http://ascenteq.com/project/epdp

ኣብ ዝኾነ ግዜ ዝኽሰቱ ጸለውቲ እዋናዊ ምዕባለታት ነይሮም፡ ኣለዉን ንመጻኢ እውን ቀጸልቲ እዮም። ነካይዶ ዘለና ናይ ለውጢ ቃልሲ እውን በዚ መስርሕ ዝግዛእ እዩ። ፍሉይ ግምት ዝወሃቦም ዓበይቲ ምዕባለታት ከም ዘጋጥሙ ርዱእ ኮይኑ፡ ብሓፈሻ ግና ኩነታትና ብዘየቋርጽ መስርሕ ለውጥን ምዕባለን ዝስነ እዩ።

ዓሚ ብናታ ምዕባለታት ተሰንያ እያ ሓሊፋ። ሎሚዘበን ድማ ናታ  መስርሕ ሒዛ ኣላ። መጻኢና እውን በዚ መስርሕ ዝግዛእ ክኸውን እዩ። ኣብ ቃልሲ ኤርትራውያን ኣብ ርእሲቲ ቀጻሊ ተርእዮታት፡ ብምጅማር ሰውራ፡ ብምርግጋጽ ናጽነት ፡ ብመጭወይትን ቅትለትን መራሕቲ ውድባት ካብ ኤርትራ ወጻኢ፡  ብጃምላዊ ማእሰርቲ ፖለቲከኛታት፡ ጋዜጠኛታትን መእመናንን፡ ብምዝካር ሰማእታት፡ ብህልቂት ዜጋታትና  ኣብ ደሴት ላምፓዲዛ፡ ዝዝከራ ዕለታት ብፍሉይ ግምት ካብ እንህበን እየን። ቃልስና ኣንጻር ወጽዓ ብዙሕ መልክዓት ዝሓዘ ኮይኑ፡ ቀንዲ ማእከሉ ነቲ ቀጻሊ ምዕባለታት ናብ ረብሓ ህዝቢ ንምውዓሉ ብዝካየድ ጻዕሪ ዝግለጽ እዩ። “ክሳብ ክንደይ እሞ ነቲ ዘጋጥም ናይ ቀረባን ርሑቕን ምዕባለታት ንረብሓ ህዝብና ብዝመጥን ማዕሪኡ ንስጉም ኣለና?”  ዝብል ከኣ፡ ብጥንቃቐ ክንምልሶ ዝግበኣና ሕቶ እዩ።

ኣብዚ እዋንዚ ምረት ጭቆና ህግደፍ ኣብ ልዕሊ ህዝብና “መግለጺ የብሉን” ኢልካ ዝሕለፍ እዩ። እቲ ኣንጻርዚ ጭቆና ዝካየድ ዘሎ ቃልሲ ጉዕዘኡ ዘገምታዊ ምዃኑ ገዲፍካ፡ ኣቕጣጫ ጉዕዘኡ ግን ንቕድሚት ኣሎ። ኣብ ነፍሲ ወከፍ ሰልፊ፡ ውድብ፡ ማሕበርን ምንቅስቓስን ዝግበር ዘሎ ምንቕናቕ ህያው ኮይኑ፡ ካብዚ ቀረባ ግዜ ከኣ ብህዝባዊ ናዕቢ ብሪገድ ንሓመዱ  ይብርኽ ኣሎ። ናይዚ ህዝባዊ ኣብያ እወንታውነት፡ ሰፊሕ ኣሳታፍነት መንእሰያትን ተዓዋትነት ዘይጐነጻዊ  ቃልስን ዘርኢ እዩ።

ቅድሚ ሕጂ ኣብ ክንዲ ቃልሲ ውጹዓት ዝሰፍሕን ዝሕይልን፡ ህላወ ጨቆንቲ ድማ ክዳኸምን፡ እቲ ጭቋኒ ዝያዳ ኣቓልቦ ክረክብ ወይ ድማ ማዕረቲ ናይ ውጹዓት ቃልሲ ክስጉም ምኽኣሉ “ስለምንታይ ከምኡ ይኸውን?” ዝብል ሕቶ ከልዕል ከም ዝጸንሐ ዝዝከር እዩ። ሎሚ ግና ማዕበል ውጹዓት በሪኹ፡ ሸፋጢ ድምጺ ወጻዕቲ እናተዳኸመ፡ ኣብ ብዙሓት ሃገራት ውዲታዊ ዳሳት ህግደፍ ብልዕልና ሕጋዊ ናይ  ለውጢ ቃልሲ ይፈርስን ፈኸረኦም ይሰዓርን ኣሎ። ምኽንያት ስዕረቶም ክቕበሉ ዘይደፈሩ ደገፍቲ ህግደፍ ከኣ ነቶም ዝመከትዎም ኤርትራውያን “ዜጋታት ካልእ ሃገር እዮም” ብዝብል ከጸልምዎም ዝሃንደስዎ ፈተነ ሰማዒ ስኢኑ ኣብ ትዕዝብቲ ወዲቖም ኣለዉ። ስለዚ ከምቲ “ሓጺን ብርሱኑ” ዝበሃል፡ እዚ ዝብርኽ ዘሎ  ማዕበል ሕጋዊ ኣካይድኡ ከይሰሓተ ንህግደፍ ኣብቲ ዘይክእሎ መድረኽ ቃልሲ ንምስዓሩ፡ ናይ ኩልና መድረኻዊ ሓላፍነት ክኸውን ይግበኦ። እዚ ናብ ውሽጢ ኤርትራ ከይኣቱ ዓጋቲ ዘየብሉ ስዕረት ጉጅለ ህግደፍ፡  ኣብ ዓለምለኻዊ መድረኽ፡ ኣብ መንግስታትን ዓበይቲ ማዕከናት ዜናን ቀጻሊ ኣርእስቲ ኮይኑ የዛርብ ኣሎ።

ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ተነጺሉ ዝረአ ዘይኮነ፡ በቲ ሓደ ወገን ንካለኦት ዝጸሉ በቲ ካልእ ወገን ድማ ብናይ ካለኦት ምዕባለታት ዝጽለው እዩ። ካብቶም ተጸላላዊ ክኸውን ዝድርኽዎ ምኽንያታት ሓደ ብዘይካ ጉርብትና፡ ናይ ህግደፍ ዘይሓላፍነታውን ዘይትካላውን ኢድ ኣእታውነት ኣብ ጉዳይ ካልኦት እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ርሑቕ ከይከድና ቃልሲ ሓይልታት ለውጢ በቲ ኣብ ከባቢና ዘሎ ምዕባለታት ዝጽሎ እዩ። ብሰንክዚ ምዕባለታትዚ ኣብ ጐረባብትና ኣደዳ ዝተፈላለዩ ፖለቲካዊ፡ ቁጠባውን ማሕበራውን ጸገማት ዝኾኑ ብዙሓት ኤርትራውያን ስደተኛታትን ተመዛበልትን ምህላዎም ናይቲ ምጽልላው ውጽኢት እዩ። በዚ ኢና ከኣ ብዛዕባ ናይ ጐረባብትና ምዕባለ ክንመዝንን መርገጽ ክንሕዝን እንከለና፡ ከም ህግደፍኳ ኢድና እንተዘየእተና፡ ኣብ ግምት ከነእትዎም እንግደድ። ኣብ ግምት ከነእቱ እንከለና ማእከልና፡ መጻኢ ሰላም፡ ሓድነትን ተስፋን መላእ ህዝብናን ልኡላውነት ሃገርናን መሰረት ብምግባር እዩ።

ነቲ ዝያዳ ሓላፍነት ዘሰክመና ምዕባለታት ንምብዳህ፡ ነቲ ከየውገዝካዮ ውጉዝ ስርዓት ህግደፍ ምቅላዕ ጥራይ እኹል ኣይኮነን። ብኣንጻሩ እቲ ወሳኒ ንሕና ሓይልታት ለውጢ ኤርትራ፡ ብሓባር ህዝባውነቱ ዘይሰሓተ ኣገባብ ብተግባር ናይ ምስጓም ከቢድ ሓላፍነት ኣብ ቅድሜና ከም ዘሎ ክንዝንግዕ ኣይግበኣናን። ነዚ ወሳኒ ብደሆ፡ ኣብ ነናትና ውዳበ ኮይና ብእንዓሞ ቃልሲ ጥራይ ዝረጋገጽ ከምዘይኮነ ተመኩሮና ኣርእዩና እዩ። ካብዚ ዘየዕወተና በበይንኻ ጉዕዞ ንምውጻእ፡ ኣብ ነፍሲ ወከፍ ሰልፊ፡ ውድብ፡ ግንባር፡ ማሕበርን ምንቕስቓስን ዘሎ ውህሉል ዓቕምታት ናብ ሓደ መኣዲ ናይ ቃልሲ ኣምጺእና፡ ተዛሪቡ ናብ ዘስምዕን ወቒዑ ናብ ዘድምዕን ዓቕሚ ከነብርኾ  ግድን እዩ። ኣብዚ ናይ  ቀረባን ርሑቕን ገዘፍቲ ሓይልታት ዝዝንብይሉ ዘለዉ ተሃዋሲ እዋን፡ ሓቢርካ ኣንጻር ህግደፍ ካብ ምቅላስ ወጻኢ ምርጫ ከምዘየብልና  ምርዳእ ጥራይ ዘይኮነ፡ ብግብሪ ከነርኢ ይግበኣን።

ኣብ ከባቢና ዝረአ ዘሎ’ሞ ንዓና እውን ይጸልወና እዩ ዝበልናዮ፡ ምዕባለታት ብዝለዓለ ውግኣትን ዕንወትን ዝስነ ዘሎ እዩ። ዝተፈላለዩ ናትና ኮነ ናይ ከባቢና ተመኩሮታት ከም ዝምስክርዎ ውግእ መፍትሒ ኣይኮነን። ብመንጽርዚ ኢና ከኣ ኣብ ኩሉ ኣጋጣምታት ንዘተን ልዝብን ቀዳማይ ቦታ እንህብ።  ውግእ ትግራይ ደሕሪ ክንደይ ዕንወት ዝሓዞ ሰላማዊ መልክዕን እኳ ነብሱ ዝኸኣለ ተመኩሮ እዩ። ኣብ ውግኣት ሱዳንን ኢትዮጵያን ተጸሚዶም ዘለዉ ወገናት ድማ ግዜ ከይበልዑ ናብቲ ውዒሉ ሓዲሩ ዘይተርፍ ሰላማዊ ልዝብ ክመጹ  ንምሕጸኖም።

ንሕና ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ሓይልታት እውን፡ ነቲ ዝበዝሐ  መሰረታዊ ዘይኮነ ፍልልያትና ኣወጊድና፡ ነቲ መትከላዊ እንብሎ ፍልልያትና ድማ ኣውንዚፍና ናብ ናይ ሓባር መኣዲ ቃልሲ ብምምጻእ ኣብነት ክንከውን ተደጋጊሙ ክቐርብ ዝጸንሐን ግና ህያው ዘሎን መጸዋዕታ እዩ። ከምቲ ኣቦመንበር ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ብጻይ ገረዝግሄር ተወልደ፡ ምስ መደብ ባህግና ኣብ ዝገበሮ ቃለመጠይቕ፡ ኣብ 4ይ ጉባአ ሰዲህኤ ዝያዳ ቆላሕታ ካብ ዝተዋህቦም ዛዕባታት፡ “ሓድነት ደለይቲ ፍትሒ ኣገዳሲ ምዃኑ፡ ምቅርራብ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኮነ ናይቶም እዚ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ጨቋኒ ስርዓት ተወጊዱ፡ ኣብ ቦታኡ ብኸመይ  ቅዋማዊ ስርዓት ከም ዝትካእ ዝቃለሱ ዘለዉ ወገናት ቆላሕታ ዝሃብናዮ ነይሩ። ከምኡ’ውን ግደ ሰዲህኤ ኣብ ምርግጋጽ ሓድነት ሓይልታት ኤርትራ እንታይ ክኸውን ከም ዝግበኦ ካልእ ተገዳስነት ዝሃብናዮ ነይሩ” ዝበሎ፡ ኣብዚ ዝያዳ ሓላፍነት ዘሰክመና ምዕባለታት ዝብርኸሉ ዘሎ መድረኽ ብቑዓት ክንከውን  ክንቀራረብ ግድነት እምበር ምርጫ ኣይኮነን።

ስደተናታት ኣብ ጉዕዞ ናብ ሱዕዲያ

ሓለዋ ሰብኣዊ መሰል/Human Rights Watch፡ ሓለዋ ዶብ ሱዑድዓረቢያ ኣማኢት ኢትዮጵያውያን ስደተናታትን ሓተቲ ዑቕባን ብጃምላ ከም ዝቐተለ ብ21 ነሃሰ 2023 ብዘውጸኦ ሰፊሕ መጽናዕታዊ ጸብጻብ ከሲሱ። እቲ ቅትለት ኣብ ልዕሊ ካብ የመን ናብ ሱዕዲያ ዝኣትዉ ዝፈተኑ ኢትዮጵያውያን፡  ካብ መጋቢት 2023 ጀሚሩ  ዝተፈጸመ ምዃኑ እቲ ጸብጻብ ኣስፊሩ። እዚ ተግባር ከም ኣካል ፖሊሲ ሱዕድያ ዝተፈጸመ እንተኮይኑ፡ ብገበን ኣንጻር ሰብኣውነት ከም ዘሕትት እውን እቲ  ጸብጻብ ትካል ሓለዋ ሰብኣዊ መሰል ጠቒሱ። እቲ ኣብ ልዕሊ ህጽናትን ደቂ ኣንስትዮን ዝርከብዎም ዝተፈጸመ  ቅትለት፡ ዝተፈላለዩ ኣጻዋርን ተተኮስትን ብምጥቃም ምዃኑ’ውን ኣብቲ ጸብጻብ ተጠቒሱ።

ተመራማሪ ትካል ሓለዋ ሰብኣዊ መሰል፡ ናዲያ ሃርድማን እቲ ቅትለት ህጻናትን ደቂ ኣንስትዮን ዝርከብዎ፡ ኮነ ኢልካ ሕብረተሰብ ዓለም ክከታተሎ   ከይክእል ኣብ ዝተመርጸ  ቦታ ዝተፈጸመ ምዃኖ ኣዝዩ ከም ዘተሓሳሰቦም ኣፍሊጦም። እቲ ትካል ካብ 2014 ጀሚሩ ኣብ ዶብ የመንን ሳዑዲ ዓረብን ዝካየድ ቅትለት ስደተኛታትን ሓተቲ ዑቕባን ክከታተል ከም ዝጸሐ ብምጥቃስ፡ እዚ ሓድሽ ጃምላዊ ቅትለት ግና ብገኣገባቡን  ብዝሒ ግዳያቱን እቲ ቅትለት ብደረጃ ዓለም ዝያዳ እናዓረገ ይኸይድ ከም ዘሎ የመልክት ኢለምዎ።

ነቲ “ወተሃደራት ሱዕዲያ ኣብ ልዕሌና ጠያይት ኣዝኒቦም” ዝብል ኣርእስቲ ዝተዋህቦ ጸብጻብ ንምድላው 38 ኢትዮጵያውያን ምስ ዝርከብዎም 42 ካብ የመን ናብ ሱዑዲያ ክኣትዉ ዝፈተኑ ሰባት፡  ካብ መጋቢት 2022 ክሳብ ሰነ 2023 ኣብ ዝነበረ ግዜ፡  ቃለ መጠይቕ ከም ዝተኻየደ ኣብቲ ሰፊሕ ጸብጻብ ሰፊሩ’ሎ።

ካብቲ ቅትለት ሃዲሞም ንትካል ሓለዋ ሰብኣዊ መሰል ምስክርነቶም ዝሃቡ ሰባት፡ ወተሃደራት ሱዕዲያ እቶም ስደተኛታት ኣብ መሬት ሱዕዲያ ምስ በጽሑ፡ ነቲ ቅትለት ንምፍጻም ዝተፈላለዩ ኣጽዋር  ከም ዝተጠቕሙ መስኪሮም። ትካል ሓለዋ ሰብኣዊ መሰል፡ እተን ቅትለት ዝተፈጸመለን ነቑጣታት ብሳተላይት ተኸታቲሉ ከም ዘነጸረን እውን ኣቃሊዑ።

ትካል ሓለዋ ሰብኣዊ መሰል ኣብዚ ጸብጻቡ ሳዑዲ ዓረቢያ ኣብ ልዕሊ ስደተኛታት ቅትለት ዝፈቅድ ፖሊሲኣ ብህጹጽ ክትስርዝ ጸዊዑ። ምስዚ ኣተሓሒዙ ድማ መንግስቲ ሱዕዲያ ነዞም ኣብ ልዕሊ ስደተኛታት ነዚ ግፍዒ ዝፈጸሙ ከለልዮምን ኣብ ቅድሚ ሕጊ ንክሕተቱ ከቕርቦምን ኣዘኻኺሩ። ኣብ መወዳእታ ከኣ እቲ ጉዳይ ንምጽራይ ብሕቡራት ሃገራት ዝድገፍ ኣካል ክምዘዝ መጸዋዕታ ኣቕሪቡ።