኦም ዘሎ ኣባል እምበር፡ ንዝኾነ ዜጋ ናይ ምግዳድ መሰል የብሎም። ኣብ ከም ናይ ኤርትራ ዝኣመሰላ ካብ ሕገ-መንግስቲ ጀሚርካ ኩሉ ሕግታት  ዝበኾረሉን ህግደፍ ዝበሃል ኢደ-ወነናዊ ግንባር በይኑ ኣብ ዝዕንድረሉን፡ ኣባሉ ይኹን ኣይኹን  ብኣልማማ በቲ ዘይምልከቶ ናይ ግንባር ሕጊ ምቕጻዕ፡ ምምሕዳርን ጸጋታቱ ምርሳይን ዝተለመደ እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ብፍላይ ከኣ እቲ ኣብ ሃገሩ ዝነብር ዘሎ ድማ በዚ ህይወት’ዚ እዩ ዝሓልፍ ዘሎ።

ከምቲ ተመኩሮ ብዙሓት ሃገራት ዘርእዮ፡ ኣብተን ውዳበታት ዝስለፉ ዜጋታት ካብቲ ጠቕላላ ህዝቢ ውሑዳት እዮም። ንኣብነት ስልፊ ባራትያ ህንዲ 12.7%፡ ኮምኒስት ሰልፊ ቻይና 7%፡ ሃገራዊ ሰልፊ ህንዲ 6.7%፡  ምንቅስቓስ ንፍትሒ ፓኪስታን 12.24%፡ ሰውራ ጋና 25%፡ ሰልፊ ብልጽግና ኢትዮጵያ ድማ 11% ካብ ህዝቢ ናይተን ሃገራት ብኣባልነት ከም ዘሰለፉ ኣብ ማሕበራዊ መራኸቢ ካብ ዝሰፈሩ ሰነዳት ምርዳእ ይከኣል።

እቶም ውሑዳት ኣባላት ውድባትን እቲ መላእ ህዝብን ብሓባር ዝራኸቡ፡ ኣብቲ ንኹሎም ዝውኪሉ፡ ሽግራቶም ዝፈትሕን ዘመሓድሮምን መንግስቲ እዩ። ሰልፍታት ኣብቲ መንግስቲ ከከም ስፍሓቶም እጃም ኣለዎም። ኣብዚ ሰፊሕ መድረኽ መንግስቲ ንኹሎም ዜጋታት ብሓደ ዓይኒ ናይ ምርኣይ ሓላፍነት ኣለዎ። ኣብ ከም ኤርትራ ዝኣመሰላ ብሓደ ግንባር ጥራይ ዝተባሕታ ሃገራት፡ ዋላ ንይምሰል ምርጫ ዘይተኻየደሉ ኩነታት ግና ኣብ መንጎ’ቶም ነናቶም ሓላፍነትን መሰልን ዘለዎም ህዝቢ፡ መንግስትን ውድብን ክህሉ ዝግበኦ ፍልልይ ኣይረኣይን። ስለዚ እዩ ድማ ንሓደ ውዳበን ንሱ ዘቑሞ መንግስትን ምቅዋም ማለት ክድዓት ሃገርን ህዝብን ኣምሲሎም ከቕርብዎ ዝፍትኑ።  

ኣብዚ እዋንዚ መብዛሕትአን ሃገራት ፍልልይ ህዝብን ፖለቲካዊ ውዳበን ብሕጊ ኣብ ዝተነጸረሉ፡ ብሰልፋዊ ብዙሕነት እየን ዝመሓደራ። ሳላ’ቲ ናይ ሓሳብ መማረጽታት ምህላዉ ከኣ ዝሓሸ ምኽባር ዲሞክራስን ሰብኣዊ መሰልን ኣለወን። ኣብተን ብሓደ ሰልፊ ጥራይ ዝምረሓ ከም ኤርትራ፡ ቻይና፡ ሰሜን ኮርያ፡ ቬትናምን ኩባን ዝኣመሰላ ሃገራት ከኣ ህዝበን ብብኩራት ዲሞክራስን  ሰብኣዊ መሰልን ይሳቐ። ስለዚ ኣብ ናይ ጽባሕ ኤርትራ ሕገመንግስታዊ፡ ትካላት መንግስቲ ኣብ ዝተነጸረሉን ርክብ ህዝቢ፡ መንግስትን ሰልፍታትን ሕጋዊ መልክዕ ዝሓዘሉን ስርዓት ንምትካል ቃልስና ብሓባር ንቐጽል።