ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ሰባት ብዛዕባኦምን ብዛዕባ ኣብ ከባቢኦም ዝተዓዘብዎን ክዛረቡን ኣብቲ ጉዳይ ሚዛኖም ከንብሩን ዝተለምደ እዩ። እቲ ብዛዕባ ሓደ ኣካል ዝህብዎ ርኢቶን ሚዛንን ኣብ ጠባዩ፡ ዓቕሙን ክእለቱን፡ ኣብ ዘለዎ ሃብትን ዋንነትን ብፍላይ ድማ ኣብ ፖለቲካ ብዛዕባ መርገጹን ናይ ተግባር ጉዕዞኡን ዘተኮረ ይኸውን። እቲ ዝህብዎ ሚዛን ከኣ ኣውንታዊ ወይ ኣሉታዊ ከም ዝኸውን ርዱእ እዩ። እቲ ሚዛን ርትዓውን ወድዓውን ወይ ድማ ባዕላውን ዘይርትዓውን ክኸውን ምዕዛብ ከኣ ዝተለምደ።
ብዙሓት ወገናት፣ ነቲ ዝብልዎ እምበር ነቲ ዝበሃልዎ ስለ ዘይግደስሉ፡ ንገዛእ ርእሶም ኣብቲ ኣውንታዊ ወገን ኣቐሚጦም እቲ ሐሕማቑ ናብቲ ብዛዕባኡ ዝዛረብሉ ወገን ምጽጋዕ ዝተለምደ እዩ። ሓደ ኣካል ብዓቕሙን ኣበርክቶኡን ካባኻ ዝደኸመን ዝተሓተን ምዃኑ እንዳፈለጥካዮ፡ ሓቀኛ መንነትካ ሓቢኡ፡ ንምጥቃዕካ ዝጥዕሞ ጸሊም ካባ ኣልቢሱ ኣብ ኣሉታዊ ቦታ ከቕምጠካ እንከሎ “ክንዳኻ ዘይኣኽሉ ብኣኻ ይወዓሉ” ኢልካ ክትምልስ ትግደድ።
እዚ ኣበሃህላ ዘመሓላልፎ መልእኽቲ “ሓደ ጉዳይ ኣልዒልና ብዛዕባ ካልኦት ቅድሚ ምዝራብ፡ ብዛዕባ ግደና ኣብቲ ጉዳይ ምዝራብ መሰረታዊ፡ ኣገዳስን ኣራምን እዩ” ዝብል ምዃኑ ምርድኡ ዘጸገም ኣይኮነን። ካብዚ ሓሊፉ ብዛዕባ ሓደ ጉዳይ ሚዛና ከነንብር እንከለና ብዛዕባኡ ኣፍልጦ ክህልወና ናይ ግደን እዩ። ካብዚ ሓሊፉ ሓደ ኣካል ኣብቲ ንዛረበሉ ጉዳይ ዘለዎ ድኽመት ወይ ሕጽረት ከንእርምን ክንመክርን እንከለና ቅድም ቀዳድም ንገዛእ ርእስና ከምቲ ንክኾኖ እንመኾሮ ምህላውናን ዘይምህላውናን ምስ ገዛእ ርእስና ክንላዘብ ይግበኣና። ካብዚ ሓሊፉ ካልእ ኣካል ንስኻ ዘይኮንካዮ ክኸውንን ዘይሰራሕካዮ ክሰርሕን ምድላይ ኣብ ማእከል ጐልጐል ምምጽራይ እዩ ዝኸውን። እዚ ኣብ ባህልና እውን ቦታ ኣለዎ። “መኾቢያ ጢጡ ሰብ ይዛረብ ነናቱ ኣቐሚጡ” እንዳበልካ ከም ዝድረፍ ኣይንረስዕ።
እዚ ጸገምዚ ሎሚ ብሓፈሻ ኣብ ኤርትራውያን ብፍላይ ድማ ኣብ ደንበ ተቓውሞና ገኒኑ ዘሎ እዩ። ንገዛእ ርእስኻ ናይ ለውጢ ዓቕሚ ክትከውን ከይበቓዕካ፡ ለውጢ ምጽባይ ናይዚ ሓደ ኣብነት’ዩ። ንስኻ ናይ ሓቢርካ ምስራሕ ባእታ ክትከውን ከይከኣልካ ምናልባት እውን ዓንቃፊ እንዳሃለኻ ናይ ሓድነት ሰባኺ ምዃን’ውን ከምኡ። ካብዚ ሓሊፉ ብዛዕባ ሓደ ፖለቲካዊ ትካል ሰልፊ ድዩ ውድብ ምናልባት’ውን ማሕበር ዘይወድዓዊ ኢደወነናዊ ብይን ምሃብ ይዝውተር ከም ዘሎ ዝሕበኣና ኣይኮነን። ንፖለቲካዊ ውዳበታት ኣብ ክንዲ በቲ ዝምርሕሉ ፖሊስን መትከላትን ምምዛን፡ ሓደሓደ ግዜ ካብ መንነት እቶም ዝመርሕዎ እንዳነቐልካ ወይ ድማ ባዕልኻ ናይ ሓሶት ግናይ መንነት ሂዝካ “ከምዚ ዝኣደቡ ውድብ ወይ ሰልፊ እዩ” ኢልካ ጸለሎ ምቕባእ እንዕዘቦ ዘለና ኣዕናዊ ተግባር እዩ። እቶም ከምኡ ዝብሉ፡ ነቲ ናብ ሓደ ኣካል ኣላጊቦም ክቃወምዎ ዝፍትኑ ባህርያት ባዕላቶም ዝውክልዎ ምዃኖም ክኾኑ እንከለዉ ከኣ ዝያዳ የገርም። ንኣብነት ሓደ ኣካል ንገዛእ ርእሱ ብሃይማኖት ድዩ ብኻልእ ጸቢብነት ዝተሻበበ ክንሱ፡ ንኻልኦት ኣብኡ ዘየለዉ ክንሶም ብኸምኡ ዓይነት ጸቢብነት ክገልጽ ክፍትን እንከሎ እንታይ ይበሃል።
እዚ ኣብ ብዙሕ ኣጋጣሚ ዝግለጽ ክይኑ፡ ናይ ፓልቶክ መድረኻት ናይዚ መናሃርያ ምህላወን ፍሉጥ እዩ። ብሰንኪ እዚ ብዙሓት ወገናት፡ ምስቲ ብግቡእ እንተ ተጠቒምካሉ ኣገዳሲ ዘመናዊ ናይ ሓበሬታ መሳርሒ ዝኸውን ፓልቶክ ክጻልኡ ንዕዘቦ ዘለና እዩ። ኣብዚ መድረኽዚ፡ መንነቶም ብዝሓብኡ፡ ሓላፍነት ብዘይስመዖምን ናይ ተሓታትነት መስመር ብዘየብሎምን ወገናት፡ ውድባት ብዘይወዓለኦ ክኽሰሳን ዘይምልከተን እንታይነት ክወሃበን ምስማዕን ኣዝዩ ዘሕዝን እዩ። ቃልስና ክሳብ ክንደይ ዝተሓላለኸ ምዃኑ ዘረደእ’ውን እዩ። ብዙሓት ኣድራሸኦም ዘይፍለጥ፡ ነይሩና ዝብልዎ ጽፍሒ ሓላፍነት ሓቅነቱ ምጽራይ ዘይከኣል፡ ጸልማት ተኸዊሎም፡ “እገለ ውድብ ከምዚ እዩ። እገለ ዝበሃል ባእታ ከምዚ እዩ ኣደቡ” ዝብሉ፡ መርተዖ ክሕተቱ እንከለዉ ድማ ከምቲ ቀደም ኣብ ድንኳናት “ልቃሕ ጽባሕ” ዝብል ጽሑፍ ዝስቀል ዝነበረ፡ ዘይትግበርን ዘይውዳእን ቆጸራ እንዳሃቡ ክሃድሙ ክትሰምዕ እንከለኻ “ርሑቕ ዓዲ መሕሰዊ” በሎ ይመጸካ።
እዞም ኣብ ከምዚ ዘይንኣድ ኣፍራሲ ተግባራት ተዋፍሮም ዘለዉ ሰባት፡ ምናልባት እቲ ሒዘምዎ ዘለዉ መንገዲ ኣዕናዊ ምዃኑ ስለ ዝጠፈኦም እዮም ኢልካ ምሕላፉ ጥራይ እኹል ኣይኮነን። በዚ ኣቢልካ ንሓይሊ ተቓውሞ ኣብ ሕድሕዱ ምትእምማን ኣጥፊኡ ከም ዝናቖት ናይ ምግባር ዕላማ እንተሃለዎምከ? ኢልካ ምሕታት ለባም ኣተሓሕዛ እዩ። ካብዚ ሓሊፉ በቲ ዝብልዎ ተሰሊብካ ንሳቶም ናይ ዝስዕስዕሉ ጓይላ መዳመቒ ምዃን ግጉይ ጥራይ ዘይኮነ፡ ዳሕራዩ ዘጣዕስ እዩ ዝብል እምነት ኣለና። እዚ ተግባርዚ ደጊም “ክሳብ እትኣምን ኪድ ካብዘይትኣምን ተመለስ” ክበሃል እዋኑ እዩ።
"ናይ ሎሚ ወለዶ ናይ ትማሊ ኣይኰነን፤ ኣብ ትማልን ኣብ መጻእን ምትኳር ንሎሚ ምርሳዕ ኢዩ"
ሓደ ወልዶ፡ ካብ’ቲ ቅድሚኡ ወይ ድሕሪኡ ዘሎ ወለዶ 25 ዓመታት ኢዩ ዝፈላልዮም። ንኣብነት ካብ 1966 ኣትሒዙክሳብ 1991 ዘሎ ወለዶ ቅድሚ ናጽነት ዝነበረ ወለዶ ክኸውን ከሎ፤ ካብ 1991 ክሳብ 2016 ዘሎ ናይ ድሕሪ ናጽነት ዓመታት ካልእ ሓድሽ ወለዶኢዩ። ስለ’ዚ፡ ቅድሚ 91 ዓ.ም ድሕሪኡን ዘሎ 25 ዓመታት፡ እንታይ ኢዩ ፍልልዩ? እንታይ ለውጥታት ተመዝጊቡ ምርኣይ ኣገዳሲ ኢዩ። ብኻልእ ኣገላልጻ፡ ኣብ ውሽጢ 50 ኣብ ኤርትራ ዝተራእየ ኣገደስቲ ለውጥታት እንታይ ይመስል ንዝብል ሕቶ ንምድህሳስ ኢና ክንፍትን?
ካብ ስሳታት ኣትሒዙ ክሳብ መጀመርያ ተስዓታት ዓለምና ኣብ መንጐ ብኣመሪካ ዝምራሕ ርእሰ-ማላዊ ደንበን ኣብ መንጐ ብሶቭየት ሕብረት ዝምራሕ ዴሳዊ ደንበን ተኸፋፊላ፡ ብዝሑል ውግእ ተባሂሉ ዝፍለጥ ናይ ውድድር መዋእል ትልለ ነይራ። ድሕሪ ካልኣይ ውግእ ዓለም፡ ጽለዋ ዴሳዊ ስነ-ሓሳብ ኣብ ዓለም እናሰፍሐ ዝኸደሉ እዋን ኢዩ ነይሩ። ከም ውጽኢቱ ድማ፡ ኣብ ኵሉ ኵርንዓት ዓለም ናይ ሓርነት ምንቅስቓሳት ተጓሃሃረ፤ ብዙሓት ሃገራት ኣፍሪቃ፡ እስያን ላቲን ኣመሪካን ሽዑ ኢየን ካብ መግዛእቲ ተገላጊለን ናጻን ልዑላውያንን ሃገራት ክዀና ዝኸኣላ።
ገድሊ ኤርትራ ብፍላይ ኣብ ካብ 70ታት ኣትሒዙ፡ ኣነ’የ ዝያዳ ርእሰ-ዴሳዊ ኣነ’ባ ገስጋሲ፡ ኣነ ማርክሳዊ እናበለ ነንሓድሕዱ ዝወዳደረሉ እዋን ምንባሩ እውን ዝዝከር ኢዩ። ከም’ቲ ኣብ መንጐ ዴስነትን ርእሰማልነትን ዝነበረ ውድድርን ኣተሓሳስባን፡ እቶም ክልተ ዓበይቲ ውድባት ኤርትራ፡ ህዝባዊ ግንባርን ተሓኤን፡ ሓደ ነቲ ካልእ ስዒሩ ስልጣን ንበይኑ ክብሕት ኢዩ ዝሓስብ ነይሩ። ሜዳ ኤርትራ፡ ካብ ሓደ ውድብ፡ ካብ ሓደ መሪሕነት፡ ካብ ሓደ ሰራዊት ንላዕሊ ክጸውር ኣይክእልን’ዩ: ኣጣልን ኣባጊዕን ኣይተሓዋወሱን ኢዮም ዝብል ኣረዳድኣ ዝዓብለሎ መድረኽ’ዩ ነይሩ። ዲሞክራሲ፡ ብዙሕነት፡ ሕድገት . . .ወዘተ ዝብሉ ኣምራት ቦታ ኣይነበሮምን።
ኣብ’ቲ እዋን’ቲ ህዝቢ ኤርትራ ብሓፈሻ፡ መንእሰይ ኤርትራ ድማ ብፍላይ፡ ኣብ’ቲ ምእንቲ ሃገራዊ ናጽነት ዝካየድ ዝነበረ ቃልሲ ኢዩ ተጸሚዱ ነይሩ። እቲ ዝስደድ ከኣ፡ መብዛሕታኡ፡ ናብ ሱዳን፡ የመን፡ ጅቡቲ፡ ስዑድያ ኢዩ ዝኸይድ ነይሩ። ብዙሓት ካብ’ቶም ኣብ ኢትዮጵያ፡ ማእከላይ ምብራቕ፡ ኣውሮጳን ኣመሪካን ዝነበሩ ኤርትራውያን ናብርኦምን ትምህርቶምን ገዲፎም ናብ ገድሊ ኤርትራ ዝጽንበርሉ ወቕቲ እውን’ዩ ነይሩ።
ካብ ሰማንያታት ኣትሒዙ ግን፡ ብሰንኪ ህዝባዊ ግንባር ሓርነት ኤርትራን ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይን ኣብ ልዕሊ ተሓኤ ዝወሰድኦ ሓባራዊ መጥቃዕቲ ብዙሓት ተጋደልቲ ተሓኤ ናብ ሱዳን ስለዝኣተዉ፡ ሃገራት ኣውሮጳን ኣመሪካን ዝኸፈትኦ ማዕጾ ተጠቒሞም ናብ ሃገራት ምዕራብ ብብዝሒ ክውሕዙ ተራእዩ።
ተሓኤ ናብ ሱዳን ድሕሪ ምእታዋ፡ ናብ ብዙሓት ውድባት ተፈናጨለት። ናይ ሶቭየት ሕብረት ውድቀት ዝፈጠሮ ስነሓሳባዊ ወይ ኣይዲዮሎጂካዊ ሃጓፍ ድማ ኣብ ብዙሕ ኵርንዓት ናይ ዓለም ብእስላማዊ ምንቅስቓሳት ተተክኤ። ከም ሳዕቤን ናይ’ዚ ለውጥታት’ዚ፡ ኣብ ሱዳን ኣብ ወርሒ ሰነ 1989 ኣብ ልዕሊ ስርዓት ኣልማህዲ ዕልዋ ተኻይዱ “ጀብሃት ኣል ኢንቃዝ” ስልጣን ጨቢጡ።
ናይ ተሓኤ ምድኻምን ኣብ ማእከላይ ምብራቕ ዝፍጠር ዝነበረ እስላማዊ ምንቅስቓሳትን ብዝፈጠሮ ምቹእ ባይታ ድማ፡ ኣብ ኤርትራ ዝነበሩ ንኣሽቱ እስላማዊ ምንቅስቓሳት ብ1988 ሓቢሮም ጕባኤ ብምግባር እስላማዊ ጅሃድ ኤርትራ ዝብል ውድብ መስረቱ። ኣብ መወዳእታ ሰማንያታትን መጀመርያ ተስዓታትን ኣብ መንጐ ህዝባዊ ግንባር እስላማዊ ውድባትን ኣብ ዝተፈላለዩ ኵርንዓት ኤርትራ ብረታዊ ጐንጽታት ተኸሲቶም ምንባሮም ዝዝከር ኢዩ።
ካብ ተስዓታት ንነጀው ካብ ዝተራእዩ ዓበይቲ ለውጥታት እቲ ቀንዲ፡ ውድቀት ዴሳዊ ደምበን ዓለም ኣብ ትሕቲ ቍጽጽር ብኣመሪካ ዝምራሕ ምዕራባዊ ርእሰ-ማላዊ ሓይሊ ምውዳቓን ኢዩ። መቀናቕንቲ ምዕራባዊ ዓለም ብሓፈሻ ኣመሪካ ድማ ብፍላይ ዝነበረት ሶቭየት ሕብረት ፋሕ ብትን ኣተዋ። ንሶቭየት ሕብረት ዘቝማ ዝነበራ ሪፑብሊካት ተገንጺለን ናጻ ዝዀና ነናይ ገዛእ ርእሰን መንግስታት ኣቖማ። እታ ሓንቲ ዝነበረት ዩጎዝላቭያ እውን ኣብ ብዙሓት መንግስታት ተጓዛዘየት። ቸኮዝላቫክያ፡ ናብ ቸክን ስሎቨንያን ዝብሃላ ክልተ ርእሰን ዝኸኣላ መንግስታት ተኸፍለት። ኣብ ኣፍሪቃ ከኣ፡ ኤርትራን ደቡብ ሱዳንን ርእሰን ዝኸኣላ ልዑላውያን ሃገራት ክዀና በቕዓ። ኣብ ኢትዮጵያ፡ ስርዓት ደርግ ወዲቑ ብኢህወደግ ዝምራሕ መንግስቲ ተተኪኡ።
ብኻልእ ሸነኽ ከኣ፡ ምዕራብን ምብራቕን ጀርመን፡ ከምኡ’ውን፡ ሰሜንን ደቡብን የመን ደጊመን ክሓበራ ተራእያ። ቺና ከኣ፡ ንሃገራት ምዕራብ ብሓፈሻ፡ ንኣመሪካ ድማ ብፍላይ፡ ኣብ ኵሉ መዳያት እትወዳደር ሓዳስ ሓያል ሃገር ኰይና ወጸት።
መግዛእቲ ኢትዮጵያ ኣብ ልዕሊ ኤርትራ ብ1991 ኣብ ዘኽተመሉ እዋን፡ ህዝቢ ኤርትራ፡ ሓደ ኢድ ኰይኑ፡ ንዕለት ናጽነቱ ብክብ ዝበለ ሓጐስን ሓድነትን ኢዩ ተቐቢልዋን ጸምቢልዋን። ኣብ ውሽጢ ይኹን ኣብ ግዳም ዝነበረ ኤርትራዊ፡ ንሃገሩ ብዘይዝዀነ ይኹን ኣምሳያ ብናጻ ከገልግልን ዝውንኖ ጸጋታት ኣብ ልምዓት ሃገሩ ከውዕልን ብምሉእ ዕግበት’ዩ ተበጊሱ ነይሩ። ኤርትራውያን ስደተኛታት ከኣ፡ እቲ ናብ ሃገሮም ምምላስ ዝነበሮም ሕልሚ ጋህዲ ኰይኑ ስለዝተሰምዖም ገለ ብሃውሪ፡ ገለ ድማ ብመደብ ምምላስን ምጥያስን ላዕለዋይ ኮሚሽን ስደተኛታት ሕቡራት ሃገራት ናብ ሃገሮም ክምለሱ ተራእዩ።
ኣብ መንጐ ጐረባብቲ ሃገራት ቀርኒ ኣፍሪቃ ብሓፈሻ፡ ናይ ምትሕግጋዝን ምትሕብባርን መንፈስ ነጊሱ ነበረ። ብፍላይ ከኣ ኣብ መንጐ ኤርትራን ኢትዮጵያን ሓባራዊ ናይ ልምዓት፡ ጸጥታ፡ ምክልኻልን ስምምዓት ዝግበረሉን ዶባትና ኣብ ትርጕም ዘይብሉ ብርኪ ከነሰጋግሮ ኢና እናተባህለ ዝዝረበሉን እውን’ዩ ተበጺሑ ነይሩ። ከምውጽኢቱ ድማ፡ ኢጋድ እተባህለ በይነ-መንግስታዊ ትካል ምቛም ዝዝከር ኢዩ።
ብዙሓት ኣባላት ተሓኤ ዝነበሩ፡ ድሕሪ ናጽነት ኤርትራ፡ ናብ ሃገሮም በብመንገዶም ተመሊሶም። ኣብ ደገ ዝነበሩ ተቓወምቲ ውድባት እውን፡ ርግኣት፡ሰላምን ፍትሕን ዝሰፈና ዲሞክራስያዊት ሃገር ንምህናጽ ምስ ግዝያዊ መንግስቲ ኤርትራ ተሓባቢሮም ክሰርሑ ድልውነቶም ይገልጹ ነበሩ። ሰማዒ እዝኒ ግን ኣይረኸቡን። ብኣንጻሩ ሓሸውየ ናይ ውድባት ኣይነፍቅድን ኢና ዝብል ናይ ብድዐን ትምክሕትን ድምጺ መላኺ ስርዓት ኤርትራ ክነጕድ ተሰምዐ።እዚ ጃህራ’ዚ ድማ፡ ንኣእሙሮ ብዙሓት ደፈነ። ኣብ መጀመርያ ተስዓታት እምበአር፡ኣዝዮም ውሑዳት እንተዘይኰይኖም ድምጺ ተቓወምቲ ውድባት ኤርትራ ክሰምዕ ዝደሊ ኤርትራዊ ይኹን ወጻእተኛ ኣይነበሩን።
ዓለም ድማ፡ ንመራሕቲ ኤርትራ፡ ኢትዮጵያን ኡጋንዳን ኣድናቖታ ትገልጽ ነበረት። ንፕረሲደንት ኤርትራ፡ ኢሳያስ ኣፍወርቂ፤ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ፡ነብሰሄር መለስ ዜናውን ፕረሲደንት ዩጋንዳ ዩወሪ ሙሰቨኒን ተስፋ ዝንበረሎም ሓደስቲ መራሕቲ ወለዶ ኣፍሪቃ እናበለት እትምጕሰሉን ምስ’ኦም ተሓባቢራ ክትሰርሕ ድልዊ ምዃና እትገልጸሉን ወቕቲ’ዩ ነይሩ። ከምወጽኢቱ ድማ፡ ፖለቲካዊ ደገፍን ቍጠባን ኤርትራ፡ ኢትዮጵያን ኡጋንዳን እናዓበየ ክኸይድ ተራእዩ።
ድሕሪ 25 ዓመታት፡ ሎሚ ኣብ ምዝዛም 2016 ዓ.ም ኣብ እንርከበሉ እዋን፡ ነቲ ሓደ ቍጥባዊ ዓለም (uni-polar world) ወይ ዓውለማውነት (Globalaization) ዝጻረር፡ ናይ የማንን ጸጋምን ጥሩፍነት ወይ ኣኽራርነት ተርእዮታት እናዓምበበ ይመጽእ ኣሎ። እዚ ጥሩፍነት’ዚ ሓደሓደ ግዜ ሃይማኖታዊ መልክዕ፡ ንኣብነት ዳዕሽ፡ ኣልሸባብ፡ ቦኮሃራም . . . ወዘተ፤ ሓድሓደ ግዜ ኣብ ናይ ቆርበት፡ ሃይማኖት፡ ጾታ ዝተመርኰሰ ጥሩፍ ጽልኢ (ጥሩፋት የማናውያን ሰልፍታት ኣብ ኣውሮጳ ኣመሪካን)፤ ሓድሓደ ግዜ ድማ፡ ንቝጣባዊ ቅልውላዋትን ብዝሒ ስደተኛታትን እናመዝመዘ ንስምዒታት ናይ ህዝቢ ዘጕሃህር ህቡባዊ (populist) ወይ ጥሩፍ ብሄርተኝነት (ultra-nationalism) መልክዕ ክሕዝ ይርአ ኣሎ። ንኣብነት፡ ምሕያል ናይ ጥሩፋት የማናውያን ሰልፍታት፡ ኣብ ፈረንሳ፡ ጀርመን፡ ሽወደን፡ ሆላንድ ብሓደ ሸነኽ፤ ምዕዋት ፕረሲደንት ዶናልድ ትራምፕ ኣብ ፕረሲደንታዊ ምርጫ ኣመሪካ፡ ናይ ዓባይ ብሪጣንያ ካብ ሕብረት ኣውሮጳ ምውጻእ (Brexit) ክዕወት ምኽኣሉ ምጥቃስ ይከኣል።
ሎሚ፡ ዓለምና ናብ ሓንቲ ንእሽቶ ቍሸት ኣብ ዝተቐየረትሉ፡ ኢንተርነትን ማሕበራዊ (ሶሽያል) ሚድያን ቀንዲ ናይ ዓለምና ናይ ርክብ መስመራት ጥራሕ ዘይኰነስ፤ ከም ሰብኣዊ መሰላት ዝቝጸረሉ መድረኽ ኢና በጺሕና ዘሎና። ኣብ ቅድመ ናጽነት ዝነበረ መድረኽ ግን፡ ኣብ ዓለምና ዓብላሊ ዝነበረ ናይ ርክብ መሳለጢታት ተለፎን፡ ፋክስ፡ ተለቪዥን፡ ራድዮ፡ ፖስታ ቤት፡ ነፈርቲ፡ መራኽብ፡ መኻይን . . . ወዘተ ኢዩ ነይሩ። ኢንተርነት ዝብሃል ብደረጃ እዚ ሕጂ ኣብ ኢድ ነፍስወከፍ ሰብ ዝበጽሓሉ ኵነታት ዝውቱር ኣይነበረን።
ኣብ ኤርትራ’ኸ፡ ኣብ’ዘን ዝሓለፋ 25 ዓመታት እንታይ ለውጢ ተራእዩ?
ኤርትራ፡ ኣብ መጀመርያ ክፋል ናይ ተስዓታት፡ ብመጠኑ ርግኣትን ቍጠባዊ ዕብየትን ከተመዝግብ ጀሚራ ነይራ’ያ። ንስርዓት ኢሳያስ ዝቃወሙ ኤርትራውያን ውሑዳት ኢዮም ነይሮም። እቲ እንደልዮ ዝነበርና ናጽነት ተራጋጊጹ እንድዩ፡ ሕጂ’ኸ እንታይ ክትቃወሙ ደሊኹም ዝብል ድምጺ ዝዓብለሎ ኵነታት ሰፊኑ ነይሩ።
ነዊሕ ከይተኸደ ግን፡ እቲ ብዛዕባ ናጻ ዕዳጋ፡ ግዝኣተ-ሕጊ፡ ቅዋማውን ዲሞክራስያውን ስርዓት፡ ዝግበር ዝነበረ መብጽዓታት ብምልኡ ተጠሊሙ። ሓሸውየ ናይ ውድባት ኣይፍቀድን ኢዩ ዝብል ነጋሪት ተሃሪሙ። ኤርትራ፡ ኣብ ትሕቲ ፍጹም ምልኪ ናይ ሓደ ውልቀ-ሰብ ኣትያ። መነባብርኦም ክመሓየሽ ዝጠለቡ ተጋደልቲ ብሕሱም ተገፊዖም፡ ሰላማዊ ሰልፊ ዝገበሩ ኣካለ ስንኩላን ድማ ብጥይት ናይ ከድዓት መራሕቶም ተቐንጺሎም።
ኤርትራ፡ ምስ ኵለን ጐረባብታ ኣብ ውግእን ወጥርን ስለእተጸምደት ንሓደጋታት ናይ ዘይምርግጋእ፡ ቍጠባዊ ቅልውላዋትን ፖለቲካውን ዲፕሎማስያውን ተነጽሎን ተቓልዐት። ብ1996 ምስ የመን ድሕሪ ዘካየደቶ ውግእ፡ ደሴት ሓኒሽ ብፍርዲ ንየመን ከም ዝተዋህበት ዝዝከር ኢዩ። ከምኡ’ውን፡ ብ1998-2000 ምስ ኢትዮጵያ ድሕሪ ዘካየደቶ ውግእ ሰፊሕ ክፋል ካብ መሬትና ክሳብ ሕጂ ኣብ ትሕቲ ቍጽጽር ናይ ኢትዮጵያ ይርከብ ኣሎ።
ቅዋም ክትግበርን ጠንቂ ውግእ ኤርትራን ኢትዮጵያን ክፈልጡን ዝሓተቱ ኣባላት መሪሕነት ህግዲፍን ንድምጽታቶም ዘቃልሑ ጋዜጠኛታትን፡ በጻሕን ሓታትን ዘይብሎም፡ ይሃልዉ ኣይሃልዉ ኣብ ዘይፍልለጥሉ ሃለዋት፡ ኣብ ዒራዒሮ ተዳጒኖም ይርከቡ። ኤርትራ ኣብ ኣፍሪቃ፡ ድሕሪ ግብጺ ፡ ዝበዝሑ ጋዜጠኛታት ዝተኣስሩላ ሃገር ተባሂላ ኢያ ትፍለጥ (25 ጋዜጠኛታት ኣብ ግብጺ፡ 17 ጋዜጠኛታት ኣብ ኤርትራ)።
ትምህርቲ ምስ ውትህድርና ተቖሪኑ። ኤርትራውያን መንእሰያት ናይ መወዳእታ ዓመታት ካልኣይ ደረጃ ትምህርቶም ኣብ ወተሃደራዊ መዓስከር ሳዋ ከምዝወስድዎ ተገብረ። መንእሰያት፡ ኣብ ክንዲ ተማሂሮም ንነብሶም፡ ንስድራኦምን ሃገሮምን ዝዀኑ፡ “ሃገራዊ ኣገልግሎት” ብዝብል ምስምስ ኣብ ደረት ዘይብሉ ናይ ባርነት ወፍሪ ተጸሚዶም ይርከቡ። ወለዲ ንደቆም ክቆጻጸሩ ኣብ ዘይክእልሉ ኵነታት ወዲቖም ኣለዉ። እታ ዝነበረት ሓንቲ ዩኒቨርሲቲ ተዓጽያ፡ በተን መላኺ ስርዓት ኤርትራ ዝመረጾ ዓይነት ትምህርቲ ዝህባ ኮለጃት ወይ ትካላት ተተኪኣ።
ከም ሳዕቤን ናይ’ዚ ኣሉታዊ ተርእዮታት’ዚ፡ ስድራቤት፡ ገሊኣ ኣብ ስደት፡ ገሊኣ ኣብ መደበራት ታዕሊም፡ ገሊኣ ኣብ መዛግብ ውግእ (ድፍዓት)፡ ገሊኣ ድማ ዕጭኣ ማእሰርቲ ኰይና ተበታተነት።
ብሰንኪ’ዚ ሕማቕ ኵነታት’ዚ በማእት ኣሽሓት ዝቝጸሩ ኤርትራውያን ንስደት ከምርሑ ተገደዱ። ብዙሓት ካብ’ኦም ድማ፡ ኣብ ምድረበዳታት ኣፍሪቃን ኣብ ማእከላይ ባሕርን ቀይሕ ባሕርን ሃለቁ፤ ማእለያ ዘይብሎም ድማ፡ ግዳይ ነጋዶ ደቂ ሰባት ኰይኖም፡ ኣደዳ ዝተፈላለዩ ዓይነታት ዓዛብን ዓመጽን ኰኑ፤ ውሽጣዊ ኣካላቶም ተቐንጢቡ ናብ ዕዳጋታት ንመሸጣ ወሪዱ። ካብ’ዚ ዕጫ’ዚ ንምድሓን፡ ብዙሓት ማእለያ ዘይብሉ ዶላራት ክኸፍሉ ተገደዱ። ኣብ ላምፓዱሳ ዝሞቱ ልዕሊ 360 ኤርትራውያን ስደተኛታት ድማ፡ መግለጺ ናይ’ዚ ኣሰቓቒ ተመኵሮ ኢዮም። ብናቶም ህልቂት’ያ ዓለም ብዛዕባ ስቅያት ኤርትራውያን ቍሩብ ክስቆራ ዝጀመረ። ኤርትራ፡ ሓንቲ ካብ’ተን ስደተኛታት ብብዝሒ ዘፍርያ ሃገራት ተባሂለን ኣብ ዓለምና ዝፍለጣ ሃገር ኰነት።
ኤርትራውያን ስፖርተኛታት፡ ዲፕሎማሰኛታት፡ ተምሃሮ፡ ሙዚቀኛታትን ስነ ጥበባውያን ናብ ግዳም ናይ ምውጻእ ዕድል ኣብ ዝረኸብሉ፡ በብዝኸድዎ ክተርፉ ወይ ዑቝባ ክሓቱ ተራእዩ።
እተን ብጽሬተንን ጽባቕአንን እንምክሓለን ዝነበርና ከተማታትና መልክዐን ተደዊኑ። ማይ፡ መግቢ፡ መብራህቲ ብኩቦንን መስርዕን ዝዀነሉ ወቕቲ ተጋሂዱ።
ኤርትራ፡ ንጥሩፍ ሶማልያዊ እስላማዊ ምንቅስቓስ ኣልሸባብ ትድግፍ’ያ ተባሂላ ማዕቀብ ተነቢሩላ፡ ክሳብ’ዚ ዕለት’ዚ እውን ኣይተላዕለን ዘሎ። ብሕቡራት ሃገራት እተመዘዘ ኮሚሽን ሰብኣዊ መሰላት፡ ኣብ ኤርትራ ግህሰት ሰብኣዊ መሰላት፡ እንተላይ ኣገዲድካ ምድፋር፡ ዓዛብ፡ ምስዋር፡ ብዘይሕጋዊ ኣገባብ ምቕታልን ክሳብ ገበን ኣንጻር ሰብኣውነት ዝፍጸመላ ሃገር ምዃና ዘረጋግጽ ጸብጻባት ናብ ባይቶ ሰብኣዊ መሰላት ሕቡራት ሃገራት ኣቕሪቡ።
ስርዓት ኢሳያስ፡ ነቲ ኣባል ሰንዓ ፎረም ዝነበረ መንግስቲ የመን ንምድኻም ኢሉ፡ ንተቓወምቲ መንግስቲ የመን ዝዀኑ ሖትይን ንነዊሕ ዓመታት ክድግፍ ድሕሪ ምጽናሕ፤ ብሃንደበት ኣቅጣጫኡ ቀይሩ፡ ብወለንታኡ ተሓባባሪ ናይ’ቲ ብስዑድያ ዝምራሕ ልፍንቲ ኰይኑ ንሖትይን ክወግእ ይርአ ኣሎ። ወድብ ዓሰብ፡ ማያትን ሰማያትን ኤርትራ ኣብ ኣገልግሎት ልፍንቲ ኣንጻር ሖትይን ይውዕል ከምዘሎ ናይ ኣደባባይ ምስጢር ኰይኑ ኣሎ።
ተቓውሞ ንስርዓት ኢሳያስ ከኣ፡ ኣብ ውሽጢ’ዘን 25 ዓመታት፡ ብዓቐን ይኹን ብዓይነት እናዓበየ ኢዩ መጺኡ። ብፍላይ ድሕሪ’ቲ ናይ 2001 ናይ ጕጅለ 15 ተቓውሞ፡ ስርዓት ህግዲፍ ዓንደ-ሕቖኡ ተሰቢሩ ኢዩ። ብምንቅስቓስ ፎርቶ ዝፍለጥ ናይ 21 ጥሪ 2013 ተቓውሞ ናይ ወዲ ዓልን ብጾቱን፤ ኣብ ጀነቭ፡ ኒውዮርክ፡ እስራኤልን ኢትዮጵያን ዝተኻየደ ብዓሰርተታት ኣሽሓት ዝቝጸሩ ኤርትራውያን መንእሰያት እተኻፈልዎም ሰላማዊ ሰልፍታት ጭቡጥ ምልክታት ናይ ዝግሃዱ ዘለዉ ለውጥታት ኢዮም።
ናይ ባጤራ ለውጢ፦
ነቲ ብሰንኪ ግዕዙይ ምምሕዳር ካብ ዙረት ወጻኢ ኰይኑ፡ ኣብ ኢድ ውሑዳት ገበነኛታት ተዀሚሩ ዝነበረ ናይ ቀደም ናቕፋ ካብ ኣገልግሎት ወጻኢ ንምግባር ዝዓለመ ናይ ባጤራ ምቕያር መደብ፡ ነቲ “ብሰንኪ ንቑጽ ይነድድ ርሑስ” ዝብል ምስላ ብዘዘኻኽር ኣገባብ፡ ነቲ ንጹህ ዜጋ ኣብ ተወሳኺ ናይ ቍጠባ ቅልውላው ከምዝሽመም ገበሮ ምበር፡ ነቶም ገበነኛታት ሰበስልጣንን ተሓባበርቶምንሲ ዝዀነ ጸገም ኣይፈጠረሎምን። እዚ ናይ ባጤራ ምቕያር መደብ፡ ነቶም ኣብ ግዳም ዝነብሩ ኤርትራውያን ናብ ቤተሰቦም ዝልእክዎ ገንዘብ ከምዝንኪ ምግባሩ እውን ኵሉ ዝፈልጦ ሓቂ ኢዩ።
ኢንተርነት፦
ሎሚ፡ ኢንተርነት፡ ሰብኣዊ መሰል ኣብ ዝዀነሉ ወቕቲ ኢና ንነብር ዘለና። ኣብ ኤርትራ ግን፡ እዚ መሰል’ዚ ልክዕ ከም’ቶም ካልኦት ሰብኣዊ መሰላትይግሃስ ኢዩ ዘሎ። ኣብ ልዕሊ ኢንተርነትን ተጠቀምቱን ዝግበር ቍጽጽርን ገደብን ከቢድ ስለዝዀነ፡ ሰባት ከምድላዮም ሓበሬታ ንኸይረኽቡን ሃብታማት ድማ ርእሰማሎም ኣብ ኤርትራ ከየዋፍሩን ዓቢ ዕንቅፋት ኰይንዎም ኣሎ።
ካብ ተነጽሎ ንምውጻእ፦
ስርዓት ኢሳያስ፡ ብህዝቢ ኤርትራን ዓለምን ብዘጋጠሞ ተቓውሞን ተነጽሎን ክጽሎ ናይ ግድን ስለዝዀነ፡ ስልታዊ ለውጥታት ክገብር ተገዲዱ ኣሎ። ኣባላት ኤምባሲታት ተነቢርሎም ዝነበረ ናይ ምንቅስቓስ ደረት ክለዓል ብምግባር፤ ሃገራዊ ኣገልግሎት ን18 ኣዋርሕ ጥራሕ ክድረቶን ሓድሽ ቅዋም ክነድፍን ምዃኑ መብጽዓ ብምእታው፤ ደሞዝ ሰራዊት ኤርትራ ብምውሳኽን ምስ መሓዙት ምዕራባውያን ሃገራት ዝዀኑ ኣባላት ናይ’ቲ ብስዑዲ ዓረብ ዝምራሕ ልፍንትን ምስ’ታ ብምህናጽ ግድብ ትንሳኤ ምስ ኢትዮጵያ ኣብ ወጥሪ እትርከብ መንግስቲ ግብጽን ብምዝማድ፤ ኣብ ልዕሊኡ ተፈጢሩ ንዘሎ ቍጥዐን ተቓውሞን ንምትህድዳእ ይጽዕር ኣሎ። ምርኰኛታት ወተሃደራት ጅቡቲ ብናጻ ምልቃቑ እውን ኣካል ናይ’ዚ ስልቲ’ዚ ኢዩ።
ብዋሕዚ ብዝሒ ስደተኛታት ዝተሰናበዱ ኣብ ስልጣን ዝርከቡ መንግስታት ኣውሮጳ ድማ፡ ንጥቕሞም ክብሉ፡ ነቲ ዋሕዚ ደው ንምባል፡ ምስ መለኽቲ ስርዓታት ኣብ ዋጋ-ዕዳጋ ክኣትዉ ይርኣዩ ኣለዉ።
መደምደምታ፦
ንናይ ሎሚ ወለዶ ብድሆታት፡ ናይ ትማሊ ወይ ናይ ጽባሕ ዘይኰነስ ናይ ሎሚ መፍትሒታት ኢና ከነናዲ ዝግባእ። ቃልሲ ኤርትራውያን ሎሚ ኣንጻር ባዕዳዊ ጐበጣ ኣይኰነን። ኤርትራ፡ ናጻን ልዑላዊትን ኰይና ብዓለም ተፈሊጣ ኢያ። ምስ ኢትዮጵያ ዘለና ናይ ዶብ ጸገማት ብመሰረት እቲ ድሮ ተበጺሑ ዘሎ ብይን ኮሚሽን ዶብ፡ ኣህጕራዊ ስምምዓትን ውዕላትን፤ ሰላማዊ፡ ሕጋውን ዲፕሎማስያውን መዕለቢታት ክግበረሎም ጥራሕ ኢና ክንጽዕር ዝግብኣና።
ከምኡ’ውን፡ ናይ ሎሚ ቃልስና ጀብሃ ኣንጻር ሻዕብያ ወይ ሻዕብያ ኣንጻር ጀብሃ ኣይኰነን። እዚ ቃልሲ’ዚ ኣኽቲሙ ኢዩ። ሎሚ እንርከበሉ ዘለና መድረኽ ናይ ጀብሃ ፕሮግራም’ዶ ናይ ሻዕብያ መን ዓብለለ ኣይኰነን። እዘን ውድባት እዚኣተን ንቓልሲ ምእንቲ ሃገራዊ ናጽነት ዝመርሓ ሃገራዊ ሓርነታዊ ምንቅስቓሳት ደኣ’ምበር፡ ንዲሞክራስያውን ቅዋማውን ስርዓት ዝቃለሳ ፖለቲካዊ ሰልፍታት ኣይነበራን። ብኣንጻሩ እኳ ደኣ ምልኪ ናይ ሸቃላይ ከነረጋግጽ ኢና ዝብላ ዝነበራ ውድባት ኢየን። ኣብ ርእስ’ዚ፡ ኣብ ኤርትራ ስልጣን ጨቢጡ ስርዓት ውልቀ መላኺ ኢሳያስ ኣፍወርቅን መጋበርያታቱን (ወተሃደራውን ጸጥታውን) ምዃኑ ምርዳእ ይግባእ። ስለ’ዚ፡ ናይ ሎሚ ቃልሲ፡ ኣብ መንጐ ህዝቢ ኤርትራን ኣብ መንጐ ዲክታቶርያዊ ጕጅለ ኢሳያስን ኢዩ።
ናይ ሎሚ ወለዶ ክቃለሰሉ ዘለዎ ዕላማታት እምበኣር፡ ግዝኣተ-ሕግን ፍትሕን ዝሰፈኖ፡ ሰብኣዊ መሰላት ዝሕለወሉ ዲሞክራስያውን ቅዋማውን ስርዓት ብዙሓት ሰልፍታት ደኣ‘ምበር፥ ምልኪ፡ ብዝዀነ ይኹን መልክዓቱ፡ ንምንጋስ ክኸውን የብሉን።
ኤርትራ፡ ብብዙሕነት ናይ ቋንቋ፡ ሃይማኖት፡ መበቆል፡ ኣውራጃ እትልለ ሃገር ኢያ።ነዚ ብዙሕነት’ዚ ጸጋና ድኣ’ምበር ዕዳና ክንገብሮ ኣይግባእን። ናይ ኵሎም ቋንቋታትና፡ ሃይማኖታትና፡ ኣውራጃታትናን ብሄራትናን ማዕርነትን መሰላትን ክረጋገጽ ክኽእል ኣለዎ። ሓደ ልዒሉ፡ እቲ ካልእ ትሒቱ ዝርኣየሉ ዝዀነ ይኹን ቅቡል ምኽንያት የለን። ሓድነት ኣብ ብዙሕነት ዝብል መርሆ፡ መተካእታ ዘይርከቦ እንኮ ምርጫና ምዃኑ ክንኣምን የድሊ።
ኣብ’ዚ እዋን’ዚ፡ ልዕሊ 75% ካብ ህዝቢ ኤርትራ ትሕቲ 35 ዝዕድሚኦም መንእሰያት ኢዮም። እዚ ማለት ድማ ንፍተዎ ንጽልኣዮ ብዘየገድስ፡ ናይ ጽባሕ ኤርትራ ተረከብቲ ንሶም ኢዮም። ካብ’ዚኦም፡ ድሕሪ ናጽነት እተወልደ እቲ ዝተሓተ ዕድሚኡ 25 ኰይኑ፤ እቲ ናይ ቅድመ ናጽነት ወለዶ ከኣ እቲ ዝተሓተ ዕድመ 50 ዓመት ዝገበረ ስለዝዀነ፡ ብባህርያዊ ምኽንያታት ኣብ ምሕላፍ ተጋማጊሙ ዝርከብ ኢዩ። “ዘይተማህረ ነየድሕን ዘይተወቕረ ነየጥሕን” ከምዝብሃል፡ መንእሰይ ሓላፍነቱ ብግቡእ ክስከም እንተደኣኰይኑ ክመሃርን ክሰርሕን ኣለዎ። መንእሰይ ስለዝዀነ ጥራሕ ንሃገር ክመርሕ ወይ ንሃገር ክጠቅም’ዩ ማለት ኣይኰነን። ንትምህርቲ ዝዕንቅጹ ከም ድኽነት፡ ድሑር ባህልታትን ልምድታትን (ትሕተ-ዕድመ ምምርዓው) ዝኣመሰሉ ወድዓውያን ምኽንያታት ምህላዎም ክዝንጋዕ የብሉን።
ቀንዲ ግደ ናይ መንእሰያት፡ ነዞም ዓንቀጽቲ ብድሆታት ስዒሮም ስልጡን ሃገርን ህዝብን ምህናጽ ኢዩ። ነዚ ንኽገብሩ ግን፡ ንገዛእ ርእሶም ፈተውቲ ትምህርቲ፡ ፈተውቲ ስራሕ፡ ፈተውቲ ስልጣኔን ፈተውቲ ሕብረተ-ሰቦምን ክዀኑ ይግባእ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ግዜ ብዘይዝኾነ ይኹን ተጽዕኖን ዕንቅፋትን እዩ ጉዕዘኡ ዝቕጽል። ኩሎም ናይ ግዜ መለክዕታት ካብ ካልኢት ጀሚርካ ክሳብ ላዕሊ ዝኾነ ሓይሊ ከቐልጥፎ ወይ ከደንጉዮ ዘይክእል ናጻን ቀጻልን መስርሕ ጉዕዞ ኣለዎም። ንግዜ ኣብቲ እዋኑ ቆጸርኡ ኣኽቢሩ ክጥቀመሉ ዘይከኣለ ኣካል ቅልጣፈን ቀጻልነትን መስርሕ ጉዕዘኡ ቀይሩ ከም ዝጽበዮ ክገብር ኣይክእልን እዩ። ብዙሓት በቲ ዝተዋህቦም ናይ ግዜ ጸጋ ዘይተጠቕሙ ምስ ግዜ ከማርሩን ክራገሙን ምስማዕ ዝተለምደ እዩ። እንተኾነ ንግዜ ኣብ ቅድሚ ዳኛ ክኸስስ ኮነ ክምጉት ዝኸኣለ የለን። ግዜ ናጻ ስለ ዝኾነ ከም መጽዓን ዘርጊሕካ ተንውሖ ወይ ጠቕሊልካ ተሕጽሮ ኣይኮነን።
ግዜ ንወዲ ሰብ ብናጻ ካብ ዝተዋህቡ ህያባት ሓደ እዩ። እንተኾነ መንዩ ንግዜ ብግቡእ ዝጥቀመሉ ኣዛራራቢ እዩ። ሃብትን ድኽነትን፡ ፍልጠትን ድንቁርናን፡ ሰላምን ህውከትን፡ ፍቕርን ጽልእን፡ ዓወትን ውድቀትን ኩሎም ምስ ኣጠቓቕማ ግዜ ምትእስሳር ዘለዎም ተጻረርቲ ተረኽቦታት እዮም። ብባህሪኦም ከኣ እቲ ሓደ ንኣውንታ እቲ ካልእ ከኣ ንኣሉታ ዝውክሉ እዮም። እቶም ኣውንታ ናብኡ ካብ ዘብጽሕዎም ረቛሒታት ንግዜ ብግቡእ ምጥቃም ዓብይ እጃም ኣለዎ። እቲ ንግዜኡ ብግቡእ ዝጥቀም ትጉህን ህርኩትን ናይቲ ኣውንታ ተጠቃሚ ከም ዝኸውን ርዱእ እዩ። እቲ ሃካይን ንግዜኡ ብግቡእ ዘይጥቀምን ከኣ ግዳይ ናይቲ ኣሉታዊ ሸነኽ ከም ዝኸውን ዘዳዲ ኣይኮነን።
ግዜ ብኽብርን ጥንቃቐን ክተሓዝ ዝግበኦ ህያብ ብዛዕባ ምዃኑ ኣብ ሕብረተሰብና ናይ ግንዛበ ቦታ ኣለዎ። “ግዜ ወርቂ እዩ” ነዚ ብዝምልከት ገላጺ ምሳልያዊ ኣበሃህላ እዩ። ምስ ግዜ ቆጸራኻ ኣኽቢርካ ምጉዓዝ ከም ዘድሊ ንምብራህ ወለድና “ግዜ ከለካ ግዜ ኣይትጸበ” ዝብልዎ ውን ዓብይ ቦታ ዝወሃቦ ኣገላልጻ እዩ። “ዕድል ሓደ ግዜ እዩ” ዝበሃል ናይ ወለድና ምሳለ’ውን ግዜ ኣብቲ ብሱል ደረጃኡ ተዘይተጠቒምካሉ ዘይጽበየካ ምዃኑ ንምብራህ ዝቐርብ እዩ።
ግዜ ኣብ ህይወትና ፈጣሪ ተጽዕኖ ምዃኑ ስለ እንርዳእ፡ ሓደ ክፋል ግዜ ንኣብነት ዓመት ክሓልፍ እንከሎ፡ ብዛዕባቲ ዝመጽእ ሰናይ ትምኒትና ክንገልጽን መብጸዓታት ክንኣቱን እንከለና፡ ንግዜ ዘለና ክብሪ ንገልጽ ምህላውና ብሩህ እዩ። ኣይኮነንዶ ንናይ ዓመት ምቅይያር ንናይ ወርሒ መጀመሪ ባሕቲ እውን ትርጉም ንህቦ ኢና። እዚ ከኣ ካልእ ንክብሪ ግዜ ዘመላኽት እዩ። በዚ መሰረት ኣብ ከምዚ ሕጂ ዘለናዮ ናይ ክልተ ዓመታት ናይ ሓላፍነት ምርኽኻብ “እንኳዕ ኣብጸሓና ኣብጸሓኩም” ተተበሃሃልና ተዘይንኢሱና ኣይዓብየናን እዩ። ስለዚ “ርሑስ ዓድሽ ዓመት 2017 ይኹነልና”። እዚ ግብራዊ ዝኸውን ግና ብምምናይና ዘይኮነ፡ ትምኒትና ኣብ ምትግባር ብቑዓትን ትጉሃትን ኮይና እንተቐሪብና ጥራይ እዩ።
ግዜ ዕዳ እዩ። እዚ ዕዳ ከኣ ናይ ግድን ክንከፍሎ ዝገበኣና እዩ። ዝተወሰነ ናይ ግዜ መለክዒ፡ ንኣብነት ዓመት ኩሉ’ቲ ኣብ በኹሪ ዕለት ዝተመነናዮ መኺኑ፡ ዓመት ብዘይለውጥን ሓድሽ ተረኽቦን ክንሓልፎ እንከለና ክሳብ ክንደይ ዕዳና ይውህለል ምህላዉ ኣይንዘንግዕ። ሳዕቤኑ ከኣ ናብ ካለኦት ዘይኮነ ናብ ርእስና እዩ። ንሕና ኤርትራውያን 30 ዓመታት ተቓሊስና ናጽነት ኣውሒስና። ስለዚ እቲ 30 ዓመት ናይ ቃልሲ ግዜ ምስ ኩሉ ዝሓለፎ ዕንቅፋታት ንቁምነገር ዝተኸፍለን ብመኽሰብ ዝተሰነየን ግዜ እዩ። ድሌት ህዝብና ቀልጢፍካ ናጽነትካ ምጭባጥ ከም ዝነበረ ፍሉጥ እዩ። እንተኾነ ግዜ ብናቱ ስርዓት ዝጐዓዝ እምበር፡ ብድሌት ሰባት ዝስራሕን ዝብተንን ስለ ዘይኮነ፡ ኣብቲ ዝበሰሎ በሲሉ።
ኣብዚ እዋንዚ ግዜ ንኤርትራውያን ቀይሕ መብራህቲ የርእየና ኣሎ። ትሕዝቶ ተጽዕኖኡ ኣብ ልዕሌና ኣብ ልዕሊ ኤርትራውያን ናይ ለውጢ ሓይልታት ከኣ “ሃየ ተጠቐሙለይ፡ ኣብ መሰረታዊ ዘይኮኑ ጉዳያት ኣይተህልኹኒ፡ በበይንኻ ካብ ምውፋር ተዓቂብኩም ብሓባር ስርሑ ….. ወዘተ” ዝብል ቅዱስ ሓረጋት ይርከቦ። “እንተዘየለ ጉዕዞይ ገቲአ ኣይጽበየኩምን እየ” ዝብል መጠንቀቕታ’ውን ኣለዎ። ንሕና ግና “ወይከ ቅጭጭ”።
እዚ ንርከበሉ ዘለና ወቕቲ ዓመት ኣፋኒና ሓድሽ ዓመት እንቅበለሉ ዘለና እዩ። ኣብዚ ምስግጋር ነቲ ሓደ ኣፋኒኻ ነቲ ሓድሽ ብፍሕሹው ገጽን ኣውንታዊ መብጸዓታትን ምቕባል ልሙድ እዩ። እነሆ ከኣ “ሕጉስን ዕዉትን ናይ ሰላም ዓመት ይግበረልኩም ይግበረልና” ክንብሃሃል ቀኒና። ዝበሃግ ህያባት እውን ተወሃሂብና። እዚ ጽቡቕ መግለጽታት ክሳብ ክንደይ ኣብ ሕልናና ሱር ሰዲዱ ናብ ተግባር ደሪኹና ግና ፍሉጥ ኣይኮነን። ጽባሕ ሓድሽ ዓመት ከምቲ ዝበልካዮ ኮይንካ ዘይምጽናሕ ከኣ ኣብ ልዕሊ ክብሪ ግዜን ቃልካን ተኣማንነት ምጉዳል እዩ።
ኤርትራውያን ብሓፈሻ፡ ተቓወምቲ ሓይልታት ከኣ ብፍላይ፡ ኣብ ሓድሽ ዓመትን ካልእ ኣጋጣምታትን ዝሓለፈ ኣፋኒና ንመጻኢ ጽቡቕ ምምናይ ከም ባህሊ ሒዝናዮ ዘለና ተግባር እዩ። ከምዚ ምምናይና ቅቡል ተግባር እዩ። እንተኾነ እዚ ጽቡቕ ትምኒት ብዝምጥኖ ተግባር እንተዘይ ኣሰኒናዮ ትርጉም የብሉን። ነዚ ንምትግባር ከኣ ነዚ ሓድሽ ዓመት ብሓድሽ ናይ መዋጸኦ ኣተሓሳስባ ከነሰንዮ ናይ ግድን ይግበኣና።
ብዛዕባ ርኡይ ንምዝራብ ኣብዛ ነፋንዋ ዘለና ዓመተ-2016 ነፍሲ ወከፍና ማዕረ ትጽቢትናን ትጽቢት ህዝብናን ኔርና ኢልና ከም ዘይንንየት ፍሉጥ እዩ። እቲ ክንዓሞ ዝግበኣና ዕማም ከኣ ኣብ ቦትኡ ዘሎ ዘይተኸፍለ ዕዳ እዩ። ስለዚ ሕጂ’ውን ኣብ ክንዲ ኣብ ዝሓለፈ ክሳራ ምስትንታን፡ ካብኡ ተማሂርና ንመጻኢ ተሊምና ዘይተግበርናዮም ንምፍጻም ንቕድሚት ከነማዕዱ ይግበኣና።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ካብ ሓደ ቦታ ተበጊስካ ኣብ ሓደ ቦታ ንምብጻሕ ጉዕዞ ትጅምር እሞ፡ እቲ ጉዕዞ ነዊሕ፡ ዕንቅፋታት ዝበዘሖን ብሓባር ዝኽየድን ክኸውን ይኽእል። ኣብቲ መስርሕ ጌና ኣብቲ ዝመደብካዮ ከይበጻሕካ፡ ጉዕዞ ይጽግመካ ወይ ኣብ ቀራና መንገዲ ትበጽሕ እሞ እቲ ቅኑዕ መንገዲ ክትረክብ ትግደድ። ኣብዚ ኩነታት ከኣ “ሕጂኸ ናበይ?” ዝብል ሕቶ ትሓትት እሞ መልሲ ክትረክብ ድማ ናይ ግድን ይኸውን። ናይዚ ሕቶዚ ቅኑዕ መልሲ ከይረኸብካ፡ ናብቲ ዝተበገስካሉ፡ ክትበጽሕ ስለ ዘይትኽእል።
ብሓፈሻ ኩልና ኤርትራውያን ብፍላይ ድማ ደንበ ተቓውሞና ዘለናሉ ሃለዋት ምስዚ ዝመሳሰል እዩ። ቅድሚ ሕጂ በቲ ዝድለ ቅልጣፈ ንቕድሚት ንስጉም ከም ዘየለና ብምርዳእ ብዙሕ ግዜ “ሕጂኸ ናበይ?” ዝብል ሕቶ ከነልዕል ጸኒሕና ኢና። እንተኾነ እዚ ሕቶዚ ብግቡእ አለሊና ነቲ ኣማዕዲና እንርእዮ ዘሎና ንህዝብናን ሃገርናን ናብ ራህዋን ሰላምን ዝወስድ መንገዲ ብግቡእ ስለ ዘይከድናዮ፡ ነዚ ሕቶ መመሊስና ክንሓቶ ናይ ግድን እዩ። ቅድሚ ሕጂ ነዚ ሕቶ ክንምልስ ኣይፈተናን ማለት ኣይኮነን። እንተኾነ መልስታትና ኣድማዕትን ቀጸልትን ኣይነበሩን።
ንሕና ውድባት በብመንገድና ብዘካየድናዮ ገምጋም ከም ዝተረዳእናዮ፡ ህዝብና ኣብ ዝረኸቦ ኣጋጣሚ ከንጸባርቖ ከም ዝጸንሐ፡ በብኹርንዑ ዝስምዑ ናይ ህዝብናን ሃገርናን ደለይቲ ጽቡቕ ርኢቶታት ከም ዝጠቕስዎ፡ ኣብ ቅድሜና ዘሎ ቀንዲ ክንሰግሮ ዘይከኣልና መሰረታዊ ብደሆ ብሓባር ከሰልፈና ዝኽእል መድረኽ ክንፈጥር ዘይምብቃዕና እዩ። ብውሱን ውደባዊ ዓቕሚ ጥራይ ኣብቲ እንደልዮ ሸቶ ክንበጽሕ ከምዘይንኽእል ከኣ ብሩህ እዩ። ብሓባር ክንሰርሕ ምኽኣልን ዘይምኽኣልን ንምዕዋትን ዘይምዕዋትን ወሳኒ ዝኸውን ከኣ ብመንጽር እዚ እዩ። ነቲ ናይ ሓባር መድረኽ ዝምግብ እቲ ውድባዊ ጻዕርታትት ዓቕምታትን ምዃኑ ግና ዘይከሓድ እዩ።
ክሳብ ሕጂ ብንጹር ዝረኣየና ነዚ ኣገዳስን ወሳንን ምዃኑ እንዳተረዳእና ከነዕውቶ ዘይከኣልና ዘተኣማምን ናይ ሓባር መድረኽ ከይንፈጥር ዕንቅፋት ኮይኑና ዘሎ፡ ኣብ ዝተፈላለዩ ዛዕባታት ዘለና ናይ ኣተሓሳስባ ብዝሕነት ፍልልይ እዩ። እዚ ናይ ኣተሓሳስባ ብዙሕነት፡ ናይ ውደባ ብዙሕነት ካብ ተቐበልና ክንጽበዮ ዝነበረናን ዘለናን እዩ። እዚ ከኣ ኣባና ዝተጀመረ ዘይኮነ ኣብ ዝኾነ ናይ ውደባ ብዙሕነት ዝቕበል ፖለቲካዊ ህይወት ዝተራእየን ንመጻኢ’ውን ዝረአን እዩ። ብሰንኪ ናይ ኣተሓሳስባ ብዙሕነት፡ ናይ ሓባር መድረኽ ክንፈጥር ዘይምኽኣልና እምበኣር ዘየዛርብን ቅቡልን ጌርና ክንወስዶ ዘይግበኣና እዩ። ምኽንያቱ ንናይ ኣተሓሳስባ ብዙሕነቶም ኣመሓዲሮም ናይ ሓባር መድረኽ ፈጢሮም ኣብ ቃልሲ ዝተዓወቱን ሃገር ዝመርሑን ወገናት ብዙሑት ብምዃኖም። ብመሰረቱ እውን እዚ ንርከበሉ ዘለና መዋእል ናይ ብዙሕነት ስለ ዝኾነ። ስለዚ ኢና ከኣ ሕጂ እውን ካብዚ ዘለናዮ ዘይንቡር ናይ ደውታ ኩነታት ንምውጻእ “ሕጂኸ ናበይ?” ኢልና ክንሓትት እንግደድ።
ብመንጽር እዚ ኩነታትና ክምዘን እንከሎ፡ እቲ ጸገም ብቐንዱ ኣባና ዘሎ በዓል ቤታዊ ድኽመት እዩ። እዚ ብዓብይኡ ኣብ ፍልልያዊ ሓድነት ንዘለና ግንዛበን ናይ ምትግባሩ ትብዓትናን ዝፈታተን እዩ። እዚ ክንብል እንከለና ግና ከምቲ ውሽጣዊ ደኣ ወሳኒ ኣይከውንን እምበር፡ ዓንቃጺ ተጻብኦ ናይቲ ንምውጋዱ ንቃለስ ዘለና ጉጅለ ህግደፍ እውን ዘንጊዕናዮ ኣይኮናን። ኣብዚ ኣተሓሕዛ ብዙሕነት ክሳብ ዘየድማዕና ከኣ ኣብቲ ካልእ ዝጽበየና ህዝብን ሃገርን ብመትከል ደሞክራሲ ናይ ምምራሕ ሓላፍነት ከነድምዕ ዘለና ዕድል ጸቢብ እዩ። መጻኢት ኤርትራ እውን ብመትክል ብዙሕነታዊ ሓድነት እያ ክትምራሕ እምበር ብዙሑነትናስ ህያው ኮይኑ ክቕጽል እዩ።
ብሓፈሻ ኩሉ ዝተወደበ ይኹን ዘይተወደበ ደላይ ራህዋ ኤርትራዊ፡ ብፍላይ ከኣ ፖለቲካዊ ውድባት ካብዚ ኣለሊናዮ ዘለና ኣብ ናይ ሓባር መድረኽ ክትሰርሕ ናይ ዘይምኽኣል ጸገም ንምውጻእ ካብ ምሕሳብ ዓዲ ከምዘይንውዕል ፍሉጥ እዩ። እቲ ጸገም እምበኣር ነዚ ተበታቲኑ ዘሎ ሓልዮትን ስኽፍታን ኣብ ሓደ ብሱል ናይ ሓባር መኣዲ ከነምጸኦ ዘይምኽኣልና እዩ። ነዚ ከይነዕውት ካብ ዘየኽኣሉና ብዙሓት፡ ስስዐ ብኣብነት ዝጥቀስ እዩ። ስስዐ ምስ ነገራዊ ውነና ጥራይ ኣይኮነን ዝተኣሳሰር። እቲ ዝኸፈአ ገጹ ብናይ ኣተሓሳስባ ስስዐ ዝግለጽ እዩ። ካብቲ ኣብ ነገራዊ ህርፋን “ኩሉ ነዓይ” ምባል ብዝገደደ፡ ብ“ናተይ ሓሳብ ጥራይ ተቐባልነት ክረክብ ኣለዎ” ዝግለጽ ስስዐ ንሳቐ ምህላውና ብሩህ እዩ። ግድን እዩ ናብ ናይ ሓባር መድረኽ ክትቀርብ እንከለኻ ብዛዕባ ኩሉ ዝዝረበሉ ጉዳያት “ብርኢቶይ እዚ እዩ እቲ ቅኑዕ” ኢልካ ትኣምነሉ መመከቲ ኣተሓሳስባ ሒዝካ ምቕራብ ግድን እዩ። ናይ ካለኦት ተጸባይ ጥራይ ከይትኸውን። እምነትካ ውዱእ ኮይኑ ዝስረሓሉ ግና ብናይቶም ናይ ሓባር መድረኽ መዋስእትኻ ተቐባልነት ክረክብ እንከሎ እዩ። ብካለኦት ወገናት ዝቐርብ እሞ ካብ ናትካ ዝሓይሽ ምዃኑ ናይ ዝተኣምነሉ ሓሳብ ምእዙዝ ምዃን ከኣ ናይ ትብዓት እምበር ናይ ተንበርካኽነት መርኣያ ኣይኮነን። ስለዚ ናይዚ እዋንዚ ናይ “ሕጂኸ ናበይ?” መልስና “ነቲ ናይ ምቅርራብን ብሓባር ምስራሕን ፈተነታት ኣበራቢርናን ፍልልያትና ኣመሓዲርናን ንቅድሚት” ዝብል ክኸውን ይግበኦ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ቅድሚ ናጽነት ዝነበረ ፖለቲካዊ ኣሰላልፋ ኤርትራውያን በቲ ሓደ ወገን ናይ ግዳም ገዛእቲ በቲ ካልእ ወገን ድማ ኤርትራውያን ተገዛእቲ ነይሩ። እዚ ኣሰላልፋ ፍጹም ተጻራሪ እቲ ቃልሲ ከኣ ኣብ መንጎ ገዛእን ንመግዛእቲ ስዒሩ ንናጽነት ዝብህግን ነይሩ። እዚ ንጹር ኣሰላልፋን ቀዳማይ ምዕራፍ ሸቶኡ ዘመዝገበን ህዝብና ከም ታሪኹ ዓቂብዎ ዘሎን ስለ ዝኾነ፡ ኣብዚ ሎሚ ኮይና ብዙሕ ከነዘንትወሉ ኣድላይ ኣይኮነን። ሎሚ ዘሎ ኣሰላልፋ ግና ካብቲ ናይ ሽዑ ብመንጽር እቶም ተሰለፍቲ ዝተፈልየ እዩ። እቲ ዝፈላሊ ዘሎ መሰረታዊ ሕቶ እውን ከምኡ ዝተፈልየ እዩ። ኣብ መሰረታዊ ትሕዝቶኡ ግና ዘይሩዘይሩ ኣብ መንጎ መሰል ዝነፍግን ንመሰሉ ዝሓትትን ዘሎ ወጥሪ ስለ ዝኾነ ተመሳሳልነት ኣለዎ።
ሎሚ እቶም ኣብ ክልቲኡ ተጻራሪ መስመራት ተፋጢጦም ዘለዉ ወገናት ኩሎም ኤርትራውያን እዮም። በቲ ሓደ ወገን ወጻዒ ህግደፍ በቲ ካልእ ድማ ተወጻዒ ህዝቢ ኤርትራ። ዕምቆት ናይቲ ፍልልይ ኣብ ክሊ ናጻ ሃገር ኤርትራ፡ ናይ ኩሉ መሰላት ምንፋግን ኩሉ መሰላት ክረጋገጸልካ ምሕታትን እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ናጻ ሃገሩ ኩሉ መሰላቱን ልዕልናኡን ክረጋገጸሉ ይሓትትን ሕቶኡ ኣብ ግብሪ ንምውዓል ይቃለስን ኣሎ። ብኣንጻሩ ጉጅለ ህግደፍ ንኹሉ ናይ ህዝቢ መሰላት ሓግሒጉ ብምኽሓድ ኣብ ትሕቲ ዘየገላብጥ “ዝበልኩኻ ጥራሕ ግበር” ክገዝእ ህርድግ ይብል ኣሎ። ነዚ ኣብ ግብሪ ንምውዓል ዝጥቀሞ ሜላታትን ዝፍጽሞ በደላትን፡ ብዙሕ ኣብ ርእሲ ምዃኑ ህዝቢ ኤርትራ’ውን ስለ ዝፈልጦ ኣብ ምዝርዛሩ ምእታውብዙሕኣድላይነትየብሉን።
ብሰሪ ስርዓት ህግደፍ ዝኽተሎ ፍጹም ጨቋኒ ኣገባብ፡ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ገዛእ ሃገሩ ተወዲቡ “ከምዚ እየ ዝደሊ” ክብል ኣይከኣለን። እዚ ዘይምኽኣሉ ከኣ መባእታዊ ውጽኢት መላኺ ባህሪ ህግደፍ እዩ። ምስ እዚ ኩሉ ጭካነ ህግደፍ ግና ወጽዓ ክሳብ ዝሃለወ፡ ኣንጻርቲ ወጽዓ ዝስለፍ ኣካል ክህሉ ባህርያዊ ስለ ዝኾነ እነሆ ህዝቢ ኤርትራ ካብ ምቅዋም ዓዲ ኣይወዓለን። ክሳብ ዝዕወት ከኣ ክቕጽል’ዩ። ኣበይ ኮይኑ ይቃወም? ድማ መልሱ ንሓታቲ ንጹር እዩ። ኣብ ኩሉ እቲ ጉጅለ ዘይውንኖን ዘይቆጻጸሮን ከባቢ። ካብ ኤርትራ ወጻኢ ተወዲበን ዝቃለሳ ዘለዋ ውድባት፡ ሰልፍታትን ማሕበራትን ከኣ ናይዚ ኣብነት እየን። ህዝቢ ኤርትራ እንዳሓሰቦን ክዛረበሉ እንዳደለየን መድረኽ ስለ ዝሰኣነ ዘየልዕሎ ዛዕባታት ከኣ በዘን ዝተጠቕሳ ውዳበታት ይንጸባረቕ ኣሎ። ስለዚ ተቓወምቲ ውዳበታታ ኤርትራ፡ እቲ ዘጋጥመን ድኽመትን ሕጽረትን ገዲፍካ፡ ምርጫአን ምስ ህዝቢ ኤርትራ እምበር ምስ ህግደፍ ከምዘይኮነ ንጹር እዩ።
ኣብዚ እዋንዚ ምስቲ ፖለቲካዊ ቃልሲ ኣብ ኤርትራ እንዳሓየለ ምምጻኡን ውድቀት ህግደፍ ዘይተርፍ ምዃኑ መመሊሱ ምዕኳኹን፡ ናይ ኣሰላልፋ ሓላፍዘላፍ ይረአ እዩ። ብዙሓት ናይ ህግደፍ ወገን ዝነበሩ ምስ ህዝቦም ምዃን መሪጾም ናብ መስርዕ ተቓውሞ ዝመጹ ኣለዉ። ኣዝዮም ውሑዳት ንፖለቲካዊ ሃለዋት ሃገርና ብግቡእ መዚኖም ንነዊሕ ዓመታት “ጸረ-ህዝቢ” ዝብሉን ኣንጻሩ ዝቃለሱን ዝነበሩ፡ ሕጂኸ “ምስ ህዝቢዶ ምስ ህግደፍ?” ኣብ ምውሳን ዕጻይምጻጻይ ክብሉ ይንጸባረቕ ኣሎ። ገለገለ በጃ ህዝቢ ተመሲሎም ወጽዓ ህግደፍ ዘቃልዑ ዝነበሩ ትካላት ቃናኦም ቀይሮም ተበጀውቲ ናይቲ ጉጅለ ክኾኑ ዝደናደንሉ ኩነታት እውን ንዕዘብ ኣለና። እቲ ኣዝዩ ዘገርም ድማ ንህግደፍ ምንኣድ ጥራይ ዘይኮነ ንደንበ ተቓውሞ ካብ ምንቃፍ ሓሊፎም ክሳብ “ተቓውሞ ዝበሃል ኣየድልን’ዩ የለን ከኣ” ዝብሉን ነቲ ሜዳ ብዘይተወዳዳሪ ህግደፍ በይኑ ክዕንድረሉ ከረከብዎ ዝህቅኑን ወገናት’ውን ንዕዘብ ምህላውና’ዩ። እንተኾነ እዚ ብዙሕ ዘሰሓሕብ ኣይኮነን። ወጽዓ ክሳብ ዝሃለወ ኣንጻር ወጽዓ ዝስለፍ ተቓውሞ ክህልው መጎታዊ ስለ ዝኾነ። ምናልባት ግና ከምዚ ኣብ ደንበ ተቓውሞና ዘጋጥም እቶም ናይ ተቓውሞ ተዋሳእቲ ኣብ ዝተወሰነ መድረኽ ግዝያዊ ምድኻም ከርእዩ ይኽእሉ። ናይዚኦም ምድኻም ግና “ተቓውሞ የለን ወይ ኣየድልን” ናብ ዝብል መደምደምታ ክወስድ ኣይክእልን እዩ። ኣብ ኤርትራ ተቓውሞ ዝዕድም ወጽዓ የለን በሃልቲ እንተኾይኖም ግና መንገዶም ዘተዓዛዝብ እዩ ክኸውን። ህዝቢ ኤርትራ ድማ ጽባሕ ናይ ለውጢ ጸሓይ ምስ በረቐት ባዕሉ ክኽዕቦም’ዩ።
ኣብ ኤርትራ ዝገዝእ ዘሎ ጉጅለ፡ ክሳብ ክንደይ ጨካን፡ ዘይፍትሓዊ፡ ኢደወነናዊ፡ ብውልቃዊ ብደዐ ዝዝወር፡ ዝተነጸለን ኩሉ መሰረታዊ መሰላት ዝግህስን ምዃኑ ክርዳእ ንዝደሊ ብሩህ’ዩ። ህዝቢ ኤርትራ ኮነ ሕብረተሰብ ዓለም ልቢ ዝልቦም ከም መንግስቲ ከም ዝፈልጥዎ ዘዳዲ ኣይኮነን። ካብዚ ናይ ክሳድ ንላዕሊ ሚዛን ነቒሎም፡ ገለ መንግስታት ተወከልቶም ናብ ኣስመራ እንተለኣኹ፡ ወይ ንገለ ሓለፍቲ ናይቲ ጉጅለ፡ ንኤርትራ ከም ሃገር ንዘይምግላላ፡ ናብ ገለ ዞባዊ ወይ ዓለም-ለኻዊ መድረኻት እንተዓደምዎም’ሞ ኣብኡ እንተመደሩ፡ ነዚ ከም ናይ ህግደፍ ምሕያል ወይ ተቐባልነት ምርካብ ምልክት ዝርእይዎ እንተልዮም ግጉያት እዮም።
ኣብ ኤርትራ ተቓውሞ ዘይህሉን ርእሱ ኣቕኒዑን ህዝባዊ ተቐባልነት ኣጥርዩ ዘመሓድር መንግስቲ ዝህሉን፡ ወጽዓ ክውገድ እንከሎ ጥራይ ምዃኑ ህግደፍ’ውን ባዕሉ ይስሕቶ እዩ ዝብል እምነት የብልናን። እንተኾነ ህግደፍ ኣብ ድነ ጭቆና ተሓቢኡ ጥራይ እዩ ክነብር ዝደሊ። እዚ ናይ ወጽዓ ድነ ከይቅላዕ ክሳብ ውድቀቱ ትልኽ ክብል ከኣ ናይ ግድን እዩ። ኣብዚ መን ይዕወት ዝውሰን ከኣ፡ ብጽንዓት ህዝቢ ኤርትራን ናይቶም ካብ ወገን ህግደፍ ወገን ህዝብና መሪጽና ንቃለስ ዘለናን እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኤርትራውያን ሃገሮም ራሕሪሑም፡ ውሕስነት ብዘየብሉ መንገዲ ናብ ስደት ብጃምላ ምውሓዝ ካብ ዝጅምሩ ሓያሎ ዓመታት ኮይኑ። እዚ ክንብል እንከለና ብዛዕባቲ ድሕሪ ናጻነት ኤርትራ እሞ ድማ ብብዝሒ ዝዝውተር ዘሎ ዘይተጸበናዮ ስደት ንዛረብ ኣለና እምበር፡ ስደት ኣብ ኤርትራስ ነዊሕ ዕድመን ታሪኽን ዘለዎ ምዃኑ ብምዝንጋዕ ኣይኮነን። ስደት ኤርትራውያን ኣብዚ እዋንዚ ንዓና ጥራይ ዘይኮነ ንመላእ ዓለም ኣጨኒቖም ካብ ዘለዉ ተርእዮታት ሓደ እዩ። ስደት ክልዓል እንከሎ ሓቢሮም ክለዓሉ ናይ ግድን ካብ ዝኾኑ ዛዕባታት ሓደ “ጠንቂ ናይቲ ስደት እንታይ’ዩ” ዝብል እዩ።
ናይዚ ስደት ጠንቂ ብዝምልከት ንህግደፍ ወሲኽካ ዝተፈላለዩ ወገናት ነናቶም ምኽንያት እዮም ዘቕርቡ። ህግደፍ ቀንዲ ምኽንያቱ ካብ ተሓታትነት ንምህዳም ክኸውን እንከሎ፡ ነቶም ዝስደዱ ዜጋታትና ክትደግሞ ብዘሰክፍ ቃላት ክገልጾም ጸኒሑ። ንኣብነት “ናይ ሕብረተሰብ ሓተላ” ዝብል ዘስገድግድ ቅጽል ይልጥፈሎም። እዞም ኤርትራውያን ዑቕባ ዝሓትወን ሃገራት እውን እንተኾና ነቲ ጠንቂ ንሕቶኦም ምንጻግ ብዝጥዕመን ኣገባብ ክገልጸኦ እየን ዝህቅና። ብመንጽር እዚ ነቲ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ሓቀኛ ክትስደድ ዘገድድ፡ ሰብኣውን ደሞክራሲያውን ግህሰታት ጓስየን፡ “ዝሓሸ መነባብሮ ንምርካብ” ብዝብል ዝገልጸኦ ሃገራት እንዳበዘሓ ይኸዳ ምህላወን ንዕዘቦ ዘለና እዩ። ብእምንቶና ግና ዝተማህዘ ምኽንያት እንተተማህዘ ከምቲ “እንተዘይትደፍኣኒ መን መጽደፈኒ” ዝበሃል ደድሕሪ ዝኾነ ምኽንያት ንሕስያ ዘየብሉ ወጽዓ ጉጅለ ህግደፍ ኣሎ።
“ስደት ግዝያዊ ሩፍታ’ምበር መሰረታዊ መዋጸኦ ኣይኮነን” ዝብል መደምደምታ ንኹልና ዘረዳደኣና እዩ። እዚ ማለት ከኣ እቲ ጠንቂ ስደት ዝኾነ ሓይሊ ክሳብ ዘሎ፡ እቲ ኣርዑት ኣብ ዝኸዱ እንተኸዱ ካብቶም ስደት ዝመረጹ’ውን ኣይወርድን እዩ። ብመሰረቱ ሓደ ሰብ ንነብሱ ጥራይ ኣይኮነን ዝነብር። ናይቶም ብህግደፍ ጀሆ ተታሒዞም ዘለዉ፡ ቤተሰቡ፡ ሃገሩን ህዝቡን ሓላፍነት ኣለዎ። እዚኣቶም ኣብ መጋርያ ወጽዓ እንዳሃለዉ፡ ኣብ ዓዲ ስደት ክቐሰን ከቶ ዘይግብራዊ እዩ። ኣብቲ ዝተሰዶ ተዘይሰሊጥዎ ከኣ እቲ ጾር ዝያዳ ይኸብድ። ብመንጽር እዚ እቲ መሰረታዊ ፍታሕ ምስዳድ ዘይኮነ ንጠንቂ ስደት ምውጋድ እዩ ዝብል መደምደምታ ኩሉ ሳዕ ሓቂ እዩ።
ጉጅለ ህግደፍ ዓቕሙ ተዘይደሪትዎ፡ ንሃልሃልታ ወጽዓኡ ናብ ኩሉ ኤርትራዊ ዘለዎ ክልሕሞ ድሕር ኣይብልን እዩ። ንኤርትራውያን ደድሕሪኦም እንዳሰዓበ ክስልይሉ፡ ካብ ዝሰርሕዎ ገንዘብ ክኸፍልዎ፡ ንፕሮፖጋንዳ ኣብ ዝውድቦ መድረኻት ተሳቲፎም ከዳምቕሉ ይጽወዖም ጥራይ ዘይኮነ የገድዶም። ኣብዚ እዋንዚ ድሌት እቲ ጉጅለን ኣብ ባይታ ዘሎ ውጽኢትን በበይኑ ምዃኑ ጉጅለ ህግደፍ ይሰዓር ከምዘሎ ዘመላኽት’ኳ እንተኾነ ጌና ትልኽ ካብ ምባል ኣይዓረፈን። እዚ ጉጅለ ካብቲ ከምስል ኣብ ኣደባባያት ዝቃወሞ ጉዕዞ ናብ ስደት ከይተረፈ ዝዝርገሖ ናይ መኽሰብ መርበባት ኣለዎ። ብዙሓት ካብ ስቪላውን ወተሃደራውን ሓለፍቱ ኣብ ሰባት ናብ ስደት እንዳፋነኻ ናይ ምኽሳብ ቀላይ ጥሒሎም ምህላዎም ከኣ ናይዚ መግለጺ እዩ።
እዚ ጉጅለ ደድሕሪ ኤርትራውያን ስደተኛታት እንዳሰዓበ ዘውርዶ በደል መምስ ኩነታት ናይተን እዞም ኤርትራውያን ዝተዓቑቡለን ሃገራት ይፈላለ እዩ። ድሌቱ ግና ኣብ ኩሉ ከባቢ ኩሉ ግዜ ተመሳሳሊ እዩ። ዘይረዊ ዓመጽ። ንኣበነት ኣብ ከም ደቡብ ሱዳን ዝኣመሰላ ሃገራት ነቲ ምዝማት ገንዘብ ብሰበብ 2%ን ካልእ ምኽንያታትን ሓሊፍዎ ክሳብ ኣብ ዓደማቱ ንብረት መዝጊብካ ናይ ምሓዝ ደረጃ ከም ዝበጸሐ ሓበሬታታት ኣሎ። ድሕሪ’ዚ ዝመጽእ እቲ ዝተመዝገበ ንብረት ኣምጽእዎ ምባል ከም ዝኸውን ከኣ ካብ ተመኩሮኡ ምርዳእ ዝከኣል እዩ። ኣብ ሰሜን ሱዳን ኤርትራውያን ካብ ገዛውቶም እንዳዓፈነ ናብ ኣስመራ ምውሳድ እውን ካብዚ ፈሊኻ ዝረአ ኣይክኮነን።
ኣብዚ እዋንዚ እዚ ኣቐዲሙ ዝተጠቕሰ ርኹስ ተግባራት ጉጅለ ህግደፍ ዘይርደኦ ኤርትራዊ የለን። እንተኾነ ገለ ወገናት ከምቲ ዝርድእዎ ናይ ዘይምዃን ጸገም ኣለዎም። “ኣብ ዓዲ ካብ ዝፍጠር ቤተሰባዊ ጉዳይ ከይንፍለ” ዝብል እቲ ቀንዲ ኤርትራውያን ርእዮም ከምዘይረኣዩ ኮይኖም ኣብ ልዕሊ ህግደፍ ዘይጭክንሉ ምኽንያት እዩ። ካብዚ ሓሊፉ፡ ኣብ መንጎ ህግደፍ ከም ስርዓትን ኤርትራ ከም ሃገርን ዘሎ ፍልልይ ምርኣይ ስኢኖም፡ ንጉጅለ ህደፍ ምስዚ ኩሉ ኣበሩ ክድግፉ ከለዉ ንኤርትራ ከም ሃገር ዘኽብሩን ዘገልግሉን ዘለዉ ኮይኑ ዝስመዖም ውሱናት ኤርትራውያን ከም ዘለዉ ዝዝንጋዕ ኣይኮነን።
ዜርና ዜርና ናብ መፍትሒ ኢና ንመጽእ። ዓዲ ገዲፍካ ምስዳድ፡ ዋላ’ውን ኣብቲ ዝኸድካዮ ተጠዓመካ፡ ጌና እቲ ዕዳ ኣብ ዝባንካ ምህላዉ ምስትብሃል የድሊ። ኣብ ዓዲ ኮነ ኣብ ወጻኢ ክትቀስንን ኣብ ዝመሰየካ ክትሓድርን ነቲ ጠንቂ ስደት ምውጋድ መተካእታ ከም ዘየብሉ ምፍላጥ ዘይስገር’ዩ። እዚ ሓላፍነት ዋላ’ኳ ርኢና ከም ዘይረኣና ክንሰግሮ ተፈተና፡ ንሱ እቲ ወጽዓ ግና ደድሕሬና ስዒቡ ዝድህከና እምበር ዘናሕስየልና ከምዘይኮነ ምርዳእ ናይ ግድን እዩ። ኣብ ክንዲ ኣትኪልና ምውግኡ፡ ካብቲ ጸገም ንርሕቕ ዘለና መሲሉና ብማዕዶ ምዕዛብ ግና መፍትሒ ከምዘይኮነ ንርእዮ ኣለና። እቲ ክንጥንቀቐሉ ዝግበኣና ካልእ መዘዝ ከኣ እቲ ጉጅለ ኣብ ሕድሕድና ከፋፊሉ ከናቑተና ናይ ዝፍትኖ ግዳይ ከይንኸውን እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ወለድና ከም ህግደፍ ዝኣመሰለ ናቱ ኣቐሚጡ ብዛዕባ ካልኦት ዝወራዘ ኣካል ክገጥሞም እንከሎ “ዘይሓፍር ድሙ ገብረማርያም ስሙ” ኢሎም ክምስሉ ትዝ ይብለና። ሓደ ሓደ ግዜ እውን ኣይፈልጡንን እዮም ኢሉ ንገዛእ ርእሱ ኣዕሽዩ ንካልኦት ከዕሹ ንዝፍትን ኣካል “ዝብእስ ኣብ ዘይፈልጥዎ ዓዲ ከይዱ ቆርበት ኣንጽፉለይ በለ” ክበሃል ንሰምዕ ኢና። እዚ ኣበሃህላታት ንዝርደኦ ኣዝዩ መሳጢ ትርጉምን መልእኽትን ዘለዎ እዩ።
ጸረ ህዝቢ እንታይነት ጉጅለ ህግደፍ ካብ ዝግለጸሉ መርኣያታት እቲ ቅድሚት ዝስራዕ ምስ ህዝቢ ዘራኽቦ፡ ኣብ ስራሕ ዝዋዓለ ሕገ-መንግስቲ ዘይብሉ ምዃኑ እዩ። ቅዋም ህዝባዊ ስርዓታት ምስቲ ዝመርሕዎ ህዝቢ ዘተኣሳስሮም ብፈቓድ ህዝቢ ዝጸድቕ ናይ ቃል ኪዳን ሰነድ እዩ። ህዝቢ መንግስታት ብግቡእ ይመርሕዎ ምህላዎምን ዘይምህላዎምን ዝቆጸጸረሉ መሳርሒ እዚ ቅዋም እዩ። ህዝቢ ብዘይቅዋም ንዝመርሕዎ ስርዓታት፡ ዝቆጻጸረሉ መንገዲ የብሉን። እዚ ካብ ኮነ እቶም ስርዓታት ዝኸድዎ መንገዲ ኢደ-ወነናዊ እዩ። ሳዕቤን ኢደ-ወነናውነት እንታይ ምዃኡ ከኣ ካባና ኤርትራውያን ንላዕሊ ዝርደኦ ኣካል የለን።
ቅዋም ወይ ሕገ-መንግስቲ ናይ ኩሉ ሰቪላዊ ኮነ ገበናዊ ሕግታት መበገሲ ወይ መወከሲ እዩ። እዞም ሕግታት እዚኣቶም ምስቲ ሕገ መንግስቲ ብዘሳኒ ኣገባብ እዮም ዝቕረጹ። ብሰናይ ፈቓድ ህዝቢ ዝጸደቐ ቅዋም መሰረት ከይገበረ ዝቕረጽ ሲቪላዊ ኮነ ገበናዊ ወይ ንግዳዊ ሕጊ ግና ካብቲ እቲ ዓመጸኛ ኣካል በብግዜኡ ዘውጸኦም ፍሉያት መጨቆኒ ኣዋጃትን ድንጋገታትን ፈሊኻ ዝረኣዩ ኣይኮኑን። ኣብዚ እዋንዚ ጉጅለ ህግደፍ ቅዋማዊ መወከሲ ኣብ ዘየብሉ ዘውጸኦም ኮነ ዘመሓይሾም ናይ ህዝቢ ኣፍልጦን ተቐባልነትን ዘይብሎም ሕግታትን ኣዋጃትን ናይ ዓመጸኛ ኣካይዳኡ ኣብነት እዮም።
ኣብ ኤርትራ ብ1997 ዝጸደቐ ኣዛራቢ ሕገ መንግስቲ ነይሩ። ኣዛራቢ ካብ ዝኰነሉ ቀንዲ ምኽንያት ድማ ኣብ መስርሕ ኣፈጻጽምኡ ዝነበር ሕጽረታት እኳ ይኹን እምበር፡ ጉጅለ ህግደፍ ግና ነዚ ኣብ ህልውናኡ ዝጸደቕው ቅዋም እውን ከተግብር ኣይተበዐን። እዚ ዘይምትብዑ መምዘኒ ዘይህዝባውነቱ ምንባሩን ምዃኑን ዘዳዲ ኣይኮነን። እቲ ጉጅለ፡ በቲ ሓደ ወገን ህዝቢ ኤርትራ በቲ ካልእ ወገን ድማ ሕብረተሰብ ዓለም፡ እቲ ቅዋም ምስ ኩሉ ክህልዎ ዝኽእል ሕጽረታት “እስኪ ብተግባር ይፈተን” ብዝብል ይቐርቦ ንዝነበረ ተጽዕኖ ክጻወሮ ስለ ዘይከኣለ፡ ከይሓፈረ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ዘለዎ ንዕቀት ብዘንጸባርቕ መልክዑ “እቲ ጸዲቑ ዝተባህለ ቅዋም ከይተተግበረ ኣሪጉ ሞይቱ እዩ። ሕጂ ሓዲሽ ቅዋም ንምንዳፍ ንሰርሕ ኣለና” ዝብል ሕጫጨ ብወግዒ ገሊጹ። እነሆ ከኣ ከምኡ ካብ ዝብል’ኳ 3 ዓመታት ሓሊፉ። ደሃይ ሓድሽ ንድፊ ከኣ የለን። እዚ ዘመልክቶ እቲ ጉጅለ ንመጻኢ እውን ብዛዕባ ቅዋም ዘይዓጦ ምዃኑ እዩ።
ብመሰረት እቲ ኣብ መእተዊና ጠቒስናዮ ዘለና ምስላታት ኣንበብቲ “መሲልኩም እንታይ ኣምጻእኩም” ከም እትብሉ ፍሉጥ እዩ። ንሕና እውን ብዘይምኽንያት ኣይኮናን ነዚ ምስላታት ጠቒስናዮ። ኣብዚ ቀረባ መዓልታት ናይ ስርዓት ህግደፍ “ሚኒስትሪ ፍትሒ” ብዛዕባ ምምሕያሽ ሲቪላውን ገበናውን ሕግታት ኣብ ጋዜጣ ሓዳስ ኤርትራን ገለ ናይቲ ስርዓት መዳመቕቲ መርበባት ሓበሬታን ክጽሕፉ ተዓዚብና። እዚ በቲ ሓደ ወገን ምሕጫጭ እዩ። በቲ ካልእ ወገን ድማ ከምቲ “መርዓዊ ከይሓዛስ ዓርኪ ይሕዛ” ዝበሃል፡ ኤርትራዊ ተኸሲሱ ቀሪቡ፡ ኣንጻር ክሱ ባዕሉ ድዩ ጠበቓ ኣቚሙ ክከለኸለሉ ዘኽእል መስርሕ ፍርዲ ኣብ ዘይብሉ፡ ወረ ኣበይ ተኣሲሩ ከም ዘሎ ብቤተሰቡ ኣብ ዘይፍለጠሉ ኩነታት እዩ ብዛዕባዚ ሕግታት ዝጸሓፍን ዝዝረብን ዘሎ። ካብዚ ሓሊፉ እዚ ሕግታት’ዚ ዝምርኮሰሉ ብህዝቢ ዝጸድቐ ሃገራዊ ቅዋም ኣብ ዘየብሉ፡ ኣብ ፍሉይ ድሌትን ጠቕምን እቲ ዲክታቶርያዊ ጉጅለ ጥራይ ተንጠልጢሉ ዝቕረጽን ዝመሓየሽን ዘሎ እዩ።
ህዝቢ ኤርትራ ዝተሓንጸጸ ሕጊ እንተ ተሓንጸጸ፡ ካብ ህግደፍ ዝጽበዮ ፍትሒ ከም ዘየብሉ፡ ከካብ ናይ ገዛእ ርእሱ ተመኩሮ ዝርደኦ እዩ። ቤተሰቡ ብዘይፈልጥዎ ገበን ምስተኣስሩ ኣበይ ከም ዝተኣስሩን ኣብቲ ዝተኣስርዎ ቦታ ብህይወት ይሃልዉ ኣይሃልዉ ዘይፈልጥ ኤርትራዊ ብዙሕ እዩ። ቤተሰቡ ብጉጅለ ህግደፍ ምስተኣስሩ ድሕሪ ነዊሕ ዓመታት ብዘይፍርድን ስርዓትን ኣባላት ጸጥታ እቲ ስርዓት፡ ምስ መነውዎ ዝተፈትሕዎ ኤርትራዊ ብዙሕ እዩ። ንዓቕመ ኣዳምን ሄዋንን ዝበጽሑ ውላዱ ብናቶም ምርጫ ካብ መቑሕ ህግደፍ ምስ ኣምለጡ፡ 50 ሺሕ ናቕፋን ካብኡ ንላዕልን ክኸፍል ዝተገደደ ኤርትራዊ ስድራ ቤት ውሑድ ኣይኮነን። ኣብ ከምዚ ኩነታት፡ እቲ ጉጅለ “ከምዚ ሕግዚ ሓንጸጽኩ ወይ ኣመሓየሽኩ” እንተበለስ ናይ ኣየናይ ኤርትራዊ ልቢ እዩ ክረስርስ። ስለዚ ህዝቢ ኤርትራ በቲ ዘሎ፡ ስምዒት ሰባት ልዕሊ ሕጊ ዝቕመጠሉ ኩነታት ከይተዳህለለ፡ ነዚ ቀይሩ ኣብ ኩሉ ጽፍሕታት ሕጊ ልዕሊ ድሌት ሰባት ዝስረዓሉ ኩነታት ንምፍጣር ቃልሱ ክቕጽል ናይ ግድን’ዩ ንብል!
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
“ኣብ ህግደፍ ዘይተነግረ እምበር፡ ዘይተገብረ የለን” ዝብል ምስላ ብዛዕባ ህግደፍ ክንጽሕፍ እንከለና ክንጠቕሶ ንግደድ ኢና። ምኽንያቱ ገላጺ ስለ ዝኾነ። ኣብዚ ቀረባ መዓልታት ሓደ ኣብዚ ዘመንዚ ክትሰምዖ እውን ዘደንጹ ብስርዓት ህግደፍ ዝወጸ ሕጊ ከም ዘሎ ብናይ ዜና ማዕከናት ክግለጽ ጸኒሑ። ካብ ኤርትራ ዝመጹ ሓረስቶት እውን ኣረጋጊጸምዎ እዮም። መሰረታዊ ጭብጢ ናይቲ መምርሒ “ዝኾነ ሓረስታይ ዘራእቱ ቅድሚ ምሕፋሱ ብሽማግለ ከገምት ይግደድ። ደሓር በቲ ግምት መሰረት ንሱ ዝጥቀመሉ 10 ኩንታል ጥራይ ኣትሪፉ እቲ ዝተረፈ ናይ ምውጋይ መሰል ኣብ ዘየብሉ ዕዳጋ ናብ መንግስቲ ብሕሳብ 600 ናቕፋ የረክብ” ዝብል እዩ። ኣብ ዓይነት እኽሊ ፍልልይ ኣሎ ድዩ የለን ኣይተነጸረን። እንተልዩ’ውን ዝንኪ እምበር ዝውስኽ ከም ዘይከውን ፍሉጥ እዩ። እዚ ምስ’ቲ ብዓለም ደረጃ ኣዝዩ ዝፍንፈንን ዝኹነን ዘሎ 2% ዝዛመድ ይመስል።
ሓረስታይ ኤርትራ ካብቲ ናይ ዝሓለፈ ዓመት፡ ብዓለም ከይፍለጥ እሞ ሓጋዚ ከይረክብ ስለ ዝተዓብዓበ ብዙሕ ኣውያቱ ዘይተሰምዐ ሳዕቤናት ዘሕለፈሉ ኣካሒዳ ዘውጽእ ተስፋ ዝህብ እቶት ኣብ ዝጽበየሉ ህግደፍ ኣንበጣ መሲሉ ክመጾ እንከሎ ክሳብ ክንደይ ከም ዝድንጽዎ ምግማቱ ዘጸግም ኣይኮነን። እንተኾነ ሓደ ተረኽቦ ሓድሽ ኮይኑ ክመጽእ እንከሎ ከዛርብ ደኣ ናይ ግድን ኮይኑ እምበር፡ ሓረስታይ ኤርትራስ ብናይ ህግደፍ ዓመጽን በደልን ላድዩ እዩ።
ነዚ ኣቐዲሙ ዝተገልጸ ግምት ዘካይዳ ሽማግለታት ካብ ነፍሲ ወከፍ ዓዲ ብህግደፍ እየን ክቖማ። ህግደፍ እዘን ሽማግለታት ምእንቲ ብዙሕ እኽሊ ክእክብ ዘብቀዖ ግምታት ክብ ከብላሉ ክደሊ እዩ። ምእንቲ እዚ እሙናቱ ከዋፍር እዩ። እንተ’ቲ ሓረስታይ ንጉጅለ ህግደፍ ሓቀኛ ግምቱ ብሰናይ ድሌቱ ክህብ ዘበት’ዩ። ኣብዚ ናይ ሕልኽልኽ ግዜ እቲ ኣብ ላዕለዎት ሓለፍቲ ህግደፍ ሳዕሪሩ ዘሎ ጉቦን ብላዕን፡ ናብቲ ዝግመት፡ ቁሚጦ፡ ኩልስስቲ፡ ንዕርትን ጉንሕን ክወርድ ምዃኑ ከኣ ርዱእ እዩ።
እዚ ኣብዚ ደሓን እቶት ክሕፈሰሉ ትጽቢት ዝተነብረሉን ማእቶት ናይ ምእምራር ዓቕሚ ዘለዎ ሓይሊ-ሰብ “ሓርኢ ተመን” ዝኾነሉን ቀውዒ ብህግደፍ ንወጻኢታት ናይቲ ሓረስታይ’ኳ ብዘይትክእ ግዱድ ዋጋ ገዚኡ ክኽዝኖ መዲብዎ ዘሎ እኽሊ፡ ጉጅለ ህግደፍ ሓረስታይ እተን ብገዛእ ንብረቱ “እዚኣን ጥራይ ይኣኽላኻ” ተባሂለን ዝተተኹባሉ ንቐለብ፡ ንውራይ፡ ንንግደትን ዝኣመሰለ መሰረታዊ ማሕበራዊ ግደታን ሻሕሻሕ ኣቢሉ ምስ ወደአን፡ እንደጋና ብገዛእ እቶቱ ኣብ ሓምለ ሰነ ብሰለስተ ኣርባዕተ ዕጽፊ እሞ ኣብ ድኳን ሕድሪ መስርዕ ኣትሒዙ፡ ክሸጠሉ ከም ዝመደበ ናይ ቅድሚ ሕጂ ተመኩሮኡ ዘረጋገጾ እዩ።
መንግስቲ ህዝቡ ብዝተፈላለየ ምኽንያት ዋሕዲ መግቢ ከጋጥሞ እንከሎ፡ ዓቕሚ እንተልይዎ ካብ ዓቕሙ፡ ዓቕሚ ተወሓዶ ድማ፡ ካብ ሕብረሰብ ዓለም ሓገዝ ሓቲቱ መግቢ ናይ ምቕራብ ሓላፍነት ከም ዘለዎ ኢና እንርዳእ። ኣብ ተመኩሮ ህግደፍ ግና፡ ደርቂ ኣጋጢሙ እቶት ውሒዱ ህዝቢ ብጥሜት ክጥቃዕ እንከሎ፡ ወይ ዓቕሚ ሃልይዎ፡ ኣይሕግዝን ወይ ድማ ሕብረተሰብ ዓለም ለጋስ ኢዱ ንክዝርሕ ኣይጽውዕን። ኣብ ክንድኡ ምስምሳት ብምፍጣር ድምጹ ይሓብእን ኣፍደገ ሓገዝ ይዓጹን። ከምዚ ናይ ሎሚ ዘበን ደሓን እቶት ክርከብ እንከሎ ድማ፡ ከምዚ ኣቐዲሙ ዝተጠቕሰ ሰፍኢ ሒዙ ኣብ ዓውዲ የቃሉ። ስለዚ ኤርትራዊ ሓረስታይ “ክሳብ መዓስ ከምዚ ኢልካ?” ክብል ኣብ ዝግደደሉ ግዚ ከም ዝበጸሐ ከስተብህል ናይ ግድን ግድን እዩ፡
እዚ ኣብ እንግደዓ ሓረስታይ ኤርትራ ጥራይ ዝውሰን ዘይኮነ፡ መላእ ህዝቢ ኤርትራ እንተላይ እቲ ምእንቲ ህዝቢ እየ ኢሉ ብረት ዓጢቑ ዘሎ ሓይልን ንሕና ምእንቲ ለውጢ ንቃለስ ዘለና ሓይሊ ተቓውሞን እውን፡ ከምቲ ንህግደፍ ኣብ መዳያት ደሞክራሲ፡ ሰብኣዊ መሰል፡ ቅኑዕ ምምሕዳር፡ ኣብ ስደትን ሳዕቤናቱን ነቃለዖ ዘለና፡ ኣብዚ ኣብ ልዕሊ ሓረስታይና ናይ ዝሓለፈ ዓመታት ቁስሉ ከሕዊ ተስፋ ዝገበረሉ ግዜ ዝወርዶ ዘሎ በደል እውን ኣብ ሕብረተሰብ ዓለም ናይ ምቅላዕ ወፈራ ከነካይድ ይግበኣና። ህግደፍ፡ ኣብ ወጻኢ ናይ 2% መደባቱ ካብ ምንቃፍን ምኹናን ሓሊፉ ፈጺሙ ይስረዝ ኣብ ዘለወሉ እዋን እዩ ከምዚ ዓይነት ዓመጽ ኣብ ውሽጢ ሃገር ዝምህዝ ዘሎ። ስለዚ ኣብዚ’ውን ክንደግሞ ኣለና።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኤርትራውያን ተቓወምቲ፡ ጉዳይና ጉዳይ ህዝብን ሃገርን ምዃኑ ወትሩ እነንጸባርቖ ዕላማና እዩ። ነዚ ዓብይ ጉዳይ፡ ምስቲ ቀንዲ ዋንኡ ህዝቢ ኤርትራ ኮይና ኣብ መዕርፎኡ ከነብጸሖ ከም እንደልን ናብኡ ዘብጽሕ ዓቕሚ ከም ዘለናን እውን ወትሩ እንጠቕሶን ከም ቀንዲ ዕላማና እንወስዶን እዩ። እዚ ከም ዘለዎ ኮይኑ፡ ነዚ ኣብ ምትግባር ብዙሓት ዘይሰዓርናዮም ብደሆታት ከም ዘለዉ ከኣ ደጋጊምና ንገልጽ። “ድሌትናን ዕላማናን ሓደ፡ ኣዋፍራና ከኣ በበይኑ” ምዃኑ ከኣ ናይ ዘይምዕዋትና ፍሩይ መግለጺ እዩ። ጸገምና ምርዳእ ጥራይ ዘይኮነ ናይ ጸገምና ጠንቂ እንታይ ምዃኑ ከም ዘይጠፍኣና’ውን ብዙሕ ግዜ ነመላኽት ኢና። ኣንጻር ሓደ ክውገድ ዝግበኦ ኣይኮነንዶ ንሕና ዓለም ዘለለየቶ ጸረ ህዝቢ ክትቃለስ እንከለኻ፡ ከምቲ ንቡር ቀንዲ ዕንቅፋት ክኾነካ ዝግበኦ ንሱ እቲ ኣንጻሩ ትቃሶ ዓመጸኛ እዩ። ካለኦት ባዕላውን ወድዓውን ጸገማት ኣይህልዉን ማለት ግና ኣይኮነን።
እዚ ጉዳይዚ ኣባና ክመጽእ እንከሎ ግና ፍልይ ዝበለ መልክዕ ምሓዙ ንግንዘብ። እቲ ኣንጻሩ ንቃለሶ ዘለና ዘይህዝባዊ ሓይሊ ብሰንኪ ኣሻዅ ባህርያቱ እንዳ ሓደረ ዝምንምን ዘሎ ብምዃኑ ቀንዲ ዓንቃፊና እዩ ኢልካ ምጥቃሱ የጸግም። ከም ውጽኢት ምድኻሙ ኣባና ዘንጸባርቕ ብርታዐ ግና ትሕቲ ክኾኖ ዝግበኦ እዩ። ንሕና ከኣ ነቲ ኣቐዲሙ ዝተጠቕሰ ባህግናን፡ ዓቕምናን ኣውሃሂድና ንቃለዓለም ዘይኮነስ ብልብን ብዘይቀያየር ቀጻልነትን “ጉዳይና ጉዳይ ህዝቢ” ምዃኑ ኣዕሚቑ` ክሰርጸና ዘይምኽኣሉ ከም ቀንዲ ጸገምና ኮይኑ ቀሪቡ ኣሎ። ብዙሓት ከም ዝብልዎ፡ “ምእንቲ ህዝቢ ዝተሰለፍኩ እየ” ምባልን ብተግባር ምእንቲ ህዝቢ ምውፋይን ይፈላለ እዩ። ኣብዚ ሕጂ ዘሎ ኩነታትና ናይ ብሓቂ ምእንቲ ህዝቢ ዝተሰለፈ ኮይና ክንበቅዕ ዝተርፈና ብዙሕ እዩ። ከም ሓቂ ናይ ምትግባሩ ውሱንነት እንተዘይኮይኑ፡ ናይ ብሓቂ ምእንቲ ህዝቢ ዝተሰለፈ ወገን ንምዃን ከነማለኦ ዝግበኣና እውን ኣይመጠፈኣናን። እቲ ጸገም ኣብ መንጎ ንውልቃውነትካ ወይ ጉጅላውነትካን ምዃንን ንባህጊ ህዝቢ ምዃንን ዘሎ ናይ ኣተሓሳስባን ምድብላቕ ዝፈጠሮ እዩ።
ምእንቲ ህዝቢ ዝተወፈየ ዘተኣማምን ሓይሊ ንምዃን፡ ክኽፈል ካብ ዝግበኦ ክቡር ዋጋ ንጸቢብ ድሌትካ ብናይ ህዝቢ ድሌትን ባህግን ከም ዝግዛእ ክትገብሮ ምብቃዕ መሰረታዊ’ እዩ። ዝተፈላለዩ ጸበብቲ ዝንባሌታትካ ውሒጥካ ናይ ብሓቂ “ኣነ ንህዝበይ’የ” ኣብ ክንዲ ምባል፡ ክልተ፡ ሰለስተ ዝንባሌታትን ኣተሓሳስባታትን እንዳቛሰኻ ምኻድ ኣየዕውትን እዩ። በቲ ሓደ ወገን “ኣነ ንህዝበይ” ዝብል ጭረሖ ሒዝካ በቲ ሓደ ወገን ድማ፡ ንሃይማኖታዊ፡ ንብሄራዊ፡ ንቋንቋውን ንቦታውን ጸቢብነታት ብውዱብ ይኹን ብዘይውዱብ መልክዕ ልዕሊ ጉዳይ ህዝቢ ክትሰርዕ ምፍታን ውጽኢቱ ኣብ ዘለኻዮ ዕንክሊልን ደውታት እዩ። ምናልባት እውን ካብኡ ንታሕቲ ሻታሕታሕ ምባል ይኸውን።
ኣብ ከምዚ ዘለናዮ ናይ ኣተሓሳስባ ብዙሕነት፡ ነየናይ ወሲድካ ነየና ትገድፍ፡ ነየናይ ኣደይብካ ነየናይ ተውርድ፡ ኮታ ነየናይ ተቐቢልካ ነየናይ ትነጽግ ክትውስን’ሞ ውሳነኻ ከኣ ርትዓዊ ክኸውን ኣተሓሳስባታትን ተረኽቦታትን ምግምጋምን ምምዛንን ኣገዳሲ እዩ። ናይ ብሓቂ ኣገዳሲ ዝኸውን ከኣ ሚዛንካ ኣብ ርትዓውነት ዝተመስረተ ኮይኑ ናይ ውጽኢ’ቲ ገምጋምካ ምእዙዝን ቅዩድን ክትከውን እንከለኻ እዩ። እዚ ዘይምግባር ከኣ ኣዝዩ ግጉይ እዩ። ከምቲ ግጉይ መንገዲ ናብቲ ዝሓሰብካዮ ዘይወስድን ካብ ናይ ህዝቢ ውክልና’ውን ዘውጽእ። ካብዚ ሓሊፉ፡ ብኒሕ፡ ብህልኽ፡ ብሓንሳብ ካብ ጀመርኩዎ ንድሕሪት ኣይምለስን ተሰንዲሕካ ንዝረአን ዝድህሰስን ክዉን ሓቂ “ይረኣየኒ የለን” ዝዓይነቱ መንገዲ ምምራጽ ቦታኻ ከምቲ ኣፍካ ዝደርፎ ወገን ህዝቢ ዘይኮነስ ኣብቲ ኣንጻሩ ዘሎ ኩርናዕ እዩ ዝኸውን። ካብዚ ናይ “ዓይኒ የብለይ ስኒ የብለይ” ኣካይዳ ወጺእካ ብግብሪ ጉዳይ ህዝቢ ዘቐድም ርትዓዊ መንገዲ ክትሓዝ ተወፋይነት ዝሓትት እዩ። ተወፋይነት ኣብ ዓውዲ ውግእ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ከምዚ ዘለናዮ ሃለዋት ንባዕላውነት ኣወጊዱ ጉዳይ ህዝቢ ዘቐድም ኣተሓሳስባ ምሓዝ እውን ውፉይነት እዩ። ኣብዚ ዝዕወቱ ከኣ ጀጋኑ እዮም። ብእንጻሩ፡ “ንውልቃዊ ወይ ጉጅላዊ ድሌተይን ጸቢብ ስምዒተይን ዘየንጸባርቕ እንተኾይኑ፡ ዋላ ጉዳይ ህዝቢ ይኹን ይጠንጠን” ምባል ከኣ ናይ ስሰዐ መግለጺ እዩ። ስሰዐ ኣብ ንዋይ ጥራይ ዘይኮነ ኣብ ኣተሓሳስባ’ውን ይረአ እዩ።
ኣብ ክንዲ ቅኑዕ ህዝባዊ ኣተሓሳስባ ምሓዝ ጸቢብ ህርፋንካ ከተርዊ ምምራጽ ነቲ ዓወቱ ዘይተርፍ ባህጊ ህዝቢ ተገደደስ የደናጎዮ እምበር ጠጠው ከብሉ ኣይክእልን። ጉዳያት ብናይ ገዛእ ርእሶም ናይ ምቕጻል ባህሪ ስለ ዘለዎም። ቅኑዕ ናይ ህዝቢ ሕቶ ኣብ ሓደ እዋን ክዕወት ናይ ግድን እዩ። እቲ ዘይቅኑዕን ዘየስርሕን ክነሱ “ቅኑዕ እዩ” ኢልካ ትምድረሉ ከኣ ናይ ግዜ ጉዳይ ደኣ ይኸውን እምበር ብኣሉታ ምምዝጋቡ ናይ ግድን እዩ። እቲ ንሓደ ተረኽቦ፡ ኮነ ኢሉ ብናይ ህዝቢ ድሌት ኣጐልቢቡ፡ ንጸቢብነቱ ሓሸውየ ክጻወት ዝፍትን ኣካል ከኣ ብውሕዱ ብሕልንኡ ክውቀስ ምዃኑ ዘይተርፍ እዩ። ህዝቢ’ውን “ንዓኻ ኣሚነ ነዓይ ኣብ ዘይውክል መስርሕ ተስፋ ኣንቢረ መዋጸኦ ከይደሊ ዘሪዕካኒ ጸኒሕካ” ዝብለሉ መድረኽ ከም ዝመጽእ ምዝንጋዕ ኣይግባእን።
ليكن النضال جزءاً من حياتك اليومية
Saturday, 05 November 2016 20:21 Written by اعلام حزب الشعب الديمقراطي الارتريينجز الناس في حياتهم اليومية مهام عديدة، والأكثر نجاحاً من هؤلاء هم من يسخـِّــرُون جهودهم وأموالهم في إنجاز مهامهم، وإحدى أهم المهام التي تهم الارتريين اليوم هي الكفاح من أجل المعيشة اليومية جنباً الي جنب النضال لنشر العدالة والاستقرار الأمني والسياسي في بلادنا ارتريا. لكلا المهمتين تفاصيل مختلفة عن بعضها البعض، لكنهما مهما كانت الظروف لا تنفصلان، وكل تمسك بإحدى المهمتين دون الأخرى سوف يكون له أثره السالب علي ما تحقق من نجاح في المهمة الواحدة. لذا علينا خلق أرضية تصالحية بين المهمتين، وهنا يتطلب الأمر الجد والإخلاص، وما يبدو من تناقض بين المهمتين يعود الي ظروف ذاتية وموضوعية لن تظل ثابتةً علي حالٍ واحدة. فمثلاً تختلف الظروف والمفاهيم السائدة إبان فترة النضال التحرري من أجل السيادة الوطنية وتلك السائدة اليوم في النضال من أجل الديمقراطية والحقوق والحريات الأساسية، فعلي سبيل المثال لا يمكننا القول أن نضال الأمس يجب أن يتطابق مع نضال اليوم، لكن ثوابت المرحلتين من روح تضحية وإخلاص تظل قائمةً في القديم والجديد.
النضال من أجل المعاش اليومي والنضال من أجل الحقوق، كلاهما يتطلب معينات مادية ومعنوية تختلف من شخصٍ أو دورٍ لآخر، لكن كلاهما يتطلب الجهد والإسهام من الجميع، وأية محاولة لاحتكار العمل النضالي سوف تقعد بصاحبها وتتركه وحيداً. لا شك أن النضال المشترك مع الآخرين أثقل وطأة من الكفاح الفردي اليومي لتوفير المعيشة. ذلك لأنه نضال ضخم في الحجم والنوع، وليس نضالاً معيشياً يقتصر علي أفراد الأسرة. في النضال العام من أجل إنقاذ الشعب والوطن لابد أن يختلف الإخلاص من فردٍ لآخر، فالمخلص يرى أن يكون الجهد والمساهمة من الجميع والثمرة أيضاً للجميع. أما غير المخلص فيعدد مبررات تخلفه عن النضال كالاعتراض علي بعض الأشخاص أو التنظيمات، هذا فضلاً عن تقديم المسئوليات الذاتية والعائلية علي المسئوليات النضالية. لكن لن تجد اليوم من يبرر تخلفه بأنه لا يرى ما يستوجب النضال والتغيير من الأساس بادعاء أن ارتريا في أفضل أحوالها. وهذا في حد ذاته خطوة نحو تغيير أفكار التقاعس عن النضال من أجل القضايا الوطنية.
