ዶ/ር ቴድሮስ ኣድሓኖም ገ/እየሱስ ዳይረተር  ትካል ጥዕና ዓለም፡ ብ12 ጥሪ 2022 ኣብ ጀነቫ ስዊዘርላንድ ኣብ ዘካየድዎ ጋዜጣዊ ዋዕላ፡ ከምዚ ኣብ ትግራይ ዘሎ ጨንቂ ኣብ ዓለም ተራእየ ኣይፈልጥን እዩ ከም ዝበሉ ኣልጀዚራ ሓቢራ። ንሶም ኣተሓሒዞም ዕጽዋ መድሃኒትን ካልእ ህይወት ዘድሕኑ መሰረታዊ ነገራትን ናብታ ኣብ ሰሜን ኢትዮጵያ እትርከብ ትግራይ፡ ኣብቲ ብውግእ ዝተሃሰየ ከባቢ ዝያዳ ጨንቂ ፈጢሩ ኣሎ ኢሎም። እዚ ከኣ ንናትና ሰብኣውነት ጸርፊ እዩ ክብሉ ገሊጸምዎ። ዝተሓሒዞም ከኣ ከምዚ ኣብ ትግራይ ንዕዘቦ ዘለና ጨንቂ ቅድሚ ሕጂ ኣብ ዝኾነ ቦታ ኣይተራእየን ኢሎም። 

ዶ/ር ቴድሮስ ኣድሓኖም፡ ኣብዚ ንርከበሉ ዘለና  መበል 21 ክፍለዘመን፡ ሓደ መንግስቲ ንናይ ገዛእ ርእሱ ህዝቢ  ካብ ዓመት ንላዕሊ መግብን መድሃኒትን ክኽልክል ኣዝዩ ዘሰንብድን ዘይግመትን እዩ ክብሉ ንጋዜጠኛታት ገሊጸም። ኣብ መንጎ ሓይልታት ቀዳማይ ሚኒስተር ኣብይ ኣሕመድን መሓዙቶምን  ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ (ህወሓት)ን ኣብ ወርሒ ሕዳር 2020 ውግእ ካብ ዝጅመር ኣሸሓት ሰባት ከም ዝሞቱን ሚሊዮናት ከኣ ካብ መነባብሮኦም ክመዛበሉ ከም ዝተገደዱን ኣብዚ ጋዜጣዊ ዋዕላኦም ጠቒሶም።

ትግራይ ኣብዚ እዋንዚ ህይወት ዘድሕን መድሃኒትን መግብን ከይኣትዋ ዝተዓጽወት እያ። እዚ ዕጽዋ ከኣ ብኣማኢት ኣሸሓት ንዝቁጸሩ ኣብ ደረጃ  ዝለዓለ ሓደጋ  ጥሜት ንዘለዉ ሰባት ዝውስኽ እዩ፡ ምስ በሉ ነቲ ኩነታት ኣዝዩ ዘሻቕልን ዘሰንብድን ክብሉ ገሊጸምዎ።

ዶ/ር ቴድሮስ  “ኣነ ወዲ’ቲ ከባቢ እየ፡ እንተኾነ ብዘይኣድልዎ  እየ ዝዛረብ ዘለኹ”  ምስ በሉ፡ እቲ ንሸውዓተ ሚሊዮን ህዝቢ ንዝያዳ ሓደ ዓመት ምዕጻው ደጊሞም ኣጨናቒ ኩነታት እዩ ክብሉ ገሊጸምዎ። ዝያዳ ነቲ ኩነታት ንምብራህ ከኣ፡ ሕክምና የለን፡ መድሃኒት የለን፡ ተለፎን የለን፡ ሚድያ የለን ክብሉ ዘርዚሮም። ኣብ ርእሲዚ  ድሮናት ዘይድብድባሉ መዓልቲ ዳርጋ የለን፡ እሞ ከኣ ኣቐዲሙ ብውግእ ኣብ ዝተጠቕዐ ከባቢ ክብሉ ነቲ ኩነታት ኣብሪሀሞ።  ኣተሓሒዞም  ትካል ጥዕና ዓለም፡ ናብ ካልእ ከባብታት ኢትዮጵያ ሕክምናን መድሃኒትን ከቕርብ ክፍቀደሉ እንከሎ፡ ናብ ትግራይ  ግና ካብ ዝሓለፈ ወርሒ ሓምለ 2020 ጀሚሩ ዋላ ሓንቲ  ኣይተፈቕደሉን ኢሎም።  ኣብ  ትግራይ ዘለዉ ሓካይም መዓልቱ ዝሓለፈን ካብ ጥቕሚ ወጻኢ ዝኾነን መድሃኒት ክጥቀሙ ከም ዝተገደዱ ከኣ ጠቒሶም።

እቶም ዳይረክተር ትካል ጥዕና ዓለም፡ መሰረታዊ ኣቕርቦት ዋላ ኣብ ግዜ ውግእ ክኽልከል ኣይግበኦን እዩ፡ ውግእን ጐንጽን ንምዕጻው ምኽንያት ኮይኑ ክቐርብ ኣይክእልን እዩ ኢሎም።  ኣብቲ ዝለዓለ ኣዕናዊ ውግኣት ሶርያን የመንን እውን ትካላት ጥዕና ውድብ ሕቡራት ሃገራት ኩሉ ግዜ ኣድላይ  ቀረብ ይሰዳ ነይረን እየን ክብሉ ከም ኣብነት ጠቒሶም።

ናይ ትካል ጥዕና ዓለም ናይ ህጹጽነት ሓላፊ ሚቻየል ሪያን ብወገኖም፡ “ሰኣን ህይወት ዘድሕን መሰረታዊ ነገራት ምቕራብ፡ ብዙሓት ሓሊፎም እዮም” ክብሉ ንኩነታት ትግራይ ገሊጸምዎ። ቀጺሎም ከኣ መሰረታዊ ብመርፍእ ዝወሃብ መድሃኒትን  ካልእ ንሕማም ሽኮር ዝኸውን ኣፋውስን ናብ ትግራይ ከይቀርብ ካብ ፍርቂ ዝሓለፈ ዓመት 2021 ንደሓር ተኸልኪሉ እዩ ድሕሪ ምባል፡  እዚ ከኣ ክኢላታት ሕክምና ሓደገኛ ሕማማት ከይፍውሱ ዓጊትዎም ዘሎ እዩ ኢሎም።

ወተሃደራዊ ሓይልታት ግብጽን ሳዑዲ ዓረቢያን “ታቡክ-5” ኣብ ትሕቲ ዝብል መጸውዒ ናይ ሓባር ወትሃደራዊ ልምምድ የካይዱ ከም ዘለው፡ “ደይሊ-ነውስ” ዝተባህለት ጋዜጣ ግብጺ ኣብ ናይ 9 ጥሪ 2022 ሕታማ  ኣፍሊጣ። እዚ ልምምድ ኣብ ሳዑዲ ዓረብያ ንመዓልታት ዝቕጽል እዩ ተባሂሉ።

እዚ ወተሃደራዊ ልምምድ ብመሰረት ሓባራዊ ልምምድ ኣብ መንጎ ኣዕሩኽን ኣሕዋትን ሃገራት ንወተሃደራዊ  ምትሕብባር ኣብ ዝተፈላለዩ መዳያት ብዝብል ምትእስሳር ዝካየድ ዘሎ ምዃኑ ደይሊ-ነውስ ግብጺ ሓቢራ።

ናይቲ ኣብቲ ልምምድ ዝሳተፍ ዘሎ ወተሃደራዊ ሓይሊ ግብጺ ኣዛዚ፡ ብዛዕባቲ ልምምድ ኣብ ዝሃቦ ቃል፡ እቲ ልምምድ ሓሳባት ንምውህሃድን ተመኩሮታት ንምልውዋጥን ከም ዝሕግዝ ጠቒሶም። ኣተሓሒዞም ድማ እቲ ልምምድ ናይዞም ተሳተፍቲ ወገናት ድሉውነት ምትሕግጋዝ ኣብ መደባት ምሕንጻጽን ምምሕዳሩን ናይ ሓባር ክእለትን ብቕዓትን ዘማዕብል ምዃኑ ተገሊጹ።

ስዑዳዊ ወተሃደራዊ ኣዛዚ ሓይሊ ሰሜናዊ ምዕራብ ብወገኖም፡ እዚ ልምምድ፡ ናይ ክልቲአን ሃገራትን ናይቶም ዝሳተፉ ዘለዉ ባእታታትን ናይ ምትሕብባርን ተመኩሮ ምልውዋጥን ከምኡ’ውን ሓቢርካ ናይ ምስራሕ ክእለት ናብ ዝለዓለ ሞያዊ ደረጃ  ዘማዕብል እዩ ኢሎም።

እዚ ታቡክ-5 ዝተሰየመ መደብ ወትሃደራዊ ልምምድ  ኣብ መንጎ እዘን ክልተ ሃገራት ዝካየድ ዘሎ ብመንጽር ስፍሓቱ፡ ብዙሕነት ተሳተፍቱን ዓይነት ምንቅስቓሱን ዝለዓለ  እዩ። እዚ ልምምድ ኣብ መንጎ ወትሃደራዊ ሓይልታት ግብጽን ሳዑዲ ዓረቢያን ዘሎ ምትሕብባርን ዕቤት ውጽኢታዊ ዝምድናአንን ኣብ ዝለዓለ ደረጃ ከም ዝበጸሐ ዘረጋግጽ እዩ ድማ ተባሂሉ። ብዘይካዚ እዚ ምንቅስቓስ ናይ ሓባር ጸላኢኦም ንምምካት ኣብ ምውህሃድ ዓብይ ግደ ከም ዝህልዎ ኣብቲ ዜና ተጠቒሱ። 

እቲ ወተሃደራዊ ልምምድ ዝተፈላለዩ ናይ ባሕሪ፡ ምድሪ ኣየርን ኤክትሮኒካውን  ስልቲ ውግኣት ዘጠቓለለ እዩ። ምንቅስቓስ መጐዓዝያ፡ ድሕነት ቀይሕ ባሕሪ፡ ዝምልከት ኮይኑ ከምኡ ድማ ንሓለዋ ኣገዳሲ ንብረት ንዝጸዓና መራክብ ከም ዘጠቓልል ተፈሊጡ’ሎ። 

ሃገረ ግብጺ ቅድሚ ሕጂ እውን ምስ ሱዳን ተደጋጋሚ ናይ ሓባር ወታደራዊ ልምምድ ከተካይድ ከም ዝጸንሐት ዝዝከር እዩ።

ሓድነት ሓይሊ እዩ፡ ሽሕ ፈልጺ መእሰሪኡ ልሕጺ፡ ኣጻብዕቲ ምስ ዝሓብራ ኣርቃይ የጸንበዓ”፡ ዝብሉ ኣበሃህላታት፡ ኣብ ኤርትራና ቅቡላት እዮም። መሰረታዊ መልእኽቲ ናይዞም ምሳልያዊ ኣበሃህላታት ንኣድማዕነት ሓቢርካ ምስራሕ ወይ ምቅላስ ምዕዛዝ እዩ። ክንድቲ ኣገዳስነቶም ምትግባሮም ቀሊል ከም ዘይኮነ ከኣ ብሩህ እዩ። ብቕሩብነትን ኣበርክቶን ናይቶም ክሓብሩ ዝግበኦም ኣካላት እምበር፡ ብድሌት ውሱናት ዝትግበሩ ኣይኮኑን። እቲ ዘኽፍልዎ ዋጋ ቅሩብነት ክሳብ ዝሃለወ እምብዛ ክቡር ወይ ዘይከኣል ኣይኮነን። እዞም ኣምራት ካብ ዕለታዊ መነባብሮ ጀሚርካ ክሳብ ከምዚ ሎሚ ተጸሚድናሉ ዘለና ዝለዓለ ዕማም ቃልሲ ንጉዳይ ህዝብን ሃገርን ኣገደስቲ እዮም።

ኣብ ተመኩሮና በበይንኻ ወፍሪ ከምዘየድምዕ ካብ እንርዳእ ነዊሕ ግዜ ኮይኑ እዩ። ካብ በበይንኻ ወፍሪ ወጺእና ብሓባር ዘስርሓና መድረኽ ንምርካብ ካብ እንጸዋዋዕ እውን ከምኡ ነዊሕ እዋን ወሲዱ።   ምጽውዋዕ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ግብራዊ ስጉምቲ ኣቲና ዝተፈተናሉ መድረኻት ውሑድ ኣይኮነን። ተመኩሮ ምሕዝነት ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ (ምፖሓኤ)፡ ኤርትራዊ ዲሞክራሲያዊ ኪዳን (ኤዲኪ)፡ ኤርትራዊ ሃገራዊ ባይቶ ንዲሞክራስያዊ ለውጢ (ኤሃባዲለ)ን ካለኦት ንኡሳት ግንባራትን ምጥርናፋትን ንምድኳን ዝተኻየዱ ጻዕርታት ከም ኣብነት ዝጥቀሱ ፈተነታት እዮም። እንተኾነ ክሳብ ሕጂ ኣብ ኩሎም፡ ኣድሚዕናስ ኣብ ልዕሊ ጸላኢና ጉጅለ ህግደፍን ናይ ጭቆና መሓውሩን ዘሳሕዮ ተጽዕኖ ከነሕድር ኣይከኣልናን። ከምዚ ብምዃኑ ዘተሓሳስብ ኮይኑ፡ ካብዚ ኩሉ ምፍታንን ዘይምዕዋትን ዝተቐስመ ተመኩሮ ከም ዘሎ ግና ዝከሓድ ኣይኮነን። “እሞ ሎሚኸ ካብዚ እናደለናዮ  ዘየድማዕናሉ ተመኩሮታት ተማሂርናዶ ናብ ዝሓሸ ብራኸ ደየብና ወይስ ኣብኡ ጋም ማን ንብል ኣለና?” ዝብል ሕቶ ከልዓል  ባህርያዊ እዩ። “ነዚ ሕቶዚ ኣብ ምምላስከ ኣበየናይ ደረጃ ንርከብ ኣለና? ንዝብል’ውን ብጽሞና ክንሓስበሉ ካብ ምብቃዕ ካልእ መተካእታ የብልናን።

በዞም ፈቲናዮም ናብቲ ንደልዮ ብራኸ ዘየብጽሑና መድረኻ ተስፋ ቆሪጽና ብሓባር ዘስርሓና ሰፊሕ ጽላል ሃሰስ ካብ ምባል ዓዲ ዘይምውዓልና ዝነኣድ እዩ። ዝያዳ ዝነኣድ ግና ኣብ ፍረ ክንበጽሕ ምስ እንኽእል እዩ። ቃልሲ እንዳወድቕካ እንዳተንሳእካ ካብቲ ዘየዕወተካ እንዳተመሃርካ ዝኽየድ ጉዕዞ ስለ ዝኾነ፡ ተስፋ ዘይምቑራጽና ግቡእ እዩ። እቲ ምውዳቕን ምትንሳእን ንሓዋሩ መናብርትና ዘይኮነስ ኣብ ሓደ ቦታ ትምህርቲ ሂቡ ተሰጊሩ፡ ቀጻሊ ትንሳአ ዘበስር ክኸውን ይግበኦ። “ስለምንታይ ኢና ክንስራሕን ክንፈርስን ጸኒሕና?፡ ጌና ሎሚ እውን ካብኡ ዘይወጻእና?” ናይ ኩልና ሕቶ ክኸውን ይገበኦ። እቲ መልሲ እውን ብሓፈሻ ኣብ ኩሉ ኤርትራዊ፡ ብፍላይ ከኣ ኣብቲ ተወዲቡ ምእንቲ ለውጢ ዝቃለስ ዘሎ ኤርትራዊ ውዳበታት ዘሎ  እምበር፡ ካብ ካልእ እንጽበዮ ከምዘይኮነ ንገንዘብ። መልሱ ኣብ ኢድና ክነሱ ክንምልሶ ዘይምቃዕና ከኣ  መምስ ሕልናና ከንዛረበሉ ይግበኣና። ካብዚ ሕልናዊ ኣስተንትኖን ሓላፍነትን ክንነቅል እንከላና ኢና ከኣ ነቲ ብሓባር ምቅላስ ንደልዮ ክነስና ዘይከኣልናዮ ከነተግብሮ እንበቅዕ።

እቲ ክንሰግሮ እንዳደለናን እንዳጨራሕናሉን ክንበቕዖ ዘየኽኣለና ምኽንያታት ነዊሕ ዝርዝር ዘለዎ እዩ። ፖለቲካዊ ውድባት ኤርትራ ኣብ ሓደ ናይ ሓባር መድረኽ ገምጊመን ሓያሎ ድኽመታት  ዘመዝጊበን ከም ዝነበራ  ኣብ መደረኻት ዝዝረበሉ ዘሎ እዩ። ሕድገት ክትገብር ቅሩባት ዘይምዃን፡ ኣብ ክንዲ ናብ መጻኢ ምምዕዳው ኣብ ሕሉፍ ንምጽብጻብ ምድሃብ፡ ቀጻሊ ምትእምማን ዘይምጥራይ፡ ኣብ ክንዲ ነቶም ዘሰማምዑ ነቶም ዝፈላለዩ መጢጥካ ምጉላሕ፡ ኣብ ክንዲ ኣብ ህልዊ ናይ ዘሰማምዑ ነጥብታት ምትእምማን ኣብ መጻኢ ከጋጥሙ ይኽእሉ ዝበሃሉ ስግኣታት ምጥርጣር፡ ሎሚ ብውድባት ዝዕመሙን ጽባሕ ንህዝቢ ኤርትራ ዝምልከቱን ኣነጺርካ ዘይምርዳእ፡ ናይ ሎሚ ምድማዕ ንናይ ጽባሕ ዓወት ኣፍደገ ዝኸፍት ምዃኑ ዘይምእማን፡ ኣብ ክንዲ ናትካ ኣተሓሳስባ ኣነጺርካ ምብራህ ናይ መወዳድርትኻ ኣተሓሳስባ ምንእኣስ፡ በቲ ዘሰማምዓካ ነጥብታት እውን ብሓባር ናብ ህዝቢ ዘይምቕራብ፡ ንኤርትራውን ዝጸልወካ ዘይኤርትራውን ዛዕባታት ብንጹር ደደረጀኦም ከተትሕዝ ዘይምብቃዕን ምድውዋሶምን፡ ከምኡ እውን ብሓባር ንቃለስ ክበሃል እንከሎ፡ ንኹልኻ ብማዕረ ዘርብሕ ምዃኑ ኣብ ክንዲ ምርዳእ ንሓደ ኣካል ጥራይ ከም ዝጠቅም ጌርካ ምውሳድ፡ ከም ናይ ዕንቅፋት ኣብነታት ክጥቀሱ ዝኽእሉ እዮም። እቶም ዕንቅፋታት ከምዚኣቶም ካብ ኮኑ እቲ መፍትሒ ከኣ ኣብኣቶም ኣራሚ ስጉምቲ ምውሳድ  እዩ።

ኤርትራዊ ፖለቲካዊ መስርሕ ብደረጅኡ ዝጸሉን ዝጽሎን እምበር ንጹል ኣይኮነን። እቲ ምጽልላው ኣብ መንጎ ኤርትራዊ ውዳበታን ዘይኤርትራዊ ከባብያዊ ኣካላትን ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ሕድሕድ ኤርትራዊ ውዳበታት እውን ክረአ ዝግበኦ እዩ። ምጽልላው ካብ ዝግለጸሉ ሓደ፡ ንስኻ ካብ ተመኩሮ ካለኦት ክትወስድ፡ ካለኦት ከኣ ካብ ናትካ ተመኩሮ ክወስዱ እንከለዉ እዩ። ኣብ ሕድሕድ ኤርትራዊ ውዳበታት እዚ ምምልላእ ኣሎዶ የለን ምድህሳሱ ኣድላይ እዩ። ሎሚ ደኣ ይሓይሽ እምበር ተመኩሮና ኣብ ሓደ ዝገብሮ እቲ ካልእ ከነኣእሶ ወይ ከፍርሶ ኮይኑ ከም ዝጸንሐ ዝዝንጋዕ ኣይኮነን። እዚ ግጉይ ናይ ምጽልላው ተመኩሮን ንሱ ዝገደፎ ስንብራትን ክሳብ ሎሚ እውን ሰፊሕ ናይ ሓባር ጽላል ከይንውንን ካብ ዝዓንቀጹና ሓደ እዩ ኢልካ  ዘይውሰድ ኣይኮነን።

ቅድሚ ሕጂ ኣብ ልዕሊ ህዝብናን ሃገርናን ዝወርድ መከራ እናደረኸና፡ “ግዜ የብልናን ናይ ሓባር መድረኽ ኣብ ምፍጣር ንቀላጠፍ” ክንብል ጸኒሕና ኢና። እቲ ግዜ የብልናን ሎሚ ዝያዳ ዓይኑ ኣፍጢጡ መጺኡ፡ ኣብ ድርኩዂት ሃገር ናይ ምድሓንን ዘይምድሓንን ንርከብ ኣለና። ኤርትራዊ ልኡላዊ ህልውናና  ብጉልባብ ዞባዊ ድዩ ከባብያዊ ኣጀንዳ ተጐልቢቡ ከይወሓጥ ኣብ ዘስገኣሉ ደረጃ ኢና ንርከብ ዘለና። ብመንጽርዚ ንርከበሉ ዘለና ህጹጽ ተሃዋሲ እዋን፡ ኣብ ክንዲ ጽባሕ ወይ ድሕሪ ጽባሕ ከገጥሙ ዝኽእሉ ብደሆታት ከነጻሪ ግዜ ንበልዕ፡ ሎሚ ኣብ ኢድና ብዘሎ ዓቕሚ ክንገጥሞ ንግደደሉ እዩ። እዚ ማለት ኣብ ሎሚ ኮይና ብዛዕባ ጽባሕ ኣይንሕሰብ ማለት ዘይኮነ፡ ናይ ሎሚ ከይወገና ናብ ጽባሕ ክንሰግር ስለ ዘይንኽእል፡ ንሎሚ ኮነ ንጽባሕ በብደረጃኦም ኣድህቦ ንሃቦም ንምባል ዝኣክል እዩ። ስለዚ ዝርዝር ከየብዛሕና ኣብ ምዕቃብ ልኡላውነት ኤርትራን ምውጋድ ህግደፍን ትካላቱን ኣትኪልና፡ እቲ ንደልዮ ንምዕዋት ብዘለና ዓቕሚ ንጠቐም  መጸዋዕታና እዩ።

ዓለምና ሎሚ ሳላ ዕቤት ዘመናዊ መራኸቢ፡ እምብዛ ተቐራሪባ ከም ሓንቲ ስድራቤት ኣብ እትግለጸሉ ደረጃ   ምቅርራብ ኢያ ዘላ። እዚ ምቅርራብ ዘኸተሎ ናይ ሃገራት ምጽልላው ከኣ ብኽንድኡ ደረጃ ኣብ ዝለዓለ ጥርዚ  ዕቤት ኣብጺሑና ይርከብ። እዚ ብደረጃ ዓለም ዝረአ ዘሎ ኮይኑ፡ እቲ ምቅርራብን ምጽልላውን ዝያዳ ዝሕይል ኣብ ኣዝዩ  እስትራተጅያዊ ኩርነዓት እዩ። ኤርትራ እትርከበሉ  ዞባ ቀይሕ ባሕርን ምብራቕ ኣፍሪቃን ድማ ብዘለዎ ኣህጉራዊ ኣገዳስነት፡ ካብቲ ጽዑቕ ናይ ረብሓ ምጽልላው ዝረኣየሉ ኩርነዓት ሓደ እዩ።

ኣብዚ ስልጣነ ዘምጸኦ ዝያዳ ምቅርራብ፡ ዓቕሙን ሃብቱን ብዘየገድስ ሓደ ኣካል በይኑ ተነጺሉ ህላወኡ ኣረጋጊጹ ዝብልጽገሉ ዘይኮነ፡ እቲ መዳይ ይፈላለ እምበር ሓደ ብዘይ ናይቲ ካልእ ህልውና ክቕጽል ቀሊል ኣብ ዘይኮነሉ ታሪኻዊ ኩነታት ኢና ንርከብ። እቲ ምትሕግጋዝ ከም ርዱእ ካብቶም ዝቀራረቡ ንሓደ ኣርቢሑ ነቲ ካልእ ዝጐድእ ዘይኮነ፡ ናይ ምምልላእ ባህሪ ዘለዎ፡ ንኹሎም ብማዕረ ከም ዘርብሕ ኮይኑ ክተሓዝ እንከሎ ኣወንታውን ቀጻልን ከም ዝኸውን  ዘዳዲ ኣይኮነን። እቶም ተዛመድቲ ወገናት ዝምድናኦም ዝውጥንዎ ብቀንዱ ንገዛእ ርእሶም ንምጥቃም'ምበር፡ ነብሶም ጎዲኦም ንመዛምድቶም ንምጥቃም ጥራይ ኢሎም ኣይኮኑን። እቲ ካብቲ ዝምድና ዝርከብ ተጠቃምነት ንናይ ሓባር ረብሓ እንተዘይኮይኑ፡ ኣይቅጽልን እዩ። እንተቐጸለ እውን ዘይምምዝዛን ፈጢሩ ናብ ድምር ክሳራን ህውከትን ዝወስድ እዩ ዝኸውን።

ዝምድና ብግቡእ ዝተጸንዐ፡ ሚዛኑ ዝሓለወን ቀይሕ መስመራቱ ዝሓለወን እንተዘይኮይኑ፡ ከኸትሎም ካብ ዝኽእል ሳዕቤናት  ሓደ ምስዕራር ኢድ ኣእታውነት እዩ። እቲ ካልእ ገጽ ናይ ደረቱ ዘየነጸረ ዘይሚዛናዊ ዝምድና ከምቲ “ክቱር ፍቕርስ ክቱር ባእሲ ይወልድ” ዝበሃል፡ ሚዛኑ ስሒቱ ናብ ናይ ሓደ ወገን ተጠቃምነት  ዛዝዩ  ጽልእን ቅርሕትን ኣኸቲሉ፡ ናብ ውግእን ምትህልላኽን ናይ ምምዕባል ሕማቕ ዕድል የጋጥሞ። ካብዚ ኣሉታዊ ጫፋትን ዘኸትሎ ሳዕቤንን ንምድሓን፡ መስርሕ ዝምድና፡ ዝተጸንዐ፡ ዝሓለፈ፡ ህልውን መጻእን ኣብ ግምት ዘእተወ፡ ኣብ ናይ ሓባር ረብሓን ምትሕግጋዝን ዝተመስረተ ንኢድ ምትእትታው ዘየፍቅድ ብግዝያዊ ስምዒታትን ናይ ሓጺር ግዜ ረብሓን ዘይተደረተን ኣርሒቑ ዝጥምት ክኸውን ይግብኦ። ምሕዝነት ሃገራትን መንግስታትን ኣብ ዕርክነት መራሕቲ ጥራይ ተደሪቱ ክተርፍ ዝግባእ ኣይኮነን። ንዝምልከቶም ኣካላት መንግስትን ህዝብን ግሉጽ ክኸውን ይግበኦ። ዝምድና ህዝቢ ምስ ህዝቢ ኣብቲ ምሕዝነት ዓቢ ቦታ ከም ዘለዎ ኣብ ግምት ምእታው መሰረታዊ ነጥቢ ኢዩ። ሽርክነት ሃገራት ንሕገ-መንግስታውን ትካላውን ኣሰራርሓታት ጎስዩ ብዝወጽእ ግዝያዊ ኣዋጃትን ዘረሳስን መደረታትን ውሕስነቱ ክረጋገጽ ኣይክእልን ኢዩ። ነብሱ ብዝኸኣለ ትካል ክምራሕ እውን መሰረታዊ ኣድላይነት ኣለዎ። ኣብ ዝምድና ከጋጥሙ ካብ ዝኽእሉ ጫፋትን ሳዕቤናቶምን ፈሪሕካ ነብስኻ ኣግሊልካ ምንባር ብፍላይ ኣብዚ እዋንዚ እሞ  ኣብ ከም ሃገርና ዝኣመሰላ ኣብ ዝተሓተ ደረጃ ዕቤትን ተሃዋሲ ከባብን ዝርከባ ዘዋጽእ ኣይኮነን።

ጥዑይ ዝምድና ከምቲ “ካብ መቕርብ መን ይቐርብ” ዝበሃል ካብ ናይ ቀረባ ጐረባብቲ  ምጅማሩ ተመራጺ እዩ። ምኽንያቱ እቲ ምስ ጐረባብቲ ዘሎ ምጽልላው፡ ብቐረባ ዝረአ፡ ንናይ ኩሉ ማሕበረ-ቁጠባዊ ጽላታትን ጽልዋኡን ዝትንክፍ ናይቲ ዝጐራበት ህዝቢ መዓልታዊ ህይወት ዘራኽብን ስለ ዝኾነ። እቲ ዝምርኮሰሉ መትከላዊ መሰረት ግና ኣብዚ እውን፡ ንመርሆታት፡ ናይ ሓብር ረብሓ፡ ምትሕግጋዝን ሰላምን ክስሕት ኣይግበኦን። ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ካብዚ ብምንቃል እዩ ጉዳይ ዝምድና ምስ ቀረባ ይኹን ርሑቕ ክለዓል እንከሎ፡ ንኣምራት፡ ቀጻሊ ረብሓ ህዝብን ሃገርን፡ ምትሕግጋዝን ሰላምን ዘሕይልን ንኢድ ምትእትታውን  ዝነጽግን ክኸውን ተቢዑ ዝቃለስ። 

ኣብዚ እዋንዚ ዝምድናን ኢድ ኣእታውነትን ብሓፈሻ ኣብ ኩሉ ኩርነዓት፡ ብፍላይ ከኣ ኣብ ከባቢና ምስቲ ኣብ ኢትዮጵያ ዘሎ ኩነታት ዓብይ መዛረቢ ኣጀንዳ ኮይኑ ዘሎ እዩ። ቀንዲ ኣዛራቢ ዝገብሮ ድማ ኣብቲ ዝምድና ሓደ ጫፍ ጥራይ እንዳጐተትካ ምኻድ ስለ  ዝረአ እዩ። ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ፡ ኣብ ልዕሊ መንግስቲ ኣሜሪካን ምዕራባውያን ሃገራትን ካብ ጐረባብቲ ከኣ ኣብ ልዕሊ ሱዳንን ግብጽን ዘስምዖ ተደጋጋሚ ናይ ይዘርዩኒ ኣለዉ ክሲ ምጥቃስ ይከኣል። ክልላዊ መንግስቲ ትግራይ ብወገኑ ኣንጻር መንግስታት ኤርትራ፡ ቱርኪ፡ ሕቡራት ዓረብ ኢማራት፡ ቻይናን ሩስያን ዘቕርቦ ቀጻሊ ናይ ኢድ ኣእታውነት ወቐሳ ምጥቃስ ይከኣል።

ኢድ ዘይምእታው ብዛዕባቶም ኣብ ፖለቲካዊ ድዩ ወተሃደራዊ ከምኡ’ውን ዲፕሎማሲያዊ ሜዳ ዝዋግኡ ዘለዉ ኣካላት ዘይምዝራብ፡ ዘይምጽሓፍን መርገጽ ዘይምሓዝን ማለት ኣይኮነን። ኣብቲ ብዛዕባቶም እትብሎን እትውስኖን፡  ናይ ሓዲኦም ቦታ ተኪእካ  ባዕላቶም ንዘለዉዎ ጉዳይ “ኣነ ባዕለይ ኣለኹልኩም” ምባል ግና፡ ኣበርን ሳዕቤንን ኣለዎ። እቲ ኣበየናይ መዳይ ብዘየገድስ ኢድ ዘእቱ መንቀሊኡ ረብሓኡ ስለ ዝኸውን ናይቶም ሰብ ጉዳይ ረብሓን ክብርን ይዝንግዕ እሞ ሓደገኛ ሳዕቤን ናይ ኢድ ምትእትታው ከኣ ኣብኡ የንጸባርቕ። ብፍላይ ኣብ ከምዚ ሎሚ ኤርትራውያን ዘለናዮ ሃለዋት ብዛዕባቲ ኣብ ኢትዮጵያ ዘሎ ኩነታት “ኢድ ኣእትዮም” ከይንበሃል ኢልና ኣፍና ንዓብሰሉ ኣይኮነን። እቲ ንዛረቦን እንወስዶ መርገጽን ብመንጽር ኤርትራዊ ረብሓ፡ መጻኢ ሰላማን ዕድላን ብኽመይ ይረአ? ክሳብ ክንደይከ ነቲ ሓደ ክጠቅም ክብል ነቲ ካልእ ከይጐድእ ጥንቑ እዩ? ወይ ብጉልባብ ምትሕግጋዝ ኢዱ ከየእቱዶ ይዕቀብ? ዝብሉ ሕቶታት ብጥንቃቐ ክምዘኑ ግና ናይ ግድን እዩ።

ውግእ ኢትዮጵያ ኣብ ልዕሊቲ ብቐረባ ዝጸልወና ጉዳይ ጐረቤት ምዃኑ፡   እቲ ብሰንኪ ኣብ ልዕሊ ህዝብናን ሃገርናን ዝፍጸሞ ዘሎ ወጽዓን ጭቆናን ንቃወሞን ንቃለሶን ዘለና ህግደፍ ኣካሉ ብምዃኑ ክንዛረበሉን መርገጽ ክንሕዘሉን ዘገድደና እዩ። እቲ እንወስዶ ሚዛናዊ መርገጽ መን ይገዝኦ፡ መንከ ኣይገዝኦን ከኣ፡ ነቶም ዓደግቲ ዝምልከት እምበር፡ ንሕና ግድን ሓሳብና ዘይገዛእካልና ኢልና ኣብ ዘይጉዳይና  ጣልቃ ኣቲና ነገድዶ ወይ ነቀባጥረሉ ወገን ኣይህሉን። ንዓናውን ከምኡ ጣልቃ ኣቲኹም ግድን ከምዚ በሉለይ ወይ ከምዚ ግበሩለይ ኢሉ ዘገድደና ወገን ክህሉ ቅቡል ኣይኮነን። ምናልባት “ምምሕዳር ህግደፍ ኣብ ኢትዮጵያ ኣትዩ ድላዩ እንተገብረ እንታይ ኣእተወኩም?” ወይ “ስለምንታይ ኢድ ኣእታውነት ንህግደፍ ሓላል ኮይኑ፡ ነቲ ካልእ ወገን ከኣ ሓራም ይኸውን?”  ዝብል ኣካል እንተልዩ፡ ቅድም-ቀዳድም ዝምድና “ንሱ ከምዚ ካብ ገበረ ኣነስ ከምኡ ዘይገብር?” ብዝብል ህልኽ ዝድፋእ ኣይኮነን። ብኣንጻሩ ናይ መትከልን ፖሊሲን ጉዳይ ምዃኑ ምርዳእ የድሊ። ብመሰረቱ ከኣ ምስ ጉጅለ ህግደፍ መሰረታዊ ፍልልይ ስለ ዘለና፡ ኣብ ኣተሓሕዛ ዝምድና መንገድናን መንገዱን በበይኑ ምዃኑ ኣብ ግምት ምእታው የድሊ። 

ተግባራት ህግደፍ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ  ቅሉዕ ኢድ ኣእታውነቱ ዘርኢ እዩ። ባዕሉ’ውን  ብዘይሕብእብእ  ኤርትራዊ ክነሱ፡ “ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ በዓል ጉዳይ እየ” ኢሉ ኣውጁን ብተግባር ኣርእዩናን እዩ። እዚ ባህሪ’ዚ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ዘጥረዮ ሓድሽ ተረኽቦ ዘይኮነ፡ መቐጸልታ ናይቲ ኣብ ኤርትራ ክኽተሎ ዝጸንሐን ዘሎን ኢደ-ወነናውነትን ገባቲ ፖሊሲን እዩ። እንተ ንሕና፡  ምትሕግጋዝን ኢድ ኣእታውነትን ደዋዊስካ ካብ ምርኣይ ክንዕቀብ ይግበኣና።

ዓመታዊ ጉባኤ ዓመተ 2021 ጨንፈር ቁ.2 ሃገር ሽወደን ብዕለት 17 ታሕሳስ 2021 ዓ.ም.ፈ. ብመራኸቢ ብዙሓን ዙም ተኻይዱ። ጨንፈር ቁ.2 ሃገረ ሽወደን ኣብ 8ተ  ከተማታት ሽወደን ዝነብሩ ንጡፋት ኣባላት ዝቆመ እዩ። ጉባኤ ብኣቦ መንበር ብሰላምታ ተኸፊቱ ብተሳታፍነት ናይ ዉድባዊ ጉዳይ ሓላፊ ብ/መንግስተኣብ ኣስመሮም ብምንባሩ ሓጺር መታባብዕን ምስጋና ንጽንዓት ኣባላት ዘስመረ መደረ ሂቡ። ሽማገለ ጨንፈር ፖሊቲካውን ስሪዒታዉን ገንዘባውን ጸብጻብ ድሕሪ ምቅራብ ሰክረታርያ ጉባኤ ብምምራጽ ኣባላት ንጸብጻብ ተማያይጦም ምስ ለወባታቱ ኣርግእዎ። ጉባኤ ኣብ ህልዊ ኩነታት ህዝብናን ሃገርናን ኣዝዩ ኣሰካፊ ኣንፈታት ብምህላዉ ኣስተብሂሉ፡ እቲ መሪሕነት ሰልፊ ዝወሰዶ ንቁሕ ብሩህ መግለጺ ኣብ ጥምረት ፖሊቲካዊ ሓይልታት ጻዕሪ ብሓባር ምስራሕ ክቅጽሎ፡ ብጉዳይ ኣብ ጎረበት ሃገርና ዝኸይድ ዘሎ ግናይ ዉግእ ብዉሳኔ ጉባኤናን ኣኼባ ማእከላይ ባይቶ ዝወሰኖ ብምኽታል ሓድነቱ ዓቂቡ ክቃለስ ኣስሚሩሉ። ናይ ዕለት 11ታሕሳስ 2021 6ተ ሰዓታት ዝወሰደ ዓሚቅ ብዝርዝር መግለጺ ኣቦ መንበር  ኣዝዩ ኣገዳስን መሃርን ብምንባሩ ሃናጺ ሓድነት ሰልፊ ብምንባሩ ኣድኒቅና ደራኺ ንንቁሕ ቃልሲ ምኳኑ ኣስሚሩሉ። ጉባኤ ነት ብሽማገለ ጨንፈር ዝቀረበ ንራዲኦ ድምጺ ሓርነት 100 ክራውን ብኽፋል ብሙሉእ ድምጺ ተቀቢልዎ ንቀጻሊ ከኣ ባባላት ሰዲህኤ ዝፍኖ ራዲዮ ክብሃል ኣስሚሮምሉ። ቀጺላ  ሓጻይት ሽማገለ ብዝቀረበቶም 3ተ ኣባላት ንዓመተ 2022 ዓ.ም.ፈ. እትመርሕ ሽማገለ ብምሉእ ድምጺ መሪጾም ኣኼባኦም ዛዘሙ።

ሰላማዊ ሰልፊ ካብቲ ብዙሕ ዘይጐነጻዊ ኣገባብ ቃልሲ ዝግለጸሉ መንገድታት ሓደ እዩ። ስሙ ደኣ “ሰላማዊ” ይኹን እምበር፡ ብትሕዝቶኡ ሓደ ኣሉታዊ ተረኽቦ ንክውገደልካ ወይ ድማ ተቐባልነት ንክረኽበልካ እትደፍኣሉ ህዝባዊ ናዕቢ እዩ። በዚ መሰረት ሰባት ሓደ ጉዳይ ክውገደሎም ወይ ክቕጽለሎም ኣብ ዝደልይሉ ኩነታት ዝኽተልዎ ስልቲ ቃልሲ እዩ። እዚ ኣምር’ዚ፡ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ተመኩሮ ናይቲ ልዕሊ 80 ዓመታት ዝዕድሚኡ ፖለቲካዊ ቃልሱ የዘውትሮ ስለዝነበረ  ሎሚ ከም ሓድሽ ዝንገሮ ኣይኮነን።

ምክያድ ሰላማዊ ሰልፊ ንባዕሉ ሓደ ካብ ተቓሊስካ ከተረጋግጾ ዘለካ መሰረታዊ መሰላት እዩ። ኤርትራውያን ክሳብዚ እዋንዚ ነዚ መሰልዚ ክጭብጡ ስለዘይከኣሉ፡ ንምጭባጡ ይቃለስሎም ካብ ዘለዉ መሰላት ሓደ እዩ። ነዚ ኣብ ግምት ብምእታው፡ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ኣብቲ  ንመሰረታዊ ናጽነታትን ሓርነታትን ዝምልከት ክፋል ፖለቲካዊ መደብ ዕዮኡ፡ “ ሰዲህኤ፡ ኤርትራ ኩሉ መሰረታዊ ኣድማሳዊ፡ ሰብኣውን ሲቪላውን ሓርነታትን ደሞክራስያዊ መሰላትን ብሕታዊ ቁጠባዊ ዋንነትን ዘውሓሰት ሙሉእ ናይ ሃይማኖታዊ እምነት፣ ሓሳብካ ናይ ምግላጽ፣ ናይ ሰላማዊ ሰልፊ፡ ምእካብን፣ ምንቅስቓስን፡ ከምኡውን ሞያውን ህዝባውን ማሕበራት ናይ ምውዳብን ነጻነት ዘለዋ ሃገር ንኽትከውን ይቃለስ።”  ዝብል ኣስፊሩ ኣሎ።

ኤርትራውያን ብዙሕነትና ዝወለዶ መሰረታዊ ዘይኮነ ፍልልያት ኣለና። እዚ ፍልልያትዚ ምሳና ዝነበረን ዝቕጽልን እምበር፡ ሓድሽ ዝተፈጥረ ኣይኮነን። ሓድሽ ዝበሃል ነገር እንተሊይዎ እቲ ዝጸንሓና  ንፍልልያት ኣማሓዲርካን ኣከኣኢልካን ኣብ መሰረታዊ ጉዳያት ግና ሰጢምካ ብሓባር ምቕጻል ይፈኩስ ምህላዉ እዩ። ካብቲ ሳላ ንኡስ ፍልልያትና ኣመሓዲርና ኣብ መሰረታዊ ጉዳያት ሓደ  ብምዃና ዘረጋገጽናዮ ዓወት ናጽነትና ኣረጋጊጽና፡ ልኡላውነትና ከነውሕስ ምኽኣልና እቲ ዝለዓለ እዩ። እዚ ናብ ቀዳማይ ጸላኢ ኣትኪሉ ታሪኽ ዝሰርሐ ሓድነት ሎሚኸ ኣብ ከመይ ደረጃ ይርከብ ኣሎ? ዝብል ሕቶ ብጽሞና ተረዲእና ብህድኣትን ሓላፍነትን ክንምልሶ ዝግበኣና እዩ።

ኣብዚ እዋንዚ፡ ኣብ ነፍሲ ወከፍ ቀዳመ-ሰንበት፡ ኣብ ዝተፈላለዩ ኩርነዓት ዓለም ኤርትራውያን ዝሳተፍዎ ሰላማዊ ሰልፍታት ምርኣይ ንቡር ኮይኑ ኣሎ። እቲ ኣገባቡ፡ ቃንኡን ተልእኮኡን ግና ከምቲ ምብዝሑ ዘተባብዕን ናይ ሓባር ዓቕሚ ዝድልብን ኣይኮነን። ካብቲ ከምኡ ዘብሎ መሰረታዊ ጉዳይ፡ ኣብ ክንዲ ሓድነትን ምቅርራብን ኤርትራውያን ዘህጥር፡ ነቲ ዝጸንሐ ኤርትራዊ ኒሕ ዘድክም ስለ ዝኾነ እዩ። ሎሚ ኤርትራውያን ገሊኦም ምስ  ተጋሩ፡ ገሊኦም ምስ ደገፍቲ ብልጽግና ኢትዮጵያውያን፡ ገሊኦም ከኣ ነብሶም ክኢሎም ኣንጻር ጉጅለ ህግደፍ ይስለፉ ኣለዉ። እዚ ኣካይዳዚ ምስቲ ድሕሪ ተረኽቦ ህልቂት ኤርትራውያን ደሴት ላምፓዱዛ፡ ብሓንሳብ ኣብ ጀነቫ ዘካየድዎ ደሓር ግና ከምቲ ኣጀማምራኡ ዘይቀጸለ መሬት ዘንቀጥቀጠ ሰላማዊ ሰልፊ ከነረኣእዮ እንከለና፡  ነንቆልቁል ከም ዘለና ዘመልክት እዩ።

ነዚ በበይንኻ ምስላፍን ምስ ዘይኤርትራውያን ምስላፍና ዘምጸኦ ፖለቲካዊ ናይ ኣተሓሳስባ ፍልልይ ምዃኑ ንጹር እዩ። ኣብ ፖለቲካዊ ኣረኣእያ ምፍልላይ ንቡርኳ እንተኾነ፡ ኣብ ክፈላልየካ ዘይግበኦ ተፈላሊኻ፡  ክኾኖ ካብ ዝግበኦ ዝያዳ መጢጥካ ምርሕሓቕ ግና ቅቡል ኣይኮነን። ናብ ኣተሃላልዋ ኤርትራውያን ኣብ ዲያስፖራ ክንመጽእ እንከለና እምበኣር፡  ፍልልይ በሪኹ ናብ በበይንኻ ምስላፍ ጐቲቱ ዝወስደና ዘሎ ኣብ ኢትዮጵያ ብፍላይ ከኣ ኣብ ትግራይ፡ ሰኣን ብዓንተቦ ብጥንቃቐን ውሕልነትን ምሓዙ ተባሪዑ ቃልቃል ዝብል ዘሎ ውግእን ፖለቲካዊ ትሕዝቶኡን እዩ። ተፈትወ-ተጸልአ፡ ከም ናይ ኢትዮጵያ ዝኣመሰለ ናይ ቀረባ ጐረቤት ፖለቲካዊ ምዕባለ ክንድቲ ቅርበቱ ዘሕድረልና ጽልዋ ዕዙዝ’ዩ። እቲ ሓያል ምጽልላው ከም ዘለዎ ኮይኑ፡ ጉዳይ ኤርትራ ንኢትዮጵያውያንን ተጋሩን ቀንዲ ጉዳዮም ኣይኮነን። ጉዳይ ትግራይ፡ ኢትዮጵያን ሱዳንን ከኣ  ንኤርትራውያን ቀንዲ ዋኒኖም ኣይኮነን።

ኣብ ዝምድና በብመድረኹ ዘጋጥም ምውጣጣት ኣሎ። ኣብ ጐረቤትካ ዝፍጠር ሓድሽ ተርእዮ፡ ኣብ ፍሉይ ተጠንቀቕ ክትከውን ይቕስበካ እዩ። ኣባኻ ዝረአ ፍሉይ ምዕብልና እውን ንጐረባብትኻ ከምኡ’ዩ። ኣብዚ  ንጉዳያት ብቐረባ ኣድቂቕካ ካብ ምርኣይ ሓሊፍካ፡ ምሉእ ብምሉእ ኣካል ጉዳይ ጐረቤትካ ከይትኸውን እሞ፡  ናብ ጣልቃነትን ሻራነትን ከይወስደካ ምጥንቃቕ ኣዝዩ ኣገዳሲ እዩ። ካብ ከምዚ ዓይነት ሓደጋ ንምድሓን ከምቲ “ብዕራይ ናብ ዘበለ እንተበለ ዕርፊ ኣጽንዕ ” ዝበሃል፡ እትግዘኣሉ ኣቐዲሙ ዝተሰነደ መቆጻጸሪ ክህልወካ መሰረታዊ እዩ። ኣብ ፖለቲካዊ መደብ ዕዮ ሰዲህኤ “ኣብ ኣህጕራዊ መዳይ ክብራ ዝሓለወት ሃገር ንምህናጽ፡ ኣህጕራዊ ሕግታት፣ ቻርተራት፣ ውዕላትን ውሳኔታትን ዘኽብር፡ ንልዑላውነት ሃገራት ዘይደፍርን ናይ ሕድሕድ ኢድ ምትእትታው ዘይቅበልን ናይ ወጻኢ ዝምድናታት ፖሊሲ ክኽተል እዩ” ብዝብል ዝሰፈረ ምውካስ ይከኣል። ከምዚ ዓይነት መትከላዊ ቀይዲ ኣብ ኩሉ መድረኻት እትምርኮሰሉ እምበር፡ “ክውዕየካን ብማንካ ክዝሕለካን ብኢድካ” ብዝዓይነቱ ተገላባጥነት እትሕዞ ኣይኮነን። ከምዘየስርሕን ምሕዳስ ከም ዘድልዮን እንተደኣ ተኣሚንሉ፡ ዝቕየረሉ ኮነ ዝመሓየሸሉ ሕጋዊ መድረኽን ኣገባብን ኣለዎ።

“ስለምንታይ፡ ኤርትራውያን ኣብ በበይኑ ሰልፍታት?” ዝብል ሕቶ ክንምለስ እንከለና፡ ብዛዕባ እቶም ምስ ኤርትራውያን ዝስለፉ መጻኢት ኤርትራ ዝርእይሉ ፖለቲካዊ ትጽቢት ምድህሳስ ኣገዳሲ እዩ። እቶም ኤርትራውያን ምስኣቶም ዝስለፉ ዘለዉ ካብ ተጻራሪ ምቅንቓን ሓሊፎም ኣብ ውግእ ኣትዮም ዘለዉ ሓይልታት ትግራይን ማእከላይ መንግስቲ ኢትዮጵያን እዮም። ኣብ ዙርያ ብልጽግና ዘለዉ ሓይልታት መብዛሕትኦም፡ ቅድም ናጽነት ኤርትራ ዘይተቐበሉ፡ ሎሚ’ውን ብጉዳይ ቀይሕ ባሕሪ ኤርትራ ካብ ምሕላም ዓዲ ዘይወዓሉን ንህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ፡ ንናጽነት ኤርትራ ኣፍልጦ ብምሃቡ “ወንጀለኛ” ዝብልዎን እዮም። ዝተወሰኑ ከኣ ብዛዕባ ልኡላውነት ኤርትራ፡ ኣቶ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ኣብ ኣዳራሻት ኢትዮጵያ “እቶም ህዝብታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ክልተ ህዝቢ እዮም ዝብሉ፡ ነቲ ሓቂ ዘይፈልጡ እዮም” ክብል እንከሎ፡ ሕልሞም ዝተፈትሐ ዝመስሎም፡ ናይ ቀይሕ ባሕሪ ሃረፍቲ እዮም። ስለዚ ካብ ግዝያዊ ስምዒት ነቒልካ ምስ ከምዚኣቶም ምስላፍ ባዕልኻ ዋሓጢኻ  ገበል ምጉታት ከይከውን ምስብሃል የድልዮ።

ህወሓት  ዝጸልዎ  ዝነበረ መንግስቲ ኢህወደግ፡ ኣብ ታሪኽ ኢትዮጵያ ንመጀመርያ ግዜ ናጽነት ኤርትራ ዝደገፈን ኣፍልጦ ዝሃበን ምዃኑ ንጹር እዩ። እዚ ንሱ ዝኸፈቶ ኣፍደገ፡ ዓለምና ብቕልጡፍ ናይ ኤርትራ ልኡላውነት ክትምዝግብ መድረኸ ዘስፈሐ ምዃኑ ቦታኡ ኣብ ታሪኽ ህያው እዩ። ስለዚ ምስዚ ሓይሊዚ  ንመጻኢ ጥዑይ ጉርብትና ምምስራት ንክሕግዝ እውን ኣብዚ ወሳኒ እዋን ምድግጋፍን ምትሕግጋዝን ቅኑዕ እዩ። ክደባለቕ ዘይግበኦ ተርእዮታት ደዋዊስካ፡ “ጉዳይና ጉዳዮም፡ ጉዳዮም ከኣ ጉዳይና እዩ” ኢልካ ምድምዳም ግና ዝነኣድ ኣተሓሕዛ ኣይኮነን።

ስለዚ ኤርትራውያን፡ ኣብዚ ኣይኮነንዶ ብጉዳይ ጐረቤት፡ ብጉዳይና እውን ክንፈላለየሉ ዘይግበኣና ወሳኒ ህዝብን ሃገርን ናይ ምድሓን ግዜ ምህላውና ነስተብህል። ኣብቲ ቀዳምነትና ዝኾነ ብሓባር ተሰሊፍና  ድምጽና ነስምዕ። ነቲ ምስ ኤርትራውያን ዘይኮኑ ወገናት ዝህልወና ዝምድናን  ምድግጋፍን ከኣ ንዓኡ ዝምጥን ግቡእ ክብደት ንሃቦ።

ጸረ-ህዝባውነት ጉጅለ ህግደፍ  ኣብ ቅድሚ ህዝቢ ኤርትራ ጸሓይ ዝወቐዖ ሓቂ ካብ ዝኸውን ነዊሕ ግዜ ኮይኑ እዩ። ኣብ ቅድሚ ሕረብተ-ሰብ ዓለም እውን ብፍላይ ውግእ ኢትዮጵያ እናገደደ ይኸደሉ ኣብ ዘለወሉ፡ ብኽንድቲ ናይ ህዝቢ ኤርትራኳ እንተዘይኮነ፡ ብዝያዳ ዝንጸር ዘሎ  እዩ።  ሕብረተ-ሰብ ዓለም ንምኽኒያት መረረን ሻቕሎትን ህዝቢ ኤርትራ ብዘራጉድ መልክዑ ብፍላይ ኣብ ግህሰት መሰረታዊ ሰብኣዊ መሰል፡ ብተግባር ብዘይተሰነየ ስምዕታ ”ዓገብ” ካብ ዝብል ነዊሕ ግዜ ኮይኑ እዩ። ንኹሉቲ ህግደፍ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ዝፍጽሞ በደላት፡ ምስ ካለኦት ኣካላት ዘለዎ ኣዝዩ ሻሕካር ዝምድናን ግጉይ ምምሕዳሩን ዝተዓዘቡ ኣካላት ንኤርትራ “ናይ ኣፍሪቃ ሰሜን ኮርያ”  ዝብል ሳጓ ካብ ዝህብዋ ነዊሕ ግዜ ኮይኑ እዩ። ብዙሓት  ወገናት ከኣ እቲ ሳጓ ብምጽግጋዕ ዝተዋህበ ክኸውን ይኽእል እምበር፡“ናይ ህግደፍሲ ካብ ምምሕዳር ሰሜን ኮርያ ዝኸፈአ እዩ”  ዝብል ሚዛን እዩ ዘለዎም።

ምምሕዳር ህግደፍ ክሳብ ክንድዚ ካብ ኤርትራ ሓሊፉ ኣብ ቅድሚ ሕብረተ-ሰብ ዓለም ዝተወገዘሉ ምኽንያት ሚስጢር ኣይኮነን። ናይ ዜጋታት ሓሳብካ ናይ ምግላጽን ምውዳብን መሰል ዝነጽግ፡ ብዘጽደቕዎ ሕግን ብዝመረጽዎ ኣካልን ናይ ምምሕዳር መሰል ዝኸልእ፡ ቁጠባ ሃገር ንህዝቢ ኣግሊሉ ባዕሉ ዝግብት፡ ካብቲ ብቐጥታ ዝምልከቶ ዘቤታዊ ጉዳዩ ሃዲሙ ዕድመ ስልጣኑ ንምድልዳል፡ ምስ ናይ ርሑቕን ቀረባን ወገናት ኣካላውን ሓሳባውን ውግእ ዝኸፍት፡ ብመሰረቱ ከኣ “ኤርትራ ናይ ህዝባ ዘይኮነትስ፡ ናተይ ጉጅላዊ ንብረት እያ”  ካብ ምባል ድሕር  ስለ ዘይብል እዩ።

ህዝቢ ኤርትራ ክሳብ ሕጂ ኣብ ትሕቲ “ምስ ናይ ዝኮነት ሃገርን ህዝብን ተመኩሮ ይመሳሰልዩ”  ዘይበሃል ፍሉይ ኣርዑት ወጽዓ እዩ ዝነብር ዘሎ።  ንከምዚ ዝኣመሰለ ብደረጃ ዓለም ከይተረፈ ዝተወገዘ  ናይ ህግደፍ መግዛእታዊ ኣተሓሳስባ፡ ውሑዳት ደኣ ይኹኑ እምበር፡ ዓደግቲ ኣለዉዎ ክበሃል እንከሎ ዘየስደምም ኣይኮነን። እዞም ኣብዚ እዋንዚ ናይ ህግደፍ ኣተሓሳስባ ዝገዝኡ መን እዮም? ዝብል ሕቶ ወርትግ ዝቐርብ እዩ። ናይዚ ገበነኛን መናቖትን ኣተሓሳስባ ገዛእቲ ኤርትራውያን፡ ጸቢብ ረብሓኦም ምስ ህልውና ናይዚ  ጉጅለ ዝተቖራነየ፡ ቅድሚ ድሕነትን ህልውናን ህዝቢ ኤርትራ ጠቕሞም ዝሰርዑ እዮም። ሰኣን ኣፍልጦ ተገሪዞም ዝተወስዱ እውን ኣይሰኣኑን። እቶም ኣብዚ እዋንዚ ናቶም ርኢቶ ዘየብሎም፡ ናይ ኢትዮጵያውያን ጥርዓን ከራጉዱ ባንዴራ ኤርትራ ምስ ናይ ኢትዮጵያ ኣመዓራርዮም ዲኖ ለቢሶም ኲናት ጨቢጦም፡ ኣብ ፈቐዶ ኣደባባያት ዓለም ሆ! ክብሉን ክድብሉን ዝውዕሉ ዘለዉ ነውራማት፡ መስመሮም ስሒቶም ነቲ ጽሉል ኣተሓሳስባ ናይ ዝገዝኡ ኤርትራውያን ኣብነት ጌርካ ዝውሰዱ እዮም።

ኣብዚ ወሳኒ ጽልዋኡ  ኣብ ኤርትራ እውን እናኸበደ ዝኸይድ ዘሎ  ውግእ ኢትዮጵያ፡ መጻኢ ዕድል ናይታ ሃገር ክትግምቶ ናብ ዘጸግምን ዝተሓላለኸን ደረጃ ይበጽሕ ከም ዘሎ ኣብ ግንዛበ ኩልና ዘሎ እዩ። ኤርትራ ኣብ ትሕቲዚ ስሱዕ ምምሕዳር ህግደፍ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ክትገብሮ ኣብ ዘይነበራ ኣዝዩ ብዝኸፈአ ደረጃ፡ ኣካልዚ ኣብ ኢትዮጵያ ዝሕቆን ዘሎ ናይ ሓድሕድ ውግእ ኮይና ኣላ። ሒዛቶ ዘላ ምስሊ ከኣ ናይ ሻራነት፡ ዝምታን ምስዋርን እዩ። ብሰንኪዚ   ጉጅለ ህግደፍ ኮነ ኢሉ ዝፈሓሶ ውዲት፡ ኤርትራዊ ንብረትን ግዜን ኣብ ዘይግበኦ ይባኽን ኣሎ። ዝያዳ ኩሉ ከኣ ኤርትራውያን መንእሰያት ግዳይ ይኾኑ ኣለዉ። ዋላኳ ክሳብ ሕጂ ነቲ ዶብ ሰጊርካ ኣብ ኢትዮጵያ፡ ኣብ ልዕሊ ኤርትራውያን ዝወርድ ዘሎ ሓደጋ ብዝምጥን ልዑል ድምጺ “ስለምንታይ?” ኢሉ ዝሓትት ኤርትራዊ ህዝባዊ ድምጺ ኣብ ውሽጢ ሃገር እንተዘይተሰምዐ፡ ኣብ ዘይቦትኡን ዘይምልከቶን ዝፈስስ ዘሎ ደምን ዝኽስከስ ዘሎ ኣዕጽምትን  መንእሰያት ኤርትራ ዓው ኢሉ ዝቃወምን “ንኣተሓሳስባ ህግደፍ ኣይግዝኦን እየ” ዝብል ድምጺ ብዓውታ ዝቃለሓሉን ግዜ ርሑቕ ከምዘይከውን ናይ ብዙሓት ግምት እዩ። ጉጅለ ህግደፍ ምስ ኣተሓሳስባኡ ንምውጋድ እንቃለስ ዘለና ወገናት ከኣ ነዚ ድምጺ ውጹዓት ተጸናጺና ከነሰስኖን ከነጉለሖን ይግበኣና።  ስልጣኑ ቅድሚት ሰሪዑ ኣብ ክንዲ ዘተ ንውግእ ዝመረጸ መራሒ ኢትዮጵያን ብልጽግና ዝበሃል ሰልፉን ንናይ ኢስያስ ናይ ጥፍኣት ኣተሓሳስባ ኣብ ዝዓመረ ዕዳጋ ብዝለዐለ ክብሪ ዋጋ ዝገዝኡ ናይ ግዳም ሓይሊታት ኮይኖም  ተመዝጊቦም ኣለዉ።

ናይ ግዜ ጉዳይ እንተዘይኮይኑ፡ ኣተሓሳስባ ህግደፍ ንመሸጣ ዝወርደሉ ዕዳጋ ሓንሳብን ንሓዋሩን ከም ዝዕጸው ዘጠራጥር ኣይኮነን። መሰረታዊ ዕላማ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ’ውን ንሱ እዩ። “ክሳብ ዝሓልፍ የሕልፍ” ንከይከውን ግና ምቅልጣፉ ናይ ግድን’ዩ። እዛ ሎሚ ዝለዓለት ሸማቲት  ኣተሓሳስባ ህግድፍ  ኮይና ዘላ ኢትዮጵያ’ውን ግዝያዊት ዓሚል እያ። ምኽንያቱ ዜጋታታ ካብቲ ጉጅለ ዝግዛእ ኣተሓሳስባ ከምዘየዋጸኦም ተረዲኦም ድሮ የጉረምርሙ ስለ ዘለዉ። ናይቲ ምእንቲ ንህልውናኡ ኤርትራውያን ወተሃደራት ዶብ ሰጊሮም ህይወት ዝኸፍልሉ ዘለዉ ሰልፊ ብልጽግና ደገፍትን ተኸፈልቲ ምዃኖም ኣብ ኣደባባይ ዝንገረሎምን፡ ከም በዓል ተራራ ኔትዎርክ፡ ታምራት ነገራ ዝኣመሰሉ ናይ ማሕበራዊ ሚድያ ኣዳኸርትን ፈከርትን “ናይ ኢሳያስን ኣብይን ዝምድና ቀይሕ ባሕሪ ዘየወንነና እንተኮይኑ ትርጉም የብሉን” ክብሉ ንሰምዖም ኣለና!። ዋንኡ ዘቕለሎ ንብረት ጓና ስለ ዘየኽብሮ፣ ኢሳያስ ብዝኸፈተሎም ዕድል፡ ዘስምዕዎ ካልእ ብደዐ እውን ኣሎ። ድሕሪ ኣብ ትግራይ ምዕዋትና ናብ ኤርትራ እንዳተኮስና ዘይኮነ፡ ስንና እንዳመወጽና ኢና ንኣቱ” ዝብልዎ ንዕቀት፡ “ክላእ ኣበይ ከይበጽሑ” ኢልካዮ ጥራይ ዝሕለፍ ዘይኮነ፡ ኣርሑቑ ዝጥምት ናይ መኸተ ቅሩብነት ዝሓትት’ዩ። ንኸምዚ ዓይነት ደረቱ ዝሓለፈ ድፍረትን ምቁንጻብ ልኡላውነት ኤርትራን ኢሳያስ ኣፈወርቂ ይኹን መንግስቲ ኣብይ ኣሕመድ ጥሉል ኣራሚ መልሲ ዘይምሃቦም ድማ  ሳዕቤኑ ዘሰክፍ እዩ።

ኤርትራውያን ቅድም ልኡላውነት ሃገርና ንምዕቃብ፡ ቀጺሉ ከኣ ምእንቲ ሰላማ፡ ልምዓታን ዲሞክራሲኣን ንቃለስ ኣለና። እቲ እንገዝኦ ኣተሓሳስባ  ከኣ ነዚ ዘሐይልን ዘደንፍዕን ጥራይ እዩ ክኸውን ዝግበኦ። እዚ ኣቕጣጫ ናይ መብዛሕትና ኤርትራውያን ምርጫ ኮይኑ፡ ብቐጥታ ኮነ ብተዘዋዋሪ፡ ብኣፍልጦ ኮነ ብግርህና ናይ ህግደፍ ጸረ ህዝቢ ኣተሓሳስባ ዝሽየጠሉ ዕዳጋ ከዐምሩ ዝፈትኑ ውሑዳት ወገናት ከም ዘለዉ እውን ዘይከሓድ እዩ። ስለዚ ኣብ ቅድሜና ዘሎ መሰረታዊ ሃገርን ህዝብን ናይ ምድሓን ቃልሲ መዳያቱ ብዙሕ ኮይኑ፡ ዓንዲ ማእከሉ ዘይህዝባዊ ኣተሓሳስባ ህግደፍ ዝሽየጠሉ ዕዳጋታት ንሓዋሩ ምዕጻው ምዃኑ ኣይንዘንግዕ።