ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ህዝቢ፡ ንኹሉ ሓቚፉ ዝኸይድን ዝጸውርን ከም ባሕሪ ዝምሰል ኣዝዩ ሰፊሕ ጸጋ እዩ። እዚ ተቐዲሑ ዘይውዳእ ሃብታም ጸጋዚ እዩ እቲ ዝለዓለ ምንጪ ኩሉ ትሕዝቶ ሃገር ዝኸውን። ንሃገር ልዑላውነታ፡ ዕቤታን ሰላማን ንምውሓስ ሓላፍነት ዝወስድ’ውን ንሱ ኢዩ። ካብዚ ባሕሪዚ ተተቐዲሖም ዝውደቡ፡ ኣብ ባሕሪ ብዝነብር ዓሳ ዝምሰሉ ፖለቲካዊ፡ ማሕበራዊ ውዳበታት ምፍጣሮም ዝተለምደ እዩ። ይኹን እምበር፡ ከምቲ ህይወት ዓሳ ኣብ ባሕሪ ዝምርኮስ፡ ህይወት እዞም ውዳበታት’ውን ኣብ ህዝቢ ኢዩ ዝምርኮስ። ብኣንጻሩ፡ ንዝምድና ባሕርን ዓሳን ገልቢጦም፡ ንወሳኒ ግደ ህዝቢ ጓስዮም፡ ንግደ ናይቲ ካብ ህዝባዊ ባሕሪ ዝቕዳሕ ሰልፊ ድዩ ውድብ ቅድሚት ሰሪዖም ክዕብልሉ ዝፍትኑ ወገናት ምርኣይ ዘይቅቡል ኢዩ። እዚ ንዝተፈጠርካሉ ህዝቢ ኣድኒንካ፡ ርእሲ ሰልፍኻ ድዩ ውድብካ ከተበርኽ ዝፍተን ኣሰራርዓ ግጉይን ኣብ መወዳእታ ተሰዓርን እዩ። እዚ ግምጥሊሽ ኣሰራርዓን ኣፍራሲ ሳዕቤኑን በዚ ኣብ ሃገርና ኣብ መንጎ ህዝብን ጉጅለ ህግደፍን ዘሎ ብሕማቕ ዓይኒ ዝርእአ ዝምድና ዝምሰል እዩ።
ውድባት ካብ ህዝባዊ ባሕሪ ብዝወጹን ኣብ ዝተወሰነ ዛዕባ ዝረዳድኡን ነቲ ዝተረዳድእሉ ብሓባር ከዕውትዎ ብዝተሰማምዑ ባእታታት ዝምስረት ምትእኽኻብ እዩ። ስለዚ ብዘይካ ናይቶም ኣብቲ ውደባ ዝኣመኑ ባእታታት፣ ናይ ህዝቢ ሕጋዊ ውክልና’ኳ እንተዘየብሎም፡ እቲ ንምዕዋቱ ዝቃለስሉ መትከላት ንድሌትን ባህግን ህዝቢ ዘንጸባርቕ እንተኾይኑ፡ ህዝባዊ ውዳበ ናይ ምዃንን ብህዝቢ ተቐባልነት ናይ ምርካብን ዕድልን ይህልዎም። እዚ እቲ ሓቀኛ መግለጺ ናይ “ውደባ ሓይሊ እዩ” ዝብል ኣምር እዩ። “ንምዕዋቱ እንቃለሰሉ እዚ እዩ” ዝብልዎ ዛዕባ ኣንጻር ህዝባዊ መሰረታዊ ባህጊ ህዝቢ ኣብ ዝኾነሉ ግና ኣብ ርእሲ ዘይህዝባውነቶም መንግዲ ዓወት ዝበሃል እውን የብሎምን። ህዝባዊ ውክልና ከም ዘየብሎም ካብ ዝግለጸሉ ብዙሕ ጉዳያት እቲ ቀንዲ ገላጺ “ንሳቶም ንዝፈጸምዎ ሓጥያት ህዝቢ ኣይሕተትን እዩ” ዝብል መልእኽቲ ዘመሓላልፍ ምዃኑ እዩ።
ኤርትራውያን ነዚ መጐትዚ ብኣብነት ኣሰኒኻ ንምግላጹ ናብ ርሑቕ ተመኩሮ ምኻድ ኣየድልየናን እዩ። ዝጸንሐ ኮነ ዘሎ ዝምድና ህዝቢ ኤርትራን ጉጅለ ህግደፍን ምድህሳስ ጥራይ እኹል እዩ። ድሌት ህዝቢ ኤርትራ፡ ሓርነት፡ ልዕልና ሕጊ፡ ምኽባር መሰረታዊ መሰላት፡ ባዕሉ ዘጽደቖ ዝመሓደረሉ ቅዋምን ፖሊሲታትን፡ ብዲሞክራስያዊ ምርጫ ቆጽሊ ዘውደቐሉ መሪሕነትን ከም ዝደሊ ውሁብ እዩ። ድሌቱ ንምዕዋት ዘይተሓለለ ቃልሲ ዘካይድ ዘሎ እውን ካብዚ ነቒሉ እዩ። ጉጅለ ህግደፍ ክኸዶ ዝጸንሐን ዝቕጽሎ ዘሎን ዘይቅርዑይ መንገዲ ከኣ ምስ ድሌት ህዝቢ ኤርትራ ፊትንፊት ዝላተም ኣቕጣጫ እዩ። ህግደፍ ነዚ ዘይህዝባዊ ባህርያቱ ሓቢኡ፡ ንገዛእ ርእሱን ምስ ህዝቢ ኤርትራ ከም ናይ ሓደ ቅርሺ ክልተ ገጻት ኣምሲሉ ዝገልጾን ብናይ “ሓደ ህዝቢ ሓደ ልቢ” መዝሙር ዝሕጭጮን ፈጺሙ ተቐባልነት የብሉን ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ህዝቢ ኤርትራ ዘለዎ ብደዐን ኣሽካዕላልን ዘርኢ እዩ። ኣብ ከምዚ ኩነታት ህግደፍ በብግዜኡ ኣብ ሱዳን፡ ጅቡቲ፡ የመንን ኢትዮጵያን፡ ሎሚ ከኣ ኣብ ትግራይ እናሃለለ ከይዱ ዝፍጽሞ ገበናት፡ ከም ንህዝቢ ኤርትራ እውን ዝምልከቶ ዕዳ ጌርካ ንምግላጽ ዝግበር ፈተነ ዘይርትዓዊ ኣብ ልዕሊ ምዃኑ፡ ንገዛእ ርእስኻ ናይ ጉጅለ ህግደፍ ቂመኛ ኣካይዳ ግዳይ ምዃንካ ዘርኢ እዩ።
ዝምድና ህዝቢ ኤርትራን ጉጅለ ህግደፍን ኣብ ኤርትራዊ ጉዳይ ናይ “ዓይንን ሓመድን” ምዃኑ ኣብ ቅድሚ ኩሉ ብሩህ ስለ ዝኾነ ምዝርዛር ዘድልዮ ኣይኮነን። ከምቲ “ካብ እመት ስድሪ ኣላታ” ዝበሃል ጐረባብትና’ውን ማዕረና ዝርድዎን ንነዊሕ ግዜ ድምጺ ህዝቢ ኤርትራ ኮይኖም ከእውይሉ ዝጸንሑን እዩ። ምኽንያቱ ብህግደፍ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ክወርድ ዝጸንሐ መወዳድርቲ ዘይብሉ በደል መሊኡ ናብኣቶም እውን ከምዝፈስስ ብሩህ ስለ ዝነበረ። ብዛዕባቲ ኣብ ኢትዮጵያ-ትግራይን ተፈጢሩ ዘሎ፡ ንዞባና እውን ከይለኻኽሞ ዘስግእ ውግእ ከነልዕል እንከለና፡ ጉጅለ ህግደፍ ሓቢሩ እዩ ዝለዓል። እዚ ጉጅለ'ዚ፡ ሰራዊት ኤርትራ ኣብ ትግራይ ኣብ ዘእተወሉ፡ ገሊኡ ናይ ኣደባባይ ምስጢር ዝኾነ፡ ገሊኡ ከኣ ብመንጐኛ ምጽራይ ዘድልዮ ገበናት ብምፍጻም ዝኽሰስ ዘሎ እዩ። ጉዳያት ምስተጻረየ እዚ ንሰራዊት ኤርትራ ኣብ ዘይጉዳዩ ዝጠበሶ ጉጅለ ብገበናቱ ብሕጊ ክሕተት ናይ ግድን እዩ። ኣብዚ ኩነታት ከምቲ “ወዲ ዓሻስ ክልተሳብ ይውቃዕ” ዝበሃል፡ ህዝቢ ኤርትራ እቲ ኣብ ዘቤታዊ ህይወቱ በቲ ጉጅለ ሓመድ ድፋጫ ክሰትዮ ዝጸንሐ ከይኣኽሎ፡ ህግደፍ ፈቐድኡ ብዝፍጽሞ ገበናት በዓል ዕዳ ኣይከውንን’ዩ።
እዚ ንህዝቢ ኣብ ዘይወዓሎ ገበን ተሓታትን ከፋል ዕዳን ክትገብሮ ናይ ምፍታን ጸገም፡ ኣብ መንጐ ህዝቢ ኤርትራን ህግደፍን ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ መንጐ ህዝቢ ትግራይን ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይን ከምኡ እውን ኣብ መንጎ ህዝቢ ኢትዮጵያን ሰልፊ ብልጽግናን ዝረአ ዘሎ ግጉይ ኣቀማምጣ እዩ። ምናልባት ኣብ ኤርትራ ዝገድድ ምስቲ ናይ ህግደፍ ኣብ ኩሉ ጠብሎቕሎቕ ዝብሎ ስለ ዝተሓሓዝ ክኸውን ይኽእል። ኣብ መንጎ ህዝቢ ኤርትራን ህግደፍን ዝኾነ ይኹን ናይ መራሕን ተመራሕን ዝምድና ዝገልጽ ሰነዳዊ ውዕል ዘይምህላዉ እውን ነቲ ጉዳይ ዘጋድዶ እዩ።
ህዝቢ ኤርትራ ምስ ህግደፍ ዝቆጻጸረሉን ዝተሓታተሉን መስኖ እንተዝህልዎ፡ ቅድሚ ብዛዕባቲ ኣብ ትግራይ ከይዱ ዝፍጽሞ ዘሎ ገበናት፡ ብዛዕባቲ ኣብ ልዕሊኡ ክፍጸም ዝጸንሐ በደል መሓተተን ዓገብ ምበለን። ካብዚ ሓሊፉ ህዝቢ ኤርትራ፡ ኣመጻጽኣኡን ኣፈጻጽማኡን ናይ ዘይፈልጦ ተግባራት ህግደፍ ተሓታትን በዓል ዕዳን ክትገብሮ ምሕላን ፈጺሙ ፍትሓዊ ኣብ ልዕሊ ዘይምዃኑ፡ ናብ መጻኢ ሰላም ዝወስድ እውን ኣይኮነን። ስለዚ እቲ ሓደሓደ ኣብ ማሕበራዊ ሚድያ ዝነጥፉ ተጋሩ ብኣዕናዊ ተግባራት ህግደፍ ኣብ ትግራይ ዝወረደ በደልን ግህሰትን፡ ኣብ ልዕሊ ልኡላውነት ኤርትራን ንብረትን ህዝብን ሕነ ምፍዳይ ዝመስል ስጉምቲ ንምውሳድ ዘርእይዎ ትንዕምንዕ፡ ንቐጻሊ ዝምድና ክልቲኡ ህዝብታት ስለ ዘየርብሕ፡ ቅቡል ከምዘይኮነ፡ ከሎ ጌና ከስተውዕልዎ ይግባእ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኤርትራ ብመሪር ቃልሲ ዝተዋሕሰት ናይ ኩሎም ደቃ ጽላል እያ። ኤርትራውነት ከኣ ኩሎም ደቃ ብሓባር ዝረዓምዎ ሃገራዊ ኣተሓሳስባ እዩ። ኤርትራ ካብዚ ሃገራዊ ክብሪዚ ዝምንጩ ጠርናፊ ኣተሓሳስባ ዘለዎ ህዝቢ ዝሓቖፈት ሃገር ኢያ። ንጽባቐኣ ዘንጸባርቑን ንብዙሕነታ ዝገልጹን ውህብቶኣ’ውን ጸገኣ እዮም። ካብዞም መለለዪ ህዝባ ዝኾኑ፡ ቋንቋ፡ ባህሊ፡ ሃይማኖት ብሄር……ወዘተ ዝምንጩ ናይ ኣተሓሳስባ ብዙሕነት ከተንጸባርቕ ባህሪያዊ ኢዩ። እዞም ኣተሓሳስባታት’ዚኦም ንኤርትራዊ ሃገራውነት ዝያዳ ብዘራጉድ ክተሓዙን ክዓብዩን እንከለዉ፡ ሃብቲ እምበር ስግኣት ኣይኮኑን። ካብዚ ብምንቃል ኢና ከኣ ኣብ ትሕቲ ሰፊሕ ጽላል ኤርትራውነት ሓሳብካ ናይ ምግላጽ፡ ምውዳብን ብዙሕነትካ ከተንጸባርቕ ብመሰልካ ናይ ምጥቃም መሰረታዊ እዩ ኢልና እነተባብዖን ጽባሕ ሕገመንግስታዊ ውሕስነት ክረክብ እንቃለሰሉን።
ሃገርነት ኤርትራ ብመሪር ቃልሲ ዝተረጋገጸ፡ ማእከላዊ መለለይና እዩ። እዚ ከኣ ምስ ምዕቃብ ሓድነት ህዝብን ሃገርን ኤርትራ ዝረጋገጽ እዩ። ካለኦት ሃገራት ከከም ተመኩሮኦምን ሚዛኖም ኣብ ህልዊ ምዕባለ ሃገሮምን ስምዒታት ህዝቦምን ካልእ መልክዕ መለለይ ክህልዎም ይኽእል። ንኣብነት ኣብ ሱዳን ብፍላይ ኣብቲ ዝሓለፈ ስርዓት ንሃይማኖት ዝወሃቦ ዝነበረ ግምት ዓቢ ምንባሩ ምዝካር ይከኣል። ከምኡ ውን ኣብ ሕገ-መንግስቲ ኢትዮጵያ ክሳብ ክንደይ ንብሄራውነት ዝያዳ ሃገራውነት፡ ግምት ከም ዝወሃቦ ምርኣይ ይከኣል። ግምት ምሃብ ጥራይ ዘይኮነ እቲ ገዛኢ ኣተሓሳስባን ምምሕዳራዊ ኣወዳድባን ንብሄር ዘበርኽ እዩ። እተን ዓሰርተ ግዝኣታት ኢትዮጵያ በብስመን “ብሄራዊ ክልላዊ መንግስቲ” እናተባህላ እየን ዝጽዉዓ።
ነተን ሃገራት ዝመርሑ መንግስታት እቲ ዝኽተልዎ ኣተሓሳስባ ኣብ ከባቢኦም ኣስፋሕፊሑ ጸላዊ ክኸውን ክደልዩ ንቡር እዩ። ነቶም ዘቤታዊ ጉዳዮም ቀዳምነት ሂቦም ዝሰርሑ፡ ከምኡ ምሕሳቦም እምብዛ ኣይመኽፈኣሎም። ንከም በዓል ዲክታተር ኢሳያስ ኣፈወርቂ ዝኣመሰሉ ኣብ ከምዚ ዓይነት ድራማ ኣትዮም ኣብ ሃገሮም ዝለመድዎ ኣብ ካልእ ከይዶም ክሓናኽሩ እንከለዉ ግና ዘገርም እዩ። እቲ ኣብ ቃልሲ ተፈቲኑ ዘዐወተና ኤርትራዊ ሃገራውነት ኣብ ህንጸት ዲሞክራስን ልምዓት’ውን ወሳኒ እዩ ዝብል እምነት ስለ ዘለና ኣብ ከባቢና ሓያል ጸላዊ ክኸውን ክንቃለስ ይግባኣና።
ብወገን ጐረቤትና ትግራይ ብሄር ዝማእከሉ ኣተሓሳስባ ናብ ኤርትራን ካለኦት ጐረባብትን ከስፋሕፍሕ ይደልዩ፡ ይጽዕሩን የተባብዑን። ንሳቶም ዝገበሩ ይግበሩ: እቲ ናይ መወዳእታ እንኮ ወሳኒ ዝኸውን እቲ ኣብ ጉዳይ ሃገሩ ዝለዓለ ስልጣን ዘለዎ ህዝቢ ኤርትራ ጥራይ ኢዩ። እቲ “መሰረታዊ ለውጢ ዝመጽእ ብህዝቢ እዩ” እንብሎ ድማ፡ ነዚ ኣብ ግምት ዘእተወ እዩ። ከምቲ ኩሉ ንከጸብቐሉ ከከም ዓቐኑ ክዳኑ ከስፊ ግድን ዝኸውን፡ ኣብ ሃገርካኳ ክሰርሕ ዘይበቐዐ ፖሊሲ ምልክን ቂምን፡ ካልእ ንክቕበሎ ኢልካ ምጽዓር ከንቱ ፈተነ ኢዩ።
ኣብዚ እዋንዚ ንዝምድና ኤርትራ ብሓፈሻ ምስ ጐረባብታ ሃገራት፡ ብፍላይ ከኣ መጻኢና ምስ ትግራይ ብዝምልከት ቅድሚት ኣምጺእካ ምዝራብን ምክታዕን እዋናዊ ኣጀንዳ ኤርትራውያን ኮይኑ ዘሎ እዩ። ኣብ ኤርትራን ትግራይን ሓደ ዓይነት ቋንቋ ዝዛረቡ፡ ናይ ሓባር ሃይማኖት ዝኽተሉ፡ ተመሳሳሊ ባህሊ ዘዘውትሩን መዋስብትን ህዝብታት ስለ ዘለዉ፡ ነቲ ኤርትራዊ ሃገርነት ዘቖመ ቀይሕ መስመር ጓሲኻ፡ ንብሄራዊ ስምዒት እምብዛ መጢጥካ “ሓደ ኢና’ሞ ብሓደ ንኹን” ዝብል ድምጺ ምስማዕ ልሙድ ኮይኑ ኣሎ። እዚ ግጉይ ኣተሓሳስባዚ ዘስዕቦ ሓደጋ ብዙሕ ኮይኑ፡ ንኤርትራውያን፡ ኤርትራዊ ሃገርነትን ልዑላውነትን ናብ ዘዳኽም ንገሌና ናብ ትግራይ፡ ንገሌና ናብ ዓፈር ኢትዮጵያ፡ ንገሌና ከኣ ናብ ሱዳን ዝወስድ ስለ ዝኾነ፡ ህልውና ሃገርና ዝፈታተን ሓደገኛ ሃቐነ እዩ። እቲ ሓሓሊፉ ዝስማዕ “ኤርትራን ኤርትራውነትን ዝበሃል ቃል ኣይተስምዑኒ” ዝሕመረቱ ጉጅምጅም ከኣ እሞ፡ ክበሃል ዘይግበኦ ጥራይ ዘይኮነ፡ ቀይሕ መስመር ዝጥሕስ ሓደገኛ ግህሰት እዩ።
ኤርትራ ኩሉ ዝረአ ኮነ ዘይርአ ሃብታ እንተላይ ባሕራን ወደባታን ናይ ደቃ እምበር፡ ዝኾነ ኣካል ስለ ዝሃረፎ ቆቆንጢሩ ዝወስዶ ኣይኮነን። ኤርትራውነት ናይ ቅድመ-መግዛእቲ ወለዶ ዝቖጽሩ፡ ንምምስሳል ቋንቋን ባህላዊ ምቅርራብን ናይ ዘቐድሙ ዘይኮነት፡ ናይቶም ድሕሪ ብመግዛእቲ መልክዕ ሃገርነት ምሓዛ ዝነበርዋን ብቓልሶም ልኡላውነት ዘልበስዋን ደቃ እያ። ብኻልእ ኣዘራርባ ናይቶም ምስ ህዝቢ ኤርትራ ማሕበረ-ባህላውን ታሪኻውን ምትእስሳር ዘለዎም፡ ጉዳይ ሃገርነትን ዜግነትን ክለዓል እንከሉ፡ ኢትዮጵያውያን፡ ሱዳናውያ፡ ጁቡታውያን ወይ ግብጻውያን ዝኾኑ ኣይኮነትን። እዚ ክበሃል እንከሎ ግና እቲ ታሪኽ፡ ቋንቋ፡ ባህልን ጉርብትናዊ ምትእስሳርን ዘህብተሞ ምቅርራብን ምድግጋፍን ትርጉም ኣይወሃቦን’ዩ ማለት ኣይኮነን።
ኣብዚ እዋንዚ ምስቲ ኣብ ከባቢና ዘሎ ፖለቲካዊ ኣሰላልፋን ምዕልባጥን፡ ኣብ እተማዕድዎ ራህዋ ንምብጻሕ ምድግጋፍት ዘይስገር እዩ። ንክትደጋገፍ ድማ ናይ ሓባርካ ዝኾነ ረብሓ ኣለሊኻ ንናይ ሓባር ተጠቃምነት ንምስራሕ እምበር፡ ብስምዒት ሃንደፍ ኢልካ ዝእተው ዝምድና ኣይኮነን። ንህዝቢ ኤርትራን ህዝቢ ትግራይን ውሑስ ሰላማዊ ጉርብትና ምፍጣርን ተደጋጊፍካ ምዕባይን ናይ ሓባሮም እዩ። ኣብዚ ንምብጻሕ ከኣ ኣንጻር ዝዓንቀጾም ተጻባኢ ሓይሊ ምድግጋፎም ቅቡል እዩ። ድሕሪ ምውጋድ እዚ ናይ ሓባር ጸላኢ፡ ኤርትራውያን ናብ ምህናጽ ሃገርና ኢና። ተጋሩ ከኣ ጉዳይ ትግራይ ናብ ምውጋን እዮም ክኣትዉ። ኣብዚ ንምብጻሕ ከኣ ሎሚ ኮነ ድሕሪ ምውጋድ ናይ ሓባር ጸላኢ ብንጹር ፖሊስን ትካላዊ ኣተሓሕዛን ዝቅለስ ዝምድናን ምድግጋፍን ኣየድልን ማለት ኣይኮነን። እቲ ክኸውን ዝገበኦን ዝከኣልን እዚ እንዳሃለወ፡ ኣብዚ እዋንዚ ኣዝዩ ዘይግብራዊ ሕሉፍ ጫፋት ምጉታት ዝተለምደ ኮይኑ ኣሎ። “ኣብዚ መዳይዚ ሎሚ እንተተዛሚደዮ፡ ጽባሕ ብኸምዚ እንተጠለመናኸ?” ዝብሉ ዘይምትእምማን ዝመሰረቶም፡ ህግደፍ ነብሱ ንምድሓን ክምዝምዞም ዝኽእል ስግኣታት ምስማዕ እውን ልሙድ ኮይኑ ኣሎ።
ንኣብነት ”ኣብ መንግስቲ ትግራይ ዝመርሕ ዘሎ ውድብ ህወሓት፡ ናይ ሓባር ጸላኢና ጉጅለ ህግደፍ ድሕሪ ምውጋን፡ ዋላኳ ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ልኡላውነት ኤርትራ ንጹር መርገጽ እንተሃለዎ፡ ደሓር ቃሉ ዓጺፉ ኤርትራን ንምግዛእ እንተደንደነናኸ?” ዝብል ናይ ብዙሓት ኤርትራውያን ስግኣት እዩ። እሞ በቲ ሓደ ወገን ናይ ሓባር ጸላኢ ሓቢርካ ምውጋድ መተካእታ ዘየብሉ ካብ ኮነ፡ በቲ ካልእ ገጽ ከኣ “ኣእትወኒ እምበር ውጸለይስ የዳዲ” ከም ዝበሃል፡ ስግኣት ዘሕድር ካብ ኮነ ደኣ እንታይ ይገበር። እቲ ስግኣት በቲ ካልእ ወገን እውን ከም ዝህሉ ምስትብሃል ኣገዳሲ’ዩ። ካብዚ ኩሉ እቲ መዋጽኦ ቅድሚ ኩሉ ነብሰ ተኣማንነትካ ምዕቃብ እዩ። እንተኾነ ኣይተሕልመኒ፡ እንተሓለምኩ ከኣ ጸጽብቑ ኣሕልመኒ ኢልካ እዩ ዝድቀስ እምበር፡ ሕልሚ ፈሪሕካ ከይደቀስካ ኣይሕደርን’ዩ። እንተሓለምካ’ውን፡ እቲ ድሕሪኡ ዝመጽእ ነቲ ሕልሚ ብጥበብ ምፍታሕ እምበር ከይትሓልም ከይደቀስካ ምሕዳርስ መፍትሒ ኣይኮነን።
ህላወ ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣብ ኢትዮጵያ፡ ነቲ ናይ 1998-2001 ውግእ ኤርትራን ኢትዮጵያን ተኸቲሉ ዝተኸስተ እዩ። እቲ ውግእ ምስተጀመረ ኣብ ኢትዮጵያ ዝነበሩ ናይ ወተሃደራዊ ዕጥቂ ኣጠቓቕማ ተመኩሮ ዝነበሮም ኤርትራውያን መንእሰያት “ንጸጥታና ኣስጋእቲ ኢኹም” ተባሂሎም ተታሕዙ። እዞም ኣብ መጀመርያ ዝተታሕዙ፡ ፍቸ ኣብ እትበሃል ኣብ መንገዲ ኣዲስ ኣበባ ጐንደር ካብ ኣዲስ ኣበባ 100 ኪ/ሜ ዝርሕቀታ ከተማ ሰፊሮም። እቲ ውግእ ምስ ቀጸለ ድማ ዝማረኹ ወይ ብድሌቶም ኢዶም ዝህቡ ወተሃደራት ኤርትራ ምስበዝሑ እቲ ዝዕቆብሉ ቦታ ኣብ ደቡብ ኢትዮጵያ ብላቴ ናብ ዝበሃል መደበር ታዕሊም ተቐይሩ። ድሕሪ ዝተወሰነ እዋን፡ ደደሳ ናብ ዝበሃል ቀደም መራሒ ሊብያ ዝነበረ መዓመር ጋዳፊ ደርጊ ንምሕጋዝ ኣብ ዝሃነጾ ኣዝዩ ጽኑዕ መደበር ታዕሊም ተወሲዱ።
ቁጽሪ ናይቶም ኣብ ደደሳ ተዓቚቦም ዝነበሩ እናበዝሐ ምስ ከደን፤ እቲ ውግእ ጠጠው ኢሉ ተኹሲ ናይ ምቁራጽ ስምምዕ ምስተኸተመ፡ ኣብቲ መደበር ዝነበሩ ኤርትራውያን መጻኢኦም እንታይ ክኸውን ከም ዝደልዩ ምርጫታት ቀሪብሎም። ካብቲ ዝተዋህቦም ምርጫታት፡ ናብ ኤርትራ ምምላስ፡ ናብ 3ይ ሃገር ምጥያስን ምስ ተቓወምቲ ውድባት ኤርትራ ተሰሊፍካ ኣንጻር ህግደፍ ምቅላስን ነይሩ። ድሕሪ ምርጫታቶም ምንጻሩ፡ እቶም ናብ ኤርትራ ምምላስ ዝመረጹ ብናይ እሱራት ምልውዋጥ ስምምዕ መሰረት ናብ ኤርትራ ተመሊሶም። እቶም ምስ ውድባት ምስላፍ ዝመረጹ ነናብተን ዝመረጽወን ውድባት ተሰሊፎም። እቶም ናብ 3ይ ሃገር ምጥያስ ዝመረጹ ከኣ ብቀይሕ መስቀል ተመዝጊቦም ምስተጻረዩ ንላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ተረኪቦም። ቅድም ናብ ዋዕላ ንህቢ ደሓር ከኣ ሽመልባ ናብ ዝበሃል ኣብ ሰሜን ትግራይ ዝተኸፍተ መደበር ስደተኛታት ኣብ ትሕቲ ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታትን ናይ ኢትዮጵያ፡ ጉዳይ ስደተኛታትን ካብ ስደት ተመለስትን ዝምልከት ትካል ክመሓደሩ ጀሚሮም።
ዋላኳ ውግእ ኤርትራን ኢትዮጵያን ጠጠም ኢሉ፡ ጉዳይ ዶብ ከኣ ብሕጊ ዝብየነሉ መስርሕ ምስ ሓዘ “ስደት ኤርትራውያን ናብ ኢትዮጵያ ከቋርጽዩ፡” ዝበል ትጽቢት እንተነበረ፡ ብተግባር ግና እቲ ዋሕዚ ዛይዱ። ኣብ ውትህድርና ዝነበሩ መንእሰያት ከይተደረተ ስድራቤታት ብምሉአን ናብ ስደት ክፈልሳ ጀሚረን። እዚ ዘመልክቶ ከኣ መሰረታዊ ጠንቂ ናይቲ ስደት ውግእ ዘይኮነ፡ እቲ ኣብ ኤርትራ ዝነበረን ዘሎን ጸረ-ህዝቢ ምምሕዳር ምንባሩን ምዃኑን ዘረድእ እዩ። በዚ ኣጋጣሚ፡ ጉጅለ ህግደፍ ናቱ ካብ ዓድኻ ዘልቅቕ ጸረ-ህዝቢ ተግባራት ሓቢኡ፡ ንዋሕዚ ኤርትራውያን ናብ ስደት ንኢትዮጵያን ንምዕራባውያንን ከላግበሎም ዝፍትኖ ሸፈጥ፡ ላግጽን ካብ ተሓታትነት ንምህዳምን ዝመሃዞ ምዃኑ ግቡእ ግንዛበ ክረክብ ይግበኦ። ከም ውጽኢት ናይቲ ዋሕዚ ስደት ብብዝሒ ምቕጻሉ ከኣ ኣብ ትግራይ ኣብ ርእሲ ሽመልባ፡ ተወሰኽቲ መደበራት፡ ማይዓይኒ፡ ዓዲ ሓርሽን ሕንጻጽን ተኸታቲለን ተኸፊተን። ኣብ ክልል ዓፋር ከኣ 2ተ ካልኦት መደበራት ተኸፊተን። እዚ መደበራትዚ ኤርትራውያን ዝዕቆብሉን ኣብ 3ይ ሃገር ክጣየሱ ዝጽበይሉን ጥራይ ዘይኮነ፡ ከም መንጠሪ ናብቲ ብሱዳን ኣቢልካ ናብ ሊቢያን ካብኡ ድማ ናብ ኤውሮጳ ዝዝርጋሕ ሓደገኛ፡ ናይ ደቂሰባት ንግዲ ውጥን ንምትላም ይጥቀምሉ ከም ዝነበሩ ዝሰሓት ኣይኮነን። ካብዚ ኣብ ትግራይ ዝነበረ መደበራት በብግዜኡ ብቐጥታ ብመንገዲ ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ኣስታት 10 ሺሕ ኤርትራውያን ስደተኛታት ናብ ዝተፈላለያ ሃገራት ከም ዝተጣየሱ ይግመት።
ኤርትራውያን ካብቲ ጨቋኒ ስርዓት ኣምሊጦም፡ ዶብ ካብ ዝሰግሩ ጀሚርካ ኣብ ዝኣተዉዎ ዓዲ ብህዝቢ ትግራይ ዝተገበረሎም ሕውነታዊ ኣቀባብላን ምድግጋፍን እቶም ብኡ ዝሓለፉ ኣጸቢቖም ዝፈልጥዎ እዩ። ኣብ ከባቢ’ቲ መደበራት ብዝነብር ሓረስታይን ብተቐማጦ ኣብ ጥቓ’ተን መደበራት ዝርከባ ከተማታት ትግራይን ነዞም ኤርትራውያን ስደተኛታት ዝተገብረሎም ሕውነታዊ ምትሕግጋዝን ዑቑባን’ውን ክዝንጋዕ ዝግበኦ ኣይኮነን።
ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ንጉዳይ ስደተኛታት ወትሩ ካብ ኣጀንዳኡ ስለ ዘየውጸኦ፡ ብ1 ነሃሰ 2019፡ 3ይን ሓድነታውን ጉባአኡ ክዛዝም እንከሎ ኣብ ዘጽደቖ ፖለቲካዊ ውሳነታት ንስደተኛታት ብዝምልከት ካብ ዝበሎ “ጉዳይ ስደተኛታት ዝምልከተን ዓለም ለኻዊ ትካላትን ሃገራትን፡ ናይ ዓለም ሕግታት ኣኽቢረን፡ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ስርዓት መሰላት ህዝቢ ዘየኽብር፡ ህዝቢ ሃገሩ ራሕሪሑ ክወጽእ ዝደፋፍእን ዜጋታቱ ምቕባል ዝሕሰምን ምምሕዳር ምዃኑ ኣሚነን መሰል ኤርትራውያን ስደተኛታት ንከኽብራን ሰዲህኤ ይምሕጸነን።….ነተን ብዙሕ ኤርትራዊ ስደተኛ ዝተቐበላ ክልላት ትግራይን ዓፋርን ድማ ፍሉይ ምስጋናኡ የቕርብ። እዚ ሎሚ እዘን ክልተ ክልላት ንህዝብና ኣብ ግዜ ጸገሙ ዘርእይኦ ዘለዋ ሕውነታዊ ኣተሓሕዛ ናይ ጽባሕ ኤርትራ ምስዘን ጎረባብታ ንዝህልዋ ጽቡቕ ዝምድና መሰረት ዘቐምጥ ስለዝኾነ ክተባባዕ ዝግብኦ ሰብኣዊ ውርሻ ምዃኑ ጉባኤ ኣረጋጊጹ።” ዝብል ይርከቦ።
እዚ ኣድማሱ ኣስፊሑ ዝቕጽል ዘሎ ውግእ ትግራይ ምስተጀመረ፡ ጉዳይ ኤርትራውያን ስደተኛታት ዝያዳ ኣሻቓሊ ኮይኑ። እቲ ቀንዲ ኣሻቓሊ ዝኾነሉ ምኽንያት እቲ መደበራት ኣብቲ ውግእ ዝካየደሉ ከባቢ ምንባሩ እዩ። ብዘካዚ እቲ ራሕሪሐምዎ ዝመጹ ምምሕዳር ህግደፍ፡ ሕነ ካብ ምፍዳይ ድሕር ስለ ዘይብል፡ ከምቲ ብግብሪ ዝተራእየ በቲ ጉጅለ ምግፍዕን ምብስባስን ከየጋጥሞም ስግኣት ዝለ ዝነበረ እዩ። ከምቲ ዝተፈርሖ ከኣ፡ ብዙሓት ስደተኛታት ተቐቲሎም፡ ተገዲዶም ናብ ኤርትራ ተመሊሶም፡ ሃለዋቶም ጠፊኡ፡ ንብረቶም ተራስዩን ብዙሕ ዓይነት ግህሰታት ኣጋጢምዎምን። ካብዚ ጽባሕ ዘሕትት ዘስካሕክሕ ተግባራት ንምህዳም፡ ተዋጋእቲ ሓይልታት ነብሶም ንከንጽሁ ሓደ ነቲ ካልእ ኣብ ዝኸሰሉን ዘላግበሉን ንርከብ ኣለና። ስለዚ እቲ ጉዳይ ዋና ዘየብሉ ከይጠፍእ ብዝብል ሰዲህኤ ነቲ “ሻራ ብዘይብሎም ወገናት ተጻርዩ፡ ገበን ዝፈጸመ ኣብ ቅድሚ ሕጊ ይቕረብ” ዝብል ናይ ብዙሓት ወገናት መጸዋዕታ ኣትሪሩ ይድግፎ።
እቲ ጉዳይ ሎሚ እውን ከም ዝሓለፈ ተረኽቦ ዝዝንቶ ዘይኮነ እዋናዊ ኣሻቓሊ ኮይኑ ዝቕጽል ዘሎ እዩ። ብፍላይ እተን ተሪፈን ዘለዋ መደበራት ማይዓይንን ዓዲ ሓርሽን ኣብቲ ሓይልታት ትግራይን ኣምሓራን ደማዊ ውግእ ዘካይድሉ ዘለዉ ከባቢ ስለ ዝርከባ እቶም ስደተኛታት ኣብ ዓውዲ ውግእ እዮም ዘለዉ። ስለዚ ካብዚ ደልሃመትን ጨንቅን ክወጹ ኤርትራውያን ከነእውየሎምን ኩሉ ዝከለና ክንሕግዞምን ጻውዒት ንደልየሉ ኣይኮነን። ኣብቲ ከባቢ ዝዋግኡ ዘለዉ ሓይልታት ንጉዳይ ስደተኛታትና ብሰብኣውነት ክርእይዎን ክሕልዉዎምን ደጊምና ንጽወዖም። ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታትን ካለኦት ዝምልከቶም ሰብኣዊ ትካላትን’ውን ብሰንኪ ብኩራት መራኸቢ መስመራት ይጭነቑ ከም ዘለዉ ርዱእ ኮይኑ፡ ዝኾነ መንገዲ ተጠቒሞም ህይወት እዞም ስደተኛታት ንምድሓን ኩሉ መማረጽታት ክጥቀሙ ንምሕጸን።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
“ኤርትራ፡ ብህዝባ፡ ካብ ህዝባን ንህዝባን” ናይ ነዊሕ ግዜ ናይ ሓባር ጭረሖና እዩ። ነዚ ከነተግብር ብዙሕነትና ዓቂብና ሓድነትና ከነሕይልን ዘይኤርትራዊ ኣብ ጉዳይና ክኣትወሉ ዝኽእል ሃጓፋት ክንመልእን ናይ ግድን እዩ። እዚ እቲ ክኸውን ዝነበሮን ዘለዎን ክነሱ ብግብሪ ግና ከም ዘይበቓዕናዮ ታሪኽና ኮነ ህልዊ ኩነታትና ዝምስክሮ እዩ። ኣብ 50ታትን 80ታትን ዝተራእየ ኣተሓሳስባታትን ዝተወስደ ኣገባብ ኣፈታትሓ ሃገራዊ ጉዳይናን ዝጥቀሱ ኣብነታት ኢዮም። እዞም ናይ ኣተሓሳስባ ፍልልያት ብቀጻሊ ኣብ መስርሕ ህንጸት ሃገርና ሓንኮልቲ ኮይኖምና ከምዘለዉ ምግንዛቡ ዝከኣል እዩ።
ኤርትራ ናብቲ ክውገድ ዝግብኦ ዝነበረ ዓዘቕቲ መሊሳ ክትሽመም ዝገበረ ህልዊ ምልካዊ ስርዓት ኤርትራ እዩ። ኣብ እዋን ገድሊ ምስ ጓና ሓይሊ ተሻሪኹ ኤርትራዊ ሃገራዊ ሓይልና ከም ዝደምሰሰ፡ ሎሚ’ውን ጸረ ሃገራውን ህዝባውን ኣጀንድኡ ንምትግባር፡ ምስ ክሳብ ሎሚ ናጽነት ኤርትራ ዘይተዋሓጠሎም ሓይልታት ኢትዮጵያ ተላፊኑ፡ ንሓደጋ የቃልዓና’ሎ። ነዚ ኢስያስ ዘምጸኦ ዘሎ ሓደጋታት ንምዕጻፍ፡ ህዝቢ ኤርትራ ኢድ ካለኦት ከይተጸበየ ኣብ ገዛእ ርእሱ ተኣማሚኑ ክቃለሶ ግድን’ዩ። ሎሚ’ውን መርሆ ሓድነት ዘይክተል ምስቲ ናይ ቀደም ብዝመሳሰል ምክፍፋል፡ ኣብ ናትካ ሓይሊ ምትእምማን ገዲፍካ ኣብ ናይ ግዳም ሓይሊ ምምርኳስ ውሕስነት ዓወት ዘረጋግጽ ኣይኮነን።
እቲ ምክፍፋልናን ዘይምትእምማናን ዓቕምና በታቲኑ ዘዳኽመና ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ሃገርና ረብሓ ሃገሮም ንከቀድሙ ዝደልዩ ናይ ግዳም ሓይልታት ኢዶም ከእትዉ ኣፍደገ ዝኸፍት ምንባሩን ምዃኑን ካብ ተመኩሮና እንዝክሮ ዝዓበየ ሰግኣት እዩ። ኣብ ከምዚ ኩነታት ናትና ብሓባር ናይ ዘይምቅላስ ድኽመት ኣቐሚጥና ምስቶም ኣብ ሕድሕድና ብዝፈጠርናዮ ዘይምትእምማን ኣብ ጉዳይና ዝኣትዉ ምርጋምን ምስጋእን ከምቲ “ወደን ከይሓምያስ ሰበይቲ ወደን” ዝበሃል’ዩ ዝኸውን። ኣብ ናይ 50ታት ተመኩሮና እቲ ዘይምስማርና ከይኣክል ከከም ዝንባለና ኣብ ጉዳይ ሃገርና ምስ ናይ ርሑቕን ጐረባብትን ሓይልታት ምጽጋዕ ከም ሓደ ኣሉታውን ክድገም ዘየብሉን ተመኩሮ ክንወስዶ ዝግበኣና እዩ።
ናይ ርሑቕ ይኹኑ ናይ ቀረባ ሓይልታት ኣብ ሃገርና ድሌት ክሓድሮም እንከሎ፡ ድሌቶም ንምዕዋት ካብ ዝጥቀምሉ ቀንዲ መንገዲ ኣብ ሕድሕድና ከምዘይንተኣማመን ምግባር እዩ። ነቲ ባልዕና ዝጀመርናዮ ምርሕሓቕ መሰረቱ እንታይ ምዃኑ ብዘየገድስ ከጋድድዎን፡ ብዝተፈላለዩ መተዓሻሸዊ መብጸዓታት ከሰንይዎ ድማ ናይ ግድን ነይሩ። እዚ ምትዕሽሻው ሎሚ እውን ብረቂቕ ሜላ ኣይክህሉን ምባል የጸግም። እቲ ቀንዲ ስግኣት ግና ናታቶም ኢድ ኣእታውነት ዘይኮነ፡ ናትና ኣብ ገዛእ ርእስና ብዘይምትእምማን ነቲ “ኤርትራ፡ ብህዝባ፡ ካብ ህዝባን ንህዝባን” ዝብል መሰረታዊ ጭረሖና ስለ ዘይበቓዕናዮን ባዕልና ነቓዓት ምፍጣርናን እዩ። ስለዚ እቲ ስግኣት ንሕና እቶም ናይ ምክፍፋል ኣፍደገ እንኸፍት እምበር እቶም በቲ ንሕና ዝኸፈትናዮ ዝኣተዉ ዘረግቲ ኣይኮኑን። ጎረቤት ሃገር ኣብ ጎረቤቱ ብዛዕባ ክኾነሉ ዝደልዮ ክሓስብ የብሉን ዝበሃል ኣይኮነን። ንሕና ውን ጎረባብትና ከምቲ እንደልዮ ክኾነልና ኢና እንሓስብን እንምነን። እዚ ግን ብዋጋ ናይቲ ካልእ ኣካል ረብሓ ዝረጋገጽ ኣይኮነን።
ኣብቲ ዝሓለፈ ተመኩሮና ከም ዝረኣናዮ ኣብ ጉዳይና ብሓባር ናይ ምስላፍ ብቕዓትና እንዳተዳኸመ፡ ምትእምማና ምስ ነከየ፡ ናይ ጐረቤትና ድሌት ግብራዊ ናይ ምዃን ዕድል ረኺቡ፡ ብፖለቲካውን ሕጋውን ኣገባብ ናጽናትና ናይ ምጭባጥ ዕድልና መኺኑ። እንተኾነ ናጻን ልኡላዊትን ሃገር ናይ ምውናን መሰልና ሸለል ኢልካ ዘይሕለፍ ስለ ዝነበረ ኤርትራውያን በቲ ዝበልሐ ኣገባብ ሃገርና ናጻ ከነውጽእ ቅድሚ 60 ዓመታት ኣብ ብረታዊ ቃልሲ ኣተና። እዚ ምዕራፍ ቃልሲዚ እውን ነቲ “ኤርትራ፡ ብህዝባ፡ ካብ ህዝባን ንህዝባን” ዝብል ጭረሖ ዓቲሩ ዝተንሰአ ነይሩ። ብዝምድናዊ ኣረዳድኣ ብዝሓሸ ሓድነትን ምትእምማንን ምስ ብዙሕ ሓጐጽጐጽን ላዕልን ታሕትን ነዚ መሰረታዊ ጭረሖ ደሓን ግምት ስለ ዝሃብናዮ ኤርትራ ናጻን ልኡላዊትን ሃገር ኮይና።
ሎሚ ድማ ንናጻ ኤርትራ ካብ ጸልማት ኣውጺእና ዲሞክራስያዊ ግምጃ ንምልባሳ ኣብ መስመር ቃልሲ ኣለና። እቶም ብሰንኪ ፍልልያትና ኣከኣኢልና ብዓንተቡኡ ብሓባር “ንናጽነት መተካእታ የብሉን” ብዘይምባልና ነዊሕ ግዜ ኣብ ቃልሲ ክንጸንሕን ኣዝዩ ክቡር ዋጋ ክንከፍልን ዝተገደድና ኤርትራውያን ሎሚ’ውን ኣብቲ ናይ ቀደም ዘለና ንመስል። እቶም ካብ ሽዑ ኣብ ጉዳይና ዓይኖም ዝተኸሉ ሎሚ እውን ትሕዝቶ ዘይኮነ፡ ኣገባብ ቀይሮም ኣብ ቦታኦም ኣለዉ። እዚ እዩ ከኣ “ታሪኽሲ ንገዛእ ርእሱ ይደግም ኣሎ ማለት ድዩ?” ዘብለና።
ጉዳይና ከነልዕል እንከለና ተነጺልካ ስለ ዘይንበር ጉዳይ ጐረባብትና ከነልዕል ንቡር እዩ። እዚ ብመንጽርቲ “እንተ ክትድቅስ ጐረቤትካ ይደቅስ” ዝብሃል ክረአ እንከሎ ሰላሞም ንሰላምና ስለ ዝጸልዎ ንጐረባብትና ሕማቕ ኣይንምነየሎምን። ብፍላይ ኣብዚ እዋንዚ ብዛዕባ ንትግራይን ኣጋጢምዋ ዘሎ ጸገማትን ከየልዓልና ዘይንውዕል፡ ብህግደፍ ዝምራሕ ኤርትራዊ ኣብቲ ጉዳይ ኣትዩ ብምህላዉ እዩ። ምኽንያቱ በቲ ሓደ ወገን ንሕና ጸላኢና ጉጅለ ህግደፍ ኣብ ዝኣተዎ ኣቲና፡ ነቲ ኣብ ልዕሊ ህዝብና ክፍጽሞ ዝጸንሐን ዘሎን ግፍዓዊ ተግባራቱ እናተኸታተልና ከነውግዞ ስለ ዝግበኣና እዩ። ነቲ ጉጅለ ህግደፍ ንከነውግዝ እንብሎ ከም ንትግራይ ምደጋፍና ጥራይ ገይሮም ዝወስድዎ ይህልዉ። በዚ መልክዕ እንተሒዝናዮ እውን ንትግራይ ብርትዓዊ መንገዲ ምድጋፍ ነውሪ ኣይኮነን። እቲ ካልእ ብዛዕባ ጉዳይ ትግራይ ክንዛረብ እንግደደሉ ምኽንያት እቲ ሎሚ ህግደፍ ዝፍጽሞ ዘሎ በደል ኣብ ዝምድና ናይቲ ስርዓታት እንተሓለፉ እውን ዘይሓልፍ ህዝብታት ኤርትራን ትግራይን ከሕድሮ ዝኽእል ኣሉታ ስለ ዘተሓሳስበና ኢና። ምናልባት ጉጅለ ህግደፍ ኣብ ጉዳይ ትግራይ ኢዱ እንተዘየእቱ ከምቲ ብዛዕባ ሱዳን፡ ጅቡቲ፡ ግብጺ………ወዘተ ብዙሕ ዘይንዛረብ ብዛዕባ ትግራይ’ውን ኣይምተዛረብናን።
ኣብዚ እዋንዚ ብመስረት እቲ “ኤርትራ፡ ብህዝባ፡ ካብ ህዝባን ንህዝባን” ዝብል ሓሳብ፡ ጉዳይና ባዕልና እምበር ካልእ ኣይእተወና ዝብል የሰማምዓና እዩ። እዚ ኣበሃህላ ንምትሕግጋዝን ምድግጋፍን ዝዕንቅጽ ከምዘይኮነ እንርዱኦ እዩ። እቲ ከምቲ “ዝሃበሲ ይልእኽ” ዝበሃል፡ ሎሚ ንጉጅለ ህግደፍ ከዋድቐኩም ዝብሉ ኣካላት “ናይ ጽባሕ ስግኣት ከይኮኑ” ዝብል ፍርሒ ከም ዘለዎ ንሓዞ። እቲ ቀንዲ ጠንቂ ስግኣት ግና ንሕና ብሓባር ክንቃለስ ዘይምኽኣልና ምዃኑ ኣይንረስዕ። ናይ ቅድሚ ሕጂ ተመኩሮና እውን ነዚ ዘመልክት እዩ። ኩልና ከም እንዝክሮ ኣብ 50ታት ኣብ ኤርትራ “ኢትዮጵያ ወይ ሞት” ዝጭርሑ ኤርትራውያን ነይሮም’ዮም። እቲ ናይ ብሓቂ ስግኣት ዝኾነ ከኣ እዚኣቶም እምበር፡ እቲ ንሳቶም ብዝኸፈትዎ ኣፍደገ ዝኣተወ ናይ ደገ ሓይሊ ኣይነበረን። ስለዚ ሎሚ እውን ሕራይ በቲ ብጉርሒ ድዩ ብስምዒት በብኩርናዑ ዝቀላቐል ዘይቅዱስ ንኤርትራ ናይ ምዕምጣር ጭረሖታትሲ ንስጋእ። እቲ ዝያዳ ክንሰግኦ ዝግበና ግና እቲ ናትና ብሓባር ዘይምስጓም ምዃኑ ከይዘንጋዕና፡ ከነእርሞ ክንለዓል ደጊምና ነዘኻኽር።
ኣይኮነንዶ ሎሚ ዓለምና ብሳላ ስልጣነ ናብ ቁሸት ኣብ ዝተቐየረትሉ፡ ብቐደሙ ውን መነባብሮ ሰባት ኣብ ኩሉ ህይወት ሓባራዊ እዩ። እዚ ሓባራውነት ህያው ዝኸውን ከኣ ብግራዊ ስራሕ እናተሰነየ ክኸይድ እንከሎ እዩ። ኣብ ሕብረተሰብኣዊ ህይወት ምትሕግጋዝ ክጉሰ ዘይከኣል ሕጊ ናይ ምዕባለ ኢዩ። ርኽክባት ከከም ኩነታቱን ምኽንያታቱን በብእዋኑ ዝተፈላለየ መልከዓት ዝሕዝ ይኹን'ምበር፡ ምስ ካልኦት ርክብን ዝምድናን ዓጺኻ በይንኻ ምጉዓዝ ዘይከኣል ኢዩ። ብተነጽሎዚ ኣይኮነንዶ ከዕብየካን ንቕድሚት ከሰጉመካን በቲ ዘለኻዮ ክትቅጽል እውን ኣጸጋሚ እዩ። እዚ ንዓና ኤርትራውያን ኣብቲ ዝሓለፈ ኮነ ሎሚ ዝካየድ ዘሎ ቃልስና ንሓንሳብ እንዳተንሰአ ንሓንሳብ ከኣ እንዳወደቐ ዝመጸን እንሓልፎ ዘሎናን መስርሕ እዩ።
እዚ ሓባራዊ ህይወትን ዝምድናን ኣብዚ ንርከበሉ ዘለና ፍሉይን ተሃዋስን እዋን፡ እቲ ዝያዳ ግምት እንህቦ፡ ዝያዳ ኣዛራቢ ፖለቲካዊ ዛዕባ እዩ። ብባህሪኡ ግና ከምቲ ዝተጠቕሰ ኣብ ኩሉ እንተናና’ውን ዝንጸባረቕ እዩ። ዝምድናን ምቅርራብን ተመጣጢ ባህርያት ስለ ዝህልዎ፡ ብጥንቃቐ ሒዝካ ደረቱ ምውሳን ዘድልዮ መሰረታዊ ጉዳይ እዩ። ደረቱ ንጹር ምስዘይከውን ግና ከኸትሎ ካብ ዝኽእል ሓደጋታት ሓደ ናብ ኢድ ምትእትታው ወይ ምንጽጻግ ምምዕባል እዩ። ኢድ ምትእትታውን ምንጽጻግን ውጽኢቶም ጥዑይ ከምዘይከውን ድማ ርዱእ እዩ።
ንናይ ኢድ ኣእታውነትን ምንጽጻግን ጫፋት ኣወጊድካ ምትሕግጋዝን ምድግጋፍን ከተሕይል ዝግበር ናይ ቃልሲ ስልቲ ክንመጸሉ ዝጸናሕና መስርሕ እዩ። እዚ መስርሕ ምስ ግዜን ኩነታትን ዝያዳ ዓብላሊ ኣድላይነት ዝህልወሉ ኩነታት ይፍጠር እዩ። ኣብዚ እዋንዚኳ “ዝምድና ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ሓይሊ ምስ መንግስቲ ትግራይን ማእከላይ መንግስቲ ኢትዮጵያን እንታይ መልክዕ ክሕዝ ይግበኦ?” ዝብል ኣባና ኮነ ኣብኣቶም ክሳብ ክንደይ ተሃዋስን ንቕድሚት ተመዚዙ ወጺኡ ዘሎን ኣጀንዳ ምዃኑ ከም ኣብነት ዝጥቀስ እዩ። እዚ ዛዕባዚ ምስ ናይ ግዳም ሓይልታት ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ሕድሕድ ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ሓይልታት እውን ኣድላይን ብኽንድኡ ደረጃ በዳህን ኮይኑ ዘሎ እዩ።
ምትሕግጋዝ ብክልተ ድዩ ካብኡ ንላዕሊ ብዝኾኑ ተዋሳእቲ ዝትግበር እዩ። ተሓጋገዝቲ ንክደጋገፉ ሓቢሮም ዘማዕብልዎ ናይ ሓባር ረብሓ፡ ወይ ሓቢሮም ዘወግድዎ ናይ ሓባር ስግኣት ይህልዎም። ክተሓጋገዙ እንከለዉ፡ ከካብ ናቶም ሕሳብ እዮም ዝነቕሉ እምበር፡ ሓደ ኣካል ዘይረብሓሉ ክነሱ፡ ነቲ ካልእ ከርብሕ ኢሉ ጥራይ ዝኣትወሉ ውዕል ኣይኮነን። ነቲ መስርሕ ናይ “ሓባር” ዘብሎ ከኣ ተሓባበርቲ በብናቶም ሕሳብ ኣትዮም ኩሎም ዝርብሕሉ ስለ ዝኾነ እዩ። ኣብቲ ምትሕግጋዝ ግደ ናይቶም ተሓጋገዝቲ ምስ ግዜን ኩነታትን ካልእ ረቛሕታትን ናይቲ ሓደ ዓብይ ናይቲ ካልእ ከኣ ንኡስ ክኸውን ይኽእል። እቲ ዘገድስ እቲ ወኪለሞ ዘለዉ ጉዳይ’ምበር ናይ ኣበርክቶ ምምጥጣን ምስ ምዕባለ ዝቀያየር ኩሉ ግዜ ሓደ ዓይነት ሚዛን ሒዙ ዝነብር ኣይኮነን። ኩሉ ሓይልታት ነቲ ዝሰማማዓሉ ናይ ሓባር ዕላማ በታ ዘላቶ ዓቕሚ ኣበርክቶኡ ዝገብር ክሳብ ዝኾነ ኣብ ጉዳያቱ ብዘለዎ ውክልና ናይ ማዕረ ሽርክነት ኢዩ ዝኸውን።
እቲ ናይ ካለኦት ሓገዝን ምትሕብባርን እትደልየሉ በይንኻ ዘይትኽእሎን ዘይተዓሞን ምስ ዝኸውን ጥራይ ዘይኮነ፡ ናይ ሓባር ረብሓ ስለዝህልወካ’ውን እዩ። እቲ ምሳኻ ክተሓጋገዝ ዝደሊ ኣካል’ውን ከምዚ ናትካ ምስ ኮኖ እዩ ምሳኻ ክተሓጋገዝ ዝውስን። ውጽኢት ናይቲ ምትሕግጋዝ ግና ኣብ ሓዲኡ ሽዑ ዝረአ ናይ ሓዲኡ ከኣ ርሑቕ ዝጠመተ ክኸውን ይኽእል። ባዕልኻ ክትገብሮ ንዝግበኣካን ዝከኣለካን፡ ግድን ኣነ ንዓኻ ተኪአ ክገብረልካ እየ ኢሉ ዘገድደካ፡ እሞ ነቲ እትጽበዮ ረብሓ ናብ ናቱ ጥራይ ክጥቕልሎ ዝህንደድ ከጋጥም እንከሎ፡ ካብቲ ከጋጥም ዝኽእል ሓደጋ “ኢድ ኣእታውነት” እዩ። እዚ ከኣ ውጽኢቱ ሃስያ ስለ ዝኾነ ተቓባልነት የብሉን። እቲ ካልእ ገጽ ድማ ክልቴኻ ካብ እትረብሓሉ ናይ ምትሕግጋዝ መድረኽ ናይ ምብኳርን ምንጽጻግን ሓደጋ እዩ። ስለዚ እቲ ዘዋጽእ ነዚ ናይ ምትእትታውን ምንጽጽጻግን ጫፋት ኣወጊድካ ኣብቲ ክልቴኻ እትረብሓሉ ክትጽመድ ምብቃዕ እዩ። ኣብ ከምዚ ንርከበሉ ዘለና ተሃዋስን ናይ ሻማሻማን መድረኽ፡ ዝምድናን ምትሕግጋዝን ብፖሊሲን ትካላዊ ኣሰራርሓን ዝምራሕን መጻኢ ዘማዕዱን እምበር፡ መምስ ዘጋጥም ስምዒታት እንዳተቖራረጸ ዝተሓዝ መስርሕ ክኸውን ኣይግበኦን። ከምኡ ስለ ዝኾነ እዩ ድማ ጉዳይ ዝምድናን ምትሕግጋዝን ኣብ ኣገደስቲ ሰነዳትን ፖሊሲታትን ናይ ሓደ ውደባ ኣገዳሲ ቦታ ዝወሃቦ።
ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ነዚ ኣብ ዝምልከት፡ ኣብቲ ብጉባአኡ ዘጽደቖ ስኑድ መደብ ዕዮኡ ካብ ዘስፈሮ፡ “ምስ ዝዀነ ሃገር ዝህልወና ዝምድና ሓባራዊ ረብሓ ንምዕዋት ዝዓለመ እዩ። ብፍላይ፡ ምስ ጐረባብትና ሃገራት ዝህልወና ዝምድና ኣብ ሓባራዊ ዕብየትና ኣገዳሲ ግደ ክጻወት ስለ ዝኽእል፡ ልዑላውነት ሕድሕድ ብምኽባር፣ ኣብ ውሽጣዊ ጉዳያት ሕድሕድ ብዘይምትእትታው፡ ንሰላምን ቍጠባዊ ዕብየትን ብሓባር ክንስርሕ ይግባእ።” ዝብል ዓንቀጽ ኣሎ። ኣብ መንጎ ማእከላይ መንግስቲ ኢትዮጵያን ክልላዊ መንግስቲ ትግራይን እዚ ሎሚ ናብ ውግእ ዓሪጉ ዘሎ ቅልውላው ክጅመር እንከሎ፡ ኣብ ኤርትራ ዘሕድሮ ጽልዋ ኣብ ግምት ብምእታው ኣብ ኤርትራውያን ናይ “ብኸመይ ኢና እንሕዞን እንዛመዶን”? ሕቶ ከቕርብ ጸኒሑ’ዩ። ዝተፈላለዩ ወገናት ከኣ ነዚ ሕቶ ከከም ሚዛኖም ክምልስዎ ጸኒሖም። ሰዲህኤ ብወገኑ ብመንጽርዚ ኣብ ፖለቲካዊ መደብ ዕዮኡ ዝተጠቕሰ ዓንቀጽ ተመርኲሱ፡ ክሕዞ ጸኒሑ። ናይ 21 ሕዳር 2020 መግለጺ ማእከላይ ባይቶኡን ናይ 3 ሓምለ 2021 ናይ ፈጻሚ ሽማግለኡ ኣዋጁን ድማ ነዚ ዘመልክቱ እዮም።
ኣብዚ ጉዳይዚ እንኽተሎ ኣተሓሕዛ ንዓወትና፡ ቀጻልነትናን ህዱእ ጉርብትናናን ወሳኒ ምዃኑ ርዱእ እዩ። ክሳብ ክንድዚ ወሳኒ ስለ ዝኾነ ድማ ካብ ስምዒትን ሕዱር ቅርሕንትን ወጺእና ናይ ውልቀሰባት ስምዒታዊ መደረ ካብ ውድባውን መንግስታውን ትካላዊ መርገጻትን ኣለሊና፡ ዝያዳ ከኣ ናይ ሓባርና ብደሆ ኣነጺርና ክንሕዞ ይግበኣና። ምስ ትግራይ ነንረብሓና ክንብል ከነማዕብሎ ካብ ዝግበኣና “ሰላማዊ ጉርብትናን ተሓጊዝካ ምዕባይን” ሓደ እዩ። እዚ ከነሰስኖን ክንከናኸኖን ዝግበኣና እዩ። እቲ ኣብዚ ከይንበጽሕ ዓንቂጹና ዘሎ ናይ ሓባር ጸላኢ ጉጅለ ህግደፍ እዩ። ስለዚ ንዓኡ’ውን ተሓጋጊዝና ከነወግዶ ይግበና። ኣብዚ መስርሕ ነናትና ብልጫታት ስለ ዘለና፡ “እቲ ሓደ ኣብ ጉዳይ እቲ ካልእ ኢዱ ብዘእትወሉ” ቅኒት ዘይኮነ፡ እቲ ሓደ ናይቲ ካልእ “ሕጽረትን ጐደሎን ብዝምልኣሉ” ተቐራሪብናን ትካላዊ መልክዕ ኣትሒዝና ናይ ምውሳን ናጻነትናን ክብርታትናን ዓቂብና ክንመሓዞ መተካእታ የብሉን።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኤርትራውያን ታሪኽና ነዊሕን ዝተሓላለኸን እዩ። መስርሕ ታሪኽና ናይ ብዙሓት ኢድ ኣእታውነት ዝተራእዮ ኮይኑ፡ እቲ ጠንቂ ናይ ጸገምና ግና ምሉእ ብምሉእ ናብ ካለኦት እንድርብዮ ዘይኮነ፡ ናትና ናይ ኤርትራውያን ኣሉታዊ ግደ እውን ቦታ ነይርዎ እዩ። ደሓር ዝተራእየ ንኡስ ለውጢ እኳ እንተነበረ፣ ኤርትራ ካብ ባሕቲ ጥሪ 1890 ኣብ ትሕቲ ኢጣልያዊ መግዛእቲ ካብ እትቑረን ኣትሒዛ ነዚ ሎሚ ሒዛቶ ዘላ ስምን ቅርጽን ተረኪባ። ኤርትራውያን ንመግዛእቲ ኢጣልያ ተገዲዶም’ምበር ሓንጐፋይ ኢሎም ኣይተቐበልዎን። ብፍላይ ኣብቲ ሕሱም ግዜ ናይ መግዛእቱ ብዙሓት ሓርበኛታት ጸረ ባዕዳዊ ስምዒት ኣሕዲሮም ናይ “ኣይንግዛእን” ድምጽታት ኣስሚዖም ኢዮም።
ኤርትራ ክሳብቲ 2ይ ውግእ ዓለም ብ1941 ተዛዚሙ፡ ገዛኢት ኢጣልያ ዝነበረቶ ወገን ዝሰዓር ኣብ ትሕቲ ኢጣልያዊ መግዛእቲ ኣብ ፖለቲካዊ፡ ቁጠባውን ማሕበራውን መዳያት ኩሉ ዓይነት ወጽዓታት ክወርዳ ጸኒሑ። ድሕሪ 2ይ ውግእ ዓለም ምዝዛሙ ኣብ ትሕቲ መግዛእቲ ኢጣልያ ናይ ዝነበራ ሃገራት ዕድል ክውሰን እንከሎ፡ ኤርትራ ግና ናጻ ሃገር ኮይና ክትቅጽል ኣይተዓደለትን። ከም ናይ መጀመርያ ስጉምቲ ድማ ኣብ ትሕቲ ወተሃደራዊ ምምሕዳር እንግሊዝ ክትቅጽል ተወሲኑዋ። ኣብ ትሕቲ ምምሕዳር እንግሊዝ ኣብ ዝነበረትሉ ድማ መጻኢ ዕድላ ንምውሳን ኣዝዩ ውዑይ ፖለቲካዊ ጻዕርታት ተኻይዱ። እንተኾነ ከምቲ “ሓያልሲ ብድሕሪ ኣደኻ ኣይደቅስ” ዝበሃል፡ መንግስቲ ጐረቤትና ኢትዮጵያ ምስ ምዕራባውያን ዝነበሮ ጽቡቕ ዝምድና ተጠቒሙ ነቲ ቅድመ-መግዛእቲ ኤውሮጳዊ ሓይልታት ዝነበረ ታሪኽ ብምልዓል፡ ናይ “ኤርትራ ትግበኣኒ እያ” ዝብል ጠለብ ስለ ዘቕረበ ጉዳይ ሃገርና ተሓላሊኹ። እቲ ጸገም ናይ ኢትዮጵያ “ኤርትራ ትግበኣኒ እያ” ምባል ጥራይ ዘይነበረን። ብዙሓት ንረብሓ ህዝቢ ኤርትራ ብምጉሳይ ብዛዕባ ረብሓኦምን ተጽዕኖኦም ኣብ ዞባናን ዘቐድሙን ንኢትዮጵያ ብዋጋ ኤርትራ ከሕይሉ ዝወጠኑን ኢድ ኣእታውነት፡ ነታ ቀይሕ ባሕሪ ክበሃል እንከሎ ትጉምጅው ዝነበረት ኢትዮጵያ ሓጊዝዋ።
ኤርትራዊ ጉዳይና ንክተሓላለኽን በቲ ክሳብ ሕጂ ኣሰሩ ዘይጠፈአ ሕማቕ ዘበን ክንሓልፍን እቲ ጠንቂ ናይ ገዛኢት ኢትዮጵያን ደገፍታን ሓጥያት ጥራይ እዩ ነይሩ ኢልካ ዝድምደም ኣይኮነን። ናይቶም ሰብ ጉዳይ ኤርትራውያን ኣብ ምውሳን መጻኢ ዕድል ሃገሮም፡ ከጋጥም ዝኽእል ሓደጋ ተረዲኦም ሓቢሮም ኣብ ክንዲ ምቅላስ ምስዚ ሎሚ ንዕዘቦ ዘለና ዝመሳሰል ፖለቲካዊ ምብትታንን ስርሕ ፍንጥሕን እውን ግደ ነይርዎም እዩ። ብሓፈሻ ንብዙሓት ኣብ ኤርትራ ህርፋን ዝነበሮም፡ መንግስታት ብፍላይ ከኣ ንመግዛእቲ ኢትዮጵያ ኣፍደገኻ ከፊትካ ምሃብን ምስኣ ምትሕብባርን ኤርትራ ብዓንተብኡ ልኡላዊት ሃገር ከይትኸውን ግደ ከም ዝነበሮ ሸለል ኢልካዮ ዝሕለፍ ኣይኮነን። ሎሚ እውን ክንመሃረሉ ዝግበኣና ተመኩሮ እዩ።
ውድብ ሕቡራት ሃገራት ምናልባት በቲ ሓደ ወገን ነቲ ኤርትራውያን “ናጽነትና ይወሃበና” ዝብልዎ ዝነበሩ በቲ ካልእ ወገን ከኣ መግዛእቲ ኢትዮጵያ “ኤርትራ ኣካል ግዝኣተይ እያ” ዝብሎ ዝነበረ ጫፋት ደኾን ማእከላይ ፍታሕ ይኸውን ብዝብል ጉልባብ ኢትዮጵያ ኣብ ኤርትራ እግራ ኣደልዲላ ንክትረግጽ፡ ኤርትራን ኢትዮጵያን ብፈደረሽን ክቑረና ወሲኑ። እንተኾነ እቲ ፈደረሽን ኣብ ርእሲ ምርጫ ህዝቢ ኤርትራ ዘይምንባሩ ስሰዐን ህዉኽ ተንኮልን ኢትዮጵያ ተወሲኽዎ ኣብዘይመዓልቱ ፈሪሱ። ኤርትራ ከኣ፡ ብዘይ ፍቓድ ህዝባ ተገዲዳ መበል 14 ጠቅላይ ግዝኣት ኢትዮጵያ ኮይና።
ኣብቲ እዋንቲ “ኣብ ትሕቲ መግዛእቲ ምንባርዶ ወይ ዝተነፍገካ ናጽነት ብቃልሲ ምምላስ?” ዝብል ምርጫ ናብ ህዝቢ ኤርትራ ቀሪቡ። ህዝቢ ኤርትራ ከኣ ተቓሊስካ መሰል ርእሰ-ውሳነኻ ምምላስ እምበር፡ ኣብ ኣርዑት መግዛእቲ ንምንባር ስለ ዘይመረጸ፡ እቲ ካብ ንግሁኡ ናቱ ጸገማትን ሕጽረታትን ዝነበሮ ብረታዊ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ብባሕቲ መስከረም 1961 ተጀሚሩ። ድሕሪ ኣህላኺ ቃልስን መስዋእትነትን ከኣ ብ1991 ብናጽነት ኤርትራ ተኸምቲኡ።
ብዓንተብኡ እውን ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ዘይኤርትራዊ ሓይሊ ካብ መሬት ኤርትራ ብምውጻእ ጥራይ ከምዘይውዳእ ርዱእ ነይሩ። ስለዚ ድሕሪኡ እውን “ናጻ ኤርትራ ከመይ ትመሓደር ናይ ምውሳን ቃልሲ” ቀጺሉ እነሆ ክሳብ ሕጂ ህያው እዩ። እዚ ቃልሲ ድሕሪ ናጽነት ህዝቢ ኤርትራ ዝተጸበዮኳ እንተነበረ፡ ክንድዚ ዝወሰዶ ዘሎ ግዜ ክወስድን እቲ መስርሕ ክሳብ ክንድዚ ካብ ግዜ መግዛእቲ ብዝኸፈአ ህዝቢ ኤርትራ ዝሳቐየሉ፡ ዝመዛበለሉ፡ ዝስወረሉን ኩሉ መሰላቱን ዝግፈፈሉን ክኸውን ግና ንመብዛሕትኡ ካብ ትጽቢት ወጻኢ እዩ። ጉዳይና ድሕሪ ናጽነት ኣብ ዓለም ካብቲ እቲ ዝኸፈአ ተረኽቦታት ሓደ ክነሱ፡ ኣብ ኣደባባያት ዓለም ዘይስማዕን ዘይረአን ኩይኑ ጸኒሑ። ንሕና እቶም ዋናታት እውን፡ ውሱናት ሓደስቲ ተርእዮታት የጋጥሙ እሞ ንዝተወሰነ ግዜ ድምጽና ኣስሚዕና ደሓር ከኣ ክንሃጥም ኢና ጸኒሕና። ብሰንኪ ብኩራት ቀጻልነት ከኣ ኣየድማዕናን። ምእሳር መራሕትን ጋዜጠኛታትን 2001፡ ህልቂት ደሴት ላምፓዱዛ፡ ተበግሶ ወዲ ዓልን ምንቅስቓስ ኣኽርያን፡ ደሓር ድማ ምግሃድ ዘይትካላዊ ምሕዝነት ዲክታተር ኢሳያስ ኣፈወርቅን ኣብይ ኣሕመድ ዓሊን ተኸቲሎም ዝተራእዩ ምብርባራት ከምቲ ዝድለ በርቲዖም ዘይምቕጻሎም ንኣብነት ዝጥቀሱ እዮም።
ኣብዚ እዋንዚ ርሑቕ ከይከድና ኣብ ከባብና ብዙሓት ነውጽታት ኣለዉ። ኣብ ኢትዮጵያ ኣጋጢሙ ዘሎ ድማ ብዓብይኡ እዩ። ብፍላይ ንኤርትራ “እውክል እየ” ዝብል ጉጅለ ህግደፍ ዝተሳተፎ ስለ ዝኾነ፡ ጉዳይ ኢትዮጵያ ካብቲ ካልእ ዞባዊ ነውጽታት ዝያዳ ከም ዘገድሰና ብሩህ እዩ። ኢሳያስ ንዝሓለፉ 30 ዓመታት ገዛ ዓጽዩን ድምጺ ኣጥፊኡን ንምጽቃጥ ከም ናይ ወጻኢ ፖሊሲ ወሲዱ፡ ህዝብና ክብድል ጸኒሑ። ሎሚ ግና ከምቲ “ኣድግስ ሃሊላ በላዒኣ ትጽውዕ” ዝበሃል ኣብ ዘይጉዳዩ ከዳኽር ምስ ጀመረን ብዝፈጸሞ ግህሰታት ሰብኣዊ መሰላትን ናይ ውግእ ገበናትን ኣካል ዞባዊ ኣጀንዳ ኮይኑ ስሙ ካብ ቅድም ብዝኸፍአ ክለዓልን ምስሉ ብሕማቕ ክሰኣልን ይውዕል ኣሎ።
ኢሳያስ ዞባዊ ኣጀንዳ ዝኸውን ዘሎ በይኑ ዘይኮነ፡ ኤርትራና’ውን ትልከም ኣላ። ስለዚ ኤርትራ እውን ኣካል ናይቶም ሓያላት ሃገራት ዞባዊ ሕሳባቶም ንክሰርዑ ሒዘምዎ ዘለዉ ትልሚ ትዂረት ዳግመ-ውደባ ኮይና ኣላ። ካብዚ ትልሚዚ ሎሚኸ ኤርትራ ከምቲ ናይ ቅድሚ 60 ዓመታት ክትጥለም ድያ ወይ ብመኽሰብ በሪኻ ክትወጽእ ኣዝዩ ዘተሓሳስብ እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ንሕና ናይ ለውጢ ሓይልታት ኩሉ ኣወንዚፍና “ንምህላውን ዘይምህላውን ልኡላዊት ኤርትራ” ኣቐዲምና እንተዘይተቓሊስና ሎሚ እውን ታሪኽ ንገዛእ ርእሱ ደጊሙ ግዳይ ዘይንኾነሉ ምኽንያት የለን። ካብቲ ናይ ቅድሚ ሕጂ ብሰንኪ ዘይምስጣምና ጉዳይ ሃገርና ኣብ ኢድ ዘይዋናታቱ ዝወደቖ ከየጋጥመና’ሞ ዳግማይ ከይንጠዓስ “ጉዳይና ሎሚ’ውን ከይወጽእ ካብ ኢድና” ብዝብል ክንስጉም ሓደራ ንብል።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኤርትራ ናይ ኩልና ኤርትራውያን እያ። ምእንቲ ናጽነታ ብሓባር ሳላ ዝተቓለስና ተዓዊትና። ንቐጻልነታን ሓለዋኣን ሓቢርና ክንስለፍ ድማ ናይ ግድን እዩ። ንዕቤታ፡ ሰላማ፡ ልምዓታን ክብሪ ህዝባን ከኣ፡ ብዘይካ ውሑዳት ኣብ ክንዲ ናይቲ “ኣነ ምእንታኺ ኤርትራ” ዝበለ መላእ ህዝባ፡ “ናይ ውሑዳት ዘረግቲ” ክትከውን ዝድግፉ፡ ኩልና ንቃለሰላ ኣለና። ክሳብ ሎሚ ኣብ ክንዲ ድሌት፡ እምንቶን ምርጫን ናይ ህዝብና ናይቶም ውሑዳት ጸበብቲ ህርፋን ክብርኽ ክንዕዘብ ጸኒሕና። ሎሚ እውን ጌና እዚ ብቃልሲ ክቕየር ዝግበኦ ንኤርትራና ዘይምጥን ሚዛን ኣይተቐየረን። እዚ ክኸውን ዘይነበሮ ሚዛን ብሰንኪ ናይቶም ብዙሓት ነቲ ዘራኽበና ኣቐዲምና ከነሕይሎ ዘይምኽኣልና ዘጋጥም ዘሎ ዘይንቡር እዩ። እቲ ኣዝዩ ዘገርም ከኣ ሳዕቤን ናይቲ ከምቲ ክንኮኖ ዝገባና ዘይምዃና እንታይ ከም ዝኸውን እንዳተረዳእናዮ ከነእርሞ ዘይምብቃዕና እዩ።
ኤርትራውያን፡ ለውጢ ንደልየሉን ምእንታኡ ንቃለሰሉን ዘለና ምኽንያትን ኣብዚ እዋንዚ ምምርማር ዘድልዮ ዘይኮነ፡ ኣብ ገገዛናን ዕለታዊ ህይወትናን ዘሎ ሓቂ እዩ። ነቲ ኣብ ኤርትራ ዝካየድ ዘሎ ቃልሲ ምእንቲ ለውጢ ዝድርኽ ሓቂ፡ ኣይኮነንዶ ንዓና ነቶም ንቃለሰሉ ዘለና ሰብ ዋኒንን ህዝብናን፡ እቶም ክሓብእዎ ዝደልዩ ጸረ ለውጢ ሓይልታት እውን ክኸውልዎ ኣብ ዘይክእልሉ ደረጃ ዝበጸሐ ምዃኑ ንጹር እዩ። ሎሚ “ደጋፊ ህግደፍ እየ” ዝብል ኣካል እውን ካልእ ኮለልን ዕባራ ምኽንያትን ደኣ የምጽእ እምበር፡ ኣፉ መሊኡ “ኣብ ምምሕዳር ህግደፍ ኤርትራን ህዝባን ጽቡቕ ኣለዉ” ዘብል ሞራልን ድፍረትን የብሉን። ሓደ ካብቲ ዕባራ ምኽንያታት ከኣ፡ ንኤርትራ ምስ ጉጅለ ህግደፍ ኣጣቢቕካ ምርኣይን፡ ህግደፍ ዝፍጽሞ ንረብሓ ኤርትራዊ ልኡላውነት ከም ዝኾነ ኣምሲልካ ምቕራብን እዩ። ጉጅለ ህግደፍ ነዚ ናይ ግሩሃት ዕባራ ምኽንያታት መዝሚዙ ካብቲ ርኡይ ገበናቱ ንምህዳም፡ ምስ ግዜን ኩነታትን ዝቀያየር መዳህለልታት ኣብ ምምሃዝዩ ዝጽመድ። ህዝብና ኣብ ክንዲ ኣብቲ መሰረታዊ ብቐጥታ ዝምልከቶ ኤርትራዊ ዘቤታዊ ዛዕባኡ ኣትኪሉ ስኑ ነኺሱ ዝቃለስ፡ ካልእ መላገሲ ምፍጣር ሓደ ካብ ሜላታት ናይቲ ጉጅለ እዩ። ህዝቢ ቀዳምነቱ ዘይኮነ ጉዳይ ጐረቤት ከቐድም ዝግበር ድፍኢት እውን ብመጽርዚ ዝረአ እዩ። እዚ ሎሚ ጉጅለ ህግደፍ ኣብ ውግእ ትግራይ ተሸኺልዎ ዘሎ ከኣ ንኣብነት ዘይጥቀስ ኣይኮነን። እቲ ዘሕዝን ከኣ ነቲ ዋጋ ዝኸፍል ዘሎ እቲ ጉጅለ ዘይኮነ፡ ህዝቢ ኤርትራ ምዃኑ እዩ።
ጉጅለ ህግደፍ ሰለምንታይ ከምዚ ዓይነት ካብ ኤርትራዊ መስርዕ ዘውጽእ መንገዲ ይመርጽ ኣሎ፡ መግለጺ ጸረ ህዝብን ኣብ ዘይጉዳይካ ምድኻርን ባህሪኡ ስለ ዝኾነ፡ እንቃለሶ እምበር፡ ከም ሓድሽ ተርእዮ እንግረመሉ ኣይኮነን። እቲ ክንግረመሉ ዝግበኣና ናይቶም ምእንቲ ለውጢ ንቃለስ ዘለና ኣብ ክንዲ ነቲ ዘራኽበና እነቐድምን እነሕይልን ነቲ ኣብዚ እዋንዚ ቀዳምነትና ክኸውን ዘይግበኦ ኣጀንዳታት ከነቐድም ተረሓሒቕና ኣደዳ ናይቲ ጉጅለ ንኸውን ምህላውና እዩ። ጉጅለ ህግደፍ ናይ ህልውናኡ ጉዳይ ስለ ዝኾነ፡ ቀጻልነቱ ከረጋግጽ ከይደቀሰ ዝሓድር ምዃኑ ብሩህ እዩ። ቀንዲ ዋሕስ ቀጻልነቱ ግና ናትና ናይቶም ተቓሊስና ክንስዕሮ ዝግብኣና ናይ ለውጢ ሓይሊ ድኽመት ምዃኑ ክንእመነሉ ዝግበኣና እዩ። ነዚ ብዘይዕጥይጥይ ክንእመን ምኽኣል ኣብ ኣሳልጦ ቀጻሊ ቃልስና ቦታኡ ዕዙዝ እዩ። ከምቲ “ሓባእ ቁስሉስ ሓባእ ፈውሱ” ዝበሃል ናትና ሕጽረት ኣቐሚጥና ኣብ ምርጋም ነቲ ባዕሉ ጸረ ህዝባውነቱ ዝኣወጀ፡ ዓቕምናን ግዜናን ምብኻን መፍትሒ ኣይኮነን። እዚ ማለት ግና ሃገር ከድሕን ዝኽእል እጃምና ንግበር ንምባል እንተዘይኮይኑ፡ ገበናት ናይቲ ጉጅለ እናተኸታተልና ምቅላዕ ኣይጉዳይናን’ዩ ማለት ኣይኮነን።
ርግጽ እዩ ኤርትራውያን ብእምነታት፡ ኣውራጃታት፡ ብባህልታት፡ ብቋንቋታትን ካልእን ንፈላለ ኢና። ኩሉዚ ግና ብዙሕነታዊ ድምቀትናን መልክዕናን እምበር፡ ኣብቲ ንኹልና ዝምልከት ብሓባር ክንጐዓዞ ዝግብኣና መስርዕ ቃልሲ ከይንስለፍ ዝዓግተና ኣይኮነን። ብዙሕነትና ዘሕይለና ምእንቲ ክኸውን ድማ ብልቦናን ብሓላፍነትን ከነመሓድሮ ዘኽእለና ኣተሓሳስባ ክንውንን እንከለና ጥራይ እዩ። ድሌትና ካብ ምውጋድ ጉጅለ ህግደፍ ጀሚርካ ክሳብ መድረኽ ድሕረ-ህግደፍ ብዙሕ ምዃኑ ንጹር እዩ። ከምቲ ብዝሑ ብሓንሳብ ዓትዒትና ሒዝና ከነዕውቶ ከምዘይንኽል ከኣ ክንግንዘብ ይግበኣና። ነዚ ክንበቅዕ ድማ ናይ ዕማምና ቀዳምነታት ሰሪዕና፡ ዝተጸንዐ ንኹልና ዘማእክልን ዘሳትፍን ክኸውን ይግበኦ። ቀዳምነትና ከይሰራዕና ብሓንሳብ ናብ በበይኑ ኩርነዓት ኣብ እንቋምተሉን ግና ኣይክንዕወትን ኢና። ኣይንዕወትን ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብቲ ዕንይንይ ብቐሊሉ ንህግደፋዊ ኣዕናዊ ንፋስ እንጥቃዕ ኢና ንኸውን።
ህዝባዊ ቃልሲ ምዕዋቱ ግድን’ኳ እንተኾነ፡ ዘይምኽኑይ ግዜ ነባኽን ምህላውና ዘሰክፍ ኢዩ። ህዝብና ከምዚ ክዕዘብ እንከሎ፡ ኣብ ልዕሌና ዝነበሮ እምነት የጉድል፡ ቃልስና ይተሓላለኽ፡ ዓወትና’ውን ይደናጐ። ከምዚ ንርእዮን ንዕዘቦን ዘለና ጉጅለ ህግደፍ ንኤርትራዊ ኣጀንዳ ረጥሪጡ፡ ዕድመ ስልጣኑ ንምንዋሕ እንተዘይኮይኑ፡ ብመንጽር ባህጊ ህዝብና ምስ ዝረአ፡ ኤርትራዊ ፋይዳ ዘየብሉን ቀዳምነት ዘይወሃቦን መኣዝን ቃልሲ ዘስሕት፡ ዓንቃፊ ኣጀንዳታት ይድርብየልና። ብብዙሕ መልከዓት ዝግለጽ ኤርትራዊ ክብርን ንብረትን ከኣ ኣብ ዘይቦታኡ ይባኽን። ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ውግእ ትግራይ ዝሃልቕ ዘሎ ኤርትራዊ ህይወት፡ ዝባኽን ዘሎ ንብረትን ዝጽየቕ ዘሎ ኤርትራዊ ምስልን ካብዚ ወጻኢ ዝረአ ኣይኮነን። እቲ ዘሕዝን ከኣ ጉጅለ ህግደፍ ኣብዚ መዳይዚ ዝፍጽሞ ዘሎ ገበናት ምቅላዕ ማለት ኤርትራዊ ክብሪ ከም ምግሃስ ወሲዶም ንተግባራት እቲ ጉጅለ ከጸባብቑ ዝደኽሙ ኤርትራዊ ወገናት ምህላዎም እዩ።
ከምቲ እንሓስቦ ኣንጻር ህግደፍ ተዓዊትና ህዝብና ሓራ ከነውጽእ ናይ ዘይምኽኣልና ምስጢር፡ ነቲ ዘራኽበና ከነቐድምን ከነሕይልን ዘይምብቃዕና ምዃኑ እሙን እዩ። ካብዚ መዋጸኦ ዝኾነና ከኣ ኣብ ኢድና ዘሎ እምበር፡ ካብ ካልእ እንጽበዮ ውህብቶ ኣይኮነን። “እሞ እቲ ሕማም ካብ ተፈለጠ፡ መድሃኒቱ’ውን ኣብ ኢድና ካብ ሃለወ ደኣ ተፈዊስና ዘይንሓውየሉ ምኽኒያት እንታይ እዩ?” ኢልና ንሕተት። መልሱ ነቲ ዘራኽበና ጉዳያት ከነቐድምን ከነሐይልን ዘይምኽኣልና ምዃኑ ድማ ንተኣመን።
ቃልስና ካብ መሰረቱ ምዕቃብ ልኡላውነት ሃገር ነይሩ፡ ሕጂ እውን እዚ ሓላፍነትዚ ምህናጽ ልኡላዊት ሃገር ወሲኹ ህያው ኣሎ። ልኡላውነት ሃገር ክንብል እንከለና ካብ ክብርን ሓድነትን ህዝቢ ፈሊና እንርደኦ ዘይኮነ ምስኡ ሓቢሩ ዝግለጽ እዩ። ኣብዚ ዝሓለፈ ናይ ድሕሪ ናጽነት ዓመታት ብፍላይ ምስ ምትግባር ቀያድን ናይ መወዳእታን ብይን ዶብ ኤርትራን ኢትዮጵያን ተተሓሒዙ ንልኡላውነት ሃገርን ህዝብን ፈላሊኻ ናይ ምርኣይ ዝንባለታት ከሰሓሕብ ጸኒሑ እዩ። ዝንባለታት ጥራይ ዘይኮነ “ኣየናይ ይቐድም፡ ምትግባር ብይን ዶብዶ ወይስ ንጉጅለ ህግደፍ ኣወጊድካ፡ ህዝቢ ካብ ወጽዓ ሓራ ምውጻእ?” ዝብል ኣዝዩ ኣከራኻርን ከም ናይ ፖለቲካዊ ኣተሓሳስባ መፈላለይን ኮይኑ ዝቐረበሉ ኣጋጣምታት እውን ነይሩ። ካብዚ ብምንቃል ኣብቲ ምስ መንግስቲ ኢትዮጵያ ክግበር ዝግበኦ ዝምድና እውን ናይ መቀራረብን መረሓሓቕን መምዘኒ ዝኾነሉ ኣጋጣምታት እውን ነይሩ።
ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ካብ ንግሆኡ ዝተበገሰሉ ፖለቲካዊ ዕላማ፡ ክሰፍሕ እንከሎ፡ ምውሓስ መሰል ርእሰ-ውሳነ ህዝቢ ኤርትራ እዩ። እዚ ከኣ ብሓደ ካብዞም ከሰሓሕቡ ዝጸንሑ፡ ነጻጺልካ ብምሓዝ ንልኡላውነት ሃገር ወይ ክብሪ፡ ሓድነትን ሓርነትን ህዝቢ ዘይኮነ፡ ንክልቲኦም ሓቚፉ ብዝሓዘ ኣገባብ እዩ ዝረጋገጽ። ልኡላውነት ኤርትራ ጉዳይ ህዝቢ ኣብ ግምት ብዘየእተወ፡ ብሩባታት፡ ጐላጉል፡ ወደባትን ባሕርን ዝመልከዓት ሃገር ምውናን ጥራይ ማለት ኣይኮነን። በቲ ሓካልእ ገጹ እውን ካልእ ኩሉ ብቕዓት፡ ሓርበኝነትን ሓድነትን ብዝውንን ግና ሃገር ብዘየብሉ ህዝቢ ጥራይ ዝረጋገጽ ኣይኮነን። ስለዚ ልኡላውነት ሃገርን ህልውና ህዝብን ሓደ ካብቲ ሓደ ፈላሊኻ ዘይረኣዩ ምዃኖም ሓላፍነታዊ ግንዛበ ክንወሰድ ይግበኣና። ንልኡላውነት ክትቃለሰ እንከለኻ እንተላይ ንሓድነትን ሓርነትን ህዝቢ፡ ንሓርነት ህዝቢ ክትቃለስ እንከለኻ እውን እንተላይ ንልኡላውነት ሃገር ትቃለስ ኣለኻ ማለት ምዃኑ ካልእ ግንዛበ ዘድልዮ እዩ። እቲ “ጉዳይ ሃገርዶ ጉዳይ ህዝቢ ኣየናይ ነቐድም?” ዝብል ናብ “ደርሆዶ እንቋቁሖ ይቕድም” ዝዓይነቱ ሸንኮለል ዝወስድ ስለ ዝኾነ፡ ንጉዳያት ኣስፊሕና ከነገናዝብ ይግበኣና እዩ። ክነጻጸሉ ዘይግበኦም ጉዳያት ነጻጺልካ ሸንኮለል ኣብ ምባል እቲ ቀንዲ ተጠቓሚ መላኺ ጉጅለ ኢሳያስ እዩ። ምኽንያቱ ኣብቲ ሸንኮለል ተኸዊሉ ብልኡላውነት ንክጣላዕ ስለ ዝሕግዞ።
ልኡላውነት ሃገርን ሓድነት ህዝብን ሓንሳብ ተቓሊስካ ምስ ኣመዝገብካዮ፡ ኣኺልዎ ኢልካ እተዋድቖ ኣይኮነን። ብኣንጻሩ ዘየቋርጽ ሓለዋን ክንክንን ዘድልዮ እዩ። ካብዚ ብምንቃል ኢና ከኣ ልኡላውነት ሃገርናን ብዙሕነታዊ ሓድነት ህዝብናን ወትሩ ነቒሕና ከም ብሌን ዓይንና ክንሕልዎም ዝግበኣና። ብፍላይ ኣብ ከምዚ ሎሚ ሃገርና ኣብ ትሕቲ፡ ብዘይፈቓድ ህዝቢ ኣብ ስልጣን ብዝተኾየጠ፡ እሞ ከኣ ህዝቢ ብዘይፈልጦ ሕግን ትካላትን “ኣመሓድር ኣለኹ” ዝብል ኣካል ኣብ ዘላትሉ፡ ንልኡላውነት ሃገርን ሓድነት ህዝብን ኣብ ሓደጋ ናይ ምውዳቖም ዕድል ክፉት እዩ። ብዙሓት ናይዚ ዓውዲ ክኢላታት ከም ዝግምትዎ፡ ጉጅለ ኢሳያስ ከጸብቕ እዩ ዘይተዓደለ እምበር፡ ኣብዚ መዳይዚ ክጽይቕ ኣይክእልን እዩ ኢልካ ምድምዳም ኣጸጋሚ እዩ። ሎሚ ኣብ ብዙሓት መድረኻት ስም ኤርትራን ናይቲ ዝገዝኣ ዘሎ ጉጅለን ዝለዓለሉ ዘሎ ኣገባብን ቅኒትን ከኣ ነዚ ስግኣትዚ ዘመልክት እዩ።
ኣብዚ ዝሓለፈ ሰለስተ ዓመታት ዲክታተር ኢሳያስ ነቲ ንብዙሓት ዘዛረበን ዘዛርብ ዘሎን፡ ትካላውነትን ግሉጽነትን ዘይነበሮ፡ መንቀሊኡ ኮነ መዓርፎኡ ዘይፍለጥ ዝምድና ኤርትራን ኢትዮጵያን ተጐዝጒዙ ከቕርቦ ዝጸንሐ ጠገለ ዘይነበሮ ግና ከኣ ሓሲቡ ዝገበሮ ኣዕናዊ ምርጫ ምንባሩ፡ እዚ ሎሚ ዝረአ ዘሎ ምልክታት ናይቲ ዝተጠቕሰ ስግኣትን ሓደጋን ውጽኢት እዩ። ኢትዮጵያውያን እቲ ቅድም ምሃለውለው ኢሳያስ ዘርኣይዎ ስቕታን ጉርሕን ድማ ነቲ ዝበሎ ናይ ምርጓድ ዝንባለ ነይሩ። እዚ ስቕታ ኢትዮጵያውያን ኢሳያስ ኣብ ልዕሊ ልኡላውነትናን ሓድነት ህዝብናን ንክጽይቕ ከም ዘተባብዖ ዘረድእ እዩ። ሎሚ ግና ገለ ርትዓውያን ፖለቲከኛታት ኢትዮጵያውያን ምስ ሓደ ኣብ ሃገሩ እሾኽ ዝዘርአ ጽቡቕ መጻኢ ዘይረኣዮ፡ ኣብ ጥዕናኡ ዘጠራጥር ብቒምን ቅርሕትን ዝመረተ “መራሒ ሃገር” ምዝማድ ክሳብ ክንደይ መዘዝ ከም ዘምጸኣሎም ዓው ኢሎም ክዛረቡ ጀሚሮም ኣለዉ። ንሕና ኢስያስ ልኡላውነት ሃገርና ኣሕሊፉ ከይዕድለልና ክንሰግእ እንከለና፡ ብሕቡእ ስምምዕ ወደብን ባሕርን ከይምጥው ጥራይ ዘይኮነ፡ ክብርን ሓድነትን ናይቲ ብቃልሱ ልኡላዊት ሃገር ዘውሓሰ ህዝቢ ኣብ ሓደጋ ከየእቱ እውን ኢና። እንተኾነ እዚ ኢሳያስ ካብ ትንዕምንዕ ሓሊፉ ተደቕዲቕዎ ዘሎ ንኤርትራዊ ልኡላውነት ዝህድድ ሓደገኛ ኣቕጣጫ፡ እንተገደደስ ዋጋኡ ይኸብርን ዝወስዶ ግዜ ይነውሕን እምበር ዘይዕጸፍ እዩ ማለት ኣይኮነን። ምኽንያቱ ካብ ድሌት፡ ኣፍልጦን ፈቓድን ህዝብና ክኸይድ ይደሊ ስለ ዘሎን ኣብ መወዳእታ ውሳነ ህዝቢ ክስዕር ናይ ግድን ስለ ዝኾነን። ምስዚ ኩሉ እምበር “ልኡላውነት ሃገርን ህዝብን ናይ ምዕቃብ ብደሆ” ዝከኣል ግና ከኣ ብቐሊሉ ዝዋሓስ ስለ ዘይኮነ፡ ብዓንተብኡ ክንዕጠቐሉ ዝግበኣና ናይ ሓባርና ሓላፍነት እዩ። ህዝቢ ኤርትራ እውን ኣብዚ ወሳኒ ግዜ ሓላፍነቱ መተካእታ ዘየብሉ ምዃኑ ንካልኢት’ውን ክዝንግዕ ኣይግበኦን።
ሎሚ ንልኡላውነትናን ሓድነት ህዝብናን ዝጻብኡ ወስታታት ዋናኦም ህግደፍ ጥራይ ኣይኮነን። እንተ ብፍላጥ እንተ ብዘይፍላጥ ንእኩይ ተግባራ ጉጅለ ህግደፍ ዘራጉዱ ኣእማን ዝድርብዩ ካልኦት ወገናት እውን ኣለዉ። ዝተፈላለዩ ዘቤታዊ ዝንባለታትን ምስ ጐረባብትና ህዝብታት ዘለና ማሕበረ-ባህላዊ ምምስሳልን እንዳመዝመዙ፡ ንሓንሳብ ማዕረ ኤርትራዊ ሃገርነት ንሕንሳብ ከኣ ካብኡ ንላዕሊ ኣበሪኾም፡ ዝተፈላለዩ ኣንጻር ሓድነት ህዝብና ዘቐንዑ ኣጀንዳታት ምሂዞም ዝንቀሳቐሱ ንዕዘብ ኣለና። እዚኣቶም ዝኸድዎ መንገዲ ክሳብ ክንደይ ነቲ ልኡላውነት ሃገርን ህዝብን ናይ ምዕቃብ ሓላፍነትና ከም ዘኽብዶን ከም ዝሓላልኾን ክግንዘቡ ከኣ ብዚ ኣጋጣሚ ከነዘኻኽሮም ንፈቱ። ምዕቃብ ልኡላውነትን ሓድነትን ንኹልና ኤርትራውያን፡ ትሕቲ ኤርትራዊ ሃገርነት ዝስራዕ መንነትና ብዘየገድስ ዝምልከት እዩ። ነዚ ንኡስ መንነትና ነንጸባርቐሉ ናይ እምነት ድዩ ናይ ባህሊ፡ ናይ ቋንቋ ድዩ ከባቢ ዛዕባ፡ ማዕረ እቲ ዝዓበየ ኤርትራዊ ኣጀንዳና ሰሪዕና ንጉጅለ ህግደፍ ስዒርና ልኡላውነት ሃገርን ሓድነት ህዝብን ኣብ ድልዱል ባይታ ከነውሕስ ከቢድ እዩ። እንተኾነ፡ ብዘይዕጸፍ ቅሩብነትን ዓቕምን ህዝብና ከነዐውቶ ኢና።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኤርትራ ሃገርና ብመስዋእቲ ጀጋኑኣን መስተንክራዊ ጽንዓት ህዝባን እያ ናጻ ኮይና። ስለዚ ኣይኮነንዶ ክንዲ ህይወት ዝኣክል ክቡር ዋጋ ምእንታኻ ንዝኸፈለ፡ ካብኡ ዝተሓተ ጽቡቕ ንዝወዓለልካ እውን ምምስጋንን ኣመስጊንካ ንኣመሰንገንቲ ምሃብን ግቡእ ስለ ዝኾነ ሰማእታትና ክንዝክሮም ግድን እዩ። ነቲ ምእንቲ ክብርኻ ዝሐለፈ፡ ኣበይን መዓስን ክትዝክሮ ከም ዝግበኣካ ምውሳን ከኣ ቅቡል እዩ። ብመንጽርዚ ኤርትራውያን ሰማእታት ዝዝከሩላን ዝምስገኑላን ዕለት ክህልዎም ዝቃወም የለን። ምእንቲ እቲ ናይ ዝኽሪ ዕለት ኣብ ልቦና ኩሉ ዝሓድርን፡ ኣብ ዝተፈላለያ ውድባት ንዝተሰውኡ ዘማእክልን ንከኸውን፡ ኩሎም ኤርትራውያን ዝሰማምዕሉ ምኽንያታዊ መዓልቲ ምግባሩ ከኣ ኣገዳስነቱ ዕዝዙ እዩ። ድሕሪ ናጽነት ኤርትራ ቅዳምነት ክወሃቦም ካብ ዝነበሩ ዛዕባታት ሓደ ክኸውን ከኣ መተገበኦ። እንተኾነ ብሰንኪ ዘይግሉጽን ዘይሓላፍነታውን ኣካይዳ ህግደፍ ከምቲ ኣብ ካልእ ጉዳያት መድረኽ እሂንምሂን ዘይተፈጥረ ኣብዚ’ውን ኣይተራእየን።
ዘይሩ ዘይሩ ግና እቲ ዛዕባ ረዚን ስለ ዝኾነ፡ መንን ስለምንታይ ወሲንዎን ብዘየገድስ፡ ሰማእታትና ሓንቲ መዓልቲ ኣብ ዓመት ጥራይ ዘይኮነ ወትሩ ኣብ ሕልናና ስለ ዘለዉ 20 ሰነ ጓይላን ጃህራን ህግዲፍ ንምድማቕን ንሸፈጥን ዘይኮነ፡ ንክብሪቲ ዘይሃስስ ሕድሮም ምዝካራ ኣገዳሲ እዩ። ኤርትራዊ ሰማእትነት ነቶም ኣብ ዓውዲ ውግእ ዝተሰውኡ ጥራይ ዝምልከት ዘይኮነ፡ እንተላይ እቶም ኣበይን መዓስን ብዘየገድስ ምእንቲ ኤርትራን ናጽነታን ዝወደቑ ኩሎም ኤርትራውያን ጀጋኑ ዘጠቓልል እዩ። ብመንጽርዚ እቲ ልዕሊ 60 ሺሕ እንዳተባህለ ዝጥቀስ ቁጽሪ ኣብ ብረታዊ ቃልሲ ምእንቲ ናጽነት ዝተሰዉኡ ኣዝዩ ውሑድ ምዃኑ፡ ብዙሓት ነዚ ዛዕባ ቆላሕታ ሂቦም ዝሓሰብሉ ዝሰማምዕሉ እዩ።
እቶም ናይ ድሕሪ ናጽነት ሰማእታት ክውሰኽዎ እንከለዉ ከኣ’ሞ እቲ ኣሃዝ ኣበይ ከም ዝበጽሕ ርዱእ እዩ። ጉጅለ ህግዲፍ እቲ መዳለዊ ባህሪኡ ኣብ ኩሉ መዳያት ስለ ዝንጸባረቕ ባዕሉ ናይ ዝቐንጸሎም ሰማእታት መርድእ ንቤተሰቦም ኣይተነግረን። ኣብ ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ዝተሰውኡ ሓርበኛታት እውን፡ ብዘይካ ውሱናት ከምኡ ኣብቲ ጉጅለ ህግዲፍ ዝቐለሶ ዝርዝር ሰማእታት ኣይሰፈሩን። እንተኾነ ኣብ ዝርዝር ህግደፍ’ኳ እንተዘይሰፈረ፡ ታሪኽ ኩሎም ሰማእታት ኣብ ሕቑፊ ሃገሮምን ህዝቦምን ህያው ኮይኑ ክነብር እዩ። ኣብ ግዜ ቃልሲ ኣብ ኤርትራ ስዉእ ዘይወደቐላን ቅያ ዘይተሰርሓላን መዓልቲ ኣይነበረትን። ስለዚ ብግብሪኳ ዘጸግም እንተኾነ፡ ኩሉሳዕ መዓልቲ ሰማእታትዩ እንተ ተባህለ ምግናን ኣይከውንን።
ዲክታቶር ኢሳያስ ኣፈወርቂ ኣብ ጽባሕ ውድቀት ስርዓት ደርግ ብ20 ሰነ 1991 ብምኽንያት መዓልቲ ሰማእታት ንመጀመርያ ግዜ ድሕሪ ናጽነት፡ ኣብ ስታድየም ኣስመራ ዘስመዖ መደረኡ “ደጊም ናይ ውድባት ሓሸውየ የለን። ንህዝቢ ብቕሉዕ ይኹን ብጉልባብ ናይ ምክፍፋል ስልትታት ከቢድ ገበን ከም ዝቑጸር ክዝንጋዕ ኣይግባእን” ዝብል መርዚ ይርከቦ። እቲ ንህዝቢ ምክፍፋል ከቢድ ገበን’ዩ ዝበሎ፡ መልእኽቱ ንናይ ምውዳብ መሰረታዊ መሰል ዝሕርም፡ ካብቲ ንሱ ዝመርሖ ውድብ ወጻኢ ምስ ካልእ ምስላፍን ካብ ናቱ ዝተፈልየ ኣተሓሳስባ ምስጓምን እዩ። እዚ ከኣ ናይቲ ክሳብ ሕጂ ካብ ዝኸፈአ ናብ ኣዝዩ ዝገደደ ዝሰጋገር ዘሎ ጥልመቱ ኣብ ልዕሊ ሕድሪ ሰማእታት ወግዓዊ መግለጺኡ ነይሩ።
ሕድሪ ሰማእታት ኤርትራ፡ ኣብ ሓደ ውሱን ቦታ ኣእዋም ብምትካል፡ ዓመት ተጸቢኻ ሽምዓ ብምብራህ፡ ንቤተሰቦም ብህዝቢ ካብ ዝተለገሰ ቁንጣሮ ናቕፋ ብምሃብ፡ ታሪኽ ጅግንነቶም ኣብ መራኸቢ ብዙሃን ብምቅላሕን ብዘሕቆቅንቁን ዜማታት ንቤተሰቦም ብምንባዕን ጥራይ ዝጥበር ኣይኮነን። ምኽንያቱ መሰረታዊ ትሕዝቶ ሕድሮምን ለበዋኦምን፡ ኣብታ ብዋግኦም ርእሳ ዘቕነዐት ኤርትራ፡ ሕገመንግስታውን ኣብዘሓ ሰልፋውን ስርዓት ክትከል፡ ሰላምን ቅሳነትን ክሰፍን፡ ህዝቢ ኤርትራ ኣደልዲሉ ረጊጹ ኣብታ ሓላል መሬቱ ብዘይስኽፍታ ዝባኑ ቀሊዑ ከልምዕ፡ ልዕልና ሕጊ ክረጋገጽ፡ ኮታ እቲ ተካኢ ወለዶ መንእሰይ ንሰማእታቱ ሃገር ብምህናጽ ዝኽሕሰሉ ዘተኣማምን ሃዋህው ክፍጠር እዩ ነይሩ።
እቲ ብግብሪ ኣብ ሃገርና ዝረአ ዘሎ ዋላ ሓንቲ ካብ ሕድሮም ዘየኽብር ኩነታት ከኣ፡ ሓደ ጸረ ህዝቢ ባህርን ጸቢብ ረብሓን ዝኣከቦ ጉጅለ፡ ሕድሪ ሰማእታት ጠሊሙን፡ ልዕሊ ህዝብን ሕግን ዘሽካዕልለሉ፡ ሕድሪ ስዉኣት ኣጽኒዑ ተማሂሩ ሃገሩ ክሃንጽ ዝነበሮ መንእሰይ ወዲ ስዉእ፡ ገለን ኣብ ጉዕዞ ናብ ስደት ዝጠፍኣሉ ገለን ድማ ኣብ ዓዲ ጓና ኣደዳ ብዙሕ ስቓያት ዝኾነሉ ኩነታት ኢና ንዕዘብ ዘለና። ብዙሓት ኤርትራውያን ወለዲ ሰማእታት፡ ደቆም ከፊሎም ብደቂ ስዉኣት ደቆም ዝሕብሓብሉ ዕድሎም ዝመኸነሉ፡ ኢሳያስ ሕሉፍ ሓሊፉ ጥልመቱ ሰማይ ዓሪጉ፡ ነታ ዋጋ ሰማእታት ዝኾነት ልኡላዊት ኤርትራ ክጣለዓላ ትንዕምንዕ ዝብለሉ፡ ኮታ ወያ ሳላ ደቃ ህይወቶም ከይበቐቑ ዝተወፈዩላ፡ ናይ ጽንዓት ኣብነት ዝነበረት ኤርትራን ህዝባን፡ ናይ ኩሉ ሕማቕ ምምሕዳርን ድኽነትን ኣብነት ኮይና ኣብ እትጥቀሰሉ ቀራና መንገዲ ኢና ንርከብ ዘለና። ካብዚ ንላዕሊ መግለጺ ጥልመት ሕድሪ ሰማእታት ከኣ የለን።
“መራሒ ሃገር እየ” ስለ ዝበለ፡ ናብ ክሕደት ጉጅለ ህግዲፍ ዝያዳ ከነድህብ ንቡር እዩ። እንተኾነ ተረካቢ ሕድሪ ሰማእታትና ህግዲፍ ከም ጉጅለ በይኑ ዘይኮነ፡ መላእ ህዝቢ ኤርትራ ብሓፈሻ፡ መንእሰይ ከኣ ብፍላይ ተረከብቲ ሕድሪ ምዃኖም ክዝንጋዕ ዘይግበኦ እዩ። ሰማእታት “ኣነ ክሓልፍ ንስኻ ጽናሕ” ኣንዳበሉ ነታጒ ረጊጾም ቡንባ እንዳደርበዩ፡ ካብ የማነ-ጸጋሞም ዝሓለፉ፡ ሎሚ ብህይወት ዘለዉ መቓልስቶም ዝያዳ ተረከብቲ ሕድሪ እዮም። ነዚ ረሲዖም ኣብ ጐኒ ህግዲፍ ኮይኖም፡ ብገንዘብን ጹሩራን ተዓሽዮም፡ ሕድሪ ሰማእታት ዘዕብሩ ዘለዉ ውሑዳት ኣብ ላዕለዋይ ጽፍሒ ህግዲፍ ዘለዉ፡ ኣብዚ ታሪኻዊ ኣጋጣሚ ብዛዕባቶም “እቶ” እንዳበሉ ዘሰውእዎም ጀጋኑ፡ ነብሶም ክሓቱ ይግበኦም። ኣባላት ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ እቲ ረጊጽኩምዎ ዘለኹም መሬትን ጨቢጥኩምዎ ዘለኹም ብረትን ካብ ሰማእታት ዝተረከብኩምዎ ምልክት ጽንዓቶም እዩ እሞ ሕድሮም እንተ ጠሊምኩም ዓጽሞም ከይወግኣኩም ሕሰብሉ። ውላዶም ወይ ናይ ቀረባ ሰቦም ምእንቲ ሃገር ሞባእ ዝኸፈሉ ኤርትራውያን ስድራቤታት፡ ምእንቲ ሓላፊ ጠቕሚ፡ ምስቲ ሕድሪ ሰማእታት ዝጠለመ ጉጅለ ክትመሓዘዉ እንከለኹም ክሳብ ክንደይ ካብቲ ሓቂ ርሒቕኩም ከም ዘለኹም እተስተብህልሉን ናብ ልብኹም እትምለስሉን ኣጋጣሚ ምዃኑ ኣይትዘንግዑ።
ጉጅለ ህግዲፍ ኣብ ኣጋ ሞቱ፡ ንቡር መንገዲ ሒዙ ሕድሪ ሰማእታት ከኽብር እንጽበዮ ኣይኮነን። ሎሚ እሞኸኣ ሕሉፍ ሓሊፉ፡ ኤርትራዊ ዘቤታዊ ሓላፍነቱን ሕድሪ ሰማእታትን ምሉእ ብምሉእ ሓጢጡ ደርብዩ፡ “ኣብ ዘይጉዳይካ ናይ ምኹዳድ ዘይሓላፍነታውን ህዝቢ ከይልክም ኣብ ዘስግእን” መንገዲ እዩ ዝጐዓዝ ዘሎ። እቲ ኢድ ኣብ ጉዳይ ካለኦት ህይወት ኣእላፍ ኤርትራውያን መንእሰያት ዘኽፍል ኮይኑ ስለ ዘሎ ከኣ፡ ምስ ሕድሪ ሰማእታት ኤርትራ፡ ምሉእ ብምሉእ ዝጻረር እዩ። ነዚ ኩነታት ቀይርካ ንሕድሪ ሰማእታት ናብ ንቡር ቦታኡ ምምላሱ፡ ንኹልና ኤርትራውያን ዝምልከት’ዩ። ዝያዳ ከኣ እቲ ትማሊ ብጾቱ ኣብ ሜዳ ቀቢሩ ሕድሮም ተቐቢሉ ዝመጸን “ናይ ናጽነት ሓርበኛ” ዝተባህለን ነባር ተጋዳላይ፡ ሎሚ ኣካል ምክልኻል ኤርትራ ኮይኑ ዘዋግእ ዘሎ፡ ክልተሻብ’ዩ ተራእዩ። ሓርበኛዊ ታሪኹ ተደዊኑ፡ “ወራሪ፡ ሰራቕን መሰላት ንጹሃት ዝግህስን” ይበሃል ኣሎ። ሕድሪ ሰማእታት ከኽብርስ ይትረፍ ክብሩ እውን ክዕቅብ ኣይከኣለን። ስለዚ ኣብዚ ታሪኻዊ ኣጋጣሚ ክበራበርን፡ ቅድም ስሙ ክዕቅብ ደሓር ከኣ ሕድሪ ሰማእታት ከኽብር እንተተሰቊርዎስ ንጽወዖ ኣለና።
ዝኽርን ክብርን ንሰማእታት ኤርትራ!
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብዚ እዋን’ዚ መሰረታዊ ድሌት ህዝቢ ኤርትራ ካብቲ ኣትይዎ ዘሎ ክቱር ጭቆና ጉጅለ ህግደፍ ምንጋፍ እዩ። እዚ ምንጋፍ ብጥሪኡ ዘይኮነ፡ ኣብ ክንድቲ ጭቆና፡ ሰላም፡ ሓርነት፡ ልዕልና ሕግን ምኽባር ኩሉ መሰላትን ብዘረጋግጽ ብዓብይኡ ከኣ ብሕገ-መንግስታዊ ዲሞክራስያዊ ምምሕዳር ምትካእ እውን ዘጠቓልል እዩ። እቲ ናይ ህዝቢ እዩ እንብሎ፡ እቲ ካብ ጭቆና ምንጋፍ ጥራይ ዘይኮነ፡ ነዚ ንምዕዋት ዝግበር ቃልሲ እውን ናይ ህዝቢ እዩ። ግደ ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ውዳበታት እውን ንግደ ህዝቢ ዝትክእ’ኳ እንተዘይኮነ፡ ዕዙዝ ቦታ ዝወሃቦ ምዃኑ ዘይዝንጋዕ እዩ።
ነዚ “መሰረታዊ ትጽቢት ህዝብና እዩ” ዝበልናዮ ራህዋ ንምዕዋት ነቲ መግለጺና ዝኾነ ብዙሕነትና በብመልክዑ ኣብ ግምት ዘእተወን ንናይ ሓባር ረብሓና ዘዕዝዝን መንገዲ ምጽራግ ናይ ግድን እዩ። ኤርትራውያን ካብ ኤርትራውነትና ዝነቅል ዘሰማመዓናን እቲ ኩለ-መዳያዊ ብዙሕነታዊ ኣካውናና ዝፈጥሮ ዝፈላሊ ከም ዘለና እንእመነሉ እዩ። እቲ ዘዋጸናን ናብቲ ንቃለሰሉ ዘለና ዓወት ዘብጸሓናን ከኣ ወይ ነቲ ዘሰማምዓና ወይ ድማ ነቲ ዝፈላልየና መዚዝካ ሓዲኡ ምውሳድ ኣይኮነን። ኣብ ክንድኡ ንክልቲኡ ዘከኣእል ሓቛፊ ሓላፍነታዊ መንግዲ ምሓዝ መተካእታ የብሉን። ብዙሕነትና ናይ ብሓቂ ጸጋናን ምንጪ ሓይልናን ዝኸውን ከኣ ኣብ ከምዚ ኩነታት እዩ።
ንጉዳያት ኣከኣኢልና ከነድምዕ ክንስጉም እንከለና፡ ዝያዳ ከነትኩረሉን ፍሉይ ግምት ክንህቦን ዝግበኣና ኤርትራዊ ህልውናን ረብሓ ህዝባን ልዕሊ ኩሉ ምስራዕ እዩ። ናይዚ ምስጢር ንጹር እዩ። ኤርትራን ኤርትራውነትን ኣብ ዘይተዓቀበሉ ካልእ ድሌት ምዕዋት ስለ ዘይከኣል። ነዚ ኣብ ግምት ኣእቲኻ ነናይ ውዳበኻ ኣተሓሳስባ ምንጽብራቕ ግና መሰል እምበር ሓጥያት ኣይከውንን። ብጉዳይ እምነትካ፡ ቋንቋኻ፡ ከባቢኻ፡ ባህልኻን ካልእን ምግዳስ እውን በመንጽርዚ እዩ ክምዘንን ክተሓዝን ዝግበኦ።
እዚ ንዘሰማምዕን ዝፈላልን ምክእኣልን ንብዙሕነት ምምሕዳርን ዝምልከት፡ ንኤርትራውያን ከም ሓድሽ ዝንገረና ዘይኮነ፡ ፍልልይካ ዓቂብካ፡ ኣብቲ ዘሰማምዓካ ብሓባር ክትቃለሰ ናይ ምብጋስ ናይ ነዊሕ ግዜ ተመኩሮ ዘለና ኢና። እንተኾነ ኣብዚ መዳይዚ ክሳብ ሕጂ ክንድቲ ንደልዮ ኣየድማዕናን። ናይ ዘይምድማዕና ምስጢር ከኣ ብግብሪ ከምቲ ንሓስቦ ናይ ዘይምዃን ሕጽረትና ምዃኑ ዘሰማመዓና እዩ ዝብል እምነት ኣለና። እዚ ሕጽረትዚ ከኣ ኩሉና አእጃምና ነልዕለሉ እምበር፡ ሓደ ኣካል ነቲ ካልእ ኣላጊቡ ተዓዛባይ ዝኾነሉ ኣይኮነን። ንዘይምድማዕና እቲ ቀንዲ ጠንቂ እቶም ንመርጾምን ንምስርቶምን መድረኻት ዘይኮኑ፡ ናይቶም ተዋሳእቲ ነቶም መድረኻ ዘይምብቃዕ ከይከውን ብደቂቑ ክምርመር ዝግበኦ እዩ። ኣብ ሓደ ናይ ሓባር ተበግሶ፡ ኣብ ሓጺር ግዜ ውጽኢት ከተመዝግብ ትብህግ እሞ በቲ ዝደለኻዮ ቅልጣፈ ዘይክትረኽቦ ትኽእል። ኣብ ከምዚ ኩነታት እቲ ጠንቂ እቲ ዝመረጽናዮ መራኸቢ መድረኽ ጥራይ ጌርካ ኣብ ምውሳድ ክንህወኽ ኣይግበኣናን። እኳ ደኣ እቲ ጸገም ካብቲ መዋስኢ ኣዳራሽ ዘይኮነ፡ ካብ ናይቶም ተዋሳእቲ ዘይቅሩብነትን ዘይምብቃዕን ከይከውን ተጠንቂቕካ ምምርማር የድሊ።
ብሓባር ኣንጻር ጉጅለ ህግደፍ ንሰለፍ ክንብል እንከለና ዝተፈላለዩ ኣገባባት ክንክተል ንኽእል። ወይ ምሉእ ምትሕንፋጻዊ ሓድነት ኣረጋጊጽና ሓደ ውድብ ወይ ሰልፊ ንኸውን። ኩነታት ኣብ ዘይበሰለሉ ተሓናፊጽካ ሓደ ኣብ ክንዲ ምዃን ዘሰማምዓካን ዝፈላልየካን ብግቡእ መሚኻን ኣነጺርካን ኣብቲ ዘሰማመዓካ ኣብ ትሕቲ ሰፊሕ ጽላል ተወሃሂድካ ክትሰርሕ ትኽእል። እዚ ከምዚ ኣብዚ እዋንዚ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ (ፖሓኤ) ዝጽዕተሉ ዘሎ ኣገባብ ማለት እዩ። እዚ ብፖሓኤ ተታሒዙ ዘሎ ብሓባር ናይ ምቅላስ መንገዲ በቲ ሓደ ወገን ኣብዚ እዋንዚ ወጻዒ ጉጅለ ህግደፍ ንምውጋድ ንቃለሰሉ ናይ ሓባር መሳርሒና እዩ። በቲ ካልእ ወገን ከኣ ጽባሕ ሓደ ውድብ ወይ ሰልፊ ንምዃን ምትእምማን እነጥርየሉን ኣጸቢቕና እንላለየሉን መስርሕ እዩ።
ኣብ ሰፊሕ ጽላል እንዳተቓለስካ ካብቶም ኣብቲ ጽላል ዘለዉ ኣካላት “ንበቕዖ ኢና” ኢሎም ክሳብ ዝወሰኑ፡ ምሉእ ብምሉእ ክሰምሩ ዘተባብዕ እምበር ዝኽልክል ኣይኮነን። ኣብዚ ቀረባ ግዜ ካብቶም ተበግሶ ፖሓኤ ንምዕዋት ክቃለሱ ዝጸንሑ ሓይልታት ሰለስተ ውድባት ሓድነት ምፍጣሮም ናይዚ መርኣያ እዩ። እቶም ካለኦት ውድባት “ንዓኻትኩም የማስለና” ብዘስምዕ ሰናይ ትምኒትና ዝገለጽናሎም እውን ካብዚ ተረድኦዚ ብምንቃል እዩ። ኩልና ኣብ ሓደ እዋን ተገዲድና ሓደ ክንከውን ግና ናይ ግድን ኣይኮነን። ምኽንያቱ እቲ ናብዚ ዘብቅዕ ዕግበትን ድልዉነትን ኣብ ኩለን ውድባት ብሓንሳብ ክመጽእ ናይ ግድን ስለ ዘይኮነ። ካብዚ ነቒልና ኢና ከኣ ካብ መለለይታት ናይቲ ሎሚ ንቃለሰሉ ዘለና ናይ ጽባሕ ምምሕዳር ኤርትራ ሓደ “ብዙሕነታዊ” ክኸውን እዩ እንብል።
ነዚ ጀሚርናዮ ዘለና ሰፊሕ ጽላል ንምዕዋት ጌና ብዙሕ ጻዕሪ ዝሓተና እዩ። እቲ ጻዕሪ ንውሱናት መራሕቲ ውድባትን ሰልፍታትን ዝግደፍ ዘይኮነ፡ ዘይስገር ተሳትፎን ኣበርክቶን መሰረታት ናይተን ዝዋሰኣ ዘለዋ ውዳበታትን ሓፋሽ ህዝብን ዝሓትት እዩ። ኣብዚ ብብዙሕ ተኣኪብካ ናይ ምብታን ተመኩሮታት ዝሰከሐ ኤርትራዊ መድረኽ፡ እቲ ሓቢርካ ናይ ምቅላስ መስርሕ ተቐባልነት ክረክብ ቀሊል ኣይኮነን። እንተኾነ እቲ ቅሩብነትን ናይ ምዕዋት ጽምእን ክሳብ ዘሎ ቀጻሊ መዋጸኦ ዘይርከበሉ ኣይኮነን። እምበኣር ኣብዚ ዘለናዮ ግዜ ዘይህብ ኩነታት እቲ ዝሓሸ ምርጫ፡ ኣብ ክንዲ ኩነታት ከየብሰልካ “ግድን ኩሉና ሓደ ውድብ ወይ ሰልፊ ክንከውን ኣለና” ምባል፡ ወይ ናብ ሓደ ዘምጽእ ኩነታት ክሳብ ዝፍጠር ምጽባይ፡ ኣብቲ በቲ ሓደ ወገን ህግደፍ ነወግደሉ፡ በቲ ካልእ ወገን ከኣ ንድሕሪት ዘይምለስ ምትእምማን ነጥርየሉ ኣብ ተስፋ ዝህብ ደረጃ ዘሎ መስርሕ ምውህሃድ ኣጽኒዕካ ምሓዝን ምዕዋቱን እዩ።
