ርእሰ ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ስደት ኤርትራውያን ካብ 60ታት ዝጀመረ ክሳብ ሕጂ ዘይዛረየ ዋሕዚ እዩ። ስደት ዝተፈላለዩ ጠንቅታት ዘለዉዎ ኮይኑ፡ ጠንቂ ስደት ኤርትራውያን ከኣ ቅድም ተኸታታሊ ወጽዓ ባዕዳውያን ገዛእቲ ክኸውን እንከሎ፡ ድሒሩ ድማ ዘቤታዊ ጭቖናን ግፍዕን ህግደፍ እዩ። ስደት ኤርትራውያን ብሓፈሻ ናብ ጐረባብቲ ሃገራት፡ ብፍላይ ድማ ናብ ሱዳን እዩ ነይሩ። ሎሚ ግና “ኤርትራዊ ስደተኛ ዘይረገጻ ሃገር የለን” ክሳብ ዝበሃል፡ ኣብ መላእ ዓለማ ተበቲኑ ኣሎ። ዝተፈላለዩ ግዱሳት ወገናት፡ ብዝሒ ኣብ ዓድን ስደትን ዘሎ ኤርትራዊ ማዕረ እዩ ክብሉ እንከለዉ፡ ነቲ ኣብ ስደት ዘሎ ዘብዝሕዎ’ውን ኣለዉ።
ጠንቂ ስደት ኣብ ገዛእ ሃገርካ ዘየንብር፡ ፖለቲካዊ፡ ጸጥታውን ማሕበረ-ቁጠባውን ጸገም ከጋጥም እንከሎ እዩ። ስደት ግዝያዊ መዕገስን መድሓኒ ህይወትን እምበር፡ መሰረታዊ መፍትሒ ናይቲ ጸገም ከምዘይኮነ ዝተረጋገጸ እዩ። ጠንቅታት ስደት ንምውጋድን መሰረታዊ መፍትሒ ንምርካብን ኣብ ዝግበር ቃልሲ፡ ናይቶም ግዳያት ስደት ብጽሒት ዓብይ ግምት ዝወሃቦ እዩ። ኤርትራውያን ስደተኛታት ከካብ ዝነበርዎ ኩርነዓት ዓለም፡ ኣብ ግዜ ቃልሲ ንናጽነት ዘበርከትዎ ሰብኣውን ንዋታውን ኣበርክቶን ተሳትፎን ኣብ ዓወት ንምብጻሕ ዝነበሮ ግደ ህያው እዩ። እዞም ስደተኛታት ድሕሪ ናጽነት ናብ ዓዶም ክምለሱ እሞ፡ ጻማ ቃልሶም ሃገሮም ክሃንጹን ቀሲኖም ክነብሩን ናይ ኩሉ ደላይ ሰላም ትጽቢትን ሃረርታን ነይሩ። እንተኾነ ድሕሪ ናጽነት እውን ብኣንጻሩ ኮይኑ፡ ዋሕዚ ኤርትራውያን ናብ ስደት ብተዓጻጻፊ ወሲኹ። እዚ ግምጥሊሽ ተረኽቦ ኣብ ተመኩሮ ካለኦት ኣይተራእየን። ምናልባት ሳሕቲ እንተኣጋጠመ እውን ከምዚ ኣብ ኤርትራ ዝተራእየ ናይ ፍልሰት መልክዕ ዝሓዘ ኣይኮነን።
ስደት መሬትካን ተወሊድካ ዝዓበኻሉ መረበትካን ጥራይ ኣይኮነን ዘስእነካ። ነቲ ኣብ ሃገርካ እተስተማቕሮ ክቡር ባህልኻ፡ ቋንቋኻ፡ ልምድኻ፡ እምነትካን ቤተሰብካን እውን ዘስእን እዩ። ስደት ደረጃታት ኣለዎ። እቲ ዝኸፈአ እቲ ኣብ ድኻታትን ድሕነተንን ድሕነት ስደተኛታት ዘይሕልዋን ሃገራት፡ ኣብ መደበራት ዝሓለፍ ናብራ እዩ። ኣብ ከም’ዚ ዝኣመሰለ መደበራት ስደተኛታት፡ መግቢ፡ ሕክምና፡ ትምህርትን ካልእ መሰረታዊ ቀረብን ጥራይ ኣይኮኑን ዝስእኑ። ሰብኣውነቶም እውን ኣብ ሓደጋ እዩ ዝኣቱ። ኣብዚ እዋንዚ ኣብ መደበር ስደተኛታት፡ ሱዳን፡ ኢትዮጵያን ጅቡትን ዘለዉ ኤርትራውያን ዝሕልፍዎ ዘለዉ ናይ ሞትን ሕየትን ህይወት ናይዚ ኣብነት እዩ። ዋላኳ ኣብ ዝሓሸ ሃዋህው ስደት ኣብ ዓውዲ ቁጠባ ይኹን መኣዲ ትምህርቲ ዝዕወቱ ስደተኛታት እንተለዉ፡ ኩሉቲ ዝረኸብዎ መንፈሳውን ነገራውን ጸጋታት ነቲ ናይ ሃገሮም ክብሪ ዝገዝእ ግን ኣይኮነን። እዚ ማለት በቲ ዝረኽብዎ ዕድል ናይ ሃገሮም ምቓረትን ክብርን ክገዝኡ ኣይክእሉን እዮም። እዚ እዩ ከኣ ኣብ ትሕቲ ዝኾነ ይኹን ኩነታት፡ ስደት ግዝያዊ መዕገሲ እምበር መሰረታዊ መፍትሒ ኣይኮነን ዘብል።
ናይ ስደት ሕማቕ መነባብሮ ንምብዳህ፡ ናይቲ ስደተኛ ኮይንካ እትነብረሉ ሃገርን ህዝብን ባህርያትን መነባብሮን ምግንዛብን ምኽባርን ናይ ግድን እዩ። ናይቲ ሃገር መንግስቲ ዝምረሓሎም ሕግታትን ዘውጸኦም መምርሕታትን ምርዳእን ካልእ ግደታ እዩ። እቲ ኣብ ሃገርካ ከይፈተኻ ገዲፍካዮ ዝተሰደድካ መንፈሳውን ነገራውን ጸጋታት ናብ ዓዲ ስደት ኣይስዕበካን እዩ። ኣብ ክንድኡ ኣብኡ ክሳብ ዘለኻ፡ ናይቲ ከም ስደተኛ እትነብረሉ ሃገር ኩለ-መዳያዊ ኩነታት ምርዳእን ምልማድን የድሊ። ሓሓሊፉ ኣብ ዝተፈላለያ ሃገራት ዝነብሩ ኤርትራውያን ስደተኛታት ዘርእይዎ ጉድለታት ድማ ነዚ ካብ ዘይምርዳእ እዩ ዝነቅል። ናብራ ስደት ዝያዳ ምትሕግጋዝ፡ ምትሕልላይን ምድግጋፍን ስለ ዘድሊ፡ ተረኽቦታት ከምቲ ዝኾንዎ እምበር፡ ከምቲ እትደልዮ ክኾኑ ከምዘይክእሉ ምግንዛብ የድሊ። ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ዝተፈላለያ ሃገራት፡ ኣብ ኤርትራውያን ስደተኛታት ሓሓሊፉ ዝረአ ሕድሕድ ምጭኽኻን ቀልጢፉ እንተዘይተኣሪሙ ናብ ሕማቕ ከየምርሕን ናብ ኤርትራ ከይልሕምን ዘየስግእ ኣይኮነን። እዚ ናብቶም ዝጋጨዉ ኤርትራውያን መንእሰያት ጥራይ ዝግደፍ ዘይኮነ፡ ኩሉ ደላይ ኤርትራዊ ሕውነትን፣ ሓድነትን ስኒትን ዘገድሶ ክቃለሰሉ ዝግበኦ እዩ።
ስደት ዝያዳ እትቃለሰሉ እምበር ካብ ፖለቲካዊ ተሳትፎ ሃገርካ እትሕበኣሉ ኣተሃላልዋ ኣይኮነን። ታሪኽ ነባራት መደበር ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣብ ሱዳንን ካልእ ከባቢታትን ከኣ ሓያል ተሳታፍነትን ጽንዓትን ዘርኣየ እዩ። ኣብዚ ንርከበሉ ዘለና ፖለቲካዊ ሃለዋት ኤርትራውያን መንእሰያት ስደተኛታት ዘርእይዎ ዘለዉ ተሳትፎውን ዝነኣድ እዩ። መንእሰያት ብስደት ኣመኽንዮም ክሃድምሉ ዘይክእሉ ትውልዲ ናይ ምርኽኻብን ምስግጋርን ሓላፍነት ከም ዘለዎም ፍሉጥ እዩ። እዚ ንርከበሉ ዘለና መዋእል ናይ ኣተሓሳስባ ብዙሕነት በሪኽ ቦታ ዝሓዘለ ስለ ዝኾነ፡ ኣብ ስደተኛታት መንእስያት እውን ናይ ኣተሓሳስባ ፍልልያት ከም ዘሎ ንዕዘቦ ዘለና እዩ። ናይ ኣተሓሳስባ ብዙሕነት መማረጺ ናይ ምርካብ ጸጋ ዝኸውን ብሕግን ስርዓትን፡ ብምክኣልን ምጽውዋርን ክግራሕ እንከሎ እዩ። ናይቲ ነዚ ብዙሕነት እተንጸባርቐሉ ባይታ ባህሪ ኣብ ግምት ምእታው እውን የድሊ። ንናይ ኣተሓሳስባ ፍልልያት ናብ ግጭትን ጐነጽን ምዕራጉን ናብ ምዝራግ ሓድነት ህዝቢ ምውሳዱን ግና ኣይኮነንዶ ኣብ ዓዲ ጓና ኮይንካ፡ ኣብ ገዛእ ሃገርካ እንተኾነ እውን ዝምረጽ ኣይኮነን።
ኤርትራውያን መንእሰያት ኣብ ስደት ዘካይድዎ ዘለዉ ቃልሲ ምሉእን ኣድማዕን ዝኸውን፡ ንዝሓለፈ ተመኩሮ ኣፍሪሱ ከም ሓድሽ ክጅምር እንከሎ ኣይኮነን። ኣብ ክንዲ ከምኡ ንዝሓለፈ ተመኩሮን ዝተኸፍለ ዋጋን ግቡእ ቦታ ዝህብ፡ ካብኡ እቲ ከቐጽል ዝኽእል እወንታታት ወሪሱ፡ ኣብ ርእሲኡ እናመለአ ዝሃንጽ ክኸውን ይግበኦ። ከምኡ እንተዘይኮኑ፡ እቲ ድሕሪኡ ዝመጽእ ወለዶ’ውን፣ ነቲ ዝተረከቦ ኣፍሪሱ ከም ብሓድሽ ክጅምር እየ እንተይሉ፡ ኣብ መፈጸምታ ዘየብሉ ምጅማር ምንባር እዩ ዝኸውን። ኣብ ምዕዋትን ዘይምዕዋትን ህልዊ ፖለቲካ ኤርትራ፡ ብዙሕነታዊ ሓድነት ምዕቃብ ዓንዲ ማእከል ዓወት እዩ። ነዚ ብሃይማኖት፡ ኣውራጃን ካልእ ጸቢብነትን ኣዳኺምካ ዝረጋገጽ ዓወት የለን። ስለዚ ጉዳይ ሓድነት ኣብ ነፍሲ ወከፍ ስጉምቲ ግቡእ ኣቓልቦ ክረክብ ይግበኦ።
ኣብዚ እዋንዚ ካብ ዝተፈላለዩ ኩርነዓት ብዛዕባ ኤርትራውያን መንእሰያት ስደተኛታት ዝስምዑ፡ “ነብሱ ቀቲሉ፡ በዓልቲ ቤቱን ደቁን ኣጥፊኡ፡ ንዓርኩ ጐዲኡ” ዝብሉን ዝኣመሰሉን ናይ ጭካነ ተግባራት፡ ቀንዲ ማህሰይቶም ኣብቶም ቀጥታ ግዳያት እዩ። ካብኡ ሓሊፉ ኣብ ልዕሊ’ቶም ዘይወዓልዎ ኤርትራውያን ዘሕድሮ ተጽዕኖ ቀሊል ኣይኮነን። ስለዚ ነዚ ሓደ ካብ መግለጽታት ምረት ስደት ዝኾነ ጨካን ተርእዮታት ኣብ ምውጋድ፡ ኩሉ ኤርትራዊ ኣብ ክንዲ ፍልልያት ምግፋሕ፡ በብዓቕሙን ክእለቱን ንዕርቂ: ሰላምን ስኒትን ክጽዕት ይግበኦ።
ርእሰ ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ህይወትን መነባብሮን ህዝቢ ኤርትራ፡ ብሰንኪ ህግደፍ ካብ ነዊሕ ግዜ ጀሚሩ ክሳብ ክንደይ ዝተዘባረቐን ዝተመሳቐለን ኮይኑ ከም ዝጸንሐን ከም ዘሎን ብሩህ እዩ። ከም መግለጺ ናይ ዝተዘባረቐ ህይወቱ ከኣ፡ ገሊኡ ኣብ ዓዲ ገሊኡ ኣብ በረኻ፡ ገሊኡ ኣብ ሃገር፡ ገሊኡ ኣብ ወጻኢን ኣብ ኣብያተ-ማእሰርትን ኮይኑ፡ ብጥሜት፡ ሕማምን ካልእ ጸገማት እናተሳቐየ፡ ራህዋን ቅሳነትን ዝጽበ ዘሎ ህዝቢ እዩ። “ህዝቢ ኤርትራ፡ ኣበይን ኣብ ከመይን ይነብር ኣሎ?” ናይ ዝብል ሕቶ ሓፈሻዊ መልሲ ከኣ እዞም ኣቐዲሞም ዝተጠቑሱ ተርእዮታት ኣመልከቲ እዮም።
ቅድሚ ሕጂ ኣቦታት መራሕቲ ካቶሊካዊት ቤተ ክርስትያን ኤርትራ፡ ናብ ህዝቢ ኤርትራ “ሓውኻ ኣበይ ኣሎ?” ዝብል ንህግደፍ ዘሰንበደ ተባዕ ሕቶ ቀሪቡ ነይሩ። በዚ ሕቶዚ ዘስተንተነኳ ብዙሕ እንተነበረ፡ ንዓኡ ዝምጥን መልሲ ከምዘይረኸበ ግና ፍሉጥ እዩ። እቲ ሕቶ ክሳብ ዘይተመለሰን ንክትሓትት ዝድርኹ ምዕባለታት ክሳብ ዝቐጸሉን ተመሳሳልቲ ሕቶታት ክቐርቡ ናይ ግድን እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ብውሽጡ ድምጾም ዘይስምዑ ብዙሓት ዘይተመለሱ ሕቶታት ኣለዉዎ። ሓደ ካብኡ “ሎሚኸ ደቅና ኣበይ ኣለዉ?” ዝብል ከም ዝኸውን ፍሉጥ እዩ። ብሓፈሻ ብሰንኪ ህግደፍ ዘጋጠሙ ምብትታናት ደቁ ነዚ ሕቶ ከቕርብ ደረኽቲ ኮይኖም፡ ናይ ደቁ ኣብ ውግእ ትግራይ ምጥባስ ድማ እዋናዊ ዝያዳ ደራኺ ምኽንያት እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ብዛዕባ ከምዚ ዝኣመሰለ ሕቶ ምልዓሉ ቅኑዕ ኮይኑ፡ እቲ ሕቶ ኣብ ኣደባባይ ተቓሊሑ ክሳብ ዝምለስ ሓቢሩ እንተዘይተቓሊስሉ ግና ብውሽጡ ካብ ምድማይ ሓሊፉ፡ ምልኣት የብሉን።
ህዝቢ ኤርትራ ንሱ ሓታታይ ኮይኑ፡ ሓላፍነት ተሰሚዕዎ ዝምልሰሉ መንግስቲ የብሉን። ምኽንያቱ ህግደፍ ሕቶ ህዝቢ ዝምልስ ዘይኮነስ፡ ተመሊሱ ብዛዕባቲ ባዕሉ ዝፈጠሮ ጸገማትን ዕንወትን ሓታታይ ብምዃን ዘደናግር ምዃኑ ደጋጊሙ ኣረጋጊጹ ስለ ዝኾነ። ብሰንኪ ንሱ ዝተኸተሎ ግጉይን ጸዋግን ፖሊሲ፡ መናድቕ ውቅብቲ ከተማ ኣስመራ ሰኣን ጽገና እንዳፈረሰ፡ “እታ ናይ ቀደም ኣስመራ ኣበይ ኣላ?” ኢሉ ንህዝቢ ክሓትትን ከጓጥጥን ዘይሓፍር ደረቐኛ እዩ። እቲ ሓቂ ከምዚ ኣብ ዝኾነሉ፡ ህዝቢ ኤርትራ ባዕሉ እዩ፡ መልሲ ናይ ሕቶኡ ናይ ምርካብ ሓላፍነት ዝወስድ። ከምኡ ስለ ዝኾነ እዩ ከኣ፡ “ሎሚኸ ደቀይ ኣበይ ኣለዉ?”፡ ኢሉ ዝሓትትን ደሃይ ደቁ ንምርካብ ዝሻቐልን።
ህዝቢ ኤርትራ ካብ ናይ ደቁ ኣብ ዘይምልከቶም ውግእ ኣትዮም ኣደዳ ሞት፡ ምምራኽን ኣካል ምጉዳልን ሓደጋ ምውዳቕ ዘጉሂ ዝዓበየ ጉዳይ የብሉን። ምኽንያቱ እዚ ሓደጋዚ ኣብ መጻኢ ህልውናን ቀጻልነትን ኤርትራን ህዝባን ሰላማዊ ጉርብትናን ቀዳማይ ሓደጋ ስለ ዝኾነ። ኣብዚ እዋንዚ ከምዚ ዝኣመሰለ ተሪር ሕቶ ብምቕራቡ ንዝሓለፈ ብርሰትን ጉድኣትን ዝመልሶ’ኳ እንተዘይኮነ፡ ኣብ መጻኢ ብዝኾነ ኣካል ከይድገም ኣብ ምዕጋት ግና ግደ ኣለዎ። እንተ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ንመጻኢ እውን ጋና ናብ ዝገደደ ዕንወትን ህልቂትን ይመጣጠር ከም ዘሎ ኩሉ ዝዕዘቦ ዘሎ እዩ፡ ኣብቲ “ወዮ ናታስ ንሓማታ” ከም ዝበሃል ናቱ ናይ ጫካ ኣተሓሳስባ ኣቐሚጡ፡ ንካለኦት “ጐይቶት (lords) ግዝኣተ-ጫካ፡” ዝበለሉ፡ ናይ ሓድሽ ዓመት መደርኡ፡ መጻኢ ዕድል ኤርትራ ኣብ ዝምልከት፡ “ልዕሊ ኩሉ ኸኣ፡ ልምዓታዊ ብድሆታትና’ውን ኪዓቢ ስለዝዀነ፡ ከይተዛነና ንዝሓየለ መኸተ ኣብ እነካይዶ ምድላዋት።” ኣለና በለ። እቲ ኤርትራዊ ሓቂ ግና፡ ቁጽሪ ሓደ ልምዓታዊ ዕንቅፋት ህግደፍ ባዕሉ ምዃኑ እዩ ዘርኢ። ኢሳያስ ኣፈወርቂ ንኹሉቲ፡ ካብ ብዘይሕገመንግስቲ ምግዛእ ጀሚርካ ክሳብ ብዘይፍርዲ ንጹሃት ኤርትራውያን ምቕታል ዝምጠጥ ጨካን ተግባሩ ኣቐሚጡ፡ ንካለኦት ብናይ ጫካ ኣተሓሳስባ ምምሕዳር ክኸስስ እንከሎ፡ ክሳብ ክንደይ ፈውሲ ሕንኪ ዝበለዐን ጉልባቡ ዝቐለዐን ጨካን መላኽዒ ምዃኑ ዘርኢ እዩ።
ህግደፍ ንኢድ ኣእታውነቱ ብሓፈሻ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ፡ ብፍላይ ድማ ኣብ ውግእ ትግራይ “ገመል ሰሪቕካስ ጉንብሐጉንብሕ” ከም ዝበሃል፡ ንነዊሕ ግዜ ብምዕጽጻይ ክሓባብኦ ፈቲኑ እዩ። ኣብዚ ቀረባ መዓልቲ ግና ኣብ ሩሲያ ዝርከብ ጴጥሮስ ጸጋይ ዝተባህለ ኣንበሳድሩ፡ ምስቲ ኣዝዩ ተዋቓዕን ጽልኢ ዝዕድምን መግለጺኡ፡ ብዛዕባ ኣወጻጽእኦም ካብ ትግራይ ክዛረብ ተሰሚዑ። ካብቲ ዝተፈላለዩ ዓለምለኻዊ ኣካላትን ሃገራትን ሓላፍነት ተሰሚዕዎም ንህልውና ህግደፍ ኣብ ትግራይ ዓገብ ዝብልዎ ዘለዉ ንምህዳም፡ “ኢትዮጵያ ጥራይ እያ ውጹ ክትብለና እትኽእል” ብዝብል ከመሳምስ ተሰሚዑ። ካብዚ ኣበሃህላኡ ካልእ ገዲፍካ ብውሕዱ፡ ህግደፍ ናብ ትግራይ ሰራዊት ምእታዉ፡ ጌና ኣብ ትግራይ ምህዉን ካብ ትግራይ ክወጽእ ከም ዝግደድን ኣረጋጊጹ። እዚ እቲ ብዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ዓሊ ዝምራሕ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ “ጨኪኑ ውጹ ኣይብለናን እዩ” ካብ ዝብል እምነት ዝነቅል ይመስል። ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ምስ ትግራይ ኣብ ዝኸተሞ ስምምዓትን ካልእ መግለጽታቱን ኣብ ክንዲ ብንጹር ኣግሂዱ፡ “ሰራዊት ኤርትራ ካብ ትግራይ ክወጽእዩ” ዝብል “ናይ ወጻኢ ሓይልታት” ብዝብል እዩ ክኸዋውሎ ዝፍትን። እዚ ድማ ኣብ ትዕዝብቲ ኣውዲቕዎ እዩ። ምርጫኡ ንህግደፍ ኣጸባቢቕካ ምቕራብን ገበናቱ ምኽዋልን ኮይኑ እንተቐጺሉ፡ ከምቲ ድሮ ምልክታቱ ኣብ ክልል ኣምሓራ ዝረአ ዘሎ፡ መጻኢ ኢትዩጵያ ዝኸፈአ ከም ዝኸውን ኣይርደኦንዩ ማለት ግና ኣይመስለናን።
ህላወ ህግደፍ ኣብ ትግራይ፡ ሃሰያኡ ኣብ ልዕሊ ህይወት፡ ክብረትን ንብረቱን ህዝቢ ክሳብ ክንደይ ከቢድ ምዃኑ፡ ዝተፈላለዩ ዘይሻራዊ ወገናት ዝምስክርዎ ዘለዉ እዩ። እቲ ቁማር ብህይወት ደቁን ንብረቱን ይካየድ ስለ ዘሎ፡ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ዝወርድ ዘሎ በደልን ሓዲሩ ዘሎ ሻቕሎትን እውን ካብኡ ኣትሒትካ ዝረአ ኣይኮነን። ካብዚ ነቒሉ እዩ ድማ ህዝቢ ኤርትራ “ሎሚኸ ደቀይ ኣበይ ኣለዉ” ፡ ክብል ዝግደድ። ህዝቢ ኤርትራ ምሕታት ጥራይ ዘይኮነ፡ እቲ ጉጅለ ብዝምህዞ ናይ “ኣብ ትግራይ ተዓዊትና ኢና” መጠበሪ ከይተዓሸወ፡ ኣብ ምውጋድ ኣርዑት መግዛእቲ ዘድምዕ ተጽዕኖ ፈጢሩ፡ ንሕቶኡ መልሲ ክሳብ ዝረኽበሉ ንቕድሚት ክደፍእ ናይ ግድን እዩ። ሎሚ’ውን ናይ ሱቕ ምርጫ እንተወሲዱ ግና፡ ካብቲ ህግደፍ ዝበደሎም ብዘይፍለ፡ ብህይወት ደቁ ከም ዘይተገደሰ ከም ዝውሰድ ክዝንግዕ ኣይግበኦን።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ጉጅለ ህግደፍ፡ ጸላኢ ህዝቢ ምዃኑ ብዘይካ እቶም ውሑዳት ኣገልገልቱ፡ ኤርትራውያን ዝተረዳድእሉ ሓቂ እዩ። ሓደገኛነት ህግደፍ ብዓብይኡ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ዝተጻዕነ ኮይኑ፡ ዞባዊ ታርኡ እውን ዘራጊ እዩ። ወጽዓን ጸረ ህዝቢ ተግባራትን ህግደፍ ኣብ ኤርትራ ጥራይ ዝተደረተ ዘይኮነ፡ ናብ ወጻኢ ክግንፍል ዝጸንሐ ምዃኑ ናይ ቀረባን ርሑቕን ግዳያት ናይቲ ጉጅለ ደጋጊሞም ድከቶም ክሰትይሉ ዝጸንሑ እዩ። ነዚ ሓቂዚ ንምንጻር ጐረባብቲ ሃገራት ቅድሚት ዝስረዓር እየን።
ህግደፍ መሰረታዊ ሕቶ ህዝቢ ዘምልስ ባህርን ቅሩብነትን ስለ ዘየብሉ፡ እቲ ዝመርጾ ስልቲ ካብ ክውንነት ምህዳም እዩ። ከም መግለጺ ህድማኡ ድማ ኣቓልቦ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ክንዲ ናብ ውሽጡ ዝኸውን ናብ ደገደገ ከመዓዱ ዝድርኹ ተበለጽቲ ሸርሕታት ምእላም እዩ። ካብቲ ቀንዲ ጠምዛዚ ስልቱ ከኣ በብግዜኡ ንህዝቢ ኤርትራ ብዘሰክፍ፡ ንጐረባብቲ ሃገራት ከም “ጸረ ልኡላውነት ኤርትራ” ጌርካ ምስኣል እሞ ኣንጻረን ከከም ኩነታቱ ንሓንሳብ ግሁድ ንሓንሳብ ድማ ስዉር፡ ፕሮፖጋንዳውን ወተሃደራውን ወስታታት ምስዋር እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ከኣ ብፍላይ ኣብቲ ቅድም ምስቲ ንልኡላውነቱ ዘለዎ ክብርን ናይ ምዕቃቡ ቅሩብነትን እቲ ዝባሃሎ ሓቂ እንዳመሰሎ ምስ ናይ ህግደፍ መሕብኢ ምምሃዝ ክነጉድን ክቡር ዋጋ ክኸፍልን ጸኒሑ እዩ። እናሓደረ እናወዓለ ግና ናይ ህግደፍ ምህዞታት “ተፈታሕካዮስ ቁጻር ጥራይ” ምዃኑ ምስ ተረድአ “ስለምንታይን ክሳብ መዓስን ክተት?” ክብል ክኢሉ።
ብሰንክዚ ተኹታዂ ተግባራት ህግደፍ፡ ግዳይ ካብ ዝኾና ጐረባቲ ሃገራት ሓንቲ ሱዳን እያ። ብተደጋጋሚ ኣንጻራ ሓጸርትን ነዋሕትን ውግኣት ከፊቱ። ነቲ ኣብ ሱዳን ብዕልዋ ናብ ስልጣን ዝመጸ ወተሃደራዊ መንግስቲ ብምቅዋም፡ ሲቪላዊ ምምሕዳር ንምትካል ህዝቢ ሱዳንን ብዙሓት ሓለይቲ ወገናትን ዝረባረብሉ ዘለዉ ጻዕሪ ክዕንቅፍ ፈቲኑ ኣይተዓወተን። ኣብዚ ቀረባ ግዜ ብዘይኣፍልጦ ማእከላይ መንግስቲ ሱዳን፡ ተቓወምቲ ምብራቕ ሱዳን ናብ ኤርትራ ጸዊዑ ውዲት ክኣልም ዝወጠኖ’ውን ኣይተዓወተሉን። ዝምድናኡ ምስ ጅቡቲ ኣብ ደሓን ከምዘየለ ፍሉጥ እዩ። ጌና ክሳብ ሎሚ እውን ካብ ምስሕሓብን ህልኽን ኢዱ ኣይኣከበን። ካብ ሶማሊያ መቃድሾ ቅድሚ ሰለስተ ዓመታት ንክስልጥኑ ናብ ኤርትራ ዝተወስዱ ኣስታት ሓሙሽተ ሺሕ መንእሰያት ናብ ሃገሮም ክምለሱ ኣይፈቅድን ምስ በለ፡ ድሕሪ ናይ ዝተፈላለዩ ወገናት ተጽዕኖን መጠንቀቕታን ተገዲዱ ክመልሶም ጀሚሩ’ሎ። ገለ ካብኣቶም ኣብ ውግእ ትግራይ ኣእትይዎም ዝመቱ ምህላዎም ከኣ ኣዛራቢ ኮይኑ’ሎ። ኣብ ጉዳይ የመን ኢድ ብምእታዉ ብጽቡቕ ዓይኒ ዝረአ ኣይኮነን። ምስ ግብጺ፡ ደቡብ ሱዳንን ኬንያን ዝኣመሰላ ናይዚ ዞባና ሃገራት ዘለዎ ዝምድና እውን ኣብ ዓመጽን ዘይምትእምማንን ዝተመስረተ እዩ።
ኣብ ውግእ ትግራይ ኢድ ከእቱ እንከሎ፡ እቲ ሓደጋ ካብ ትግራይ ዘይሓልፍ ዝመስሎም መራሕቲ ኢትዮጵያ ነይሮም እዮም። ህግደፍ ግና ከምቲ መራሒኡ ኣብ ሓደ ኣጋጣሚ “ጉዳይ ኢትዮጵያ ጉዳይና ስለ ዝኾነ ስቕ ኢልና ንርእዮ ኣይኮነን” ዝበሎ፡ ኣብ ትግራይ ዝሕንክረሉን ዝዘርገሉን ዕድል ምስ ጸበቦ፡ እነሆ ሎሚ ክሳብ ክልል ኣምሓራ ልሒኹ ኣሎ። ሓደገኛነቱ ክሳብ ክልል ኦሮሞ በጺሑ ኢሎም ዝኸሱ ፖለቲካዊ ውድባት ኢትዮጵያ እውን ኣለዉ። እዚ ዘርእየና፡ እቲ ካብ ኤርትራዊ ኣጀንዳ ንክሕባእ፡ ብቐጥታ ኣብዘይምልከቶ ዋኒን ኣትዩ፡ ንኢትዮጵያ ካብ ኢትዮጵያውያን ዝያዳ ከም ዝሓልየላ ተመሲሉ ይሕንክራ ከምዘሎ ዘርኢ እዩ። እቶም “ናይ ግዜ ጸገም መድሓኒና” ኢሎም ዝምርቕዎን ዝንእድዎን ዝነበሩ ኢትዮጵያውያን፡ ሎሚ ንዓኣቶም’ውን ሓደገኛ ምዃኑ ተገንዚቦም፡ ብወግዒ ክረግምዎን ክኹንንዎን ኣብ ዝለዓለ ጫፍ በጺሖም ኣለዉ።
ምስቶም ጉዳይ ኢትዮጵያ ሰላማዊ መንገዲ ኣብ ምትሓዝ ዓብይ ግደ ዝተጻወቱ፡ ኢጋድ፡ ሕብረት ኣፍሪቃን ካለኦት ተዓዘብቲ እቲ መስርሕ ሰላም ዘለዎ ዝምድና ዳርጋ ዘየለ እዩ። መራሒ ህግደፍ በቲ ኣብ ልዕሊ ኤርትራን ህዝባን ዝፍጽሞ በደል ስለ ዝሓፍርን ዝሓንኽን ኣብ ርክብ መራሕቲ ናይዘን ዞባውን ኣህጉራውን ትካላት ዘይሳተፍ ምዃኑ፡ ክሳብ ክንደይ ጽሉእን ንጹልን ኮይኑ ከም ዘሎ ዘመላኽት እዩ። ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት፡ ባይቶ ሰብኣዊ መሰል ሕቡራት ሃገራት፡ ዓለምለኸ ኮሚተ ተሓላቒ መሰል ጋዜጠኛታት፡ ሕቡራት መንግስታት ኣሚሪካ፡ ሕብረት ኤውሮጳን ካለኦት ጸለውቲ ትካላትን፡ በብግዜኡ ንኤርትራ ዝምልከት ኣብ ዘውጽእዎ ጸብጻባት፡ ናይቲ ጉጅለ ሓደገኛነት ዘይጠቅስ የለን። ህግደፍ ኣካይድኡ መዚኑ ኣብ ምእራም ዘይኮነ፡ ኣብ ዘይሓላፍነታዊ ህልኽን ሕነ ምፍዳይን ዝነብር ስለ ዝኾነ፡ ኣብ ጉዳይ ዩክረይንን ሩስያን ዝወሰዶ መርገጽን ተመሳሳሊ ተግባራቱን ሓደገኛነቱ፡ ኪኖ ኤርትራ፡ ዞባውን ኣህጉራውን ዘራጊ ከምዝኾነ ኣመስኪሩ እዩ።
ህግደፍ ካብ ሓቀኛ ክውንነት ምርሓቕ ባህሪኡ ስለ ዝኾነ፡ ነቲ ናቱ ዘይህዝባውን ዘይሓላፍነታውን ምርጫ ዝጠንቁ ጸገማት ኤርትራ፡ ናብ ካልኦት ከላግብን “ኣጓንየሙኒ” ብዝብል ከስተማስልን እዩ ዝስማዕ። ዝተፈላለዩ ግዱሳት ወገናት “ኣብ ልዕሊ’ቲ ህዝበይ እትብሎ ግህሰታት ትፍጽም ኣለኻ’ሞ ዓገብ” ክብልዎ እንከለዉ፡ ናብ ውሽጡ ተመሊሱ ኣብ ክንዲ ምምዛንን ብመርተዖ ምምካትን፡ ብዓይኒ ጽልእን ዝርያን እዩ ዝርእዮም። ንኣብነት ቀያድን ናይ መወዳእታን ብይን ኮሚሽን ዶብ ኤርትራን ኢትዮጵያን ንምትግባር ንገዛእ ርእሱ ቅሩብ ዘይምዃኑ ሓቢኡ፡ ኣሜሪካን ካለኦት ሃገራት ምዕራብን ከይትግበር ከም ዝዓንቀፋ ኣምሲሉ ክኸስስ እዩ ዝስማዕ። እዚ ኩሉ ዞባውን ኣህጉራውን ሓደገኛነቱ ንምሕባእ ዝምህዞ እዩ።
እቶም ቀዳሞት ግዳያት ኣተሓሳስባ ጉጅለ ህግደፍ ኤርትራውያን ኢና። ኣብቲ ኣንጻሩ ዝግበር ቃልሲ ቅድሚት ክንስለፍ ዝግበኣና እውን ባዕልና ኢና። እዚ ማለት ግና ናይ ቀረባ ይኹን ናይ ርሑቕን ምትሕግጋዝ ኣየድልየናን ማለት ኣይኮነን። “ህግደፍ ንዞባና’ውን ዘራጊ ሓይሊ እዩ” ኣብ ትሕቲ ዝብል ሚዛን ፡ ናይቶም ብሰንኩ ሰላም ሓሪምዎም ዘለዉ ኣካላት ምትሕግጋዝ ክንሓትት እንከለና፡ ናይቲ ጉጅለ ምውጋድ ካብ ኤርትራ ሓሊፉ ዞባዊ ረብሓ ‘ውን ኣለዎ ኢልና ስለ እንኣምን ኢና። ስለዚ ህግደፍ ኣብ ኤርትራዊ ጥራይ ዘይኮነ ዞባዊ ሓደጋ’ውን ስለ ዝኾነ፡ ጐረባብትና ሃገራት ምስ ህግደፍ ዘለዎም ምትእምማን ዝጐደሎ ዝምድና ኣቋሪጾም፡ ምእንቲ ሰላም፡ ናይ ሕባር ረብሓን ሰናይ ጉርብትናን፡ ኣብ ምውጋድ እዚ ናይ ሓባርና ሓደጋ ከበርክቱ ንጽወዕ።
ርእሰ-ዓቀጽ ሰዲህኤ
ኣብ መንጎ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ክልል ትግራይን፡ ንክልተ ዓመታት ዝተኻየደ መሪር ደማዊ ውግእ ካብ ዞባና ሓሊፉ ኣህጉራዊ ኣሻቓሊ ኣጀንዳ ኮይኑ ከም ዝጸንሐን ጌና ኣብ መስርሕ ምቁራጹ ዘሎ ናይ ቀረባ ተዘክሮ እዩ። ናይዚ ውግእ ተጋጠምቲ ኣካላት ብግሁድ፡ በቲ ሓደ ገጽ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ፡ ጉጅለ ህግደፍን ሓይሊ ኣምሓራን ክኾኑ እንከለዉ፡ በቲ ካልእ ወገን ድማ ሓይልታት ምክልኻል ትግራይ ኮይኖም ጸኒሖም። ብድሕሪ ነፍሲ ወከፎም ተሰሊፎም ዘዕጥቑን ዘስንቑን ሓይልታት ኣይነበሩን ማለት ግና ኣይኮነን። እዚ እቲ ወተሃደራዊ ኣሰላልፋኡ ኮይኑ፡ ኣብ ዲፕሎማስያውን ፖለቲካውን መዳያት እውን ክንጸባረቕ ጸኒሑ እዩ።
ውግእ ምስተጀመረ ገለ ወገናት ካብቶም ተዋጋእቲ ዝድግፍዎ ክስዕረሎም፡ ናይ ንዋትን ሞራልን ደገፍ እናሃቡ ናብ ሰዓራይን ተሰዓራይን እንዳደፍኡን ከጋድዱን ተራእዮም እዮም። ብኣንጻሩ ካለኦት ወግናት፡ መሪር ሳዕቤንን ዕንወትን ናይቲ ውግእ ተገንዚቦም፡ ውግእ ደው ኢሉ ክልቲኦም ወገናት ተዓወቲ ዝኾንሉ መፍትሒ ንክርከብ ዘኽእል ዘተ ሰላም ክካየድ ተጽዕኖ ክፈጥሩን ክምሕጸኑን ጸኒሖም። ምክፍፋል ኤርትራውያን ኣብ ኣረዳድኣን ኣፈታትሓን ናይዚ ውግእ ካብዚ ወጻኢ ዝረአ ኣይነበረን። ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ኣካል ናይቲ “ውግእ ተቛሪጹ ሰላማዊ መዋጸኦ ክርከብ፡ ኩሉ ዘጋጠመ ሰብኣዊ ቅልውላው ብቕልጡፍ ክሓውን ተሓተቲ ኣብ ቅድሚ ሕጊ ክቐርቡን” ክጽውዕ ምጽንሑ፡ ድሕሪ’ቲ ውግእ ምጅማሩ ብተደግጋሚ ብትካላቱ ከውጸኦም ዝጸንሐ መግለጽታት ህያው ምስክር እዮም።
ድሕሪ ናይ ክልተ ዓመታት ንብዙሓት ዘደንጸወ፡ ብሚልዮን ዝግመት ህይወት ሰባት ዘጥፈአን ብቢልዮናት ዶላር ዝግመት ክሳራን ዕንወትን ዘስዓበን ደማዊ ውግእ፡ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ክልል ትግራይን ቅድም ኣብ ደቡብ ኣፍሪቃ ደሓር ድማ ኣብ ኬንያ ውዕል ሰላም ተኸቲሙ። እቶም ከተምቲ ናብቲ ስምምዕ ንክበጽሑ፡ ናይ ዝተፈላለዩ ግዱሳት ኣካላት ተጽዕኖን ምሕጽንታንኳ እንተነበረ፡ እቲ ቀንዲ ደራኺ ድፍኢት ግና ከምቲ “ንሰብሲ ልቡ እምበር ሰብ ኣይዓርቆን እዩ” ዝበሃል፡ ናይ ክልቲኦም ወገናት ቅሩብነት እዩ። ድሕሪ ምኽታም እቲ ስምምዕ፡ “ስለምንታይ ሰላም ድሕሪቲ ኩሉ ህልቂትን ዕንወትን?” ዝብል ናይ ብዙሓት ሕቶ ኮይኑ ጸኒሑ። መልሱ ብዙሕ ዝርዝር ዘለዎ ኮይኑ፡ ክጠቓለል እንከሎ“በቲ ዝወረደ ዕንወት ተጣዒስካን ካብ ሕሉፍ ጌጋኻ ተመሂርካን፡ ኣብ ክንዲ እቲ ዕንወት ዝቕጽል ንምኹላፉ ዝዓለመ’ዩ” ዝብል ምዃኑ እቶም ዝምልከቶም ኣካላት ክህብዎ ካብ ዝጸንሑ መብርህታት ምርዳእ ይከኣል።
ሓንሳብ ዝሓዝካዮ መንገዲ፡ ናብ ደሓን ከም ዘይወስደካ ተረዲእካ፡ ካብ ተወሳኺ ክሳራ ንምድሓን፡ ዝሓሸ መንገዲ ምቕያስ ቅኑዕ ኮይኑ፡ ከም ናይ ህግደፍ ዝኣመሰለ ገታር ኣተሓሳስባ ግና ኣይክእሎን እዩ። ነዚ ለባም ኣገባብ ዝመርጽዎን ዝኽእልዎን፡ ናይ ህዝብን ሃገርን ድሕነት ዘሻቕሎም ምምሕዳራት እዮም። ከም ህግደፍ ዝኣመሰሉ፡ ንመስርሕ ሰላም ክቃወምዎ እንከለዉ፡ መተካእተኦም ውግእ ምቕጻል እዩ። ሳዕቤኑ ከኣ ኣብ ዕንወትን ህልቂትን ምንባር እዩ። እዚ ብትዕቢት ዝዓወረ ምርጫ፡ ኣብዚ ዞባና ብዓብይኡ ህግደፍ ዝልለየሉ እዩ። ሓይልታት ለውጢ ኤርትራ ከኣ ናይዚ ሃፈጽታ ከይጸልዎም ክጥንቀቑ ይግበኦም።
ከምቲ “እቲ ሰይጣን ኣብቲ ዝርዝር’ዩ ዘሎ” ዝበሃል፡ “ስምምዕ ሰላም ደቡብ ኣፍሪቃን ኬንያን ክትግበር ድዩ ኣይትግበርን?” ዝብል ናይ ብዙሓት ደለይቲ ሰላም ጥርጠራ ዝተሓወሶ ስኽፍታ ነይሩ። ኣብ ሰላም ረብሓ ዘየብሎምን ኣብ ህውከት ተሓቢኦም ክነብሩ ዝደልዩን እቲ ውዕል ክፈርስ ከንቱ ተስፋ ነይርዎም። ብግብሪ ግና ነቲ ናይ ብዙሓት ስግኣት ናብ ትብዓት ብዝቕይር ኣውንታዊ መስርሕ ይቕጽል ኣሎ። እቲ ደማዊ ውግእ ከሕደሮ ዝኽእል ምቅሕሓር ኣብ ግምት ኣእቲኻ፡ እቲ ሒዝዎ ዘሎ ኣንፈትን ቅልጣፈን ተስፋ ዝህብ እዩ። እቲ ንህዝቢ ኤርትራ ደም ዘንብዕ ዘሎ ጉጅለ፡ ናይዚ ውዕል ሰላም ቁጽሪ ሓደ ስግኣት ኮይኑ ምህላዉ በቲ ሓደ ወገን የገርም፡ በቲ ካልእ ወገን ከኣ ንኤርትራ ጥራይ ዘይኮነ ንዞባና’ውን ኣስጋኢ ኮይኑ ከምዘሎ የመልክት። ህግደፍ ኣብ ክንዲ በቲ ኣተኣታትዋኡ ናብ ውግእ ትግራይ ዝሓፍር፡ ኣብ ምውጻእ ምዕጥጣዩ ኣብ ቅድሚ ሕብረተሰብ ዓለም ከይተረፈ ክሳብ ክንደይ ደረቐኛ ዘራጊ ሰላም ምዃኑ ተቓሊዑ እዩ። ምስዚ ኩሉ ከምቲ ኣቦመንበር ሰዲህኤ፡ ኣብ ናይ 10 ታሕሳስ 2022 ፍሉይ ኣኼባ ማእከላይ ባይቶ “ህግድፍ ዝነበሮ ዕላማ ሰለ ዘየዕወተ በቲ ስምምዕ ኣብ ክንዲ ዝምእዘዝ፡ ካልእ ኣብ ውግእ ከንብሮ ዝኽእል ኲነታት ካብ ምምሃዝ’ኳ ዘይዓርፍ እንተኾነ፡ ውዒሉ ሓዲሩ ግና ክወጽእ ክግደድ እዩ ።” ዝበሎ፡ ብፍቶት ዘይኮነ ብግዲ ክወጽእ እዩ።
ኢትዮጵያውያን ደም ካብ ዘፋሰሰ ኣዝዩ በሊሕ ፍልልያት እዮም ናብዚ ስምምዕ በጺሖም። ናብ ምርድዳእ ዝበጽሑ ናይ ድሌታቶም ጫፋት ብምዕዋት ዘይኮነ፡ ብናይ ሕድገትን ምክእኣልን መርሆ መትከል “እንካን ሃባን” ብምትግባር እዮም። ዋላ’ኳ “ስለምንታይ ጫፋት ለቒቖም ብሕድገታት ኣብ ማእከላይ ፍታሕ በጺሖም?” ብዝብል ነቲ ስምምዕ ዘይተቐበሉ ሒደት ወገናት እንተ ተራእዩ፡ ነቶም ንኢትዮጵያ ጥራይ ዘይኮነ፡ ንዞባና እውን ኣብነታዊ ኣብ ዝኾነ መፍትሒ ዝተሰማምዑ ዝንእድዎም ዘለዉ ኣካላት ብዙሓት እዮም። ህግደፍ ግና ካብቶም ውሑዳት ኣብ ክንዲ ብስዕረቶም ዝእመኑ፡ መንገዲ ሰላም ንድሕሪት ክመልሱ ዝጽዕሩ ዘለዉ ቀዳማይ ዝስራዕ ኮይኑ’ሎ።
ኤርትራውያን ናብ ከምዚ ዓይነት ህግደፍ ዝሳተፎ ሓላፍነታዊ መስርሕ ሰላም ክንበጽሕ ኣይንኽእል ኢና። ምኽንያቱ ህግደፍ፡ ድሌት ህዝቢ ዘቐድም፡ ሕድገት ዝገብር፡ ምጽውዋርን ምክእኣልን ዘተባብዕ ኣተሓሳስባ ዘየብቁል ምድረ-በዳ ስለዝኾነ። እቶም ኣንጻር ህግደፍ ንቃለስ ዘለና ሓይልታት ለውጢ ግና ፍልልያትና ዘይመሰረታውን ዘይተዳመየን ኮይኑ፡ ንፍልልያትና ብምምሕዳርን ኣብቲ ዘሰማምዓካ ብምትካልን ብናይ ሓባር ተበግሶ ክውገን ዝኽእል እዩ። ናብዚ ንምብጻሕ፡ ካብ ናይ ደቡብ ኣፍሪቃ መስርሕ ሰላም ተማሂርና፡ ነቲ ክሳብ ሎሚ ክድንጒ ዘይነበሮ መስርሕ ሓቢርካ ምስራሕ መዕለቢ ክንገብረሉ ኣብ ቅድሜና ዘሎ መተካእታ ዘየብሉ መድረኻዊ ዕማም እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
እነሆ “2022 ዓሚ፡ 2023 ድማ ሎምዘበን” ኣብ ዝበሃላሉ ናይ ግዜ ዑደት በጺሕና። እዛ “መጻእኩ” ትብል ዘላ ሓዳስ ዓመት ብግደኣ “ዓሚ” እትበሃለሉ ናይ ግዜ ዑደት’ውን ክመጽእ እዩ። ወዮ ኩሉሳዕ፡ ናይ ግዜ ቀጻሊ ጉዕዞ ፍጥነቱ ዘይቅየር ምዃኑ ስለ ዘይወሓጠልናን ማዕሪኡ ስለ ዘይንስጉምን ከኣ “እዛ ዓመት እዚኣስ ከይተፈለጠትና ሓሊፋ” ኢና ንብል ። ከብቲ ልሙድ መስርሕ ዘይወጸት ክነሳ፡ “ንሓንሳ ቀልጢፋትና ንሓንሳብ ድማ ደንጉያትና” ምባልና ልሙድ እዩ። ኣብታ ዓመት ሰብ ብዘምጽኦ ሕሰምን መከራን ብምምራር “እንኳዕ እዚኣስ ሓለፈትልና”፡ ብዝብል ምስጋናና እንገልጸሉ’ውን ኣሎ። በዚ ኮነ በቲ “እንኳዕ ናብ ሓድሽ ዓመት 2023ን በዓላት ልደተ-ጥምቀትን ብሰላም ኣብጸሓና ኣብጸሓኩም።”
እቲ ናይ ዓመታት ምትኽኻእ ክንስዕቦ እንተዘይኮይና ጠጠው ከነብሎ፡ ከነቐልጥፎ ወይ ከነደንጉዮ ኣይንኽእልን ኢና። እቲ ንሕና ኣብ መስርሕ ጉዕዞ ምስ ግዜ ክንገብሮ ዝግበኣና ከምቲ “ግዜ እንከለካ ግዜ ኣይትጸበ” ዝበሃል፡ ዝተዋህበካ ናይ ግዜ ዕድል ዘይምብኻንን ኣብ ኣጠቓቕማኡ ምውሕላልን ምስትውዓልን እዩ። ዓሚን ሎምዘበንን ዝረኻኸበኦ ሓላፍነትን ዕማምን ኣለወን። እቲ ዝረኻኸበኦ እቲ ንሕና እንሰርሖ እዩ። ንሕና ምእንቲ ኣብ ሎምዘበን ዕዉታት ክንከውን፡ ኣብ ባሕቲ ዓመት ሰናይ ትምኒት ምግልላጽ ጥራይ ዘይኮነ፡ ንናይ ዓሚ ተመኩሮና ክንግምግሞ ይግበኣና። እዛ ናይ ዓመታት ምርኽኻብ ንዓመታ’ውን ቆጸረኣ ኣኽቢራ ከም እትመጽእ ካብ ግምትና ወጻኢ ክኸውን ኣይግበኦን። ናይ ገምጋምና ቀንዲ ዕላማ ከኣ፡ ነቲ ኣብ ዝሓለፈ ዘጋጠመና ሕጽረት ተመሊስና ንምውጋድ ዘይኮነ፡ ካብኡ ተማሂርና ኣብ ዝሓሸ ደረጃ ንክንርከብን ዳግማይ ንከይንጋገን እዩ።
ኣብዛ ጉዕዞኣ ወዲኣ ዓሚ ክትበሃል ተቐሪባ ዘላ 2022፡ ኤርትራን ህዝባን ከመይ ከም ዝሓለፍዋ ኩልና ንርደኦ ኢና። ነቶም ጉዳይ ህዝቢ ዘይዓጦምን ሕልናኦም ንህግዲፍ ዘረከቡን ውሑዳት ገዲፍካ፡ ምስሊ ኤርትራ ኣብ ዝሓለፈ ዓመት ብሰንኪ ጨካንን ጠላምን ተግባራት ጉጅለ ህግዲፍ፡ ከምቲ ቅድሚኡ ዝነበረ ዓመታት “ኣዝዩ ሕማቕ ነይሩ” ምባሉ ኩልና እንረዳደኣሉ እዩ። ከምቲ “ነቲ ዝኸፈአ ዝገደደ ኣለዎ” ዝበሃል፡ ጭካነ ህግዲፍ በዚ ክሳብ ሕጂ ዝተዓዘብናዮ ኣብ ልዕሊ ህዝብና ክወርድ ዝጸንሐ ጭቆና ጠጠው ዝብል ዘይኮነ፡ ክሳብ ተሳዒሩ ኣብ ኢድ ህዝቢ ዝወድቕ፡ ኣብ 2023 ዝገጠመና ብደሆ’ውን ቀሊል ስለ ዘይከውን ዝያዳ ካብ ናይ ቅድሚ ሕጂ ክንቅረበሉ ይግበኣና።
ኣብ ዝሓለፈ ዓመታት ከም ዝተዓዘብናዮ፡ ህግዲፍ ኣብ ውግእ ኢትዮጵያ ኢዱ ኣእትዩ ኤርትራዊ መንእሰይ ኣብ ዘይጉዳዩ “ከጠጥቕ’ዩ” ዝብል ናይ ብዙሓት ኤርትራውያን ትጽቢት ኣይነበረን ይኸውን። እንተኾነ ኮይኑስ፣ ብግብሪ ኤርትራውያን መንእሰያት ከም ዝሞቱ፡ ዝተማረኹ፡ ዝሰንከሉን ሃላዋትቶም ከም ዝጠፍአን፡ ንምርግጋጽ ካብ ጉጅለ ህግደፍ ሓበሬታ እንጽበየሉ ዘይኮነ፡ እንዳ ኩሉ ኤርትራዊ ዘሎ ናይ ኣደባባይ ምስጢር እዩ። እቶም ብፍላጥ ይኹን ብዘይፍላጥ ናይ ህግዲፍ ኣበር ንምኽዋል፡ “ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ኣብ ውግእ ትግራይ ኣይኣተወን” ክብሉ ዝጸንሑ ኣብ ዓመተ-2022 ኩሉ ሓሶታቶም ተቐሊዑ ብመርተዖታት ስለ ዝተረጋገጸ መልክዕ ቀይሮም “ኣይወጽእን እዩ” ኣብ ምባል ኣለዉ። እዚ “ዒራ ዘይስንኻ ሑጻ ቆርጥመሉ” ከም ዝባሃል፡ ህይወት ኤርትራዊ መንእሰይ ዘይዓጦም ምዃኖም ዘርኢ’ዩ። ኤርትራውያን ወተሃደራት ኣብ ዓውዲ ውግእ ትግራይ ተማሪኾም ዘጋጠሞም መከራ ነጊረሙና እዮም። “ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ፡ ኣብ ምቕታል ሲቪልን ምርሳይ ንብረቱን ተሳቲፉ” ዝብል ስማዕ፡ ነቶም ቀተልትን ራሰይትን ጥራይ ዘይኮነ፡ ነቲ ዘይወዓሎ ኤርትራዊ እውን ዘሕፍርን ርእሱ ዘድንን ስማዕ ኮይኑ’ሎ። እዚ ጉዳይዚ ካብ ሓሜትን ሕሹኽሹኽን ሓሊፉ ኣብ ዓበይቲ ማዕከናት ዜና እውን ኣብዛ ነፋንዋ ዘለና ዓመት ክንከታተሎ ዝጸንሕና እዩ። ኣብ 2023 ድማ መስርሕ ደቂቕ ምጽራይ ጌና ቀጻሊ እዩ።
ኣብዛ ነፋንዋ ዘለና ዓመት ዝተራእየ እዚ ጥራይ ኣይኮነን። ኢትዮጵያውያን ፍልልያቶም ብሓይሊ ንምፍታሕ ዝወጠንዎ እሞ ህግደፍ ተደርጊምዎ ዝጸንሐ ውግእ “ኣየዋጸናን እዩ” ኢሎም መንገዲ ሰላም ዝሓዝሉ ኩነታት እውን ኣብ ዓመተ 2022 እዩ። እዚ ህርፋን ውግእ ህግደፍ ዝኾለፈ መንገዲ ሰላም፡ ኣብ መስርሕ ትግባረ ብቕልጡፍ ይስጉም ኣሎ። 2023 ከኣ ነቲ መስርሕ ተረኪባ ኣብ መፈጸምታ ናይ ምብጽሑ ሓላፍነት ክትርከብ እያ። ውጽኢት ናይዚ መስርሕ ሰላም፡ ረብሓኡ ብዓብይኡ ንኢትዮጵያ ኮይኑ፡ ኤርትራውያን ከም ጐረቤት በቲ ሽግር ብኣሉታ ክንጽለው ዝጸናሕናን ንዞባናን ዘለዎ ፋይዳ እውን ልዑል እዩ።
2023 ካብ 2022 ትርከቦ ዘላ ሓላፍነት ብደረጃ ዓለም እንተመዘናዮ፡ ብፖለቲካዊ፡ ቁጠባውን ማሕበራውን ቅልውላዋት ዝግለጽን ዝሑል ውግእ እንደገና ከይክሰት ዝስገኣሉን ኣዝዩ ከቢድ ኩነታት እዩ። ኣብ ኤርትራዊ ጉዳይና እንተመጺእና ከኣ ጉጅለ ህግዲፍ ቀንዲ ተዋሳኢ፡ ኮይንሉ ዝጸንሐ ውግእ ኢትዮጵያ ናብ ሰላማዊ መፍትሒ ከዘንብል እንከሎ፡ ህግደፍ ግና፡ ጋና ውግእ ዝቕጽለሉ ኩነታት ንምርካብ ኩሉ ይፍንቀለለይ እዩ፡ ዝበሎ ኣእማን ኣብ ምፍንቃል ይርከብ። ብግብሪ ግና ዝያዳ ኣብ ዝተነጸለሉን ዝተቓለዓሉን ደረጃ ምህላዉ ዝዝንጋዕ ኣይኮነን። ኣብ መንጎ ሱዳንን ኢትዮጵያን ዘሎ ምትፍናን ንሓንሳብ እንዳ ዘሓለ ንሓንሳብ ድማ እንዳወዓየ መጻኢኡ ኣብ ዘይግመት ደረጃ ኣሎ። ሱዳናውያን ብዕልዋ ዝመጸ ወተሃደራዊ መንግስቲ ተቓዊሞም፡ ሲቪላዊ ምምሕዳር ኣብ ምትካል ኣብ ቀጻሊ ዘተባብዕ ቃልሲ ኣለዉ።
ኣብ ኤርትራ ዝጸንሐ፡ ኩሉ ዓይነት ሕሰምን መከራን ኣብ ዓመተ 2022 መሊሱ ገዲዱ እምበር ኣይነከየን። እኳ ደኣ ብሰንክቲ ኣብ ትግራይ ክካየድ ዝጸንሐ ውግእ፡ ናብ ዓውዲ ውግእ ዘይከተትኩም ብዝብል፡ ማእሰርቲ ስድራቤታት፡ ምዕጻው ኣባይቲ፡ ምርሳይ ንብረትን ጥሪትን ካልእ ግፍዕታትን ተወሲኽዎ ሰማይ ክዓርግዩ ጸኒሑን ዘሎን። ነዚ ኩሉ ስግኣታት ናብ ራህዋን ቅሳነትን ናይ ምቕያሩ ሓላፍነት ዝስከም ከኣ ሎሚ’ውን ብዓብይኡ ባዕሉ ህዝቢ ኤርትራ ምስ ናይ ለውጢ ሓይልታቱ እምበር፡ እቲ መዕጸዊ እንተዘይኮይኑ መኽፈቲ፡ ውግእ እንተዘይኮይኑ ሰላማዊ መንገዲ ዘይፈልጥ ጉጅለ ህግዲፍሲ፡ ሓንሳብን ንሓዋሩን ካብቲ ቅኑዕ መስመር ስለ ዝወጸ ናብ ደሓን ክምለስ ዘይሕሰብ እዩ።
ኣብዛ ሓዳስ ዓመት 2023 ምስ መላእ ህዝብና ኮይና፡ ካብ ጨንቂ ናብ ራህዋ ፈንጢስና ክንሰግር፡ ብዙሓት ካብ ዝሓለፈ ተማሂርና ከነዕርዮም ዝግበኣና ዘይስገሩ ቅድመ-ኩነታት ኣለዉ። ካብቲ መሪሕ ግደ ዝጻወት እሞ ግድን ክማላእ ዝግበኦ ቅድመ-ኩነታት ሓደ፡ ንስለ ምጭራሕን ምእዋጅን ዘይኮነ፡ ብግብሪ ሓቢርካ ኣብ ትሕቲ ናይ ሓባር ጽላል ብናይ ሓባር ንቕሎን ተሳትፎን ክትቃለስ ምኽኣልን ዘይምኽኣልን እዩ። እዚ ንህግደፍን መጋበርያታቱን ስለ ዘርዕዶም፡ ንኸይዕወት ክጻብእዎ ባህርያዊ’ዩ።
ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ እቲ ኣብ ዝሓለፈ ዓመታት ዝጀመሮ እሞ ኣብ መፈጸምታ ዘየብጸሖ ዕማማቱ ምትግባር፡ ናይ መጻኢ ዓመት ዕማማቱ ኣካል ክኽውን እዩ። ኣብ ርእሲዚ፡ ብመሰረት ቅዋሙ ኣብ ነፍሲ ወከፍ ኣርባዕተ ዓመት ዝጋብእ ስሩዕ ጉባአኡ ኣብ 2023 ወርሒ ሓምለ ከካይድ እዩ። ድሮ ነዚ ንምዕዋት ኩሎም ኣካላቱ ብዙሕ መዳያት ኣብ ዘለዎ መስርሕ ምስንዳእ ኣልዉ። ስለዚ ምዕዋት 4ይ ጉባአ፡ ናይ መላእ ኣካላት ሰዲህኤ ሓደ ናይ 2023 መሪሕ ዕማም ክኸውን እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ህዝቢ ኤርትራን መሪሕ ውዳበታቱን ኣንጻር ህግደፍ ዝቃለስሉ ዘለዉ ምኽንያት ብቑዕን ርትዓውን እዩ። ናይ ምቅዋሞም ማእከላይ ሕመረት ድማ እቲ ህግደፍ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ክፍጽሞ ዝጸንሐን ዘሎን ኩለ-መዳያዊ ጭካነን በደልን እዩ። ህግደፍ ዝፍጽሞ በደላት ነዊሕ ዕድመን ስፍሓትን ስለ ዘለዎም፡ ወሰን ኢልካ ካብ ምዝርዛሩ፡ “ዘይፈጸሞ ዓይነት ግርፍዒ የለን” ኢልካዮ ምሕላፍ ይምረጽ። ካብቲ ቀንዲ ቀንዱ ኣብነት ንክኸውን ዝኣክል ንምጥቃስ ግና ህግደፍ፡ ብዘይሕገ-መንግስቲ ዝገዝእን ብህዝቢ ከይተመርጸ ዝመርሕን፡ ናይ ህዝቢ መሰል ሓሳብካ ምግላጽን ምውዳብን ዝገፍፍ፡ መንእሰይ ኤርትራ ኣብ ክንዲ ዝመሃርን ንቡር ማሕበራዊ ህይወት ዝምስርትን ኣብያተ-ትምህርቱ ኣዕጽዩ፡ ናብ ውትህድርና ክስለፍ ዘገድድ፡ ናጽነት ማሕበራዊ ኣገልግሎት ምርካብን ቁጠባዊ እቶት ምዕባይን ዘይፈቅድ፡ ብሕጋውን ሰላማውን ኣገባብ ክፍታሕ ዝግበኦ ምስሕሓባት ኣተዓባብዩ፡ ውግእ ብምኽፋት ኤርትራ ምስ ጐረባብታ ከምትዳመ ክገብር ዝጸንሐን ዝቕጽሎ ዘሎን ጸላኢ ህዝቢ ኤርትራ እዩ።
ህግደፍ ብህዝቢ ኤርትራ ዝተኸፍለ ክቡር መስዋእትን፡ ብሰንኩ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ክወርድ ዝጸንሐ፡ ሞት፡ ምምዝባል፡ ዕንወት ንብረትን ምጽሕታር ጽልኢ ምስ ጐረባብቲ ህዝብታትን ስለ ዘይዓጀቦ፡ እናሓደረ ብዘስደምም ቅኒት ተጠሊዑ፡ “ኣይከሰርናን” ምባሉ ብዙሕ ትርጉም ዝሓዘለ መልእኽቲ ዘመሓላልፍ ኮይኑ፡ ብዓብይኡ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ናይ ዘለዎ ክቱር ንዕቀት መርኣያ እዩ። ድሕሪዚ ህዝቢ ኤርትራ፡ ከምቲ “ኣድጊ ንዝገበረካስ ጠይቂ ግበሮ” ዝበሃል፡ ነቲ ብቓንዛኡን ክሳራኡን ዝጻወት ዘሎ ጠላም ጉጅለ፡ ብውሽጡ ዘይኮነ፡ ብዝስማዕ በሪኽ ድምጺ፡ “ንስኻ ኣይናትናን፡ ንሕና’ውን ኣይናትካን” ክብሎ መተገብአ። ከምኡ ዘይምግባሩ ካብቲ ንህግደፍ መሊሱ ዘሻድኖ ዘሎ ተረኽቦታት ሓደ ምዃኑ ኣሉ ዝበሃል ኣይኮነን።
መራሒ ህግደፍ ኣብ ኢትዮጵያ ከይዱ ፈዳሕዳሕ ኣብ ዝበለሉን ኣቐዲሙውን ኣብ ኤርትራ ኮይኑ “ኣይከሰርናን” ምስበለን፡ ብፍላይ ካብቶም ኣምለኽቱ፡ ኣእዛኖም ምእማን ዝሰኣኑ ብዙሓት ነይሮም። ምስ ደጋገመሎም ግና ጠላም መልእኽቱ ንኹሉ ብሩህ ኮይኑ። መንፈስ ናይ ኣበሃህላኡ፡ ነቲ ቅድም ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ዝፈጸሞ በደልን ጥልመትን መሊሱ ዝድርዕ ብደዐ እዩ። ገለ ህግደፍ ኣብ ንቡር ኩነታት ዝነብር ኣካል ዝመስሎም ዘይቀበጹ ኤርትራዊ ወገናት፡ ኣብቲ “ኣይከሰርናን” ዝበሎ መእረምታ ክገብር እናተጸበይዎ እንከለዉ፡ ብኣንጻሩ ነቲ ዕብዳኑ መሊሱ ብዘበርኽ ደረጃ “ጸወታ ወያነ ተወዲኡ፡” ዝብል ሸርሑ ከተግብር ናብ ውግእ ትግራይ ተነቚቱ።
ህግደፍ ናብ ውግእ ትግራይ ዝኣተወ፡ ህዝቢ ኤርትራ በቲ ናይ ቅድም ተግባሩ ደም ከም ዝነበዐ ዘንጊዑ ዘይኮነ፡ “ኣበይ ከይበጽሕ” ብዝብል ንዕቀት እዩ። ብሰንክዚ እኩይ ተግባሩ ከኣ እቲ ስንብራቱ ክሓዊ ዝነበሮ ህዝቢ ኤርትራ መሊሱ፡ ብሞት፡ ብምስንካል፡ ደሃይ ብምጥፋእ፡ ኤርትራውያን መንእሰያት ኣብ ልዕሊ ሻቕሎት ሓዘን ደሪቡ። ህዝቢ ኤርትራ ክዕንገለሉን ማሕበራዊ ኣገልግሎት ክረኽበሉን ዝነበሮ ሃገራዊ ንብረትን ጸጋን ኤርትራ ኣብ ውግእ ትግራይ ዓንዩ። ህግደፍ ግና ናይ ውግእ ነጋዳይ ስለ ዝኾነ፡ እንተስ ኣእሚኑ እንተስ ኣደናጊሩ፡ ናብ ህዝብና ዘይበጽሐ ሕቡእ መኽሰብ ኣኻዕቢቱ ከም ዝኸውን ይግመት። እቲ ኩነታት ጌና ሕጂ እውን ኣብ መስርሕ ስለ ዘሎ፡ እቲ ኣንጠልጢሉ ዘሎ ደበና መዓት ኣብ ልዕሊ ህዝብና እንታይ ከም ዝዘንብ ኣይተፈልጠን።
በደልን ገበንን ህግደፍ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ጥራይ ዘይኮነ፡ ከም ሃገር ንኤርትራን ልኡላውነታን ኣብ ሓደጋ ዘውድቕ እዩ። እንተኾነ ኤርትራ ናይ ህዝባ እምበር፡ ናይ ህግደፍ ብሕታዊት ኩባንያ ስለ ዘይኮነት፡ ህግደፍ ናብ ዕዳጋ ኣውሪዱ ኣይክዋገየላን እዩ። ንኤርትራ ብሸሓኒ ዘረክቦም ዝመስሎም ህሩፋት መሻርኽቱውን ነዚ ከይዝንግዑ ነዘኻኽሮም። ካብቲ ንልኡላውነት ኤርትራ ናብ ሓደጋ ዘቃልዕ ምውጥዋጥ ህግደፍ፡ ኢሳያስ ኣፈወርቂ በብግዜኡ ቀይሕ መስመር እናሰገረ፡ ኣብ ዝተፈላለዩ መድረኻት ዝበሎም ንኣብነት ምጥቃስ ኣገዳሲ እዩ። “ምትግባር ቀያድን ናይ መወዳእታን፡ ብይን ዶብ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝምልከት ዘልዕሉ ዝተጀመረ ሰላምና ክዘርጉ ዝደልዩ ወገናት እዮም፡ ህዝብታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ክልተ ህዝብታት እዮም ዝብሉ ሓቅን ታሪኽን ዘይፈልጡ እዮም፡ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ንክመርሓና ንቓለዓለም ዘይኮነ፡ ብልበይ ይፈቕደሉ ኣለኹ፡ ኣነ ከኣ ምስኡ ኣለኹ።” ዝበሎ፡ ምልክት ሓደገኛ ክድዓት ስለ ዝኾነ፡ ወርትግ ክዝንጋዕ ዘይግበኦ እዩ። በዚ ተተባቢዕም ኣንጻር ልኡላውነት ኤርትራ ዝምድሩን ዝጽሕፉን ዘለዉ ኢትዮጵያውያን ብዙሓት ምዃኖም ከኣ ዘቕስን ኣይኮነን።
ህግደፍ ነዚ ኩሉ ጉዱ ኣቐሚጡ፡ ናብዚ ሎሚ ኣወጻጽኣኡ ኣጸጊምዎ ዘሎ ውግእ ትግራይ ዝኣተወሉ ሓቀኛ ምኽንያት ሓቢኡ፡ “ምእንቲ ልኡላውነት ኤርትራ እየ ናብ ውግእ ትግራይ ኣትየ” ክብልን ነዚ ዘቃልሕሉ ብዙሓት ዘየገናዝቡ ኣፈኛታት ከዋፍርን እንከሎ፡ ህዝቢ ኤርትራ ክከታተሎ ጸኒሑ እዩ። ህግደፍ ብኽንዲዚ ደረጃ ክሕስውን ከተዓሻሽውን እንከሎ፡ እቲ መስዋእቱ ተዘንጊዑ ልኡላውነቱ ዝተጋህሰ ህዝቢ ኤርትራ፡ ደድሕሪ ናቱ ሓሸውየ ዝቆጻጸ ዘሎ ይመስሎ ይኸውን። እዚ ግምቱ ዘመልክቶ ከኣ ንዕቀቱ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ክሳብ ክንደይ ደረቱ ዝሓለፈ ምዃኑ እዩ። ሕጂ ድማ እቶም ኣብ ትግራይ ዝጠፍኡ መንእሰያት ኣብ ምንታይ ጠፊኦም ከም ዝብሎም፡ እንግምቶ፡ኳ እንተኾነ፡ ጽባሕ ከኣ ብጋህዲ ካብ ጠባሪ ልሳኑ እንሰምዖ እዩ። ህዝቢ ኤርትራ እምበኣር፡ ህግደፍ ለጋጊቡ ብዘቕርበሉ ናይ ሓሶት ምኽንያት ክደዓዓስ ዘይኮነ፡ “ስለምንታይ፡ ንረብሓ መንከ?” ብዝብል ሕቶ ከዋጥሮን፡ ደጊም ምስኡ ከምዘየለ ከቕብጾን ኣብ ቅድሜኡ ዘሎ ሓላፍነት እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
መንግስቲ ኢትዮጵያ፡ ህግደፍ ኣብ ጉዳዩ ኢዱ ከእቱ ክፈቕደሉ እንከሎ፡ ካብ ግዚያዊ ረብሓን ስምዒትን ሓሊፉ፡ ኣዝዩ ብዙሕ ዘይተገንዘቦ ሳዕቤናት ከም ዝነበረ ርዱእ እዩ። ህግደፍ ብወገኑ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ኣደናጊሩ ኢዱ ክኣቱ እንከሎ፡ ንመንግስቲ ኢትዮጵያ ዘይትግበር መብጸዓታት እናኣተወ፡ ብዙሕ ዝሓብኦ ተንኮላት ከም ዝነበሮ ሎሚ ዝረአ ዘሎ እዩ። ምስዚ ኩሉ ግና ህግደፍ እቲ ናብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ኢዱ ክእቱ እንከሎ ዝወጠኖ መደብን ዝፈሓሶ ተንኮላትን በቲ ዝደለዮ መንገዲ ከምዘየዕወተ ካብ ህልዊ ኩነታት እንግንዘቦ እዩ።
መስርሕ ምትግባር ውዕል ሰላም ኢትዮጵያውያን ተጀሚሩ ኩነታት ምስ ሃድአ፡ ኣብ ውግእ ትግራይ ሓይልታቶም ኣኽቲቶም ክዋስኡ ካብ ዝጸንሐ ሓይልታት “መነኦም ከሲቡ፡ መንከ ከሲሩ?” ዝብል ሕቶ ንብዙሓት ወገናት ዘዛርብ ዘሎ እዩ። ናይዚ ሕቶዚ መልሲ ከከም ፖለቲካዊ ዝንባለ ናይ መላሲኡ ዝተፈላለ ኮይኑ፡ በቲ ሓደ ወገን ኣብ ዘይምልከቶ ተሸኺሉ ዝጸንሐ ብምዃኑ፡ በቲ ካልእ ወገን ድማ ኣብ ቀጻሊ ውግእ ናይ ምንባር ህርፋኑ ስለ ዝተኾልፈ ህግደፍ ቀዳማይ ከሳሪ ምዃኑ ብሩህ እዩ። እቲ ዘሕዝን ከኣ ናይ ህግደፍ ክሳራ ኣብ እንግደዓ ህዝቢ ኤርትራ እውን ዝጸዓን ምዃኑ እዩ። ብሰንክዚ ውግእ ብዙሓት ኤርትራውያን ኣደዳ ሞት፡ ስክንልልናን ምምራኽን ምዃኖምን ሓደ መርእያ ናይ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ዘይወሰኖ ክሳራ ምእታዉ እዩ። ከም ሳዕቤን እቲ ውግእ ዘይከተትኩም ብዝብል፡ ስድራቤታት ኣባይቲ ተዓጽይዎም ግዳም ሓደር ምዃኖምን ንብረቶም ይራሰ ምህላዉን ድማ ካልእ ገጽ ክሳራ ህዝቢ ኤርትራ ብሰንኪ ህግደፍ ዘርኢ እዩ።
ናይ ህግደፍ ክሳራ ከምዚ ንዕዘቦ ዘለና ከም ዝኸውን፡ ካብ መጀመርታኡ ናይ ብዙሓት ግምት እዩ ነይሩ። ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ካብዚ ቅኑዕ ቅድመ-ግምት ብምንቃል ብዓንተብኡ፡ “ህዝቢ ኤርትራ ህይወት ደቁ ንምድሓን ተጽዕኖኡ ኣንጻር ኢድ ኣእታውነት ህግደፍ ከሕይል፡ ሰራዊት ኤርትራ ኣብዘይምልከቶ ውግእ ዘይተደላይ ክሳራ ካብ ምኽፋል ንክድሕን ኣንጻር ኢድ ኣእታውነት ህግደፍ እምቢ ክብል” ኣትሪሩ ጸዊዑ እዩ። ሕብረተሰብ ዓለም እውን ምእንቲ ከባብያውን ዞባውን ሰላምን ምርግጋእን ሰብኣውነትን ንህግደፍ ኣብ ዘይጉዳዩ ካብ ምእታው ዝዓግት ስጉምቲ ንክወስድ ተመሕጺኑ እዩ። ሎሚ ከኣ እነሆ እቲ ዝተሰግአ ኩለ-መዳያዊ ክሳራን ዕንወትን ዝግመት ጥራይ ዘይኮነስ፡ ዝድህሰስ ኮይኑ ቀሪቡ።
ኢትዮጵያውያን ድሕሪ ክንደይ ንዓለም ዘገረመ ክሳራኳ እንተኾነ፡ ኣብ ክንዲ መንገዲ ውግእ መንገዲ ሰላም ምምራጾም ዝነኣድ እዩ። ካብዚ ብምንቃ እዩ ከኣ ብደረጃ ዓለም ከይተረፈ ናይ ሰላም ምርጫኦም ዝለዓለ ደገፍን ምትብባዕን ዝረክብ ዘሎ። እቲ ሒዘምዎ ዘለዉ ናይ ሰላም ኣቕጣጫ ብውሽጣዊ ዕግብታቶም ድዩ ብናይ ግዳም ተጽዕኖ ተደሪኹ መጺኡ ብዘይገድስ፡ ምስ ኩሉ ሕጽረታቱ፡ ብልቦናን ህዝባዊ ሓላፍነትን እንተ ተተግቢሩ ብውሕዱ ህልቂት ሰባትን ዕንወትን ንብረትን ዘድሕን ከም ዝኸውን ዘጠራጥር ኣይኮነን። እቶም ውዕል ሰላም ዝኸተሙ፡ በዚ ተነቢሩ ዘሎ ተስፋ ዝህብ ምልክታት ተተባቢዖም ነቲ ናይ ኣተገባብራ ብደሆታት ክሰግርዎ ከኣ ናይ ብዙሓት ሰናይ ትጽቢት እዩ።
እቲ ካልእ ገጽ ዓወት ናይቲ ኢትዮጵያውያን በጺሐምዎ ዘለዉ ውዕል ሰላም፡ ናይ ህግደፍን ንሱ ዘዋፍሮም ኣካላትን ኣብ ውግእን ህውከትን ናይ ምንባር ህርፋን ዝኾልፍ ምዃኑ እዩ። እዚ ውዕል ሰላም ኢትዮጵያውያን ናብ ህግደፍ “እቲ ጉዳይ ጉዳይና እምበር ዘእትወካ ኣይኮነን” ዝብል መልእኽቲ ዘመሓላልፍ’ውን እዩ። ህግደፍ ከምቲ ኣብ ውግእ ቀንዲ ተዋሳኢ ዝነበሮ፡ ብገለ ወገናት ኣቢሉ “ኣብቲ ኣብ ደቡብ ኣፍሪቃ ዝተኻየደ ዘተ ሰላም ህግደፍ’ውን ክስገር ኣይግበኦን” ዝብል ዓመጸኛ ድምጺ ክፈጥር ፈቲኑ ነይሩ እዩ። እንተኾነ “ተለጣፊ’ምበር በዓል ጉዳይ ኣይኮንን” ስለ ዝተባህለ፡ ተቐባልነት ኣይረኽበን። ህግደፍ ድሕሪ ሕጂ ካብ ትርጉም ሓይልን ውግእን ወጺኡ ናብ ትርጉም ሰላም ዘምልስ ሕልና ከምዘየብሉ፡ ካብቲ ኢትዮጵያ’ው ንምሕማስ ዝፈጥሮ ዘሎ ህውከተኛ ዝምድናታት ተነጺሩ ኣሎ። ሕሉፍ ሓሊፉ፡ ነቲ ኢትዮጵያውያን ዝበጽሕዎ ስምምዕ ንድሕሪት ንምምላስ “ካብ ዓበቕካስ ተቛናደፍ” ከም ዝበሃል፡ ካብ ናይ ግዜ ውግእ ተግባራቱ ከምይዘይወጸን ንኤርትራ ረሚሱ ንኢትዮጵያ’ውን ንምድጋማ ዳምዳም ይብል ብምህላዉ ብብዙሓት ብሕማቕ ዓይኒ ይረአ ኣሎ።
ኣብዚ እዋንዚ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ፡ ንዝምድናኡ ምስ ህግደፍ ብዝምልከት ኣብ ቅድሚኡ ክልተ ምርጫታት ኣለወኦ። ምስ ህግደፍ ዝጸንሖ ዝምድና ከም ዘየዋጸኦ ተረዲኡ፡ መስርሕ ሰላሙ ንምትግባር ብመንፈስ እቲ ስምምዕ ንህግደፍ ካብ ትግራይ ንምውጻእ ዝድርኽ ስጉምቲ ምውሳድ ሓደን ቀዳማይን ምርጫኡ እዩ፡ ወይ ድማ ንህግደፍ ክንገሮ ዝግበኦ ካብ ምንጋር ኣዕጠጥዩ ንመስርሕ ሰላም ንድሕሪት መሊሱ ኣብ ውግእ ብምእታው ኣደዳ ኩለ-መዳያዊ ክሳራታት ምዃን’ዩ። ይኹን እምብር፡ ኣብዚ መዳይዚ ብህዝቡ ይኹን ብሕብረተሰብ ዓለም ንመንግስቲ ኢትዮጵያ ዝንገሮ ዘሎ ንህግደፍ “ካብ ርእሰይ ውረደለይ” ክብሎ እዩ። ከምኡ እንተዘይገይሩ ግና ካብ ህዝቢ ኢትዮጵያ ኮነ ሕብረተ ሰብ ዓለም፡ ህግደፍ ከናግፎ ዘይክእል መቕጻዕትን ክሳራን ከም ዝወርዶ ርዱእ እዩ። ቀዳማይ ሚኒስተር ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ዓሊ፡ ብምኽንያት ርክብ ኣፍሪቃ-ኣሜሪካ ኣብ ዝገሽሉ ብዝተፈላለዩ ላዕለዎት መራሕቲ ኣሜሪካን ዓለም ለኻዊ ናይ ገንዘብ ትካላትን ዝተነግሮም ኩሉ ዝተኸታተሎ እዩ። ህዝቢ ኢትዮጵያ እሞ ከኣ፡ ህርፋን ህግደፍ ንምርዋይ ምስ ትግራይ ዝተበጽሐ ሰላም ንድሕሪት ክምለስ ዘይኮነ፡ እቲ ሰላም ኣብቲ ካልእ ውግእ ዝካየደሉ ዘሎ ከባብታት ኢትዮጵያን ክድገም እዩ ዝጽውዕ ዘሎ።
ኣብ ኢትዮጵያ ተጀሚሩ ዘሎ ሰላም ረብሓኡ ብዓብይኡ ንኢትዮጵያውያን እዩ። ንኤርትራውያን እውን ከም ጐረቤት ኣውንታውን ናይቶም ኣብ ዘይምልከቶም ውግእ ዝሃልቁ ዘለዉ ኤርትራውያን መንእሰያት ህይወት ዘድሕን ስለዝኾነን ኣገዳስነቱ ኣብ ቦታኡ እዩ። ካብዚ ሓሊፉ፡ ናይ ህግደፍ ኣብ ህውከትን ውግእን ናይ ምሕባእ ዕድል ዘጽብብ ስለ ዝኾነ፡ ኤርትራውያን ምሉእ ኣቓልቦና ናብ ውሽጣዊ ጉዳይና ክንገብር’ውን ሓጋዚ እዩ። ንዓመታት ንህዝቢ ኤርትራ ክብድህ ዝጸንሐን ዘሎን፡ ዘይዲሞክራስያውን ዘይሰብኣውን ኣካይዳ ህግደፍ ንዓኣቶም እውን ዶብ ሰጊሩ የረኻኽበሎም ከምዘሎ ኢትዮጵያውያን ተረዲእምዎ እዮም። ካብዚ ተረድኦዚ ነቒሎም ብዙሓት ውድባትን ፖለቲከኛታትን፡ ሰልፊ ብልጽግና ምስ ህግደፍ ዝጸንሖ ዘይቅዱስ ቃልኪዳን ከፍርስ ይጽውዕዎ ኣለዉ። እንተኾነ ብሰንክቲ ተንኮላት ህግደፍ ከይተረደአ ንግዝያዊ ረብሓ ክብል ዘሊሉ ዝኣተዎ ዘይብሱል ስምምዕ፡ ከምቲ “ኣእትወኒ’ምበር፡ ውጸለይ’ሲ የዳዲ” ዝበሃል፡ ብልጽግና ጋና ብሰንኪ ህግደፍ ዋጋ ዝኸፍል እዩ ዝመስል።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብ ኤርትራ ንለውጢ ዝቃለሱ ዘለዉ ሓይልታት፡ ካብቶም ዝፈላልይዎም፡ ዘሰማምዕዎም ከምዝበዝሑ ፖለቲካዊ መደብ ዕዮታቶም ዝምስክሮ እዩ። ናይ ሓባር ጸላኢኦም ህግደፍ ምዃኑ፡ ምዕቃብ ልኡላዊት ኤርትራ፡ ምውጋድ ምልካዊ ስርዓትን፡ ልዕልና ህዝቢ ዘረጋገጽ ሕገመንስታዊ ዲሞክራስያዊ ስርዓት ምትካልን ዝብሉ፡ ካብቶም ዘሰማምዕዎም መሰረታዊ ዛዕባታት እዮም። እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ድሕሪ ውድቀት ህግደፍ፡ ምስ ህዝቢ ኤርትራ ኮንካ ናይ መወዳእታ ሕገ-መንግስታዊ መልክዕ ክሕዙ ዝግበኦም ፍልልያት ከም ዘለዉዎም ከኣ ርዱእ እዩ።
እዚ ፍልልያት፡ ናይ ሓሳብ መማረጽታት ዘምጽእ፡ ንህዝቢ ካብ “ከም መንገዲ ጻጸ” ሓንቲ ሓሳብ ሒዙ ዝኸይድ፡ ሓሳባት ከወዳድረሉ ዝኽእል ዕድል ዝፈጥረሉን ክመሓደር ዝኽእልን እምበር፡ ኣብቲ እትሰማመዓሉ ሓቢርካ ኣንጻር ወጽዓ ህግደፍ ከይትቃለስ ዝዕንቅጽ ኣይኮነን። ፍልልያት ሰኣን ልቦናዊ ኣተሓሕዛ፡ ንሓዋሩ ዘይድፈር መረሓሓቒ መሲሉ ክቐርብ እንከሎ፡ ናይቶም ኣብ ዙርያኡ ዘለዉ ሓይልታት ድኽመትን ኣርሒቕካ ዘይምጥማትን ዘመልክት እዩ። ነዚ ዘይስገር ዝመስል ምስጋር መተካእታ ከምዘየብሉ ንምምልካት ኢና ከኣ “ንናይ ሓባር ዓወት ሓቢርካ ምቅላስ” ክንብል ዝጸናሕናን ዘለናን። እዚ ክበሃል እንከሎ፡ ምስ ፍልልያትካ ነቲ ዘሰማምዓካ ቀዳምነት ሂብካ ብሓባር ምቅላስ፡ ክንድቲ ብክለሰ-ሓሳብ ከተስፍሮ እንከለኻ ቀሊል ዝመስል ዘይኮነ፡ ኣብ ግብሪ ጽኑዕ ትብዓትን ቀጻሊ ተወፋይነትን ዝሓትት ምዃኑ ኣብ ጉዳይና ንዕዘቦ ዘለና እዩ።
ፍልልያትካ ዓቂብካ፡ ኣብቲ ዘሰማምዓካን ቀዳምነት እትህቦን መሰረታዊ ጉዳይ ሓቢርካ ምቅላስ፡ ከቢድ ዝገብሮ ናይ ኣተሓሳስባ ጫፋት ኣቀራሪብካ፡ ንኹልኻ ዘማእክል ሓላፍነታዊ ተረድኦ ክትፈጥር ምኽኣል ስለ ዝኾነ እዩ። ኣብዚ መስርሕ ካብቶም ዓንቀፍቲ ዝኾኑ፡ ብዛዕባቲ፡ ኣንጻሩ ትቃለስ ዘለኻ ሓይሊ ናይ ሓባር ሚዛን ምሓዝን ዘይምሓዝን፡ ቀዳምነታትካ ክትሰርዕ ምብቃዕን ዘይምብቃዕን፡ ናይቲ ትቃለሰሉ ውዳበ ናጽነትን ግደኻ ኣብቲ ብሓባር ትዋሰኣሉ መድረኽን ምጥዕዓም፡ በቲ ሓደ ወገን ጉዳይ ህዝብን ሃገርን በቲ ካልእ ድማ ጉዳይ ሰልፍን ውድብን ግቡእ ቦታ ኣብ ምትሓዝ ዘሎ ርትዓውነት ይርከብዎ። ኣብዞም ነጥብታት ብሓባር ከጓዕዘካ ዝኽእል ኣተሓሳስባ ምጥራይ ከቢድኳ እንተኾነ፡ ግን ከኣ ዝከኣል እዩ። ቀንዲ ጸገም ኤርትራዊ ሓይልታት ለውጢ ከኣ ኣብዚ መዳይዚ ክንበቅዕ ዘይምኽኣልና እዩ።
ኣብ ሓቢርካ ምቅላስ፡ ሓደን ዓዳሚ እቲ ካልእ ተዓዳሚ ዝኾነሉ ዘይኮነ፡ ብናይ ኩሉ ኣካላት ተበግሶን ኣስተዋጸኦን ክዕመም ዝግበኦ ናይ ሓባር ሓላፍነት እዩ። ጉዳይ ሓድነትን ሓቢርካ ምቅላስን ከም ጓል ነገር “እንተቐዶ ቀዶ፣ እንተዘይቀዶ ሕንጣጦ” ኢልካ ዝተሓዝ ዘይኮነ፡ ዝለዓለ ቆላሕታ ዝወሃቦ እስትራተጂ እዩ። ምኽንያቱ ናብቲ መሰረታዊ ለውጢ ዘውሕስ ሸቶ ንምብጻሕ መሰረታዊ መንገዲ ንሱ ስለ ዝኾነ። ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ነዚ ዛዕባ’ዚ ኣብ ጉባአታቱ ግቡእ ኣድህቦ ዝህቦን ካብ ነዊሕ ግዜ ጀሚሩ “እማመ ሓድነት” ኣውጺኡ ክንቀሳቐሰሉ ዝጸንሓን ካብዚ ኣገዳስነት’ዚ ብምንቃል እዩ። እማመ ሓድነትን ሓቢርካ ምቅላስን ሰዲህኤ፡ ኣብ ኤርትራ ለውጢ ኣረጋጊጽካ ዲሞክራስያዊ ስርዓት ንምትካል፡ ኪኖ ዕማም ሓደ ሰልፊ ወይ ውድብ ምዃኑ ዘረጋግጽ መልእኽቲ ዘለዎ እዩ።
ካብ ነዊሕ ግዜ ዝተቛሰለ ኣተሓሳስባታት ኣቀራሪብካ፡ ናብ ማእከላይ ብሓባር ዘቃልስ ደረጃ ከተብጸሖ ኣብ ርእሲቲ ዝሓቶ ብቑዕን ሓላፍነታውን ዓቕሚ፡ ግዜ ዝበልዕ ምዃኑ’ውን ዝረኣናዮ እዩ። ከምዚ ኣብ ናይ ለውጢ ደንበና ዝረአ ዘሎ፡ በዚ ተኸዊልካ ዘይምኽኑይ ግዜ ምብኻንን ማዕረ መድረኻዊ ምዕባለታት ክትስጉም ዘይምብቃዕን ግና ቅቡል ኣይኮነን። ከምዚ ብምዃኑ ድማ ትዕግስትኻ ዘወድእን ኣድካምን ክኸውን ይኽእል እዩ። እንተኾነ መተካእታ ስለ ዘየብሉ ተስፋ ከይቆረጽካ፤ ስንኻ ነኺስካ ክትቅጽሎ ዘገድድ ከኣ እዩ።
ናይቲ “ንናይ ሓባር ዓወት ሓቢርካ ንምቅላስ” ዝምስረት መድረኽ ናይ ለውጢ ዓቕሚ፡ እኩብ ድምር ዓቕሚ ናይተን ነቲ መድረኽ ዘቑማ ውዳበታት እዩ። ኣብተን ነቲ መድረኽ ዝፈጥራ ኣካላት ዓቕሚ እንተዘየልዩ እቲ ናይ ሓባር መድረኽ’ውን ዓቕሚ ዘየብሉ ስማዊ ኮይኑ እዩ ዝተርፍ። ስለዚ “ናይ ሓባር መቃለሲ መድረኽ ይሃልወና” ክበሃል እንከሎ፡ ህልውና ናይተን ናይቲ መድረኽ ዓቕሚ ዝድልባ ውዳበታት ይፈርስ ማለት ክኸውን ኣይግበኦን። ኣብተን ሰልፍታት፡ ውድባትን ምንቅስቓሳትን ሓላፍነታዊ ናይ ቀዳምነታት ኣሰራርዓ ምንጻር ግና ኣዝዩ ኣገዳሲ እዩ። እዚ ማለት ኣብ ሓደ መድረኽ ኣብ ሓደ ዛዕባ ጥራይ ትንጥልጠል ማለት ዘይኮነ፡ ተዛምድቲ ዛዕባታት ጐኒንጐኒ ምስጓም እውን ይከኣል እዩ። ንኣብነት ቀዳምነትና ምውጋድ ስርዓት ህግደፍ ኮይኑ፡ ብዛዕባ ልኡላውነት ኤርትራ፡ ሓድነት ህዝቢ ኤርትራ፡ ድሕሪ ለውጢ ከጋጥም ዝኽእል ምዕባለታትን ወሳኒ ግደ ህዝቢ ኤርትራ ከመይ ክኸውን ከም ዝግበኦን፡ ቀወምቲ ኣጀንዳታት እዮም።
ኣብዚ እዋንዚ ንዕዘቦ ዘለና ዞባዊ ምዕባለ፡ ንጉጅለ ህግደፍ ዝቕርቅሮን ንሓይልታት ለውጢ ዘተባብዕን እዩ። ኣብ ልዕሊቲ ሓይልታት ለውጢ፡ ሓቀኛ ጸረ ህዝቢ ፖለቲካዊ መንነቱ ንምቅላዕ ከነካይዶ ዝጸናሕና ቃልሲ፡ ህግደፍ ብሰንክቲ ካብ ኤርትራ ወጻኢ፡ ብሓፈሻ፡ ኣብዚ ዞባ፡ ብፍላይ ከኣ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ኣትይዎ ዘሎ ወጥሪ ንገዛእ ርእሱ ባዕሉ ኣብ ዘቃለዓሉ ደረጃ እዩ ዝርከብ።
ደምበ ተቓውሞ ኤርትራ፡ ምስ ኩሉቲ ዝግበር ጻዕሪ፡ ክሳብ ሎሚ ሕቶ ሓድነትን ሓቢርካ ምቅላስን ከነዕውት ዘይምኽኣልና፡ ኣብዚ መዳይዚ ክንጋገ ከም ዝጸንሕና ዘመልክት እዩ። ናይ ክሳብ ሕጂ ሕጽረታትና ዘተሓሳስብኳ እንተኾነ፡ ካብዚ ጌጋታትና ተማሂርና ናብ ዝሓሸ ደረጃ ናይ ምብራኽ ዕድልና ግና ክፉት እዩ። ዝምረረን ዘጣዕስን ጌጋ ዝኸውን ከኣ ካብ ዝሓለፈ ድኽመት ተማሂርና መጻኢና እንተዘየዕሪና እዩ። ስለዚ ሎሚ’ውን “ንናይ ሓባር ዓወት፡ ሓቢርካ ምቅላስ” ዝብል ጭረሖና ህያው ምዃን ዘይስገር እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብ ኤርትራ ንለውጢ ዝቃለሱ ዘለዉ ሓይልታት፡ ካብቶም ዝፈላልይዎም፡ ዘሰማምዕዎም ከምዝበዝሑ ፖለቲካዊ መደብ ዕዮታቶም ዝምስክሮ እዩ። ናይ ሓባር ጸላኢኦም ህግደፍ ምዃኑ፡ ምዕቃብ ልኡላዊት ኤርትራ፡ ምውጋድ ምልካዊ ስርዓትን፡ ልዕልና ህዝቢ ዘረጋገጽ ሕገመንስታዊ ዲሞክራስያዊ ስርዓት ምትካልን ዝብሉ፡ ካብቶም ዘሰማምዕዎም መሰረታዊ ዛዕባታት እዮም። እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ድሕሪ ውድቀት ህግደፍ፡ ምስ ህዝቢ ኤርትራ ኮንካ ናይ መወዳእታ ሕገ-መንግስታዊ መልክዕ ክሕዙ ዝግበኦም ፍልልያት ከም ዘለዉዎም ከኣ ርዱእ እዩ።
እዚ ፍልልያት፡ ናይ ሓሳብ መማረጽታት ዘምጽእ፡ ንህዝቢ ካብ “ከም መንገዲ ጻጸ” ሓንቲ ሓሳብ ሒዙ ዝኸይድ፡ ሓሳባት ከወዳድረሉ ዝኽእል ዕድል ዝፈጥረሉን ክመሓደር ዝኽእልን እምበር፡ ኣብቲ እትሰማመዓሉ ሓቢርካ ኣንጻር ወጽዓ ህግደፍ ከይትቃለስ ዝዕንቅጽ ኣይኮነን። ፍልልያት ሰኣን ልቦናዊ ኣተሓሕዛ፡ ንሓዋሩ ዘይድፈር መረሓሓቒ መሲሉ ክቐርብ እንከሎ፡ ናይቶም ኣብ ዙርያኡ ዘለዉ ሓይልታት ድኽመትን ኣርሒቕካ ዘይምጥማትን ዘመልክት እዩ። ነዚ ዘይስገር ዝመስል ምስጋር መተካእታ ከምዘየብሉ ንምምልካት ኢና ከኣ “ንናይ ሓባር ዓወት ሓቢርካ ምቅላስ” ክንብል ዝጸናሕናን ዘለናን። እዚ ክበሃል እንከሎ፡ ምስ ፍልልያትካ ነቲ ዘሰማምዓካ ቀዳምነት ሂብካ ብሓባር ምቅላስ፡ ክንድቲ ብክለሰ-ሓሳብ ከተስፍሮ እንከለኻ ቀሊል ዝመስል ዘይኮነ፡ ኣብ ግብሪ ጽኑዕ ትብዓትን ቀጻሊ ተወፋይነትን ዝሓትት ምዃኑ ኣብ ጉዳይና ንዕዘቦ ዘለና እዩ።
ፍልልያትካ ዓቂብካ፡ ኣብቲ ዘሰማምዓካን ቀዳምነት እትህቦን መሰረታዊ ጉዳይ ሓቢርካ ምቅላስ፡ ከቢድ ዝገብሮ ናይ ኣተሓሳስባ ጫፋት ኣቀራሪብካ፡ ንኹልኻ ዘማእክል ሓላፍነታዊ ተረድኦ ክትፈጥር ምኽኣል ስለ ዝኾነ እዩ። ኣብዚ መስርሕ ካብቶም ዓንቀፍቲ ዝኾኑ፡ ብዛዕባቲ፡ ኣንጻሩ ትቃለስ ዘለኻ ሓይሊ ናይ ሓባር ሚዛን ምሓዝን ዘይምሓዝን፡ ቀዳምነታትካ ክትሰርዕ ምብቃዕን ዘይምብቃዕን፡ ናይቲ ትቃለሰሉ ውዳበ ናጽነትን ግደኻ ኣብቲ ብሓባር ትዋሰኣሉ መድረኽን ምጥዕዓም፡ በቲ ሓደ ወገን ጉዳይ ህዝብን ሃገርን በቲ ካልእ ድማ ጉዳይ ሰልፍን ውድብን ግቡእ ቦታ ኣብ ምትሓዝ ዘሎ ርትዓውነት ይርከብዎ። ኣብዞም ነጥብታት ብሓባር ከጓዕዘካ ዝኽእል ኣተሓሳስባ ምጥራይ ከቢድኳ እንተኾነ፡ ግን ከኣ ዝከኣል እዩ። ቀንዲ ጸገም ኤርትራዊ ሓይልታት ለውጢ ከኣ ኣብዚ መዳይዚ ክንበቅዕ ዘይምኽኣልና እዩ።
ኣብ ሓቢርካ ምቅላስ፡ ሓደን ዓዳሚ እቲ ካልእ ተዓዳሚ ዝኾነሉ ዘይኮነ፡ ብናይ ኩሉ ኣካላት ተበግሶን ኣስተዋጸኦን ክዕመም ዝግበኦ ናይ ሓባር ሓላፍነት እዩ። ጉዳይ ሓድነትን ሓቢርካ ምቅላስን ከም ጓል ነገር “እንተቐዶ ቀዶ፣ እንተዘይቀዶ ሕንጣጦ” ኢልካ ዝተሓዝ ዘይኮነ፡ ዝለዓለ ቆላሕታ ዝወሃቦ እስትራተጂ እዩ። ምኽንያቱ ናብቲ መሰረታዊ ለውጢ ዘውሕስ ሸቶ ንምብጻሕ መሰረታዊ መንገዲ ንሱ ስለ ዝኾነ። ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ነዚ ዛዕባ’ዚ ኣብ ጉባአታቱ ግቡእ ኣድህቦ ዝህቦን ካብ ነዊሕ ግዜ ጀሚሩ “እማመ ሓድነት” ኣውጺኡ ክንቀሳቐሰሉ ዝጸንሓን ካብዚ ኣገዳስነት’ዚ ብምንቃል እዩ። እማመ ሓድነትን ሓቢርካ ምቅላስን ሰዲህኤ፡ ኣብ ኤርትራ ለውጢ ኣረጋጊጽካ ዲሞክራስያዊ ስርዓት ንምትካል፡ ኪኖ ዕማም ሓደ ሰልፊ ወይ ውድብ ምዃኑ ዘረጋግጽ መልእኽቲ ዘለዎ እዩ።
ካብ ነዊሕ ግዜ ዝተቛሰለ ኣተሓሳስባታት ኣቀራሪብካ፡ ናብ ማእከላይ ብሓባር ዘቃልስ ደረጃ ከተብጸሖ ኣብ ርእሲቲ ዝሓቶ ብቑዕን ሓላፍነታውን ዓቕሚ፡ ግዜ ዝበልዕ ምዃኑ’ውን ዝረኣናዮ እዩ። ከምዚ ኣብ ናይ ለውጢ ደንበና ዝረአ ዘሎ፡ በዚ ተኸዊልካ ዘይምኽኑይ ግዜ ምብኻንን ማዕረ መድረኻዊ ምዕባለታት ክትስጉም ዘይምብቃዕን ግና ቅቡል ኣይኮነን። ከምዚ ብምዃኑ ድማ ትዕግስትኻ ዘወድእን ኣድካምን ክኸውን ይኽእል እዩ። እንተኾነ መተካእታ ስለ ዘየብሉ ተስፋ ከይቆረጽካ፤ ስንኻ ነኺስካ ክትቅጽሎ ዘገድድ ከኣ እዩ።
ናይቲ “ንናይ ሓባር ዓወት ሓቢርካ ንምቅላስ” ዝምስረት መድረኽ ናይ ለውጢ ዓቕሚ፡ እኩብ ድምር ዓቕሚ ናይተን ነቲ መድረኽ ዘቑማ ውዳበታት እዩ። ኣብተን ነቲ መድረኽ ዝፈጥራ ኣካላት ዓቕሚ እንተዘየልዩ እቲ ናይ ሓባር መድረኽ’ውን ዓቕሚ ዘየብሉ ስማዊ ኮይኑ እዩ ዝተርፍ። ስለዚ “ናይ ሓባር መቃለሲ መድረኽ ይሃልወና” ክበሃል እንከሎ፡ ህልውና ናይተን ናይቲ መድረኽ ዓቕሚ ዝድልባ ውዳበታት ይፈርስ ማለት ክኸውን ኣይግበኦን። ኣብተን ሰልፍታት፡ ውድባትን ምንቅስቓሳትን ሓላፍነታዊ ናይ ቀዳምነታት ኣሰራርዓ ምንጻር ግና ኣዝዩ ኣገዳሲ እዩ። እዚ ማለት ኣብ ሓደ መድረኽ ኣብ ሓደ ዛዕባ ጥራይ ትንጥልጠል ማለት ዘይኮነ፡ ተዛምድቲ ዛዕባታት ጐኒንጐኒ ምስጓም እውን ይከኣል እዩ። ንኣብነት ቀዳምነትና ምውጋድ ስርዓት ህግደፍ ኮይኑ፡ ብዛዕባ ልኡላውነት ኤርትራ፡ ሓድነት ህዝቢ ኤርትራ፡ ድሕሪ ለውጢ ከጋጥም ዝኽእል ምዕባለታትን ወሳኒ ግደ ህዝቢ ኤርትራ ከመይ ክኸውን ከም ዝግበኦን፡ ቀወምቲ ኣጀንዳታት እዮም።
ኣብዚ እዋንዚ ንዕዘቦ ዘለና ዞባዊ ምዕባለ፡ ንጉጅለ ህግደፍ ዝቕርቅሮን ንሓይልታት ለውጢ ዘተባብዕን እዩ። ኣብ ልዕሊቲ ሓይልታት ለውጢ፡ ሓቀኛ ጸረ ህዝቢ ፖለቲካዊ መንነቱ ንምቅላዕ ከነካይዶ ዝጸናሕና ቃልሲ፡ ህግደፍ ብሰንክቲ ካብ ኤርትራ ወጻኢ፡ ብሓፈሻ፡ ኣብዚ ዞባ፡ ብፍላይ ከኣ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ኣትይዎ ዘሎ ወጥሪ ንገዛእ ርእሱ ባዕሉ ኣብ ዘቃለዓሉ ደረጃ እዩ ዝርከብ።
ደምበ ተቓውሞ ኤርትራ፡ ምስ ኩሉቲ ዝግበር ጻዕሪ፡ ክሳብ ሎሚ ሕቶ ሓድነትን ሓቢርካ ምቅላስን ከነዕውት ዘይምኽኣልና፡ ኣብዚ መዳይዚ ክንጋገ ከም ዝጸንሕና ዘመልክት እዩ። ናይ ክሳብ ሕጂ ሕጽረታትና ዘተሓሳስብኳ እንተኾነ፡ ካብዚ ጌጋታትና ተማሂርና ናብ ዝሓሸ ደረጃ ናይ ምብራኽ ዕድልና ግና ክፉት እዩ። ዝምረረን ዘጣዕስን ጌጋ ዝኸውን ከኣ ካብ ዝሓለፈ ድኽመት ተማሂርና መጻኢና እንተዘየዕሪና እዩ። ስለዚ ሎሚ’ውን “ንናይ ሓባር ዓወት፡ ሓቢርካ ምቅላስ” ዝብል ጭረሖና ህያው ምዃን ዘይስገር እዩ።
ጉዳይ ፖለቲካዊ ውክልና ክለዓል እንከሎ፡ ዝኾነ ውዳበ፡ ሰልፊ ይኹን ውድብ ወይ ግንባር ካብቶም ብድሌት ኣባልነቱ ዝተቐበሉ ባእታታት ሓሊፉ፡ ንካልእ ኣይውክልን እዩ። እቲ ዝቃለሰሉ ኣተሓሳስባ ብመሰረት ዚውንኖ ዓለመ-ርእይቶ ናብ ድሌት ህዝቢ ዝቐረበን ዝረሓቐን ክኸውን ይኽእል። ሓደ ፖለቲካዊ ትካል፡ ናብ ህዝቢ ቀሪቡ ንመወዳድርቱ ስዒሩ እንተተመሪጹ’ሞ፡ መንግስቲ እንተመስሪቱ እቲ ንሱ ዝመርሖ ዝተመርጸ መንግስቲ ንህዝቢ ዝውክል ይኸውን። ናብ ህልዊ ዝምድና ህዝቢ ኤርትራን ህግደፍን ክንመጽእ እንከለና ግና፡ ህግደፍ ኣይኮነዶ ንህዝቢ ኤርትራ ነቶም ኣብ መዝገቡ ዝሰፈሩ “ኣባላተይ” ዝብሎም ኣካላት ዘወክል ኣተሃላልዋ እውን የብሉን። ምኽንያቱ ህግደፍ ይውሓዱ ይብዝሑ ብዘየገድስ፡ ምስ ኣባላቱ ዝተሓሳሰበሎም ቀጻሊ ትካላዊ መስኖታቱን መድረኻቱን መንሚኖም ኣብ ምሕረት ሓደ ውልቀሰብ ካብ ዝወድቁ ነዊሕ ግዜ ስለ ዝኾነ።
ጥልመት ንህግደፍ መፋጥርቱ እዩ። ቅድሚ ኩሉ ነቲ ናጽነት ኣብ ምውሓስ ተወዳዳሪ ዘየበሉ ጽንዓትን ተወፋይነትን ዘርኣየ ህዝቢ ኤርትራ ድሕሪ ናጽነት ሕቑኡ እዩ ሂብዎ። ነቶም ተዋጊኦም ናጽነት ኣብ ምውሓስ ኣዝዩ ክቡር ዋጋ ዝኸፈሉ ሓርበኛታት ኣባላቱ ብንግህኡ ጠሊምዎም። ኣብ ማይ ሓባር ኣብ ልዕሊ ሓርበኛታት ስንኩላት ዝወሰዶ ጨካን ስጉምቲ መርኣያ ጥልመቱ እዩ። ብሰንክዚ ተደጋጋሚ ጥልመቱ ድማ ህዝቢ ኤርትራ፡ ኩሉ መሰላት ዝተነፍጎ፡ ኣብ ገዛእ ሃገሩ ዓው ኢሉ ብናጻ ከየድምጽን መሊኡ ከይረግጽን ዝተሓረመ፡ ውጹዕ ህዝቢ ኮይኑ ይነብር ኣሎ። ህግደፍ ከም መቐጸልታ ናይዚ ዘቤታዊ ጥልመታቱ፡ ኣብ ቅድሚ ጐረባብትን ሕብረተሰብ ዓለምን’ውን፡ ብጥልመት፡ ክሕደትን ምእላም ውዲታትን ዝልለ መንሽሮ ሰላምን ምዕባለን ኮይኑ ይቕጽል ኣሎ። እንተኾነ፡ ከምቲ “ኩሉ ግዜ ፋስጋ የለን” ዝበሃል፡ ኣብዚ እዋንዚ ናይዚ ኩሉ ጥልመታቱ ዋጋ ከም ዝኸፍል ዘረድእ፡ ምልክታት ካብ በበይኑ ኩርነዓት ይረአ ኣሎ። ህዝቢ ኤርትራ’ውን ትዕግስቱ ጸንቂቑ ብነድሪ ኣብ ልዕሊ ህግደፍ ዝይምሕር ስጉምቲ ዝወስደሉ ግዜ ርሑቕ ኣይክኸውንን እዩ።
ኩሉ ክግንዘቦ ዘለዎ፡ እዚ ጉጅለ ህግደፍ ኣብ ፈቐድኡ ዘካይዶ ዘሎ፡ ኢድ ኣእታውነት፡ ምግሃስ መሰላት፡ ምዝማት ሃብቲ ህዝብን ምጽሕታር ህውከትን፡ ኣብ ኤርትራ መሊኡ ንግዳም ዝፈስስ ዘሎ ምዃኑ ኢዩ። ኣንጻር ስርዓት ዉልቀ መላኺ ኢስያስ ዝውሰድ ስጉምታት ከኣ ነዚ ግንዛበዚ ኣብ ግምት ከእቱ ይግባእ። ንህግደፍ ብመንጽር ተግባራቱ መዚኖም ክቐጽዕዎ ዝውጥኑ ኣካላት ከነጽርዎ ካብ ዝግበኦም መሰረታዊ ጉዳያት ሓደ፡ ህዝቢ ኤርትራ ግዳይ ጥልመትን ወጽዓን ህግደፍ ክኸውን ዝጸንሐን ዘሎን እምበር፡ ብዘይሓላፍነታዊ ኣተሓሳስባ ህግደፍ ዝውከል ዘይምዃኑ እዩ። ህግደፍ ኣብ ፖለቲካዊ ጉዳይ ኢትዮጵያ ኣትዩ ሓዊ ምእጓዱ፡ ኣብ ክንዲ ዘጣዕሶን ዝምኮረሉን፡ ነቲ ኢትዮጵያውያን ዝመረጽዎን ተስፋ ተነቢርሉ ዘሎን ሰላማዊ ፍታሕ ኮሊፉን ንድሕሪት ተመሊሱን ህውከትን ዕግርግርን ቀጻሊ ንክኸውን ዘርእዮ ዘሎ ፋሕተርተር፡ ኣንጻር ድሌት ህዝቢ ኢትዮጵያ ጥራይ ዘይኮነ፡ ብቐንዱ ኣንጻር ድሌትን ተስፋን ናይቲ ኣብ ዘይምልከቶ ውግእ ዋጋ ዝኸፍል ዘሎ ህዝቢ ኤርትራ’ውን ምዃኑ ግቡእ መረዳእታ ዘድልዮ እዩ።
ሎሚ ሃገርና ኤርትራ ብሰንኪ ህግደፍ፡ ናይ ሰላም፡ ልምዓትን ዲሞክራስን ኣርኣያ ዘይኮነት፡ ናይ ስደት፡ ጥሜት፡ ምጽሕታር ውግእን ዕግርግርን፡ ኣብዘይምልከተካ ምእታውን ኣብነት ኮይና እያ ኣብ በበይኑ መድረኻት ስማ ዝለዓል ዘሎ። ኣይኮነንዶ ክሳብ ሕጂ ካብ ናይ ሰላምን ፍትሕን ጽምኡ ንዘይረወየ ህዝቢ ኤርትራ፡ ተግባራት ህግደፍ ንኢሳያስን ውሑዳት መጋበርያታቱን እንተዘይኮይኑ፡ ንዝኾነ ኣካል ከምዘይውክል ምግንዛብ ዘጸግም ኣይኮነን።
ህግደፍ ኣርሒቑ ዝጥምት ህዝባዊ ሓልዮት ዘየብሉ፡ ኣብ ምዝራግ ሰላም ጥራይ ዝነብር ጉጅለ ምዃኑ ብዝተፈላለዩ ዓለም ለኻውን ኣህጉራውን መድረኻት ይቃላዕ ኣሎ። ብዙሓት ኣብ ዓውዲ ፖለቲካ ዝበሰሉን ተመኩሮ ዝጸገቡን ኣካላት እውን ጉዳይ ኤርትራ ንቕድሚት የምጽእዎን ንተግባር ህግደፍ የቃልዑን ኣለዉ። እንተኾነ እዚ እኹል ስለ ዘይኮነ ህዝቢ ኤርትራ ክንድቲ ብዝመረረ ደረጃ ግዳይ ህግደፍ ይኸውን ምህላዉ፡ “ህዝቢ ኤርትራ ብህግደፍ ኣይውከልን እዩ” ንዝብል እምነቱ ዝያዳ ከበርኾ ኣብ ዝግበኦ ታሪኻዊ መድረኽ’ዩ ዝርከብ ዘሎ። እንተደኣ ተላዒሉ ንዝሰመረ ሓይሊ ህዝቢ ዝስዕር ኣካል ከም ዘየለ ከኣ ብውሑዱ ካብ ቃልሲ ጐረበቱ ህዝቢ ሱዳን “ቅዱስ ቅንኢ” ክሓድሮ ይግባእ። ኣብዚ ወሳኒ መድረኽ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ እውን ሃገሮም፡ ብዓብይኡ ናይ ህዝባ ከምኡ ድማ ናይ ፖለቲካዊ ውዳበታታ ህጹጽ ኣበርክቶ ስለ ዘድልያ፡ እዚ ወሳኒ ዕማም ይጽበዮም ከምዘሎ ከስተብህልሉን ብግብሪ ክሰርሕሉን ዘይስገር እዩ።
“ሓይልታት ህግደፍ ናብ ትግራይ ኣይኣተወን፡ ኣይፋሉን ኣትዩባ!” ዝብል ኣብ ህዝብና ብዙሕ ኣዛሪቡ እዩ። ምእታዉ ርኡይ ነይሩ ክነሱ፡ ህግደፍ ድምጹ ሓቢኡ ከዕጠጢ እንከሎ፡ ከምቲ “ዋላ ትንፈር እምበር ጤልያ” ዝበሃል “ኣይኣተወን።” ኢሎም ዝደረቑ ውሑዳት ደገፍቲ ህግደፍ ክሳብ ሕጂ ኣለዉ። ገለ ድማ “ሰራዊትና ኣብቲ ዶብ እዩ መሬቱ ኣምሊሱ ዝሕሉ ዘሎ” ኣብ ዝብል ዕባራ ምኽንያት ዝረዓሙ ነይሮም። መንገዲ ሕጊ ኣብ መስርሕ እንከሎ፡ ብውግእ ዝምለስ መሬት ነባሪ ሰላም ዘውሕስ ኣይኮነን። ኮታ ህግደፍ ነቶም ደገፍቱ፡ ሓቢሮም ከምዘይሕስዉ ገይሩ ኣብ ሕድሕዶም ከላትሞም እዩ ጸኒሑ። ኣብ መወዳእትኡ ግና ኣብ ዶብ ዘይኮነ፡ ኣብ ማእከል ትግራይ ከተማ ኣኽሱም ተሳኢሉ፡ ብናይ ህድማ ፈኸራ ድዩ ብናይ ሓሶት ጸሎት ብዝተስነየ ኣበይ ከም ዝበጽሐ ኣርእይዎም። ልሳናት ናይ ብዙሓት ንህዝቢ ኤርትራ ሓሶት ክነግርዎ ዝጸንሑ ከኣ ክሳብ መልክዐን ቀይረን ዝመጻ ንግዜኡ ተቖሊፈን ኣለዋ።
ኣብ ሓደ ውልቀ ሰብ ዝዝውሮ ጉጅለ ግጉይ እምነት ኣሕዲርካ፡ ደድሕሪ ጌጋታቱ ዞኽዞኽ ምባል ምናልባት ኣብ ኣባላት ህግደፍ ዝተጀመረ ኣይኮነን ይበሃል ይኸውን። ደረት ክሓልፍ እንከሎ ግና ዘዛርብን ዘገርምን እዩ። ህግደፍ ናብ ውግእ ትግራይ ክኣትው እንከሎ፡ ዕላማኡ ብወግዒ፡ ህወሓትን ፖለቲካዊ ኣተሓሳስባኡን ካብ ገጽ ምድሪ ንምጥፋእ ምንባሩ ባዕሉ ሓቢሩ እዩ። ምዕዋቱን ዘይምዕዋቱን ድማ በቲ ክኣቱ እንከሎ፡ ሒዝዎ ዝነበረ መደብ ምትግባሩን ዘይምትግባሩን ዝምዘን እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ ብዘይምጉዳል ብዘይምውሳኽ ንህዝቢ ትግራይ ወኪሉ ምስ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ስምምዕ ሰላም ከም ዝኸተመ ዘይሕባእ ሓቂ እዩ። ኣብዚ ኩነታትዚ “ህግደፍ ካብ ትግራይ ተዓዊቱ ይወጽእ ኣሎ” ዝብል ምህዞ ምንፋስ ንመን ከም ዘዕሹ እንድዒ። ግደ ሓቂ ግና ሰላም ንወልፊ ውግእ ህግደፍ ትስዕራ እያ ዘላ። እንተ ህዝቢ ኤርትራ ኣብቲ ኣተኣታትዋ ኮነ ኣወጻጽኣ ኢድ ስለ ዘየብሉ፡ በቲ ናይ ህግድፍን ዝተደናገሩ መጋበርያታቱን ሓሶት ኣይውከልን እዩ። ሕብረተሰብ ዓለም ኮነ ጐረባብቲ ህዝብታት፡ ንህዝቢ ኤርትራ በቲ ህግደፍ ንመሕብኢ ክጥቀመሉ “ንህዝቢ ኤርትራ ይውክሎ እየ” ዝብሎ ዘይኮነ፡ በቲ ህዝቢ ኤርትራ “ብህግደፍ ኣይውከልንየ” ዝብሎ ቃንዮም ክርድእሉ ነዘኻኽሮም።
