መንእሰያት ናብቲ ዘይውሑስን ዘይሕጋውን ጉዕዞ ባሕሪ እናተዳለዉ
ኣብዚ ዝሓለፈ ቀረባ መዓልታት፡ ካብ ጅቡቲ ናብ የመን ዘምርሓ ዝነበራ 4ተ ጃላቡ ብጥሓለን ኣሳፊረናኦም ዝነበራ 186 ሰባት ደሃዮም ከም ዝጠፍአ፡ ውድብ ሕቡራት ሃገራት ምፍላጡ ኣልጀዚራ ሓቢራ። ካብዞም 5 የመናውያን መራሕቲ እተን ጀላቡ ዝርከብዎም ደሃዮም ጠፊኡ ዘሎ ግዳያት፡ ናይ 2ተ ሰባት ኣስከሬን ጥራይ ከም ዝተረኽበ እቲ ዜና ሓቢሩ። ነዚ ሓደጋ ዝምልከት ሓበሬታ ዝሃበ፡ ወሃቢ ቃል ዓለም ለኻዊ ትካል ስደተኛታት (IOM)፡ ታሚም አለያን ምዃኑ እውን እቲ ዜና ጠቒሱ።
ኣብ የመን ናይቲ ዓለም ለኻዊ ትካል ወኪል፡ ዓብዱሳተር ኢስኮር ብወገኑ፡ እተን ጀላቡ ኣብ ተቐራራቢ ሰዓት ኣብ ዝተፈላለዩ ኩርነዓት ሓደጋ ከም ዘጋጠመ ጠቒሱ፡ ናይቲ ሓደጋ ጠንቂ ሓያል ንፋስ ምዃኑ ኣስፊሩ። እተን ጀላቡ ዝተፈላለየ ቁጽሪ ሰባት ኣሳፊረን ከም ዝነበራ ዝጠቐሰ እቲ ዜና፡ እቲ ሓደጋታት፡ ካብ ወረዳ ዱህባብ ምምሕዳር የመን ጣዒስ ኣብ ዘይርሕቕ ከባቢ እዩ ተኸሲቱ።
ካብቶም ኣፍሪቃውያን ግዳያት መብዛሕትኦም ኢትዮጵያውያን ከም ዝነበሩ ዝጠቐሰ እቲ ዜና ኣብ ሓንቲ ካብተን ጃላቡኳ፡ 150 ኢትዮጵያውያን ስደተኛታትን 4ተ የመናውያንን ከም ዝነበሩ እቲ ዜና ኣፍሊጡ።
እዚ ካብ ጅቡቲ ናብ የመን፡ ድሕሪኡ ድማ ናብ ዝተፈላለያ ሃገራት ዓረብ ዝግበር ሓደገኛ ጉዕዞ፡ ካብ ነዊሕ ግዜ ጀሚሩ ብዜጋታት ዝተፈላለያ ሃገራት ቀርኒ ኣፍሪቃ ዝዝውተር ኮይኑ፡ ሓያሎ ግዜ ሓደጋ ዘጋጥመሉ ምዃኑ ኣብቲ ጸብጻብ ሰፊሩ። ኣብ 2023 ጥራይ 97,200 ሰባት በዚ ሓደገኛ መስመር ከም ዝተጓዕዙን እዚ ኣሃዝ ካብቲ ናይ 2021 ብሰለስተ ዕጽፊ ከም ዝዛይድን ተጠቒሱ። ኣብ ዝሓለፈ 10 ዓመታት በዚ ናይ ጂቡቲ-የመን መስመር ጥራይ 2,082 ሰባት ምጥሓሎም እውን ተጸብጺቡ።
በዚ ሓድሽ ጸብጻብ መሰረት፡ እዚ ሓድጋዚ ብፍሉይ ዓይኒ ዝረአ፡ ብሓንሳብ ክንድዚ ዝኣኽሉ ስደተኛታት ደሃዮም ምጥፋኡ ዘሰንብድ ብምዃኑ ፡ እቲ ማዕከን ዜና ሓቢሩ። ምስዚ ብዝተተሓሓዘ ድሮ ኣብ ክልል ትግራይ ከባቢ ራያ 9ተ ስድራቤታት ብሓባር ብሞት ደቆም ብ9 መጋቢት 2025 ከም ዝተረድኡ ተፈሊጡ።
ብጻይ ገረዝግሄር ተወልደ ኣቦመንበር ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ኣብ ኣወስትራልያ ዑደት የካይድ ኣሎ። ኣቦመንበር ሰልፊ ገረዝጊሄር ተወልደ ኣብ ጀማሪ ዑደቱ፡ ብ9 መጋቢት 2025 እዩ፡ ኣብ ከተማ መልበርን ኣቦመንበር ዞባዊ ሽማግለ ኣወስትራሊያ ምስ ዝርከቦም ኣባላት ሰዲህኤ ኣኼባ ኣካይዱ።
ኣብዚ ፈላሚ ኣኼብኡ፡ ብሓፈሻ ብደረጃ ሰዲህኤን ፖለቲካዊ ሓይልታ ኤርትራ (ፖሓኤ)ን ክትግበሩ ተታሒዞም ዘለዉ መደባት፡ ብፍላይ ከኣ ጉዳይ ምንቅስቓሳት መንእሰይን ዲፕሎማሲያዊ ርክብን ዝምልከቱ ዛዕባታት ሰፊሕ መብርሂ ሂቡ። ምስዚ ኣተሓሒዙ ከኣ ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝቕልቀሉ ዘለዉ ጠንቂ ምልዓል ውግእ ከይኾኑ ዘስግኡ ምንቅስቓሳት ብዝምልከት ንተሳተፍቲ ገሊጹ።
ኣብ መብርሂኡ ህዝብታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ካብ ውግእ ስለ ዘይርብሑ፡ “እምቢ ንውግእ፡ ሕራይ ንሰላም” ዝብል ምንቅስቓስ ከካይዱ ከም ዝግበኦም ጠቒሱ። ብሓፈሽኡ ሕብረተ ሰብ ዓለም፡ ብፍላይ ከኣ ተጽዕኖ ናይ ምፍጣር ዓቕሚ ዘለዎም መንግስታት እውን እዚ ዝረአ ዘሎ ምስሕሓብ ናብ ውግእ ቅድሚ ምዕራጉ፡ ብሰላም ዝፍተሓሉ መንገዲ ንምርካብ ጻዕሮም ከሕይሉ ህጹጽ መጸዋዕታታት ምቕራብ ኣድላይ እዩ ኢሉ።
ብዛዕባቲ ብኤርትራውያን መንእሰያት ዝካየድ ዘሎ ማዕበላዊ ቃልሲ ኣብ ዝሃቦ መብርሂ ከኣ፡ ጉዕዘኦም ብሰንኪ ሕጽረት ተመኩሮን ኣስተብህሎን ከይኩለፍ ምሕጋዞም ኣድላይ ምዃኑ ብምጥቃስ፡ ሰዲህኤ ኣብዚ መዳይዚ ንምሕጋዝ ድልዊ ምዃኑ ጠቒሱ። ኣብ ዝተፈላለየ ኩርነዓት ዓለም ዘለዉ ኣባላት ሰዲህኤ ድማ ዓቕሞም ብዝፈቕዶ ናይ ምትሕግጋዝ ግዲኦም ከበርክቱ ኣዘኻኺ። ኣተሓሒዙ መንእሰያት ኣባላት ሰዲህኤ ሰልፎም ናይ ምምራሕ ዓቕሚ ንክድልቡ ይስረሓሉ ከም ዘሎ ኣብሪሁ፡ ንሳቶምውን ነዚ ንምብቃዕን ሓላፍነት ንምስካም ድልውነቶም ከርእዩን ግቡኣቶም ናይ ምፍጻም ቅሩብነት ንክቕጽልዎ ኣዘካኺሩ።
ድሕርቲ ሰፊሕ መብርሂኡ፡ ብኣባላት ንዝቐረቡ ሕቶታት መሊሱ፡ ሓገዝቲ ለበዋታት ከኣ መዝጊቡ። እዚ ከምዚሉ እንከሎ እቶም ዝተቐበልዎ ኣባላት ሰዲህኤ፡ ዑደቱ ዕዉት ንክኸውን ንዝገበርዎ ኩለ-መዳያዊ ኣቀባብላ፡ ኣብነታዊ ኣበርክቶን ምቅርራብን ኣመጒሱ። ዑደቱ ኣብ ዝተፈላለዩ ቦታታት ኣወስትራልያ ምስ ዝርከቡ ኤርትራውያንን ምስ ዝተፈላለዩ ኣካላት ዝገብሮ ዲፕሎማስያዊ ርክባትን ቀጻሊ ምዃኑ እውን ካብቲ ዝበጻሓና ዜናዊ ጸብጻብ ምርዳእ ተኻኢሉ ኣሎ።
ካብ ዝተፈላለዩ ኩርነዓት ዝተሳተፍሉ ስሩዕ ኣኼባ ኣባላት ምምሕዳር ቤት ጽሕፈት ወጻኢ ጉዳይ ሰዲህኤ፡ ብ9 መጋቢት 2025 ተኻይዱ። ኣብዚ ኣባላት ምምሕዳር ካብ ማእከላይ ምስራቅ፡ ኣፍሪቃን ኤውሮጳን ዝተሳተፍዎ ኣብ ዓመተ 2025 ንካልኣይ ጊዜ ዝተጋበአ ኣኼባ፡ ብመራኸቢ ብዙሓን እዩ ተቓኒዑ።
ዶክቶር ኣኽሊሉ ግርማይ ኣባል ፈጻሚ ሽማገለን ሓላፊ ቤት ጽሕፈት ወጻኢ ጉዳይን ሰዲህኤ፡ ድሕሪ ሰላምታን ንጾመ-ኣርበዓን ሮመዳንን ዘለዎ ሰናይ ትምኒትን ምቓራቡ፡ ድሕሪቲ ዝሓለፈ ርክብ ክሳብዚ ካለኣይ ኣኼባ ዝተሰላሰሉ ስረሓትን ብደረጃ ፖለቲካዊ ሓይልታት ዝዕመሙ ዘለዉ ስረሓትን ዝምልከት ዝርዝር መብርሂ ኣቕሪቡ። ዶር ኣክሊሉ ኣብ መግለጺኡ ኩሉ ምንቅስቓስና ብደረጃ ፖሓኤ ክኸውን እንከሎ ዝያዳ ከም ዘድምዕ ንተሳተፍቲ ምግላጹ ካብቲ ቤት ጽሕፈት ዝተረኽበ ዜና ጠቒሱ።
ናይቲ ኣኼባ ተሳተፍቲ ንመብርሂ ሓላፊ ቤት ጽሕፈት ብጽሞና ድሕሪ ብምስማዕ፡ ኣገደስቲ ርእቶታትን ለበዋታትን ኣቕሪቦም። ኣብ ለበዋኦም ኣብ ዝተፈላለዩ ሃገራት ዝርከቡ ኣባላት ናይተን ንፖሓኤ ዘቆማ ውድባት ኣብ ዝቐልተፈ ተራኺቦም ብሓባር ክሰርሑ ኣድማዒ ከም ዝኸውን ጠቒሶም ነቲ ኣብ መግለጺ ሓላፊ ናይ ወጻኢ ዝምድናታት ዝቐረበ ርእይቶ ደጊፎም። ብመንጽርቲ ኣብዚ እዋንዚ ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዘንጸላሉ ዘሎ፡ ውግእን ወረ ውግእን መሪሕነት ፖሓኤ ውግእ ከስዕቦ ዝኽእል ኩሉ መዳያዊ ክሳራታት ምግንዛብ፡ ዝምልከቶም ኣካላት ዝያዳ ጻዕርታት ክገብሩን ተጽዕናኦም ከዛይዱን ህጹጽ መጸዋዕታ ንከቕርብ እውን ተሳተፍቲ ምምሕጻኖም ዝበጽሓና ዜና ሓቢሩ።
መበቆል ስም ኤርትራ፡ ሲኑስ ኤሪትርዩስ (Sinus Erythraeus) ዝብል፡ ናይ ግሪኽ ቃል ኮይኑ፡ ትርጉሙ ድማ ቀይሕ ባሕሪ ዝብል ምንባሩ ናይ ታሪኽ ምሁራት ይሰማምዕሉ። ኢጣልያ ካብ 1882 ክሳብ 1889 ኣብ መሬት ኤርትራ ሰላሕታዊ ጉዕዞ ከተካይድ ድሕሪ ምጽናሓ፡ ብ1890 ኣብ ምብራቕ ኣፍሪቃ ሓንቲ ሓዳስ ግዝኣት ከም ዝሓዘት ብወግዒ ምስ ኣወጀ። ነታ ሓዳስ ግዝኣታ ከኣ ነቲ ናይ ግሪኽ ቃል ተኸቲላ “ኤርትራ” ኢላ ሰየመታ።
በዚ ከኣ እነሆ መጸውዒ ሃገርና ኤርትራ ኮይኑ ቀጺሉ። ኤርትራውነት ድማ መለልይ ዜግነትና ኮይኑ፡ ኤርትራዊ ሃገርነት ከኣ ኣብ ውሽጥና ዝሰረጸ፡ ንሃገርና ናይ ዘለና ዓሚቚ ፍቕሪ፡ ክብርን ስምዒትን መግለጺ እዩ። ኤርትራውነት ንሃገርና ዘለና ፍቕርን ክብርን እንገልጸሉ ኣምር እምበር፡ ንናይ ካለኦት ዜጋታት ስምዒትን ክብርን እንጸልኣሉ ኣይኮነን።
ኤርትራዊ ዜግነትን ኤርትራውነትን ንምጥፋእ፡ ኣብ ዝተፈላለዩ እዋናት ብዝተፈላለዩ ኣካላት ተፈቲኑ ዘይተዓወተ ተጻብኦ እዩ። ቀንዲ ተግባር ናይቲ ብህዝባዊ ቃልሲ ዝሰዓርናዮ ተኸታታሊ መግዛእታዊ ስርዓታት እውን ዕላማኡ ንሱ እዩ ነይሩ። “ኤርትራ መሬታ እምበር ህዝባ ኣየድልየናን” ዝብል፡ ዝነበረ መግዛእታዊ ቅኒት እውን ናብ ምድምሳስ ኤርትራን ኤትራውነትን ዝዓለመ ምንባሩ፡ ዝባደመ ዓድታት፡ ዝሃለቐን ዝተሰደን ህዝብን፡ ዝጠፍአ ንብረትን ጥሪትን ኤርትራ፡ ኣካል’ቲ ምድምሳስ ኤርትራውነት ምንባሩ ታሪኻዊ ሓቂ እዩ። ኣብዚ ክንጸር ዘለዎ ቁምነገር ድማ፡ “ኤርትራውነት” ታሪኻዊ ባይታ ዘለዎን ንመግዛእታዊ ጭካነን ፈኸራን ብቃልሲ ስዒሩ ዝተኾለዐ መንነት እምበር፡ ብነጻ ዝተለገሰ ህያብ ዘይምዃኑ እዩ።
እዚ ኤርትራውነት ከምቲ ብቓልሲ ህዝቢ ኤርትራን ኩሎም ኤርትራውያን ውዳበታትን ዝተረጋገጸ፡ ኣብ ሕልና ኩሎም ኤርትራውያን ዝሰጸረ ደኣ’በር ንፍሉይ ውድብ፡ ማሕበር፡ ወይ ሃይማኖታዊ፡ ቋንቋውን ካልእን ናይ መንነት ጉጅለን ዝተዓደለ ኣይኮነን። ኣብ ልዕሊ ኤርትራውነት ዝምዘዝ ሴፍ ከኣ ኣንጻር ኩሎም ኤርትራውያን ዝዓለመ ምዃኑ ምግንዛብ የድሊ።
ኣብዚ ቀረባ መዓልታት፡ ኣብ ሓንቲ ኣብ ትግራይ ከተማ ከተማ መቐለ እናተዳለወት እትዝርጋሕ “ላዛ ትግርኛ” እትበሃል መዲያ፡ ሓደ ተንታኒ ፖለቲካ እየ ባሃሊ፡ “ኤርትራውነት ብበረኪና ድዩ ብኻልእ ክሕጸብ ኣለዎ። እዚ ማለት እቲ ህዝቢ ካብ ኤርትራዊ ዱሲፕሊንን ኤርትራዊ መንነትን ክወጽእ ኣለዎ። ምኽንያቱ ኤርትራውነት ማለት ትግራዋይ ምጽላእ ማለት ስለ ዝኾነ። ኮታ ዲ-ኤርትራናይዘሽን (de-eritreanasation) ክረጋገጽ ኣለዎ” ክብል ተሰሚዑ። እዚ ከምዚ ዝኣመሰለ ካብ ምእዋጅ ጽንተት ፈሊኻ ክረኤ ዘይክእል መርዚ ዝነዝሐ ተንታኒ፡ ሓደ ካብቶም ትግራይ ኣብ መጻኢ ሃገር ክትከውን እሞ “ካብ ኢትዮጵያውነት ወጺኣ፡ ትግራዋይነት እግሪ ንክተትክል ንቃለስ ኣለና” ዝብሉ ትግራዎት ባእታታት ሓደ ምዃኑ ከኣ፡ ነቲ ጉዳይ ኣዝዩ ዘስደምም ይገብሮ። ክርደኦ ዝነበሮ ከኣ ኤርትራውነት ብደምን ኣዕጽምትን ዝደመቐ፡ ስለዝኾነ፡ ብበረኪና ተሓጺቡ ዝድምሰስ ዘይምዃኑ እዩ።
ምናልባት መንቀሊ ናይዚ ምድማቕ ዩቱብ “ላዛ ትግርኛ” ወይ ድማ፡ ኣብ ልዕሊቲ ኣብ ትግራይ ዘሊሉ ቅድሚ ምእታዉ፡ ንህዝቢ ኤርትራ ደም ዘንበዐ ጉጅለ ህግደፍ ዝሓደሮ ጽልኢ ክኸውን ይኽእል። እዚ ዘሕፍር ኣበሃህላኡ ግና ኣንጻር ህግደፍ ይኹን ካልእ ኤርትራዊ ጉጅለ ዘነጻጸረ ዘይኮነ፡ ኣብ ህልውናን ቀጻልነትን ኤርትራውነት ዘለዎ ክቱር ጽልኢ ዘርኢ እዩ። ምኽንያቱ ኤርትራውነት ኣብ ሕልና ኩሉ ኤርትራዊ ዘሎ፡ እምበር፡ ጽባሕ ንዝሓልፍ ጉጅለ ህግደፍ ዝተዋህበ ፍሉይ ግነዖት ስለ ዘይኮነን። እሞ ድማ ካብቲ “ህዝቢ ትግራይ፡ ናቱ ህልውና ዘለዎ እምበር ንብረት ህወሓት ወይ ካልእ ውዳበ ኣይኮነን” እናበለ ክምጉት ዝውዕል ተንታንን ንሱ ዝዋሰኣሉ መዲያን ከምዚ ዝተጠቕሰ ክስማዕ እንከሎ መመሊሱ የገርም። ነቲ ህዝቢ ትግራይ ኣብ ድቕድቕ ናይ ኲናት ጸልማት ምስተዋሕጠ፡ ኣብ ጎኑ ኮይኑ “ዓገብ” ንዝበለ ብዙሕ ኤርትራዊኸ “ብኸመይ እዩ ዝርእዮ?” ዝብል ሕቶ እውን ዘኸትል እዩ።
ዶር ኣብይ ኣሕመድን ንሱ ናይ ዝመርሖ መንግስቲ መድያታትን ኣንጻር ልኡላውነት ኤርትራ፡ ኣባትር ከወጣውጡ ዝውዕሉ ዘለዉ፡ ህግደፍ ኣቐዲሙ ከሻድኖምን ኣፍደገ ክኸፍተሎምን ዝጸንሖ ተኸቲሎም ምዃኖም ደጋጊምና እንዝክሮን እነወግዞን እዩ። ተንታኒ መድያ “ላዛ ትግርኛ” እውን፡ ምናልባት ነቲ ገለ ኤርትራውያን ብዝተፈላለዩ መዲያታት ዘቃልሕዎ፡ ንሓድነትን ናይ ቃልሲ ተመኩሮን ህዝቢ ኤርትራ ዘይምጥን፡ ከምኡ ከኣ ንቀጻልነት ኤርትራውነትን ዝጻባእ መግለጽታት ተኸቲሉ ንምርጓድ ዝበሎ ይመስል። ምኽንያቱ ናይቲ ዝበሎ መወከሲ ንክኾንዎ ኣስማት ክልተ ሰለስተ ኣብ መዲያታት ዝነጥፉ ኤርትራውያን ክጠቅስ ስለ ዝተሰምዐ። ስለዚ ከምቲ “ናታ ኣቐሚጣስ ናይ እንዳማታ” ዝበሃል ከይከውን፡ ነቲ ሰፊሕ ኤርትራዊ ምስልን ዜግነትን ንታሕቲ ኣውሪዶም፡ ቋንቋውን ካልእ ትሕቲ ኤርትራዊነት ዝስራዕ ናይ መንነት መርኣያ ንቕድሚት ብምምጻእ ሓድነትና ከዳኽም ዘስግእ ወስታታት ምስማዕ ኣብ ዝተለምደሉ እዋን ዝተባህለ፡ ኤርትራውነት ዘስተናዕቕ ድፍረት ስለ ዝኾነ። ግና ድማ “ንሳቶም ስለ ዝበልዎ ኣነ እንተደገምኩዎ ቅኑዕ እዩ” ምባል ቅቡል መጎት ኣይኮነን።
ህዝቢ ትግራይ ብሓጥያት ሓደ ውድብ ኣይሕተትን ኣይውከልን እዩ” ኢሉ ዝኣምን፡ ፖለቲከኛ’የ ባሃሊ፡ ከመይ ኣቢሉ እዩ ንመላእ ህዝቢ ኤርትራ ብተግባራት ህግደፍ ተሓታቲ ክገብር ክብል፡ “ኤርትራውነት ካብ ኤርትራውያን ተሓጺቡ ክጠፍእ ኣለዎ” ምባሉ፡ ክሳብ ክንደይ ካብ ክውንነት ከም ዝረሓቐ ምርድኡ ዘጸገም ኣይኮነን። ንህዝቢ ትግራይ ይጣበቕ ኣለኹ እንዳበልካ፡ ብኸምዚ ዝኣመሰለ ዘይሓላፍነታዊ ኣተሓሳስባ ዝተላዕጠጠን ኣጽናቲ መንፈስ ዝዓብለሎን መልእኽቲ ምትሕልላፍ፡ ቅርሕንቲ ዝዕድም ኣብ ርእሲ ምዃኑ፡ ናይ ጥዕና ከምዘይኮነ ዘዳዲ ኣይኮነን። እሞ ድማ ህዝቢ ትግራይ፡ ጸላኢ ኣብ ዝዕድመሉ ግዜ ዘይኮነ፡ ፈታውቲ ከብዝሕ ላዕልን ታሕትን ኣብ ዝብለሉ ዘሎ እዋን ምዃኑ፡ እቲ ንኤርትራውነት ዘነውር ክሳብ ክንደይ እዩ ንቃልሲ ህዝቢ ትግራይ ዝሕግዞ ዘሎ’ውን ኣብ ምልክት ሕቶ ዘእትዎ እዩ።
ስለዚ፡ እዚ ተንታኒ፡ ከምቲ ገለ ተጋሩ ናይ መዲያ ነጠፍቲ እውን ዝበልዎ፡ በቲ ሓደ ወገን ካብ ተደጋጋሚ ወስታታት ኣንጻር ህዝቢ ኤርትራን ኤርትራውነትን ወጺኡ ንዘይሓላፍነታዊ ኣበሃህላኡ ይቕረታ ክሓትት፡ በቲ ካልእ ወገን ከኣ ናብ ቀልቡ ተመሊሱ፡ ምእንቲ ነባሪ ሰላም ህዝብታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ብሓፈሻ፡ ኤርትራን ትግራይን ድማ ብፍይ ኣብ ተረድኦ ዝምድና ህዝቢ ምስ ህዝቢ ኣተኲሩ ንክሰርሕ ነተሓሳስቦ።
ወነንቲ መድያታትን ጋዜጠኛታትን እውን፡ መዲያ ክልተ ብልሒ ከምዘለዎ ተገንዚቦም፡ ንግዝያዊ ረብሓ ጥራሕ ዘይኮነ፡ ንነባሪ ናይ ህዝብታት ሰላምን ሰናይ ዝምድናን ክግደሱ ይግበኦም። “ካብ በሃሊኡስ ደጋሚኡ” ንኸይከውን ከኣ፡ ነቶም ዓዲሞም ዘዘራረብዎም ኣጋይሽ ሓላፍነታዊ መንገዲ ብምርኣይ ሞያዊ ስነ-ምግባር ከርእዩ ይግበኦም።
ባህግና Bahgna Media 08.03.2025: ንድርብ ወጽዓ፡ ብድርብ ቃልሲ፡ ብቑዕ መተካእታ ንምፍጣር ንሰጉም
Written by Bahgna MediaMedia
“ደቂ ኣንስትዮ ፍርቂ ሕረተሰብ እየን፡ ብዘይተሳትፎ ደቂ ኣንስትዮ ዝዕወት ሰውራ የለን”፡ ዝብሉ ጭረሖታት ግደ ጓለንስተይቲ ኣብ ምቕያር ሕብረተሰብ ክሳብ ክንደይ ዕዙዝን ብተመኩሮ ዝተረጋገጸን ምዃኑ ዘመልክቱ እዮም። ጓለንስተይቲ ክንድ’ቲ ኣብ ህዝባዊ ዕብየትን ቃልስን ዘለዋ ወሳኒ ብጽሒት፡ ድርብ ወጽዓ ብድርብ ቃልሲ ናይ ምክያድ ሓላፍነታ ከቢድ ምዃኑ ዘመልክት ግንዛበ’ውን እዩ። እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ኣብ ድሮ’ቲ “ቕልጡፍ ተግባር” ኣብ ትሕቲ ዝብል ጭረሖ ዝዝከር 8 መጋቢት ዓለምለኸ መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ 2025፡ ንርከብ ስለ ዘለና “እንኳዕ ኣብጸሓክን ኣብጸሓና”።
ኣብዚ እዋንዚ ብሳላቲ ነዊሕ መዋእል ዝወሰደ ቃልስን ንተሳትፎ ጓለንስተይቲ፡ ኣፍልጦ ዝህቡ ስርዓታት በብኩርናዑ ምምስራቶምን፡ ብደረጃ ዓለም ክንርኢ እንከለና፡ ተሳትፎኣ ይብርኽ ምህላዉ ምርዳእ ይከኣከል። በመንጽር ተሳትፎ ኣብ ፓርላማ ኣብነት ንምጥቃ ፡ ኣብ ሩዋንዳ 61.3%፡ ኩባ 53.1%፡ ቦልቪያ 53.1%፡ ሜክሲኮ 48.2%፡ ደቡብ ኣፍሪቃ 42.7%፡ ኡጋንዳ 34% ወንበራት ብደቂ ኣንስትዮ ዝተታሕዘ እዩ። ኣብ ወተሃደራዊ መዳይ ከኣ ብደረጃ ዓለም ብማእከላይ ገምጋም ኣብ ሓይሊ ኣየር 24.1%፡ ኣብ ሓይሊ ባሕሪ ድማ 21.3% ደቂ ኣንስትዮ ምዃነን መዛግቲ የርእዩ። እዚ ዝተጠቕሰ ኣሃዛት እኹልዩ ማለት ዘይኮነ፡ ኣብ ዝበረኸ ንምብጻሕ እቲ መንገዲ ተታሒዙ ከምዘሎ ዘርኢ እዩ።
ኣብ ኤርትራ’ኳ ፓርላማ ስለዘየለ ብዛዕባ ተሳትፎ ዝለዓል ኣይኮነን። ካብታ ማዕረ ደቂ ተባዕትዮ ጀግንነት ብምፍጻም እትምጎስ ጓለንስተይቲ ሓንቲ’ኳ ኣብ ወተሃደራዊ መዓርግ ጀነራልነት ዘይምብጸሓ፡ መርኣያ ኤርትራዊት ጓለስተይቲ ክሳብ ክንደይ ካብ ውጽኢት ናይቲ ኣብ ቃልሲ ዝኸፈለቶ ዋጋ ተነፊጋ ከም ዘላ ዘርኢ እዩ። እዚ ከምዚሉ እንከሎ ግና፡ ህግደፍ ሎሚ እውን ንጓለንስተይቲ ኣብ ልዕልቲ ድርብ ወጽዓ፡ ወጽዓ ብዝድርብ ኣገባብ ካብ ምስታፍ ዓዲ ኣይወዓለን። ኤርትራዊት መንእሰይ ኣብ መደበር ታዕሊም ሳዋ ኣብ እትጸንሓሉ ዘጋጥማ ሓሳረ መከራ ከኣ ናይዚ ኣብነት እዩ።
ኤርትራዊት ኣብ ግዜ ሰውራ ንወሳኒ ተሳትፎ ጓለንስተይቲ ተግቢራቶ እያ። ኣብ ሃገርና ንዝነበረ ባህላውን ሃይማኖታውን ዕንቅፋታ ፈንጺጋን ንኩሉ ተፈጥሮኣዊ ተጽዕኖታት ተጻዊራን ንትርጉም ማዕርነት ብንቕሓት ተገንዚባ ምስ ወዲ ተባዕታይ ብቑጽሪ ጥራይ ዘይኮነ፡ ብግብሪ’ውን ኣብ ኩሉ መዳያት ተመዓራርያ ፈጺማቶ እያ። ኹሉ ወዲ ተባዕታይ ዝኸኣሎ ክኢላ ጥራይ ዘይኮነ፡ ጸብለልታ ዘርኣየትሎም ተመኩሮታት ምንባሮ’ውን ዝርሳዕ ኣይኮነን። እቲ ሓቂ ከምዚ ክነሱ፡ ብናይ ሓሶት ናይ “ዋዕሮ” መዝሙር ንምትላል ዝግበር ሸርሒ ህግደፍ ከኣ የተዓዛዝብ።
መላእ ህዝቢ ኤርትራ እታ ብቃልሱ ዘረጋገጻ ሃገሩ፡ ከመይ ክትኮነሉ ከም ዝደሊ ዘማዕድዎ ራኢ ነይርዎ እዩ። እንተኾነ ኤርትራ ድሕሪ ነጻነት፡ ብሰንክቲ ናይ ታሪኽ ኣጋጣሚ ኮይኑ፡ ናጽነት ዝተረከበ ደሓር ህግደፍ ዝተባህለ ህዝባዊ ግንባር ዝፈጠሮ ዘይተጸበዮ በሓትነት፡ ኣንጻር ትጽቢቱ ከም ዝኾነት ብግብሪ ዝረአ ዘሎ እዩ። ስለዚ እያ ድማ ኤርትራ ድሕሪ ነጻነት ኣንጻር ትጽቢት እቲ ዝተቓለሰላ መላእ ህዝባ ጥራይ ዘይኮነ፡ ብዓለም ደረጃ እውን ናይ ድሕረትን ጥሕሰትን ኣብነት ኮይና እትጠቀስ ሃገር ኮይና ዘላ። ኤርትራዊት ጓለንስተይቲ እውን ከም ውጽኢት ናይቲ ኣብ ግዜ ሰውራ ዘካይደቶ ድርብ ቃልሲ ኣብ መጻኢት ኤርትራ ድርብ ኣወንታ ትጽበ ከም ዝነበረት ብዝተፈላለዩ ኣገባባት፡ ኣብ ዘዝተወደበቶ ኮይና ዘንጸባረቐቶ ነይሩ። እንተኾነ ብሰንኪ ጥልመት ኢስያስን ጉጅለኡን ሕልማ ኣይተጋህደን። ብግብሪ ከኣ፣ ኣብታ ብቃልሳ ነጻ ዘወጸት ኤርትራ፡ ካብቲ ናብ ቃልሲ ክትወፍር እንከላ ዝነበራ ወጽዓ ብዝገደደ ተደራራቢ ወጽዓታት፡ ኣብ ሃገር ኮነ ኣብ ስደት ብብዙሓት ምጥቃሶም ዘሰክፉ ሕማቕ ተርእዮታት እትሳቐ ዘላ እያ።
ኤርትራ ናይ ሎሚ ካብ ትጽቢት ህዝባ ወጻኢ ምህላዋ፡ እቲ ግዳይ ዝኸውን ዘሎ ህዝቢ ዝሓልፎ ዘሎ መሪር ህይወት ርኡይ ምስክር ኮይኑ፡ ጉዳይ ዲሞክራስን ኩለ-መዳያዊ መሰልን ዘገድሶም ዓበይቲ ትካላት እውን ኣብ ፈቐዶ መድረኽ ኣውያቶም ዘስምዑላ ዘለዉ እያ። እቲ ምረት ዝያዳ ኣብ ልዕሊ ጓለንስተይቲ ዝወርድ ዘሎ ምዃኑ ከኣ ምረት ድርብ ወጽዓ ንዝርዳእ ፍሉጥ እዩ። ኣብ ልዕሊ’ታ ካብ ኤርትራ ሓሊፉ ንካለኦት ኣንጻር ድርብ ወጽዓ ዝቃለሳ ደቂ ኣንስትዮ’ውን ኣብነት ዝኸውን ቅያ ፈጺማ ከተብቅዕ ብህግደፍ ኣብ ልዕሊኣ ዝተፈጸመን ዝፍጸም ዘሎን በደል፡ ካብ ድርብ ወጽዓ ክትናገፍ ይትረፍስ፡ ተራ ተሳትፎኣ ኣብ ዝተነፍገትሉ እያ እትርከብ።
ህግደፍ ብዘሕፍር ሸፈጥ፡ ብኣጻብዕ ብዝቑጸራ፡ ሕድሪ ሓርበኛታት ኣዴታተን፡ ኣሓተንን ደቀንን ዝጠለማ ባእታታት ሰብ ፍሉይ ሓለፋ ኣሳቲፉ ክወራዘ’ዩ ዝፍትን። ኤርትራዊት ጓለንስተይቲ ግን፡ እቲ “ድርብ ወጽዓ ብድርብ ቃልሲ” ዝብል እምነት ወትሩ ካብ ሕልነኣ ከምዘይወጽእ ርዱእ ኮይኑ፡ 8 መጋቢት ዓለምለኸ መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ ክትዝከር እንከላ ናይ ቃልሲ ሕራነኣ ዝያዳ ከም ዝብርኽ ፍሉጥ እዩ።
ኤርትራዊት ጓለንስተይቲ ኣብ ቅነ 8 መጋቢት ኮይና፡ “ከመይ ኔይረ ኣብ ከመይከ ኣለኹ?” ኢላ ክትሓትት ባህርያዊ እዩ። መልሳ ከኣ “ግደይ ካብ ዝነበሮ ብራኸ ኣንቆልቊሉ” ዝብል ከም ዝኸውን ኩነታታ ዝምስክሮ እዩ። ኣብ ከምዚ ዝኣመሰለ ዝኽሪ ብዛዕባ ብኽመይ ናብቲ ኣብ ግዜ ሰውራ ዝነበራ ብራኸ፡ ነዚ ህልዊ ኩነታትና ብዝምጥን ትምለስ ክትሓስብ እምበር፡ ስለ ዝጠተልመት ብዘካየደቶ ቃልሲ ክትጠዓስ ከም ዘይግበኣ ፍሉጥ እዩ። ከምቲ ዝተጠልመ ሓርነት ህዝቢ ንምምላስ ዝካየድ ዘሎ ቃልሲ፡ ኣንጻር ድርብ ወጽዓ ጓለንስተይቲ ንዝካየድ ቃልሲ እውን ብዘይካ ምሕዳሱን ምሕያሉን ካልእ መተካእታ የለን። ደቂ ኣንስትዮ ዘካይዳኦ ዘለዋ ቃልሲ ንተሳትፎ ጥራሕ ዘይኮነ ናብ ማዕረ ክፍሊት ንማዕረ ስራሕ ዝዓለመ ክኸውን ከሎ፡ ኣብ ከም ኤርትራ ዝኣመሰላ ሃገራት ዝረአ ዘሎ ግን ንኣገልግሎት ጥራሕ ከም ዝድለያ ክኸውን እንከሎ፡ የሕዝን።
ኣብዚ ምእንቲ ሓርነት ህዝቢ ኤርትራ እንቃለሰሉ ዘለና መድረኽ፡ ድሩትነት ተሳትፎ ጓለንስተይቲ ካብ ዘሻቕሉ ዓበይቲ ብደሆታት ሓደ እዩ። “ብዘይተሳትፎ ጓለንስተይቲ ዝዕወት ሓርነትን ዲሞክራሲን የለን” ዝብል ናይ ብዙሓት እምነት ካብ ኮነ፡ በቲ ብኩራት እትሻቐል ጓለንስተይቲ ጥራይ ዘይኮነት ናይ ኩልና “ናይ ህዝባ ዝኾነት ኤርትራ” እንብህግ ሻቕሎት እዩ። ብፍላይ እተን ሰብ ድርብ ወጽዓ ኤርትራውያን መንእሰያት ደቂ ኣንስትዮ፡ ኣርማን መተካእታን ናይተን ሰብ ቅያ ኣደታተን ምዃነን ተረዲደን ኣብ ምብርታዕ’ቲ ክንድቲ ዝድለ ዘይጐልበተ ውዳበታት ደቂ ኣንስትዮ ንክሳተፋ፡ ኣብዚ ቅነ 8 መጋቢት ነዘኻኽረን። እዚ ክበሃል እንከሎ ግና፡ ቃልሲ ደቂ ኣንስትዮ ፍሉይ ግምትን ቆላሕታን ዝወሃቦ እምበር፡ ካብቲ ቃልሲ መላእ ህዝቢ ኤርትራ ተፈልዩ ዝረኣይ ከምዘይኮነን ኣበርክቶ ኩሉ ደላይ ለውጢ ኤርትራዊ ከም ዘድልዮን ክዝንጋዕ ኣይግበኦን።
8 መጋቢት ስለምንታይ ከም እትዝከር ኣብ በበይኑ ኩርናዕ ዓለም ዘለዋ ደቂ ኣንስትዮ ዝረደኣአ ኮይና፡ ግና ድማ ኣብቲ ኣዘኻኽራ፡ ነናብቲ ዝነብራሉ ዘለዋ ሃለዋት ከም ዝቓንይኣ ፍሉጥ እዩ። ብመንጽርዚ ኤርትራዊት ጓለንስተይቲ ንጭረሖ “ድርብ ወጽዓ ብድርብ ቃልሲ” ምስቲ ኤርትራን ህዝባን ዝሓልፍዎ ዘለዉ ህይወት ኣገናዚባ እትበራበረሉ ከም ዝኸውን ርዱእ እዩ።
ኣምኒስት ኢንተርናቲኦናል (Amnesty International)፡ ኣብ ዝሓለፈ ሰለስተ ኣዋርሕ 600 ኤርትራውያን ተገዲዶም ካብ ኢትዮጵያ ናብ ኤርትራ ከም ዝተመልሱ ብምጥቃስ፡ ብሓፈሻ ኣገዲድካ ኤርትራውያን ናብ ሃገሮም ከም ዝምለሱ ምግባር ንክኹነን ናብ ባይቶ ሰብኣዊ መሰል ሕቡራት ሃገራት መጸዋዕታ ኣቕሪቡ።.
ኣምኒስት ኣብቲ ናብ ዓመታዊ ጉባአ ሰብኣዊ መሰል ዘቕረቦ ናይ ቃል ጸብጻብ፡ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ኩነታት ሰብኣዊ መሰል ብምሕባር፡ ኤርትራውያን ስደተኛታት ካብ ሃገሮም ወጻኢ ብፍላይ ኣብ ኢትዮጵያን ሱዳንን ከጋጥሞም ብዛዕባ ዝጸንሐ ሕማቕ ኣጋጣምታት ዘርዚሩ። ምስዚ ብምትሕሓዝ ንሓበሬታኡ ከም መወከሲ ዝወስዶ ፍሉይ ተኸታታሊ ሰባብኣዊ ኰነታት ኣብ ኤርትራ፡ በብግዜኡ ከቕርቦ ብዝጸንሐ ጸብጻባት ምዃኑ ብምሕባር፡ ኩነታት ኤርትራውያን ስድተኛታት ብፍላይ ከኣ ኣብ ልዕሊ ኣደታትን ህጻናት ዘጋጥም ጸገማት፡ ብዝምልከት ዘቕረቦ ጸብጻብ እዩ። እቲ ሰብኣዊ ትካል ብዛዕባ እቶም ካብ ቱርኪ ተገዲዶም ኣብ መወዳእታ 2024 ናብ ኤርትራ ዝተመልሱ 180 መንእሰያት እውን ኣብቲ ናብ ባይቶ ሰብኣዊ መሰል ዘቕረቦ መተሓሳሰቢ ኣስፊሩ።
ኣምኒስት ኢንተርናሽናል ኣብቲ ጸብጻቡ፡ ኣብ ኤርትራ ዝካየድ ግዱድን መወዳእታኡ ዘየብሉን ውትህድርናን ብዘይክፍሊት ምዝመዛ ጉልበትን ብዝርዝር ጠቒሱ፡ ካብ እሙናት መዲያታት ዝረኸብኩዎ ሓበሬታ ብዝብል፡ ስርዓት ህግደፍ ካብ ወርሒ ለካቲት 2025 ጀሚሩ ብሰንክቲ ኣብ መንጎ መራሕቲ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝፍጠር ዘሎ ወጥሪ፡ ሰፊሕ ወተሃደራዊ ጐስጓስ የካይድ ከም ዘሎ ኣቃሊዑ።
ኣተሓሒዙ ድማ ኩለን ሃገራት መሰል ኤርትራውያን ስደተኛታት ብምሕላው፡ ግቡኣተን ንክፍጽማ መጸዋዕታ ኣቕሪቡ። ከምኡ ከኣ ካብ 2015 ጀሚሩ ፍሉይ ተኸታታሊ ብምምዛዝ ብዝተገብረ ጻዕሪ ኣብ ኤርትራ ኣብ መዳይ ሰብኣዊ መሰል ዝተራእየ ምምሕያሽ ከምዘየለ ጠቒሱ።
ኣብ መወዳእታ ከኣ ኣብ ሰሜን ጎንደር ኣለምዋጭ ኣብ ዝበሃል መደበር ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣብ ወርሒ ጥሪ 2025 ሓሙሽተ ስደተኛታት ብዘይተፈልጡ ሰባት ተጨውዮም ኣስታት 500 ሺሕ ብር ብምኽፋል ከም ዝተፈትሑ ኣብቲ ጸብጻቡ ሓቢሩ።
More...
ኩነታት ሃገርና ኤርትራን ህዝባን ካብ ጽባሕ ነጻነት ኣትሒዝካ ጽቡቕ ከምዘይነበረን ጌና ኣብዚ ሕጂ በጺሕዎ ዘሎ ደረጃ ከይበጽሐን ዝተረዳእናዮ እዩ። ኣብቲ ከምዚ ሎሚ ከይሳዕረረ እንከሎ ውሱን ምልክት ዘርእየሉ ዝነበረ እዋን እንተኾነ‘ውን፡ በብዝጥዕመና ኣገባብ ክንገልጾን መተካእታ ከም ዘድልዮ ክንሕብር ጸኒሕና። ምሕባር ጥራይ ዘይኮነ መተካእታ ሓሳብ ንምምጻእ ብደረጃ ፖለቲካዊ ውድባት ኮነ ማሕበራት ካብ እንውደብ እውን ሓጺር ግዜ ኣይኮነን። እቲ ክሳብ ሕጂ ናይ ህዝብናን ሃገርናን ስቓይ ቅጭጭ ከይበሎ ዝገዝእ ዘሎ ጉጅለ ብወገኑ፡ ብዘይሕብእብእ ኣንጻር ህዝብን ሃገርን ምዃኑ ዘረድእ፡ “ኣነ እየ ህዝብን ሃገርን” ዘስምዕ ኣብ ዝተፈላለዩ ኣጋጣምታት ክነግረና ጸኒሑ እዩ።
ብመንጽር’ዚ ኣብ ኤርትራ መተካእታ ምምጻእ ናይ ምርጫ ጉዳይ ዘይኮነስ፡ ናይ ህልውና ካብ ዝኸውን ነዊሕ ግዜ ሓሊፉ እዩ። ንሕና ናይ ለውጢ ሓይልታት ነዚ ዝበቅዕ ቅሩብነት ንምርግጋጽ ካብ እንንቀሳቐስ’ውን ነዊሕ ግዜ ኮይኑ እዩ። ብፍላይ ኣብ ከባቢ 2001፡ እቲ ስርዓት ጸረ-ህዝቢ ተግባራቱ እምብዛ ሳዕሪሩ ንወጻዒ ባህርያቱ ብሰፊሕ ናይ ማእሰርቲ ለበዳ ምስ ኣረጋገጾ፡ ብዙሓት ኣብ ሕቑፍኡ ዝነበሩ ኤርትራውያን ናብ ደንበ ተቓውሞ ተጸንቢሮም፡ እቲ ናይ ለውጢ ደንበ ኣዝዩ ዝመቖሉን ናይ ህዝብና ናይ ለውጢ ባህጊ ሰማይ ዝዓረገሉን ደረጃ በጺሑ ነይሩ። እቲ ባህጊ ግና ብዝድህሰስ መተካእታ ገና ኣይተሰነየን።
ወጻዒ ባህሪ ጉጅለ ህግደፍ ብናትና ተገንዝቦ ድዩ ብናቱ ቅሉዕ ተግባራት ንጹር ምንባሩ ንቐጻሊ ቃልስና ኣገዳሲ ነይሩ። እንተኾነ እቲ ዝኸበደ ነቲ ሕማቕ ባህሪኡ ምርዳእ ዘይኮነ፡ መተካእታ ምቕራብ ምዃኑ ከኣ ህልዊ ኩነታትና መስካሪ እዩ። ሓደ ጸገም ጠንቁ ምስተፈልጠ መድሃኒት ክትረኽበሉ ቀሊል እዩ ነይሩ። እንተኾነ ነቲ ጸገም እንዳፈለጥካዮ መተካእታ እንተ ዘይረኺብካሉ ፋይዳ የብሉን። እዚ ከኣ ንሕና ንዘለናዮ ሃለዋት ዘመልክት እዩ። ኣብ ሃገርና ዘሎ ኩነታት ብኹሉ ማኣዝናት ክረአ እንከሎ፡ ኣብ ዝርዝር ከይኣተኻ ኣስካሕካሒ እዩ። ናይቶም መተካእታ ናይ ምርካብ ሓላፍነት ዘለና ወገናት ንጥፈት ብኣንጻር’ዚ ክንህር ይግበኦ ነይሩ ግን ኣይበጻሕናዮን።
ተልእኮን ዕላማን ሓይልታት ለውጢ ነዊሕ ዝርዝር ዘለዎ ኮይኑ፡ ብሓጺር ጸሚቝካ ክቐርብ እንከሎ ንወጽዓ ህግደፍ ዓጺፍካ መሰረታዊ ሕቶ ህዝቢ ዝምልስ መተካእታ ኮይንካ ምቕራብ እዩ። እዚ ዕማም’ዚ ቀሊል ከምዘይኮነ ፍሉጥ ኮይኑ፡ ከም ዝከኣል ግና ብተመኩሮታት ዝተረጋገጸ መስርሕ እዩ። ኣብ ከምዚ ንሕና ዘለናዮ ብብዝሐ-ውዳበታት ዝግለጽ ሃለዋት ብቑዕ መተካእታ ንምዃን ካብ ዘኽብድዎ ምኽንያታት እቲ ዕማም ናይ ብዙሓት ሰብ ጉዳይ ብምዃኑ፡ እቶም ሰብ ጉዳይ ድማ፡ ኣብ ሓደ ሓባራዊ መስርሕ ናይ ቃልሲ ንክጽመዱ ስለ ዝኸብድ እዩ። እንተኾነ እዚ እውን ፍልልያትካ ወጊንካ ኣብቶም ዘሰማምዑኻ ጉዳያት ኣትኪልካ፡ ብሓላፍነት ክትሰርሕ ስለ ዝከኣል ምኽኑይ መህደሚ ጌርካ ዝውሰድ ኣይኮነን። ነዚ ብዙሓት ሕብረ-ሰልፋዊ ስርዓት ዝተኸተላ ሃገራት ዘረጋገጸኦ እዩ። ስለዚ ነቲ ዝከኣል ናይ ዘይምኽኣልና ናትና ድኽመት ዘመልክት ምዃኑ ክንእመነሉ ዝግበኣና እዩ።
ካብዚ ዘለናዮ ሓላፍነታዊ መልክዕ ዘይሓዘ ኣተሃላልዋ ንምውጻእ ቅድሚ ሕጂ ብዙሓት ፈተነታት ኣካይድና ኢና። ብዘይካቶም ብዙሓት ውድባት፡ ሰልፍታትን ውልቀሰባትን ዝተሳተፍሎም፡ ብዙሓት ዝተፈላለየ ኣስማት ዝነበሮም ምጥርናፋትን፡ ኣብ ሕድሕድ ክልተ-ሰለስተ ውድባት ክፍተኑ ዝጸንሑ ዝምድናታት ኣዝዮም ብዙሓት እዮም። ኣብ ውጽኢት ክንመጽእ እንከለና ግና ዳርጋ ኩሎም ክሳብ ሕጂ ሓቢርካ ናይ ምስጓም ፈተነታትና መሊኦም ኣይተዓወቱን። ናይ ዘይምዕዋቶም ጠንቂ ኩልና ውዳበታት ብጽሒትና እንወስደሉ ድኽመታት እዩ። ንድኽመታትና ድማ ጉጅለ ህግደፍ እውን ዕድል እንተረኺቡ መሊሱ ከም ዘጋድዶ ፍሉጥ እዩ። እቲ መተካእታ ናይ ምዃን ዕማምን ሓላፍነትን ግና ሕጂ እውን ንዓና ዝጽበ ዘሎ ዕማም‘ዩ። እቲ መዋጸኦ ከኣ፡ ንሕና ካብ ተመኩሮና ተማሂርና እነዐርዮ እዩ።
ኣብ ኤርትራ ዘሎ ኩነታት ሓንሳብ ሕማቕ ምስ በልካዮ ኣብኡ ጠጠው ዝብል ዘይኮነ ኣብ ቀጻሊ ናይ ሕሰም ዕቤት ዘሎ እዩ። እዚ ድማ ንሃገርናን ህዝብናን ናብ ቁልቁል ዝንቍት ዘሎ እዩ። ጉጅለ ህግደፍ እውን ነቲ ናይ ጥፍኣት ኣንፈት መመሊስካ ምትራሩ እንተዘይኮይኑ መተካእታ ከምጽእ እንጽበዮ ኣይኮነን። ሎሚ ንሕና ሰላም፡ ዲሞክራስን ዕቤትን ብኸመይ ከም ዝረጋገጽ እንዳሻቐለና ካልእ ንልኡላውነት ኤርትራ ዝፈታተን ዝመስል ተርእዮ ምቕልቃሉ ከኣ ነዚ ዘመልክት እዩ። ማዕረ’ዚ ሻቕሎት ሓይልታት ለውጢ ይንህር ከምዘሎ ዘዳዲ ኣይኮነን። እቲ ፍታሕ ግና በቲ ኩነታት ምሽቓልን ምንሃርን ዘይኮነ፡ ነቲ ሻቕሎት ናብ ራህዋ ዝቕይር ውዱብ መተካእታ ኮይንካ ክትቀርብ ምብቃዕ ጥራይ እዩ። ብመንጽር‘ዚ እምበኣር፡ ኣብ ከመይ ደረጃ ኣለና? ንዝብል ሕቶ መልስና “ጌና ነቲ ብቑዕ መተካእታ ናይ ምዃን ፈተና ኣይበጻሕናዮን” ካብ ዝብል ካብ ዝሓልፍ ኣይኮነን።
እቲ ክሳብ ሎሚ ዘባኸንናዮ ግዜ ከኣ ኣዝዩ ዘተሓሳስብ እዩ። እንተኾነ ሕጂ እውን መተካእታ ናይ ምዃን ዕድልና ኣይተዓጽወን። እቲ ወጽዓ ኣይኮነንዶ ክውገድ መመሊሱ ኣብ ዝገደደሉ ካብ ተመኩሮና ተማሂርና ዘባኸንናዮ ግዜን ዕድልን ናይ ምምላሱ ዕድል ኣሎ’ሞ ኣብ ልዕሊ ህዝብና ዝወርድ ዘሎ በደል ቅድሚ ኩሉ ሰሪዕና፡ ብተግባር ሓቢርካ ብምስጓም “ንህዝብና ኣለናልካ” ንበሎ። ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ናይ ሓቢርና ንስራሕ መጸዋዕታ፡ ብዘይምቁራጽ ይጽውዕን ቅርቡነቱ ይገልጽን ኣሎ። ማዕረ ትጽቢቱ’ኳ እንተዘይኮነ ሰማዒ እዝኒ ኣይሰኣነን። ስለዚ ሕጂ እውን ነቲ ዝተረኽበ እወንታ ብግቡእ ዓቂቡ ነቲ “ሓቢርካ ብቑዕ መተካእታ ናይ ምዃን” መጸዋዕታ ክቕጽሎ እዩ።
ዋና ከተማ ደቡብ ሱዳን ጁባ፡ ኣብኣ ይካየድ ብዘሎ ማእሰርትን ናይ ሓይሊ መሊሻ ኣብ ዝተፈላለዩ ቦታታት ብምውፋርን ትናወጽ ከም ዘላ፡ ሱዳን ትሪቡን ሓቢራ። ኣብቲ ኩነታት ምክትል ሓላፊ ስታፍ ናይታ ሃገር ገብሬየል ዱወፕ ደጋፊ ቀዳማይ ምክትል ፕረሲደንት ሪያክ ማቸር ብምዃኑ፡ ኣብ ዋና መእዘዚ ናይቲ መሊሻ ተኣሲሩ ከም ዘሎ ተፈሊጡ።
.ብ4 ለካቲት 2025 ድማ ሚኒስተር ነዳዲ ደቡብ ሱዳን፡ ፖውት ፖልን ካለኦት ብዙሓት ናይቲ መቻር ዝመርሖ ሰልፊ ደገፍትን ኣብ ኣባይቶም ተኣሲሮም። ኣካላት ጸጥታ ከኣ ኣብ ከባቢ መንበሪ ገዛ ሪያክ ማቻር ተዋፊሮም ከም ዘለዉ፡ እቲ ዜና ጠቒሱ። እቲ ማእሰርቲ ዝተኻየደ ድሕሪቲ ብጉዳይ ጸጥታዊ ኩነታት ምምሕዳራት ኢኳተርያልን ምዕራብ ባሕሪ ኣል ጋዛልን ዝተኻየደ ፍሉይ ኣኼባ እዩ።
ኣብ ግዝኣኣት ላዕለዋይ ናይል፡ “ጻዕዳ ሰራዊት መሊሻ” ተባሂሉ ዝጽዋዕ ደጋፊ ሪያክ መቻር ሓይሊ መሊሻ ኑዌር፡ ምስ ሰራዊት መንግስቲ ምስተጋጨወ፡ ኣብ ከባቢ ኣብ ዶብ ምስ እትርከብ ናሲር እትበሃል ከተማ ተቖጻጺሩ ምህላዉ’ውን እቲ ዜና ኣፍሊጡ። ናይቲ ሓይሊ መልሻ ምንቅስቓስ፡ ናብቲ ኣብ 2013 ዝነበረ ዘይምርግጋእ ከየምርሕ ኣስጊኡ ኣሎ። እቲ ብሪያክ መቻር ዝምራሕ ወገን፡ ነቲ ኣብ ልዕሊ ደገፍቱ ዝፍጸም ዘሎ ማእሰርቲ ተቓዊሙ፡ ንኣዛዚ ሰራዊት ደቡብ ሱዳን ጀነራል ፓውል ናንጐየን ተሓታቲ ገይርዎ’ሎ።
ብመሰረት ሱዳን ትሪቡን ዝዘርገሖ ዜና፡ እቲ ነቲ ሓድሽ ኩነታት ኣመልኪቱ ዝወጸ መግለጺ፡ ነቲ ማእሰርቲ ዘይሕጋዊ ምዃኑ ብምጥቃስ፡ ናይ ሓባራዊ መከላኸሊ ሓይሊ ዕማም ምክትል ኮይኑ ዝሰርሕ ዘሎ ዱውፕ ላም ከኣ ነቲ ኩነታት ሓሊኽዎ’ሎ ተባሂሉ። ኣብ ከባቢ መንበሪ ገዛ ቀዳማይ ምክትል ፕረሲደንት ናይታ ሃገር ሪያክ መቻር ዝተዋፈረ ሓይሊ ከም ዘስግእ እውን እቲ መግለጺ ደጊሙ ሓቢሩ።
ሮይተርስ ብወገኑ ካብ ኬንያ ከም ዝሓበሮ ድማ፡ ኩነታት ደቡብ ሱዳን ናብቲ ካብ 2013 ክሳብ 2018 ዝነበሮ ህውከትን ዕግርግርን ከይምለስ ከም ዘስግእ ኣጠንቂቑ።
ኣብ ኣዲስ ኣበባ ላፍቶ ኣብ ዝተባህለ ክፍለ-ከተማ; ሰለስተ ኤርትራውያን ስደተኛታት ብፖሊስ ከም ዝተቐትሉን ሓያሎ ከም ዝቖሰሉን ኣብ ለንዶን ዝመደበሩ ሓልዮት ሰብኣዊ መሰል ኤርትራ ዝተባህለ ትካል ብ27 ለካቲት 2025 ብዘውጸኦ ሓበሬታ ኣፍሊጡ።
እቶም ኣብቲ ክፍለ-ከተማ ወረዳ 22 ተኣሲሮም ዝነበሩ መንእሰያት ብ22 ጥሪ 2025 ዝተቐትሉ ብናይቲ ተኣሲረምሉ ዝነበሩ ቤት ማእሰርቲ ሓለዋ ክኸውን እንከሎ፡ እቶም ሃኒባል ሰለሞን ጉርጃን ኣታኽልቲ ኢሳያስ ሃብተጽዮንን ዝተባህሉ ሽዑንሽዑ ከሞቱ እንከለዉ እቲ ሓደ ዝምልከቶም ሓለፍቲ መንግስቲ ኢትዮጵያ ስሙ ክጠቕስዎ ዘይደለይዎ ድማ ተወጊኡ ሰኣን ግቡእ ሕክምና ከም ዝሞተ ናይቲ ኣብ ሃገር እንግሊዝ ዝመደበሩ ሰብኣዊ ትካል መግለጺ ሓቢሩ። እቶም ዝተኮሱ ኣባላት ፖሊስ ዝበልዎ ምስምስ ክሃድሙ ፈቲኖም ዝብል ምዃኑ ድማ እቲ ዜና ኣቃሊዑ።
ብዘይካዚ ኣብቲ ኩነታት ዝቖሰሉ ካለኦት ዓሰርተ ሓደ ግዳያት፡ ግቡእ ሕክምና ብሰንኪ ዘይምርካቦም ኣደዳ ስቓይ ኮይኖም ክብል፡ እውን እቲ ትካል ኣፍሊጡ። ምስዚ ብዝተተሓሓዘ ኢትዮጵያውያን ሓለፍቲ ናይቶም ግድይ ዝኾኑ ኤርትራውያን ኣስከሬን ክህቡ ፈቓደኛታት ከምዘይኮኑ ዝተፈላለያ ማሕበራዊ መራኸብታት ገሊጸን።
ብኻልእ ወገን ከኣ ማዕከን ዜና ቢቢሲ ብወገና፡ ኣብ ኢትዮጵያ ብዙሓት ስደተኛታትን ሓተቲ ዑቕባን ብጃምላ ከም ዝእሰሩ ጠቒሳ፡ እቲ ጉዳይ ዝምልከቶም ሰብ መዚ ኢትዮጵያ ብዛዕባቲ ጉዳይ መብርሂ ክህቡ ክሕተቱ እንከለዉ ፈቓደኛታት ከምዘይኮኑ ገሊጻ።
