ኣብ ኢትዮጵያ ብ4 ሕዳር 2020 ውግእ ምስተጀመረ ኣዝዮም ኣዛረብቲ ካብ ዝነበሩ ዛዕባታት ሓደ ሓቅነት ምእታውን ዘይምእታውን ሰራዊት ኤርትራ ናብቲ ውግእ ምንባሩ ዝዝከር እዩ። ገለ ወገናት ነቲ ርኡይ ዝነበረ ጣልቃ ኣእታውነት ክሓብእዎ፡ ካለኦት ከኣ ብመረጋገጽታት ኣሰንዮም ከቃልዕዎ ብዙሕ ምውጣጥ ነይሩ። ጉጅለ ህግደፍ ብዛዕብኡ ክዝረብ እንከሎ ምጽቃጥ ልማዱ ስለ ዝኾነ፡ ቀልጢፉ ድምጹ ኣየስመዐን። ገለ ዝያዳ ህግደፍ፡ ህግደፍ ኮይኖም ክቐርቡ ዝፈተኑ ኤርትራውያን ኣብቲ መጀመርያ “ኣሉ ቀጣን ኣይኣተወን” ክብሉ ፈቲኖም። ደሓር ዘይሕባእ ምስ ኮኖም ከኣ ነቲ ኢድ ኣእታውነት ምስ ዘይዛመዱ ጉዳያት እንዳዛመዱ፡ ምኽኑይ ክገብርዎ ፈቲኖም። ውሑዳት ክሳብ ሎሚ ዘይረብረቡ እውን ኣለዉ።

መንግስቲ ኢትዮጵያ ብዛዕባዚ ጉዳይ ወይ ሓቢርካ ምኽሓዱ ወይ ድማ ሓቢርካ ምቕባሉ ስለ ዝተጸገመ ብዙሕ ዘርጠብጠብ ኣርእዩ። ምስዚ ኩሉ ግና ካብ መጀመርታኡ ዝተኣመኑ እሞ በቲ ጉዳይ ዘይተሓጐሱ ፖለቲከኛታት ነይሮም እዮም። ሜጀር ጀነራል በላይ ስዩም ዝተባህሉ ሽዑ ኣዛዚ ሓይሊ ሰሜን ኢትዮጵያ ዝነበሩ ከሎ ጌና “ናይ ሰራዊት ኤርትራ ኣብ ጉዳይና ምእታው ንዓና ውርደት እዩ”  ዝበልዎ ብኣብነት ዝጥቀስ እዩ። ዝተፈላለያ ዓበይቲ ማዕከናት ዜና ብወገነን ካብ መጀመርታኡ ናይ ኤርትራ ሰራዊት ኣብ ውግእ ኢትዮጵያ ትግራይ ከም ዝኣተወ ኣረጋጊጸን ንዘይሰብኣውነቱ እውን ኣቃሊዐን እየን።  ካብ ውድብ ሕቡራት ሃገራትን ሕብረት ኤውሮጳን ጀሚርካ ክሳብ  ኣብቲ ጉዳይ ብውልቀን ርኢቶ ዝሃባ ሃገራት ምእታው ሰራዊት ኤርትራ  ናብ ውግእ ትግራይ ኣረጋጊጸን ናይ “ኢድኩም ስሓቡ” መሕጽንታ ከቕርባ ግዜ ኣይወሰደለንን።

እቶም ነቲ ናይ 2018 “ጸወታ ወያነ ተወዲኡ” ዝብል መደረ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ብግቡእ ክከታተሉ ዝጸንሑ ወገናት ግና ምእታው ሰራዊት ኤርትራ ኣብቲ ውግእ ኣይተሓደሶምን። ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ እቲ ውግእ ምስተጀመረ ድሕሪ 17 መዓልታት ናይቲ ኢድ ኣእታውነት ሓደገኛ ሳዕቤን ተገንዚቡ ብምውጋዝ፡ “ሰራዊት ኤርትራ ካብ ትግራይ፡ ሰራዊት ኢትዮጵያ ከኣ ካብ ኤርትራ ይውጽኡ” ዝብል መጸዋዕታ ዘቕሪቡ።  ካለኦት ኤርትራዊ ወገናት እውን ከከም ሚዛኖም እቲ ኢድ ኣእታውነት ንረብሓ ኤርትራን ህዝባን ከምዘይከውን ብምርዳእ ናይ ተቓውሞ ድምጾም ከስምዑ ጸኒሖም እዮም። ህዝቢ ኤርትራ እውን ብዘይካቶም ብኣጻብዕ ዝቑጸሩ፡ ህግደፍ ዝበሎ ምድጋም እንተዘይኮይኑ ናቶም ሚዛን ዘይነበሮም፡ እቲ ድምጹ ዘስመዓሉ ዕድል ዘይረኸበ ሓፋሽ ህዝቢ ኤርትራ፡ ኣንጻርዚ ኢድ ኣእታውነት ምንባሩን ምዃኑን  ርዱእ እዩ። ምኽንያቱ ከምዚ ሎሚ ንዕዘቦ ዘለና  ሳዕቤኑ፡ ማዕጾ  እንዳኹሉ ዝኩሕኩሕ ስለ ዝኾነ።

ናይ ሰራዊት ኤርትራ ኣብቲ ውግእ ምእታው ዝተረድኡ ወገናት ብዛዕባ ኣሉታዊ ሳዕቤኑ ደጋጊሞም ኣሰሚዖም  እዮም። ናይ “ኤርትራ ሓይልታታ ካብቲ ውግእ ክስሕቡ” ጸዋዒቶም እውን ኣቃሊሖም እዮም። ነቲ ውግእ ብሰላምን ዘተን ኣብ ምፍታሕ ህላወ ኤርትራ ኣብ ኢትዮጵያ ዓንቃፊ ምንባሩን ምዃኑን እውን ናይ ብዙሓት እምነት እዩ።   ካብዚ ሓሊፎም ንኤርትራ ብሰንኪ ኢድ ኣእታውነታ ዝቐጽዑ እውን ኣለዉ። ኣሜሪካ ኣብ ልዕሊ ትካላትን ላዕለዎት ሰብ መዝን ህግደፍ ዝወሰነቶ እገዳ ከም ኣብነት ዝጥቀስ እዩ።

እቶም ቀንዲ ሰብ ጉዳይ ክንከውን ዝግበኣና ኤርትራውያን ኢና። ምኽንያቱ እቲ ናይ ኢድ ኣእታውነት ዋጋ ዝኸፍልዎ ኤርትራውያን ስለ ዝኾኑ። እቲ ሓቂ እዚ ክነሱ፡ ብሓደ ድምጺ “ደቅና ኣብ ዘይጉዳዮም ኣይህለቑ”  ክንብል ኣይከኣልናን ዘለና። እኳደኣ ዝኸፋፍለና ተረኽቦ ኮይኑ ኣሎ። እቲ ካብ ቅድሙ ካብ ትግራይ ዝተሰምዐ ናይ “ኣይትዝረዩና” ድምጺ ርዱእ ኮይኑ፡ ጉዳዮም ብሰንኪ ህግደፍ ይተሓላለኽ ከም ዘሎ ዝተረድኡ ኢትዮጵያውያን ፖለቲከኛታት “ኢድኩም ካብ ጉዳይና ሰሓቡ፡ ካብ ኤርትራ ትግራይ ትቐርበና” ዝብል ድምጺ ካብ ዘስምዑ ነዊሕ ግዜ ኮይኑ እዩ። ብሰንክዚ መርገጾም ዋጋ ዝኸፈሉ እውን ኣለዉ። እዚ ኢድ ኣእታውነት ህግደፍ ዘይጸውር ድምጺ ኢትዮጵያውያን ሎሚ እውን ኣዝዩ ይዓብን ይሰፍሕን ኣሎ። ኣብዚ ቀረባ ግዜ 63 ኣብ ዝተፈላለዩ ኩርነዓት ዓለም ዝንቀሳቐሳ ናይ ኦሮሞ ማሕበራት ብሓደ ድምጺ “ጉዳይና ብዘተ ንክፍታሕ ኤርትራ ካብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ትውጻእ” ዝብል ድምጺ ምስማዐን ብቐሊሉ ዝረአ ስጉምቲ ኣይኮነን።

ብጉዳይ ኤርትራ ተጽዕኖ ዝሓየሎ መንግስቲ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ፡ ብዛዕባ ምእታው ኤርትራ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ክልተ ዓይኒ ዝርኢ ዘሎ ይመስል። በቲ ሓደ ወገን ኣብ ስልጣን ንምቕጻል ናይ ኤርትራ ሓገዝ ከም ዘድልዮ ይርኢ። በቲ ካልእ ወገን ከኣ ካብቲ ኣጋጢምዎ ዘሎ መሪር ውግእ ዘውጽእ መፍትሒ ንምርካብን ዲፕሎማሲያዊ ምስሉ ንምዕራይን ዝባኑ ቀሊዑን ናጻ ኮይኑን ከየናዲ ናይ ኤርትራ ተጽዕኖ የጸግሞ ከም ዘሎ ዝተረደአ ይመስል። ስለዚ ኣብ መንጎ “ይሓግዙናን ይውጽኡልናን” ተቐርቂሩ ኣሎ። እቲ ዘገርም ከምቲ ናይ ኤርትራ ሰራዊት ናብ ኢትዮጵያ ምእታው ንኤርትራውያን ብሓሳብ ዝኸፋፈለና፡ ንኢትዮጵያውያን እውን ዝኸፋፍሎም ዘሎ እዩ ዝመስል። ኦሮሞን ካለኦት ፈደራላዊ ስምዒት ዘለዎም ወገናትን ዝንባለኦም ናብ “ይውጸኣልና” ክዛዝው እንከሎ፡ ኣምሓራ ዝማእከሉ ሸነኽ ከኣ ናብ “ይሓግዘና” ይዛዝው ከም ዘሎ ብግልጺ ይረአ ኣሎ። ስለዚ ናይ ኤርትራ ኢድ ኣእታውነት፡ ንኤርትራ ኣይጠቐማን፡ ንትግራይ ኣዝዩ ጐዲኡዋ፡ ንኢትዮጵያ እውን ከይከፋፍላ  ዘስግእ ምልክታት ዘርኢ ዘሎ እዩ። 

ህግደፍ ውግእ ኢትዮጵያ ከምቲ ዝሓሰቦ ኣይኮነሉን። ሕልሙ ውግእ ኣብ ትግራይ ከምዚ ኮይኑዎ ዘሎ ከይተወዓወዐን ከይተናውሐን ዳርጋ ብስቱር ክውዳእ ድሌት ነይርዎ። ሕጂ ግና ባዕሉ ብዘምጸኦ መዘዝ ምህላዉን ዘይምህላዉን ዝውስን ኮይኑ ቀሪቡ ኣሎ።፡ ንድሕሪት መምለሲ መንገዲ ከኣ የብሉን። ኢሳያስ ኣብ ዝሓለፈ ወርሒ ኣብ ዝሃቦ ቃለ መጠይቕ “ጉዳይ ኢትዮጵያ ኣይጉዳይናን ኢልና ንዕዘቦ ኣይኮነን”  ኢሉ ምስቲ ኣዋዲቕዎ ዝነበረ ጉዳይ ዶብን ልኡላውነትን ከዛምዶ ዝፈተኖ ነዚ ዘመላኽት እዩ። ውግእ ኢትዮጵያ ከምዚ ዘርእዮ ዘሎ ምልክታት ብዘተ ከይፍታሕ’ሞ ከም “ኣብ ጐልጐል ዝወገሖ ዝብኢ”  ኮይኑ ከይተርፍ ስግኣት ኣለዎ። ምርጫኡ ግና ሓንቲ እያ። ንሳ ከኣ ነቲ “ኤርትራ ሓይልታታ ትስሓብ” ዝብል ድምጽታት ጸማም እዝኒ ሂብካ ጠኒንካ ኣብቲ ውግእ ምቕጻል እያ። ምኽንያቱ እቲ ፋሕፋሕ ኣብ ኤርትራ ዘስዕቦ  ሓቢኡ፡ ኣብ ናይ ኢትዮጵያ  ፋሕፋሕ ተሓቢኡ ዕድሜኡ ኣብ ስልጣን ዘንውሕ ስለ ዝመስሎ።

ናይ መደበር ተለቪዥን  ኢሪሳት ዩቱብ ቻናል፡ ምስ ተግባራት ሰርሰርቲ ብዝተተሓሓዘ ከምዝተዓጽወ ኣካየድቲ ናይታ መደበር ኣፍሊጦም። ናይዛ ኣብ ኣሜሪካ ዝመደበራ ማዕከን ዜና ኣካየድቲ ከም ዝበልዎ፡ እቶም ናይ መርበብ ጉሓሉ ነቲ ኣካየድቲ ኤሪሳት ክጥቀመሉ ዝጸንሑ ናይ ዩቱብ ቻነሉ ብመንገዲ ናይ ኣዳለውቱ መስመራት ብምእታው፡ ዘየድሊ ትሕዝቶታት ብምፍናው፡ እቲ  ዩቱብ ክዓጽዎ ከምዝገበሩ ገሊጾም። እንተኾነ ግን፡ ምሉእ ብምሉእ ኣብ ምቁጽጻር ናይቶም ሰርሰርቲ ቅድሚ ምእታዉ ቀልጢፍካ ናይ ምክልኻል ስጉምቲ ከም ዝተወሰደ ኤሪሳት ሓቢራ።

"በዚ መሰረት ምእንቲ  ነቲ ቻነል ምሉእ ብምሉእ ከይድምስስዎ፡  ነቲ መፍትሕ (pssword) ናይቲ ቻነል ቀይሮም ነቲ ከጋጥም ዝኽእል ክሳራ ከም ዝንኪ ከም ዝገበሩ ኣፍሊጦም። እንተኾነ፡ እቲ ዘጋጠመ ኩነታት ምዕጻው ናይቲ ቻነል ለስዘኸተለ፡ ካልእ መደባቶም ዝፍንውሉ  መስመር ከናድዩ ኣገዲድዎም ከም ዘሎ እቲ ዜና ሓቢሩ። እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡  ኤሪሳት፡ ጥርዓና ናብ ትካል ዩቱብ ከምዘቕረበ ተፈሊጡ። ኣካያዲ ስራሕ ኤሪሳት፡ ጋዜጠኛ ሄኖክ ተኽለ፡ ምስ ትካል ዩቱብ ይጸሓሓፉ ከም ዘለዉ ሓቢሩ፡ ክኸፍትሎም ኣብ ትጽቢት ከምዘለዉ ገሊጹ።

ክሳዕ'ቲ ኩነታት መፍትሒ ዝረክብ፡ ብካልኣይ ቻነል ፈነወታት ምዝርጋሕ ከምዝቐጸሉ እቶም ኣካየድቲ ሓቢሮም ኣለዉ። እቲ ገበን ብመን ከም ዝተፈጸመኳ እንተዘይተገለጸ፡  እቲ ስጉምቲ ድምጺ ህዝቢ ኤርትራ ንምዕፋን ዝተወስደ ምዃኑ እታ ትካል ገሊጻ። ኣብ ጥቅምቲ 2018 ዝጀመረት ተለቪዢን ኤሪሳት ብቋንቋታት ትግርኛ፡ ዓረብ፡ ዓፋርን ብሌንን ብመንገዲ ሳተላይት ናብ ኤርትራ ፈነወ ተካይድ እያ። ኣድሚ ሕጂ ብወግዒ ስራሕ ድሕሪ ምጅማራ ዓፈና ኣጋጢምዋ ከምዝነበረን፡ ዳግማይ ኣብ 2019 ናብ ፈነወ ከምዝተመልሰትን ከኣ እቲ ዜና ኣዘኻኺሩ።

ኣብዚ ቀረባ እዋን ብሰንኪ ኣብ ኤርትራ ዘጋጠመ ምቁራጽ ሓይሊ ኤለክትሪክ፡ ነቲ ተለቪዥን ክከታተል ዘይክኣለ ህዝቢ ንምብጻሕ ፈነወ ሬድዮ ብሓጺር ማዕበል ከምዝጀመሩ ኣብቲ መግለጺ ኣፍሊጡ። መንግስቲ ኤርትራ ካብ መስከረም 2001 ኣትሒዙ ናጻ ፕረስ ስለዝኣገደ፡ ኣብዚ እዋንዚ ናይ ብሕቲ ትካላት ሜድያ እየን  ኣብ ስደት ኣብ ዝተፈላለያ ሃገራትድምጺ ህዝበን ኮይነን ዘለዋ።

ላለዋይ ኮሚሽ ጉዳይ ስደተኛታት ሕቡራት ሃገራት፡ ኣብ መደበር ስደተኛታት ማይ ዓይንን ዓዲ ሓርሽን ካብ ዘለዉ ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣብ ዝሓለፈ ሰለስተ ሳምንታት ብሰንኪ ስእነት ሕክምና 20 ከም ዝሞቱ ብ21 ጥሪ  2022 ኣብ ጀነቫ ኣብ ዘውጸኦ ጋዜጣዊ መግለጺ ኣፍሊጡ። ኣብቲ ዜና ከም ዝተጠቕሰ ኣብቲ መደበራት ዘሎ ክልኒክ ዝነበሮ መድሃኒት ስለ ዝተወደአ ካብ መጀመርያ ወርሒ ጥሪ 2022 ንደሓር ተዓጽዩ እዩ።

ኣብቲ መደበራት ነዳዲ ስለ ዘየለ፡ ጽሩይ ዝስተ ማይ ንምርካብ ቡንባ ንምጥቃም ኮነ፡ ካብ ካልእ ቦታ ምምጻእ ኣይተኻእለን ኢሉ። ብሰንክዚ ድማ እቶም ስደተኛታት ቀልጢፉ ካብ ዝነጽፍ ወሓዚ ክትቀሙ ከም ዝተገደዱን እቲ ዝሰትይዎ ማይ ጠንቂ  ናይ ሕማማት ይኸውን ኣሎ ኢሉ።

እቲ ኮሚሽን ኣብቲ መግለጺኡ በቲ ኩነታት ዝሓደሮ ሻቕሎት ገሊጹ፡ ብሰንክቲ ኣብ ትግራይ ዘሎ ኩነታት ተዓጊቶም ዝጸንሑ፡ ሰራሕተኛታቱ ድሕሪቲ ቅድሚ ሰለስተ ሰሙናት፡ ኣብቲ መደበራትን ከባቢኡን ዘጋጠመ ደብዳብ ነፈርቲ፡ ኣብ መጀመርታዚ  ሰሙን ናብቲ መደበራት ከም ዝበጽሑ ሓቢሩ። እቶም ናብቲ መደበራት ዝኸዱ ሰራሕተኛታት ናይቲ ኮሚሽን፡ ስደተኛታት ብስእነት መግቢ ኣዝዮም ተጸጊሞም መግብን መድሃኒትን ንምርካብ ክጭነቑ ከም ዝጸንሕዎም ብቲ ጋዜጣዊ መግለጺ ተሓቢሩ። 

እቲ መግለጺ ናብቲ መደበራት  ስሩዕ ቀረብ ምቕራብ ተሪፉስ፡ ዝለዕለ ናይ ጥሜት ሓደጋ ኣብ ዘሻቕለሉ ደረጃ ከም ዝበጸሐ ጠቒሱ። እዚ ዝኾነሉ ምኽንያት ከኣ ዝነበረ ዕቑር መግቢ ስለ ዝተወደአ ምዃኑ ተፈሊጡ። ከምዚ ብምዃኑ እቶም ስደተኛታት መዕንገሊ መግቢ ንምርካብ ክዳውንቶምን ካልእ ኣብ ኢዶም ዝነበረ ንብረትን ክሸጡ ከም ዝተገደዱ እውን ተጠቒሱ።

ናብዘን መደበራት ኤርትራውያን ስደተኛታት ዘድሊ ነገራት ምቕራብ፡ ብሰንክቲ ኣብቲ ከባቢ ዝጸንሐ ኩነታት ኣጸጋሚ ካብ ዝኸውን ነዊሕ ከም ዝገበረ ኣብቲ ጋዜጥዊ መግለጺ ሰፊሩ። እቲ ኣብቲ መደበራት ዘሎ ዘሻቕል ኩነታት ኣካል ናይቲ ኣብቲ ከባቢ ዘሎ ናይ ሚሊዮናት ሰባት ካብ መንበሪኦም ምምዝባል ምዃኑ እውን እቲ ዜና ኣመልኪቱ።

እቲ ላዕለዋይ ኮሚሽ፡ ነቶም ኣብቲ መደበራት ዘለዉ ኣስታት 25 ሺሕ ስደተኛታት ኣብ ክልል ኣምሓራ ከባቢ ዳባት ናብ ዝተዳለወ ሓደሽ ውሑስ መደበር ንምግዓዝ ዘኽእል፡ ተኹሲ ጠጠው ናይ ምባል ስጉምቲ ንክውሰድ ናብ ኩሎም ዝምልከቶም ኣካላት መጸዋዕታ ከቕርብ ከም ዝጸንሐ ኣብዚ ናይ 21 ጥሪ 2022 ጋዜጣዊ መግለጺኡ ሓቢሩ። ኣተሓሒዙ ከኣ ወይ ናብቲ ተመዲቡ ዘሎ ሓድሽ መደበር ክወስድዎም ወይ ድማ ኣብዚ ዘለዉዎ፡ መግቢ፡ መድሃኒትን ሕክምናን ከቕርብሎም እንተዘይክኢሎም፡ ዝያዳ ሰደተኛታት ክሞቱ እዮም ኢሉ። በዚ መሰረት ኩሎም ኢትዮጵያውያን ወገናት ሲቪላት ክሕልዉን ሰብኣዊ መሰልን መባእታዊ ናጽነታት ናይ ሰባትን ንክኽብሩ መጸዋዕታ ኣቕሪቡ። “ስደተኛታት በቲ ተፈጢሩ ዘሎ ወጥሪ ጅሆ ክተሓዙ ኣይግባእን” እውን ኢሉ።

ኣዛዚ ሓይልታት ሰራዊት ሱዳን ጀነራል ዓብደል ፈታህ ኣል ቡርሃን፡ ብ19 ጥሪ 2022 ኣብ ክሊ መሰጋገሪ መንግስቲ ዝሰርሕ ናይ ሚኒስተራት ተግባር ዘካይድ ካቢነ ከም  ዘቖመ መርበብ ሓበሬታ ሱዳን ትሪቡን ሓቢራ።

ኣገልግሎት ዜና ሱዳን (ሱና)፡ ብወገና ኣብ ዘቕረበቶ ዝተፈልየ ጸብጻብ፡ ጀነራል ዓብደል ፈታሕ ኣል ቡርሃን፡ ንዋና ጸሓፊ ናይቲ ካቢነት ዑስማን ዑመር ሓሰን ናይ ቀዳማይ ሚኒስተርነት መዝነት ከምዝሃቦ ጠቒሳ። እታ ኣገልግሎት ዜና ሱዳን  እዚ ውሳነታት ቀጻሊ ምርጫ ኣብ ምድላው ዝዓለመ ምዃኑ ሓቢራ።

ምስቲ ወታደራዊ ሓይሊ ሱዳን ዝሰርሕ ኣካል’ቲ ሃገራዊ ቻርተር ብወገኑ፡ ብዝተፈላለዩ መግለጽታቱ  መሰጋገሪ መንግስቲ ክቐውም ክጽውዕ ጸኒሑ እዩ።

ምስዚ ብዝተተሓሓዘ  ኣልቡርሃንን ምክትሉ መሓመድ ሓምዳን ዳግሎ (ሀመቲ)ን ምስቶም ኣብ ትሕቲ እቲ ጸሓፊ ዝተመዘዙ ኣባላት ካቢነ ኣኼባ ኣካይዶም፡ ብዛዕባቲ ኣብ ሱዳን ዘሎ ኩነታትን ግደ እቲ ካቢነ ኣብ ምህዳእ እቲ  ናይ ቅልውላውን ኩነታትን ብዝምልከት ኣብሪሀምሎም።

ኣብቲ ኣኼባ ንሱዳን ካብቲ ዘላቶ ዘሻቕል ኩነታት ንምውጻእን ፍትሓዊ ምርጫ ተኻይዱ ስልጣን ናብ ህዝቢ ክሳብ ዝርከብን ብዛዕባ ዘድሊ ሓያል ስራሕን ጻዕርን ከም ዝተሰማምዑ ከኣ፡ ኣብዚ ሓደሽ ካቢነ ተጠባባቒ ሚኒስተር ዜና ናስር ኣልዲን ኣሕመድ መሓመድ  ገሊጹ።

እዚ ከምዚሉ እንከሎ እዚ ሓድሽ መሰጋገሪ ካቢነ፡ ናይ 2022 በጀት ከም ዘጽደቐ እቲ ተጠባባቒ ሓላፊ ዜና መሓመድ ሓቢሩ። ንሱ ብተወሳኺ ከም ዝበሎ፡ እቲ ዝጸደቐ በጀት ንመዳያት፡ ጸጥታ፡ ናይ ወጻኢ ዝምድናን ዲሞክራስያዊ ምርጫን ዝምልከት እዩ።

ናይ ቅድም ቀዳማይ ሚኒስተር ሱዳን ዓብደላ ሓምዶክ፡ ብ2 ጥሪ 2022 ካብ ሓላፍነቱ ከም ዝሰሓበ ይዝከር። ንሱ ነዚ ካብ መዝነቱ ናይ ምውራድ ውሳነ ዝወሰነ፡ ነቲ ኣብ ሰላማዊ ሰልፍታት ዝተፈጥረ ደማዊ ጐንጽታት ጠጠው ከብልን ቤት ምኽሪ ሚኒስተራት ክምስርትን ስለ ዘይከኣለ እዩ።

ኤርትራዊ መንእሰይ፣ ኣብ ዚምባብዌ ንወለዱ  ከም ዘጥቀዐ፡ ሬድዮ ኤረና፡ ናይ ዚምባበወ ማዕከናት ዜና ብምጥቃስ ኣብ ናይ 19 ጥሪ 2022 ፈነወኣ ሓቢራ። እቲ ኣብ ሆላንድ፡ ናይ  ዩኒቨርስቲ ተመሃራይ ምንባሩ  ዝተጠቕሰ ስሙ ዘይተረቑሐ  ኤርትራዊ መንእሰይ፡ ብቀዳም 15 ጥሪ 2022 እዩ ንክልቲኦም ወለዱ ብውሕዱ 18 ግዜ ብኻራ ከም ዝወግኦም ጸብጻብ ፖሊስ ዚምባብዌ ከም ዘፍለጠ እቲ ዜና ጠቒሱ።

እቲ ግዳይ ዝኾነ  ኣቦኡ፡ ዳኒኤል ፍጹም ዝበሃል ናይ ኤምባሲ ሰራሕተኛ (ዲፕሎማት) ከም ዝነበረ፡ እቲ ዜና ጠቒሱ፡ ኣብ ኣፍልቡን ከብዱን ብኻራ ተወጊኡ ከም ዝሞተ ሓቢሩ። ዮርዳኖስ ዘርኦም ዝተባህለት ኣዲኡ ድማ ከቢድ ጉድኣት ወሪድዋ ኣብ ሆስፒታል ትእለ ከም ዘላ ተጠቒሱ።

እቲ ብቅትለት ኣቡኡን ብፈተነ ቅትለት ኣዲኡን ዝተኸሰ መንእሰይ ኣብ 27 ጥሪ  ናብ ቤት ፍርዲ ከም ዝቐርብን ክሳብ ሽዑ ኣብ ቤት ማእሰርቲ ከም ዝጸንሕን ከኣ እቲ ዜና ኣስፊሩ። እቲ ስሙ ዘይተጠቕሰ ወዲ 23 ዓመት መንእሰይ፡ ኣብ ልዕሊ ወለዱ ብከምዚ ኣገባብ  ዘስካሕክሕ ጭካነ ዝፈጸመሉ  ምኽንያት ኣይተሓበረን።

ምንጪ ሓበሬታ፥-ኣዲስ ስታንዳርድ

                                                           ጋዜጠኛ መኣዛ መሓመድ

ቅድም ክብል ኣብ ኣባይ መዲያ  ትነጥፍ ዝነበረት፡ ደሓር ግና ሮሃ መዲያ  ኣብ ዝበሃል ናታ  ናይ ቀጥታ ፈነወ  መስሪታ ከም ሓላፊት ኣብ ማሕበራዊ መራኸቢ ክትነጥፍ ጀመረት ጋዜጠኛ  መኣዛ መሓመድ ብ18 ጥሪ 2022 ከም ዝተፈትሐት ኣዲስ ስታንዳርድ  ዝተባህለት መርበብ  ሓቢራ። መኣዛ ኣብ ቀዳማይ ሰሙን  ወርሒ ታሕሳስ 2021 እያ ሲቪል ብዝለበሱ ኣባላት ጸጥታ ካብ ገዝኣ ተኣሲራ።

በዓል ቤታ ኣቶ ሮበል ገበየሁ ንጋዜጠኛታት ከም ዝገለጾ፡ መኣዛ መሓመድ ምስተኣስረት፡ ገዝኣ ኣይተጐርጐረን ብዛዕባ ዝተኣስረትሉ ምኽንያት እውን ኣይተሓተተትን። ምስዚ ኣተሓሒዙ ከም ዝጠቐሶ፡ ዋላኳ መኣዛ ብተደጋጋሚ ናብ ቤት ፍርዲ እንተቐረበት ፖሊሲ ብዛዕባ መእሰሪኣ ምኽንያት መረጋገጺ ከቕርብ ኣይከኣለን። ካብዚ ሓሊፉ፡ ናይ ኣዲስ ኣበባ ፖሊስ መርተዖ ምስ ሰኣነ ከም መህደሚ ዝተጠቕሞ ሜላ ናብ ቤት ፍርዲ ዘይምቕራባ ከም ዝነበረ እቲ ሓበሬታ ኣረዲኡ።  ኣብ መወዳእታ ፖሊስ ዝሃቦ ምኽንያት ብድፉኑ ብምኽንያት ናይ ህጹጽ ግዜ ኣዋጅ ስለ ዝተኣስረት ናብ ቤት ፍርዲ ክትቀርብ ኣይከኣለትን  ዝብል ነይሩ። መኣዛ ኣብ ርእሲ ሞያ ጋዜጠኝነት መምህር እያ።

ንመሰል ጋዜጠኛታት ዝጣበቕ ዓለም ለኸ ኮሚተ ከም ዘስፈሮ፡ ኣብ 2021 ካብ ሃገራት ሳብ ሳሕራን ብምእሳር ጋዜጠኛታት ናይ ቀዳማይን ካለኣይን ደረጃ ዝሓዛ ብቕደም-ሰዓብ፡ ኤርትራን ኢትዮጵያን እየን። ብዓለም ደረጃ ከኣ ኤርትራ ምስ በዓል ቻይና፡ ማያንማር፡ ግብጺ፡ ቨትናምን ቱርክን ኣብ ቅድሚት ካብ ዝስረዓ ሃገራት ሓንቲ እያ። ኣብ ኢትዮጵያ ጋዜጠኛታት ተኣሲሮም ድሕሪ ዝተወሰነ ግዜ ናይ ምፍታሕ ዕድል ኣለዎም። ኣብ ኤርትራ ግና ሓንሳብ እንተተኣሲርካ ምውጻእስ ይትረፍ ሓታታይ እውን የለን።

ምንጪ፡ (NTB)

ኣብ ሃገረ ኖርወይ ዝርከብ ኮሚተ ክቡር ሽልማት ኖበል፡ ብ13 ጥሪ 2022 ብዛዕባ’ቲ ብ10 ታሕሳስ 2019 ዝሽለሞ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ዓሊ መግለጺ ከም ዘውጸአ (ኤን-ቲ-ቢ) ዝተባህለ ማዕከን ዜና፡ ካብ ከተማ ኮፐንሃገን ሓቢሩ። እቲ ኮሚተ ነቲ መግለጺ ከውጽእ ዘገደዶ  እቲ ኣብታ እቲ ናይ 2019 ሽልማት ኖበል ዝተዋህበ ኣብይ ኣሕመድ ዝመርሓ ዘሎ ሃገር ኢትዮጵያ ኣብ ትግራይ ዝካየድ ዘሎ ውግእን ዘኸተሎ ሰብኣዊ ቅልውላውን ምዃኑ እቲ ዜና ሓቢሩ። እዚ ኣብ ኖርወይ ዝመደበሩ ኮሚተ ኣብቲ ዘውጸኦ መግለጺ፡ እቲ ቀዳማይ ሚኒስተር ከም መራሒ ሃገርን ናይ ሽልማት ኖበል ተዓዋትን፡ ነቲ ህውከት ጠጠው ኣቢሉ ሰላም ክሰፍን ፍሉይ ሓላፍነት ኣለዎ ኢሉ።

በቲ መግለጺ መሰረት ቀዳማይ ሚኒስተር ኣብይ ኣሕመድ ነዚ ክቡር ሽልማት ኖበል ዝበቕዐ ነቲ ኣብ መንጎ ጐረቤት ኤርትራን ሃገሩን ዝነበረ ናይ ኣፍሪቃ ዝነወሐ ናይ ጐንጺ ግዜ ዝተባህለ ኩነታት ናብ ሰላም ብምምጽኡ ምንባሩ ኣብቲ መግለጺ ተጠቒሱ ኣሎ። እቲ መግለጺ ኣብይ  ሽልማት ዝተወህበ፡ በቲ ኣብ መጀምርያ ዘበርከቶን  በቲ ኣብ 2019 ዝነበረ ተስፋ ዝህብ ኩነታት መሰረት ኣብ መጻኢ ክሰርሕ እዩ ብዝብል ትጽቢት ምንባሩ ብትኹረት ክረአ ይግበኦ ክብል እቲ ኮሚተ ሓቢሩ። እንተኾነ እቲ ታሪኻዊ ኩነታት ንድሕሪት ብምምላስ፡ ዲክታተርያዊ ምምሕዳርን ሰፊሕ ዓለታዊ ጐንጽታትን ኣኸቲሉ ኢሉ።

እቲ ኮሚተ፡ ዋላኳ ዝተወሰነ፡ ብሰንክቲ ውግእ ኣብ ትግራይ ብዛዕባ ዘጋጥም ዘሎ ኣዝዩ ሰፊሕ ማሕበራዊ  ቅልውላው ሓደሓደ ነጥብታት እንተጥቐሰ፡ ብዛዕባ ኣብ ኢትዮጵያ ዘሎ ሓፈሻዊ ኩነታት ጸብጻብ ምቕራብን ብዛዕባ ሓንሳብ ዝተዋህበ  ሽልማት ኖበል ተመሊስካ  ምድህሳስን ናቱ ተግባር ከምዘይኮነ ኣፍሊጡ።

ሓይልታት ጸጥታን ፖሊሲን ሱዳን ብ13 ጥሪ 2022 ኣብ ከተማ ካርቱም ኣብ ዝተኻየደ ሰፊሕ ሰላማዊ ሰልፊ ንምብታን ብዝወሰድዎ ስጉምቲ ሓደ ላዕለዋይ ኣዛዚ ፖሊስን ካልእ ተሳታፊ እቲ ሰልፍን ከም ዝተቐትሉ ሱዳን ትሪቡን ሓቢራ።

እቲ ዜና ኣተሓሒዙ ከም ዝሓበሮ፡ ናይ ሱዳን ሓይልታት ጸጥታን ሰራዊትን ነቲ ኣንጻር ዕልዋ ዝተኻየደ  ሰላማዊ ሰልፊ ንምብታን ድሩዓት ተሽከርከርቲ ከይተረፈ እዩ  ተጠቕሙ።

ናይ ሱዳን ሚኒስትሪ ውሽጣዊ ጉዳያት ከም ዝገለጾ፡  እቲ ላዕለዋይ በዓል መዚ ፖሊስ ሱዳን ብሪጋዴር ጀነራል ዓሊ ፕራይማ ሓምዳን ኣብ ከባቢ ሓደ ሕክምናዊ መመርመሪ ትካል (መዲካል ላቦራቶሪ) ከም ዝተቐተለ ሓቢሩ። እንተኾነ ንኣቀታትላኡ ዝምልከት ዝርዝር ኣይገለጸን። ምስዚ ብዝተሓሓዘ ኣብ ሱዳን ከም ልሙድ ክሳብ ክንድዚ ስልጣን ዘለዎ ላዕለዋይ ሓላፊ ኣብ ምብታን ሰላማዊ ሰልፊ ምስ ሰራዊት ኣይዋፈርን እዩ።

ማእከላይ ኮሚተ ማሕበር ሓካይም ሱዳን ብወገኑ፡ ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ እቲ ካልእ ኣብቲ ኩነታት ዝሞተ ናይቲ ሰልፊ ተሳታፊ ኣብ ካርቱም ብጥይት ተወቒዑ ከም ዝሞተ ሓቢሩ። እቲ ማእከላዊ ኮሚተ ኣተሓሒዙ ብዙሓት ብመውቃዕትን ዘንብዕ ጋዝን ከም ዝቖሰሉ ጠቒሱ። በቲ ዜና መሰረት ኣንጻር ዕልዋ ኣብ ዝተኻየደ ሰላማዊ ሰልፍታት ናይ ዝሞቱ ሱዳናውያን ቁጽሪ 64 በጺሑ ኣሎ። እቲ ሰላማዊ ሰልፊ ኣብ ካርቱም ጥራይ ዘይኮነ ኣብ ካለኦት ከተማታት እታ ሃገር እውን ከም ዝካየድ ተፈሊጡ።

ምትእስሳር ጋዜጠኛታት ሱዳን ብወገኑ ሓንቲ ሻመል ኣል ኑር ዝተባህለት  ጓለንስተይቲ ጋዜጠኛ፡ ብኸቢድ ከም ዝተወቕዐትን ካልእ ዑስማን ፋድለላህ ዝተባህለ ጋዜጠኛ ከኣ ነቲ ሰላማዊ ሰልፊ ዝምልከት ዜና እናዳለወ ብቑሩብ ካብ መጥቃዕቲ ወተሃደራዊ ተሽከርካሪት ከም ዝደሓነ ኣብቲ ዜና ተገሊጹ። ዓረብ ተለቪዥን  በወገና ኣብ ካርቱም ዘሎ ቤት ጽሕፈቱ ብዕጡቓት ሓይልታት ተጠቒዑ፡ ጉጅለ ጋዜጠኛታቱ ድማ ከም ዝተኣስረ ኣፍሊጡ። እዚ ኣብ ልዕሊ ጋዜጠኛታት ዝውሰድ መጥቃዕቲ ኣካል ናይቲ  ኣንጻር ደገፍቲ ዲሞክራሲ ዝግበር ዘሎ መጥቃዕቲ እዩ።

እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡  ሚኒስትሪ ውሽጣዊ ጉዳያት ሱዳን ንጽባሒቱ ብ14 ጥሪ 2022 ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ ናይቲ ፖሊስ ጀነራል መቕተልቲ ኣረጋጊጹ፡  ቀታሊ ተሓቲቱ  ብወገኑ ነቲ ጀነራል ቀቲሉ ንካልእ ኣባል ፖሊስ ምቑሳሉ ከም ዝተኣመነ ኣገልግሎት ዜና ሱዳን ሱና  ኣፍሊጣ።

ሓላፊ ኮሚተ ልኡላውነት ሱዳን ጀነራል ዓብደል ፈታሕ ኣል ቡርሃንን ላዕለዎት ሰብ መዚ መንግስትን  ኣብ ሰነ ስርዓት ቀብሪ ናይቲ ጀነራል ናብ ቤተሰቡ  ቃል ሓዘን ከም ዘመሓላለፉ እቲ ዜና ሓቢሩ።

ናይ ሱዳን ሰራዊት ወሃቢ ቃል፡ ጣህር ኣቡ ሓጃጅ ብወገኑ፡ እቲ ኣብ ልዕሊ ሰራዊትን ካለኦት ስሩዓት ሓይልታትን ሱዳን ዝውሰድ መጥቃዕቲ፡ ኣንጻር ናይ ሱዳን ጸጥታን ሓድነትን ዝዓለመ እዩ ኢልዎ። ኣተሓሒዙ ከኣ “ኣብ መንጎ ገነትን ሲኦልን ካልእ ቦታ የለን። ስለዚ ናጽነት ውጽኢቱ ሞት፡ ምፍሳስ ደምን ዕንወት  እንተኮይኑ ትርጉም የብሉን” ክብል ጠቒሱ።

እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ላዕለዎት ኣሜሪካውያን ዲፕሎማት ተሓጋግዚ ወጻኢ ጉዳያት ሞሊ ፊን ሓድሽ ፍሉይ ልኡኽ ቀርኒ ኣፍሪቃ ዳቪድ ሳተርፊልድን ካብ 17 ጥሪ 2022 ጀሚሮም፡ ናብ ሳዑዲ ዓረቢያ፡ ሱዳንን ኢትዮጵያን ተጓዒዞም ክሳብ 20 ጥሪ 2022 ኣብቲ ከባቢ ክጸንሑ እዮም።