http://ascenteq.com/project/epdp

ርእሰ ዓንቀጽ ሰዲህኤ

ኤርትራውያን ነካይዶ ዘለና ቃልሲ ናይ ለውጢ  እዩ። ለውጢ ብለውጡ ከኣ መሰረታዊ። ለውጢ ክንብል እንከለና ናይ ግድን ክልወጥ ዝግበኦ ኣሎ ማለት እዩ። ለውጢ እቲ ሓደ ገጹ ዘየድሊ ምውጋድ ወይ ምልዋጥ   ኮይኑ፡ ካብኡ ፈሊኻ ዘይርአ ዝሓሸ መተካእታ ምቕራብ እውን ዘጠቓልል መስርሕ ቃልሲ እዩ። ካብዚ ብምንቃል እዩ ከኣ “ለውጢ ዝጸንሐ ምፍራስ ጥራይ ዘይኮነ ብዝሓሸ ምትካእ” ብምዃኑ ፍሉይ ግምት ዝወሃቦ። ካብቲ ንዘየድሊ ምውጋድ፡ እቲ ኣብ ቦታ’ቲ ብመስርሕ ቃልሲ ዝተወገደ መተካእታ ምህናጽ ዝኸበደን ዝያዳ ጥንቃቐ ዝሓትትን ምዃኑ ግንዛበ ዘድልዮ እዩ። እቲ መተካእታ ካብቲ ዝጸንሐ፡ ዝበረኸ፡ ዝሓሸን ኣርሒቑ ዝጠመተን ምእንቲ ክኸውን ከኣ ፍሉይ ምስትውዓልን ምግንዛብን የድልዮ።

ኣብ ናይ ለውጢ መስርሕ ቃልሲ፡ ካብቲ ቀዳምነት ዝወሃቦ፡ ነቶም ክቕየሩ ወይ ክውገዱ ዝግበኦም  ብመጽናዕቲ ብዝተሰነየ ኣገባብ ኣለሊኻ ከተነጽሮም ምብቃዕ እዩ። እቲ መሰረታዊ መጽናዕቲ ኣብቲ እተወግዶ ጥራይ ዝውሰን ዘይኮነ፡ እቲ ኣብቲ ዝፈረሰ ዝህነጽ መተካእታ እውን ቅድሚ ለውጢ ምርግጋጹ፡ ቀዳምነት እትህቦኳ እንተዘይኮነ፡ እቲ መስርሕ ካብ መጀመርታኡ ክሳብ መዓርፍኡ ንጹር ምእንቲ ክኸውን፡ ከሎ ጌና ክሰፍር ዝግበኦ  እዩ። እዚ ኣብቲ ዝውገድን መተካእታኡን ዝፍጠር ንጹሩነት፡ እቲ ኣንዊሑ ዝጥምት ራኢ ቃልስኻ እንታይ ምዃኑ ከተብርህ ዘኽእል እዩ። “ናይ ጽባሕ ውጽኢት ሎሚ እዩ ዝእመት” ዝበሃል እውን ብመንጽርዚ ኣገዳስነት እዩ። ኣብ ክንድዚ ሎሚ እውን ሓሓሊፉ ከም ዝስማዕ “ጥራይ ሎሚ ደኣ ከም ገለ ይኹነልና እምበር ናይ ጽባሕስ ሽዑ ንርእዮ እዩ” ዝብል ስምዒት፡ ናበይ ከምትኸይድ ከየነጸርካ ከም ምጉዓዝ  ስለ ዝኸውን ክእረም ዝግበኦ ኣካይዳ እዩ። ኣብዚ “ዘይሓስብ ኣይንገድ”  ዝብል፡ ልሙድ ኣበሃህላ ምስትብሃሉ ኣገዳሲ እዩ።

ቀዳማይ ምዕራፍ ብረታዊ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ከወግዶ ዓሊሙ ዝነቐለሉ መግዛእቲ እዩ። ኣብ ቦታ መግዛእቲ ኣማዕድዩ ዝጥምቶ ዝነበረ መተካእታ ከኣ ናጻን ልኡላዊትን ሃገር ኤርትራ ምውሓስ ነይሩ። ክንድቲ ዝድለኳ ብሱልን ዉሑስን እንተዘይነበረ “እታ እትወሓስ ናጻ ሃገር ኤርትራኸ ብኸመይ ትመሓደር?” ዝብል ኣንፈት እውን ነይሩ እዩ። ሳላቲ ኣብ ምዕናው ጥራይ ከይተደረት ናብ መተካእታ እውን ዝቋመት ኣጠማምታኡ፡ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ እቲ ቀዳማይ ገጹ ተዓዊቱ እዩ። ናይ ድሕሪ ናጽነት ሓርነታዊ ቃልስና እውን እንታይ የወግድ ብምንታይከ ይትካእ ዘነጸረን ነቲ ዝተጠልመ ሕድሪ ዘበራብርን ክኸውን ይግበኦ። ሓፈሻዊ ትሕዝቶ ናይቲ ነማዕድዎ መተካእታ ካብዚ ህዝብና ዘለዎ ደልሃመትን ጥልመት ብህግደፍን ናብ ዝበረኸ ወይ ዝሓሸ ዘብጽሕ ኣንፈት ክኸውን መተካእታ የብሉን። ኩሉ ካብ ዝነኣሰ ክሳብ ዝዓበየ ስጉምታትና ከኣ ካብ ወጽዓ ህግደፍ ኣውጺኡ፡ ነዚ ዘለናዮ ናብ ዝደግም ወይ ናብ  ዝኸፈአ ዝወስድ ኣቕጣጫ ከይከውን ክንጥንቀቐሉ ዝግበኣና እዩ። እቲ ተደጋጊሙ ዝስማዕ “ካብዚ ዝኸፈአ እንታይ ከይመጸና”  ዝብል ኣተሓሳስባ ከይወስደና ምስትውዓል ቅኑዕ እዩ።

ሎሚ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ተጻዒኑ ናይ ዘሎ ወጽዓ መርኣያ ዝኾኑ፡ እሞ ንምውጋዶም ንቃለሰሎም ዘለና መግለጺኦም ብዙሕ እዩ። ካብቶም ፍሩያት መርኣያታት፡ ዘይሕገመንግስታዊ ምምሕዳር፡ ንህዝቢ ጠሊሙ ብኢደ-ወነኑ ኣብ ስልጣን ዝተወጠሐ ዓመጸኛ ጉጅለ፡ መሰል ሓሳብካ ምግላጽን ምውዳብን ምንፋግን፡ ኣብ ክንዲ ብናይ ሃገርካ ኩለ-መዳያዊ ጸጋታታት ማዕረ ተጠቃምነት ምርካብ ኣደዳ ስደትን ሳዕቤናቱን ምዃን፡ ነጻነት ሃይማኖታዊ እምነት ዘይምህላው፡ ብሕጊ ብዘይስነ፡ መወዳታኡ ብዘይፍለጥን ብውልቀ ሰባት ብዝዝወርን ግዱድ ውትህድርና ምጽማድ፡ ዝብሉ ንኣብነት ዝኣክል ዝጥቀሱ እዮም። እዚኣቶም ክሳብ ብቓሊስና፡ ነቶም ዝጣበቕሎም ወገናት ስዒርና እንልውጦም ብቐጻሊ እንጠቕሶም እዮም።

እዚ ሎሚ ነካይዶ ዘለና፡ ቃልሲ ዝያዳ ጻዕርን ጥንቃቐን ዘድልዮ ዝኸውን ነዞም ዝተጠቕሱ መርኣያ ወጽዓን ጭቆናን ኣብ ምውጋድ ዝድረት ስለ ዘይኮነ እዩ። እቲ ቃልሲ ነዞም መርኣያታት ጭቆና ብዝበረኸን ዝሓሸን ምትከኦም ዘጠቓልል እዩ። እኳደኣ ካብዚ ንርከበሉ ዘለና ናይ ምቕያር መድረኽ እቲ ዝጽበየና ብዝሓሸ ናይ ምትካእ ሓላፍነት ዝያዳ ዝኸበደ፡ ዝነወሐ ግዜ ዝበልዕን ዝኸበረ ዋጋ ዘኽፍልን ኣብ ብዙሕ መዳያት ዝንጸባረቕን ብምዃኑ ከሎ ጋና ብሓባር ክንዳለወሉ ዝግበኣና እዩ። “ውሕጅ ከይመጸ መንገዲ ውሕጅ ጽረግ” ዝበሃል ከኣ ምእንቲዚ እዩ። እቲ መተካእታታት ነናቱ ጠባይ፡ መስርሕን ናይ ኣተገባብራ ስልትን ዝህልዎ ኮይኑ፡ ኣጠቓሊልካ ሕገመንግታዊ ምምሕዳር፡ ብናይ ህዝቢ ድምጺ ዝድይቡን ዝወርዱን መራሕቲ፡ ህዝቢ ኣብ ዝመረጾ እምነት ከምልኽ፡ ዜጋታት ቅኑዕ ኢሎም ዝኣመነሉ ሓሳብ ዘንጸባርቕሉን ብናጻ ዝውደበሉን፡ ህዝቢ ኣብ ገዛእ ሃገሩ ብጸጋታቱ ዝጥቀመሉን ካብ ስደት ተመሊሱ ናጻ ኮይኑ ዝሓርሰሉን ዝነግደሉን……..ወዘተ፡ ሕጋውን ቅዋማውን ውሕስነት ዝረኽበሉ ኩነታት ምፍጣር  እዩ። እዞም መተካእታታት ብናይ ዝተወሰነ ወገን ፍሉይ ድሌትን ጻዕርን  ዝረጋገጹ፡ ንውሱን ክፋል ብዘርብሕሉ ዝቕረጹ ዘይኮኑ፡ ብተሳትፎ መላእ ህዝቢ ዝረጋገጹን ናይ ብዙሓት ረብሓ ዝሕልዉን ምዃኖም ክዝንጋዕ ኣይግበኦን። እቲ ሓቢርካ ናይ ለውጢ ቃልሲ መድረኽ ምፍጣር ዘይስገር ዝኾነሉ መሰረታዊ ምኽንያት ከኣ እዚ እዩ።

ናይ ለውጢ ቃልሲ ብባህሪኡ ዝተሓላለኸ ምዃኑ ንዕዘቦ ኣለና። ኣብ ከምዚ ናትና ቃልሲ ከኣ ውሽጣዊ ብሓባር ናይዘምቅላስ ድኽመትና ተወሲኽዎ፡ ክሳብ ክንደይ ከም ዝኸብድ ተመኩሮና ባዕሉ መመሊሱ የርእየና ኣሎ። ኣብዚ ዓለምና ናብ ደረጃ ሓደ ገዛ ዝተቐራረበትሉ እዋን ነካይዶ ዘለና ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ቃልሲ፡ በይንኻ ማዕጾኻ ዓጺኻ ዝካየድ ኣይኮነን። ኣብ ክንድኡ፡ ብረብሓ ህዝብኻን ክብሪ ሃገርካን ብዘይጻረር፡  ምስ ናትካ ናይ ሓባር ረብሓ ዘለዎ፡  ናይ ቀረባ ይኹን ናይ ርሑቕ ሓይሊ ግሉጽን ትካላውን ዝምድና ዝሓትት እዩ። በቲ ዝምድና ክምዝገብ ዝውጠን ዓወት ማእከላይ መዕቀኒኡ ረብሓ ህብኻን ክብሪ ሃገርካን ዝዕቅብ ክኸውን ዘይስገር እዩ። እዚ ሚዛንካ ሓሊኻ ምዝማድ ብትምኒት ዘይኮነ መተግበሪ ዓቕምን ብሱል ኣተሓሳስባን መትከላዊ ፖሊስን ብምጥራይ ዝረጋገጽ እዩ።  ነዚ ንምጽብራቕ እዩ ከኣ “እቲ ወሳኒ ውሽጣዊ ዓቕሚ ኮይኑ፡ እቲ ግዳማዊ መመላእታ እዩ” ዝበሃል። ስለዚ ኣብ ኩሉ ኣተሓሳስባናን ስጉምትናን ነቲ “ናይ ለውጢ ኣቕጣጫና ናብ ዝበረኸ እዩ” ዝብል ኣምር ከይንስሕት ንጠንቀቕ።

ዓመታዊ ኣኼባ ምምሕዳር ቤት ጽሕፈት ወጻኢ ጉዳያት ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ኣባላት’ቲ ምምሓድር ኣብ ዝተረኽቡሉ  ብ16 ሓምለ 2022  ተኻይዱ። እቲ ኣኼባ    ብመሰረት ብሓላፊ ቤት ጽሕፈት ብጻይ ብርሃነ ደበሱ ዝቐረበሉ ጸብጻብ ስራሕ ናይ ዝሓለፈ ሓደ ዓመት ተመያይጡ፤ ንእዋናዊ ኩነታት ሃገርና፡ ዞባ ቀርኒ ኣፍሪቃን ካልኦት ኣገደስቲ ኣህጉራዊ ምዕባለታትን ኣመልኪቱ  ብዕምቆት ዘትዩ።

ኣኼባ ብዝቐረበሉ ጸብጻብ መሰረት፡ ኣብቲ ንምምስራት ሃገራዊ ጽላል ብፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ ክክየድ ዝጸንሐን ዘሎን ዘይሕለል ጻዕርታት ንተራ ሰዲህኤ ኣብቲ መስርሕ  ኣሞጊሱ። ነቲ ኩሎም ፖለቲካዊ ሓይልታት ብሓባር ኮይኖም ምስ ዓለምለኻዊ ምንቅስቓስ ይኣክል ዝተፈራረሙዎ ናይ ምርድዳእ ስምምዕ ዘለዎ ናእዳ ገሊጹ። ዋሕስ ዓወትና፡ ሓድነትና ስለዝኾነ፡ ሰልፍና ምስ ኩሎም ጸረ-ምልኪ ሓይልታት ኤርትራ ብሓባር ንምስራሕ ዘለዎ ጽኑዕ መርገጺ ንምትግባር ንጥፈታቱ ብልዑል ናህሪ ክቕጽሎ ዘለዎ እምነት ኣረጋጊጹ።  

ተሳተፍቲ  ኣኼባ፡ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ ምስ ዝተፈላለዩ ሃገራትን ኣህጉራዊ ትካላትን ንዘለዎ ዝምድናታት ብምሕያል፡ ካልእ ሓደስቲ ዝምድናታት ኣብ ምፍጣር  ብዘርኣዮ ሰፊሕ ምንቅስቓስን ዝጨበጦም ዓወታትን  ዝተሰምዖም ዕግበት ብምግላጽ፡ ብፍላይ ድማ ነቲ ምስ ዓለምለኻዊ ምሕዝነት ገስገስቲ ንዓመታት ሒዙዎ ዝጸንሐ ዝምድና ብዝሓየለ ደረጃ  ዓቂቡ ይኸይድ ምህላዉ ከምዘሐጎሶም ኣባላት ኣኼባ ኣብ ዘካየዱዎ ዝርርብ ኣረጋጊጾም። 

ኣኼባ ምምሕዳር ቤት ጽሕፈት ወጻኢ ጉዳያት፡ ንኩነታት ቀርኒ ኣፍሪቃ ኣመልኪቱ ሰፊሕን ዓሚቕን ምይይጥ ኣካይዱ። ከም ዝፍለጥ ሰዲህኤ ብፍላይ ንጉዳይ ትግራይ ኣመልኪቱ፡ እቲ ክልላዊ መንግስቲ ትግራይ ምስ ፈደራል መንግስቲ ኢትዮጵያ ዝነበሮ ፍልልይ ፖለቲካውን ሕገመንግስታውን ስለዝኾነ፡ ኣብ እዋኑ ብዘተ ጥራይ ክፍታሕ እምበር ናብ ኲናት ከምርሕ ከምዘይግባእ ኣተሓሳሲቡ ከምዝነበረ ዘኪሩ። እቲ ውግእ ምስ ተጀመረ ድማ ብቕልጡፍ ጠጠው ንኽብልን ንህዝቢ ትግራይ ዝዋሃብ ኣገልግሎታት ንኸይቋረጽን ኣህጉራዊ ማሕበረሰብ ዝከኣሎ ጻዕሪ ክገብር ጻውዒቱ ኣቕሪቡ እዩ። ንሓው ዝኾነ ህዝቢ ትግራይ ብዝወረዶ  ዕንወትን ሓደጋን ዝተሰምዖ ሓዘን ገሊጹ እዩ።

 ስርዓት ህግደፍ ኣብ ውግእ ትግራይ ምእታዉ ካብ ተፈጥሮኣዊ ባህርያት ናይቲ ስርዓት ዝብገስ እምምበር፡ ንረብሓ ህዝቢ ኤርትራ ከምዘይኮነ፡ ሰዲህኤ ኣረጋጊጹ፡ ነቲ ወራር ብምኹናን  ህግደፍ ሰራዊቱ ቀልጢፉ ካብ ትግራይ ከውጽእን ህዝቢ ኤርትራ ተጽዕኖኡ ኣብ ልዕሊቲ ጉጅለ ከሕይልን  ኣብ እዋኑ ጸዊዑ እዩ። እንተኾነ  ህግደፍ ሎሚውን ናይ ውግእ ነጋሪት ይሃርም ምህላዉ ኣኼባ ተገንዚቡ፡ ነዚ ናይ ህግደፍ  ኲናት መርገጺ ደጊሙ ብምኹናን እቲ ጉዳይ ትግራይ ብሰላም ንምፍታሕ ተጀሚሩ ዘሎ ጻዕሪ ዕዉት ንኽኸውን ኣኼባ ትጽቢቱ  ገሊጹ። ኣብ ትግራይን ዝተፈላለዩ ከባብታት ኢትዮጵያን ዝተፈጸመ ገበን ብሻራ ዘይብሉ ወገን ተጻርዩ ገበነኛታት ናብ ሕጊ ከምዝቐርቡ ንምግባር ንዝካየድ ጻዕሪ ድማ፡ ብኣጽንዖት ደጊፉ።

ምስዚ ተዛሚዱ ኣኼባ  እቲ ኣብ ሃገረ ሱዳን ዝርኤ ዘሎ ናይ ተቓውሞ ሰልፊ ንሕቶ ህዝቢ ሱዳን ብዝምልስ ሰላማዊ መንገዲ ክፍታሕ ልባዊ ትምኒቱ ይገልጽ። ከምኡውን እቲ ስርዓት ህግደፍ ዝደገፎ ወራር ሩስያ ኣብ ልዕሊ ዩክረይን፡ ደው ክብልን፡ ንሉዑላውነትን ነጻነትን ዩክረይን ብዘረጋግጽ መንገዲ ክዛዘምን ዘለዎ ተስፋ ገሊጹ።

ኣኼባ ኩሎም ተቓወምቲ ሓይልታት ኤርትራ፡ ካብ ዝኾነ ይኹን ግዜ ንላዕሊ ንሓቢርካ ኣንጻር ህግደፍ ምቅላስ ዝምልከት ብዕቱብ ግብራዊ ስጉምቲ ክወስዱ ጻውዒቱ እናኣቕረበ፡ ሰልፍና ምስ ኩሎም ደለይቲ ስላም፡ ፍትሕን ዲሞክራስን ዝገብሮ ዘሎ ዝምድናታት ኣሐይሉ ክቕጽሎ ብምትሕስሳብ፡ ተሳተፍቲ ኣኼባ  ዘለዎም ድሉውነት ደጊሞም ብምርግጋጽ ዓመታዊ ኣኼባ ምምሕዳር ቤት ጽሕፈት ወጻኢ ጉዳያት ሰዲህኤ ተደምዲሙ።

ኣፈጻሚ ጉዳይ ኤምባሲ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ ኣብ ኤርትራ፡ ስቴቨን ሲ ዌከር ብ16 ሓምለ 2022 ብመንገዲ ናይ ፌስቡክ ገጾም ኣብ ዘመሓላለፍዎ መልእኽቲ፡ ናይ ክልተ ዓመትን ፈረቓን ተልእከኦም ኣብ  ኤርትራ ፈጺሞም ካብ 17 ሓምለ 2022 ናብ ሃገሮም ከም ዝምለሱ ኣፍሊጦም። ኣብቲ መልእኽቶም ኣብ ኤርትራ ናይቲ ኤምባሲ ላዕለዋይ ሓላፊ ኮይኖም ክሰርሑ ምጽነሖም፡ ንሞያኦም ክብርን ድምቀትን ከም ዝሃቦ ሓቢሮም።

ኣብ ኤርትራ ኣብ ዝጸንሕሉ ግዜ እቲ ዝዓበየ መግለጺኡ፡ ምስ ህዝቢ ክራኸቡ ምኽኣሎም ምንባሩ ስቴቨን ሲ ዌከር ጠቒሶም። ኣብዛ እትድነቕ ዝበልዋ ሃገር ኤርትራ “ኣዝዩ ምዉቕ ኣቀባብላ ዝገበርኩምለይ” ንዝበልዎም ኤርትራዊ ወገናት፡ ሃብታም ባህሎምን ታሪኾምን ስለ ዘካፈልዎም፡ ብፍላይ ከኣ ኤርትራውያን በቲ ኣብ 1993 ዘረጋገጽዎ ልኡላውነት ሕቡናት ብምዃኖም ከም ዘመስገንዎም ኣብቲ ናይ ፈነወ መልእኽቶም ኣስፊሮም።

እቶም ኣንበሳድር ካብ ህዝቢ ኤርትራ ብዙሕ ከም ዝተማህሩ ጠቒሶም፡ በቲ ነዚ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ኣጸጋሚ ብዘይካ ካብ ሃገርካ ናብ ስደት ምውጻእ ካልእ ዕድል ዘይህብ ኩነታት ይሓልፎ ብዘሎ ህይወት “ተመሲጠ ኣለኹ” እውን ኢሎም። እቶም ኣንበሳድር ካብቲ ተስፋኹም እካፈል እየ ኢሎም፡  መንግስቲ ነቲ ኣብ ኤርትራ ዘሎ መስተንክር ዓቕሚ ዕድል ዝኸፍት ፖለቲካውን ቁጠባውን ጽገናታት ክገብር ከም ዝትስፈዉ ኣብቲ መልእኽቶም ኣስፊሮም።

ኣንበሳደር ስቴቨን ሲ ዌከር፡ ኣብ ውሽጢ ሃገር ኮነ ኣብ ወጻኢ ዝነብሩ ኤርትራውያን፡ ዋላኳ ንሓቂ ክትክሕዱን ክትጠልሙ ዝደፋፍእ እንተሃለወ፡ ኣነን ካለኦት ብዙሓትን ግና ብዛዕባቲ ትብዓትኩም፡ ክብርኹም፡ መስዋእትነትኩምን ቃልስኹምን ንፈልጥ ኢና፡ ዝብል ናይ ምትብባዕ ቃል ናብ ህዝቢ ኤርትራ ኣመሓላሊፎም።

ኣብ መወዳእታ ከኣ ካብ ኣስመራ ክብገሱ ኣብ ዝዳለውሉ እዋን ዓሚቕ ትሕትናን ምስጋናን ከም ዝስመዖም ገሊጾም። ህዝቢ ኤርትራ ወትሩ ካብ ሓሳቦምን ጸሎቶምን ከምዘይፍለ ምስ ጠቐሱ ከኣ፡ ኣግዚኣብሄር፡ ንኤርትራውያን ስድራቤታትን ንሃገሮም ኤርትራን ክባርኻ ተመንዮም።

ኣንበሳደር ስቴቨን ሲ ዌክር፡ ኣብ ስፖዚየምን መደብ ተለቪዥን ኤሪሳት 2022፡ ካብ ኣስመራ ብቐጥታ ብዘመሓላለፍዎ መልእኽቲ ድምጺ ህዝቢ ኤርትራ ስለ ዝኾኑ። ብኤርትራውያን ደለይቲ ለውጢ፡ሰላምን ዲሞክራስን ናእዳን ኣድናቖት ዝረኸቡ ኣሜሪካዊ  ዲፕሎማት እዮም።