ኤርትራውያን ኣንጻር ወጽዓ ጉጅለ ህግደፍ ናይ መሰረታዊ ለውጢ ቃልሲ ነካይድ ከም ዘለና ብሩህን እዉጅን እዩ። እዚ ነዓና ጥራይ ዘይኮነ ንሕብረትሰብ ዓለም እውን ርኡይ እዩ። እንተኾነ ሕማቕ ኣጋጣሚ ኮይኑ፡ ነቲ ኣብ ልዕሊ ህዝብና ዝወርድ ዘሎ በደልን ንናትና ተወፋይነትን ሕብረተሰብ ዓለም ክህቦ ዝጸንሐ ግምት ካብቲ ክኾኖ ዝነበሮም ኣዝዩ ንታሕቲ እዩ። ብወገና እውን ቃልስና ብመንጽርቲ ኣብ ልዕሊ ህዝብና ዝወርድ ዘሎ ወጽዓን ሕብረተሰብ ዓለም ካባና ዝጽበዮን፥ ውጽኢቱ ትሑት እዩ። ናይዚ ጠንቂ ከኣ ካብ ናትና ድኽመት ሓሊፉ ካልእ ክኸውን ከምዘይክእል ክንእመነሉ ይግበና።
“ስለምንታይ እዩ ውጽኢት ቃልስና ትሕቲ ትጽቢት ህዝብና ኮነ፥ ትሕቲ ግምት ሕብረተሰ ዓለም ኮይኑ ቆላሕታ ዝስእን?” ዝብል ግቡእ ግዜን ኣድህቦን ሂብካ ክምዘን ዝግበኦ ሕቶ እዩ። ሓደ ካብቲ ምኽንያታት ኣብ መንጐ ድሌትናን ዓቕምናን ዘሎ ፍልልይ ምዃኑ ርዱእ እዩ። ናይ ድሌትን ዓቕምን ዘይምምጥጣን ባህሪ ቃልሲ እምበር፡ ኣባና ጥራይ ዘጋጥም ኣይኮነን። እቲ ካልእ ኣብ ናይ ካለኦት ናይ ኣተሓሳስባ ብዙሕነት ዘተኣናገዱ ወገናት ተመኩሮ ዝመሓደር፡ ኣባና ሳዕሪሩ ዘሎ ከኣ፤ ነቲ ዝርካቡ ዝተበተነ ዓቕምና ኣቀራሪብናን ኣወሃሂድናን ክንጥቀመሉ ዘይምብቃዕና እዩ። ብዛዕባ ኣብቲ ዘሰማመዓካ ተኸኣኢልካን ተላፊንካን ምቅላስ፡ መፈላለይኻ መሰረታዊ እንተዝየኮይኑ ከኣ ሓደ ሰልፊ ወይ ውድብ ምዃን እንዳተኽእለ ብግብሪ ክንበቕዖ ዘይምኽኣልና እውን ቆላሕታ ክንህቦ ዝግበኣና እዩ። ኣብ መስርሕ ቃልሲ ንድሕሪት ተመሊስካ መፈላለይ ነጥብታት ምትዕብባይን ናይ ዝሓለፈ ተመኩሮ እሱር ምዃንን ሃናጺ ኣይኮነን። ኣብ ክንዳኡ ንቕድሚት እንዳማዕደኻ ዋላ ንእሽቶይ ይኹን ነቲ ዘሰማምዓካ ከተዕኩኾ ምጽዓር ተመራጺ እዩ። ብሓባር ክንሰርሕ ዘኽእለና ህልዊ ኮነ መጻኢ ዋኒንን ዕድልን ስለ ዘየብልና ኣይኮነን። እንታይ ደኣ ነቲ ናይ ሓባር መንገዲ ብዕቱብ ሒዝና ከነሰስኖ ብዘይምኽኣልና እዩ። እቲ ቀንዲ ከኣ እንተዘይሓቢርና እቲ ዝተበተነ ጻዕርና ትርጉም ከም ዘየብሉ ብግቡእ ክንርዳእ ዘይምብቃዕና እዩ። እዚ ዘይብቕዓት ብፍላይ ኣብዚ እዋንዚ ናይ ኩሉ ጸገማትና መሰረታዊ ጠንቂ እዩ።
ኣብዚ እዋንዚ ምውጋድ ጉጅለ ህግደፍ ብዙሓት እንጭረሓሉ ሓብራዊ ዕማምና እዩ። ግና ኣብኡ እውን ብሓባር ኣትኪልና ክንሰርሕ ኣይከኣልናን። “እሞ ስለምንታይ?” እዚ እውን ቅድሚ ኩሉ ክምለስ ዝግበኦ መሰረታዊ ሕቶ እዩ። ዘይሩዘይሩ ኣብ ምምላስ እዚ ሕቶዚ ድኽመትና፡ ሕመቕናን ዘይተጸዋርነትናን ቅድሚት ዝስራዕ ውሽጣዊ ጠንቂ እዩ። ካብዚ ሓሊፉ እዚ ሕጽረትዚ ዝከኣል ክነሱ ዘይምኽኣልና ዘመልክት እዩ። በቲ ኮነ በዚ ናይዚ እዋንዚ ዓብይ ብደሆና ኣብ ክንዲ ብሓባር ንሰርሕ፡ በበይኖም “ሩባ ኣብ ዘየሳግሩ” ነናትና ናይ ኣተሓሳስባ ኩርቢታት ተኾይጥና ኢና “ያላኻ” ንበሃሃል ዘለና። ንፍቶ ንጽላእ ኣብዚ መስርሕዚ “ናይ መን ኣተሓሳስባ ሰዓረ” ኒሕን ዘይውሕሉል ውድድርን ይጻወተልና ምህላዉ ክንእመነሉ ይግባበኣና። ከምቲ “ውሕጅ ከይመጸ መንገዲ ውሕጅ ጽረግ” ዝበሃል፡ ስጉምትታትና ብሎሚ ጥራይ ተለኪዖም ዝስፈዩ ዘይኮኑ፡ ንጽባሕ እውን ኣብ ግምት ዘእተዉ ክኾኑ ይግበኦም።
ኣብ ኤርትራ ዘሎ ፖለቲካዊ ኩነታት ከምዚ ዘለዎ ነባሪ ኣይኮነን። “መዓስ?” ዝብል እኳ ሕጂ ክንምልሶ እንኽእል ሕቶ እንተዘይኮነ ክቕየር እዩ። መዓስን ብምንታይ ካልእ ጉዳይ ኮይኑ፡ ጉጅለ ህግደፍን መራሒኡ ኢሳያስ ኣፈወርቅን ምስቲ ዝዓሰወ ኣተሓሳሳባኦም ክውገዱ እዮም። “መን ምስ ነበረ ከደኣ ክነብሩ” ከም ዝበሃል ምኻዶም ከም ዘይተርፍ ንኹላትና ብሩህ እዩ። ከምቲ “ክሳብ ዝሓልፍሲ ትንፋስ የሕልፍ” ዝበሃል ግና ኢሳያስን ኣሰነይቱን ክሳብ ዘለዉ፡ ንህዝብና ደም ከም ዘንብዕዎ ንዕዘቦ ዘለና እዩ። ናትና ብሓባር ኣንጻር ህግደፍ ምቅላስ፡ ኣበርክቶኡ ነቲ ዘይተርፍ ውድቀቱ ምቅልጣፍ እዩ። ድኽመትና ከኣ ንህግደፍ ዘለኣለማዊ ዝገብሮ’ኳ እንተዘይኮነ፡ ዕድመኡ ግና ከናወሓሉ ይኽእል። ዕድመ ህግደፍ ምንዋሕ ማለት ከኣ፡ ወጽዓ ህዝብና ምግዳድ ማለት እዩ። ስለዚ ናይቲ ዝባኽን ዘሎ ግዜ ትርጉም ክስቆረና ይግበኦ።
ሎሚ ብሓባር ክንሰርሕ ምብቃዕና ኣድማዕነቱ ኣብ ምውጋድ ጉጅለ ህግደፍ ጥራይ ዝድረት ኣይኮነን። ነቲ ድሕሪ ውድቀት እቲ ጉጅለ ዝጽበየና ሓድሽ መድረኽ እውን ባይታ ዝምድምድ እዩ። ሎሚ ሱር ዝሰደደ ብሓባር ዘሰልፍ ርኢቶ እንተዘይኣጥሪና፣ ጽባሕና ካብ ሎሚና ዝኸፈአ ከይከውን ውሕስነት የብልናን። ቀንዲ እነትክለሉ ንናይ ሎሚ ህጹጽ ዕማምናኳ እንተኾነ፡ ቃልስና ብዛዕባ ጽባሕ ዘይእምት “ካብ ኢድ ናብ ኣፍ” ከይከውን ክንጥንቀቕ ይግበኣና። ስለዚ ሎሚ ነቲ ጉጅለ ደፊኡ ዘውድቕ ናይ ሓባር ኣተሓሳስባ ዘይምሓዝና፡ ሳዕቤኑ ኣብ ሎሚ ዝድረት ዘይኮነስ፡ ጠንቁ ናይ ጽባሕ ዘይርግኣት ዘኸትል ከይከውን ግቡእ መንገዲ ምትሓዙ ከድልየና እይ።
ኣብቶም ክፈላልዩና ዘይግበኦም ብዙሓት ጉዳያት ኣተሓሳስባና ከነስጥም ዘይምኽኣልና፡ መርኣያ ድኽመትና ምዃኑ ክንእመን ይግበና። ምእማን ጥራይ ኣይኮነ፡ ነቲ ዝተኣመናሉ ድኽመት ከነወግድ ግብራዊ ስጉምቲ ክንወስድ ግድን’ዩ። ብኣራሚ ስጉምቲ እንዘይተሰንዩ ደጋጊምካ ድኽመትካ ምእማን ፋይዳ የብሉን። ብዙሓት ብመጽናዕቶም ከም ዘረጋገጽዎ፡ ኤርትራዊ ሓይልታት ለውጢ ካብ ዝፈላልዩና ዘሰማምዑና ይበዝሑ። እቲ ሓቂ ከምዚ እንዳሃለወ ግና፡ ኣብ ክንዲ ነቲ ጉሊሁ ዝረአ ዘሰማመዓና ተኸናኺንና ኣጽኒዕና እንሕዞ፡ በቲ ንኡስ ዝፈላልየና ንኹለፍን ንድሕሪት ንምለስን። እቲ ጸገም ኣብ ክንዲ ንኹልና ዘረዳድእ ቋንቋን ሓቛፊ ኣተሓሳስባን ክንረክብ ኣብ ማእከል ተራኺብና እሂንምሂን ነቐድም፡ ነናብ ናትና ንስሕብ። እቲ መዋጸኦ ተኸኣኢልካን ተጻዋዊርካን ብሓባር ምቅላስ ምዃኑ ምስተፈለጠ፡ ነዚ ዝተፈልጠ መድሃኒት ኣብ ምቕራብ ንጽገም ምህላውና ከኣ ዘየገርም ኣይኮነን።
ኤርትራውያን በብእዋኑ ንሰማመዓሎም ኮነ፡ ንፈላለየሎም ዛዕባታት ከከም መድረኹ ይቀያየሩ እዮም። ኣብዚ እዋንዚ ከኣ እቲ መፈላለይ ዛዕባ ኮይኑ፡ ንኤርትራውያን ኣብ ገሊኡስ ዘናቑተና ዘሎ፡ እቲ ኣብ ትግራይ ዝካየድ ዘሎ ውግእ እዩ። ኣብቲ ኤርትራዊ ጉዳያትና እነርእዮ ምትህልላኽ ከይኣክል፡ ኣብ ጉዳይ ጐረቤት ክሳብ ክንዲዚ ምንህሃርን ምትህልላኽን ንብዙሓት ዘገርም ኮይኑ ኣሎ። ክሳብ ክንድዚ ኣብ ዘይቀዳምነትካ ዓሚቕካ ምእታው ኣዛራቢ ኮይኑ ኣሎ። ከም ኣባና’ውን ጽልዋ ዘሕድር ናይ ጐረቤት ኩነታት ቆላሕታ ምሃብና ግና ንቡር እዩ። በዚ ኮነ በቲ፡ “ሳዕስዕ’ሞ ሳዕስዕ ሓዳርካ ኣይትረስዕ” እንድዩ፡ ናብቲ ቀንዲ ጉዳይና እንተዘይተመሊስና ጽባሕ’ውን ዋጋ ከኽፍለና እዩ።
ንሎሚ ብሓጺሩ ናይ ኣፍሪቃ ሃገራት ከመይ ኢለን ዶባተን ተሓንጺጹ፤ ከመይከ ሃገራት ኮይነን ኣብ ዝብል ክትንክፍ እፈቱ፤ ምናልባሽ ንገለ ዘይኣድላዪ ሕሉፍን ዘየቃዱ ስምዒታት ንምዕጋት ይሕግዝ ድማ ይኸውን እብል።
ኣውሮጳውያን ርእሰማሎም ካዕቢቱን ሃብቲሞምን ከብቅዑ፤ ርእሰማሎም ካብ ሃገሩ ሓሊፉ ናብ ካልኦት ሃገራት ከስፋሕፍሕ ኣብዝጀመረሉ፤ እቲ መድረኽ ናይ ካብ ሃገርካ ሓሊፍካ እንተ ብቁጠባዊ መዳይ እንተ ብወረራ ናይ ካልኦት ሃብትን ጸጋታትን ክትመጺ ኣብ ዝጅመረሉ መድረኽ ኢዩ ሃጸይነት ዝበሃል።
ቅድሚኡ ዝነበረ ግን ሃብትኻ ንምኽዕባት ዝሰፍሐ መሬትን ህዝብን ብምሓዝ ስለዝነበረ፤ ንመግዛእቲ ኢዩ ነይሩ። እቲ ዝገዝእ ሃገሩ ጥራይ ክገዝእ እንከሎ፤ ንጉስ ኢዩ ዝበሃል ዝነበረ (ኪንግ)። ካብ ሃገሩ ወጺኡ ንካልእ ንጉስ ወይ ካልኦት ነገስታት ስዒሩ መግዛእቱ ዘስፋሕፍሔ ንጉስ ድማ ካብ ንጉስ ናብ ሃጸይ ወይ ድማ ንጉሰ ነገስት/ታት (ኤምፐሮር) ይሰጋገር። ስለዚ ኣብ ታሪኽ ሃጸይ ዝብል ክንሰምዕን ክነንብብን ከለና፤ ካብ ሓንቲ ሃገር ንላዕሊ ዝገዝእ ምዃኑ ምልክት ኢዩ። ኣብ ቀረባ ንታሪኽ ናይ ጎረበትና ኢትዮጵያ ምስ እነስተብህል፤ ስም ነጋውስን ሃጸያትን ንሰምዕ ኢና። ኣብዚ ቀረባ ኣማእታት ብዘበነ ነገስታት ዝፍለጥ መድረኽ፥ ኣብዛ ሰሜናዊት ኢትዮጵያ (ሸነኽ ዓፋርን ሶማልን ኦሮሞን ገዲፍና፤ ኣርባዕተ ንግስነታት ነበራ፤ ኣብ ትግራይ፤ ኣብ በጌምድር (ጎንደር) ኣብ ወሎ፤ ኣብ ሸዋ። ኣብ መፋርቕ 1800ግን፥ ካሳ ዝተባህለ ኣዲኡ ብድኽነት ዘዕበየቶ ጎንደሬ ክሳብ ኣብ ናይ ንግስነት ደረጃ በጺሑስ፤ ነቶም ዝተረፉ ሰለስተ ነገስታት ብውግእ ስዒሩ ንኣቢሲን ያ (ኢትዮጵያ)ሓንቲ ብምግባር ክነግስ እንከሎ፤ ስሙ ናብ ቴድሮስ፤ ስልጣኑ ድማ ካብ ንጉስ፤ ናብ ሃጸይ (ንጉሰ ነገስት) ኢዩ ተሰጋጊሩ። ካብ ራስ ካሳ፤ ናብ ንጉስ ጎንደር፥ ካብኡ ድማ ናብ ሃጸይ ተድሮስ ተሰጋገረ። ድሒሩ ኣብ ጊዜ ሃጸይ ምኒሊክ ድማ፤ ናይ ደቡብን: ደቡባዊ ምዕራብን ምብራቅን ሸነኻት ዝሓወሰ ስፍሓት ዝሓዘት ብሃጸይ እትምራሕ ኢትዮጵያ ኮነት፤ እቲ ሃጸይ ዝብል ስም ድማ ክሳብ ሃጸይ ሃይለሰላሴ ቀጸለ።
ሃገርና ኤሪትራ ኣብ ታሪኽ ኢትዮጵያ ብኩሉ ሸነኻታ ክትተነኻኸፍ ዝጸንሐት ኮይና፤ ጥልያን ምስ ሓዛ ድማ ዶባታ ንጹር ዝኾነት ሃገር ኮነትን ኣብ ዓለም ተለለየትን። እቲ ክጠቕሶ ዝደለኹ እውን ኢዚ መስርሕ ኣብ ኤሪትራ ጥራይ ዘይኮነስ፤ ኣብ ምሉእ ኣፍሪቃን ካልኦት ናይ ስሉስ ዓለም ሃገራትን ዘጋጠመ ኢዩ። ብሓጺሩ ኩሉ ኣፍሪቃውያን ሃገርና ወይ ዶብና ዝብልኦ፥ ዶባቱ በቶም ንቁጠባዊ ምስፍሕፋሕ ክብሉ ምንጪ ሃብትታቶም ንምውሓስ ብእካል መጺኦም ዝወረርወንን ዝገዝእወንን ሃገራት ዝተሓንጸጸ ኢዩ። ኣሓትን ኣሕዋትን፤ ኣኮታትን ሓውቦታትን ኣሞታትን፤ ኣብ ክልተ ወይ ካብኡ ንላዕሊ ውን ዝፈላለየ ምዃኑ ዘየጠራጥር ኢዩ፤ እቲምንታይሲ፤ ገዛእቲ ነንሕድሕዶም ኣብ ዝተሰማምዑሉ ዝተሞርኮሰ ምድዋብ ደኣምበር፤ ብድልየት ነበርቲ ዝተወሰነ ስለዘይምንባሩ።
ሎሚ ኣብ ኤሪትራ ምስ ኣብ ዶባትና ዝርከቡ ኣህዛብ ዘለና ዝምድና ጥራይ ዘይኮነስ፤ ኣረኣእያታትና ሓንሳብ ከሰማምዓና ሓንሳብ ክፈላልየና ንዕዘብ ኢና። እቲ ሃገራት ዝርከበላ ኣቀማምጣ ይኹን ሒዘንኦ ዝርከባ ህዝቢ፤ ሓሓንሳብ ከም እዝጊ ዝፈጠሮ ጌርካ ብምርኣይ፤ ኣብ መንጎ ኣህዛቡ ከይተረፈ ዝተጋነነ ፍልልያት ከምዘሎ ጌርካ ዝቐርብ ክዕዘብ እንከሎኹ ኣብ ሓንጎለይ ወትሩ ዝመጽእ ሕቶ ኣሎ። እዚ ድማ፤ ንኣብነት ኣብ ኤሪትራ ጥልያን እንተ ከምቲ ኣብ ውጫለ ዝተሰማምዖ፤ እንተ ብሓይሉ፤ እንተ ምስ ከም እንግሊዝን ፈረንሳይ ተሰማሚዑ፥ ገለ ክፋል ናይ ትግራይ፥ ወይ ናይ ዓፋር ወይ ናይ ሱዳን ኣብዛ ሕጂ ዘላ ኤሪትራ ሓዊስዋ ነይሩ እንተዝኸውንሲ፤ ነዞም ዝተወሰኹ (ኩላትናውን ተወሲኽና እንዲና) ከምዚ ሕጂ ብዛዕበኦም ዘለና ኣረኣእያ መሕደርናዶ፧ ወይሲ ልክዕ ከምዛ ሕጂ ነንሕድሕድና ዘለና ሕውነትን ሓድነትን ምኾኑ? ህዝቢ ዓጋሜ፤ ኣብ ጂቡቲ ዘለዉ ዓፋርን ዒሳን፤ ከምኡውን ናይ ሱዳን ሃደንድዋ ካብ ቅድሙ ኣካል ኤርትራ ነይሮም እንተዝኾኑ፤ ከም ኤሪትራውያን ምተኸብሩን ምተፈትዉን ጥራይ ዘይኮነስ ካብ ዝኾነ ኣብ ልዕሊኦም ኰርድ ዝኽእል ውን ክንከላኸለሎም ባህርያዊ ምኾነ።
እሞ እዚ ኣኽእሎታትውን ነይሩ ክነሱ፤ ስለምንታይ ኢና ገሌና ንጎረባብትና ካብ ግቡእ ንላዕሊ ከነጓንን፤ ከነካፍእን ክሳብ ክንፍንፍንን ንርአ። ታሪኽ እንተዘይፈላልየና፤ ብባህርያዊ መስርሕ ምዕባለ (በሰላም ይኹን ብውግእ)ዝተበጽሐ ዝለመድናዮን ዝተቐብልናዮን ሃገራውነት ነይሩ እንተዝኸውን ካብዚ ሎሚ እንርከበሉ ዝተፈልየ ጥራይ ዘይኮነስ፤ ምናልባት እውን ኣዝዩ ዝተፈልየ ክኸውን ይኽእል ነይሩ እኳ ኢዩ።
ነዚ ክጽሕፍ ዝደፋፍኣኒ፤ እዚ ብሰንኪ ኣብ ኢትዮጵያ ተረኺቡ ዘሎ ኣሰካፊ ኩነታትን፤ ኢድ ምትእትታው ናይ ምልካዊ ስርዓት ኤሪትራን፤ ኣብ ህዝቢ ኤሪትራ፤ ብፍላይ ድማ ኣብቲ ኣብ ስደት ዝርከብ ኤሪትራውን፤ ዝረአ ዘሎ ፍልልያት ስለዘገረመኒ ኢየ። ፖለቲካዊ ሚዛናትን ፍልልያትን ንቡር ኮይኑ፤ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ዝወርድ ግፍዒ ግን ንበይኑ ኣርእስቲ ኢዩ። እዚ ጥርይ ዘይኮነ፤ ነቲ ዝግፋዕን ዝጸንትን ዘሎ ህዝቢ ብዘይምልከቶ፤ ብቅርሕንቲ እንቋዕ ደኣ! ዘስምዕ መደረታትን ትንተናን፥ ንህዝቢ ትግራይ ከምዘይጎረበትካን ምናልባትውን ዘመድካን ወይ ዘመድ ወዲ ሃገርካን ምዃኑ ኣብ ግምት ከየእቶኻ ዝመጽእ ርእይቶ፤ ካልእ ይትረፍ ብስም ሰብኣውነትኳ ኩኑን ኢዩ። ከምቲ ኣቐዲመ ዝጠቐስኩዎ፤ እዚ ህዝቢዚ ወይ ኣካልና፤ ወይ ኣካሉ ክንከውን ንኽእል ዝነበርና ምዃኑ ምዝካር የድሊ፤ እቲ ምኽንያት ድማ ብሰንኪ ወረርቲ ኣብ ዝተወሰነልና ዶባት ንነብር ብምህላውና።
እቲ ካብ ኩሉ ሓደጋዊ ዝገብሮ ድማ፥ ኣብ ኤሪትራ ዘሎ ስርዓት፥ ነቲ ምስ ድልየትን ሃንቀውታን ኤሪትራውያን ዘይሳነ ናይ ርሑቕ ምስጢራዊ ዕላምኡ ንምምላእ ዘካይዶ ዘሎ ኣዕናዊ ምድላዋትን ተግባራትን መናፍሓትን፤ ኣብቶም ኮነ ኢሉ ሓንጎሎም ዝሓጸምቦን፤ ኣፈራሪሑ ሓራይ ዘበሎምን፥ ሓደጋ ዘይትንክፎም ኣብ ወጻኢ ዝነብሩ ኣጣቓዕቲ ሰብ ውልቃዊ ጥቕምታትን ሒዙ፤ ውዒሉ ሓዲሩ ንሃገርናን ህዝብናን ኣብ ሓደጋ ዘእቱ ስጉምትታት ምውሳዱ ኢዩ። ካብ ዕለተ ናጽነት ኣትሒዝና ሰላም ዘይረኸብና፤ ብስደት ዝተፈለጥና፤ ሃገርና ንድሕሪት ዝተደቑሰትና፤ ናይ ዓለም ፍልጠትን ጸጋታትን ዝተሓረሞ ህዝቢ ዘለና፤ ካብቲ ንናጽነት ዝኸፈልናዮ መስዋእቲ ዘይውሕድ ንኸፍል ዘለና፥ ኣብነት ናይ ዝኸፍአ መላኺ ዝመርሓንና ብምዃን እንፍለጥ ወዘተ ኰንና እነሀ። ነዚ ጉዕዞ ዚ ጊዜ ከይሃብና እንተዘየበርዓንናዮ ግን፤ ንመጻኢ ወለዶታት ንገድፈሎም ጸገም ቀሊል ኣይክኸውንን ኢዩ።
ብካልእ ሸነኽ ድማ እቶም ንኩሉ ተረዲኦምን፤ ብፍላይ ድማ፤ ካልእ ይትረፍ ነቲ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ዝወርድ ዘሎ ሃንደበታዊ መቕዘፍቲ፤ ብዓይኒ ሰብኣዊ ርህራሄን ድንጋጼን፥ ኣብ ልዕሊ ህዝበይውን ከምዚ ዝበለ መከራ እንተዝወርድከ? ካብ ዝብልውን ተበጊሶም ነቲ ተግባር ዝኹንኑን ኣንጻሩ ዘቃልሑን ሞጎስ ይብጽሓዮም ከይበልኩ ክሓልፍ ኣይደልን። ውሑዳትውን ኣይኮንናን። እዚ ድማ ናብ ዘሎ ጊዝያዊ ኩነታት ዘተኮረ ኳ እንተኾነ፤ ውዒሉ ሓዲሩ ንኤሪትራውያን ዘኹርዕን ብህዝቢ ትግራይ ጥራይ ዘይኮነስ ብህዝቢ ኩለን ጎረባብትና ሞጎስን ክብርን ምትእምማንን ዝፈጥር ከምዝኾነ ርዱእ ኢዩ። ቃንዛ ዝኾነ ህዝቢ፤ ቃንዛና እንተዘይኮይኑ፤ ንገዛእ ርእስና እንገብሮን እንምስርቶ ስርዓትውን ሰብኣውነት ዝለበሰ እንተዘይኮይኑ፤ ህዝብና ንዘሕለፎ ስቓይን መሪር መስዋእትን ዝዘንግዔ ኢዩ ዝኸውን። ናይ ባዕልና ቅኑዕ ውሳነ ኣብ ምውሳን እውን ኣሰሩ ክገድፍ ኢዩ። መዘዝ ፖለቲካ ብስም ህዝቢ ዝስራሕኳ እንተኾነ፤ ሓሓንሳብ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ዘስዕቦ ሳዕቤን ከቢድ ክኸውን እንከሎ፤ ንክልቲኣቶም ፈላሊኻ ምርኣይ ልቦና ኢዩ።
ሰላምን ራህዋን ንህዝቢ
ነብስሄር ወይዘሮ ጽገ ክፍለ ምሖስ፤ ካብ ኣቦኣ ኣቶ ክፍለ ምሖስን ካብ ኣዲኣ ወይዘሮ ክብራ ጋሻዝጊን ብ1949 ዓ.ም ኣብ ገዛ-ላምዛ፣ ከተማ ድባርዋ ወረዳ ጽልማ፣ ኣውራጃ ሰራየ ተወሊዳ። ኣብቲ ተወሊዳ ዝዓበየትሉ ከተማ፣ ካብ ቀዳማይ ክሳብ ሻምናይ ክፍሊ ኣብ ቤት ትምህርቲ ድባርዋ ፈጺማ፡ ካልኣይ ደረጃ ድማ ኣብ ኣስመራ ናይ ተለኮሙኒከሽን ሞያዊ ስልጠና ፈጺማ።
ኣብ ከተማ ዓሰብ ኣብ ተለኮሙኒከሽን እንዳሰርሐት ከላ ምስ በዓል ቤታ ነብስሀር ኣስጎዶም ገብረመድህን (ወዲ ባሻይ) ሓዳር መስሪቶም ብሓንሳብ ይነብሩ ነይሮም። ኣብቲ እዋን’ቲ ውሽጣዊ ስሩዓት ናይ ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ኰይኖም ናብርኦም እንዳመርሑ ከለዉ፡ ኣብ መላእ ሃገርና ዝኽሰት ዝነበረ መሪር መግዛእታዊ ግፍዕታትን ንሱ ዝፈጠሮ ዘይንቡር ኵነታትን ተቓዊሞም ንሃገራዊ ናጽነት ኤርትራ ክጋደሉ ናብ ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ብ1975 ዓ.ም. ተጸንበሩ።
ወይዘሮ ጽገ ንወለዳ ምእዝዝትን ኣፍቃሪትን፡ ብኣሕዋታን መላእ ቤተሰቦምን ፍትውቲ፣ ሓላይትን ኣካቢትን ስለዝነበረት፣ “ዳዕሮ ገዛ” ዝብል ቅጽል ስም ከምዝነበራ ኣሕዋታ ይዝክሩ። ተቓላሲት ጽገ ሓብቲ ክልተ ስዉኣት ኣሕዋታ፣ ስዉእ እስቲፋኖስ ክፍለ ኣባል ህዝባዊ ግንባር፣ ስዉእ ሃይለ ክፍለ ኣባል ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ እያ። ኣሕዋታ ርግኣት፣ ሂወትን ገነትን ብህይወት ኣለዋ።
ወይዘሮ ጽገ ምስ በዓል ቤታ ወዲ ባሻይ ኣብ ኣመሪካ 1981 ዓ.ም. ኣትዮም ኣብ ከተማ ኦክላንድ እንዳሰርሑን ደቆም እንዳዕበዩን ምዉቕ ናብራ ይመርሑ ነይሮም። ብህይወት ኣብ ዝነበርሉ እዋን ሰላምን ፍትሕን ኣብ ኤርትራ ንምንጋስ ምስ ብጾቶም ኣባላት ሰልፊ ደሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራን ኵሎም ደለይቲ ፍትሕን ዘይሕለል ቃልሲ የካይዱ ብምንባሮም፤ ብብጾቶም ፍቱዋትን ክቡራትን እዮም።
ወይዘሮ ጽገ ብዝሓደራ ሕማም ኣብ ሆስፒታል ክትእለ ድሕሪ ምጽናሕ ኣብ ገዝኣ ተመሊሳ፣ ክንክንን ምክትታልን ደቃ ከይተፈልያ ጸኒሓ ብ9 መጋቢት 2021 ዓ.ም. ብሰላም ዓሪፋ።
ወይዘሮ ጽገ ኣደ ሰለስተ ደቃ፡ ኪኮ፣ ራህዋን ቤትኤልን እያ።
ወይዘሮ ጽገ ን19 መጋቢት 2021 ዓ.ም. ኣብ ጎድኒ ነብስሀር በዓልቤታ ኣስገዶም ኣብ መቓብር ፕየድሞንት፣ ከተማ ኦክላንድ ካሊፎርንያ ሓመድ ኣዳም ክትለብስ እያ።
መላእ ማሕበረሰብ ኤርትራውያን ተቐማጦ ኦክላንድን በይ-ኤርያን ከምኡ’ውን ካብ ርሑቕን ቀረባን ብሞት ክብርቲ ወይዘሮ ጽገ ዝተሰምዖም ዝተሰምዐንን መሪር ሓዘን ንምግላጽን ንቤተስብ ንምጽንናዕን ብስልክን ኢመይልን መልእኽታትኩም ዝሰደድኩም ፈተውትን መቓልስታን ምስጋና ይብጻሕኩም፡ ሕሰም ድማ ኣይትርከቡ። ንሓብትን ኣደን ጽገ እዝጊኣብሄር ኣብ መንግስተ ሰማያቱ ይቀበላ። ንቤተ ሰባን ብጾታን ጽንዓት ይሃቦም ጠሊ ድማ ይሕደገሎም።
ቤተሰብ
ሓሙሻይ ክፋል
እዚ ኣብ ከባቢና ተፈጢሩ ዘሎ ኩነታት ንሎሚ ይኹን ንመጻኢ ህይወት ህዝቢ ኤርትራ ዝትንክፍ ብምዃኑ ብትዂረት ክንሪኦ ዘሎና ኢዩ። ንልዑላውነት ሃገር ዝፈታተኑ ሓያለ ምልክታታት ይርኣዩ ኣለዉ። ብቐንዱ ከኣ እቲ ንኤርትራ ዝመርሕ ዘሎ ዲክታቶርያዊ ስርዓት ቅድም ብቐጻሊ መግለጺታቱ፡ ሎሚ ከኣ ብተግባር ንልዕላውነት ሃገር ኣብ ሓደጋ ኣእትይዎ ይርከብ። እዚ ድማ ነቲ ኩሉ ግዜ ካብ ደቡብ ንኤርትራ ዝመጻ ስግኣታት ዝፈጥር ወስታታት ዝያዳ ኣራጒድዎ ምህላዉ ኢዩ ዘመልክት።
ኢትዮጵያውያን ደረጃታቱ ድኣ ክፈላለ ይኽእል'ምበር ናጽነት ናይ ኤርትራ ብዘይ ኣፍደገ ባሕሪ ዘትረፎም ስለዝኾነ ኣይወሓጠሎምን ኢዩ። ነዚኦም ኣብ ክልተ ደረጃ መቒልና ክንሪኦም ንኽእል ኢና። እዚ ድማ በቲ ኣብ ሃገሮም ኢትዮጵያ ክትከል ዝድለ ስርዓት ብዝህልዎም ኣረኣእያን ብዘለዎም ኣናብባ ኣብ ታሪኽን ዝውሰን ኢዩ። ኣብ ኢትዮጵያ ኣብ ኢትኒካዊ ፖለቲካ ዝተመስረተ ፈደራላዊ ስርዓት ክትከል ዝደልዩን ነዚ ዝጻረሩን ኢዮም። እቶም ኢትኒካዊ ፖለቲካ ዝኽተሉ፡ ብመሰል ርእሰ ውሳኔ ብሔራት ዝኣምኑ፡ ኣብ ሰሜንን ደቡብን ኢትዮጵያ ዝርከቡ ሓይልታት ኮይኖም ብመትከል፡ ንናጽነት ኤርትራ ዝጻረሩ ኣይኮኑን። ንናጽነት ኤርትራ ምጽራር ማለት ነቲ ዝኣምንሉ መትከል “ርእሰ ውሳኔ ብሄራት ክሳብ ምግንጻል” ዝብል ምጽራር ማለት ስለዝኸውን። ካብዚኦም ብቀንዱ ብምሳሌነት ክጥቀሱ ዝኽእሉ ካብ ሰሜን፡ ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ ካብ ደቡብ ኢትዮጵያ ድማ ናይ ኦሮሞ ናጽነት ግምባር ኢዮም። እዚ ማለት ግን ኣብ ኣተሓሕዛ ጉዳያት ክልተ ሃገራት ብመንግስታት ዝፍጸም ጌጋታት ከጋጥም ምስ ዝኽእል፡ ወይ ውን ምትሕልላይ ምስ ዝጠፍእ ነቲ መትከላዊ መርገጻት ሰንከልከል ከብሎ ኣይክእልን ማለት ኣይኮነን። ኣብ ውሽጢ ህወሓት ናይ ዝነበሩ ገለ መራሕቲ ኣብዚ ሕቶዚ ዝተራእየ ናይ መርገጽ ምቕያር ከም ኣብነት ናይዚ ሰንከልከላት ክጥቀስ ይከኣል ኢዩ።
እቶም ንናጽነት ኤርትራ ዘይቅበሉ ኣብ ማእከል ኢትዮጵያ ዝርከቡ፡ ህዝቢ ኣምሓራ ዝማእከሎም ኢዮም። እዚኦም ኢትዮጵያ ከምቲ ኣብ እዋን ኣመራርሓ ንጉስ ሃይለስላሰ፡ ወይ እዋን ደርግ ኣሃዳዊ ስርዓት ዝተኸለት ክትከውን ይደልዩ። ኣብ ናይ ጥንቲ ታሪኽ ብምምርኳስ ውን ንኤርትራ ከም ኣካል ኢትዮጵያ'ምበር ከም ናጻ ሃገር ኣይፈልጥዋን። እዞም ሓይልታት'ዚኦም ደርግ ምስተሳዕረ ኣብ እዋን ኢህወድግ መእተዊ ጠፊእዎም ዝነበሩ፡ ዉልቀ መላኺ ስርዓት ኢሰያስ ኣብ ኣስመራ ተቐቢሉ ህይወት ሰዂዑ ዘዕበዮም፡ ግንቦት ሰባትን ኣርበኞች ግምባርን ዝተባህሉ ውድባት ኢዮም። ሎሚ ብስም ውድብ “ኢዜማ” ኣብ ፖለቲካ ብስፍሓቶም ድሕሪ ብልጽግና ፓርቲ ብካልኣይ ደረጃ ዝስርዑ ንምርጫ ዝንቀስቐሱ ዘለዉ ኢዮም። ቀዳማይ ሚኒስተር ኣቢይ ዝመርሖ ሰልፊ ብልጽግና፡ ንኣምሓራ ዝትንክፍ ብዝገብሮም ጌጋታት ብዙሕ ሕጉሳት እንተ ዘይኮኑ፡ ምስ ብልጽግና ኮይኖም ፖለቲካ ኢትዮጵያ ክቆጻጸሩ ወሲኖም ዝነጥፉ ዘለዉ ኢዮም።
ኣሰላልፋ ሓይልታት ኢትዮጵያ ነዚ ካብ መሰለ፡ ብዝምድናዊ ኣዘራርባ ኣየኖት ሓይልታት ኢዮም ንልዑላውነት ኤርትራ ተፈታተንቲ ዝኾኑ ኢልና ክንሓትት ግቡእ ይመስለኒ። እቶም ኣብ መሰል ርእሰ ውሳኔ ብሔራት ብመትከል ዝኣምኑ’ዶ ወይስ እቶም ነዚ ዝጻረሩ ሓይልታት? ከም ኤርትራውያን ነዚ ሕቶ’ዚ ብቅኑዕ ክንምልሶ የገድሰና ኢዩ።
ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ እቲ ኣብ ምምራሕ ኢትዮጵያ ዝተኸተሎ ዝነበረ ዘይምዕሩይን ገባትን ኣመሓዳድራ ምስ ህዝቢ ዘጻልኦ ንጎኒ ገዲፍና፡ እቲ ካልእ ቀንዲ ዝጽለኣሉ ዝነበረ ምኽኒያታት ኣብ ኢትዮጵያ ብክልተ ጉዳያት ነይሩ። እቲ ሓደ ንናይ ኤርትራ ሃገራዊ ናጽነት ኣፍልጦ ምሃቡ፡ እቲ ካልኣይ ድማ ኣብ ብሄራት ዝተሞርኮሰ ፈደራላዊ ስርዓት ስለዝተኸለን ኢዩ። ዘይከሓድ ኣብ ጉዳይ ሃገራዊ ናጽነት ኤርትራ ብዝሓዞ መርገጽ ፖለቲካዊ ዋጋ ከፊሉ ኢዩ። ብኣስፋፋሕቲ ኣምሓራ ካብ ፖለቲካዊ ገጽ ኢትዮጵያ ክሕከኽ ካብ ዝተደልየለኡ ምኽንያታት ሓደ እዚ ኢዩ። ብዝተረፈ ወያነ ዝመርሖ ኢህወደግ ኣብ ምምዕባል ኢትዮጵያ ብጠቕላላኡ ክረአ ከሎ ርኡይ ለውጥታት ኣምጺኡ ኢዩ።
ኣብ ቅድሚ ናይ ሰለስተ ሓይልታት ምሕዝነት፡ ናይ ኣብይ፡ ኢሰያስን ሓይልታት ኣምሓራን ከም ቀዳማይ ዕማም ዝተወስደ ንህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ ምድምሳስ ኢዩ። በዚ ኣቢሉ ከኣ ኣብይ ነቲ ቀንዲ ዕንቅፋት ኣብ ስልጣኑ ኮይንዎ ንዘሎ የልግስ።ኣምሓራ ብትግራይ ዝተወስዶም መሬት ወልቃይትን ራያን የምልሱን ንሓደ ካብ ጸላእቶም የልግሱን ኣለዉ። ኢሰያስ ሕነኡ ዝፈደየ ኮይኑ ይስመዖ፡ ናብቲ ካልኣይ መደቡ መስገሪ ባይታ የጣጥሕ ኣሎ ማለት ኢዩ። እቲ ድሕሪ'ዚ ዝመጽእ እዞም ሰለስተ ሓይልታት ከመይ ክቕጽሉ ኢዮም ዝብል ኢዩ። ኣብይን ኣምሓራን ብዙሕ ዘየረዳድኦም ጉዳያት ኣሎ። ናይ ኣብይ መሰረታዊ ደገፍ ካብ ኦሮሞ ኢዩ። ኣብ ኦሮሞ እቲ ህዝባዊ ኣረኣእያ፡ ዘሎ ሕገ መንግስቲ ቀጻሊ ክኸውን ኢዩ። እዚ ልክዕ ከም ናይ ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ ኣተሓሳስባ ኢዩ። ምስ ናይ ኣምሓራ ድማ ተጻራሪ ኢዩ። ናይ ኣምሓራ ከኣ ምስ ናይ ኢሳያስ ኣረኣእያ ዝጣበቕ ኢዩ።ኣብ ሓደ ክመጹ እንተኾይኖም ናይ ኦሮሞ ወይ ናይ ኣምሓራ ሓሳብ ተሳዒሩ ክኸዱ ኣለዎም። እዚ ከኣ ዘይመስል ኢዩ። ኣብ ጉዳይ ኣዲስ ኣበባን፡ ኣብ ኣናብባ ታሪኽ ኢትዮጵያን ዘለዎም ፍልልይ ካብቲ ነፍሲ ወከፎም ምስ ትግራይ ዘለዎ ዝገፍሕ ኢዩ። ኣብ ኣናብባ ታሪኽ ኢትዮጵያ ኣምሓራን ትግራይን ዝያዳ ይቀራረቡ። ኦሮሞ ንታሪኽ ኢትይጵያ ዝግደስሉ ኣይኮኑን ሓወልቲ ሃጸይ ምኒሊክ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ክፈርስ ሕኒን ምስ በሉ ኢዮም።
ሓይልታት ኣምሓራ ንወያነ ምስዓር ከም ሓደ ስጉምቲ ንኤርትራ ናብ ሕቕፊ ኢትዮጵያ ምምጻእ ገይሮም ይቖጽሩ። ብኢስያስ ኣቢሎም እንተረኺቦማ ከኣ ኣሰናይ ኢዩ ንዕኦም። እንተዘይኮነ ግን ደቂሶም ዘይሓድርሉ ኢዩ። ኣቶ ኢሳያስ ኣብ ክልል ኣምሓራ ከይዱ ኣብ ዝተዛረቦ፡ ንዝተረፋ ህይወቱ ንኢትዮጵያ ኣብ ከዕውት ዝኽእል ስራሓት ከወፊ ምዃኑ ገሊጹ ነይሩ። ምስቲ ኤርትራን ኢትዮጵያን ሓደ ህዝቢ ኢዩ ዝብሎ ተደማሚሩ፡ ከመይ ክዝርዘር ኢዩ ኣብ መጻኢ ንርእዮ። ከቕስነና ዝኽእል ጉዳይ ግን ኣይኮነን።
ቀዳማይ ሚኒስተር ኣብይ ክሳብ ሕጂ ብመምርሒ ናይ ኣቶ ኢሰያስ ክኸይድ ጸኒሑ። ኣብ ከመይ ዝበለ ዘይውጻእ ጸድፊ ኣእትይዎ ከምዘሎ ከኣ ዘይርዳእ ኣይመስለንን። እቲ ምስ ኢስያስ ኮይኑ ዞባ ቀርኒ ኣፍሪቃ ክመርሕ ዝነበሮ ሕልሚ ዝተሓምሸሸ ይመስል። ሎሚ ምስ ኢሳያስ ኮይኑ ነዚ ኣትይዎ ዘሎ ጸድፊ ክወጾ ከቢድ ክኾኖ ከም ዝኽእል ንምግማት ኣየሸግርን ኢዩ። ካብ ኢስያስ ብዝቕበሎ መምርሒ ዓዲ ልዕሊ ሚእቲ ሚልዮን ሃገር ክመርሓ ኣይክእልን ኢዩ። ኢሳያስ ምስዚ ኩነታትዚ ተጠዓዒሙ ዘኽይድ ባህርያት ከምዘይብሉ ከኣ እንፈልጦ ኢዩ። ኣብ ልዕሊ ወያነ ሕነኡ ምፍዳይ ልዕሊ ኩሉ ነገር ስለዝሰርዖ ግና ንኣቢይ “ንስኻ ኢኻ ትመርሓና” ኢልዎ ስለዝነበረ ገለ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዘራኽብ ቅርጻታት ኣውጺኦም፡ እታ መፍትሕ ናይ ምምራሕ ንኣብይ መን ይፈልጥ ይህቦ ውን ይኸውን። እዚ ኩሉ ግን ካብዚ ኣብ ትግራይ ብዝፍጽምዎ ገበናት ኣትየሞ ዘለዉ መንቀራቑሮ ክወጹ ምስዝኽእሉ ኢዩ።
ስርዓት ውልቀ መላኺ ኢሳያስ ንምውዳቕ፡ ልኡላውነት ሃገርና ክሕሎ ፍትሕን ሰላምን ክነንግስ እንቃለስ ዘለና ኤርትራውያን፡ ንረብሓ ሃገርናን ህዝብናን ኣብ ዘይኮነ ግጥም ኢሳያስ ስዒሩ ክወጽእ ከሎ ናትና ዓወት ከምዘይከውን ክንፈልጥ ይህልወና። እቲ ክንከዶ ዘለና ኢሳያስ ኣብ ዝኸዶን ዝኣተዎን ጸረ ህዝቢ ተግባራት ተሳዒሩ ከምዝወጽእ ምግባር ኢዩ። ብውሑዱ ድማ ነዚአን ከነዐዉት ንቃለስ።
ኣብ ትግራይ ኣትይዎ ካብ ዘሎ ውግእ ክወጽእ፡
ሰብኣውን ነገራውን ዓቕሚታት ሃገርና ዘማስን ዘሎ ውግእ ጠጠው ክብል፡
ኣብ ህዝቢ ኤርትራ ብዝፈጸሞን ዶብ ሰጊሩ ኣብ ትግራይ ይፍጽሞ ብዘሎን ገበናት ኣብ ሕጊ ክቐርብ ክንጽውዕ ይግባኣና።
ራብዓይ ክፋል
ከም ኤርትራውያን እቲ ርእሲ ኩሉ ዘገድሰና፡ ጉዳይ ሃገርናን ህዝብናን ኢዩ። ህዝብና እቲ ዝግብኦ ክብሪ ረኺቡ፡ ብፍትሒ ኣብ ሰላምን ብልጽግናን ክነብር ንደሊ ንምትግባሩ ድማ ንቃለስ። ኣብ ህዝብናን ሃገርናን ክወርድ ዘይንደልዮ በደል ኣብ ልዕሊ ካልኦት ህዝብታትን ሃገራትን ብኣና ይኹን ብካልኦት ክፍጸም’ውን ዘይንደልዮ ኢዩ። ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ኩሉ ጉዳይ ሃገሩ ውሳኒ ተራ ንክህልዎ ኢዩ ተቓሊሱ። ንገድሊ መሪሖም ናጽነት ዘዕቆቡ ተጋደልቲ እቲ ኩሉ ዝተሰዉእዎን ዝሰንከልዎን ሰላም፡ ብልጽግናን ፍትሕን ዝሰፈና ሃገር ንምምስራት ኢዩ ነይሩ። ሕማቕ ኣጋጣሚ ኮይኑ ግን፡ ፍረ ቃልሲ ህዝብና ብሓደ ጉጅለ ተጨውዩ ሃገር ክትምዕብለሉ እትኽእል ዝነበረት መኣዝን ተሳሒቱ።
ኤርትራ ከም ሃገር ኣብ ምብጋሳ ክትገብሮም ዝነበርዋ ብዙሓት ኢዮም ነይሮም። ብቐንዱ ግን ሃገር ዝምርሓሉ ሕጊ ከተጽድቕ በዚ መሰረት ድማ መንግስታ ከተቕውም፡ ንኹሉ ኤርትራዊ ዓቕሚ ዘዋስእ ስርዓት ክትተክል፡ ምስ ዓለምናን ዞባናን ዘዋስእ ቅኑዕ ፖሊሲ ዝምድና ክትሕንጽጽ ኢዩ ዝግባእ ነይሩ። ኣብ ክንድኡ ግን ብናይ ሓደ ሰብኣይ ኣመራርሓ ተተኪኡ፡ ፊን ከምዝበሎ ድማ ሃገር እናሓመሰ ይነብር ኣሎ። ውልቀ መላኺ ኢሰያስ ኣብ ናይ 30 ዓመታት ኣመራርሕኡ ቀንዲ ጸላኢ ምዕባለን ሓድነትን ህዝቢ ኤርትራ ምዃኑ ኣረጋጊጹ ኢዩ። ብሰንኪ ተናኻሲ ጠባያቱን ጸሕታሪ ውግእ ዝኾነ ተግባራቱን ዝፈጠሮም ጸላእቲ፡ ናይ ህዝቢ ኤርትራ ጸላእቲ ክኾኑ ግድን ኣይኮነን። ህዝቢ ኤርትራ ኢሰያስ ንዝጸልኦ ክጸልእ ንዝፈተዎ ክፈቱ እንተኾይኑ፡ ነቲ ንሃገርና ናብ ገደል ዝወስድ ኣመራርሕኡ ኣሜን ኢልካ ምቕባል ጥራይ ኢዩ ዝኸውን። ዲክታቶር ኢሰያስ ዝኣተዎምን ዘላዓሎምን ኣዕነውቲ ውግኣት ብሰላም ክፍትሑ ዝኽእሉ ዝነበሩ ኢዮም። ኣብ ጉዳይ ደሴታት ሕነሽ ምስ የመን፡ ኣብ ጉዳይ ዶብ ምስ ኢትዮጵያን ጅቡትን ዝተገብሩ ውግኣት ኩሎም ትርጉም ዘይነበሮም ካብ ዋግኦም ንላዕሊ ዋጋ ዘኽፈሉ ኢዮም ነይሮም። ኣብቲ እዋንቲ ዋና ጸሓፊ ናይ ውድብ ሕቡራት መንግስታት ዝነበረ፡ መንግስተ ሰማያት የዋርሶ፡ ኮፊ ኣናን ንናይ ባድመ ውግእ “ትርጉም ዘይብሉ ውግእ” ኢሉ ኢዩ ገሊጽዎ። በዚ ትርጉም ዘይብሉ ውግእ ዝመጸ ሳዕቢናት፡ ሞት፡ ዕንወት፡ ምምዝባልን ጽልእን ተመሊስና ነቲ ጠንቅታቱ ክንፍትሾን ነቲ ቅኑዕ፡ ቅኑዕ፡ ነቲ ጌጋ ድማ ጌጋ ክንብሎን ክንመሃረሉን እንተዘይኪልና፡ ግጉይ ኣመራርሓ ውልቀ መላኺ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ሎሚ ውን ኣብ ጸድፊ ከእትወናን ንስቅያትና ከናውሖን ኢዩ።
ብጉጅለ ኢሳያስ ዝምራሕ ስርዓት ኤርትራ ኣብ ጠቕሚ ህዝቢ ዝተመስረተ ናይ ወጻኢ ፖሊሲ የብሉን። በዚ ከኣ ኤርትራ ፈታዊ ዘይብላ ካብ ዓለም ኣብ ተነጽሎ እትነብር ኢያ። ምስ ጎረባብታ ናይ ሓቢርካ እናተሓጋገዝካ ብሰላም ምንባር ፖለቲካ እትኽተል ኣይኮነትን። ኣብ ሶማል ዝተኸተለቶ ግልብጥብጥ፡ ኣብ ሃገራት ወሽመጥ ቀጠርን ኢማራትን ቀዋምነት ዘይብሉ ነቲ ሓደ ከተርሕቕ ምስቲ ካልእ ኣሻሩ ካብ ዝብል ግዚያዊ ጠቕሚ ዝነቅል መርገጻት፡ ነቲ ኣብ እዋን ቃልሲ ንናጽነት ቀንዲ መዕቆቢን ደጋፍን ዝነበረ ህዝቢ ሱዳን፡ ብጉጅለ ህግድፍ ናይ ኢዶም ዘይምርካብ መግለጺ ናይ ዝሓዞ ዘይጥዑይ ፖሊሲ ወጻኢ ዝምድናታት ኢዮም። ንኢትዮጵያ ኣብ ውሽጣዊ ጉዳያታ ኣትዩ ብቐጻልነት ኣብ ምሕማሳ ይርከብ። ኢሳያስ ኣፈወርቂ እቲ ኣብ ውሽጢ ኢትዮጵያ ዝገብሮ ምትእትታው ንጠቕሚ ህዝቢታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ነይሩ እንተዝኸውን'ኳ ኣይምሓሰመን። ግን ንማንም ዘርብሕ ኣይኮነን።
ኣቶ ኢሰያስ፡ ኣብ ኢትዮጵያ ዝትከል መንግስቲ ኣብ ብሔራት መሰረት ዝገበረ ፖለቲካ ክኸውን ከምዘይብሉ፡ ከምዝመኸረ ደጊሙ ደጋጊሙ ብኹርዓት ክገልጽ ተሰሚዑ ኢዩ። እቲ ብሸነኹ ዝግበር ዝነበረ ግን፡ ንብሄራዊ ፖለቲካ ዘሰጉማ ውድባት እትዮጵያ፡ ናይ ኦሮሞ ናጽነት ግምባር፡ ናይ ኦጋዴን ናጽነት ግምባርን ካልኦትን ንክዕወታ፡ ንህዝቢ ኢርትራ ድራሩ ኣሕዲጉ፡ ኣብ ውሽጢ ኤርትራ ሓቚፉ ይሕግዘን ነይሩ ኢዩ። በቲ ካልእ ሸነኽ ድማ ንናጽነት ኤርትራ ዘይቅበሉ ሓይልታት ኢትዮጵያ፡ እንተተዓወቱ ድማ ተመሊሶም ንኤርትራ ክጎብጡ ድሕር ዘይብሉ፡ ከም ጉንቦት ሸውዓተን የኣርበኞች ግንባርን ዝተባህሉ ይሕግዝ ነይሩ። መራሕቲ ጉጅለ ህግድፍ ካበየናይ ስነ-መጎት ነቒሎም ኢዮም ነዞም ኣብ ኢትዮጵያ ተጻራሪ ዕላማታት ዘለዎም ሓይልታት ዝሕግዝዎም ነይሮም? ኢሰያስ ነዞም ተጻረርቲ ልኡላውነት ኤርትራ ዝኾኑ ሓይልታት ኢትዮጵያ ክሕግዝ ከሎ፡ ኣብ ኤርትራዊ ጉዳይ ዘለዎ ክሕደት ኢዩ ብዝያዳ ኣመስኪሩ። እዚ ዘይሃገራዊ መርገጽዚ ዝያዳ ይጎድኣና ኣሎ። እዚ ሕጂ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ብምእታው ኣብ ልዕሊ ጎረቤት ህዝቢ ትግራይ ዝፍጸም ዘሎ በደል ብዋጋ ህዝቢ ኤርትራ ኢዩ። ህዝቢ ኤርትራ ደቁ፡ ገንዘቡ፡ ግዜኡን ጥዑይ ናይ ጎረባብቲ ዝምድናን ይኸስር ኣሎ።
ኤርትራ ብጅግንነት ደቃ ናጻ ሃገር ኮይና፡ ናጽነት ብዘምጽኡላ ከኣ፡ ብኣምራርሓ ኢሳያስ እናተበደለት ትርከብ። ናተይ እትብሎ ህዝባዊ መንግስቲ ክሳብ ሕጂ ኣይተተኽለን። ኣብ ረብሓታት ሃገር ዘይተሰረተ፡ ኢሰያስ ፊን ብዝበሎ ኣብ ዝመርሓላ ዘሎ ሃገር፡ ናቱ ፈተውቲ፡ ከም ፈተውቲ ህዝብና ጸላእቱ ውን ከም ጸላእቲ ህዝብና ክንቆጽሮም ዘይከኣል ኢዩ። በየናይ ኣብ ሃገራዊ ረብሓ ዝተመስረተ ናይ ወጻኢ ዝምድናታት ፖሊሲ ኢዩ ንህዝቢ ኤርትራ ”እዚኦም'ዮም ፈተውትኻን ጸላእትኻን” ክብሎ ዝኽእል። ኢሰያስ ዝፈጥሮም ጸላእቲ ናይ ባዕሉ ጸላእቲ ጥራይ ኢዮም ክኾኑ ዝኽእሉ። ንኣመራርሓ ኢሰያስ ዝጸልአን ዝተቓወመን ኤርትራዊ ይኹን ወጻእተኛ ከም ጸላኢ ህዝብን ሃገርን ጌርካ ምልጣፍ ናይ ህግደፍ ስራሕ ኢዩ። እዚ ከኣ ነቲ ኣብ መንጎ ሃገርን መራሕን ዘሎ ፍልልይ ምኽሓድ ማለት ኢዩ።
ንሕና ምስ ሃገራት ክንፈጥሮ ዝግባኣና ዝምድና ኣብ ናይ ሓባር ረብሓታት ዝተሞርኮሰ ኢድ ምትእትታው ዘየፍቅድ ናይ ሓድሕድ ናጽነት ዘኽብር ክኸውን ኣለዎ ኢልና ንኣምን። ዉልቀ መላኺ ኢሰያስ ብዝተኸተሎ ግጉይ ኣመራርሓን ኣፈታትሓ ግርጭታትን ዝወረደ ጉድኣትን ጽልእን ኣብ ምእራሙ ክንከይድ ከምዘሎና'ምበር ናይዚ ኣሉታዊ ውርሻ ቀጸልቲ ክንከውን ኣይግባኣናን። ኢሰያስ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ትግራይ ዘለዎ ጽልኢ ብተግባር ኣመስኪሩ ኢዩ። ንሕና ግን ነዚ ኣብ ልዕሊ ህዝብና ንዓመታት ከካይዶ ዝጸንሐ ኮይኑ ስለዝስመዓና፡ ኣብ ህዝቢ ትግራይ ዝቕጽሎ ዘሎ ገበን ብዕጽፊ ንኹንኖ። ኣብዚ ኣብ ትግራይ ኣጒድዎ ዘሎ ሓዊ ተቓጺሉ ዕድሚኡ ክሓጽርን ህዝብና ራህዋ ክረክብን ድማ ዝከኣለና ንገብር።
ይቕጽል
ጉጅለ ህግደፍ “ሌባሌባ እንተበልዋስ፡ ሉዋሉዋ ዝበልዋ ይመስላ” ከም ዝበሃል፡ እነሆ በቲ ሓንሳብ ዝመረጾ ዘይጥዑይ መንገዲ ይቕጽል ኣሎ። እቲ ኣብ ኤርትራ ዘሎ በብዓይነቱ ገበናት ዝፍጽመሉ ሜዳ ጸቢብዎስ ካብ ኤርትራ ወጻኢ ከስፍሖ ብዙሕ ግዜ ብብዙሕ ኣገባባት ፈቲኑ። ሎሚ ከኣ ከም መቐጸልታ ናይዚ ግጉይ ኣተሓሳስባ ናይ ምስፋሕ ተግባራቱ፡ ኣብቲ ዓይኒ መፍተሉ ዘይፍለጥ ህልዊ ኩነታት ኢትዮጵያ ከም ዝኣተወ ጸሓይ ዝወቐዖ ሓቂ ኮይኑ ኣሉ።
ህግደፍ ካብ ኤርትራ ናብ ደገ ዘመዓዱ ጥዑይ ንምዝራእ ዘይኮነ፡ እቲ ኣብ ኤርትራ ክፍጽሞ ዝጸንሐን ዘሎን ገበናት ንምስፍሕፋሕ እዩ። እንተኾነ ብብዙሓት ወገናት እዚ ስግረ-ዶባዊ ምህዞኡ ከም ትጽቢቱ ተቐባልነት ኣይረኸበን። እዚ እከይ ሓሳቡ ከምቲ ዝተመነዮ ተቐባልነት ዘይረኽበሉን ቀንዲ ምኽንያት ከኣ እቶም ሓሳቡ ክሸይጥ ዝኸዶም ኣካላት ስለ ዘይገዝእሉ እዩ። ናይ ዘይምግዘኦም ምኽንያት ከኣ ኣተሓሳስባ ኢሳያስ ንህዝቢ ኤርትራ ዘይኮነስ ንኻልእ ከምዘይበቅዕ ስለ ዝግንዘቡ እዮም። ኣብዚ እዋንዚ ግና “እንተስ ብገርሂ እንተስ ብጉርሒ” ጸረ ህዝቢ ተግባር ኢሳያስ ኣብቲ ብብልጽግና ዝምራሕ መንግስቲ ኢትዮጵያ ዕዳጋ ረኺቡ። ኣተሓሳስባ ኢሳያስ ኣብ ኢትዮጵያ ዕዳጋ ምርካቡ ከኣ ኣብ ኢትዮጵያውያን ኣዛራቢ ኮይኑ ኣሎ። እንተኾነ ናይቶም “ብሰንኪ ኣብ ዓዱ ዝመኸነን ዝተፈንፈነን ኣተሓሳስባ ኢሳያስ ምቕባልና ኣብ ውሽጢ ሃገር ኮነ ዲፕሎማስያዊ መድረኻት ዋጋ የኽፍለና ኣሎ” ዝብሉ ኢትዮጵያውያን ቁጽሪ ይበዝሕ ከም ዘሎ ንዕዘቦ ዘለና እዩ።
ናይ ጉጅለ ኢሳያስ ኣብ ዘይንጹርን ዘይብሩህን ኩነታት ምስ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ምዝማድ፡ ኣብቲ እዋኑ ኣዝዩ ኣዛራቢ ነይሩ። ኣዛራብነቱ ኣብ ኤርትራውያንን ኢትዮጵያውናንን ጥራይ ከይተደረተ ናይ ግዳም ሓይልታት ኣጀንዳ እውን ኮይኑ ነይሩ። ዝያዳ ኣዛራቢ ዝኾነ ከኣ ድሕሪ ናይ 20 ዓመታት ናይ “ኣይሰላም ኣይውግእ” ዝምድና ኤርትራን ኢትዮጵያን ብሃንደበት ዝመጸ ስለ ዝነበረ እዩ። ይኹን እምበር በቶም ኣብ ኤርትራ ዝነበሩ ከም በዓል ጉንበት 7 ዝኣመሰሉ፡ ተቓወምቲ ውድባት ኢትዮጵያ ብውሽጢ ውሽጢ ይስራሓሉ ምጽንሑ በዓል ኣንዳርጋቸው ጽጌ ኣቃሊዐምዎ እዮም። ንሕና እዚ ብብዙሕ ተንኮላትን ውዲታትን ዝተላዕጠጠ ዝምድና እንታይ ከም ዝወልድ ኣብ ምግማት፡ ከምዚ ንርእዮ ዘለና ከም ዝኸውን ናይ ምርዳእ ጸገም ኣይነበረናን። መረጋገጺና ከኣ ጨካንን ደረቐኛን ኣተሓሳስባ ኢሳያስ ንኤርትራን ህዝባን ዘይኮነ ንኢትዮጵያ’ውን ከምዘይጠቅም ስለ እንርዳእ እዩ። ምስዚ ኩሉ ግና በቶም ብጉጅለ ኢሳያስ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ይፍጸም ዝነበረ በደል ብግቡእ ዘይተረድኡ ወይ ከኣ ተረዲእዎም ክኑሱ ዘይተገደስሉ ኣካላት፡ እዚ ዝምድና እዞም መራሕቲ ናብ ራህዋ ናይ ክልቲኡ ህዝብታት ይወስድ ይኸውን ዝብል እምነት ኣንቢረምሉ ነይሮም። እቲ ብግብሪ ዝኸውን ዘሎ ግና እቲ ንሕና እቶም ነቲ ጉዳይ ብደቂቕ ክንከታተሎ ዝጸናሕና ዝገመትናዮ እዩ።
ሎሚ ሰራዊት ኤርትራ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ኣትዩ ኣብ ትግራይ ይዋጋእ ከም ዘሎ ድሕሪ ክንደይ ናይ ሓሳባት ሓጐጽጐጽን ኣተሓባባእን ተረጋጊጹ እዩ። መራሕቲ ህግደፍን ብልጽግናን’ውን “ሓቢእካዮ ዘይሕባእ” ምስ ኮኖም ብዘይተወደን ብሓላፍዘላፍ ኣገባብን ክእመንሉ ተገዲዶም እዮም። “እቲ ሰራዊት ኣብኡ ኣትዩኸ እንታይ ይገብር ኣሎ?” ዝብል ከኣ ውዑይ ኣዘራራቢ ኮይኑ ኣሎ። ኤርትራውያን ብዛዕባ ምእታው ሰራዊት ኤርትራ ናብ ትግራይ፡ ነቲ ዋና ኣሳሳይ ኢሳያስን ጉጅለኡን ገዲፍካ፡ እቶም ዝተረፍና እውን ኣብ ሓደ ዕቱብ ናይ ሓባር ሚዛን የለናን። ካብቲ ነዚ ተርእዮ መሚና ኣብ ናይ ሓባር ሚዛን ከይንበጽሕ ኣጸጊሙና ዘሎ ምኽንያታት ሓደ ንኤርትራን ህዝባን በቲ ሓደ ወገን፡ ንኢሳያስን ጉጅለኡን ከኣ በቲ ካልእ ወገን ዝተፈላለዩ ምዃኖም ኣብ ክንዲ ምርኣይ ደዋዊስካ ምርኣዮም እዩ። እዚ ከኣ ንኢሳያስ ሕቶ ህዝቢ ኤርትራ ይምልስ ከም ዘሎ መሲሉ ገበናት ክፍጽም ዕድል ዝህቦ ዘሎ ናይ ሓሳብ በዓቲ እዩ።
ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ትግራይ ዘሎ ሰራዊት ኤርትራ ብዙሓት ወገናት ቦታታት እንዳጠቐሱ፡ ገበን ከም ዝፈጸመ ይኸስዎ ኣለዉ። ኣብ ኣብያተ-ክርስትያን ማርያም ኣኽሱምን ድንገላን ዝተፈጸመ ቅትለት ከኣ ንኣብነት ዝጥቀሳ እዩ። ካብዚ ነቒሎም ኢሳያስ ኣብ ቅድሚ ዓለም ለኻዊ ቤት ፍርዲ ገበነኛታት ቀሪቡ ክኽሰስ ዝጽውዑ ኣለዉ። “ሰራዊት ኤርትራ ነዚ ገበናትዚ ውዒልዎ ድዩ ኣይወዓሎን?” ኣብ መስርሕ ምጽራይ ስለ ዘሎ ውጽኢቱ ክንርኣዮ ኢና። ናብቲ ሓቂ ክንመጽእ እንተኮይና ግና፡ ኢሳያስ ንክኽሰሲ ናብዚ ኣብ ትግራይ ፈጺምዎ ዝበሃል ዘሎ ጥራሕ ከይተቛመትካ እቲ ኣብ ኤርትራ፡ “ብዘይሕገመንግስቲ ዝመርሕ። ንዜጋታት መወዳእታኡ ኣብ ዘይፍለጥ ወትሃደራዊ ባርነት ዝጸምድ፡ ዜጋታት ንክስደዱ ምኽንያታት ፈጢሩ ዝደፋፍእ፡ መሰል ምእማን፡ ምዝራብ፡ ምውዳብ፡ ምጽሓፍን ምንቅስቓስን ዜጋታት ዝኸልእ፡ ብዘይ ፍርዲ ዝኣስር፡ ዝስውርን ዝቐትልን ……ወዘተ” እንዳበልካ ዘርዚርካ ዘይውዳእ ገበናቱኸ ኣየኽስሶን ማለት ድዩ። ዘኽስስን ዘፍርድን ስለዝኮነ ኢና ከኣ፡ “ገበናት ህግደፍ ኣብ ኤርትራ፡ ከይዝንጋዕ” ንብል ዘለና።
ህዝቢ ኤርትራ ከምቲ ኣብ ልዕሊኡ ዝፍጸም ንዘሎ ገበናት ህግደፍ ዝኹንኖ፡ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ትግራይ ንዝፍጸም በደላት እውን ከምዘይድግፎን ከምይዘይሕተተሉን ፍሉጥ እዩ። ኣብዚ እቶም ንጉጅለ ኢሳያስ ዝረግሙን ዝኸሱን ሓይልታትን ህዝብን ትግራይ እውን ንህዝቢ ኤርትራ ብዘይወዓሎ ከይልክምዎ ከስተብህሉ ይግበኦም። ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ሃገሩ ዓቕምን ዕድልን እንተዝረክብ ነቲ ኢድ ኣእታውነት ጉጅለ ህግዲፍ ዓው ኢሉ ከምዝኹንኖ ዘጠራጥር ኣይኮነን።
ሰራዊት ኤርትራ ዝተወደበን ነብሱ ዝከላኸለሉን ኣድላይ እንተኮይኑ ከኣ ዘጥቀዓሉ መሳርሒ ዝወነነ ካብቲ ህዝቢ ዝሓሸ ነቲ ዘይከውን “ኣይከውንን እዩ” ናይ ምባል ተኽእሎ ነይርዎ። እንተኾነ ዋልታን ኲናትን ኮይኑ ብቐዳምነት ህዝቡ መድሓነ። ካብኡ ሓሊፉ ንገዛእ ርእሱ “ወራርን ሰራቕን” ካብ ዘብል ተግባር ናጻ ክኸውን መተገብኦ። ነቲ “ሰራዊት ኤርትራ ብጉጅለ ህግዲፍ ዝውጻዕ ዘሎ ቀንዲ ክፋል ሕብረተሰብ ኤርትራ እዩ። ህልውና ሃገር ናይ ምውሕስ ሓላፍነት ኣለዎ። ኣብ ኣብ ኤርትራ ድሕሪ ኢሳያስ ሰላም ናይ ምውሓስ ሓላፍነት ክስከም’ዩ።” ዝበሃሎ ዝምጥን ስጉምቲ ክወስድ ካብ ሎሚ ዝጥዕም ግዜ ኣይነበሮን። ብኣንጻሩ ንብዓት ህዝቢ ኤርትራ ዘይሓበሰ ሰራዊት፡ ስለምንታይ ናብ ትግራይ ከም ዝኸይድ ንህዝቢ ብሩህ ኣይኮነን። “ከይፈተወ ብህግደፍ ስለ ዝተገደድ እዩ” ዝብል ኣበሃህላ ከኣ ፈጺሙ ምኽኑይ ኣይኮነን።
ሕብረተሰብ ዓለም ንኢሳያስን ጉጅለኡን ክምርቕ ኮነ ክረግም እንከሎ፡ መበገሲኡ ህልዊ ኰነታት ኤርትራ ክኸውን ይግበኦ። ቅድሚ ሕጂ ኣብ ልዕሊ ጉጅለ ህግደፍ እገዳ ክውሰን እንከሎ፡ እቲ ኣብ ግምት ዝኣተወ ርክቡ ምስ ኣልሸባብ እምበር፡ ዘቤታዊ ጉዳይ ኤርትራውን ኣይነበረን። ሎሚ ከኣ እዚ ኣብ ልዕሊ ህግደፍ ዝወጣወጥ ዘሎ መቕጻዕቲ ንገበናት ህግደፍ ኣብ ኤርትራ፡ ከይዝንግዕ ነዘኻኽር።
ነዚ ናይ ሎሚ ኣጋጣምን ዕድልን ተጠቒመ፥ ንደቂ ኣንስትዮ ዓለም ብዝምልከት ሓሳባተይ ክገልጽ ኣፍቅዱለይ። ኣብዚ እዋንዚ ኣብ መራኸቢ ብዙሓን፤ ብዛዕባ ደቂ ኣንስትዮ ብዙሕ ክጸሓፍን ክዝረብን ክንብብን ንሰምዕን ኢና። እዚ ድማ ግደ ደቂ ኣንስትዮ ኣብ ዝግበር ሰላማዊ፥ ፍትሓዊ፥ ዲሞክራስያዊ፥ ምጣነሃብታዊ ወዘተ ቃልሲ ኣገዳስን ወሳንን ስለ ዝኾነ ኢዩ። ነዚ ፍርቂ ኣካል ዘይምጥማትን ዘይምስታፍን ምሉእ ዓወት ከምዝግብ ኣይክእልን ኢዩ። ኣብ ዓለምና፤ ደቂ ኣንስትዮ ካብቲ ኣባታዊ ስርዓት ዝጸንሐ ወጽዓታትን ዓመጻንትን ንምንጋፍ ኢየን ብናይ ሓባር ቃልሲ ንምዕዋት ሓቢረን ክቃለሳ ዝጽዕራ ዘለዋ። ቃልሰን እውን ከድምዕ ይረአ ኣሎ። ንኣብነት ዝኣክል፤ ለካቲት 14 ከም መዓልቲ ቃልሲ ኣንጻር ኣብ ልዕሊ ደቂ ኣንስትዮ ዝካየድ ግፍዒ፤ ሕዳር 25 ድማ ከም ዓለምለኻዊ መዓልቲ ጸረ ዓመጽ ደቂ ኣንስትዮ ተባሂሉ ኣብ ምሉእ ዓለም ዝኽበር ኮይኑ ኣሎ።
ክቡራት ኣንበብቲ፤
ጓል ኣንስተይቲ፥ ከም ኣደ ንደቃ፥ ንበዓልበታ፥ ነሕዋታን ኣሓታን፤ ኮታ ንምሉእ ሕብረተሰባ ብፍቕሪን ሓልዮትን ደኺመ ከይበለት እተገልግል እያ። ብዙሓት ለባማት ክምስሉ እንከለዉ፤ ኣደ፥ ብርሃን ገዛ፥ ኣደ ዓንዲ ገዛ ይብሉ። ቆልዓ ካብ እተወልደሉ ዕለት ኣትሒዙ፥ ንምሉእ መዋእሉ መሰረት ዝኾኖ እተርእዮ ናይ ፈለማ መምህሩ፥ ኣደ ኢያ። ኣደ ብፍልጠትን ትምህርትን ክብ ክትብል እንከላ፤ ብሉጻትን ንቑሓትን ለባማትን ቆልዑን ወለዶን ንሕብረተሰብ ተበርክት። እዚ ድማ፤ ምዕቡል ሕብረተሰብ ንምህናጽ፤ ጓል ኣንስተይቲ ዓቢ ግደን እጃምን ከምዘለዋ ኢዩ ዝሕብረና። እንተኾነ ግን እታ ክንድዚ ኩሉ ኣገዳስነት ዘለዋ ጓል ኣንስተይቲ ወይ ኣደ፥ እቲ ዝግበኣ ክብረት ይኹን ጻማ ትረክብ ኢያ ክበሃል ኣይከኣልን።
ክቡራት ኣንበብቲ፤
ኣብ ሃገርና ምልስ ኢልና ክንርኢ እንተዅይና፤ ኤሪትራ ብዙሓት ጀጋኑን ሰብ ታሪኽን ዝኾና ደቂ ኣንስትዮ ኔረንኣን ኣለዋኣን፤ የግዳስ ታሪኸንን ቅያአንን ተጎስዩ ዝሓልፍ ምዃኑ ዘሕዝን ኢዩ ጥራይ ዘይኮነ፥ ንታሪኽናውን ምሉእ ኣይገብሮን ኢዩ። ካብቲ ብዙሕ ውሑድ ኣብነታት ታሪኽ ደቂ ኣንስትዮ ክጠቅስ፤
ታሪኽ ወ/ሮ ኢለን ኣደ ራእሲ ወልደሚኪኤል።
1837 ዓም፤ ኣይተ ሰለሙን ኣቦ ራእሲ ወልደንኪኤል፥ ብሰንኪ እርጋንን ብሕማምን ክልተ መንእሰያት ኣወዳት ገዲፎም ሞቱ። ወልደንኪኤል ወዲ 15 ዓመት፥ መርዕድ ድማ ወዲ 14 ዓመት ነበሩ። ኣይተ ሰለሙን ክሞቱ እንከለዉ፥ ውክልና ደቆም ንበዓልቲ በቶም ን ወ/ሮ ኢለን ሓጎስ ኢዮም ለበዋኦም ዝተናስሑ።
ወ/ሮ ኢለን ብዝነበረን በሊሕ ኣእምሮ፥ ተባዕ ጠባይን ክብ ናይ ምባል ድልየትን፤ ድሕሪ ሞት በዓል በተን፥ እቲ ንቦኽሪ ውላደን (ንኣይተ ወልደንኪኤል) ኢዩ ዝብጽሖ ኢለን ዝጽበይኦ ዝነበራ ስልጣን መዝነት፤ ናብ ደግያት ሃይሉ እተባህሉ ብምትሕልላፉ ዕረፍቲ ኣይረኸባን። ወ/ሮ ኢለን ድኻመን ከይጸብጸባ ናብቲ ሽዑ ጎይታ ትግራይ ዝነበረ ውበ፤ ስልጣን ንውላደይ ኢዩ ዝግባእ ንምባል ከዳ። ኣብቲ ዓዲ ብዝጸንሐ ሕግን ልምድን ድማ፥ ን ወ/ሮ ኢለን፤ ዕድመ ወደን ንዓቕመ ምምሕዳር ክሳብ ዝበቅዕ፤ ኣብ ክንዲ ወደን ባዕለን ስልጣን ሒዘን ከመሐድራ ተፈቕደለን። እቲ ዝተዋህበን ግዝኣት ጥንታዊ ሓማሴን (ማለት ክሳብ ምኽዓው ቆላ) ኢዩ ነይሩ። ወ/ሮ ኢለን ነቲ ዝተፈቕደለን ግዝኣት ሓማሴን ንምምሕዳር፤ ሓደ እሙን መኮነንን ዓኣስርተ ሽሕ ኣቢሎም ዝግመቱ ሰራዊት ኣኸቲሉ ኣሰነየን። እዚ ውሳነ ግን ኣሉታዊ ሳዕበናት ኢዩ ኣኸቲሉ። እቲምንታይሲ፥ ብኣንጻሩ ናይ ዝጸንሐ ልምድን ባህልን ሓማሴን፤ ብሰበይቲ ምምሕዳር ዘይምቕባል ኢዩ። ጸላእተን እንዳ ሃዘጋ ኣብ ጉራዕ ኣድብዮም ጸኒሖም ኣብ ኩናት ኣእተዉወን።ተራር ሰበይቲ ብምንባረን፤ ጥቕመንን ጥቕሚ ደቀንን ንከውሕሳ፥ ብረት ምልዓልውን ኣይሰነፋን። ንኣብነት ኣብ ኲናት ዓዲዜን ባዕለን ሰራዊተን መሪሐን ኣንጻር ተቓወምተን ገጢመን ስዒረን ኢየን። ወ/ሮ ኢለን ኣብቲ ናብ ብረት ግጥምያ ከምቲ ዋዕሮ ኣንበሳ ኩርኩር ሸደን መሪሓ ናይ ሃደን ጥበብእ ተመሓላልፍ፤ ነቲ መንእሰይ ውላደን (ወልደንኪኤል) ምስአን የፍርኦ ነበራ። ንውላደን እውን ኣብ ደረጃ ራእሲ ኣብጺሐንኦ ኢየን። እንተኾነ፤ ኣብ መወዳእታ፤ ወ/ሮ ኢለን ካብ ጸላእተን ሃዲመን ኣብ በት መቕደስ ኢየን ተዓቝበን ነይረን። ኮይኑ ግን ጸላእተን፤ ናይ ዑቕባ ሰብኣውን ሕጋውን ክብርታት ጥሒሶም፥ ካብ በት መቕደስ ኣውጺኦም ንጸላእተን ኣረከብወን። ጸላእተንውን ኣሲሮም፥ ብዘስካሕክሕ ኣሳቕዮም፥ ኣረሜናዊ ብዝኾነ ኣገባብ ቀተልወን።(መረብ ምላሽ፤ ሩፌሎ ፓሪኒ)
እቲ ዝገርም ግን፤ ኣብ ሕብረተሰብና እቲ ዝዝንቶ ታሪኽ ራእሲ ወልደንኪኤል ደኣምበር ታሪኽ ወ/ሮ ኢለን ኣይኮነን። ብመሰረቱ እቲ ጅግንነት ናይ ወ/ሮ ኢለን ኢዩ ንራእሲ ወልደንኪኤል ክፍለጥ ዝገበረ። ኣብ ባህልን ነዝን ከምዝን ንምጥቃስ ዝምሰል ምስላታት ኣሎ ኢዩ። “ንርስቲ ይማጎታላ ኣንስቲ” ዝብል ኢዩ። ኩሉ ጊዜ “ድሕሪ ዕዉት ሰብኣይ፥ለባም ሰበይቲ ኣላ” እውን ይበሃል።
ታሪኽ ናይዛ ርእሰከተማና ኣስመራውን እንተኾነ፤ ታሪኽ ናይ በላሕቲ ኤሪትራውያን ደቂ ኣንስትዮ ኢዩ። ኣብ ከባቢ 1500 ዓም ኣቢሉ ኣርባዕተ ንኣሽቱ ቁሸታት ነይረን። ኣብቲ እዋንቲ ነንሕድሕድካ ምጥቕቓዕ ልሙድ ኢዩ ነይሩ።ነቲ ዝካየድ ዝነበረ ምጥቕቓዕ ንምምካትን ንምክልኻልን፥ በተን ደቂ ኣንስትዮ ከምዚ ዝብል ሕሳብ ይቐርብ: ”ቆልዑትና ዝጭወዩ፥ ሰብኡትና ዝሕረዱ፥ ጥሪትና ዝዝመታን ካብ ሃለዋ፤ ንጸላእትና ሓቢርና ንምምካት ምእንቲ ንክንክእል ሓቢርና ሓደ ዓቢ ዓዲ ምስራሕ የድልየና”። በዚ ናይዘን ደቂ ኣንስትዮ ሓሳብ ድማ፥ ካብ ኩለን ዓድታት ተወኪሎም ናይ ሓደ መዓልቲ ዋዕላ ይግበር።
ከም ባህሊ ነቲ ዋዕላ ደቂ ተባዕትዮ ጥራይ ኢዮም ዝሳተፍዎ። በዚ ነቲ ናይተን ደቂኣንስትዮ ሓሳብ ግን ተቐበልዎ። እዛ ናይ ሎሚ ርእሰ ከተማና ኣስመራ ተባሂላ እተሰምየትሉ ምኽንያት፥ እተን ኣንስቲ መኺረን ኣስመራ ንማለት ኢዩ። ሽም ናይታ እትህነጽ ዓባይ ዓዲ ኣስመራ ክኸውን ተወሲኑ ኣብ ግብሪ ድማ ወዓለ።
ዝኸበርኩም ኣንበብቲ፤
ኣብ ሃገርና፥ ኩሉ እዃ እንተዘይበልና፤ ብዙሕ ዝዝንቶ ወይውን እተጻህፈ ናይ ደቂ ኣንስትዮ ታሪኽ ኣሎ። ነዚ ናይ ምስናድ ሓላፍነት ናህና ስራሕ ምዃኑ በዚ ኣጋጣሚ ከዘኻኽር እፈቱ።
ህዝቢ ኤሪትራ ካብ ባዕዳዊ መግዛእቲ ናጻ ንምውጻእ፥ መሪርን ሓያልን ቃልሲ ኣካይዱ ኢዩ። እተን ፍርቂ ኣካል ሕብረተሰብ ዝኾና ደቂ ኣንስትዮውን፥ ኣካል ናይዚ ቃልሲ ነይረን ኢየን።
ኣብ ምወዳእታ ሓምሳታት ሰላማዊ ቃልሲ ህዝቢ ኤሪትራ ንሃገራዊ ናጽነት ኣብ ዝጀመረሉ፥ ብዙሓት ደቂ ኣንስትዮ ኣካል ናቱ ኮይነን ይቃለሳ ነይረን እየን። ካብቲ ዝፍጽምኦ ዝነበረ ገለ ኣገደስቲ ስራሓት፥ መልእኽትታት ምብጽጻሕ፥ ሓበረታታት ምምሕልላፍ፥ ብፍላይ ዃ ኣብ ሱዳን ተሰዲደን ዝነበራ ደቂ ኣንስትዮ፥ ዓቢ እጃም ኣካዪደን ኢየን። 1961 ዓም ብረታዊ ቃልሲ ኤሪትራ ምስ ተበገሰ፥ እቲ ቃልሲ ናይ ምሉእ ህዝቢ ኤሪትራ ኢዩ ነይሩ። ደቂ ኣንስትዮ ኤሪትራ መዓንጥአን ሸጥ ኣቢለን፥ ካብ መጀመርታ ኣትሒዘን ኢየን ኣካል ናይ ሰውርአን ዝኾና። እቲ ኣብ ኩሉ ከተማታት ብፊዳኢን ዝካየድ ዝነበረ ዓመልያታት/ስርሒታት ፤ ጀጋኑ ደቂ ኣንስትዮ ነይረንኦ ኢየን። ብዙሓት ኣብቲ ስርሒታት/ዓመልያታት ዝተሰውኣ ውን ኣለዋና ኢየን። ብተወሳኺ ንተጋደልቲ ዘድሊ ዝነበረ ነገራት ከም መልእኽትታት፥ ኣፋውስ፥ ክዳውንቲ፥ ኣጽዋር፥ ምዝርጋሕ ሕበረታ ይኹን ሓዲሽ ሓበረታታት ምእካብ ካብ ጸላኢ ተሓቢኤን ይፍጽምኦ ነይረን፤ ብዓቢኡ ድማ፥ ንሰውርአን ብገንዘብ ምሕጋዝ፥ ንተጋደልቲ ምምጋብ፥ ኣሰብኡተን ናብ መዳ ምስ ዝሳተፉ፥ ናይ ስድራበት ሓላፍነት ወሲደን ደቀን ብምዕባይ፤ ሰፍ ዘይብል ሓላፍነትን ቃልስን እካይደን ኢየን። ነዚ ዝፍጽማ ዝነበራ ደቂ ኣንስትዮ፥ ኣብ ከተማ ኣብ ገጠር፥ ኣብ ስደት፥ ኣብ ውሽጢ ኢትዮጵያ ከይተረፈ ዝነበራ ኢየን።
ደቂ ኣንስትዮ ኤሪትራ ከም ህዝበን፥ እቲ ባዕዳዊ መግእቲ ዝፍጽሞ ዝነበረ ዘስካሕክሕ ወጽዓታት፥ ግፍዕታትን ዓመጻትን ስለ ዝመረረን፤ ሃገራዊ ቃልሲ እቲ እንኮ መተካእታ ዘይብሉ ምዃኑ ኣሚነን፥ ካብ ስሳታት ጀሚረን ናብ ብረታዊ ቃልሲ ተሳቲፈን ኢየን። ብፍላይ ኣብ ሰብዓታት ድማ ብብዝሒ ተሰለፋ። እንተኾነ ኣብቲ መጀመርያ፥ ኣብ ባህልና ጠበንጃ ምሓዝ ናይ ደቂ ተባዕትዮ ስራሕ ስለዝነበረ፤ ሰውራና ሓንጎፋይ ኢሉ ተቐቢልወን ክበሃል ኣይከኣልን ኢዩ። ኣብ ዘይቦትአን መጺአን ብዝብል ነጻጊ መንፈስ ይርእየን ዝነበረ ውሑድ ኣይነበረን።እቲ ብባዕዲ ዝወርድ ዝነበረ ግፍዒ ግን ወድን ጓልን ዝፈሊ ኣይነበረን። ደቂ ኣንስትዮ ኤሪትራ ንሜዳ ክስለፋ ከለዋ፥ ልክዕ ከምቶም ደቂ ተባዕትዮ ንመሰል ህዝበን ድኣምበር፥ ንስብእነት ኣይነበረን።
ተጋደልቲ ደቂ ኣንስትዮ ኤሪትራ በቲ ተባዕ ጻዕረንን ጽንዓተንን መኪተን ንተቐባልነተን ኣብ ግብሪ ኣረጋገጽኦ። ናይ ስራሕ ብቕዓትን ማዕርነትን ብግብሪ ኣርእየን ኢየን። ኣብ ኩሉ ጽፍሕታት ተመዲበን ገድላዊ ስርሓት የካይዳ ነይረን ኢየን። ደቂ ኣንስትዮ ተጋደልቲ፥ ሕልፊ ኩሉ ዝገበራ፥ነቲ ከቢድ ቀሊል እናገበራ፥ ብፍቕሪ ብተወፋይነት፥ ንስኻ ጽናሕ ኣነ ክሓልፍ እናበላ፥ ኣዝዩ ዘገርምን ዘስደምምን ስራሓት ኣካይደን ከብቅዓ፤ ድሕሪ ናጽነት ዝተራእየ ተሞክሮ ከምዝምስክሮ፤ ነቲ ዝግብአን መሰል ጌና ኣይረኸባን።
ኣብቲ ን30 ዓመታት ዝተኻየደ ደሓርውን ናጽነት ዘረጋገጸ ቃልሲ ሰውራ ኤሪትራ፤ 30% ደቂ ኣንስትዮ ዝተሰለፋሉ ኢዩ ነይሩ። ጀጋኑ ተጋደልትና ኣብ ሕብረተሰብና መሰረታዊ ለውጢ ኣርእየንን ኣረጋጊጸንን ኢየን። ነቲ ንጓል ኣንስተይቲ ከም ለውህ፥ ፈራሕ፥ ጎደሎ፥ ጽግዕተኛ ዘርኢ ዝነበረ ኖርም፤ እቲ ጸቓጢ ኣባታዊ ስርዓት ዝፈጠሮ ብልምዲ ዝጸንሐ ድኣምበር፥ ምስኣተን ዝተፈጥረ ዘይምዃኑ ብተግባር ምሂረን።
ተጋደልቲ ደቂ ኣንስትዮ ከምቲ ተሳታፍነተን ኣብቲ መሪሕ ኣካል ነይረንዶ?
ኣይነበራን። መላኺ መንግስቲ ኢሳያስ ባህርያቱ ኣይኮነን። ሎሚ መሰል ደቂ ኣንስትዮ ጥራይ ዘይኮነስ፥ ብዙሕ መሰረታዊ ሰብኣዊ መሰላት ዝተሓረመሉ ስርዓተ መንግስቲ ኢዩ ዘሎ። ኩሉ ኣብ ትሕቲ ምቁጽጻር መላኺ ስለዝኣተወ፤ እቲ ማሕበር ደቂ ኣንስትዮ እውን ኣካል ናይቲ ብመላኺ ኢሳያስ ዝዝወር ግንባር ንስሙ ዝቖመ ድኣምበር፥ ንመሰል ደቂ ኣንስትዮ ዝጣበቕ ክኸውን ኣይክእልን ኢዩ።
ሕልሚ ናይዘን ጀጋኑ ተጋደልቲ ነበር፤ ናጽነት ረኺበን፥ ምሉእ ሓርነት ህዝበን ክርእያ መሰላተን ክሕለወለን ኢዩ ነይሩ። ከም ወዮ “ኣይመርገም ኣይምርቓ” ዝበሃል፥ ህዝብና ሕማቕ ረኺቡ።
ድሕሪ ናጽነት እቲ ክሕደት ኣብ ልዕሊ ደቂ ኣንስትዮ ኢዩ ዝጀመረ።6000 ዝኾና ደቂ ኣንስትዮ መብዛሕትአን ኣብ ቅድመ ግንባር ዝነበራ 10,000 ናቕፋ ሂቡ ኣጣየሰን። መናበሪ ይኹን መዕቆቢ ዘይብለን ኣብ ጥራሕ ጎጎል ኢዩ ደርቢዩወን። ከም ህዝበንን ብዙሓት ተጋደልትን ምስቶም ፍረ ሰውራ ዝኾኑ ፍቱዋት ደቀንን፤ ኣብ ድኽነት፥ ስደት፥ ምኽዳም፥ ስእነት ስራሕን ሕማምን ተሸሚመን ይርከባ።
ድሕሪ ናጽነት መሰለን ሓቲተንዶ? እወ፤ 1993 ዓም ተጋደልቲ ደቂ ኣንስትዮ ንመሰለን ኣብ ዝሓተታሉ፥ እቲ መልሲ ናይ መላኺ ኢሳያስ፤ ጠለባት ህዝቢ ክብልሽ ዕላምኡ ስለዘይኮነ፤ ከም ኣመሉ ናይ ምሕጫጭ መልሲ ኢዩ ሂቡወን። እተን ገለ ሞያ (ትምህርቲ) ወይ ነዊሕ ተሞክሮ ዝነበረን ተጋደልቲ ደቂ ኣንስትዮውን እንተኾና ኣብ ትሕቲ`ቶም ሓደ ሞያን ተሞክሮን ዝነበሮም ተጋደልቲ ደቂ ተባዕትዮ ኢየን ተመዲበን። እቶም ደቂ ተባዕትዮ ተጋደልቲ ሓለፍቲ ክኾኑ እንከለዉ፤ እተን ተጋደልቲ ደቂ ኣንስትዮ ድማ ጸሓፍቶም ኢየን ኮይነን።
ዝኸበርኩም ኣንበብቲ፤
ናጽነት እኩብ ድምር ቃልሲ ህዝቢ ኤሪትራ ኢዩ። ደቂ ኣንስትዮ ታሪኽና ክንስንድ መድረኽ ይጽበየና ኣሎ። ነተን ብጉዳይ ደቂ ኣንስትዮ ዝጽሕፋን ኣብ ናይ ሓበሬታ ማዕከናት ዝምጉታን ቃለማሕተታት (ኢንተርቪዩው) ዝገብራን ደቂ ኣንስትዮ ከየመገንኩወን ክሓልፍ ኣይደልን። ተግባራተን ኣብ ቃልሲ ደቂ ኣንስትዮ ዓቢ እጃም ክህልዎ ምዃኑ ዘየጠራጥር ኢዩ።
ታሪኽ ኣሉታውን ኣወንታውን ሰነኻት ኣለዎ። እንታይ ጽቡቕ ጌርና እንታይ ተጋጊና ምስ እንመዝን፤ ታሪኽ ክንፈልጥን ክንርዳእን ንኽእል። ንሓዲሽ ወለዶ ድማ ንምህረሉ።
ደቂ ኣንስትዮ ኤሪትራ ከምቲ ኣብ ብረታዊ ተጋድሎ ዝገበርኦ ሎሚውን ብምሉእ ድሌት ኣብ ዝካየድ ዘሎ ቃልሲ፤ ርኡይ ግደ ከበርክታ ባዕላተን ክብገሳ ኣለወን። ከም ደቂ ኣንስትዮ ባዕልና ክንዋሳእን ንደምበ ተቓውሞ ክንዓስሎን ይግባእ። ደቂ ኣንስትዮ ኤሪትራ ኣብ ሲቪካዊ ማሕበራት፥ ኣብ ፖለቲካዊ ውድባትን ሰልፍታትን ምውሳእ ከድልየና ኢዩ። ልክዕ ሲቪካውን ፖለቲካውን ቃልሲ ኢድ ን ኢድ ተኣሳሲሩ ዝኸይድ ኢዩ። ውዒሉ ሓዲሩ ውድብ ዝመርሕ ፖለቲካዊ ውድብ ወይ ሰልፊ ስለዝኾነ፤ ኣብ ፖለቲካዊ ውድባት ኣቲኻ፥ ነቲ ንደቂ ኣንስትዮ ዘገልግል ውሳኔታት ምዕዋት ሓደ ካብ ቃልስና ክኸውን ይግባእ።ደቂ ኣንስትዮ ኣብ ሓጋጊ ኣካል ክመጻሉ ዝኸላሉ መንገዲ፤ ኣብቲ ኣብ ፖለቲካዊ ውድባትን ሰልፍታትን ምስ ዝሳተፋን ዝህልዋን ትራሕ ኢዩ። ነዚ ክብል እንከለኹ፤ ኣብ ስልጣን ዝመጻ ደቂ ኣንስትዮ ቦትአን ባዕለንን ብድልየተንን ብኽእለተንን እምበር ከም ምጽዋት ክወሃበን ዝጽበይኦ ክኸውን ከምዘይብሉ ንምጥቃስ ኢየ።
ዓረብ ስፕሪንግ ዝፈጠሮ!
ኣብ ቱኒዝያ ዝተረኽበ ሓዲሽ ተርእዮ፤ ኣብቲ ብቃልሲ ዝተመዝገበ ሓዲሽ ናይ ቱኒዝያ ቅዋም፤ ንፈለማ ጊዜ ንዓመጽ ደቂ ኣንስትዮ ዝከላኸል ምዕራፍ ከም ዝጸድቕ ብምግባር ተዓዊቱ። እዚ ድማ ኣብ ሃገራት እዕራብ ናይ መጀመርያ ዓቢ ታሪኻዊ ስጉምቲ ኢዩ። እቲ ዘሐጉስ፥ ሎሚ ኣብ ፓርላማ ናይ ቱኒዝያ 21% ደቂ ኣንስትዮ ኮይነን ኣለዋ። እተን ኣብ ፖለቲካዊ ሰልፍታት ዝነበራ ደቂ ኣንስትዮ፤ ደቂ ኣንስትዮ ኣብ ፖለቲካዊ መስርሕ ደቂ ኣንስትዮ ንምእታው ብርቱዕ ቃልሲ ኣካይደን ኢየን።
እዚ ድማ ነዚ ነካይዶ ዘለና ቃልሲ ጽቡቕ ኣብነት ኮይኑ ይስመዓኒ። ኣብ ባህልና ኩሉ ጊዜ ስልጣን ክበሃል እንከሎ፥ ንተባዕታይ ከምዝምልከት ኮይኑ ኢዩ ጸኒሑ። ኣሓት፦ እቲ መገዲ ክጅመር ኣለዎ። እቲ መስርሕ ባዕሉ ኣይጅምርን ኢዩ። ደቂ ኣንስትዮ ኣብ ምምራሕ ንክመጻ ዕድል ናይ ምንቕቓሕ ክረኽባ ኣለወን። ንኣብነት ኣብ ሽወደን ነተን ኣብ ምምራሕ ክመጻ ዝድለያ፤ እቲ ሰልፈን ዝእክል ትምህርታዊ ተመክሮታት ይህበን (ትሬይኒንግ)። ኣባናውን ነዚ ዕድል`ዚ ከነተኣታትዎ ናትና ቃልሲ የድሊ።
ብዙሓት መንእሰያት ደቂ ኣንስትዮ ናይ ፖለቲካ ተዋሳእቲ ኮይነን፥ ንሕና ዓቕሚ ኣለና ኢለን ባዕለን ኣብ ምምራሕ ክኣትዋ ክንርኢ ተስፋ እገብር።
በዚ ኣጋጣሚዚ፤ ነተን ኣብ ደንበ ተቓውሞ ናይ ፖለቲካ ተዋሳእቲ ኮይነን ኣብ ዝተፈላለያ ውድባትን ሰልፍታትን ከይተሓለላ ዝቃለሳ ዘለዋ ደቂ ኣንስትዮ፤ ከምኡውን ነተን ሓያላት ኣክቲቪስትታት ደቂ ኣንስትዮ ሞጎሰይን ኣድናቖተይን የመሓላልፍ።
ብዘይ ተሳትፎ ደቂ ኣንስትዮ ዝዕወት ቃልሲ የለን
ዝኽርን ክብርን ንስዉኣትና
ኣልጋነሽ ያቖብ
መጋቢት 8 ፡2021
ሽወደን
ሳልሳይ ክፋል
ብዘይካ ኣብ ዝጽሕትሮ ህውከትን ውግእን፡ ኣብ ሰላም ክነብር ዘይኽእል ፋሽስታዊ መራሒ፡ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ቀንዲ ጸላኢ ህዝብን ሃገርን ኤርትራ ኢዩ። ኣብ ታሪኽ ሃገራት ሓደ መራሒ ሃገር በዚ ደረጃ’ዚ እመርሖ ኣለኹ ንዝብሎ ህዝቢ ክጸልእን ክንዕቕን ሳሕቲ ተርእዮ እዩ። ኢሰያስ ኣፈወርቂ ንህዝቢ ኤርትራ ክብሩን ሰብኣዊ መሰላቱን ጥራይ ኣይኮነን ገፊፍዎ፡ ከይነብር ሂወቱ ከይዕንግል፡ ተማሂሩን ሰሪሑን ከይምዕብል ኣጊድዎ ኢዩ። ካልኦት መለኽቲ ስርዓታት ምስ እንርኢ ህዝቢ ንኣረኣእያኦም ተኸቲሉ ክኸይድ ዝቕስቡ’ውን እንተኾኑ፡ ህዝቢ ናብርኡ ከመሓይሽ እናደገፉ ዝያዳ ክርብሓሉ ዝኽእል መሰረተ ልምዓታት ብምህናጽ ኣብቲ ሃገር ምዕባለ ከምጽኡ ይረኣዩ ኢዮም። እቲ ሽግር ብናቶም መላኺ መንገዲ ስለዝኸድዎ’ምበር ሃገሮም ንካልእ ኣሕሊፎም ዘይህቡ ኢዮም። ዉልቀ መላኺ ስርዓት ኢሰያስ ግና፡ እመርሖ ኣለኹ ንዝብሎ ህዝብን ሃገርን ዝንዕቕን ዝጸልእን እንትርፎ ዕንወትን ስቓይን ስደትን ሞትን ካልእ ጽቡቕ ነገር ከምጽእ ዘይከኣለ መራሒ ኢዩ።
እቲ ንዓሰርተታት ዓመታት ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ክፍጽሞ ዝጸንሐ በደላት ኣይኣክልን ኢሉ እንሆ ኸኣ ሎሚ ንህዝብና ኣብ ውግእ ዘይምልከቶ ጎረቤት ሃገር ጠቢስዎ ይርከብ። እዚ ንህዝቢ ዕላምኡ ፍሉጥ ዘይኮነ፡ መዓስ ክውዳእ ኢዩ ዘይተፈልጠ፡ ክንደይ ዋጋ ከኽፍል'ዩ ዘይተገምገመ ውግእ ንህዝቢ ኤርትራ ዛጊት ዓቢ ዋጋ ኣኽፊልዎ ከምዝህሉ ክግመት ዝከኣል ኢዩ። ዘዕርፎ ናይ ግዳም ጸቕጥታት እንተዘይረኺቡ ብተዋሳእቲ ሓይልታት ናይዚ ውግእዚ ከቢድ ጉድኣት ከየውረደ ብተሎ ዝውዳእ ኣይመስልን።
ቀዳማይ ሚኒስተር ኣቢይን ውልቀ መላኺ ኢሳያስን ነዚ ውግእዚ፡ ዓለም ኣቓልቦኣ ኣብ ምርጫ ፕረሲዳንት ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ ኣብ ዝነበረትሉ ምጅማሮም ብሰላሕታ መደቦም ንምፍጻም ኢዩ ነይሩ። ብዝወሓደ ክሳራ ኣብ ሓጺር ግዜ ንህወሓት ድምጻን ድምጽማጻን ከጥፍእዎም መዲቦም። ዝወጠንዎ መደብ ክሰልጠሎም ኣይከኣለን። ብኣንጻሩ ንዓኣቶም ዘይተጸበይዎ ክሳራ ወሪድዎምን ይወርዶም ኣሎን። “ሓደ ሰላማዊ ሰብ ኣይቀተልናን” ዝበልዎ ውግእ ብኣሽሓት ዝቑጸር ሰብ ብግፍዒ ተቐቲልዎ ሰፍ ዘይብል ንብረት ዓንዩ ህዝቢ ኣብ ውሽጢ ሃገር ካብ ስፍርኡ ተዘናቢሉ ናብ ጎረባብቲ ሃገራት ብዓሰርተታት ኣሽሓት ተሰዲዱ። ንዓመታት ኣብ ትግራይ ዑቕባ ረኺቦም ብሰላም ዝነብሩ ዝነበሩ፡ ኣሽሓት ኤርትራውያን ስደተኛታት ግዳያት ናይ ሞትን መጭወይትን ምብትታንን ኮይኖም ኢዮም። እቲ ብሕቡእ ክውዳእ ተሓሲቡ ዝነበረ ውግእ ዓለም ፈሊጥዎ፡ ብርቱዕ ቁጠዐ ድማ ኣኸቲሉ።
እቲ ውግእ ክጅምር ከሎን ሎሚን ዘሎ ኣሰላልፋ ሓይልታት ተቐይሩ ኢዩ። ክጅምር ከሎ ናይ ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ ሓርነት ህዝቢ ትግራይ ብሓደ ሸነኽ ናይቲ ኣቢይ ዝመርሖ መከላኸሊ ሰራዊት ኢትዮጵያን ፍሉይ ሓይልታት ኣምሓራን ሰራዊት ኤርትራን በቲ ካልእ ሸነኽ ኢዮም ተሰሊፎም ነይሮም። ሎሚ ግና ኣብቲ ኣሰላልፋ፡ ነቲ ኣቢይን ኢሳያስን ዘካይድዎ ዘለው ውግእ ዝጻረር ሓይልታት በዚሑ ኣሎ። ዋላ ንህወሓት ንምድሓን ኢሉ እንተዘይኮነ፡ በቲ ኣቢይን ኢሳያስን ዘካይድዎ ዘለዉ ብናይ ውግእ ሕግታት ዘይምራሕ ገበናዊ ተግባራት ወያነ ይጽውዖ ንዘሎ መፍትሒ ተጸንቢረሞ ክኸዱ ይረኣዩ ኣለዉ። ድምጽታት መንግስቲ ኣመሪካ፡ ሃገራት ኤውሮጳን ካልኦት ኣህጉራዊ ማሕበራትን ኣብዚ መስርዕዚ ኣትዮም ኣለዉ።
ብቐንዱ ግን፡ ሰራዊት ኣብይ፡ ኢሳያስን ክልል ኣምሓራን ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ትግራይ ፈጺመሞ ብዘለዉ ጃምላዊ ቅትለት፡ ዕንወትን ምብስባስን ንህዝቢ ትግራይ ኣዚዩ ኣቖጢዕዎን ኣጨኪንዎን ዘሎ ጉዳይ ኢዩ። ኣብ ትሕቲ ዝኾነ ኩነታት ከረሳርስዎን ክኸስብዎን ዝኽእሉ ኣይመስሉን። እቲ በደል ኣብ ልዕሊ ፍሉይ ሓይሊ ህወሓት ፈልዩ ዝተፈጸመ ስለዘይኮነ፡ ዋላ ቀደም ዝምድናኦም ምስ ህዝቢ ገለ ጨዳድ እንተነበሮ ሎሚ ግን ሰጢሙ ኣንጻር በደልቱ ክቃለስ ገይርዎ ኢዩ። ብሄርተኝነት ትግራይ ዋላ ካብ ቅድም ዝነበረ እንተኾነ፡ ሎሚ ግና ዝያዳ ክግንፍል ይረአ ኣሎ። እዚ ሓያል ስምዒት’ዚ ሓድሽ ናይ ቃልሲ ኣንፈት ዝሕዘሉ ገፊሕ ምናልባታት ኣሎ። ትግራይ ኣካል ናይ ኢትዮጵያ ኮይና ትቐጽልዶ ኣይትቐጽል ዝብል ኣብ ህዝቢ ትግራይ ከም ዓቢ ሕቶ ክለዓል ምዃኑ ዘይተርፍ ኢዩ። እዚ ውን ንፖለቲካዊ ኩነታት ኢትዮጵያ ምጽላዉ ዘይተርፎ ኢዩ።
ሕጊ ንምኽባር ተባሂሉ ዝተጀመረ መጠነ ሰፊሕ ውግእ፡ ንወተደራዊ ዓቕሚታት ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ ሃስይዎ ምህላዉ ዘየጠራጥር ኢዩ። ወያነ ተመሊሶም ናብ ቤተ-መንግስቲ ኣዲስ ኣበባ ክምለሱ ከምዘይክእሉ ርዱእ ኢዩ። ብዓንተብኡ ውን ኣብቲ ብኢትዮጵያውያን ዝተኻየደ ኣቢይ ኣሕመድ ከም ቀዳማይ ሚኒስተር ዘምጽኣሉ ለውጢ ካብ ስልጣኖም ወሪዶም ኣብ ትግራይ ተደሪቶም ኢዮም። ወያኔ ከም ፖለቲካዊ ሓይሊን ኣተሓሳስባን ካብ ኢትዮጵያ ክጠፍኡ ግና ዘይመስል ነገር ኢዩ። ሎሚ ኢትዮጵያ እትኸደሉ ዘላ ፈደራላዊ ስርዓት ፈሪሱ ብኣሃዳዊ ስርዓት ክትካእ ዝደልዩ ካብ ብሔረ ኣምሓራ እንተዘይተረኺቦም ካልኦት ብሔራት ዝቕበልኦ ኣይኮናን። እቲ መሰረታዊ ጠንቂ ናይዚ ኣብ ትግራይ ዝኸይድ ዘሎ ውግእ እዚ ኢዩ፡፡ ኢትዮጵያ በየናይ ስርዓት ትመሓደር ኣብ ዝብል ኢዩ እቲ ፍልልይ። እቲ ካልእ መመኽነይታታት መሐወስታ ጥራይ ኢዩ። ዋላ ንወያነ ካብ ፖለቲካዊ ጸወታ እንተኣውጽእዎም እቲ ሽግር ዝፍታሕ ኣይኮነን። ካብ ኢሰያስ ኣፈወርቂ ዝዝውሮ ኣቢይ ኣሕመድ ትጽቢት ዘይግበር ኮይኑ'ምበር፡ መፍትሒ ናይዚ ሽግርዚ ኩሎም ፖለቲካዊ ሓይልታት ኢትዮጵያ ዝሳተፍዎ ፖለቲካዊ ሰላማዊ መንገዲ ጥራይ ኢዩ።
ናብ ኩነታት ኤርትራ ክምለስ፡ መንግስቲ ጉጅለ ህግደፍ ንኹሉ መዳያት ህይወት ህዝቢ ኤርትራ ብክትንክፍ ዝኽእል ደረጃ ኢዱ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ኣእቲዩ ኣሎ። እዚ ንረብሓ ህዝቢ ኤርትራ ኣይኮነን። ንረብሓ ህዝቢ ኤርትራ እንተዝኸውን ዝሕባኣሉን ዝከሓደሉን ምኽኒያት የብሉን። እዚ ብህዝቢ ኤርትራ ቅቡል ክኸውን ዘይክእል፡ ኢሳያስ ውልቃዊ መደባቱ ንምዕዋት፡ ስልጣኑ ንምንዋሕን ንምስፍሕፋሕን ዝኸዶ ዘሎ ካብ ሙዃን ሓሊፉ ካልእ ክኸውን ኣይክእልን ኢዩ። ስለዚ ካብኡ ተሳዒሩ ክወጽእ ኩሉ ቃልሲ ከካይድ ኣለዎ።
ኩሎም ደለይቲ ፍትሒ ኤርትራውያን ነዚ መንግስቲ ኢሳያስ በዚ ኣብ ትግራይ ዝፍጽሞ ዘሎ ኣብ መላእ ዓለም ኣንጻሩ ተፈጢሩ ዘሎ ሃዋሁ ንጥቕሚ ኤርትራ ከውዕልዎ ክጽዕሩ ይግባእ።
ይቕጽል
