http://ascenteq.com/project/epdp

ነፋሪት መንገዲ ኣየር ኢትዮጵያ፤ ብ17 ጥሪ 2024 ኣብ ሰዓታት ናይ ንግሆ ካብ ኣዲስ ኣበባ ናብ ዋና ከተማ ሶማሊላንድ ሃርጌሳ እናበረረት ከባቢ ከተማ ጅጅጋ ምስ በጸሐት ናብቲ ዝተበገሰትሉ ኣዲስ ኣበባ ክትምለስ ከም ዝተገደደት ፍላይት-24/FLIGHT-24፡ ዝተባህለት መርበብ ሓበሬታ ኣፍሊጣ። እዛ ነፋሪት ክትምለሰ ዘገደዳ በዓል መዚ ሲቪል ኣቬሽን መንገዲ ኣየር ሶማሊያ ክኸውን እንከሎ፡ ምኽንያቱ ድማ ካብ መቃድሾ ወሳኒ ፈቓድ ከይሓተተት ጉዕዞ ስለ ዝጀመረት ምዃኑ ተፈሊጡ።

ዋና ኣካያዲ ስራሕ መንገዲ ኣየር ኢትዮጵያ፡ ኣቶ መስፍን ጣሰው፡ ነዚ ኣብ ዝምልከት ኣብ ዝሃቦ መብርሂ፡ “ብርግጽ እታ ናብ ከተማ ሃርጌሳ ትጐዓዝ ዝነበረት ነፋሪት ካብ መንገዲ ተመሊሳ እያ፡ ናይ ምምላሳ ምኽንያት ድማ ካብ ሰብ መዚ መንገዲ ኣየር ሶማሊያ ፈቓድ ስለ ዘይነበራ እያ” ከም ዝበለ ማዕከን ዜና ቢቢሲ ብወገና ኣፍሊጣ።

ካብ ራዳር ብዝተረኽበ ሓበሬታ መሰረት፡ ብዘካታ ካብ ጉዕዞ ዝተመልሰት ነፋሪት መንገዲ ኣየር ኢትዮጵያ ካልእ፡ ብሰብ መዚ መቃድሾ ኣፍልጦ ዝተሃብዋ ብስሩዕ ቁጽሪ በረራ ኢቲ-372 ዝተመዝገበት ብቲ ዕለት ካብ ኣዲስ ኣበባ ብሰላም ሃርጌሳ ዓሪፋ እያ። እታ ብዘይፈቓድ ናብ ሶማሊላንድ ክትኣቱ ክትብል ዝተኸልከለት ሃቪላንድ-400 ዝዓይነታ ነፋሪት ከኣ ብቒጽሪ በረራ ኢቲ- 8372 ዝተመዝገበት ምንባራ እቲ ዜና ኣፍሊጡ።

ዋና ኣካያዲ መንገዲ ኣየር ኢትዮጵያ መስፍን ጣሰው ብዛዕባ ዝርዝር ምኽንያትን ኣብታ ዝተመልሰት ኣብታ ፈቓድ ዘይነበራ ነፋሪት ዝነበሩ ተሳተፍቲ መንነት ዝርዝር መብርሂ ክህብኳ ፈቓደኛ እንተዘይነበረ፡ ድሕሪ ኣብ መንጎ መንገዲ ኣየር ኢትዮጵያን ሶማሊያን ዝተገብረ ምርድዳእ ግና ተመሊሳ ጉዕዞኣ ከም ዝቐጸለት ኣፍሊጡ። ሚኒስተር ትራንስፖርት ሶማሊያ ግና እታ ነፋሪት ላዕለዎት ሰብ መዚ ኢትዮጵያ ኣሳፊራ ዝነበረት ምዃና ኣፍሊጡ።

ብኻልእ ወገ ድማ፡ ገለ ወገናት፡ ምስቲ ኤርትራ ኣብ ጎኒ ሶማሊያ ምስላፋ፡  መንግዲ ኣየር ኢትዮጵያ ናብ ኤርትራ እትገብሮ በረራ ከይተቋርጽ ስግኣት ከም ዘለዎም ይገልጹ ኣለዉ።

ብጀነራል ዓብደል ፈታሕ ኣልቡርሃን ዝምራሕ ወገን መንግስቲ ሱዳን፡ ኢጋድ ጉዳይ ሱዳን ንምፍታሕን ምስሕሓብ ሶማሊያን ኢትዮጵያን ንምርእይ 18 ጥሪ 2024 ኣብ ካምፓላ ኣብ ዝገብሮ ኣኼባ ከምዘይሳተፍ ኣፍሊጡ።  ኣብዚ ኣኼባ ዘይሳተፉ ብሰንኪቲ ኢጋድ ኣብ ውሽጣዊ  ኩንነታት ሱዳን ዘርኣዮ ዘሎ ኢድ ኣእታውነት ምዃኑ ተፈሊጡ።

ሚኒስተር ወጻኢ ጉዳይ ሲዳን፡ ብ16 ጥሪ 2024 ንሚኒስተር ወጻኢ ጉዳይ ናይታ እዋናዊ ፕረሰደንትነት ኢጋድ ሒዛ ዘላ ጅቡቲ  ኣብ ዝለኣኽዎ መልእኽቲ፡  ብዛዕባቲ ሱዳን፡ ካብ ኣኼባ ኢጋድ ንምግላል ዝወሰደቶ ስጉምቲ ከም ዝገለጸሉ ተፈሊጡ። ሱዳን ነዚ ሱጉምቲ ዝወሰደት ጅቡቲ ከም እዋናዊ ፕረሲደንት ኢጋድ፡ ቅድሚ ምስቲ ብዓብደልፈታሕ ኣልቡርሃን ዝምራሕ ልኡላዊ መንግስቲ ሱዳን ምምይያጥ፡ ንኣዛዚ ህጹጽ ሓይሊ ሱዳን ኣብቲ ተመዲቡ ዘሎ ኣኼባ ካምፓላ ክሳተፍ  ምዕዳማ እዩ።

ወጻኢ ጉዳይ ሚኒስተር ሱዳን ኣብቲ መግለጺኦም፡ ሃገሮም ትወስዶ ዘላ ናይ ዘይምስታፍ ስጉምቲ፡ ቻርተር ኢጋድን ዓለም ለኻዊ ትካላት ዝሰርሕሉ ዘለዉ ልሙድ ኣገባብን ዝጥሕስ ብምዃኑ ኣትሪሮም ጠቒሶም። ምስዚ ብዝተተሓሓዘ  ጀነራል ኣሕመድ ደጋሎ ብኸምዚ ኣገባብ ኣፍልጦ ረኺቡ ናብቲ ኣኼባ መራሕቲ ሃገራት ሱዳን ምዕዳሙ ከም ዘጸቖጠዖም ሓቢሮም።

ኣብ መወዳእታ ወጻኢ ጉዳይ ሚስተር ሱዳን፡ ጀነራል ዓብደል ፈታሕ ኣልቡርሃን፡ ኣብ መበል 42 ፍሉይ ኣኼባ ኢጋድ ካምፓላ ዘይሳተፈሉ ምኽንያት ክገልጹ እንከለዉ፡ ኢጋድ ናብዚ ውድቀት ዝበጸሐ ነቲ መራሕቲ ኢጋድ ኣብ መበል 41 ኣኼባኦም ጀነራል ዓብደል ፈታሕ ኣል ብርሃንን ጀነራል መሓመድ ኣሕመድ ደጋሎ ብኣካል ንምርኻብ ዝኣተውዎ ቃል ከዕውት ብዘይምኽኣሉ ምዃኑ ጠቒሱ።

ዞባ ቀይሕ ባሕሪ ተበሃጊ እስትራተጅካዊ ኣቀማምጣ ከም ዘለዎ፡ ተደጋጊሙ ዝንገር እዩ። ብማዕሪኡ ድማ ብቐጻሊ ዘይምርግጋእ ክሕቆን ዝጸንሐን ዘሎን ዞባ እዩ። እቲ ዘይምርግጋእ በብግዜኡ ክብ ለጠቕ ይብልን ብዝተፈላለዩ ኣሰላልፋታት ይስነን። ኣብዚ እዋንዚ ድማ ኣብ ላዕለዋይ ጥርዚ ምስሕሐብን ደርጓዕጓዕን ኣትዩ’ሎ። እዚ ዝገላበጥ ዘሎ ማዕበል ሓያሎ ናይ ቀረባን ርሑቕን ሓይልታትን ድሌታቶምን ዘንጸባርቐ እዩ።

ኢትዮጵያ ናይ ንነዊሕ ግዜ ዘይምርግጋእ ዝጸንሓ ሃገር ኮይና፡ ብፍላይ ኣብዚ ቀረባ ኣዋርሕ ነቲ ዘቤታዊ ጸገማ ብዞባዊ ኣጀንዳ ንምሽፋን ብዝመስል ሓድሽ ናይ ዓቕሊ ጽበት ፋይል ከፊታ። ብመንጽር ዞባዊ ኮነ ኣህጉራዊ ደረጃ ናይ መወዳእታ መልክዑ ሒዙ ንዝተዓጽወ ጉዳይ ልኡላውነት ኤርትራ ዝትንክፍ ዛዕባ ዋንነት ኣፍደገ ቀይሕ ባሕሪ ኣልዒላ። ብዓብይኡ ምስ ኤርትራውያን ከምኡ ከኣ ምስ ኣህጉራዊ ሕግታት  ዝጓነጽ ኣጀንዳ ክትከፍት ፈቲና። ብሰንክ’ዚ ከኣ ካብ ጐረባብታ ኮነ ምዕራብ ዝነጸላ ዲፕሎማሲያዊ ክሳራ ኣጋጢምዋ ጸኢሑ።

ድሕሪኡ ቃናኣ ቀይራ ብዙሓት ብዘይተጸበይዎ ኣንፈት ምስ ሶማሊላንድ፡ ንወተሃደራዊ መደበርን ወደባዊ ኣገልግሎትን ዝኸውን መሬት ምክራይን ከም ሃገር ኣፍልጦ ንምሃብን ዘተኮረ፡ ናብ ምልውዋጥ መረዳድኢ ሰነድ  ከቲማ። ብመንጽርቲ ኣብ ጉዳይ ኣፍደገ ቀይሕ ባሕሪ ኤርትራ ዝነበረ ደገፍ ኢትዮጵያውያን ክርአ ኣንከሎ፡ ኣብ ምኽታም ምስ ሶማሊላንድ፡ ክንዲ’ቲ መንግስቲ ብልጽግና “ወነንት ባሕሪ ኮና” ዝበሎ ዝኾነ ኣይመስልን። እዚ ጥራይ ዘይኮነ፡ ብፍላይ ብመሪሕነት ክልል ሶማሊያ ኢትዮጵያ፡ ነቲ መረዳድኢ ሰነድ ብቕሉዕ ዝቃወም ድምጺ ተሰሚዑ።  መንግስቲ ብልጽግና፡ እዚ  ንመኽሰብ ዝተሓሰበ ሓድሽ ቅዲ ዝምድና ምስ ሃግርጌሳ፡ ናብ ካልእ ክሳራ ከይወስዶን ነቲ ሃዲኡ ዝጸንሐ ዛዕባ ኦጋደን ንድሕሪት ከይመልሶን ከኣ የስግእ ኣሎ።

ሃገረ ሶማሊያ ቅድሚ ኩሉ ነቲ ተበግሶ  ብኢድ ኣእታውነት ከሲሳ ኣትሪራ ኮኒናቶ። ሶማልያውያን ኣልሸባብ ከይተረፈ ብናይ ሓባር ድምጺ ኣብ ኩሉ ኩርነዓት ኣንጻር ተግባራት ኢትዮጵያ ድምጾም ኣስሚዖም። ወተሃደራዊ ሓይላ ኣብ ተዳሎ ክጸንሕ ኣዚዛ። ዞባውን ኣህጉራውን ትካላት በበቲ ዝምርሕሉ ቻርተራት ኣብ ጐኒ ልኡላውነት ሶማልያ ንክስለፉ ጸዊዓ። ኣንበሳድራ ካብ ኢትዮጵያ ስሒባ። ኣንበሳድር ኢትዮጵያ ካብ ሃገራ ኣውጺኣ። ክሳብ “ኣብ መንጎ ሶማልን ኢትዮጵያን ዘሎ ዶብ ብሓይሊ ዝተፈጥረ እዩ” ምባል በጺሓ።

ሶማሊላድ ካብ 1991 ጀሚራ ከም ሃገር ኣፍልጦ ክትረክብ ተኸታታሊ መጸዋዕታ ኣቕሪባ ሰማዒ ስኢና ዝጸንሐት እያ። ኣብ ውሻጣዊ ምምሕዳራ ግና ቁጣባዊ ዓቕሚ ኣብ ምዕባይ ኮነ፡ ስሩዕ ምርጫታት ኣብ ምክያድ ካብ ከም ኤርትራ ዝኣመሰላ ሃገራት ኣብ ዝሓሸ ደረጃ ዕቤት ጸኒሓ። ኣብዚ እዋንዚ ኢትዮጵያ በቲ ሓደ ወገን፡ መሬት ክትካረየላ በቲ ካልእ ወገን ከኣ ከም ሃገር ኣፍልጦ ንክትህባ ቅርብቲ ብምዃና ተጠቃሚት ክትከውን ትኽእል እያ ዝብል ናይ ብዙሓት ሚዛን እዩ። ምኽንያቱ ኢትዮጵያ ብእትኸፍቶ ዕድል፣ ምናልባት ናይ ካለኦት ኣፍልጦ ከስዕብ ይኽእል ተባሂሉ ስለ ዝግመት።

እንተኾነ ምስቲ ብተበግሶ ጅቡቲ ምስ መቃድሾ ዝጀመረቶ ናይ ምቅርራብ መስርሕ ጠሊማ፡ ናብ ኣዲስ ኣበባ ምሽራዋ ኣሉታዊ ሳዕቤን ከምጸኣላ ከም ዝኽእል ምልክታት ተራእዩ። ብገለ ካብ ህዝባ’ውን “ኣፍደገ ባሕርና ንኢትዮጵያ ኣይንህብን” ዝብል ተቓውሞ ተንጸባሪቑ። ናይ ምክልኻል ሚኒስተራ፡ ዓብደልቀኒ መሓመድ ኣተየ ከኣ፡ ብሰንክ’ቲ፡ ምኽታም መረደዳድኢ ሰነድ ካብ ስልጣኑ ለቒቑ።

ውድብ ሕቡራት ሃገራ፡ ሕብረት ኤውሮጳ፡ ሕብረት ኣፍሪቃ፡ ኣሜሪካ፡ ቻይና፡ ሱዕድ ዓረብያ፡ ግብጺ፡ ቱርኪ፡ ዓባይ ብሪታንያን ዝኣመሰሉን ዝሃብዎ ግበረ መልሲ ብውሕዱ “ሓድነትን ልኡላውነትን ሶማሊያ ይተዓቀብ” ዝብል ምዃኑ ንኢትዮጵያ ኮነ ሶማሊላንድ ዘየቕሰኖም ኮይኑ’ሎ። መራሕቲ ኤርትራ ከምቲ ልማዶም ዘጽቀጡኳ እንተመሰሉ፡ ኣብቲ “ኣብ ጉዳይ ሶማል ዝኾነ ኣካል ኢዱ ከእቱ የብሉን ዝብል ናይ ቀደም መርገጽና ኣለና” ዝቓንኡን ንተበግሶ ኢትዮጵያ ዝቃወምን መርገጺ ሒዞም ኣለዉ። ድሕሪ’ዚ ኩሉ “ኣፍልጦ ምሃብዶ መሬት ምርካብ” ኣየንኡ ይቐድም”  ዝብል ኣብ መንጎ ክልቲኦም ከተምቲ  ናይ ጉርሒ ምውጣጥ ዘሎ ይመስል።

ሱዳን ኣብ ኣፍደገ ምብትታን እያ ዘላ። ብጀነራል ኣልቡርሃን ዝምራሕ ወገን ተደፊኡ ናብ ሰሜናዊ ምብራቕ ናይታ ሃገር ተሸምቂቑ ኣብ ፖርትሱዳን ክሰፍር እንከሎ፡ እቲ ብጀነራል መሓመድ ሓምዳን ደጋሎ ዝምራሕ ወገን ብኣንጻሩ፡ ኣብ ርእሲ ከተማ ካርቱም ምቁጽጻሩ ናብ ማእከላይን ምብራቓውን ከባቢ ናይታ ሃገር ይዝርጋሕ ኣሎ። እዚ ጥራይ ዘይኮነ፡ እቲ ደሃዩ ዘይስማዕ ዝነበረ ኣሕመድ ደጋሎ ናብ ጅቡቲ፡ ኢትዮጵያ፡ ኬንያ፡ ደቡብ ኣፍሪቃን ሩዋንዳ ኣብ ዝገበሮ ዑደት ኣብ ከባብያዊ ዲፕሎማሲ እውን ይሰልጦ ምህላዉ የርኢ። ኣብ ኢትዮጵያ ድማ ምስ ናይ ሱዳን ሲቪላዊ ሓይልታት  ለውጢ ስምምዕ ከቲሙ። ኣዲስ ኣበባ  ድማ  ከም መራኸቢ ማእከል ምስ መራሕቲ ኢማራት ዝመረጻን ዝተፈቕደሉን ይመስል።

ጀነራል ኣልቡርሃን “ኣነ እየ ሕጋዊ መራሒ ሱዳን” ዝብል መልእኽቲ ንምትሕልላፍ ብዝመስል ንደጋሎ ኣፍልጦ ሂበን ንዝበለን ውድብ ሕቡራት ሃገራትን መንግስታትን ናይ ተቓውሞ መልእኽቲ ኣብ ርእሲ ምትሕልላፍ፡ ምስ ኢማራት፡ ቻድን ኬንያን ድሮ ኣብ ምስሓብን ምስጓጉን ኣንበሳድራት በጺሑ ኣሎ። ኢሳያስ ብወገኑ ኣልቡርሃን ንምድጋፍ ሱዳናውያን ኣብ መሬት ኤርትራ ወተሃደራዊ ታዕሊም ዝወስድሉ ዕድል ከፊቱ ከም ዘሎ ብዙሓት ምንጭታት ዘረጋገጽዎ’ዩ።

ብሓፈሻ ኣብ ዞባ ቀይሕ ባሕሪ ዝርአ ዘሎ ምውጣጥ፡ ብፍላይ ኣብ ጉዳይ ሱዳን  እቶም ተዋሳእቲ እቶም ብግልጺ ዝረኣዩ ጥራይ ዘይኮኑ ብድሕሪት ዝተሰለፉ ወገናት እውን ኣለዉ። በቲ ሓደ ወገን ኢማራት፡ ኢትዮጵያ፡ ኬንያ፡ ብመሐመድ ኣሕመድ ደጋሎ ዝምራሕ ወገን ሱዳን፡ በቲ ካልእ ወገን ድማ ሱዕዲያ፡ ኤርትራ፡ ግብጺ፡ ቀጠር፡ ብጀነራል ኣልቡርሃን ዝምራሕ ወገን ሱዳን ሒዘምዎ ዘለዉ መስርዕ ናይዚ ኣብነት እዩ። ብድሕሪ’ዚ ዝመጽእ ናይ ሓያላት ሃገራትን ኣህጉራዊ ትካላትን ኣሰላልፋ ከም ዝህሉ ከኣ ርዱእ እዩ። እስራኤል ኣብ ልዕሊ ፍልስጤማውያን ተካይዶ ዘላ ወፈራ ሓድሽ ተአግሶ ጉጅለ ሑቲ ተወሲኽዎ፡ ኣብ ዞባ ቀይሕ ባሕሪ ዝረአ ዘሎ ስግኣትን’ውን  ምስዚ ደሚርካ ዝረአ እዩ።

ሓይልታት ተቓውሞ ኤርትራ ኣካል’ዚ ዝሕቆን ዘሎ ዞባ እዩ። ኣብዚ ዞባ ምህላዉ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣሰላልፋኡ “ከመይን ምስ መንን” ከም ዝኸውን ብሓባር ክሓስብን ክወፍርን ናይ ግድን የድልዮ። ልዕሊ ኩሉ ከኣ ቀዳማይ ኣድህቦኡ “ኣብ ኤርትራ ስርዓት ናይ ምቕያር ተልእኮኡ” እምበር፡ ካልኦት ብዘንቀልዎ ኣጀንዳ ምክፍፋል ከይከውን ከስተውዕል ይግበኦ።

How can the oppression of ethnic minorities in post-dictatorship transitions be best addressed through constitution building and state structure? Where constitution building takes place in the aftermath of conflict or after the fall of dictatorship the relationship between different ethnic minorities and dominant ethnic groups within the state are often difficult and headache for the dominant ethnic like that of our tiny Eritrea.

The post liberation Eritrea under the unitary system and one-man rule was dominated by one ethnic group and this system was the main cause of today’s crisis in Eritrea. There are many different dimensions to this problem, and these can vary from one context to another. Often, demands by ethnic minorities for power dispersal mechanisms that ensure their participation in political, economic and social decision-making on an equal basis rejected  while the interests of a dominant majority that wishes to safeguard supremacy/chauvinism and control over the minority are preserved and respected.

In Eritrea after the independence, the minorities who owned the resources rich areas like the east and west lowlands were expropriated by the dominant group yes-men of the dictatorship. At another level, what might at first appear to be a minority claim can become more complex when historical, demographic and cultural dimensions are taken in totality.

On the one hand is a majority group that conceptualizes the minority rights question in proprietary terms. This group sees itself as ‘the chosen ones’ with ownership rights over everything in the political community to the exclusion of all those who fall outside that group like that of the Agazian dreams- building Tigrai-Tigrni state.

At this time, the so called Agazian- Tigrai-Tigrni  view that they are the only owners of the land called today Eritrea, the others are migrants will disintegrate Eritrea, therefore the forces democratic change must face this strongly based on the historical facts on the ground. The Eritreans for democratic change must be accommodative of all the Eritrean ethnic identities with certain claims. The demands of the Eritrean nationalities are that the nature and character of the state must preserve and guarantee their cultural and territorial land.  The land must belong to its owners not the state. The state formation must be constitutionally decentralized or be cooperative federalism. Unitary state formation leads to centralism and dominance. The late studies of global institutions on democracy show that even the unitary state structures are to-day decentralized, for example Sweden which is monarchy is decentralized in power sharing, more on this I will write in the coming article on constitutional decentralization.

The Eritrean constitution of 1997 was not accommodative and has limitations in its provisions on fundamental rights it lacks in its framework on devolution of power- sharing and decision making.

Constitution building in post-conflict transitions is very much about state building. Sometimes this involves lumping together different nations to produce a new nation state, while at the same time ensuring that the different nations or ethnicities within the state, regardless of their size, stay within the resulting constitutional framework, which provides equal protection to all. Achieving such parity is a challenge, especially in the in reconstructing the state after the fall of the dictatorship where ethnic identity is strong in comparison to national identity.

  Reconstructing the formation of state in Eritrea

Tackling the challenges of integrating the diversity into a larger national whole, in the context of constitutional processes, requires an analysis of multicultural Eritrea and its key demands—The Eritrean forces for democratic change must prepare themselves how to face these challenges. Democracy is not imposed but constructed. No country is fit for democracy but through the process of democratization as professor Amartya Sen and professor Gene Sharp noted in their studies. The Eritrean forces for democratic change will face challenges on the specific historical, geographic and demographic circumstances of Eritrea. For example, those who claim that Eritrea belongs only the tigrai- tigrni or agazian who wants to dismantle the internationally recognized Eritrean Sovereignty and territorial integrity must be faced urgently.  We know all that the Eritrean people have all cross border cultural relations, having such relations are available in all countries of the world. Such relations must be respected and be promoted under two sovereign nations by all the bordering nations. ( Ethiopia, Sudan, Djibouti and with other overseas countries like SA and Jemen.)

The difficult struggle is the transition from dictatorship to democracy, therefore our experts must give priority to prepare studies and identifying conflict issues by conducting national dialogues with the wide range of stakeholders. ( political organizations, Civil society organizations, Unions and professionals). The latest formed Eritrean Political Forces / EPF is a good example of unifying the forces for democratic change.

References

1. Dialogue For Democratic Development/ IDEA
2. Democracy , Not Military Coups/UNDP

.