ጉጀለ ህግደፍ ካብ ዝግለጸሎም ብዙሓት መምዘኒታት፡ ካብ ኤርትራዊ ጉዳይ ንምሕባእ ኣብ ዘይጉዳይካ ኢድ ምእታው ሓደ እዩ። እቲ ናይ ቅድም ነዊሕ ግጉይ ተመኩሮታቱ ገዲፍካ፡ እቲ ኢሳያስ ምስ ኢትዮጵያዊ መራሒ ሰልፊ ብልጽግና ዝምድና ክገብር እንከሎ፡ “ጸወታ ወያነ ደጊም ተወዲኡ” ዝበሎ ናይዚ ቀረባ ግዜ ናይ ኢድ ኣእታውነቱ ህያው ኣብነት’ዩ።
ኣብ መንጎቲ ብሰልፊ ብልጽግና ዝምራሕ መንግስቲ ኢትዮጵያን ብህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ ዝምራሕ ክልላዊ መንግስቲ ትግራይን ዝተፈጥረ ምስሕሓብ ክሕቆን እንከሎ ጉጅለ ህግዲፍ ኣካሉ ከም ዝነበረ ክንዕዘቦ ዝጸናሕና እዩ። ኣብ መወዳእታ ከኣ እቲ ክሕቆን ዝጸንሕ፡ ብ4 ሕዳር 2020 ናብ ቅሉዕ ውግእ ዓሪጉ። እቲ ካብ ቅድሙ ክሕንሕን ዝጸንሐ ጉጅለ ህግደፍ ኣካልዚ ውግእ ክኸውን ግዜ ኣይወሰደሉን። ከም ናይ መጀመርያ ኢድ ኣእታውነቱ ሰራዊት ኢትዮጵያ ኣብ ኤርትራ ኮይኑ ክዓጥቕን ክሰንቕን እቲ ኣፍደገ ጋሕ ኢሉ ተኸፍተሉ። ንኹሉ ትሕተ-ቅርጻዊ መሳለጥያታት ኤርትራ ክጥቀም ከኣ ምሉእ ዘይጐደሎ ዕድል ተዋሂብዎ። እዚ ከምቲ ብንጹር ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ፡ ብወግዒ ኣብ ቅድሚ ፓርላማኡ “ኤርትራ እንተዘይትህልወናስ እንታይ መኾንና?” ዝበልዎ እምበር ብወረወረ ዝዝረብን ዝጸሓፍን ኣይኮነን።
እቲ ውግእ ኣብ ትግራይ ንዝተወሰነ ግዜ ምስ ቀጸለ፡ እቲ ኣብ ተዳሎ ዝጸንሐ፡ ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ብምሉእ ዓቕሙ ኣትዩ ኣብ ጐኒ ሓይልታት ምክልኻል ሃገር ኢትዮጵያን ፍሉይ ሓይሊ ክልል ኣምሓራን ተሰሊፉ። ጉጅለ ህግደፍ ከምቲ ናይ “ፈጺምካ ኣሉ” ባህሉ፡ ህልውናኡ ኣብቲ ውግእ ክፍለጠሉ ኣይደለየን። ብወገን መንግስቲ ኢትዮጵያ ንገለ ኣካላት እቲ ኢድ ኣእታውነት ጉጅለ ህግደፍ ደንጽይዎም፡ ክሓብእዎ እንከልዉ፡ ነቲ ጉዳይ ሕልናኦም ዘይተቐበሎ ወገናት ግና ክእመኑ ተገዲዶም። ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ብወገኖም ንዝተወሰነ ግዜ ከመኻንዩ ምስ ጸንሑ፡ ደሓር ግና “ኣደስ ትሓብእ እሞ ሓበላ ዓይኒ ኣይተሓብእን” ኮይንዎም ተኣሚኖም። ድሕሪ ዝተወሰነ መዓልታት ከኣ ሰራዊት ኤርትራ ካብቲ ውግእ ክወጽእ ምዃኑ ኣውጆም። ኢሳያስ ግና እቲ ኣበሃህላ ዘኾረዮ ብዝመስል ድምጹ ኣየስመዐን።
ምእታው ሰራዊት ኤርትራ ናብቲ ውግእ ዝተፈላለዩ ወገናት ተቓዊመሞ። ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ብዓንተውኡ፣ ብደረጃ ማእከላይ ባይቶኡ ነቲ ኩነታት ኣብ ዝመዘነሉ “ስርዓት ህግደፍ ንባዕዳውያን ሓይልታት ናብ መሬትና ከምዝኣትዉ ምግባሩ ከይኣኽሎ፣ ንሰራዊት ኤርትራ’ውን ብዘይድልየቱን እምነቱን ናብ ትግራይ ልኢኹ ኣብ ዘይምልከቶ ውግእ ኣእትዩ ንኸቢድ ሓደጋ ኣቃሊዕዎ ይርከብ። እዚ ሰራዊት እዚ ነቲ ዝተሰለፈሉ ድሕነት ህዝቡን ልዑላውነት ሃገሩን ኣብ ክንዲ ዝከላኸል፣ ካብ ሃገሩ ወጻኢ መዝሓል ጥይት ኰይኑ ይመውትን ይቘስልን ኣሎ። ስለ’ዚ ማእከላይ ባይቶ ሰዲህኤ፡ እቲ ሰራዊት ባዕሉ ካብቲ ኣትዩዎ ዘሎ ዘይቅኑዕ ውግእ ነብሱ ከውጽእ ክጽዕር ይጽውዕ” ብዝብል ስምዕታኡ ኣስፈረ።
እዚ ንሰራዊት ጥራይ ዘይግደፍ ምዃኑ ብምርዳእን ግደ ህዝቢ ኤርትራ ዘይስገር ምዃኑ ብምግንዛብን ማእከላይ ባይቶ ሰዲህኤ ኣስዒቡ፡ “ህዝቢ ኤርትራ እዞም ኣብ ዘይምልከቶም ውግእ ተኣጒዶም ዘለዉ ደቁ ብዝቐልጠፈ ናብ ሃገሮም ክምለሱ ብኹሉ ዝከኣሎ መገድታት ክቃለስ ጻውዒትና ነቕርብ።” ዝበሎ ምስትብሃል’ውን ኣድላይን ኣገዳስን እዩ። ሰዲህኤ ብዛዕባ ምውጻእ ሰራዊት ኤርትራ ካብ ትግራይ ጥራይ ኣይኮነን ዓገብ ኢሉ። ብዓብይኡ መፍትሒ ናይቲ ሎሚ ሰማይ ዓሩጉ ዘሎ ውግእ ኣብ ዝምልከት እውን “ኣብ ውሽጢ ኢትዮጵያ ተኸሲቱ ዘሎ ውግእ መበገሲኡ ቅዋማውን ፖለቲካውን ስለዝዀነ፡ ፖለቲካዊ ፍታሕ ክግበረሉ ንጽውዕ።” እውን ኢሉ እዩ።
ሰራዊት ኤርትራ ኣብ ውግእ ትግራይ ኣትዩ፡ ዝፍጽሞ ተግባራት ሓደገኛ ከም ዝኸውን ኣብ ግምት ብምእታው ከኣ፡ ሰዲህኤ “.......... ነዚ ኣብ ትግራይ ዝኸይድ ዘሎ ውግእ ጉልባብ ጌርካ ዝዝመት ንብረት ህዝቢ ምስ ዝህሉ ብገበን ዘሕትትን ውዒሉ ሓዲሩ እቲ ንብረት ናብ ዋንኡ ክምለስ ስለ ዝግባእን፤ ኣየናይ ሸነኽ ይገብሮ ብዘየገድስ ዝዀነ ሰብ ካብ ናይ ዝምታን ዓመጽን ተግባራት ክቑጠብ ኣጥቢቕና ነተሓሳስብ።” ከኣ ኢሉ።
ኣብዚ እዋንዚ እዚ ጉዳይ ኣብ ዝለዓለ ደረጃ በጺሑ፡ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ ነቲ ሰዲህኤ ኣቐዲሙ ዘጠንቀቖ ክብደት ወሲኹ ኣቕሪብዎስ እነሆ ኣዛራቢ ኮይኑ። እዚ ነቶም ሓድሽ ዝኾኖም ደኣ ይሕደሶ እምበር፡ ሰዲህኤስ ኣቐዲሙ ዝኣመቶ እዩ።
ጉጅለ ህግደፍ እቲ ካልእስ ይጽናሕ እሞ፡ ኣብዘን ዝሓለፋ 30 ዓመታት፡ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ዘይተነግረ እምበር ዘይፈጸሞ ገበን የለን። እዚ ሎሚ ኣብ ትግራይ ይፍጽሞ ኣሎ ዝበሃል ከኣ ካብኡ መሊኡ ዝፈሰሰ’ዩ። እንተኾነ እቲ ገዛ ዓጽዩ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ዝፈጸሞ ገበናት ከምቲ ክብደቱ ሰማዒ እዝኒ ከይረኸበ’ዩ ጸኒሑ። ጉጅለ ህግደፍ ከኣ “ኩሉ ግዜ ፋሲካ” መሲልዎ ኣብ ውግእ ትግራይ ኣትዩ ከይተወዓውዐ፡ ኣብ ሓጺር ግዜ ስርሑ ሰሪሑ ክወጽእ ኢሉ እዩ ኣትዩ። እንተኾነ ውግእ ብናቱ መንገዲ እምበር ብናይ ተዋሳእቱ ድሌት ስለ ዘይውሰን፡ እነሆ ንሓጺር ግዜ ምስ ኣተወ፡ ካብቲ ባዕሉ ዝተሸኽሎ ኣይወጸን። ዓንዳሪ ተግባራቱ ኣብ ዓይኒ ሓያላት ኣትዩ ከኣ “ካብ ትግራይ ውጻእ፡ ኣብኡ ንዝፈጸምካዮ ገበናት ከኣ ተሓታቲ ኢኻ” ዝብል ደወል ድቃስ ከሊእዎ ኣሎ። እንተኾነ ከምቲ “በዚኣ እንተኸድሙ መርዓዊ ይሞተኩም፡ በቲኣ እንተኬድኩም ከኣ ሕጊ ይጠፍኣኩም” ዝበሃል ኮይንዎ፡ ኣየናይ ከም ዝመርጽ ጠፊእዎ የዕነኒ ኣሎ።
ደገፍቲ ህግደፍ፡ ቅድም ሰራዊት ኤርትራ ናብ ትግራይ ኣይኣተወን ክብሉ ፈቲኖም። ተግባር ምስ ሰዓረ ግና ክእመኑ ተቐሲቦም። ሰራዊት ህግደፍ ኣብ ትግራይ “ንጹሃት ይቐትልን ይደፍርን፡ ንብረት የዕኑን ይዘምትን ኣሎ” ምስ ተባህለ ከኣ ኣዕለቢጦም። እንተኾነ፡ ቅድም ኣዘዝቲ ሰራዊት ኤርትራ ብዛዕባ ምዝማት ንብረት ክዛረቡ እንከለዉ ዝተጠልፈ ዘሕፍር ተግባሮም ተቓሊዑ። ነዚ ኣብቲ ውግእ ዝተማረኹ እውን ኣራጒደምዎ። ብዘይካዚ ናይቲ ህግደፍ “ናተይን መኻይደይን” ዝብሎ መንግስቲ ኢትዮጵያ ላዕለዋይ ኣኽባር ሕጊ ብዘካየዶ መጽናዕቲ “ኣብ ትግራይ 110 ሲቪል ንጹሃት ብሰራዊት ኤርትራ ተቐቲሎም” ዝብል ምስክርነቱ ሂቡ። ድሕሪዚ ከምቲ “ተሓቢአን ይጠንሰኦሞ፡ ሰብ ኣኪበን ይሓርሰኦ” ዝበሃል ደገፍቲ ህግደፍ እውን ነቲ ክዉን ክርዕምዎ ክግዱዳት እዮም። ጉጅለ ህግደፍ ኣብ ውግእ ትግራይ ህይወት ኣሸሓት ኤርትራውያን የህልቕ ከም ዘሎ ዕሸል ኤርትራውያን ግዳያት ይምስክሩ ኣለዉ። እንተኾነ፡ ከምቲ “ንነዊት ጨነቖ፡ በቲ ዕርፊ ጠወቖ፡ በቲ ከኣ ኣርዑት ሓነቖ” ዝበሃል፡ ሓርቢትዎ ኣሎ። ኣብ ትግራይ እንተቐጸለ ክሳርኡ ክዛይድ እዩ። እንተወጸ እውን እንታይ ከም ዝስዕቦ ኣይፈልጥ እዩ። ስለዚ ካብ ትግራይ ናይ ዘይምውጻእ ምኽንያቱ እዚ ምክሕሓድ’ውን ዘንጸላልዎ ዝመስል ኩነት እዩ።
30 ጉንቦት 2021, 09:07 EAT
ታሪኽ ኢብራሂም መሓመድ ዓሊ፡ ንታሪኽ ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ (ተ.ሓ.ኤ.) ካብ መጀመርታኡ ክሳብ መወዳእታኡ ብዕምቖት ከምዝፈልጦን፡ እዚ ታሪኽ ድማ ዓቢ ክፋል ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ከም ምፍላጥ'ዩ ዝቝጸር።
ሓደ ካብ'ቶም ዓበይቲ ኣበርክቶታት ኢብራሂም መሓመድ ዓሊ ንዛንታ ተ.ሓ.ኤ. ኣዕሚቑ ብምትንታን ብመልክዕ መጽሓፍ ንኣበብቲ ብምቕራቡ'ዩ።
"ኣነ ምስክርነተይ ከቕርብ ከሎኹ" ይብል ኢብራሂም፡ "ነቶም ዝሓለፍኩዎን ዝተሳተፍኩዎን ተረኽቦታት ሓቀኛ መብርሂ ክህበሎም፣ ብተወሳኺ፡ ዘሎውን መጻእን ወለዶታት ንኽፈልጥዎን ክመሃርዎን፡ ባዕላቶም ድማ ክግምግምዎን መሰሎም ምዃኑ ብምእማን'የ ኣቕሪበዮ።"
ኢብራሂም ብ1964 ኣብ ተጋድሎ ሓርነት (ተ.ሓ.ኤ) ተሰሊፉ፡ ኣብ ዝለዓለ ጽፍሒ ግንባር ተመዲቡ ድማ ዳርጋ ኣብ ኵሎም ንተ.ሓ.ኤ. ዝጸልዉኡ ኣኼባታትን ዉሳኔታትን ተራ ዝነበሮ ነባር ተጋዳላይ'ዩ።
ኢብራሂም ድሕሪ'ቲ ነዊሕ ጕዕዞ'ቲ ኣብ ፖርት ሱዳን ኰይኑ ንኤርትራ ገጹ የማዕዱ ከም ዘሎ ብጾቱ ይነግርሉ። "ሎሚ ብዕድመ ደፊኡ፡ ብሕማም ተጠቒዑ ክነሱ ካብ ኤርትራ ርሒቑ ክነብር ንምንታይ መረጸ?" ንዚብል ሕቶ ክንምልስ ክንፍትን ኢና።
ፖርት ሱዳን ካብ ኤርትራ ርሑቕ ኣይኰነን። እንተ ኢብራሂም ግን፡ ከም'ቶም ብኣሽሓት ዝቝጸሩ ተጋደልቲ ተ.ሓ.ኤ. ነበር፡ ንምንታይ ኣብ ምጽዳቕ ጸሓዩ ጌና ኣብ ዓዲ ስደት ይነብር ከም ዘሎ ንምፍላጥ ኣዘራሪብናዮ ኣሎና።
ዕላል ምስ ኢብራሂም
ነዚ ዝነውሐ ዓመታት ህይወቱ ኣብ ቃልሲ ዜሕለፈ ተቓላሳይ ብጓሉ ፋጥና ኣቢልና ብስልኪ ምስ ረኸብናዮ፡ ተገዲሱ ካብ ዓራቱ ተንሲኡ ንሕቶታትና ክምልስ ክምልስ ክኢሉ።
እቲ ዝርርብ ኣዝዩ መሳጢ፡ ብርክት ዝበሉ ሓያላት ሕቶታት'ውን ዜለዓዕል ነበረ። እንተ ንሱ ግን በቲ ዝላሕተተን ድኹም ዝዓቐኑን ድምጹ እናዕረፈ ሃዲኡ ክዛረብ ምስምዑ ንሕልና ጐርጓሪ ተመኵሮ ነበረ። ኵነታቱ ርኢና ድማ ንኣቀራርባና ገደብ ክንገብረሉ ኸኣ መረጽና።
"ንምንታይ ኣብ ሰማንያ ዕድሜኻ፡ እሞ ኸኣ ኣዚኻ ብሕማም ተጠቒዕካ ክነስኻ ካብ ኤርትራ ርሒቕካ ትነብር ኣሎኻ?" ንዚብል ሕቶ፡ "ኣነ ካብ ናይ ቃልሲ ብጾተይ ዝፍለየሉ ምኽንያት የብለይን፣ ንናጽነት ኤርትራ ብሓባር ተጋዲልና፡ ብኣሽሓት ዝቝጸሩ ብጾትና ኸኣ ቀቢርና። ብጾተይ ዝሓሸ ኵነታት ኣብ ኤርትራ ንክፍጠር ጌና ህርድግ ይብሉ ኣሎዉ። ብዕድመ ስለ ዝደፋእኩን ብሕማም ከኣ ስለ ዝተጠቃዕኩን ንቃልሲ ብጾተይ ኣብዚ ህሞት'ዚ ብኣካል'ኳ እንተዘይተሳተፍኩዎ ብሓሳበይን መርገጽየይን ጌና ምስኦም'የ፣ ነዚ እምነት'ዚ ጥሒሰ ንዓዲ ዘእቱ ምኽንያት ከቶ የብለይን" ይብል ኢብራሂም።
ብሓሳቡ ንድሕሪት ንኽንመልሶ፡ "መዓስ ኢኻ መሬት ኤርትራ ንመጠረስታ እዋን ረጊጽካ?" ንዚብል ሕቶ ኸኣ ብከምዚ ኣገባብ ይምልሶ ...
"ካብ ኤርትራ ብመጠረስታ 1981 ብእዋን ዉግእ ሓድሕድ ምስ ወጻእኩ'የ፣ 40 ዓመት ምዃኑ'ዩ" ይብል። ወሲኹ ድማ "ኣነ ጥራይ ኣይኰንኩን፡ ብኣሽሓት ዝቝጸሩ ተጋደልቲ ተ.ሓ.ኤ. ከማይ ኣብ ምሉእ ዓለም ካብ ኤርትራ ርሒቖም ይነብሩ ኣሎዉ። ንምንታይ እንተ በልና ነዛ ንርእያ ዘሎና ኤርትራ ኢልና ኣይኰናን ዝተጋደልናን ንእስነትና ዝወፈናን። ኣብ ግዳም ምንባር ምርጫና ዘይኰነስ ዝሓሸ ኣማራጺ ስለ ዘይተፈጥረ'ዩ። ኵነታት ዝመሓየሸሉ እዋን ክመጽእ ከኣ ብጾተይ ብዓቕሞም ጌና ይሰርሑ ኣሎዉ" እናበለ ይዛረብ።
ኢብራሂም ዋላ'ኳ ብሕማም ምኽንያት ካብ ንጥፈታቱ ይገለል፡ ምዕባሌታት ካብ ምክትታል ኣየቋረጸን። ብጾቱ ኸኣ በብተራ እንዳደወሉ ኣመቱ ይገብሩ'ዮም። ስለዚ ብመንፈሱ ካብ'ቲ ቃልሲ ጨሪሱ ከም ዘይተገለለ ገይሩ'ዩ ዝገልጽ።
ሓጺር ድሕረ-ባይታ ኢብራሂም
ርግጽ'ዩ ኢብራሂም፡ ከም ሰቡ፡ ብዛዕባ ዝተወልደሉ ዓዲ፡ ኣተዓባብይኡ፡ ስድርኡ እናዘከረ ይዛረብ'ዩ። ይዅን'ምበር ብዛዕባ ብጾቱን እቲ ዝሓለፈ መሪር ቃልሲ ክዛረብ'ምበር ብዛዕብኡ ክዛረብ ኣይመርጽን።
"ኣደይ ብንእሽተይ ስለ ዝሞተት ኣይዝክራን'የ" ይብል። ኣቦኡ ድማ ኣብ መፋርቕ ሰብዓታት፡ ኢብራሂም ኣብ ገድሊ ዝነበረሉ እዋን ምዃኑ'ዩ፡ ከም ዝሞቱ የዘንቱ።
"እንተ ብንእሽተይ ከሎኹ ዝነበሩኒ ናይ ሓንጎል ኣሳእል-ዓደይ ግን እናሃሰሱ ይኸዱ ምህላዎም ይፍለጠኒ። ዝበላዕኩዎን ዝሰተኽዎን ክንደይ ከይዝክረልካ ግናኸ ዝዓንደርኩሎም ሜዳታት ይዅኑ ዝሓኾርኩዎም እምባታት ዓደይ ጌና ይጽበዩኒ ምህላዎም ኣይስሕቶን፣ መታዓብይተይን ጎረባብተይን ብህይወቶም ይሃልዉ ኣይሃልዉ ክምስክር ኣይኽእልን። ንሕብረተሰባት ኤርትራ ዜጓነፈ መከራ ቀሊል ኣይኰነን። እንተ እቲ ናፍቖት ዓደይ ግን ካብ ልበይን ቀልበይን ርሒቑ ኣይፈልጥን" ይብል ኢብራሂም።
ኢብራሂም ብ1942 ኣብ ሰሜናዊ ሳሕል'ዩ ተወሊዱ፣ ኣብቲ ዝተወልደሉ ገጠር ከም ተራ ሰብ፡ ብተራ ናብራ ከም ዝሓለፈ ይዛረብ። "ሃገራዊ ጻውዒት ምስ ኣርከበኒ ኸኣ ከም ሰበይ ተሰሊፈ" ኢሉ ብሓጺር ይምልሶ።
"ብኸመይ ኣገባብ ኣብ ሜዳ ተሰሊፍካ?" ንዚብል ሕቶ፡ ድምጹ እናጠለሞ፡ ከምዚ ይብል፡ "ብጎበዘይ ኣብ ሱዳን ሰጊረሉ ዝነበርኩ እዋን ሓደ ኣባል ሰውራዊ መሪሕነት ክረኽበና ምስ መጸ መግለጺ ብዛዕባ ሃገራዊ ሓርነት ክህበና ይዝከረኒ። ኣነ ሽዑ ብዘይ ገለ ጥርጥር ነቲ ዘካፈለና ኣስተምህሮ ኣብ ልበይ ገይረ ንድሕሪት ቁሊሕ ከይበልኩ ንናጽነት ኤርትራ ክሰርሕ ጀመርኩ። እቲ ብድሕሪኡ ዝሰዓበ ኸኣ ኣብ መጽሓፈይ ከም ዘስፈርኩዎ'ዩ" ብምባል ሓጺር መልሲ ሃበሉ።
"ኣብ ህይወትካ ዀነ ናይ ቃልሲ ጕዕዞኻ ዜሐብነካን ዜጣዕሰካን ነገራት'ዶ ምገለጽካልና?" ንዚብል ሕቶ ኸኣ ሰጋኣ ከይበለ "ንኤርትራ ስለ ዝተጋደልኩ ዜጣዕሰኒ ነገር ከቶ የለን፣ ብኣንጻሩ'ኳ ድኣ ሜዳ ኤርትራ ዘይርስዑ ብጾት ሂቡኒ ኢለ ክገልጾ እፈቱ። ሓቢርና ንሃገራዊ ናጽነት ተጋዲልና፣ ንኤርትራ ደምና ኣፍሲስና፡ ንዝተወግኡ ካብ ሓዊ ኣውጺእና፡ ንዝተሰውኡ ብጾትና ድማ ሓቢርና ቀቢርና። እቲ ብጻይነት'ቲ ዓቢ ጸጋ'ዩ፣ ዘይርሳዕ ጸጋ" ኢሉ ይገልጾ።
ብዛዕባ እዚ መበል 30 ዓመት ጽንብል ናጽነት ብምዝካር ኣብ ሓሳቡ ዝመጹ ጦብላሕታታት ከካፍለና ምስ ሓተትናዮ፡ "ዕላማ ቃልስና ሃገርና ናጻ ንምውጻእ ጥራይ ዘይኰነስ ንኹላህና ዝሓቍፍ መንግስትን ዲሞክራስያዊ ስርዓትን ንምትካል፡ ናትናን ብኣናን ዝተነድፈ ቅዋም ሒዝና ድማ ንቕድሚት ክንግስግስ'ዩ ነይሩ፣ ምሉእ ናጽነት ክመጽእ ኣሎዎ እብል፡ ውዒሉ ሓዲሩ ኸኣ ከም ዝመጽኣ ኣይጠራጠርን። ንህዝቢ ኤርትራ ጽቡቕ ክምነየሉ'የ ዝደሊ ... ነቲ ዘሎን ዝሓለፈን " ክብል ንሕቶና መለሶ።
ኢብራሂም ብዓይኒ ብጾቱ
"ኢብራሂም ኣብ ፖለቲካ ዝወስዶም መርገጺታት ንጹር፣ ኣብ ኣመራርሕኡ ፍትሓዊ፣ ኣብ ተጋደልትን ስድራ-ተጋደልትን ዝነበሮ ርሕራሔ ድማ ኣዝዩ ልዑል ነበረ" ይብል ምስኡ ንሰላሳ ዓመታት ዝሰርሐ ብጻዩ ተስፋይ ወልደሚካኤል ደጊጋ።
"ነቲ ቅኑዕ'ዩ ኢሉ ዝኣምነሉ መስመር ከኣ ዋጋ ይኸፍለሉ ከም ዝነበረ እዝከረኒ" ክብል ወሰኸሉ። ደጊጋ ንኢብራሂም መሓመድ ዓሊ ብቀረባ ስለ ዝፈልጦ ተወሳኺ ሓበሬታ ኣስኒቑና'ዩ። ደጊጋ ኣብዚ እዋን ኣቦ መንበር ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ'ዩ (ሰ.ዲ.ህ.ኤ.)።
መንግስትኣብ ኣስመሮም'ውን ብሸነኹ ንባህርያት ኢብራሂም ብልዑል ኣድናቖት'ዩ ዝምስክረሉ። ንምዃኑ መንግስትኣብ ኣቦ መንበር ሰ.ዲ.ህ.ኤ. ኰይኑ ዘገልገለ ነባር ተጋዳላይ ተ.ሓ.ኤ'ዩ። "ሓው ኢብራሂም፡ ከምዚ ሎሚ ሕማም ከየጥቅዖ፡ እሙን፡ መትከላዊ፡ ምቕሉል፡ ተባዕ መራሒ'ነይሩ። ከምኡ'ውን ናይ ካልኦት ርእይቶ ብትዕግስቲ ተገዲሱ ዝሰምዕ ባህርይ ነይሩዎ" ኢሉ ይገልጾ።
ወልደየሱስ ዓማር ብወገኑ ኣብ ልዕሊ ኢብራሂም ዘሎዎ ኣኽብሮት ዕዙዝ'ዩ። ወልደሱስ ካብ ፈለማ ስሳታት ጀሚሩ ንነዊሕ እዋን ኣብ ተ.ሓ.ኤ. ልዑል ተራ ዝነበሮ፡ ንሰውራዊት ባይቶ ኣብ ምህናጽ ከኣ ዓቢ ግደ ዝነበሮ ካድርን መራሕን'ዩ። "ኢብራሂም እቲ እሙንን መትከላውን ሰብኣይ" ኢሎም ተጋደልቲ ይጽውዕዎ ከም ዝነበሩ ይዝክር።
"ንሕና ኣብቲ ኢብራሂም መሓመድ ዓሊ ዘመሓድሮ ምምሕዳራት ቤት ጽሕፈቱ ስለ ዘገልገልና" ይብሉ እቶም ንመጽሓፉ ካብ ዓረብኛ ናብ ትግርኛ ዝተርጐሙ ሰለስተ ነባራት ተጋደልቲ፡ "ናቱ ናይ ምምራሕን ምምሕዳርን ብቕዓት፡ ሰውራዊ ስነ-ምግባሩ፡ መስተውዓልን ኣርሒቑ ዝሓስብን ተጋዳላይ ምንባሩ ኣርጊጽና እንፈልጦ ሓቂ'ዩ" ኢሎም ይምስክሩሉ። ንሳቶም ከኣ ድራር ማንታይ፡ ንጉሰ ጸጋይ፡ ፍስሃየ ሓጎስ ኢዮም።
ገለ-ገለ ኣበርክቶ ኢብራሂም መሓመድ ዓሊ
ኢብራሂም ዝተሳተፎም ዓውድታት ምሕደራ ተ.ሓ.ኤ. ብዙሓት'ዮም። ንሰነዳት ተ.ሓ.ኤ. ገናጺሉ ንዜንብብ ሰብ ንስም ኢብራሂም ኣብ ኵሉ ገጻት'ዩ ዝረኽቦ። ኣብ ዓንኔላት ካድራት ከኣ ኣዝዩ ዉሩይን ጽቡቕ ስም ስለ ዝነበሮ ብዙሓት ከም ህርኩት ክልሰ-ሓሳበኛ ገይሮም ይርእይዎን የኽብርዎን ነበሩ።
ብዛዕባ ሓቀኛ ታሪኽ ተ.ሓ.ኤ. ዝፈልጡ ሰባት ብዙሓት ክነሶም ብዛዕባ'ቲ ዛንታ'ቲ ዝጸሓፉ ግን በጻብዕቲ ዝቝጸሩ'ዮም። "መብዝሕትኡ ዛንታ ተ.ሓ.ኤ ክሳብ ሕጂ ብዝንቡል ኣገባብ፡ ብህዝባዊ ግንባር'ዩ ክዝንቶ ጸኒሑ" ይብል ተስፋይ ወልደሚካኤል ደጊጋ። "ኢብራሂም ግን ብተራ ተ.ሓ.ኤ. ኣብ ሜዳ ኤርትራ ሓደ ጽፉፍ ዛንታ ከቕርብ ብምኽኣሉ ክምስገን ይግባእ" ኢሉ ወሰኸሉ።
ንተስፋይ ደጊጋ ብኣበርክቶ ኢብራሂም ንክሕብረና ምስ ተወከስናዮ፡ ሰጋኣ ከይበለ ሰለስተ ነገራት ክረቍሕ ከኣለ። "እቲ ቀዳማይ ኣበርክቶኡ" ይብል ደጊጋ፡ "ኣብ ተ.ሓ.ኤ ዝተኸሰቱ ሓቅታት - ምዕባሌታትን ጻዕርታትን ድኻማትን - ከም ዝነበርዎ ኣቐሚጡ ንህልውን መጻእን ወለዶ ብመልክዕ መጽሓፍ ኣገዳሲ ዉርሻ ከበርክት ብምኽኣሉ እቲ ዝበለጸ ኣበርክቶኡ'ዩ እብል።"
"እቲ ኣብ ካልኣይ ደረጃ ዝሰርዖ ኣበርክቶኡ ድማ" ይብል ደጊጋ፡ "ኢብራሂም፡ ብ1975 ዝተኻየደ ጠቕላል ካልኣይ ጉባኤ ከም ኣባል ፈጻሚ ሽማግለን ሓላፊ ሕብረተሰብኣዊ ጕዳያት ኰይኑ ስለ ዝተመርጸ፡ ንጽጉማት ተጋደልትን ስድራ-ቤቶምን፡ ብኵናት ዝጠፈሹ ሓረስቶትን ገባራትን ንምእላይን ሓገዝ ብውድብ መልክዕ ንክወሃብን ኣበርቲዑ ብምስርሑ ዘንት-እለት ቅጅል ከም ዝብለኒ ክምስክረሉ እደሊ፣ ሓላፍነት ሕብረተሰባዊ ጕድያት እንቋዕ ንኢብራሂም ተዋህቦ ዝበልኩሉ እዋን ነይሩ'ዩ። ርሕርሑን ሓላይን ባህርያት ስለ ዝነበሮ ነቲ ሓገዝ ንክሰራጮ ተጊሁ ዝሰርሐ ተጋዳላይ ምዃኑ ከቶ ክርሳዕ የብሉ" ኢሉ ይገልጽ።
"ኣብ ሳልሳይ ደረጃ ዝሰርዖ ኣበርክቶኡ ድማ ድሕሪ ናጽነት ወድባት ኣብ ምሕባር፡ ንኪዳን እግሪ ንክተክል ዝጸዓረ፡ ብ2006 ንውድብና ካብ ግንባር ናብ ሰልፊ ንክልወጥ ዘበርከቶ ጻዕሪ፡ ኣብ መጠረስትኡ ድማ ንሰ.ዲ.ህ.ኤ. (ሕብረት ሰለስተ ውድባት) ኣብ ምምስራት ዓቢ ግደ ነይሩዎ'ዩ" ይብል ደጊጋ። "እዚ ክብል ከሎኹ ግን ሓጺር ጸብጻብ ድኣ'የ ዘቕርብ ዘሎኹ'ምበር ኢብራሂም ኣብ ብዙሓት ሸነኻት ሰውራ ኤርትራ ዝተጻወቶ ተራ በዚኦም ጥራይ ክግለጽ ፍትሓዊ ኣይኰነን" ኢሉ ወሰኸሉ።
ምንጪ ስእሊ,D.M
ሓጺር ገምጋም መጽሓፉ
ኢብራሂም ነታ "ጕዕዞ ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ - ካብ መጀመርታ ክሳብ መወዳእታ" ዘርእስታ፡ ብ ነሓሰ 2009 ብቋንቋ ዓረብኛ ዘቕረባ፡ ብሓምለ 2019 ናብ ትግርኛ ዝተተርጐመት መጽሓፉ፡ ንኹሉ ሕልኽልኻት ሰውራ ኤርትራ እትገልጽ መጽሓፍ'ያ።
ንኣጀማምራ ምንቅስቓስ ሓርነት ኤርትራ (ብመሪሕነት መሓመድ ስዒድ ናውድ)፡ ስዒቡ ኸኣ ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ (ብመሪሕነት ኢድሪስ መሓመድ ኣደም) ንምርዳእ፣ ብዛዕባ ብረታዊ ቃልሲ ኤርትራ ብከመይን ብመንን ከም እተመስረተ፣ ኣሉታዊ ዉጽኢት ስርዓት ወተሃደራዊ ክፍልታት፣ ብዛዕባ ጉባኤ ኣዶብሓን ዉጽኢቱን፣ ዉግእ ሓድሕድ፣ ንዕርቂ ዉድባት ዝተኻየዱ ጻዕርታት ... ወዘተ. ብተርታ ኣቕሪቡዎም ኣሎ።
እቲ ሓተታ ቀጺሉ እቶም ዝሰዓቡ ምፍንጫላት፡ ዉጽኢታት 1ይን 2ይን ሃገራዊ ውድባት፣ ዉሽጣዊ ኵነታት ተ.ሓ.ኤ.፣ ብ1974 ኣብ ኢትዮጵያ ዝተኻየደ መፈንቅለ መንግስትን ሳዕቤናቱን፣ ኣብ ኤርትራ ብደርጊ ዝተኻየዱ ወራራት፣ ውግእ ሓድሕድ መሊሱ ክባራዕ፡ ኣብ መጠረስታኡ ድማ ብ1980-1981 ምስ ሻዕብያ ዝተኻየደ ግጥም፣ ተጋደልቲ ተ.ሓ.ኤ. ኣብ ሱዳን ምእታውን እቶም ስዒቦም ዝመጹ ዕልዋታትን ምንባብ ዜሕዝኑ ፍጻሜታት ከም ዝነበሩ ንኣባቢ ይገሃድሉ።
ኢብራሂም ዘቐረቦ መጽሓፍ ንተመራመርቲ ታሪኽ ኤርትራ ኣዝዩ ኣገዳሲ ኣብርክቶ'ዩ። ንኤርትራ ዝተኸፍለ ዋጋ፡ ዝተሰግሩ ዕንቅፋታት፡ ኣብ ሓድሕድ ዉግኣት ዜብጽሑ ጠንቅታት፡ ንቃልሲ ዘዳኸሙ ዉዲታት፡ ጌና ዘይሓወዩ በሰላታት ምንባብ እቶም ዜሕዝኑ ሸናኻት ታሪኽ ኤርትራ ምዃኖም ኣርእዩና ኣሎ።
Source=ኢብራሂም መሓመድ ዓሊ፡ ዕምሩ-ምሉእ ኣብ ገድልን ስደትን ዘሕለፈ ኤርትራዊ - BBC News ትግርኛ
24 ጉንቦት 2021
ምንጪ ስእሊ,REUTERS
ኢትዮጵያ ነቲ ኣመሪካ ኣብ ልዕሊ ሰበስልጣን መንግስቲ ኢትዮጵያ ዘንበረቶ እገዳ፡ "ግቡእ ዘይኮነ ጸቕጢ" እዩ ብምባል ተቓውሞኣ ገሊጻ።
ኣብ ጉዳይ ትግራይ ብደተደጋጋሚ ሻቕሎቱ ክገልጽ ዝጸንሐ መንግስቲ ኣሜሪካ ኣብ ልዕሊ ሰበስልጣን ኢትዮጵያን ኤርትራን እገዳ መገሻ ከምዘንበረ ኣፍሊጡ።
ሚኒስትሪ ጉዳያት ወጻኢ ኢትዮጵያ ሎሚ ኣብ ዘውጽኦ መግለጺ፡ እቲ እገዳ ኢትዮጵያ ሃገራዊ መረጻ ንምክያድ ኣብ እትሸባሸበሉ እዋን ዝተወስደ ምዃኑ ብምጥቃስ፡ ምስ ምምሕዳር ፕረዚደንት ጆ ባይደን ሃናጺ ዝኾነ ክልተኣዊ ዝምድና ንምምስራት ኣብ ዝስራሓሉ ዘሎ ከምዚ ዓይነት ስጉምቲ ግጉይ መልእኽቲ ዘሕልፍ'ዩ ኢሉ።
ጸሓፊ ጉዳያት ወጻኢ ኣሜሪካ ኣንቶኒ ብሊንከን፡ “ኣብ ትግራይ ዘሎ ህዝቢ ብግህሰታት ሰብኣዊ መሰላት፣ ጥቕዓታትን ግፍዕታትን ይሳቐይ ኣሎ፤ ብህጹጽ ዘድልዩ ሰብኣዊ ረድኤት ከኣ ብወተሃደራት ኢትዮጵያን ኤርትራን ከምኡ’ውን ካልኦት ዕጡቓት ጉጅለታት መሕለፊ ይእገዱ ኣለዉ” ክብል ኣረዲኡ።
“ማሕበረሰብ ዓለም ግብራዊ ስጉምቲ ዝወስደሉ እዋን እዩ” ዝበለ እቲ መግለጺ፤ ኣብ ልዕሊ ኣብ ስልጣን ዝርከቡ ወይ ነባራት ሰበስልጣን መንግስታት ኢትዮጵያን ኤራትራን እገዳ መገሻ (ቪዛ) ከምዝተነበረ ሓቢሩ።
ስርዑን ዘይስሩዕን ሓይልታት ክልል ኣምሓራ ከምኡ’ውን ኣባላት ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ ዝርከብዎም ኣባላት ሓይልታት ጸጥታን ውልቀሰባትን እውን መገሽኦም በቲ እገዳ ክግደብ’ዩ።
እዚ እገዳ ኣብ ልዕሊ’ቶም ነቲ ኣብ ትግራይ ዘሎ ኲናት ንምህዳእ ዝቐረበ ፍታሕ ክቕበሉ ወይ ክተሓባበሩ ቅሩባት ዘይኮኑ ኣካላት ዝተደንገገ ምዃኑ እቲ መግለጺ ኣነጺሩ’ሎ።
ምንጪ ስእሊ,MINISTRY OF FOREIGN AFFAIRS OF ETHIOPIA
ሚኒስተር ጉዳያት ወጻኢን ምክትል ቀዳማይ ሚኒስተርን ደመቀ መኮነን
“ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ትግራይ ዓመጻትን ጥቕዓታትን ዝፈጸሙ ከምኡ’ውን ናብቲ ክልል ሰብኣዊ ሓገዛት ከይኣትው ዝኸልከሉ ዘተኣጓጎሉ ዘጠቓልል’ዩ” ይብል መግለጺ ሚንስትሪ ጉዳያት ወጻኢ ኣሜሪካ።
ብተወሳኺ ድማ ምስቶም ሰባት ቀጥታዊ ዝምድና ዘለዎም ኣባላት ቤተሰብ በቲ እገዳታት ከምዝሕጸሩ ተፈሊጡ።
“ነቲ ኣብ ትግራይ ዘሎ ኲናት ንምፍታሕ ዝቐረበ ሐሳብ ቅቡል ብዘይምግባር ሓላፍነት ዝወስዱ ኩሎም ካብ ኣሜሪካን ማሕበረሰብ ዓለምን ተወሰኽቲ ስጉምትታት ይጸበዩ” ኢሉ’ሎ።
ካልኦት መንግስታት እውን ነዞም ስጉምትታት ክወስዱ ጸዊዑ።
መንግስቲ ኣሜሪካ ኣብ ልዕሊ ንኢትዮጵያ ዝገብሮ ዝነበረ ቁጠባውን ጸጥታውን ደገፋት ሰፋሕቲ ገደባት ከምዘቐመጠ ይሕብር። እዚ ድማ ንፖሊሲ ቑጽጽር ወተሃደራዊ ንግዲ ግብራዊ ዝገብር ከምዝኾነ ኣመልኪቱ።
“እቲ ኣብ ልዕሊ ንኤርትራ ዝግበር ዝነበረ ሓገዛት ብዝምልከት ተነቢሩ ዝጸንሐ ሰፊሕ እገዳታት ድማ ብዝነበሮ ክቕጽል’ዩ” ክብል ኣዘኻኺሩ።
ኣብ ትግራይ ንዘሎ ኲናት ከኣ ዘተኣማመን ፖለቲካዊ ፍታሕ ክግበር ደጊሙ ዝጸውዐ መንግስቲ ኣሜሪካ “ነቲ ኣብ ትግራይ ዘሎ ቅልውላው ንምፍታሕ ኮነ ኢትዮጵያውያን ኣብዚ እዋን ኣብ ሞንጎኦም ዘሎ ምክፍፋላት ብዕርቅን ዝርርብን ንምፍታሕ ዝግበር ጻዕርታት ንምድጋፍ ቅሩባት ኢና” ክብል ሓቢሩ።
እንተኾነ ግን "ኣሸባሪ ተባሂሉ ምስ ዝሰየመ ህወሓት ምዝርራብ ከም ዘይክኣል ኣብ ግምት ክኣቱ ኣለዎ" ክብል'ውን፡ ነቲ ንግጭት ትግራይ ንምፍታሕ ብኣመሪካ ዝቐረበ ጻውዒት ሰላማዊ ፍታሕ ከምዘይቅበሎ ሚኒስትሪ ጉዳያት ወጻኢ ኢትዮጵያ ኣፍሊጡ።
ኣብ ዝሓለፈ ሰሙን ሰኔት ኣመሪካ፡ ኣብ ትግራይ ዘሎ ተጻብኦታት ጠጠው ክብልን መንግስቲ ኤርትራ ወተሃደራቱ ብቕልጡፍ ከውጽእን ዝብል ውሳነ ምሕላፉ ዝዝከር እዩ።
ኣብ ኣዲስ ኣበባ ዝወጽኡ ገለ ሰልፈኛታት “ካብ ኢትዮጵያ ኢድኩም ኣልዕሉ” ዝብል ጭርሖ ተሓንጊጦም ተቓውሞ ምስመዖም ድማ ይዝከር።
ኬሚካላዊ መጥቃዕቲ
ኣብ ትግራይ ኲናት ካብ ዝተወለዓሉ እዋን ጀሚሩ ብኣሽሓት ሰባት ክቕተሉ ከለዉ ካልኦት ብዙሓት ከኣ ካብ መረበቶም ተፈናቒሎምን ተሰዲዶምን።
ኩሎም ኣብቲ ኲናት ዝሳተፉ ኣካላት ድማ በቶም ዝፍጸሙ ጥሕሰት ሰብኣዊ መሰላት ክኽሰሱ ጸኒሖም'ዮም።
መንግስቲ ኢትዮጵያ ትማሊ ኣብ ዘውጽኦ መግለጺ ኣብታ ብኲናት ትህሰ ዘላ ትግራይ ሲቪል ዜጋታት ሰራዊት ኢትዮጵያን ኤርትራን ብዝፈነውዎ "መጥቃዕቲ ኬሚካለዊ ኣጽዋር ግዳያት ኮይኖም" ንዝብል ነጺጉ'ሎ።
እንግሊዛዊ ጋዜጣ ቴሌግራፍ ኣብ ዘቃልሖ ጸብጻብ፡ ብዙሓት ሰባት ኣዝዩ ብዘስካሕክሕ ኩነታት ኣካላቶም ብጻዕዳ ፎስፎሮስ ነዲዱ ኣብ ስቓይ ከምዝርከቡ ሓቢሩ ነይሩ።
ጸብጻብ ቴሌግራፍ፡ ኣብ ዝሓለፈ ወርሒ መንበሪ ገዝኣ ዝተወቕዐ ሓንቲ ቆልዓ 13 ዓመት ኣካላታ ነዲዱ ኣብ ከቢድ ስቓይ ከምእትርከብን ሓንቲ ካብ ሞንጎ ግዳያት ምዃናን ኣመልኪቱ።
እቲ ኬሚካል ኣብ ዓውደ ውግእ ምጥቃም'ኳ ዝከኣል እንተኾነ ኣንጻር ሲቪላት ኣብ ረብሓ ምውዓል ግን ከም ገበን ኲናት'ዩ ዝቑጸር።
ኣመዓባብላ ናይቲ ኵናት
ኣብ መንጎ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ብህወሓት ዝምራሕ ዝነበረ መንግስቲ ክልል ትግራይን እናገደደ ዝመጸኣ ፖለቲካውን ሕገመንግስታዊን ምትፍናን ድሕሪ 3 ሕዳር 2020 ናብ ቅሉዕ ኲናት ኣምሪሑ።
ጠንቂ ናይቲ ፖለቲካዊ ምትፍናን ኣብ መጋቢት 2018 ዝጀመረ ኮይኑ ምስ ምምጻእ ቀዳማይ ሚኒስተር ናብ ስልጣንን ምድኻምን ምድፋእን ህወሓት ካብቲ ንልዕሊ 27 ዓመታት ብዓብላልነት ዓትዒትዎ ዝነበረ ፈደራላዊ ስልጣንን ዝተኣሳሰር'ዩ።
ኣብ ሕዳር 2019፡ ኢህወዴግ ውሁድ ገዛኢ ሰልፊ ክኽውን ድሕሪ ምውሳኑ፡ ህወሓት ነቲ ውሳነ ስለዘይተቐበሎ ከምዝወጽእ ኣነጺሩ። ኣብ ክፍላ ሕዳር ናይቲ ዓመት ኢህወዴግ ናብ ብልጽግና ምስተቐየረ ድማ እቲ ፖለቲካዊ ፍትሕ ወግዓዊ ኮይኑ። በዚ ድማ ብልጽግና ገዛኢ ሰልፊ ኮይኑ፡ ህወሓት ከኣ ከም ተቓዋሚ ሰልፊ ኣንጻር እቲ ብዶ/ር ኣብዪ ዝምራሕ ብልጽግና ደው ኢሉ።
ኣብ መጋቢት 2020 ሃገራዊ ቦርድ ምርጫ ነቲ ኣብ ወርሒ ነሓሰ ናይቲ ዓመት ክካየድ ተወጢኑ ዝነበረ ሃገራዊ ምርጫ ኢትዮጵያ ብሰንኪ ለበዳ ኮሮናቫይረስ ከምዝተናውሐ ድሕሪ ምግላጹ፡ ህወሓት ነቲ ለበዳ ብዝከላኸል ኣገባብ ክካየድ ይኽእል'ዩ ዝብል ምጉት ብምልዓል ነቲ ምንዋሕ ኣይተቐበሎን።
እቲ ኣብ ወርሒ መስከረም ናይቲ ዓመት ዕድመ ስልጣኑ ከብቅዕ ዝነበሮ ቤት ምኽሪ ፈደረሽን ንውሳነ ኮሚሽን ምርጫ ብምርዓም፡ ዕድመ ስልጣን ፈደራላውን ክልላውን መንግስታት ክናዋሕ ውሳነ ኣሕሊፉ።
ህወሓትን እቲ ንሱ ዝመርሖ ክልላዊ መንግስቲ ትግራይን ብወገኖም፡ እቲ ውሳነ "ዘይሕገመንግስታዊን" "ዘይሕጋውን" ብምባል ንውሳነ ናይቲ ቤትምኽሪ ነጺግዎ። ነቲ ብቀዳማይ ሚኒስተር ኣብዪ ዝምራሕ ፈደራላዊ መንግስቲን ክልቲኡ ባይቶታትን ኣፍልጦ ከምዘይህቦም'ውን ኣፍሊጡ።
እቲ ውሳነ ቅድሚ ምሕላፉ'ውን፡ እታ ኣፈጉባኤ ናይቲ ቤት ምኽሪ ዝነበረትን ኣባል ፈጻሚ ስራሕ ህወሓትን ዝነበረት ወ/ሮ ኬርያ ኢብራሂም እቲ ውሳነ ከይሓለፈ እንከሎ ተቓውሞኣ ንምግላጽ ኣብ ወርሒ ሰነ 2020 ብፍቓዳ ካብ መዝነታ ወሪዳ።
ባይቶ ወከልቲ ህዝቢ ንውሳነ ሃገራዊ ቦርድ ምርጫን ቤት ምኽሪ ፈደረሽንን ድሕሪ ምጽዳቑ ኸኣ፡ ባይቶ ክልል ትግራይ ናይ ባዕሉ ምርጫ ከካይድ ብ12 ሰነ 2020 ወሲኑ።
ሃገራዊ ቦርድ ምርጫ ኢትዮጵያ ነቲ ክልላዊ ምርጫ ከካይዶ'ኳ ብወገን ትግራይ ጠለብ ቀሪቡሉ እንተነበረ፡ ስለዝነጸጎ፡ ቤት ምኽሪ ክልል ትግራይ ናይ ባዕሉ ኮሚሽን ምርጫ ከቕውም ተገዲዱ።
ብ9 መስከረም 2020 ድማ ምሉእ ብምሉእ ህወሓት ዝተዓወተሉ ክልላዊ ምርጫ ተኻይዱ።
ድሕሪ'ዚ ክልቲኦም ወገናት ኣፍልጦ ተነፋፊጎም፡ ኣብ ናይ ቃላት ውግእ ኣትዮም። እቲ ዝነበረ ወጥርን ምትፍናንን እናገደደ ድሕሪ ምምጽኡ ድማ፡ ተኽእሎ ኵናት እናዓበየ መጺኡ።
ግንቦት 24 ዝተባረኸትን ብጽእትን ዕለት ነጻነት ህዝቢ ኤርትራ ኢያ። ንዓና ኤርትራውያን ካብ ኲለን መዓልታት ልዑል ክብሪ ኣለዋ። ንዂሉ መግዛእቲ ኣብ ጎሓፍ ደርብያ። ስዒበን ዝመጻ መዓልታት: ሰሙናት: ዓመታትን ዘመናትን ታሪኽ ክብርን ሓበንን ምዕባለን ከስምዓ ደገ ዝኸፈተት: ብርሃን ዘጓነጸፈት ክነሳ: ብሰንኪ ጠላማት መራሕቲ ህግደፍ ስውኣትና ዘይሓለምዎ: ብህይወት ዘለና ዘይተጸበናዮ ከሰል ኣምሲሎም ንውቃበኣ ኣደዊኖማ ኣለው።
ቅድሚ 30 ዓመት ዝነበረት ወጋሕታ ዕለት 24 ግንቦት ዝተሃርመት ነጋሪት: ኣብ እዝኒ ብዙሓት ሃገራት ዓለም ጋሻ ነይራ። ብዙሓት ኣብ ጒዳይ ኣርትራ ሓሳባቶም ተዛቢዑ ኣእምሮኦም ብትምክሕቲ ሰኺሩ: ዝዓጠቐን ንዝመከተን ህዝባዊ ሓርነታዊ ቃልሲ ብዝሒ ብረትን ሓጺንን ብምእማን ንቖራጽነትን ውሳኔ ህዝባ ንነጻነትን ልዑላውነት ኤርትራ ከስትብህሉ ዘይከኣሉ መልሓሶም ኣሓይኻ።
ግንቦት 24 ብንቕሓት ዝዓጠቕን ንዝመከተን ሓርነታዊ ህዝባዊ ቃልሲ ንድሕሪት ዝገትእ የለን ዝብል ፍልስፍና ኣብነት ብምዃን: ኣብ ቅድሚ ዓይኒ ብዙሓት ኣኽሊል ወርቂ ነጻነት ኣብ ክብ ዝበለ መዓርግ ከተደይብ ዝበቕዐት`ያ። እዛ ዕለት`´ዚኣ መቓልሓን መኣዛ ክብራን ኣብ ዶባት ኤርትራ ከይተሓጽረ፣ ኣብ ከባቢ ኤርትራ ኣፍሪቃን ዓለምን ተንበልብል ኣላ። ኤርትራ ኣባል ኣፍሪቃን ዓለምን ኮይና ተፈሊጣ። እዚ ቅድሚ 30 ዓመት ኣይነበረን። እቲ ክብሪ ግን ብሰንኪ ጻሕተርቲ ሕሰምን ዓመጽን ኣባልነታ ኣብ ዓለም ኣርስሖም ንስማ ኣባላሽየሞ ኣለው።
ኣብቲ ብለይትን ቀትርን ዝርገጽ ዘሎ ጎደናታት ኤርትራ: ኣብቲ ሓረስታይን ጓሳን ዝባኑ ቀሊዑ ከፍርየሉ ዝነበሮ ግርሁን ጎላጒልን ጎቦታትን ስንጭሮታትን: ሰላምን ዕረፍትን ተሓሪሞም ጥቕምን ርብሓ ምልክን ህግደፋውያን ንምሕላው ኣብ መዓስከራትን ድፋዓትን ተዳጒኖም ባርነታዊ ህይወት የሕልፉ ኣለው። ህዝቢ ኤርትራ ዘይግብኦ መከራን ሕሰምን ”ብደቁ ኢና” ዝብሉ ዘይተጸበዮ ሓደጋ ኢዩ ረኺቡ። መግዛእታዊ ዘመናት ሓሊፉን ተሰጊሩን ኤርትራዊ ናይ መሬቱን ንብረቱን ጎይታ ክኸውን ተጸብዩ። እዚ ተርፉ ነታ ዘላቶ ህይወት እውን ዋሕስነትን ቅሳነትን ኣብ ዘይብሉ ጸልማት ተጻጢሑ ይርከብ። ሽምገለታት ኣምዑቶም ብጓሂ ሓሪሩ መርጎሞም ንህግደፋውያን ንሰማያት የዕርጉ ኣለው።
ክብሪ ንዕለተ ነጻነት 24 ግንቦት! ኣታ ብህይወት ዘለኻ ኤርትራዊ ኣብ ደገ ይኹን ኣብ ውሽጢ ዕድለኛ ኢኻ ዝበሃለሉ ግዜ ኢና ከነብዕል ነይሩና። እንተኾነ ብሰንኪ ጨካንን ትምክሕታውን ፖለቲካ እቲ ከይሲ መላኺ: መንእሰያትን ዓበይትን ኣብ ብዙሓት ሃገራት ምስዳዶምን ኣብ ውቅያኖሳትን ባሕርን ምደረበዳን ይጥሕሉን መላገጺ ድሑራት ስሱዓት ናይ ዘመንና ማፍያ ይኾኑ ምህላዎም፣ ነዚ ዝተገንዘበት ዓለም ብሰንኪ እዞም ሰብ ጸሊም ታሪኽ መመሰል ጉዕዙይ ምልካውነት ገይሮማ ኣለው።
እታ መሬት ሳዕሪ እኽሊ ካልእ ኲሉ ህይወት ዘለዎ ከተብቊል: ከተዕብን ክትምግብን ተጸብያ። ታሪኽ ጀጋኑኣ ክትዝክርን ከተኽብርን ሓወልቲ ስውኣታ ክትከልን ነይሩዋ። ኣብ ከርሳ ዝርከብ ማዕድናት ፍሒራ ስንኩላታ ክትኣሊ: ደቃ ከተምህር ህዝባ ሓቑፋ ክትሕብሕብ ሓሊማ። ገማግም ባሕራን ወደባትን ኣውቂባ: ንዓለምን ህዝብታታን ከተጋይሽ ነይሩዋ። ብሰንኪ`ዚ ሰራም ፍጡራ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ኣብርሃ ግን: ኣብ ክንዲ ሰላምን ምዕባለን ትዕድም: ኤርትራ ውግእን ወረ ውግእን: ጥሜትን ዕርቃንን: ጽምእን ሕማምን ኰይና ኣላ። ኤርትራ ናይ ውሽጣ ሽግር ከይኣኽላ: በቲ ዘየቋርጽ ናይ ጥፍኣት ዕጣቑ ተሰንዩ ሕማቕ ታሪኽ ዕዳ ጒርብትና ድሕሪኡ ገዲፉ ዕምሩ ከቃላጥፍ ይሃልል ኣሎ። ነዚ ናብ ሕውነትን ሰናይ ጒርብትናን ምሕዝነትን ቀይርዎ። ድልየት እንተ ገርኩም እቲ መገዲ ክመርሓኩም ኢዩ።
ኣብ ከርሲ እዛ መሬት 100ሺሕ ስውኣት ኣለው። ግንቦት 24 እትዛረቦን ትነግሮን: ክብረይ ኣብኦም ዝተሰረተ`ዩሞ ዝበልዎን ዝወደቕሉን ዕላማ ዘክሩ ክትብል ምስቶም ሓርነታውያን ደለይቲ ፍትሕን ማዕርነትን ድምጻ ዓው ኣቢላ ትድሀ ኣላ። ነቶም ዘሕለፍክዎም ደቀይ ኣሰሮም ተኸቲልኩም ዝኽሮም ሰንደቕ ዕላማኹም ገርኩም: ኣገባብ ፖለቲካኹም ይጸብቕ: ጌጋታትኩም ይተኣረም: ብሕግን ቅዋምን ተሰርዑ፣ መገዲ ጥፍኣትን ዛረጊ ቅዲ ምልካውነት ቅበሩ። ሕጊ ዘይክተል ብዘይ ሕጊ´ዩ ዝጠፍእ ዝበሉ ደቀይ ኣብ ጸልማት ጋህስታት ይሳቐዩን ይሞቱን ንዘለው ዘኪርኩም ናይ ሓባር መደብ ሓርነት ሓንጽጹ። ነዚ ሎሚ ንዕለተይ ደዊኑ ዘሎ ኣቦ ጸልማትን ሓሶትን መልኣከ ሞት ጒሒፍኩም ብብርሃን ሓድነትን ማዕርነትን ስዒርኩም ክትክእዎ ኣጻብዕ ሓድነት እሰሩ። እቶም ብረት ኣብ ልዕሊ ኤርትራዊ ብኤርትራዊ ደው ይበል ዝበሉ: ኑዛዜኦም ንህዝቢ ዝገለጹ ኣብነት ኰይኖም ምስክረይ ዝዀኑ: በዚ እኩይ ጥልመት ዝዕጣቑ ዳጒንዎም ዘሎ ንዓይነይ ዘየቋርጽ መሪር ትኪ ኰይኑኒ ምህላው ዘክሩ።
ናይዛ ዕለተይ ዜናን መቓልሕን ክስማዕ ከሎ ክልተ ቃና ኣለዎ። እቲ ሓደ ትዕቢት ጎልያድ ኰይኑ ንደቀይ ዝኸፋፈለን ዝምቆሐን ኢዩ። እቲ ካልእ ቃና ንስመይ ቅኑዕ ስም ቦታ ሓርነት ሂቡ: ፍትሕን ደሞክራስን ኣስፊሑ: ኣብ ትሕቲ ሉዑላውነተይ ዘጽልል ኢዩ። ጽላለይ፣ ቁዋማዊ ሰርዓተይ መዕቆብ ኩሉኹም ደቀይ ደቂ ዕለተይ ኢኹም። ኣብ ትሕቲ ኣእጋርኩም ዘለው ሰማእታት ደቅኹምን ኣሕዋትኩምን ኣቦታትኩምን ባህ ክብሎምሲ: ንሰላምን ሓውነትን ሕሰቡ። መብጽዕኦም ክሕደስ ቃል-ኪዳን እሰሩን ስርሑን። ስውኣትን ስንኩላትን ደቀይ ነዞም ናይ ግዚኡ ኣጋንንቲ ኣይተሰውኡን ኣይሰንከሉን። ንሳቶምሲ ንዳሕራይ ወለዶ ዝኸውን ታሪኽ መንነት ንልዑላውነተይ እዮም መሰረት ሰሪቶም። ነዚ ሕድር´ዚ ብቑዓት ኮንኩም ክትርከቡ ትኽእሉ ኣብ ትሕቲ ጽላል ልዕልናይ ምስ እትእከቡ ኢዩ። ጒዕዞኹም ጸበባን መከራን: ምስጓጒን ምጽላምን ኣለዎ። ድሕሪ ጽቓይ ራህዋ ከም ዝህልዎኩም ግን ጭቡጥ ግበርዎ።
ኣብ ትሕቲ ልዑላውነተይ ኣጽሊልኩም ድላይኩም እመኑ። ኣብ ዝመረጽኩሞ ተጠርነፉ። እዚ ክትውለዱ ከሎኹም ኣትሒዙ ዝተዓደለኩም ዘይትንከፍ ብጹእ ህያብ ኢዩ። ኲሉ ግዜ ግን ብዘተን ምይይጥን ኣሰንይዎ። ኣነ ንኹሉኹምን ምስ ኩሉኹምን ኢየ። ንነብሲ ወከፍኩም ብሓደ ዓይኒ ኢየ ዝርእየኩም። ንስኹም`ውን ተኻባቢርኩም ብማዕርነት ተሓቛቖፉ። እዚ እንተገርኩም ጸላኢኹም ክትስዕሩ ኢኹም። ንሱ እቲ ስሱዕ ምስ ጠፍአ ድማ ኩሉ ምዕባለ ክትጓናጸፉ ኢኹም። ከመይሲ ከምቲ ኣቐዲመ ዝበልኩኹም ንኹሉኹም ዝኣክል ምንጪ ሃብቲ ኣሎኒ።
ኣነ 24 ግንቦት ክሳብ ሎሚ ደው ክብል ዝኸኣልኩ ኣብ ትሕቲ መሬተይ ዘለውን ምስ ቃንዝኦም ብህይወት ዘለውን ደቀይ ኣንጊሆም ስለዝተባራበሩለይ ኢዩ። ዝተኸልዎ ዕላማ ብዂሉ ይተሓሎ። እቲ ዕማም ፍስሃ ሓርነት ጀሚርኩሞ ኣለኹም። እቲ ዕላማ ክብጻሕ ድማ ተጊህኩም ስርሑ። ነዊሕን ዝተሓላለኸን ጒዕዞ ከም ዘለኩም ካብ ምግንዛብ ኣይትሰልክዩ።
ባዛዕባቶም ቀደም በቲ ቀዳማይ ጸላኢ ዘርምዘርሞ ዝኣተዎም ደቀይ ብዙሕየ ዘስቆርቊር። ቅድሚ 30 ዓመት ደው ካብ ዝብል ኣትሒዘ ኢደይ ዘርጊሐ ንዑ ክብል ምስ ጀምርኩ: እቲ ርኹስ ናይ ውሽጢ ጸላኢ ንዝርጉሕ ዓዳሚ ኢደይ ስለ ዝዓንቀፎን ወሲኹ እውን ስለዘግደዶን ብማዕዶ ከም እንርአአ ገይሩና ኣሎ። ግሉጹን ዘይተገልጸን ናፍቖቶም ኣብ ውሽጦም ኰይኑ ክሕይኾም ከሎ ንቖላሕታይ ይመሮ ኢዩ። ኣውራኳ ብዛዕባ ዝወልድዎምን ቀጺሎም ዝውለዱን ብዙሕየ ዝሓስብ። ከምቲ ቀዲመ ዝበልኩኹም ከኣ እቲ ሕሱም ናይ ውሽጢ ጸላኢ ንሱ ከይኣኽሎ: ምሳይ ዝጸንሑን ኣብ ልዕልነተይ ዝተወልዱን ኣብ ምብታኖም ይታናዀል ኣሎ። ካብ ባሕሪ ከብደይ ዝወጸ መርገም ግን ኣይከስሮርንዩ`ሞ ርግኡ። ምሳኹም ምስ ኣብ ውሽጥን ደገን ዘለኹም ኣኽበርቲ ሉዑላውነተይ ድማ ልበይ እሱር ኢዩ።
ዝኸበርኩም ደቀይ ደቂ ግንቦት 24! ኣነ ብዝንተ ሞጎት ዝተሰኔኹ ኢየ። ካብቲ መሪር ጓህየይ ንዓኹም ምርካበይ ተስፋይ ዓቢ ኢዩ። ሎሚ 24 ግንቦት ዕለተይ ስለዝኾነት ኩሉኹም ብኣይ ሕሰቡ። ዝተኸፍተ ባብ ነጻነት መሊሱ ከይግፍተን ዕጥቁኹም ኣጽንዑ። ካብዚ ጒሒላ ተጠንቀቑ። ኣብዛ ዕለተይ ብዝገብሮ ዳንኬራ ሓሶት እይትተሃመሉ። ቁስለይ ዝጐድእ ጓይላ ካብ ምግባር መዝሙር ሽሕጣን ካብ ምዝማር ደው ኣይክብልንዩ። እዚ ግን እቲ ግዳማዊ ናይ ሞቱ ዋዜማ ኢዩ። ኣብቲ ዕያግ ርስሓቱ ዝሕንብሱ ተረፍ ኣለው። ብኣዳናጋሪ መናውርኡ ዝኣሰሮምን ከም ጣኦት ዘምልኽዎን ውሑዳት ኣለውዎ። ልቦም ዝሰረቖም ብጣዕሳ ሕኒን ዝብሉ ኣብ ውሽጡ ከም ዘለውኒ ኣይትርስዑ። ናይ ምትእስሳርኩም ግዜ ድማ ርሑቕ ኣይኮነን።
ክሳብ ትመጽእ ዕለተይ ደሓን ኩኑ።
ብምኽንያት ግንቦት 24 መዓልቲ ነጻነት ኤርትራ ብኤርትራዊ ሃገራዊ ግንባር (ኤሃግ) ዝተዳለወ መግለጺ
Monday, 24 May 2021 15:38 Written by ኤርትራዊ ሃገራዊ ግንባር21 ጉንቦት 2021
እቲ ነጻነቱ ኣረጋጊጹ፡ ቅዋማዊ ደሞክራሲያዊ ሕብረ ሰልፋዊ ስርዓት መስሪቱ፡ ቆጽሊ ብዘውደቐሉ መራሒ ንክነባበር ንሰለስተ ዓሰርተ ዓመታት ዝተቓለሰ ህዝቢ ኤርትራ፡ ክሳብ ሕጂ፡ ቅዋሙ ከይተግበረ፡ ደሞክራሲያዊ ምርጫ ከይጀመረ፡ ጽምብል 30 ዓመቱ ንምብዓል ይቀራረብ ኣሎ።
ግን ስለምንታይ እዩ ከምኡ ኮይኑ? ስለምንታይ እዩ ፕረዚደንት ኢሳይያስ ሃገራዊ ምርጫ ክግበር ዘየፍቀደ? ስለምንታይ'ከ እዩ ነቲ ኣብ ቃልሲ ዝምርሓሉ ዝነበረ መትከል 'ምምስራት ሕብረ-ሰልፋዊ ስርዓት' ነጺጉዎ? ስለምንታይ'ከ ንደሞክራሲያዊ ምሕደራ ተሓሲሙ - ምልኪ ሰሪቱ?
ቢቢሲ ትግርኛ፡ ንኣቶ ኤልያስ ሃብተስላሰ፡ ኣብ ዩኒቨርስቲ ቤርቬክን ሕቡራት መንግስታት ኣመሪካን ሆላንድን ዝምህር ንዝነበረ ናይ ሕጊ ምሁር፡ ንገዲም ተጋዳላይ ዳዊት ፍስሃየ ከምኡ እውን ንተጋዳላይ መጎስ ብርሃነ ኣዘራሪቡ ኣሎ ርእይተኦም እነሆ።
መትከላት ቃልሲ
ሓርነታውያን ውድባት ተሓኤን ህዝባዊ ግንባርን፡ መግዛእታዊ ስርዓት ኣሊኻ "ቅዋማዊት ደሞክራሲያዊት ነጻ ኤርትራ ምትካል" ዝብል መትከል ሒዘን ተቓሊሰን።
እቲ ኣብ ሳሕል ኣብ ዝተኻየደ ካልኣይን ሓድነታውን ጉባኤ (1987)፡ ዝወጽአ ሃገራዊ ደሞክራሲያዊ ፕሮግራም ይኹን፡ እቲ ኣብ 1994 ሳልሳይ ውድባዊ ጉባኤ ዝጸደቐ ሃገራዊ ቻርተር ፡ ቀንዲ ዕላምኡ "ቅዋማዊ ደሞክራሲያዊ መንግስቲ ምፍጣር" ምንባሩ ገዲም ተጋዳላይ ዳዊት ፍስሃየ ይገልጽ።
ብተወሳኺ ኣቶ ዳዊት፡ እቲ ፕሮግራም፡ ኣብቲ "ምምስራት ደሞክራሲያዊ መንግስቲ" ዝብል ኣርእስቲ፡ "ቀንዲ ዕላማ እቲ ቓልሲ፡ ንጥቕሚ ሓፋሽ ህዝቢ ዚሕሉ መንግስቲ ምትካል ኮይኑ፡ ብደሞክራስያዊ መንገዲ ካብ ዝተመርሐ ነጻ ናይ ህዝቢ ወኪላት፤ ቅዋም ዝሕንጽጽ ፡ ሓዲሽ ውዑላት ዘጽድቕ፡ ህዝባዊ፡ ፈጻምን ፍርዳውን ኣካላት ዝመርጽ፤ ኩሉ ዓይነት መሰላት ዜጋታትን ውዳበታትን ዘኽብርን ዘረጋግጽን፡ ንዜጋታት ኣብ ቅድሚ ሕጊ ብዘይ ኣድልዎ ብማዕረ ዝርእን ዘገልግልን ህዝባዊ ባይቶ ምቛም" ከምዝነበረ ንሰነዳቱ ብምጥቃስ የረድእ።
እቲ ኣብ ሳልሳይ ውድባዊ ጉባኤ፡ ኣብ 1994 ዝጸደቐ ሃገራዊ ቻርተር እውን ነቲ ናይ 1987 ሃገራዊ ደሞክራሲያዊ ፕሮግራም ሓሳብ ከምዝደገመን ዝጠቅስ ተጋዳላይ መጎስ ብርሃነ፡ እቲ ዝትከል ስርዓት፡ 'ሕግን ስርዓትን ዘኽብር፡ ሓድነትን ሰላምን ዝሕሉ፡ ኩሉ ኤርትራዊ ካብ ፍርሕን ጭቆናን ሓራ ኮይኑ፡ መሰረታዊ ሰብኣዊ መሰላቱ ተሓልይሉ፡ ህይወቱ፡ ብቕሳነትን ሓጎስን ንምቕጻልን ንምምሕያሽን ዘኽእል፡ ናጽነትን ጸጥታን ሃገር ዝሕሉ ሃገራዊ ቅዋማዊ ደሞክራሲያዊ ፖለቲካዊ ስርዓት ምህናጽ" ከምዝነበረ ይሕብር።
ምንጪ ስእሊ,S.M
ከም ኣብነት ከኣ ነቲ ፕረዚደንት ኢሳይያስ፡ ኣብ 1990 ዋና ጸሓፊ ህዝባዊ ግንባር ኣብ ዝነበረሉ ኣብ ገበር እታ መጽሔት ካብ ቃለ መሕትቱ ዝተወስደ፡ " ኵሉ ከከም ዓቕሙ፡ ሃገር ኣብ ምህናጽ ይዅን ኣብታ ሃገር ኣብ ዝትከል ስርዓት ተሳታፍነት ኪህሉዎ ፤ ….ሓደ ንዅሉ ዝውክል ስርዓት ክመጽእ እንተኾይኑ ከኣ፡ ሕብረ-ሰልፋዊ ኪኸውን ከምዘለዎ፡ ሓደ ሰልፊ ወይ ሓደ ውድብ ዝመርሖ ናይ ፖለቲካ ስርዓት ግን ውሕስነትን ምርግጋእን ከምዘይፈጥር ንዝገለጾ ከም ኣብነት ይጠቅስ።
ነቲ ፕረዚደንት ኢሳይያስ፡ "[ምናልባት እውን] ንህላወ ናይታ ሃገር ኣብ ዘስግእ ደረጃ ከውድቕ ዝኽእል ሳዕቤናት ክኽተል ስለ ዚኽእል፡ ኣብ ፕሮግራምና ኣእቲናዮ [ኣለና]" ዝበሎ ብምልዓል ሽዑኡ፡ እቲ ግንባር ደሞክራስያዊ ፖለቲካዊ ስርዓት ንምትካል ከም ቀዳማይ ዕላማ ሒዙ ይቃለስ ከምዝነበረ ኣረዲኡ።
እሞ'ኸ ደኣ እቲ ኩነታት ብኸመይ ቀጺሉ?
ህዝቢ ኤርትራ፡ ብ1993 ኣህጉራዊ ማሕበረሰብ ብዝተዓዘቦ ህዝባዊ ረፈረንዱም ብ99.8%፡ ብድምጹ ሕርያ ናጽነቱ ኣረጋጊጹ ኣባል ማሕበረሰብ ዓለም ኮይኑ።
ብ19 ግንቦት 1993 ከኣ ብኣዋጅ 37/1993፦ ሕገ-መንግስትን ሕጊ ፕረስን ዘርቅቕን ዘጽድቕን ከምኡ እውን ፖለቲካውያን ውድባት ዝምርሓሉን ሃገራዊ ምርጫ ዝካየደሉን ሕጊ ዘዳሉ፡ ናይ ኣርባዕተ ዓመት ዕድመ ስልጣን ዘለዎ ግዝያዊ መንግስቲ ከምዘቖመ ኣባል ማሕበር ኤርትራውያን ምሁራት ሕጊ ኣቶ ኤልያስ ሃብተስላሰ ነቲ ሰነድ ብምጥቓስ ይዛረብ።
እቲ ሓድሽ መንግስቲ፡ ግዝያዊ መንግስቲ ኤርትራ ተባሂሉ ከምዝፍለጥን፡ ሓጋጊ ፈጻምን ፈራድን ኣካላትን ከምዘጠቓልል እቲ ሽዑ ዝወጽአ ግዝያዊ ኣዋጅ የረድእ።
ክሳብ ኵናት ዶባት 1998-2000 ኣጋጢሙ እቲ መስርሕ ምትካል ቅዋማዊ ደሞክራሲያዊ መንግስቲ ዝሰናኸል ከኣ፡ ሃገራዊ ቅዋም ዝነድፍ ኮሚሽን፡ ኣብ ውሽጥን ወጻእን ንብዙሕ ክፋል ሕብረተሰብ ኣሳቲፉ፡ ብንቡር መስርሕ ዘተን ክትዕን ቅዋም ኣርቂቑ፡ ኣብ ግንቦት 1997 ከኣ ብሃገራዊ ባይቶ ኤርትራ ጸዲቑ።
ኣብ 1996 ከኣ ሕጊ ፕረስ እውን ረቒቑን ጸዲቑን፡ ጋዜጣታት ብሕቲ ተፈጢረን ዓምቢበን ነይረን።
ምንጪ ስእሊ,PEN ERITREA/ ABRHAM T.
ናይ ብሕቲ ጋዜጣታት
ኣብ ህዝባዊ ረፈረንዱም 1993 ኮነ ኣብ ምርቃቕን ምጽዳቕን ሃገራዊ ቅዋም፡ " ኣባላት ተሓኤ ብምዃንና ጥራሕ ብስርዓት ህግደፍ ካብ ሃገራዊ ጉዳይና ብፍላጥ ተገሊልና" ዝብሉ፡ ኣብ ዝተፈለላየ ህዝባዊ ኣኼባታት ርእይተኦም ዘቕርቡ ሓያሎ ኤርትራውያን ተቓለስቲ ኣለው።
እቲ፡ "ነብሲ ወከፍ ሃገራዊ ኣብ ጉዳይ ሃገሩ ክሳተፍ ኣለዎ " ዝብል ዝነበረ ፕረዚደንት ኢሳይያስ ኣብ ጽባሕ ናጽነት፡ ኣብ ጉዳይ ሃገር ክዋስኡ ንዝሓተቱ ኣባላት ተሓኤ ነበር ዝተፈላለዩ ውድባት፡ "ድሕሪ ሕጂ ናይ ፖለቲካ ሓሸውየ ኣይፍቀድን እዩ" ብምባል ከም ውልቀ ሰባት እምበር ከም ውድባት ክኣትው ከምዘይከእሉ ስለዝኸልከለ፡ " ባህሪያት ኢሳይያስ ብዕምቆት ንዘስተብሃለ፡ እቲ ድሌት ምምስራት ሕብረ ሰልፋዊ ስርዓት ኣብቶም መሳርሕቱ እምበር ኣብ ኢሳይያስ ዝነበረ ኣይመስለንን" ይብል ኣቶ ኤልያስ።
ምንጪ ስእሊ,AFP
ቤት ጽሕፈት ሃገራዊ ምርጫ ኤርትራ ነበር
ሓያሎ ኣባላት ሃገራዊ ባይቶን መንግስትን፡ ንኣተሓሕዛን ኣልያን እቲ ብዘተን ልዝብን ክውገድ ዝግበኦ ዝነበረ ኩናት ዶባት 1998-2000 ክግምገም ኣለዎ ብማለት ምስ ፕረዚደንት ኢሳይያስ ሓያል ዘይምርድዳእ ፈጢሮም ነይሮም።
ኣብ ዕጹው ኣኼባታቶም ብቐጻሊ ክዘራረቡ ድሕሪ ምጽናሕ ከኣ ኣብ ታሕሳስ 2001 ቀዳማይ ሃገራዊ ምርጫ ክካየድ፡ ብምውሳን ሕጊ ምርጫን ፖለቲካዊ ሰልፍታትን ውድባትን ዘርቅቓ ክልተ ሽማግለታት ተመዚዘን ስርሐን ጀሚረን።
እንተኾነ እቲ ዝረቐቐ ንድፊ ናብ ህዝቢ ወሪዱ ክትዕ ከይተገብረሉ ብፕረዚደንት ኢሳይያስ ምስተቛረጸ፡ እቲ ዝነበረ ዘይምርድዳእ ዓሪጉ ናብ ማእሰርቲ ላዕለዎት መራሕትን ምእጋድ ጋዜጣታት ብሕትን ኣምሪሑ።
እቲ ተወጢኑ ዝነበረ ሃገራዊ ምርጫ ከኣ ከም አርእስቲ እውን ከይተላዕለ ክሳብ ሕጂ ተናዊሑ ይርከብ።
ብርእይቶይ ይብል ኣቶ ኤልያስ ሃብተስላሰ፡ "እቲ ብሕብእቲ ሰልፊ ሰውራ ዝመርሐ ፕረዚደንት ኢሳይያስ ንኸምስል ደኣ'ዩ ሕብረ ሰልፋዊ ስርዓት ክንምስርት ኢና ዝብለና ነይሩ እምበር፡ እታ ኣብ 1994 ስርሓ ኣብቂዓ ፈሪሳ እያ ዝበለና ሕብእቲ ሰልፊስ ሕጂ እውን ነብሳ ወዲባ ብምስጢር ትሰርሕ ዘላ እዩ ዝመስለኒ። ቫንጋርድ ሰልፊ ከኣ ባዕሉ ክመርሕ እምበር ምስ ካልኦት ስልጣን ክሻረኽ ስለዘይፍቅድ፡ ብኸምኡ እዩ ምርጫ ካብ ምክያድ ክሕንግድ ጸኒሑ" ዝብል እምነት እዩ ዘሎኒ ይብል።
ተጋዳላይ ዳዊት ፍስሃየ ግን ኣብ 2001 ኣብ ኤርትራ ኣንጻር ምምስራት ደሞክራሲያዊ መንግስቲ ዕልዋ ከምዝተኻየደ እዩ ዝምጉት።
"ፕረዚደንት ኢሳይያስ፡ ንሃገራዊ ባይቶ ኣፍሪሱ፡ ንፈጻሚ ሽማግለ ኣልሚሱ፡ ቅዋማዊ መንግስቲ ንኽትከል ዝሓተቱ ናይ ቀረባ መሳርሕቱ፡ ብዘይ ወግዓዊ ክስን ንቡር መስርሕ ፍርድን ኣሲሩን ሰዊሩን ፖሊሳዊ መንግስቲ ዝመስረተ መታን ምርጫ ከይካየድ እዩ። ምኽንያቱ ምርጫ ምፍቃድ ማለት ተሓታትነትን ግሉጽነትን ምቕባል ማለት እዩ። ሓደ ሕጊ ጥሒሱ ብሓይልን ቅልጽምን ዘይሕጋዊ ተግባር ዝፈጸመ ሰብ ከኣ ብጉድለታቱ ክሕተት ኣይደልን እዩ" ብማለት ኢሳይያስ ክሳብ መጨረሽታ ዕድመኡ ምርጫ ዝበሃል ከምዘየፍቅድ ይዛረብ።
ተጋዳላይ መጎስ ብርሃነ እውን ምስ ርእይቶ ኤልያስ ዝመሳሰል ሐሳብ እዩ ዘለዎ።
እቲ ቀደም ኣብ እዋን ቃልሲ እውን እንተኾነ፡ ቃናን ቋንቋን ኩሉ ተቓላሲ፡ "ቅዋማዊ ደሞክራሲያዊ ሕብረ ሰልፋዊ ስርዓት" ምምስራት ዝብል ስለዝነበረ፡ ኢሳይያስ፡ ነቲ ሓፋሽ ክመስል እዩ ነቲ ሓሳብ ዝደጋግሞ ነይሩ እምበር፡ ከም ውልቀ ጠባይ መላኺ ስለዝኾነ፡ ብጽኑዕ ፖለቲዊ ትካላት ጥራሕ እዩ ክግታእ ዝኽእል - ሕማቕ ኣጋጣሚ ኮይኑ ከኣ ከምኡ ዓይነት ትካላት ንኸይንፈጥር ብኹሉ ዝከኣሎ ተቓሊሱ ስዒሩና'ዩ" ይብል።
ሓለፍቲ መንግስቲ ኤርትራ ግን " ቅድም ልዑላውነት ሃገር ክዕቀብን ክወሓስን ስለዘዎ፡ ሃገር ከየውሓስና ሰራዊት ከነጣይስ ይኹን ብዛዕባ ውሽጣዊ ጉዳያትና ክንዛረብ ግዜኡ ኣይኮነን" እናበሉ እዮም ክገልጹ ጸኒሖም።
ስለምንታይ ግን ኢሳይያስ ሓሳቡ ቀይሩ?
ኣብ ደሞክራሲያዊ ስርዓታት፡ መሪሕነት ማለት፡ ጾርን ሓላፍነትን ህዝብን ሃገርን ምስካም እዩ። ኣብ ምልካውያን መንግስታት ግን መሪሕነት ማለት፡ "ነብስኻ ዝኣዘዘካ ዊን ዝበለካ" ተግባራት ምፍጻም ዕድል ምርካብ እዩ። ኣብ ሓርነታዊ ቃልሲ፡ " ኤርትራ ድሒራ ነጻነታ ትጎናጸፍ ስለዘላ መራሕቲ ኣፍሪቃ ዝፈጸሙዎ ጌጋታት ብልሽውና ኣይክትደግምን እያ" ዝብል ፖለቲካዊ ኣስተምህሮ ይወሃብ ምንባሩ ዝዝክር መጎስ ብርሃነ፡ " ኣብ ጽባሕ ናጽነት ኣበራትና ዘለለየ ህዝቢ ካብቶም ብኹሉ ዓይነት ብልሽውና እንኸሶም ዝነበርና መራሕቲ ኣፍሪቃ ዝተሓትና ምዃንና ቀልጢፊ እዩ መዚኑና" ይብል።
ክሳብ ኵናት ዶባት ተኸሲቱ እቲ ነገራት ዝበላሾ ከኣ፡ ዝበዝሕ ተጋዳላይን ህዝብን " ነገራት ሎሚ ጽባሕ ክመሓየሽ እዩ" ኢሉ ብተስፋ ክቃለስ ጸኒሑ። ግን ኩሉ ነገር ከምቲ ትጽቢት ዝተገብረሉ ኣይከደን።
ኣብ 1988 ንፕረዚደንት ኢሳይያስ ኣብ ዓምበርበብ ሳሕል ብምኽንያት ስራሕ ብኣካል ረኺቡ ንኣስታት ኣርባዕተ ሰዓት ኣብ ጉዳይ ምምላስ ኤርትራውያን ስደተኛታት ዘዕለሎ ኣቶ ኤልያስ ሃብተስላሰ ይዝክር፡ "ኣብ መንጎ ዕላልና፡ ካብ ቻይና እንታይ ተማሂርኩም ኢሉ ከምዝሓተቶን፡ ሽዑ ኢሳይያስ ብዙሕ ነገር ከምዝተማህሩ፡ ግን ቻይናውያን ነቲ ሰብኣዊ ኣምልኾ ማኦ ( ፐርሰናል ካልት) ክቃለሱዎ ከምዝነበሮም ነጊሩና። ሕጂ ግን ባዕሉ ሰብኣዊ ኣምልኾ ፈጢሩ ንሃገር ብምልኪ ሒዙዋ ኣሎ" ክብል ተዘክሮኡ ይገልጽ።
ኣብ 2000 ዓመተ ምሕረት ሰሙናዊ እትሕተም ጋዜጣ ጽጌናይ፡ ኣብ ሳልሳይ ዓመት ቁ-20 ሕታማ፡ " ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ዝደለዮ[እዋን] ስልጣነይ ክገድፍ እኽእል እየ" ኣብ ትሕቲ ዝብል ኣርእስቲ፦ ፕረዚደንት ኢሳይያስ፡ ሓንቲ ኣብ ኣመሪካ እትሕተም ጋዜጣ "ስልጣን ክትገድፍ መደብ ኣለካ'ዶ ወይስ ከምቶም ብዙሓት መራሕቲ ኣፍሪቃ ክሳብ ትመውት ክትጸንሕ ኢኻ? ክትብል ንዝቐረበትሉ ሕቶ፡ "ህዝቢ ኤርትራ ስልጣነይ ንክገድፍ ኣብ ዝሓተተሉ እዋን፡ ዋላ እውን ጽባሕ እንተኾነ ስልጣን ንምግዳፍ ድለው እየ። እቲ ምርጫ ምሉእ ብምሉእ ናይ ህዝቢ እዩ" ክብል ንዝሃቦ መልሲ ሒዛ ወጺኣ ምንባራ የዘኻኽር ኣቶ መጎስ።
ኣስዒቡ፡ ነቲ ፕሪዘደንት ኢሳይያስ ኣብ መበል 17 ዓመት ናጽነት ኤርትራ ምስ ቴሌቪዥን ኣልጀዚራ ኢንግሊሽ ኣብ ዝገበሮ ቃለ መሕትት፡ ኣብ ኤርትራ መዓስ እዩ ምርጫ ክግበር ተባሂሉ ምስ ተሓተተ፡ " እቲ ኣብ ኣመሪካ ዝግበር ምርጫ እንታይ ፍረ ከምዘምጽእን ሓቀኛ ምርጫ ክሳብ እንርእን ን30 ወይ 40 ዓመታት ክንጽበ ኢና … " ንዝበሎ ኣብ ግምት ብምእታው ፕረዚደንት ኢሳይያስ ሃገራዊ ምርጫ ክገብር ድላይ ከምዘይብሉ ብቑዕ ኣብነት እዩ ይብል።
ኤርትራ ፍልጠትን ክእለትን ኣሻሓት ዜጋታታ ዝፈሰሶ ንኣስታት ሓሙሽተ ዓመት ዝተደኽሞ ሃገራዊ ባይቶ ዘጽደቖ ሕገ-መንግስቲ እናሃለዋ፡ ፕረዚደንት ኢሳይያስ ኣብ መበል 23 ዓመት ጽምብል ናጽነት ኤርትራ፡ "… ንኩነታትና ዝሰማማዕ ሓዲሽ ቅዋም ምንዳፍ ክጅመር እዩ" ክብል ዝሃቦ መግለጺ ንባዕሉ፡ ንሱ ክሳብ ዘሎ ኣብ ኤርትራ ምርጫ ዝበሃል ነገር ከምዘይሕሰብ ምስክር ምዃኑ ዝሕብር ኣቶ ኤልያስ ሃብተስላሰ - ኢሳይያስ ክሳብ ዘሎ ኤርትራ ሃገራዊ ምርጫ ትርኢ ኣይመስለንን ይብል።
ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ብፍላይ ከኣ ደንበ ተቓውሞና፡ ውረድ ደይብ ዘይተፈልዮ ጋና ኣብ ማዕረፊኡ ንክበጽሕ ሓያል ጻዕሪ ዝሓትት መስርሕ እዩ። ናይቲ ቀጻሊ ውረድ ደይብ ምኽንያት ውሽጣውን ግዳማውን ምዕባለታት እዩ። እቲ ውሻጣዊ ምዕባለ ብደረጃ ሓደ ውዳበ ኣብ ውሽጡ ዝረአ ድዩ፡ ኣብ ነንሕድሕድ ውዳበታት ዝህሉ ርክባት ዝፈጥሮ ምዃኑ ክንመጸሉ ዝጸናሕና ጉዕዞ የረደኣና። እቲ ግዳማዊ እንብሎ ከኣ ናይ ርሑቕ ድዩ ናይ ጐረቤት ምዕባለ ኮይኑ’፡ ኣብ ጉዳይ ኤርትራ ብሓፈሻ ኣብ ደንበ ተቓውሞ ከኣ ብፍላይ ዘይስገር ጽልዋን ተጽዕኖን ዘሕድር እዩ። እቲ ናይ ብቕዓትናን ጽንዓትናን ወሳኒ መዕቀኒና ግና ኣብቲ ኤርትራዊ መድረኻት ዝረአ ምዕባለታት እዩ።
ብሓፈሻ ምምሕዳር ህግደፍ ምስ ዝተፈላለያ ጐረባብቲ ሃገራት ከካይዶ ዝጸንሐ ውግኣት፡ ብፍላይ ከኣ ምስ ኢትዮጵያን ኣብ 1998-2000 ዘካየዶ ኣዕናውን ደማውን ውግእ፡ ኣብ ጉዕዞ ደንበ ተቓውሞና ዘሕደሮ ተጽዕኖ ዝርሳዕ ኣይኮነን። ደሓር ኣብ መንጎ መራሒ ጉጅለ ህግደፍ ኣቶ ኢስያስ ኣፈወርቅን ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድን ዝተፈጥረ፡ ዘይትካላዊ፡ ዘይህዝባውን ዘይግሉጽን ዝምድና ዝጻሕተሮ ህቦቡላን ኣብ ደንበ ተቓውሞና ዘሕደሮ ተጽዕኖን ናይ ቀረባ ግዜ ተዘክሮና እዩ። እነሆ ሎሚ ከኣ ካብቲ ዝፈራሕናዮ ኣይወጻእናን። ወዮ ዘይትካላዊ ዝበልናዮ ርክብ መራሕቲ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዘኸተሎ ውግእ ኣብ ትግራይ ይካየደ ኣሎ። ብሰንኪ ክቱር ኢሳያሳዊ ናይ ህውከት ህርፋን ናይ ኤርትራ ሰራዊት ኣብዚ ውግእዚ ኣትዩ፡ ሰብኣውን ቁጠባውን ክሳኣራታት የውርድ ኣሎ። ስለዚ ከኣ ካብቲ ናይ ቅድሚ ሕጂ ዝገደደ ሕሱም ኩነታት ኣብ ህዝብና ብምፍጣሩ፡ ደንበ ተቓውሞና ኣካይድኡ ክፍትሽ ዝያዳ ተጽዕኖ ዝፈጥር ኮይኑ ኣሎ። እቲ ጉዕዞ ደኣ ዝያዳ ኩርኳሕ ይኸውን እምበር፡ ካብዚ ኣሉታዊ ምዕባለዚ ክፍጠር ዝኽእል ናይ ቃልሲ ብልሒ ስለ ዘሎ ቃልስና ከይቦኸረ ክሳብ ዓወት ክንቅጽሎ ኢና።
በዚ ናይ ማሕበራዊ መድያ ወረታት ተዓብሊኹ ዝኸይድ ዘሎ ዝመስል፡ ኣብ ትግራይ ተፈጢሩ ዘሎ ማዕበል ከይንውሰድ ክንጥንቀቕ ይግበኣና። ምጥንቃቕ ጥራይ ዘይኮነ፡ ንዓኡ ዝጸውር ውሽጣዊ ዓቕምን ስጥመትን ከም ሰልፍታት ወይ ውድባት ነፍሲ ወከፍና፡ ከምኡ እውን ብሓባር ከም ሓይልታት ተቓውሞ ከነጥሪ ክንበቅዕ ግድን እዩ። ምኽንያቱ ሓድነትናን ምቅርራብናን ንፋስ ዘእቱ እንተኮይኑ፡ ብቐሊሉ ኣብ ዘይኤርትራዊ ዛዕባ ናብ ዘየድሊ ኩርናዕ ክንውሰድ ንኽእል ኢና። ድሮኳ ኣብ ኣተሓሕዛቲ ኣብ ትግራይ ዘሎ ኩነታት ብሓላፍነትን ብጥቃቐን እንተዘይኣሊናዮም ናብ ዘየድሊ ኣንፈት ክምዕብሉ ዝኽእሉ ናይ ርኢቶ ፍልልያት ፈጢርና ኣለና። ኣብ ከምዚ ኩነታት ከጋጥም ካብ ዝኽእል ኣሉታዊ ሳዕቤንን ምርሕሓቕን ንምድሓን፡ ሓደ ጉዳይ ክንድግፍ ወይን ክንቃወም እንከለና፡ ከምቲ “ብዕራይ ናብ ዘበለ የብል፡ ዕርፊ ኣጽንዕ” ዝበሃል፡ እንምርኮሰሉ መትከላዊ መቖሚ ክህልወና ናይ ግድን እዩ። ንኣብነት “ነዚ ኣብ ትግራይ ተፈጢሩ ዘሎ ኩነታት ከመይ ንሓዞ?” ንበል። ነዚ ሕቶዚ ክንምልስ እንከለና፡ “ሓድነት መሬትን ህዝብን ኤርትራን ኤርትራዊ ረብሓን ዘይትንክፍዩ” ዝብል መመርኮሲ ንሓዝ ክንብል ንኽእል። ኣብ ክሊዚ ዝመጽእ ፍልልያት ናይ ኣተገባብራ ከኣ ኣብ ዙርያዚ መሰረታዊ ጉዳይ ንቓንዮ።
እቲ ከጋጥም ዝኽእል ናይ ርኢቶ ጫፋት ከም መእርነቢ እንጥቀመሉ መመርኮሲ ወይ መወከሲ ከም ዕርፊ ኣጽኒዕና እንሕዞ መትከል እዩ። እዚ መትከልዚ ብሃታሃታ ዝመጽእ ዘይኮነ፡ ከከም ኣሰራርሓ ናይቲ ውዳበታት ብጉባአን ካለኦት ትካላዊ መዕቀንታትን ዝሓለፈ ክኸውን ይግበኦ። ኣብዚ ከም ዕርፊ መሲልና፡ ኣጽኒዕና ንሓዞ ክበሃል እንከሎ፡ ትካላዊ ኣንፈቱ ከይሰሓተ፡ ኣብ ናይ ሓባር መድረኽ ናብ ናይ ሓሳባት እንካን ሃባን መኣዲ ዘተ ኣይቀርብን ማለት ኣይኮነን። ካብ መሰረቱ ክትለም እንከሎ እውን ናብ ናይ ርኢቶ ዕዳጋ ሒዝካዮ ወሪድካ “እዚ እዩ ናተይሞ ዓድጉለይ” እትብለሉ እምበር፡ ከም ውዱእ ወሲድካ ምስኡ ክነቅጽ እየ እትብሎ ወይ ንካለኦት እተመንግጎ ኣይኮነን።
ኣብ ሓደ ሰልፊ ኮነ ውድብ ወይ ኣብ መንጐ ሰልፍታትን ውድባትን ኣብ ዝኽፈት ናይ ሓሳባት እንካን ሃባን መኣዲ፡ ኣብ ሓደ ጉዳይ ብዝተፈላለዩ ውዳበታት ዝተፈላለዩ ኣረኣእያታት ከም ዝቐርቡ ርዱእ እዩ። ርዱእ ጥራይ ዘይኮነ፡ እቲ ናይ ርኢቶ ብቕዓት ካብቲ ዓቐን ክርከብ ስለ ዝኽእል ብዝሒ ኣረኣእያታት ጸጋ እውን እዩ። ምእንቲ ናይ ብሓቂ ጸጋ ክኸውን ግና፡ ክንድቲ ርኢቶኻ ተቐባልነት ክረክብ እትጽዕቶ ናይ ካለኦት ክትቅበል እውን ቅሩብ ምዃን የድሊ። ብኹሉ መለክዒ ካብቲ ናትካ ዝያዳ ዝሓይሸ ክሳብ ዝርከብ ግና ከምቲ “ብዕራይ ናብ ዘበለ የብል፡ ዕርፊ ኣጽንዕ” ዝበሃል፡ ኣብ ዙርያቲ እምንቶኻ ምጽናዕ ነውሪ ኣይኮነን። ብኣንጻርዚ ብየማነ ጸጋም ብዝነፍስ ህቦብላታት እንዳተወሰድካ ብዘይ ብሱል መስርሕ እንካን ሃባን ኣገዳስነቱ ዘይተራእየካ ርኢቶ ብታህዋኽ ምርዓም ንተቐባላይ ኮነ ንወሃባይ ዘርብሕ ኣይኮነን። ኣብ ሓደ ዛዕባ ናትካ ርኢቶ ምሓዝ ናይ ዝኾነ ፈቓድ ዘይሕተሉ መሰል እዩ። ክንድቲ ዝኣመንካሉ ርኢቶ ናይ ምሓዝ መሰል ዘለካ፡ ብመርተዖ ዝተሰነየ ሓሳብካ ክትቅይር ዘገድደካ ሓቂ ክቐርብ እንከሎ ምቕባል ከኣ ክስገር ዘይግበኦ ሃናጺ ግደታ እዩ።
ኣብ ሓደ ጉዳይ ፍልልያት ከጋጥም እንከሎ እቲ መዋጽኦ፡ ምሉእ ብምሉእ ክትሰማማዕ ምኽእል ጥራይ ኣይኮነን። ነቲ ዝፈላልየካ ከም መፈላለይ መዝጊብካ፡ ኣብቲ ዘሰማምዓካ ምናልባት እውን ዝበዘሓ ዝኸውን ሓሳብ ብሓባር ምጉዓዝ እውን ካልእ መዋጸኦ እዩ። እዚ ምርጫዚ በቲ ሓደ ወገን ብሰንኪ ፍልልያት ምግጣሙ ነቲ ጉዕዞ ዘይኮልፎ ምዃኑ ተመራጺ እዩ። በቲ ካልእ ወገን ከኣ ሎሚ ዘይተራእየካ መሰማምዒ ሓሳብ ጽባሕ ንክኽሰተልካ ዕድል ዝህብ እዩ።
ኣብ ከምዚ ሎሚ ንሕና ንርከበሉ ዘለና፡ እሞ ናብ ኣብ ናይ ሓባር መድረኽ ምቅላስ ክንወፍር እንከለና፡ ነፍሲ ወከፍ ተሳታፊ ኣካል “እዚ እዩ ናተይ” ዝብሎ ሓሳብ ሒዙ ክቐርብ ኣዝዩ ጠቓሚ እዩ። ኣብቲ ብዝተፈላለዩ ወገናት ዝቐርብ ሓሳባት ተመሳሳልነት ክህልው ናይ ግድነት እዩ። ምኽንያቱ ኩልና ካብ ኤርትራዊ ክውንነት ስለ እንነቅል። ካብዚ ሓሊፉ ግና ናተይ እትብሎ ርኢቶ ዘይብልካ፡ ምስ ካለኦት ብኣካል ጥራይ ምስፍታን ሓጋዚ ኣይኮነን። በዚ ኮነ በቲ፡ ኣብ ዝኾነ መድረኽ ዝነፈሰ እንተነፈሰ፡ ኣጽኒዕካ እትሕዞ ናይ ኣተሓሳስባ ዕርፊ ክህልወካ ዘይገሃስ መሰል እዩ።
ኤርትራውያን፡ ብዘይካ ቁንጣሮ ሰዓብቲ ጉጅለ ህግደፍ፡ ሃገርን ህዝብን ናይ ምድሓን ዕማም ማዕረ እዩ ዝብጸሖም። እቲ ድሌት ጥራይ ዘይኮነ፡ እቲ ናብዚ ዘይተርፍ ዓወት ንምብጻሕ ዝኽፈል ናይ ቃልሲ ዋጋ እውን ብኹሎም ዝኽፈል እምበር፡ ሓደ ከፋላይ እቲ ካልእ ተዓዛባይ ዝኾነሉ ኣይኮነን። ኤርትራውያን ነዚ ክበቕዑ፡ እቲ ሓደ ነቲ ካልእ ረጊጽዎ እንዳ ሓለፈ ዘይኮነ፡ ከምቲ “ተመሊስካ እትረድኦ ሓዲግካዮ ኣይትእቶ” ዝበሃል፡ እንዳተደጋገፉን እንዳተመላልኡን ዝካየድ መስርሕ እምበር፡ ብምንጽጻግ ዝሕለፍ ኣይኮነን። ብግብሪኸ ከምኡዶ ንመላላእን ንተሓላለን ኣለናን ወይስ ኣይፋልናን ዝብል ወትሩ ብጽሞና ክንሓስበሉ ዝግበና እዩ።
መንቀሊ ኮነ ሸቶ ቃልስና ሓደ እዩ። ንሱ ከኣ “ኣብ ኤርትራ ምልኪ ኣወጊድካ ሕገመንግስታዊ፡ ህዝባዊ ዲሞክራስያዊ ስርዓት ምውሓስ” እዩ። እቲ ዘራኽበና ክሳብ ክንድዚ ዓሚቕን ብሩህን እንዳሃለወ፡ ብዙሓት ሰልፍታት፡ ውድባት፡ ማሕበራት፡ ህዝባዊ ምልዕዓላትን ትካላት ሚድያን ክንከውን እንከለና ዘየገርም ኣይኮነን። ተረሓሒቕና ዘይንረሓሓቕ ኮይና ከነብቅዕ ብሕማቕ ዓይኒ ክንጠማመትን ብናይ ሓሳብ ደናጉላ ክንኮራረብን እንከለና ከኣ ኣዝዩ ዘስደምም እዩ። እቲ ቀንዲ ፍልልይና ኣብ ዙርያቲ ናብቲ ናይ ሓባርና ሸቶና ንምብጻሕ እንኽተሎ ኣተሓሳስባ እዩ እምበር፡ “ምምሕዳር ህግደፍ ክውገድ’ሞ ብህዝባዊ ዲሞክራሲ ክትካእ” ዝብል መትከልስ ናይ ሓባርና እዩ። እቲ ምብዛሕ ናይ ውዳበታትናን ትካላትናን መሰልን ምርጫን ናይቶም ተዋሳእቱ ስለ ዝኾነ “ኣእዳው ጠዊኻ እተውሕዶ ወይ እተብዘሖ” ኣይኮነን። ነቲ ናይ ኣተሓሳስባ ብዙሕነት ኣኽቢርካን ኣመሓዲርካን፡ ኣብቲ እትሰማመዓሉ ዘራኽበካ ሰፊሕ መድረኽ ምግባሩ ዘይስገር እዩ። ብመሰረቱ እውን ማእከላይ ነጥቢ ናይቲ ኣብ ቅድሜና ዘሎ ዕማምን ብደሆን እዩ።
ብሰንኪ ብሓባር ክንቃለስ ዘይምብቃዕና ዝኣትወና ሓደገኛ ንፋስ ንኣድማዒ ዓቕምና ዘዳኽም ጥራይ ኣይኮነን። እቲ ሓደገኛ ናይ ሓባር ጸላኢና ንክበታትነና እውን ዕድል ዝህብ እዩ። ስለዚ ተኸኣኢልካን ተጸዋኢርካን ዝኽየደሉ መንገዲ ክንረክብ ክንጽዕር እንከለና፡ እንተዘይበቒዕናዮ ኣብ ልዕሊ ካለኦት ዘይኮነ ኣብ ልዕሊ ነፍሲ ወከፍና ንውስን ከም ዘለና ክንርዳእ ይግበኣና። ካብዚ ንምድሓን፡ ነቲ “ተመሊስካ ንእትረድኦ፡ ሓዲግካዮ ኣይትእቶ” ዝብል ምስላ እንተላይ ነቲ ረቂቕ ምስጢራዊ ትርጉሙ ከነስተውዕለሉ ይግበኣና። ዝያዳ ኣዕሚቚና እንተሓሲብናሉ እምበኣር “ኣነ ብዘይበኣኻ፡ ንስኻ ብዘይበኣይ ኣይከንድምዕን ኢና እሞ ኣይንረሓሓቕ” ዝብል ዓሚቕ መልእኽቲ ዘለዎ እዩ።
እቲ ብዙሓት ውዳበታት ክንከው ዘብቀዓና፡ መበገሲናን መዓርፎናን ሓደ ክነሱ፡ ኣብቲ ጉዕዞ ነናትና መዋጸኦ ኢልና ንኣምነሉ ኣተሓሳስባ ምሓዝና እዩ። እዚ ናይ ኣተሓሳስባ ብዙሕነትዚ ምናልባት ብዘይድሌትና ተባዚሑ ይኸውን። እንተኾነ “ሰብ ኣይውሓድ ምስ ድራሩ” ከም ዝበሃል፡ ነቲ ብዙሕነት ኣሳኒና፡ ንኹልና ዘማእዝን ሓቛፊ ባይታ ኣማዕቢልና፡ ነቲ ምንጽጻግን ምርሕሓቕን ናብ ተስፋን ምቅርራብን ከነማዕብሎ ግደታና እዩ። ብመሰረቱ እውን ነዚ ክንገብር ምኽኣልን ዘይምኽኣልን ኣብ ናይ ለውጢ ቃልሲ ብቕዓትና ዝምዘነሉ እዩ። ካብዚ ሓሊፉ ኣብ ልዕሊ’ቲ ኣብ ኩለ-መዳያት ብዙሕነት ዝጸውር ትዕግስትን ሓላፍነትን ዘየብሉ ጉጅለ ህግደፍ ብመሰረቱ ዝተፈለና ምዃና ጸብለልታ እነመዝግበሉ’ውን እዩ። ናብዚ ክንበጽሕ ከኣ “እንኽእሎ እዩ” ዝብል ኒሕን ሓቦን እምበር “ድሕሪ ሕጂ ምስ እገለ ሓቢርካ ምቅላስ ኣይከኣልን እዩ” ብዘስምዕ ዝዓረበ ሕልናን ተስፋን ክኸውን ኣይገበኦን።
ንናይ ኣተሓሳስባ ፍልልይ ብዓይኒ ክዕረቕ ዘይክእል ጽልእን ምንጽጻግን ክንርደኦ ኣይግባእን። ብዓይኒ ጽልኢ ምርእኣይ ቅድሚ ሕጂ ብብዙሓት ተፈቲኑ ዘየዐወተ ምርጫ እዩ። ኣብነት ክኾነና፡ ኣብ ግዜ ቃልሲ ንናጽነት ኤርትራ፡ መግዛእታዊ ስርዓት ደርግ ህዝቢ ኢትዮጵያ ንሃገራት ኣዕራብ ይጸልአን’ዩ ብዝብል ዝንቡዕ ሕሳብ፡ ንሰውራ ኤርትራ “ናይ ኣዕራብ መሳርሒ እዩ” ኢሉ ብህዝቢ ከጽልኦ ፈቲኑ። ጉጅለ ህግደፍ “5ይ መስርዕ” ብዝብል ሕንጉጉ ሰኒዑን ምስ ህዝቢ ኣጻሊኡን፡ ንሓይልታት ተቓውሞ ኤርትራ ምስዚ ኣጐዝጊዙ ብህዝቢ ከጽልኦን ከብርሶን ብዙሕ ፈቲኑ። ድሕሪ ውግእ ኤርትራን ኢትዮጵያን ከኣ ህዝቢ ኤርትራ ምስ ወያነ ተጻሊኡ እዩ ብዝብል፡ ንሓይልታት ተቓውሞ ኤርትራ ምስ ወያነ ደሪቡ ካብ ህዝቢ ኤርትራ ክንጽሎ ዘይፈንቀሎ እምኒ ኣይነበረን።
ሎሚ ድሕሪ ውግእ ኣብ ትግራይ ምጅማሩ እሞ ኣብ ኣሰላልፋ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራን ከባቢናን ጽልዋ ምስ ኣሕደረ ከኣ፡ እቲ ግጉይ ኣስማት እናለጠፍካ ምውቃዕን ምጽላምን ዝልማዱ ጉጅለ ኢሳያስ ኣፈወርቂ በቲ ዝለመዶ ይቕጽል ኣሎ። ካብኡ ሓሊፉ ኣብ ደንበ ተቓውሞና እውን እቲ ምውቕቓዕን ምጽልላምን፡ ካብ ናትካ ዝተፈልየ ርኢኢቶ ንዝወነነ ኣካል ጁንታዶ ብልጽግና ብዝብሉ ቃላት ተሰንዩ ይቀላቐል ኣሎ። ብልጽግና ወይ ጁንታ ከይኮንካኸ፡ ከም ኤርትራዊ ረብሓ ሃገርካን ህዝብኻን ኣቐዲምካዶ፤ ናትካ ርትዓዊ መርግጽ ምሓዝ ዘይከኣል ኣይኮነን። መሰል እውን እዩ። እቶም ብግጉይ ኣስማት እንዳኣጠመቑ ኣብ ጸለመ ተዋፊሮም ዘለዉ ንረብሓ መን ከምኡ ይገብሩ ከም ዘለዉ እንድዒ። ስለዚ እቲ ኣስማት እንዳውጻእካ ምጽላም፡ ካብ “ቅድም ንነብስኻ ምርኣይ” ንምህዳም ዝመሃዝ መመሳመሲ እዩ። ውዒሉ ሓዲሩ ግና ከምቲ ሰውራና ናይ ኤርትራ እምበር ናይ ኣዕራብ ከምዘይኮነ ብግብሪ ዝተራእየ፡ እቲ ካለኦት ጸለምታት እውን ኩነታት እንዳኣነጸሮ ሓቀኛ መልክዑን መንነቱን ካብ ምሓዝ ዝዓግቶ ከም ዘየለ ምርዳእ የድሊ።
