ኣዛዚ ሓይልታት ሰራዊት ሱዳን ጀነራል ዓብደል ፈታህ ኣል ቡርሃን፡ ብ19 ጥሪ 2022 ኣብ ክሊ መሰጋገሪ መንግስቲ ዝሰርሕ ናይ ሚኒስተራት ተግባር ዘካይድ ካቢነ ከም  ዘቖመ መርበብ ሓበሬታ ሱዳን ትሪቡን ሓቢራ።

ኣገልግሎት ዜና ሱዳን (ሱና)፡ ብወገና ኣብ ዘቕረበቶ ዝተፈልየ ጸብጻብ፡ ጀነራል ዓብደል ፈታሕ ኣል ቡርሃን፡ ንዋና ጸሓፊ ናይቲ ካቢነት ዑስማን ዑመር ሓሰን ናይ ቀዳማይ ሚኒስተርነት መዝነት ከምዝሃቦ ጠቒሳ። እታ ኣገልግሎት ዜና ሱዳን  እዚ ውሳነታት ቀጻሊ ምርጫ ኣብ ምድላው ዝዓለመ ምዃኑ ሓቢራ።

ምስቲ ወታደራዊ ሓይሊ ሱዳን ዝሰርሕ ኣካል’ቲ ሃገራዊ ቻርተር ብወገኑ፡ ብዝተፈላለዩ መግለጽታቱ  መሰጋገሪ መንግስቲ ክቐውም ክጽውዕ ጸኒሑ እዩ።

ምስዚ ብዝተተሓሓዘ  ኣልቡርሃንን ምክትሉ መሓመድ ሓምዳን ዳግሎ (ሀመቲ)ን ምስቶም ኣብ ትሕቲ እቲ ጸሓፊ ዝተመዘዙ ኣባላት ካቢነ ኣኼባ ኣካይዶም፡ ብዛዕባቲ ኣብ ሱዳን ዘሎ ኩነታትን ግደ እቲ ካቢነ ኣብ ምህዳእ እቲ  ናይ ቅልውላውን ኩነታትን ብዝምልከት ኣብሪሀምሎም።

ኣብቲ ኣኼባ ንሱዳን ካብቲ ዘላቶ ዘሻቕል ኩነታት ንምውጻእን ፍትሓዊ ምርጫ ተኻይዱ ስልጣን ናብ ህዝቢ ክሳብ ዝርከብን ብዛዕባ ዘድሊ ሓያል ስራሕን ጻዕርን ከም ዝተሰማምዑ ከኣ፡ ኣብዚ ሓደሽ ካቢነ ተጠባባቒ ሚኒስተር ዜና ናስር ኣልዲን ኣሕመድ መሓመድ  ገሊጹ።

እዚ ከምዚሉ እንከሎ እዚ ሓድሽ መሰጋገሪ ካቢነ፡ ናይ 2022 በጀት ከም ዘጽደቐ እቲ ተጠባባቒ ሓላፊ ዜና መሓመድ ሓቢሩ። ንሱ ብተወሳኺ ከም ዝበሎ፡ እቲ ዝጸደቐ በጀት ንመዳያት፡ ጸጥታ፡ ናይ ወጻኢ ዝምድናን ዲሞክራስያዊ ምርጫን ዝምልከት እዩ።

ናይ ቅድም ቀዳማይ ሚኒስተር ሱዳን ዓብደላ ሓምዶክ፡ ብ2 ጥሪ 2022 ካብ ሓላፍነቱ ከም ዝሰሓበ ይዝከር። ንሱ ነዚ ካብ መዝነቱ ናይ ምውራድ ውሳነ ዝወሰነ፡ ነቲ ኣብ ሰላማዊ ሰልፍታት ዝተፈጥረ ደማዊ ጐንጽታት ጠጠው ከብልን ቤት ምኽሪ ሚኒስተራት ክምስርትን ስለ ዘይከኣለ እዩ።

ኤርትራዊ መንእሰይ፣ ኣብ ዚምባብዌ ንወለዱ  ከም ዘጥቀዐ፡ ሬድዮ ኤረና፡ ናይ ዚምባበወ ማዕከናት ዜና ብምጥቃስ ኣብ ናይ 19 ጥሪ 2022 ፈነወኣ ሓቢራ። እቲ ኣብ ሆላንድ፡ ናይ  ዩኒቨርስቲ ተመሃራይ ምንባሩ  ዝተጠቕሰ ስሙ ዘይተረቑሐ  ኤርትራዊ መንእሰይ፡ ብቀዳም 15 ጥሪ 2022 እዩ ንክልቲኦም ወለዱ ብውሕዱ 18 ግዜ ብኻራ ከም ዝወግኦም ጸብጻብ ፖሊስ ዚምባብዌ ከም ዘፍለጠ እቲ ዜና ጠቒሱ።

እቲ ግዳይ ዝኾነ  ኣቦኡ፡ ዳኒኤል ፍጹም ዝበሃል ናይ ኤምባሲ ሰራሕተኛ (ዲፕሎማት) ከም ዝነበረ፡ እቲ ዜና ጠቒሱ፡ ኣብ ኣፍልቡን ከብዱን ብኻራ ተወጊኡ ከም ዝሞተ ሓቢሩ። ዮርዳኖስ ዘርኦም ዝተባህለት ኣዲኡ ድማ ከቢድ ጉድኣት ወሪድዋ ኣብ ሆስፒታል ትእለ ከም ዘላ ተጠቒሱ።

እቲ ብቅትለት ኣቡኡን ብፈተነ ቅትለት ኣዲኡን ዝተኸሰ መንእሰይ ኣብ 27 ጥሪ  ናብ ቤት ፍርዲ ከም ዝቐርብን ክሳብ ሽዑ ኣብ ቤት ማእሰርቲ ከም ዝጸንሕን ከኣ እቲ ዜና ኣስፊሩ። እቲ ስሙ ዘይተጠቕሰ ወዲ 23 ዓመት መንእሰይ፡ ኣብ ልዕሊ ወለዱ ብከምዚ ኣገባብ  ዘስካሕክሕ ጭካነ ዝፈጸመሉ  ምኽንያት ኣይተሓበረን።

ምንጪ ሓበሬታ፥-ኣዲስ ስታንዳርድ

                                                           ጋዜጠኛ መኣዛ መሓመድ

ቅድም ክብል ኣብ ኣባይ መዲያ  ትነጥፍ ዝነበረት፡ ደሓር ግና ሮሃ መዲያ  ኣብ ዝበሃል ናታ  ናይ ቀጥታ ፈነወ  መስሪታ ከም ሓላፊት ኣብ ማሕበራዊ መራኸቢ ክትነጥፍ ጀመረት ጋዜጠኛ  መኣዛ መሓመድ ብ18 ጥሪ 2022 ከም ዝተፈትሐት ኣዲስ ስታንዳርድ  ዝተባህለት መርበብ  ሓቢራ። መኣዛ ኣብ ቀዳማይ ሰሙን  ወርሒ ታሕሳስ 2021 እያ ሲቪል ብዝለበሱ ኣባላት ጸጥታ ካብ ገዝኣ ተኣሲራ።

በዓል ቤታ ኣቶ ሮበል ገበየሁ ንጋዜጠኛታት ከም ዝገለጾ፡ መኣዛ መሓመድ ምስተኣስረት፡ ገዝኣ ኣይተጐርጐረን ብዛዕባ ዝተኣስረትሉ ምኽንያት እውን ኣይተሓተተትን። ምስዚ ኣተሓሒዙ ከም ዝጠቐሶ፡ ዋላኳ መኣዛ ብተደጋጋሚ ናብ ቤት ፍርዲ እንተቐረበት ፖሊሲ ብዛዕባ መእሰሪኣ ምኽንያት መረጋገጺ ከቕርብ ኣይከኣለን። ካብዚ ሓሊፉ፡ ናይ ኣዲስ ኣበባ ፖሊስ መርተዖ ምስ ሰኣነ ከም መህደሚ ዝተጠቕሞ ሜላ ናብ ቤት ፍርዲ ዘይምቕራባ ከም ዝነበረ እቲ ሓበሬታ ኣረዲኡ።  ኣብ መወዳእታ ፖሊስ ዝሃቦ ምኽንያት ብድፉኑ ብምኽንያት ናይ ህጹጽ ግዜ ኣዋጅ ስለ ዝተኣስረት ናብ ቤት ፍርዲ ክትቀርብ ኣይከኣለትን  ዝብል ነይሩ። መኣዛ ኣብ ርእሲ ሞያ ጋዜጠኝነት መምህር እያ።

ንመሰል ጋዜጠኛታት ዝጣበቕ ዓለም ለኸ ኮሚተ ከም ዘስፈሮ፡ ኣብ 2021 ካብ ሃገራት ሳብ ሳሕራን ብምእሳር ጋዜጠኛታት ናይ ቀዳማይን ካለኣይን ደረጃ ዝሓዛ ብቕደም-ሰዓብ፡ ኤርትራን ኢትዮጵያን እየን። ብዓለም ደረጃ ከኣ ኤርትራ ምስ በዓል ቻይና፡ ማያንማር፡ ግብጺ፡ ቨትናምን ቱርክን ኣብ ቅድሚት ካብ ዝስረዓ ሃገራት ሓንቲ እያ። ኣብ ኢትዮጵያ ጋዜጠኛታት ተኣሲሮም ድሕሪ ዝተወሰነ ግዜ ናይ ምፍታሕ ዕድል ኣለዎም። ኣብ ኤርትራ ግና ሓንሳብ እንተተኣሲርካ ምውጻእስ ይትረፍ ሓታታይ እውን የለን።

ምንጪ፡ (NTB)

ኣብ ሃገረ ኖርወይ ዝርከብ ኮሚተ ክቡር ሽልማት ኖበል፡ ብ13 ጥሪ 2022 ብዛዕባ’ቲ ብ10 ታሕሳስ 2019 ዝሽለሞ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ዓሊ መግለጺ ከም ዘውጸአ (ኤን-ቲ-ቢ) ዝተባህለ ማዕከን ዜና፡ ካብ ከተማ ኮፐንሃገን ሓቢሩ። እቲ ኮሚተ ነቲ መግለጺ ከውጽእ ዘገደዶ  እቲ ኣብታ እቲ ናይ 2019 ሽልማት ኖበል ዝተዋህበ ኣብይ ኣሕመድ ዝመርሓ ዘሎ ሃገር ኢትዮጵያ ኣብ ትግራይ ዝካየድ ዘሎ ውግእን ዘኸተሎ ሰብኣዊ ቅልውላውን ምዃኑ እቲ ዜና ሓቢሩ። እዚ ኣብ ኖርወይ ዝመደበሩ ኮሚተ ኣብቲ ዘውጸኦ መግለጺ፡ እቲ ቀዳማይ ሚኒስተር ከም መራሒ ሃገርን ናይ ሽልማት ኖበል ተዓዋትን፡ ነቲ ህውከት ጠጠው ኣቢሉ ሰላም ክሰፍን ፍሉይ ሓላፍነት ኣለዎ ኢሉ።

በቲ መግለጺ መሰረት ቀዳማይ ሚኒስተር ኣብይ ኣሕመድ ነዚ ክቡር ሽልማት ኖበል ዝበቕዐ ነቲ ኣብ መንጎ ጐረቤት ኤርትራን ሃገሩን ዝነበረ ናይ ኣፍሪቃ ዝነወሐ ናይ ጐንጺ ግዜ ዝተባህለ ኩነታት ናብ ሰላም ብምምጽኡ ምንባሩ ኣብቲ መግለጺ ተጠቒሱ ኣሎ። እቲ መግለጺ ኣብይ  ሽልማት ዝተወህበ፡ በቲ ኣብ መጀምርያ ዘበርከቶን  በቲ ኣብ 2019 ዝነበረ ተስፋ ዝህብ ኩነታት መሰረት ኣብ መጻኢ ክሰርሕ እዩ ብዝብል ትጽቢት ምንባሩ ብትኹረት ክረአ ይግበኦ ክብል እቲ ኮሚተ ሓቢሩ። እንተኾነ እቲ ታሪኻዊ ኩነታት ንድሕሪት ብምምላስ፡ ዲክታተርያዊ ምምሕዳርን ሰፊሕ ዓለታዊ ጐንጽታትን ኣኸቲሉ ኢሉ።

እቲ ኮሚተ፡ ዋላኳ ዝተወሰነ፡ ብሰንክቲ ውግእ ኣብ ትግራይ ብዛዕባ ዘጋጥም ዘሎ ኣዝዩ ሰፊሕ ማሕበራዊ  ቅልውላው ሓደሓደ ነጥብታት እንተጥቐሰ፡ ብዛዕባ ኣብ ኢትዮጵያ ዘሎ ሓፈሻዊ ኩነታት ጸብጻብ ምቕራብን ብዛዕባ ሓንሳብ ዝተዋህበ  ሽልማት ኖበል ተመሊስካ  ምድህሳስን ናቱ ተግባር ከምዘይኮነ ኣፍሊጡ።

ሓይልታት ጸጥታን ፖሊሲን ሱዳን ብ13 ጥሪ 2022 ኣብ ከተማ ካርቱም ኣብ ዝተኻየደ ሰፊሕ ሰላማዊ ሰልፊ ንምብታን ብዝወሰድዎ ስጉምቲ ሓደ ላዕለዋይ ኣዛዚ ፖሊስን ካልእ ተሳታፊ እቲ ሰልፍን ከም ዝተቐትሉ ሱዳን ትሪቡን ሓቢራ።

እቲ ዜና ኣተሓሒዙ ከም ዝሓበሮ፡ ናይ ሱዳን ሓይልታት ጸጥታን ሰራዊትን ነቲ ኣንጻር ዕልዋ ዝተኻየደ  ሰላማዊ ሰልፊ ንምብታን ድሩዓት ተሽከርከርቲ ከይተረፈ እዩ  ተጠቕሙ።

ናይ ሱዳን ሚኒስትሪ ውሽጣዊ ጉዳያት ከም ዝገለጾ፡  እቲ ላዕለዋይ በዓል መዚ ፖሊስ ሱዳን ብሪጋዴር ጀነራል ዓሊ ፕራይማ ሓምዳን ኣብ ከባቢ ሓደ ሕክምናዊ መመርመሪ ትካል (መዲካል ላቦራቶሪ) ከም ዝተቐተለ ሓቢሩ። እንተኾነ ንኣቀታትላኡ ዝምልከት ዝርዝር ኣይገለጸን። ምስዚ ብዝተሓሓዘ ኣብ ሱዳን ከም ልሙድ ክሳብ ክንድዚ ስልጣን ዘለዎ ላዕለዋይ ሓላፊ ኣብ ምብታን ሰላማዊ ሰልፊ ምስ ሰራዊት ኣይዋፈርን እዩ።

ማእከላይ ኮሚተ ማሕበር ሓካይም ሱዳን ብወገኑ፡ ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ እቲ ካልእ ኣብቲ ኩነታት ዝሞተ ናይቲ ሰልፊ ተሳታፊ ኣብ ካርቱም ብጥይት ተወቒዑ ከም ዝሞተ ሓቢሩ። እቲ ማእከላዊ ኮሚተ ኣተሓሒዙ ብዙሓት ብመውቃዕትን ዘንብዕ ጋዝን ከም ዝቖሰሉ ጠቒሱ። በቲ ዜና መሰረት ኣንጻር ዕልዋ ኣብ ዝተኻየደ ሰላማዊ ሰልፍታት ናይ ዝሞቱ ሱዳናውያን ቁጽሪ 64 በጺሑ ኣሎ። እቲ ሰላማዊ ሰልፊ ኣብ ካርቱም ጥራይ ዘይኮነ ኣብ ካለኦት ከተማታት እታ ሃገር እውን ከም ዝካየድ ተፈሊጡ።

ምትእስሳር ጋዜጠኛታት ሱዳን ብወገኑ ሓንቲ ሻመል ኣል ኑር ዝተባህለት  ጓለንስተይቲ ጋዜጠኛ፡ ብኸቢድ ከም ዝተወቕዐትን ካልእ ዑስማን ፋድለላህ ዝተባህለ ጋዜጠኛ ከኣ ነቲ ሰላማዊ ሰልፊ ዝምልከት ዜና እናዳለወ ብቑሩብ ካብ መጥቃዕቲ ወተሃደራዊ ተሽከርካሪት ከም ዝደሓነ ኣብቲ ዜና ተገሊጹ። ዓረብ ተለቪዥን  በወገና ኣብ ካርቱም ዘሎ ቤት ጽሕፈቱ ብዕጡቓት ሓይልታት ተጠቒዑ፡ ጉጅለ ጋዜጠኛታቱ ድማ ከም ዝተኣስረ ኣፍሊጡ። እዚ ኣብ ልዕሊ ጋዜጠኛታት ዝውሰድ መጥቃዕቲ ኣካል ናይቲ  ኣንጻር ደገፍቲ ዲሞክራሲ ዝግበር ዘሎ መጥቃዕቲ እዩ።

እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡  ሚኒስትሪ ውሽጣዊ ጉዳያት ሱዳን ንጽባሒቱ ብ14 ጥሪ 2022 ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ ናይቲ ፖሊስ ጀነራል መቕተልቲ ኣረጋጊጹ፡  ቀታሊ ተሓቲቱ  ብወገኑ ነቲ ጀነራል ቀቲሉ ንካልእ ኣባል ፖሊስ ምቑሳሉ ከም ዝተኣመነ ኣገልግሎት ዜና ሱዳን ሱና  ኣፍሊጣ።

ሓላፊ ኮሚተ ልኡላውነት ሱዳን ጀነራል ዓብደል ፈታሕ ኣል ቡርሃንን ላዕለዎት ሰብ መዚ መንግስትን  ኣብ ሰነ ስርዓት ቀብሪ ናይቲ ጀነራል ናብ ቤተሰቡ  ቃል ሓዘን ከም ዘመሓላለፉ እቲ ዜና ሓቢሩ።

ናይ ሱዳን ሰራዊት ወሃቢ ቃል፡ ጣህር ኣቡ ሓጃጅ ብወገኑ፡ እቲ ኣብ ልዕሊ ሰራዊትን ካለኦት ስሩዓት ሓይልታትን ሱዳን ዝውሰድ መጥቃዕቲ፡ ኣንጻር ናይ ሱዳን ጸጥታን ሓድነትን ዝዓለመ እዩ ኢልዎ። ኣተሓሒዙ ከኣ “ኣብ መንጎ ገነትን ሲኦልን ካልእ ቦታ የለን። ስለዚ ናጽነት ውጽኢቱ ሞት፡ ምፍሳስ ደምን ዕንወት  እንተኮይኑ ትርጉም የብሉን” ክብል ጠቒሱ።

እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ላዕለዎት ኣሜሪካውያን ዲፕሎማት ተሓጋግዚ ወጻኢ ጉዳያት ሞሊ ፊን ሓድሽ ፍሉይ ልኡኽ ቀርኒ ኣፍሪቃ ዳቪድ ሳተርፊልድን ካብ 17 ጥሪ 2022 ጀሚሮም፡ ናብ ሳዑዲ ዓረቢያ፡ ሱዳንን ኢትዮጵያን ተጓዒዞም ክሳብ 20 ጥሪ 2022 ኣብቲ ከባቢ ክጸንሑ እዮም።

ዶ/ር ቴድሮስ ኣድሓኖም ገ/እየሱስ ዳይረተር  ትካል ጥዕና ዓለም፡ ብ12 ጥሪ 2022 ኣብ ጀነቫ ስዊዘርላንድ ኣብ ዘካየድዎ ጋዜጣዊ ዋዕላ፡ ከምዚ ኣብ ትግራይ ዘሎ ጨንቂ ኣብ ዓለም ተራእየ ኣይፈልጥን እዩ ከም ዝበሉ ኣልጀዚራ ሓቢራ። ንሶም ኣተሓሒዞም ዕጽዋ መድሃኒትን ካልእ ህይወት ዘድሕኑ መሰረታዊ ነገራትን ናብታ ኣብ ሰሜን ኢትዮጵያ እትርከብ ትግራይ፡ ኣብቲ ብውግእ ዝተሃሰየ ከባቢ ዝያዳ ጨንቂ ፈጢሩ ኣሎ ኢሎም። እዚ ከኣ ንናትና ሰብኣውነት ጸርፊ እዩ ክብሉ ገሊጸምዎ። ዝተሓሒዞም ከኣ ከምዚ ኣብ ትግራይ ንዕዘቦ ዘለና ጨንቂ ቅድሚ ሕጂ ኣብ ዝኾነ ቦታ ኣይተራእየን ኢሎም። 

ዶ/ር ቴድሮስ ኣድሓኖም፡ ኣብዚ ንርከበሉ ዘለና  መበል 21 ክፍለዘመን፡ ሓደ መንግስቲ ንናይ ገዛእ ርእሱ ህዝቢ  ካብ ዓመት ንላዕሊ መግብን መድሃኒትን ክኽልክል ኣዝዩ ዘሰንብድን ዘይግመትን እዩ ክብሉ ንጋዜጠኛታት ገሊጸም። ኣብ መንጎ ሓይልታት ቀዳማይ ሚኒስተር ኣብይ ኣሕመድን መሓዙቶምን  ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ (ህወሓት)ን ኣብ ወርሒ ሕዳር 2020 ውግእ ካብ ዝጅመር ኣሸሓት ሰባት ከም ዝሞቱን ሚሊዮናት ከኣ ካብ መነባብሮኦም ክመዛበሉ ከም ዝተገደዱን ኣብዚ ጋዜጣዊ ዋዕላኦም ጠቒሶም።

ትግራይ ኣብዚ እዋንዚ ህይወት ዘድሕን መድሃኒትን መግብን ከይኣትዋ ዝተዓጽወት እያ። እዚ ዕጽዋ ከኣ ብኣማኢት ኣሸሓት ንዝቁጸሩ ኣብ ደረጃ  ዝለዓለ ሓደጋ  ጥሜት ንዘለዉ ሰባት ዝውስኽ እዩ፡ ምስ በሉ ነቲ ኩነታት ኣዝዩ ዘሻቕልን ዘሰንብድን ክብሉ ገሊጸምዎ።

ዶ/ር ቴድሮስ  “ኣነ ወዲ’ቲ ከባቢ እየ፡ እንተኾነ ብዘይኣድልዎ  እየ ዝዛረብ ዘለኹ”  ምስ በሉ፡ እቲ ንሸውዓተ ሚሊዮን ህዝቢ ንዝያዳ ሓደ ዓመት ምዕጻው ደጊሞም ኣጨናቒ ኩነታት እዩ ክብሉ ገሊጸምዎ። ዝያዳ ነቲ ኩነታት ንምብራህ ከኣ፡ ሕክምና የለን፡ መድሃኒት የለን፡ ተለፎን የለን፡ ሚድያ የለን ክብሉ ዘርዚሮም። ኣብ ርእሲዚ  ድሮናት ዘይድብድባሉ መዓልቲ ዳርጋ የለን፡ እሞ ከኣ ኣቐዲሙ ብውግእ ኣብ ዝተጠቕዐ ከባቢ ክብሉ ነቲ ኩነታት ኣብሪሀሞ።  ኣተሓሒዞም  ትካል ጥዕና ዓለም፡ ናብ ካልእ ከባብታት ኢትዮጵያ ሕክምናን መድሃኒትን ከቕርብ ክፍቀደሉ እንከሎ፡ ናብ ትግራይ  ግና ካብ ዝሓለፈ ወርሒ ሓምለ 2020 ጀሚሩ ዋላ ሓንቲ  ኣይተፈቕደሉን ኢሎም።  ኣብ  ትግራይ ዘለዉ ሓካይም መዓልቱ ዝሓለፈን ካብ ጥቕሚ ወጻኢ ዝኾነን መድሃኒት ክጥቀሙ ከም ዝተገደዱ ከኣ ጠቒሶም።

እቶም ዳይረክተር ትካል ጥዕና ዓለም፡ መሰረታዊ ኣቕርቦት ዋላ ኣብ ግዜ ውግእ ክኽልከል ኣይግበኦን እዩ፡ ውግእን ጐንጽን ንምዕጻው ምኽንያት ኮይኑ ክቐርብ ኣይክእልን እዩ ኢሎም።  ኣብቲ ዝለዓለ ኣዕናዊ ውግኣት ሶርያን የመንን እውን ትካላት ጥዕና ውድብ ሕቡራት ሃገራት ኩሉ ግዜ ኣድላይ  ቀረብ ይሰዳ ነይረን እየን ክብሉ ከም ኣብነት ጠቒሶም።

ናይ ትካል ጥዕና ዓለም ናይ ህጹጽነት ሓላፊ ሚቻየል ሪያን ብወገኖም፡ “ሰኣን ህይወት ዘድሕን መሰረታዊ ነገራት ምቕራብ፡ ብዙሓት ሓሊፎም እዮም” ክብሉ ንኩነታት ትግራይ ገሊጸምዎ። ቀጺሎም ከኣ መሰረታዊ ብመርፍእ ዝወሃብ መድሃኒትን  ካልእ ንሕማም ሽኮር ዝኸውን ኣፋውስን ናብ ትግራይ ከይቀርብ ካብ ፍርቂ ዝሓለፈ ዓመት 2021 ንደሓር ተኸልኪሉ እዩ ድሕሪ ምባል፡  እዚ ከኣ ክኢላታት ሕክምና ሓደገኛ ሕማማት ከይፍውሱ ዓጊትዎም ዘሎ እዩ ኢሎም።

ወተሃደራዊ ሓይልታት ግብጽን ሳዑዲ ዓረቢያን “ታቡክ-5” ኣብ ትሕቲ ዝብል መጸውዒ ናይ ሓባር ወትሃደራዊ ልምምድ የካይዱ ከም ዘለው፡ “ደይሊ-ነውስ” ዝተባህለት ጋዜጣ ግብጺ ኣብ ናይ 9 ጥሪ 2022 ሕታማ  ኣፍሊጣ። እዚ ልምምድ ኣብ ሳዑዲ ዓረብያ ንመዓልታት ዝቕጽል እዩ ተባሂሉ።

እዚ ወተሃደራዊ ልምምድ ብመሰረት ሓባራዊ ልምምድ ኣብ መንጎ ኣዕሩኽን ኣሕዋትን ሃገራት ንወተሃደራዊ  ምትሕብባር ኣብ ዝተፈላለዩ መዳያት ብዝብል ምትእስሳር ዝካየድ ዘሎ ምዃኑ ደይሊ-ነውስ ግብጺ ሓቢራ።

ናይቲ ኣብቲ ልምምድ ዝሳተፍ ዘሎ ወተሃደራዊ ሓይሊ ግብጺ ኣዛዚ፡ ብዛዕባቲ ልምምድ ኣብ ዝሃቦ ቃል፡ እቲ ልምምድ ሓሳባት ንምውህሃድን ተመኩሮታት ንምልውዋጥን ከም ዝሕግዝ ጠቒሶም። ኣተሓሒዞም ድማ እቲ ልምምድ ናይዞም ተሳተፍቲ ወገናት ድሉውነት ምትሕግጋዝ ኣብ መደባት ምሕንጻጽን ምምሕዳሩን ናይ ሓባር ክእለትን ብቕዓትን ዘማዕብል ምዃኑ ተገሊጹ።

ስዑዳዊ ወተሃደራዊ ኣዛዚ ሓይሊ ሰሜናዊ ምዕራብ ብወገኖም፡ እዚ ልምምድ፡ ናይ ክልቲአን ሃገራትን ናይቶም ዝሳተፉ ዘለዉ ባእታታትን ናይ ምትሕብባርን ተመኩሮ ምልውዋጥን ከምኡ’ውን ሓቢርካ ናይ ምስራሕ ክእለት ናብ ዝለዓለ ሞያዊ ደረጃ  ዘማዕብል እዩ ኢሎም።

እዚ ታቡክ-5 ዝተሰየመ መደብ ወትሃደራዊ ልምምድ  ኣብ መንጎ እዘን ክልተ ሃገራት ዝካየድ ዘሎ ብመንጽር ስፍሓቱ፡ ብዙሕነት ተሳተፍቱን ዓይነት ምንቅስቓሱን ዝለዓለ  እዩ። እዚ ልምምድ ኣብ መንጎ ወትሃደራዊ ሓይልታት ግብጽን ሳዑዲ ዓረቢያን ዘሎ ምትሕብባርን ዕቤት ውጽኢታዊ ዝምድናአንን ኣብ ዝለዓለ ደረጃ ከም ዝበጸሐ ዘረጋግጽ እዩ ድማ ተባሂሉ። ብዘይካዚ እዚ ምንቅስቓስ ናይ ሓባር ጸላኢኦም ንምምካት ኣብ ምውህሃድ ዓብይ ግደ ከም ዝህልዎ ኣብቲ ዜና ተጠቒሱ። 

እቲ ወተሃደራዊ ልምምድ ዝተፈላለዩ ናይ ባሕሪ፡ ምድሪ ኣየርን ኤክትሮኒካውን  ስልቲ ውግኣት ዘጠቓለለ እዩ። ምንቅስቓስ መጐዓዝያ፡ ድሕነት ቀይሕ ባሕሪ፡ ዝምልከት ኮይኑ ከምኡ ድማ ንሓለዋ ኣገዳሲ ንብረት ንዝጸዓና መራክብ ከም ዘጠቓልል ተፈሊጡ’ሎ። 

ሃገረ ግብጺ ቅድሚ ሕጂ እውን ምስ ሱዳን ተደጋጋሚ ናይ ሓባር ወታደራዊ ልምምድ ከተካይድ ከም ዝጸንሐት ዝዝከር እዩ።

ሓድነት ሓይሊ እዩ፡ ሽሕ ፈልጺ መእሰሪኡ ልሕጺ፡ ኣጻብዕቲ ምስ ዝሓብራ ኣርቃይ የጸንበዓ”፡ ዝብሉ ኣበሃህላታት፡ ኣብ ኤርትራና ቅቡላት እዮም። መሰረታዊ መልእኽቲ ናይዞም ምሳልያዊ ኣበሃህላታት ንኣድማዕነት ሓቢርካ ምስራሕ ወይ ምቅላስ ምዕዛዝ እዩ። ክንድቲ ኣገዳስነቶም ምትግባሮም ቀሊል ከም ዘይኮነ ከኣ ብሩህ እዩ። ብቕሩብነትን ኣበርክቶን ናይቶም ክሓብሩ ዝግበኦም ኣካላት እምበር፡ ብድሌት ውሱናት ዝትግበሩ ኣይኮኑን። እቲ ዘኽፍልዎ ዋጋ ቅሩብነት ክሳብ ዝሃለወ እምብዛ ክቡር ወይ ዘይከኣል ኣይኮነን። እዞም ኣምራት ካብ ዕለታዊ መነባብሮ ጀሚርካ ክሳብ ከምዚ ሎሚ ተጸሚድናሉ ዘለና ዝለዓለ ዕማም ቃልሲ ንጉዳይ ህዝብን ሃገርን ኣገደስቲ እዮም።

ኣብ ተመኩሮና በበይንኻ ወፍሪ ከምዘየድምዕ ካብ እንርዳእ ነዊሕ ግዜ ኮይኑ እዩ። ካብ በበይንኻ ወፍሪ ወጺእና ብሓባር ዘስርሓና መድረኽ ንምርካብ ካብ እንጸዋዋዕ እውን ከምኡ ነዊሕ እዋን ወሲዱ።   ምጽውዋዕ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ግብራዊ ስጉምቲ ኣቲና ዝተፈተናሉ መድረኻት ውሑድ ኣይኮነን። ተመኩሮ ምሕዝነት ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ (ምፖሓኤ)፡ ኤርትራዊ ዲሞክራሲያዊ ኪዳን (ኤዲኪ)፡ ኤርትራዊ ሃገራዊ ባይቶ ንዲሞክራስያዊ ለውጢ (ኤሃባዲለ)ን ካለኦት ንኡሳት ግንባራትን ምጥርናፋትን ንምድኳን ዝተኻየዱ ጻዕርታት ከም ኣብነት ዝጥቀሱ ፈተነታት እዮም። እንተኾነ ክሳብ ሕጂ ኣብ ኩሎም፡ ኣድሚዕናስ ኣብ ልዕሊ ጸላኢና ጉጅለ ህግደፍን ናይ ጭቆና መሓውሩን ዘሳሕዮ ተጽዕኖ ከነሕድር ኣይከኣልናን። ከምዚ ብምዃኑ ዘተሓሳስብ ኮይኑ፡ ካብዚ ኩሉ ምፍታንን ዘይምዕዋትን ዝተቐስመ ተመኩሮ ከም ዘሎ ግና ዝከሓድ ኣይኮነን። “እሞ ሎሚኸ ካብዚ እናደለናዮ  ዘየድማዕናሉ ተመኩሮታት ተማሂርናዶ ናብ ዝሓሸ ብራኸ ደየብና ወይስ ኣብኡ ጋም ማን ንብል ኣለና?” ዝብል ሕቶ ከልዓል  ባህርያዊ እዩ። “ነዚ ሕቶዚ ኣብ ምምላስከ ኣበየናይ ደረጃ ንርከብ ኣለና? ንዝብል’ውን ብጽሞና ክንሓስበሉ ካብ ምብቃዕ ካልእ መተካእታ የብልናን።

በዞም ፈቲናዮም ናብቲ ንደልዮ ብራኸ ዘየብጽሑና መድረኻ ተስፋ ቆሪጽና ብሓባር ዘስርሓና ሰፊሕ ጽላል ሃሰስ ካብ ምባል ዓዲ ዘይምውዓልና ዝነኣድ እዩ። ዝያዳ ዝነኣድ ግና ኣብ ፍረ ክንበጽሕ ምስ እንኽእል እዩ። ቃልሲ እንዳወድቕካ እንዳተንሳእካ ካብቲ ዘየዕወተካ እንዳተመሃርካ ዝኽየድ ጉዕዞ ስለ ዝኾነ፡ ተስፋ ዘይምቑራጽና ግቡእ እዩ። እቲ ምውዳቕን ምትንሳእን ንሓዋሩ መናብርትና ዘይኮነስ ኣብ ሓደ ቦታ ትምህርቲ ሂቡ ተሰጊሩ፡ ቀጻሊ ትንሳአ ዘበስር ክኸውን ይግበኦ። “ስለምንታይ ኢና ክንስራሕን ክንፈርስን ጸኒሕና?፡ ጌና ሎሚ እውን ካብኡ ዘይወጻእና?” ናይ ኩልና ሕቶ ክኸውን ይገበኦ። እቲ መልሲ እውን ብሓፈሻ ኣብ ኩሉ ኤርትራዊ፡ ብፍላይ ከኣ ኣብቲ ተወዲቡ ምእንቲ ለውጢ ዝቃለስ ዘሎ ኤርትራዊ ውዳበታት ዘሎ  እምበር፡ ካብ ካልእ እንጽበዮ ከምዘይኮነ ንገንዘብ። መልሱ ኣብ ኢድና ክነሱ ክንምልሶ ዘይምቃዕና ከኣ  መምስ ሕልናና ከንዛረበሉ ይግበኣና። ካብዚ ሕልናዊ ኣስተንትኖን ሓላፍነትን ክንነቅል እንከላና ኢና ከኣ ነቲ ብሓባር ምቅላስ ንደልዮ ክነስና ዘይከኣልናዮ ከነተግብሮ እንበቅዕ።

እቲ ክንሰግሮ እንዳደለናን እንዳጨራሕናሉን ክንበቕዖ ዘየኽኣለና ምኽንያታት ነዊሕ ዝርዝር ዘለዎ እዩ። ፖለቲካዊ ውድባት ኤርትራ ኣብ ሓደ ናይ ሓባር መድረኽ ገምጊመን ሓያሎ ድኽመታት  ዘመዝጊበን ከም ዝነበራ  ኣብ መደረኻት ዝዝረበሉ ዘሎ እዩ። ሕድገት ክትገብር ቅሩባት ዘይምዃን፡ ኣብ ክንዲ ናብ መጻኢ ምምዕዳው ኣብ ሕሉፍ ንምጽብጻብ ምድሃብ፡ ቀጻሊ ምትእምማን ዘይምጥራይ፡ ኣብ ክንዲ ነቶም ዘሰማምዑ ነቶም ዝፈላለዩ መጢጥካ ምጉላሕ፡ ኣብ ክንዲ ኣብ ህልዊ ናይ ዘሰማምዑ ነጥብታት ምትእምማን ኣብ መጻኢ ከጋጥሙ ይኽእሉ ዝበሃሉ ስግኣታት ምጥርጣር፡ ሎሚ ብውድባት ዝዕመሙን ጽባሕ ንህዝቢ ኤርትራ ዝምልከቱን ኣነጺርካ ዘይምርዳእ፡ ናይ ሎሚ ምድማዕ ንናይ ጽባሕ ዓወት ኣፍደገ ዝኸፍት ምዃኑ ዘይምእማን፡ ኣብ ክንዲ ናትካ ኣተሓሳስባ ኣነጺርካ ምብራህ ናይ መወዳድርትኻ ኣተሓሳስባ ምንእኣስ፡ በቲ ዘሰማምዓካ ነጥብታት እውን ብሓባር ናብ ህዝቢ ዘይምቕራብ፡ ንኤርትራውን ዝጸልወካ ዘይኤርትራውን ዛዕባታት ብንጹር ደደረጀኦም ከተትሕዝ ዘይምብቃዕን ምድውዋሶምን፡ ከምኡ እውን ብሓባር ንቃለስ ክበሃል እንከሎ፡ ንኹልኻ ብማዕረ ዘርብሕ ምዃኑ ኣብ ክንዲ ምርዳእ ንሓደ ኣካል ጥራይ ከም ዝጠቅም ጌርካ ምውሳድ፡ ከም ናይ ዕንቅፋት ኣብነታት ክጥቀሱ ዝኽእሉ እዮም። እቶም ዕንቅፋታት ከምዚኣቶም ካብ ኮኑ እቲ መፍትሒ ከኣ ኣብኣቶም ኣራሚ ስጉምቲ ምውሳድ  እዩ።

ኤርትራዊ ፖለቲካዊ መስርሕ ብደረጅኡ ዝጸሉን ዝጽሎን እምበር ንጹል ኣይኮነን። እቲ ምጽልላው ኣብ መንጎ ኤርትራዊ ውዳበታን ዘይኤርትራዊ ከባብያዊ ኣካላትን ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ሕድሕድ ኤርትራዊ ውዳበታት እውን ክረአ ዝግበኦ እዩ። ምጽልላው ካብ ዝግለጸሉ ሓደ፡ ንስኻ ካብ ተመኩሮ ካለኦት ክትወስድ፡ ካለኦት ከኣ ካብ ናትካ ተመኩሮ ክወስዱ እንከለዉ እዩ። ኣብ ሕድሕድ ኤርትራዊ ውዳበታት እዚ ምምልላእ ኣሎዶ የለን ምድህሳሱ ኣድላይ እዩ። ሎሚ ደኣ ይሓይሽ እምበር ተመኩሮና ኣብ ሓደ ዝገብሮ እቲ ካልእ ከነኣእሶ ወይ ከፍርሶ ኮይኑ ከም ዝጸንሐ ዝዝንጋዕ ኣይኮነን። እዚ ግጉይ ናይ ምጽልላው ተመኩሮን ንሱ ዝገደፎ ስንብራትን ክሳብ ሎሚ እውን ሰፊሕ ናይ ሓባር ጽላል ከይንውንን ካብ ዝዓንቀጹና ሓደ እዩ ኢልካ  ዘይውሰድ ኣይኮነን።

ቅድሚ ሕጂ ኣብ ልዕሊ ህዝብናን ሃገርናን ዝወርድ መከራ እናደረኸና፡ “ግዜ የብልናን ናይ ሓባር መድረኽ ኣብ ምፍጣር ንቀላጠፍ” ክንብል ጸኒሕና ኢና። እቲ ግዜ የብልናን ሎሚ ዝያዳ ዓይኑ ኣፍጢጡ መጺኡ፡ ኣብ ድርኩዂት ሃገር ናይ ምድሓንን ዘይምድሓንን ንርከብ ኣለና። ኤርትራዊ ልኡላዊ ህልውናና  ብጉልባብ ዞባዊ ድዩ ከባብያዊ ኣጀንዳ ተጐልቢቡ ከይወሓጥ ኣብ ዘስገኣሉ ደረጃ ኢና ንርከብ ዘለና። ብመንጽርዚ ንርከበሉ ዘለና ህጹጽ ተሃዋሲ እዋን፡ ኣብ ክንዲ ጽባሕ ወይ ድሕሪ ጽባሕ ከገጥሙ ዝኽእሉ ብደሆታት ከነጻሪ ግዜ ንበልዕ፡ ሎሚ ኣብ ኢድና ብዘሎ ዓቕሚ ክንገጥሞ ንግደደሉ እዩ። እዚ ማለት ኣብ ሎሚ ኮይና ብዛዕባ ጽባሕ ኣይንሕሰብ ማለት ዘይኮነ፡ ናይ ሎሚ ከይወገና ናብ ጽባሕ ክንሰግር ስለ ዘይንኽእል፡ ንሎሚ ኮነ ንጽባሕ በብደረጃኦም ኣድህቦ ንሃቦም ንምባል ዝኣክል እዩ። ስለዚ ዝርዝር ከየብዛሕና ኣብ ምዕቃብ ልኡላውነት ኤርትራን ምውጋድ ህግደፍን ትካላቱን ኣትኪልና፡ እቲ ንደልዮ ንምዕዋት ብዘለና ዓቕሚ ንጠቐም  መጸዋዕታና እዩ።