ኤርትራውያን፡ ኣብ ዝተፈላለዩ ሃይማኖታት እንኣምን፡ ኣብ ዝተፈላለዩ ኣውራጃታት እንሰፍር፡ ከበሳን መታሕትን እንበሃሃልን ብዙሕ እንግለጸሉ መለይታት ዘለናን ምዃንና ውሁብን ዘየዛርብን እዩ። እዚ ክወሃሃድ እንከሎ ከኣ፡ ውቁብን ረዚንን ኤርትራውነት የውህበና፡ ነዚ መለለይ ብዙሕነትና በበይኑ ወሲድና ከነንጠልጥሎ እንከላና ግና፡ ክትርእዮ ዘይምልኩዕ ክትመዝኖ እንከላኻ ከኣ ዘይሓያል ኮይኑ፡ ኣየሕብንን። እዚ ብዙሕነትና ኣውራጃ፡ ብሄር ይኹን ሃይማኖት፡ ማዕረ ነናቱ ክብርን ቦታን ዘለዎ እምበር፡ ሓደ ትሕቲ ሓደ ዝስራዕ ኣይኮነን፡ ንሓደ ካብኡ መዚዝካ ኣበሪኽካ ነቲ ካልእ ክትደቚስን ከተነኣእስን ምፍታን ብኹሉ መለክዒ ዘይከኣል፡ ዘይፈትሓውን ዘየድምዕን እዩ። ልዕሊ ኩሉ ከኣ ኤርትራዊ ሓድነት የዳኽም። ሳዕቤን ሓድነታ ናይ ዝተዳኸመት ኤርትራ እንታይ ምዃኑ ከኣ ንኹላትና ፍሉጥ እዩ። ወትሩ ንሓድነት እንሰብኽን እንሕለቕን ከኣ ካብዚ ብሰንኪ ኤርትራዊ ሓድነት ብምድኻሙ ከጋጥም ዝኽእል ኣሉታዊ ሳዕቤን ንምድሓን እዩ።
ስለምንታይን ብኸመይን እዚ ኣቐዲሙ ዝተጠቕሰ ናይ ብዙሕነት ጸጋ ከም ዝወነና ክንመራመር እንገደደሉ ምኽንያት የብልናን። ምኽንያቱ ኣሚናን ርዒምናን ዝተቐበልናዮ ስለ ዝኾነ። ኣብዚ ዘድልየና ከምቲ ንነናትና መንነት እንኽብሮ ናይ ካለኦት እውን ምኽባር ዘይስገር ግቡእ እዩ። ካብዚ ሓሊፉ ኤርትራና ብሓደ ሃይማኖት፡ ብሓደ ኣውራጃ፡ ብሓደ ብሄር እትልለ ክንገብራ ዘድክም የብልናን። ብናይ ኩልና መንነት እኩብ ድምርን ስኒትን ዝወቀበ ብዙሕነት ከኣ ኩልና እንሕበነሉ ኤርትራዊ መንነት ይኸውን። ነጸብራቕ ነናትና መንነት ጐሊሑ ዝረኣየሉ ኣብ በቦታኡ ኮይኑ፡ እቲ በሪኹ ዝስማዕ ግና እቲ ብብዙሕነት ዝመልከዐ ልዕሊ ኩሉ መንነታት ዝስራዕ ኤርትራውነት እዩ።
መንነታዊ ብዙሕነትና ኣብ ክንዲ ሓይልና ድኻምና፡ ኣብ ክንዲ መልክዕና ክፋእና ዝኸውን ወጢጥና ፖለቲካዊ መሳርሒ ክንገብሮ ክንፍትን እንከለና እዩ። ሃይማኖት ካብ ቤተ-እምነት ወጺኡ፡ ኣውራጃ ካብ ውሱን ገደቡ ሰጊሩ፡ እቲ ካልእ ዝተረፈ ብዙሕነትውን ከምኡ ቀያሕቲ መስመራት ሰጊሩ ኣብ ፖለቲካዊ መድረኽ ክዕብልል እንተፈቲኑ እቲ ዘስዕቦ እንታይ ከም ዝኸውን ንኹላትና ርዱእ’ዩ። ብኸምዚ ዓይነት ሕሳብ ክምርሑ ዝፈተኑ ወገናት ኣብ ከመይ ደረጃ ከም ዘለዉ ንፈልጥ ኢና። እዚ ማለት ግና ተወዳዳሪ ፖለቲካዊ ናይ ኣተሓሳስባ ብዙሕነት ኣይነዘውትር ማለት ኣይኮነን። ስለዚ ጉዳይ ፖለቲካዊ መድረኽ ክለዓል እንከሎ፡ ኣብቲ መድረኽ ዓብላሊ ክኸው ዝግበኦ ኤርትራውነትን ኣብ ክሉ ዝዋሳእ ናይ ፖለቲካዊ ኣረኣእያ ብዙሕነትን ክኸውን ይግበኦ። እቲ ኣብዚ ኤርትራዊ መድረኽ እነልዕሎ ዛዕባታት ነቲ ኣቐዲምና ዝጠቐስናዮ ብዙሕነትና ይጸልዎ እዩ። ይጸልዎ እዩ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኤርትራን ኤርትራውነትን ኣብ ጽኑዕ መሰረት ኣብ ዘይደልደለሉ፡ ሃይማኖት፡ ኣውራጃ፡ ብሄርን ካልእ ብዙሕነትን ኣይስስንን ጥራይ ዘይኮነ ህላውኡ’ውን ኣብ ምልክት ሕቶ ይኣቱ።
እዚ ሕጂ ዘለናዮ ዘይተኣርነበ ኤርትራዊ ፖለቲካዊ ኩነታት፡ ጠንቅታቱ’ዩ ብዙሓት ወድዓውን በዓልቤታውን ምኽንያታት እዮም። ኣበይን መዓስን ኣብቲ ብዙሕነትና ተደሪሕኽና በበይንና ንወፍር፡ ኣበይን መዓስንከ ኣብ ኤርትራውነት ኣትኪልና ብሓባር ንኸትት ኣነጺርና ክንርደኦን ከነተግብሮን ዘይምኽኣልና ካብቲ ቀንዲ ጸገማትና ሓደ ምዃኑ ኩልና ንስሕቶ ኣይመስለንን። ኣብ ብዙሕ ኣጋጣሚታት፡ ሃይማኖታዊ እምነትካ፡ ኣውራጃኻ ወይ ቋንቋኻ ኣቐዲምካ ናይ ካለኦት ናይ ምንእኣስን ምውሓጥን ዝንባለታት ንዕዘብ ኢና። እዚ ዘይሚዛናዊ ኣተሓሕዛ’ዚ ኣብቲ ካለኦት ብዙሕነት እውን የንጸባርቕ እዩ። ሕሉፍ ሓሊፉ፡ ፖለቲካዊ ኣረዳድኣና ናይ ሓደ ካብዚ ብዙሕነትና ሃይማኖት፡ ኣውራጃ ድዩ ብሄር መተግበሪ ከም ዝኸውን ናይ ምግባር ፈተነታት ንዕዘብ ኢና። ነቲ ሳላ ብዙሓት ክንስና ከም ሓደ ሰጢምና ዝሰነድናዮ ናይ ሓባር ታሪኽና ብዘይሚዛናዊ ቀይስካ ሓደ ፍሉይ መንነት ካብ መንነታትና ከተግንነሉ ምህቃን እውን ኣሎ። እዚ ግጉይ ፈተነታት ሓድነትና ዘዳኽም እዩ። ሓድነትና ክሳብ ዝተዳኸመ ከኣ ነቲ ምእንቲ ልዕልና ሕግን ፍትሕን፡ ሰላምን ልምዓት ዲሞክራስያዊ ስርዓትን እነካይዶ ዘለና ቃልሲ መሰረታዊ ዕንቅፋት እዩ። ዕንቅፋት ከኣ ጣንቂ ውድቀት ከይከውን ክእለ ይግበኦ።
ንልለየሉ ፍሉይ መንነትና ተዓቂቡ፡ ፖለቲካዊ ቅኒትና ኤርትራን ኤርትራውነትን ዝማእከሉ እንተኾይኑ ሓያል ናይ ለውጢ ማዕበል ከም እንፈጥር ዘጠራጥር ኣይኮነን። በበይንና እነካይዶ ኣበርክቶ ግና፥ ሓያልን ዘድምዕን ማዕብል ዘይፈጥር ካብ ምዃን ኣይሓልፍን። እዚ ከኣ ነቲ ኣብ ሃገርና ዘሎ ጭቆናን ወጽዓን መሊሱ ዘሻድኖ እምበር ዘወግዶ ኣይኮነን። “ሓቢርና ንቃልስ” እንብል ንኹልና በሃግቲ ለውጢ ኤርትራውያን ብማዕረ ዘርብሓና ንሱ ስለ ዝኾነ እዩ። በይንኻ ምዃን ግና ኣብ ህልኽን ዋጢጥን ካብ ምንባር ሓሊፉ ጻማ የብሉን። ኣድላይነት ሓቢርካ ምቅላስ ከም እምነት ካብ እንሕዞ ነዊሕ ግዜ ኮይኑ እዩ። ብተግባር ከምቲ ንኣምኖ ኮይና ኣብ ምቕራብ ግና መሰረታዊ ጸገም ኮይኑና ዘሎ እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ከም መቐጸልታ ናይቲ ኣብ ዙርያ ኤርትራውነት ንምዕሳል ክግበር ዝጸንሐ ጻዕሪ “ይኣክል ንወጽዓ ህግድፍን ተበታቲንካ ቃልስን” ዝቓንኡ ድርብ ዕላማ ዘለዎ መድረኽ ምፍጣሩ ነቲ ክሳብ ሕጂ ዘይደየበናዮ ጐቦ፡ ካብ ሕጂ ንደሓር ከም እንድይቦ ዘመላኽት እዩ። ካብዚ ሓሊፉ ኣብ ክንዲ ንኤርትራዊ ብዙሕነትና ዝምጥንን ዘንጸባርቕን ናይ ሓባር ዓቕሚ ንፈጥር፡ ነናብቲ ትሕቲ ሃገራውነት ዝንባለታትና እንተ ዛዚና “ብዙሓትን ጥምዙሓትን” ዘይንበሃለሉ ምኽንያት የለን’ሞ ነስተውዕል።
መኣዲ-ዘተ/ተምፖ ኣፍሪክ ቲቪ ኤርትራ፤ ሰላምን፣ ዕርቂን፣ ንምህናጽ ግብራዊ ልፍንቲ ኮንፈረንስ ሚነሶታ ሓባራዊ ውሳኔን ጋዜጣዊ መግለጺን 23 ሰነ 2019
Friday, 06 September 2019 06:24 Written by EPDP North America Information Officeንፍትሒ ንቃለስ (ተቓወምቲ) ሓይልታት - ፖለቲካዊ ሰልፍታትን ፣ ሲቪክ ማሕበራትን፣ ናይ መጽናዕቲ ጉጂለታትን - ኣብ ኤርትራ ዲሞክራስያዊ ለውጢ ንምርጋግጽ፣ ኣድላይነት ስሙር ስራሕ ንምዕዋት ሓባራዊ ፖለቲካዊ ንጥፈታትና ንምዝታይ፣ ካብ 22 ንሕና፤ ኣብ ታሕቲ ክትምና ዘንበርና - 23 ሰነ 2019 ኣብ ከተማ ሚነያፖሊስ ሚነሶታ ፣ብጻውዒት መኣዲ-ዘተ/ተምፖ ኣፍሪክ ቲቪ፣ ዋዕላ ሰላምን ዕርቅን ንግብራዊ ልፍንቲ ኣካይድና። ኣብ ኤርትራዊ ዓውደ-ፖለቲካ ዓቢ ጽልዋ ዘለዎም፣ ዝተፈላለዩ መሰረታዊ ጉዳያት ብምዝታይን፣ ኣብ ምግጣም ዓበይቲ ኤርትራዊ ጉዳያት ሓባራዊ ተረድኦ ብምድልዳልን፣ ኣብ እዞም ዝስዕቡ ነጥብታት ተሰማሚዕና፦
1. ኣብ ኤርትራ ምልካዊ ስርዓት ንምስዓርን ዲሞክራሲያዊ ለውጢ ንምርግጋጽን፣ ጻዕርታትና ክነወሃህድን ብሓባር ክንሰርሕን፤
2. ዲፕሎማሲያዊ ንጥፈታትና ክነዋሃህድን ሓባራዊ ጽዕርታት ክነካይድን፤
3. ኣብ ውሽጢ ኤርትራን ኣብ ወጻኢ (ዲያስፖራን) ዝካየድ ህዝባዊ ምንቅስቓሳት ዘጠቓለለ፣ ንኹሉ ፖለቲካዊ ሓይልታት ዝጥርንፍ፣ ኣብ ሕድሕድና ብምውህሃድ ወይ ብልፍንቲ ስሙር ኤርትራዊ ተቓውሞ ንምፍጣር ክንሰርሕ፤
4. ሰናይ ጉርብትና ምስ ኩሎም ጎሮባብቲ ኤርትራ ንድግፍ፣ ይኹን እምበር፣ እዚ ሞራላዊን ሕጋውን ቅቡልነት ዘይብሉ ምልካዊ ስርዓት ምስ ናይ ወጻኢ መንግስታት ወይ ኣካላት ዝኣትዎም ኩሎም ውዑላት ፣ ናይ ህዝቢ ኤርትራ ልዑላውነት ስለ ዝግህሱ ብትሪ ንኹንን፤
5. ሓይልታት ምክልኻልን ጸጥታን ኤርትራ አካል ጭቁን ሕብረተሰብ ኤርትራ ምዃኖም እምነትና ብምዃኑ፣ ኣብ ጎድኒ ህዝቦም ደው ክብሉን፣ ኣብ ኤርትራ ዲሞክራስያዊ ለውጢ ንምርግጋጽ ዕዙዝ ተራ ክጻወቱን ንጽውዕ፤
6. ካብ ምልካዊ ስርዓት ናብ ዲሞክራሲያዊ ምሕደራ ምስግጋር ከቢድን ዝተሓላለኸን መስርሕ ምዃኑ ርዱእ ኢዩ። ስለዝኾነ፣ ኩላትና ንሰማማዓሉ ሓባራዊ መሰጋገሪ ቻርተር ንምስንዳእን ንምትግባርን ብዕቱብ ክንሰርሕ ተሰማሚዕና፤
7. ነዚ ስምምዕ ናይ ዝኸተሙ ኣካላት ወከልቲ ዝሳተፍዎ ናይ ትግባረ ፎረም ንምቛም ተሰማሚዕና፤ ከምኡውን
8. ነዚ ስምምዕ እዚ ዝቕበሉን ኣብ ናይ ትግባረ ፎረም ክሳተፉ ቅሩባት ዝኾኑን ፖለቲካዊ ሰልፍታትን፣ ሲቪክ ማሕበራትን ፣ ናይ መጽናዕቲ ጉጂለታትን ብኽብሪ ንዕድም።
ዝኽርን ክብርን ንጀጋኑ ስዉኣትና !
ልዑላዊት ኤርትራ ንዘልኣለም ትንበር !
ከተምቲ ኣካላት፦
ኤርትራዊ ሃገራዊ ባይቶ ንዲሞክራስያዊ ለውጢ (ኤሃባዲለ)
ኤርትራዊ ሃገራዊ ግንባር (ኤሃግ)
ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)
ዋልታ ሓይልታት ለውጢ (ዋሓለ)
ዓለምለኻዊ ተበግሶ ኤርትራውያን ንምድንፋዕ ህዝባዊ ምንቅስቓስ (ዓተኤንህም)
ኤርትራ ስኒት ናይ መጽናዕቲ ጉጅለ (ኤሲመጉ)
ኣብዚ መበል 21 ዘመን ምቛም መንግስታት ብዓለትነትን ሃይማኖትን ይከኣልዶ ተራእዮ ኣግኣዝያንከ ንረብሓ መን?
Thursday, 05 September 2019 15:10 Written by ፍስሓ ናይር"Exposing Agazian’s false narratives of building TigrayTigrini
“ ሎሚ ንኣፍሪቃውያን ብሓፈሻ፣ ንነበርቲ ሕዝብታት ሃገራት ቀርኒ ኣፍሪቃ ብፍላይ ዘድልየና ውሕደትን ብሰላም ብሓንሳብ ምንባርን ድኣ እምበር ወለዶን መበቈልን ፣ ንሕናን ንሳቶምን እናበልካ ኣብ ናይ ቃላት ውግእ ግዜኻ ምጥፋእ ንጥቅሚ ኩሉ ኣይኮነን”
ሎሚ ነዚ ሓተታ ከቅርብ ዝገደደኒ እቲ ኣብ ማሕበራዊ መራኸቢ ብዙሓን ብፍላይ ድማ ኣብ ፓልቶኮት ኤርትራውያን ክቀርብ ዝጸንሔ ዘይጸረየን ኣብ ሓቀኛ ጽሑፋት ታሪኽ ብዛዕባ ሕዝብታት ኢትዮጵያን ኤርትራን ምርኰሳ ዘይብሉ ናይ ሃውተታ ክትዓት ክካየድ ብምኽትታልን ከምኡ ድማ ኣብ ገለ መጽሔታት ከም "ውራይና" ዝብሉ መጽሔታትን ብምንባብ እዚ ጉዳይ እዚ ንኩልና ስለዝምልከት ሰነ ፍልጠታዊ ድህሰሳ ዘድልዮ ተረኽቦ ኢዩ።
መጀመርያ ታሪኽ ምፍላጥ ንህልዊ ኩነታትናን ንመጻእን ካብ ዝሓለፈ ናይ ሓድሕድ ውግእን ኩናትን፣ ብርሰትን ድኽነትን ድንቁርናን ኣተሓሳስባ ወጺእና፣ ሓዲሽ ኣተሓሳስባ ነዛ ብብዙሓት ዓለታትን ሃይማኖታትን ዝቆማ ሃገራት ኢትዮጵያን ኤርትራን ካብኡ ሓሊፍካ ድማ ንምሉእ ቀርኒ ኣፍሪቃ ሃገራት ሰላምን ደሞክራስያን፣ ሰብኣዊ መሰላትን ግዝኣተ ሕግን ዘንግሳ መንግስታት ምሕናጽ ድኣ እምበር ኣብ ሓደ ዓለታዊ ኣተሓሳስባ ናይ ዘመኒ እምኒ 4000 ዓመት( ንድሕሪት ምሕሳብ እንታይ እዩ እቲ ምኽንያት ንረብሓ መንከ፣ ዓሚቁን ሰፊሕን ትንተናን ሰለ ዘድልዮ፣ኩልና እቶም ንድሕነት ሕዝብናን ኣካባቢናን ንግደስ ከነድህበሉ እዋኑ ኢዩ ይመስለኒ።
ኣብ ጥንታዊ ታሪኽ ኣብዛ ሎሚ ኢትዮያን ኤርትራን ተባሂለን ዝጽዋዓ ሃገራት ሕዝብን ቅድሚ ልደት ክርስቶስ ዝነበረን ድሕሪኡ ዝተረኽበን ጽሑፋት እቲ ኣብዘን ሃገራት ዝነብር ዝነበረ መበቆሎም ካብ ካም /ኩሽ ፣ሰም፣ ሓማውያን ወይ ድማ ሓውዋስዋስ ዓለታት ከምዝኾኑ ይዝንቶ። ነዚ ዝያዳ ንምርዳእ ድማ
ናይ ሎሚ ኢትዮጵያን ኤርትራን ሕዝብታት ታሪኽ ንምፍላጥ ዝሕግዙና፣ ናይ ኣርኪዮሎጅን ናይ ታሪኽ ቅርስታት፣ ናይ ታሪኽ ጽሑፋት፣ ካብ ጥንታዊ ቦታታት ብምድላይ፣ ናይ ሕዝብታት ዘርእን መበቈልን እምነታትን፣ምቋም ሃገራትን ሃገራውነትን ኣብ እንታይ ዝተመርኰሰ ምዃኑ ክሕግዘና ይኽእል፡
ኣብ ጥንታዊ ታሪኽ ቅድሚ ጽሑፍ ምምጹኡ፣ ወድሰብ ዝተፈላለየ ናይ ሕይወት መነባብሮ ከምዝሓለፈ ይዝንቶ ካብ ምእራር ዝብላዕ ካብ ኣታኽልቲ ድሓር ሃድን፣ ጸኒሑ ኣብ ሓደ ቦታ ምቅማጥን ሕርሻን፣ጸኒሑ ድማ ኢንዱስትሪ ከምኡ እናበለ ሰልጣነ ሕዝብታት ዓለም ኣብዚ ሕጂ ግሎባላይዘን ዓለም ኣብ ሓንቲ ቂሾት ኮይና ትግለጸሉ ደርጃ ኣብ ዝተበጽሔ ግዜ ሕጂ ተመሊስካ፣ ንሕና እባ ኣጋዝያን፣ንሕና ኢና ንመርሓኩም፣ትግራይ -ትግሪኚ፣ ኣስላምን ዓረብን ክጥፍኡ ኣለዎም እናበልካ ኣብ መራኸቢ ብዙሓን ዓጀውጀው እምበርዶ ናይ ጥዕና ኢዩ ኢልካ ክትሓስብ ዝግድደካ ኢዩ፡፤
ኣብቲ ግዜቲ ሃገራት ብዶባት ዝፍልጣ እውን ኣይተፈጥራን ነረን[1]፣ እታ ሓንቲ ኣሰር ንግስነታት ከምዝነበራ ክሳብ ክንደይ ሕዝብን ስፍሓት መረትን ሒዞም ይገዝኡ ነሮም፣ ዝፍለጣ ቅድሚ ንግስነት ኣግኣዝያን ናይ ነገድ ኖህ ካም ኩሽ ዘመን መንግስቲ ከምዝነበረ ድሕሪኡ ድማ ናይ ኣግኣዝያን ንግስነት ቅድሚ ልደት ክርስቶስን ድሕሪ ልደተ ክርስቶስን ከምዝነበረ፣ ድሕሪኡ ኣብ መበል 1300-ናይ ነገደ ዛጉየ ዘመነ መንግስቲ ድሕሪኡ ድማ ናይ ሽዋ ነገስታት ኢየን። ብዛዕባ ነገድ ዮቅጣን- ነገደ ኣግኣዝያን ጽሑፍ ግዕዝ ከምዝነበሮም ዝፍለጥ ሰነድ የለን፣ ግን ነገደ ሳባ ካብ ደቡብ ዓረብ እዮም ፍደል ግዕዝ ዝመሃዙ እዚኦም ድማ ካብ ካብ ሶርያ /ፈኒቅያ - ጢሮስ ናይ ሎሚ ሊባኖስ ከምዝመጽኤ ኢዩ ዝእመን( ፍስሓ ያዜ ካሳ፣ የኢትዮያ የ 5 ሺ ዓመት ታሪክ፣ ከኖህ እስከ ኢህአዴግ፣ መጽሓፍ 1 ርኤ)
ኣመጻጽኣ ፍደላት ምስ ትውልዲ ዝተኣሳሰር ዘይኮነስ ምስ ምህዞ ደቂ-ሰባት ድኣ እምበር ሕዝቢ ሓደ ዓለት ተኣኪቡ ዝመሃዞ ኣይኮነን።
ብዛዕባ ኣመጻጽኣ ፍደላት
ኣብቲ ግዜቲ ፈኒካውያን ማለት እቲ መጀመርያ ናይ ጽሑፍ ፊደላት ዝመሃዙ ኣብ ናይ ሎሚ ማእከላይ ምብራቅ ሃገራት፣ መሶጳጣምያ ሱርያን ሊባኖስ ከምኡ ድማ ኢራቅ ምንጪ ናይ ሎሚ ኩሉ ፍደላት ዕብራይስጢ፣ ዓረብ፣ ግዕዝ፣ ጽኒሑ ድማ ላቲን ኣብ ግዜ ሮማውያን ዝተጀመረን ዘሎን ፍደላት ምዃኑ ታሪኻውያን ይዝንትዉ፣ ምልክት ፍደላት ግዕዝ ሎሚ ኣብ ኤርትራን ኣብ ክልል ትግራይን ይርከብ፣ ዘሐወለ ዘተአገበረ..........ሓውልትታት ይርከብ፣ እቲ ኣብ ኣኽሱም ይኹን ኣብ ካል እ ቦታት ዝርከብ ሓውልታት ብግዜ ኣግዝያን ጥራሕ ዘይኮነ ብኩሎም በቶም ሽዑ በብተራ ዝነግሱ ዝነበሩ ዝተሰርሔ ድኣ እምበር ብኣግዝያን ዝበሃሉ ጥራሕ ነሮም ማለት ዝንቡዕ ሓበረታ ኢዩ።
እቲ ከም መንግስቲ ወይ ንጉሳዊ መንግስቲ ኣስማቱ ካብ ኣክሱም( Axumite Kingdom, Zaguie Dynasty, Solomonic Dynasty................ and many other coercive rules in this region) ኩሎም ድማ ኣብ ዝተወሰነ ቦታት ውሱን ኣካባቢ( city- states ) ድኣ ነሩ እምበር ኣብዚ ሎሚ ንፈልጦ ኢትዮጵያን ኤርትራን ኣስፋሕፊሖም የማሓድር ነሩ ዝብል ጽሑፋት የለን፣ እቶም ኣብቲ ግዜቲ ገዛእቲ ዝነበሩ ብንግስናን ሽማምንትን በተክህነትን ድኣ እምበር ሕዝቢ ዝመረጾም መንግስታት ይኹኑ ሃገራት ብዶባተን ዝፍልጣ ይትረፍዶ ኣግኣዝያን ኣብ ምሉእ ዓለም እውን ክሳብ 990 ድ.ልደት ክርስቶስ ዝቆማ መንግስታት ይኹና ሃገራት ኣይነበራን።
ኣመጻጽኣ ክርስትናን ኢስልምናን
ኩላትና ኣብ ታሪኽ ኣብ መባእታውን ካል ኣይን ደረጃ ትምህርቲ ዝተመሃርናዮ ብዛዕባ ምምጻእ ክርስትናን ኢስልምናን ኣብዘን ሎሚ ኤርትራን ኢትዮጵያን ተባሂለን ዝጽዋ ዓ ሃገራትን ሕዝብን ፣ ክርስትና ኣብ 4ይ ዘመን ልደት ክርስቶስ ብክልተ ኣሕዋት ካብ ቲሮስ ወይ /Tyre ሎሚ ብሊባኖን ትፍለጥ ሃገር ትውልዶም ሲርያውያን ፈኒካውያን፣ፍረሚናጦስን-ከሳተ- ብርሃን ፣ እደስዩስን ምስ ሓውቦኦም መሮፒኡስ ካብ ጢሮስ ብቀይሕ ባሕሪ ተሳጊሮም ኣብ መረት ምስ በጽሑ እቶም ባሕረኛታት ብዘይካ እቶም ክልተ መንእሰያት ፍረመንጡስን ኤዲስዩስን ካልኦት ከምዘተቀትሉ፣ፍረሚንጦስን ኤደስዩስን ግን ከምባሮት ተታሒዞም ናብ ንጉስ ኤዛና ናብ ኣኽሱም ከምዝተወስዱ ታሪኽ ይዝንቱ፣ ንሳቶም ድማ ንጉስ ኤዛና መማኽርቱ ኮይኖም ክርስትና ከምሁሩ ጀመሩ፣ፍረሚንጦስ ኣብ አኽሱም ጥራሕ ከይተወሰነ ክሳብ እስክንድርያ/ግብጺ በጺሑ ኣቡን ተሸይሙ ኣብ ኣኽሱም ተመሊሱ ከም መራሒ ሃይማኖት ክርስትና ኣብ ምስፍሕፋሕ ተጸምደ፣ ሓዉ ኤደስዩስ እውን ጢሮስ ተመሊሱ ክህነት ተቀቢሉ፣ ምስ ፍረሚንጦስ ኮይኑ ክሳብ እስክንድርያ ብምብጻሕ ንፓትርያክ እስክንድርያ ናብ ኢትዮጵያ ኣቡን ክሰዱ ተማሕጸንዎ፣ ኣብቲ ግዜቲ ኢዩ ድማ እቲ ክልተ መጻሕፍቲ ብሉይ ኪዳንን ሓዲስ ኪዳንን ናብ ግዕዝ ዝተተርጐመ፣ ሰነ-ጽሑፍ ግዕዝ ድማ ካብ ኣብጃ/ Consanants/ ናብ ኣቡጊዳ/ Vocal/ syllabus ዝተለወጠ/ ሰለዚ ንቋንቋ ግዕዝ ሰነ-ጽሑፋዊ ቅርጻ ዝሃብዎ ከምቲ ናይ ሎሚ ፍላስፋታት ኣግዝያን ዝብልዎ ዘይኮነስ መሰረቱ ካብ ማእከላይ ምስራቅ ዝመጹ ሱርያዊ/ፈኒካዊ ፍልስፍና እዩ፣ እምብኣር ፍላስፋታት ኣጋዝያን ክንዲ እቲ ሓቀኛ ታሪኽ ኣመጻጽ ክርስትና ብኣይሁድ ዘይኮነስ በቶም ኣብዚ ግዜዚ ቋንቋ ዓረብ ዝዛረቡ ክርስትያን ዝመንጨወ ኢዩ። ንመጀመርያ ሃይማኖት ክርስትና ኣብዛ ናይ ሎሚ ኢትዮጵያን ኤርትራን ዝበሃላ ሃገራት ዝመስረቱ ኩሻውያን ሕዝቢ ኣገው ኢዮም፡፡
ሃይማኖት እስልምና እውን ካብ 6ይ ክፍለ ዘመን ንመጀመርያ ኣብቲ ግዜቲ ነቢይ መሓመድ ሰዓብቱ በቶም ኣረማውያን ምስ ተሃድኑ ኪዱ ናብ ምድሪ ሓበሻ ኣብኡ ንጉስ አኽሱም ኣብ ሓደ እግዚብሔር ዝኣምን ሰለ ዘሎ ክቀብለኩም ኢዩ ምስ በሎም ኣመንቲ ምስልምና ናብ ኣኽሱምን ኣብ ገማግም ቀይሕ ባሕሪ ሎሚ ኣዱሊስ ተባሂላ ትጽዋዕ ቦታ ሰፈሩ፣ካብኡ ንንየው ድማ ብሰላም ሃይማኖቶም ከስፋሕፍሑ ጀመሩ፣ ካብ ሽዑ ድማ ኢዩ ሃገራት ኣዕራብ ይኹና ካልኦት ምስልምና ሃገራት ንኢትዮጵያን ኤርትራን ዓብይ ኣኽብሮት ዘለዎም፣ ኣቱም ጽዮናውያን - ኣግኣዝያን ኣብ ስደት ብሳላ ወል ፈያር/ Social-Welfare ናይ ምዕራባውያን ሃገራት ከይሰራሕኩምን ከይተምሃርኩምን እዚ ናይ ግዜና ተክኖሎጂ ኣብ ድሕሪ ኢንተርነት ኰንኩም ተፈላሰፉ ዘሎኹም፣ ኣብ ስራሕን ትምህርትን ምስ እትዋፈሩ ንነፍስኹምን ሕዝብኹምን ምጠቀምኩም፣ ካብዚ ናይ ጥንቲ ፖሊቲካን፣ ናይ ጽልእን ፍርሓትን እውን ምደሓንኩም፣ እወ እዚ ግዜዚ እቶም ኣብ ከምዚ ሃለዋት ዘለዉ፣ ገለ ናይ ሰነ-ኣእምሮ ተመራመርቲ ከምዝብልዎ እዞም ኣብ ሶሽያልመራኸቢ ብዙሓን ዘህተፍትፉ ገለ ጉድለት ናይ ሰነ-ኣእምሮን ካብ ማሕበረ-ሰብ ዝተነጸሉን ኢዮም ኢሎም ይገልጽዎም እሞ ተራፒ ሕክምና ሰነ-ኣእምሮ የድልዮም ይብሉ፡፤
ኣብዛ ሎሚ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝብሃላ ሃገራት እቶም ገዛእቲ ኩሉ ግዜ ነንሕድሕዶም ክዋግኡን ሕዝቦም ከጥፍኡን ከምዝነበሩ ካብ ቦታ ናብ ቦታ ናይ ሕዝቢ ምንቅስቃስ ከምዝነበረ ይዝንቶ ፣ ናቱ መቀጸልታ ድማ ወራራት ኣብ ልዕሊ ሕዝብታት ናይዚ ከባቢ ንሕና ዘርከብናዮ እኹል ምስክር ኢዩ፡ መጀመርያ ግዕዝ ዝብል ቃል ናይቲ ፍደላት እምበር ናይ ሕዝቢ መጸውዒ ሰም ኣይኮነን፣ እቶም ብግዕዝ ክጽሕፉ ዝጀመሩ ኣብ ግዜ ምእታው ክርስትና ካብ ናይ ሎሚ ሱርያ ዝመጹ በተክህነት ክርስትያን እዮም ንጉሳዊ መንግስቲ ኣክሱም ዕላዊ ቋንቋኡ ግሪኽ ወይ ጽርኣ ዝበሃል ኢዩ ነሩ፣ ንክርስትና ዝተቀበሉን ዘስፋሕፋሑን ድማ እዞም ሎሚ ኣግኣዝያን ንሕና ዝብሉ ዘይኮነስ ዘርኢ ካም-ኩሽ ኣገው ዳይናስቲ እቶም ንኣኽሱም 300 ዝገዝኡ፣ ነቲ ስልጣን ድማ ብሰላም ናብቶም ንሕና ኢና ካብ ነገደ ይሁዳ ዝብሉ ኣመሓላሊፎም፣ ናይዚ ጭቡጥ ምስክርነት ድማ ሎሚ ኣብ ላሊበላን ካልእ ቦታታን ዘሎ ሕንጻታት በተክርስትናት እኹል ምስክር ኢዩ፡፤ ኣብ ኤርትራ እውን ንቋንቋ ትግርኛ ብስነ- ጽሑፍ ዘማ ዕበሉ እቶም ኣግዝያን ዝብሃሉ ኣይኮኑን እንታይ ድኣ ካልኦት ዘርኢ ሕዝቢ ኢዮም፣ ሓደ ቋንቋ ናይ ሓደ ዘርኢ ከምዘይኮነ ኣብዚ ዘሎናዮ እዋን ንምስክሮ ሓቂ ኢዩ፣ ሎሚ ቋንቛ እንግሊዝ ብዝበዝሕ ሕዝብታት ዓለም መራኸቢ ኮይኑ ኣሎ፣ ቋንቋና ከይትዛረቡ ዝብሉ እንግልዛውያን ግን የለዉን፣ ከምኡ እውን ሃይማኖት ዘርኢን ደረትን የብሉን፣ ኣቱም ፍላስፋታት ኣግኣዝያን መጀመርያ ሃይማኖት ክርስትና ካብ ዘርኢ ኣይሁድ ኣይመጽኤን፣ ስለምንታይ ኢኹም ዝምድናኹም ምስ ኣይሁድ ተታሕዝዎ፣ ሞኣ ኣንበሳ ዘእምነገደ ይሁዳ፣ እዚ ኢዩ ምልክትና ባንደራን ድማ ትብሉ፣
ትፈልጥዶ ሎሚ እቶም ቅድሚ 37 ዓመታት ፈላሻ ዝበሃሉ ሕዝብታት ካብ ኢትዮጵያ ናብ ኢስራኤል ዝመጽኡ ኩነታት መነባብሮኦም፣ብዛዕባ ሰብኣውን ዘግነታውን መሰላቶም፣ ትማሊ ትማሊዶ በሽሓት ወጺኦም ሰላማዊ ሰልፊ መሰልና ይሕሎ የለን ኢሎም ክሓቱ ኣይተራእይንዶ ብእንታይ ድኣ እሞ ኢኹም ኣጋዝያንን ኢስራኤል ትብህግዎን ትውልድኹም ካብ ኣይሁድ ኢና ትብሉ፣ በጃኻትኩም ቅድሚ ኣብ ፓልቶክ ወይ ፈይስ ቡክ ዘርባዕባዕ ቅድሚ ምባልኩም ኣመጻጽኣን ኣቋቁማን መንግስታት - ሃገራት ታሪኽ ኣንብቡ።
ንሕናስ ኣፍሪቃውያን ኢና ይትርፍዶ ሎሚ ኣብዚ መበል 21 ዘመን ዘይኮነስ ሓድነት ኣፍሪቃ ኣብ ምምስራት ዓብይ ግደ ዝተጻወትና ሎሚ ድሕሪት ከምሽንቲ ገመል 4000 ዓመት ንድሕሪት መንግስቲ ትግራይ/ትግርኚ ረፑብሊክ ኣግኣዝያን ዝብልሲ እምበርዶ ኣብዛ ናይ ሎሚ ዓለምና ኣሎኹም ክሓቶም እፈቱ። ንእሽቶ ትግራይ /ትግርኚ ዶ ትሓይሽ ወይስ ሰፋሕ ሃገረ ኢትዮጵያን ኤርትራን ካብኡ ሓሊፋ ድማ ንኩላተን ሃገራት ቀርኒ ኣፍሪቃ ዝሕበር ኣንጻር ድኽነትን ድንቁርናን ውግእን ወረ ውገን ሓቢሩ ዝቃለስ ዝተዋሃሃደ ንብዙሓነት ሕዝብታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ብሰላምን ብልጽግናን ዘማሓድር ስርዓታት ድኣ ኣብ ምሕናጽ ድኣ ንሕሰብ እምበር ሕና ንሳቶም ኣብ ዝብል ክርክር ምእታው እቲ መጀመርያ ዝጉዳእ ሕዝቢ ትግራይን ኤርትራን እዚ ሎሚ ንሕና ኣግዝያን ዝብል ምዃኑ ፍሉጥ ኢዩ፣ ውጥን ኣግኣዝያን- ትግራይ ትግርኚ ኣብ ኣርባዓታት ድሕሪ ስዕረት ኢጣልያዊ መግዛእቲ ናይ ኤርትራ መሰል ርእሰ ውሳነ ሕቶ ምስ ቀረበ ከም ርእይቶ/ሓሳብ ብገለ ኤርትራውያን ዝቀረብ ዝነበረ ኢዩ ነሩ እንተኾነ ኣብቲ ግዜቲ በተን ፖሊቲካዊ ሰልፍታት ኤርትራ ተቀባልነት ሰለዘይረኸበ ፈሺሉ ዝተረፈ ርእይቶ ኢዩ ነሩ፣ ብፍላይ ነዚ ውጥን እዚ ዘፍሽለ እቲ ብራእሲ ተሰማ ዝምራሕ ዝነበረ ሊበራል ሰልፊ ምንባሩ ኣብ ብዙሕ ታሪኻውን ፖሊቲካውን ጽሑፋት ይገልጽ።( ኣይንፈላለ፣ 1941-1950 ብ ኣለምሰገድ ተስፋይ) ከምኡ እውን ዶር.ደጃዝማች ዘውደ ገብረስላሰ ኣብ መጽሓፉ፣ ( የኢትዮጵያ እና የኤርትራ ግጭት መንሥ ኤ እና መፍትሔ) ኣብ ዝብል መጽሓፉ ከምዚ ይብል፣
"ኤርትራና ትግራይ በኢጣልያ የግዛት ዘመን ተቀላቅለው እንደነበሩ ውህደታቸውን ቀጥሎ ነጻ የትግራይ ትግርኚ መንግስት በኢንግሊዝ ድጋፍ ለመቋቈም ያቀዱት፣ ልዑል ራስ ስዩም መንገሻ ኢትዮጵያን ኣልከፍልም ብማለት አሳቡብ ተቃውመው ከኣምባ ኣላጌ ጦርነት በኋላ በ1943 ዓ. ም ወደ ኣዲስ ኣበባ በመሄዳቸው ከሸፈ።"
ሰለዚ ትግራይ -ትግርኚ ውጥን ኣብ ዝሓልፈ ታሪኽ ብትግራዎት ይኹን ኤርትራዉያን ተቀባልነት ዘይብሉ ውጥን ኢዩ፣ ውጥን ትግራይ ትግርኒ ናይቶም ተስፋ ዝቈረጹ ባእታት እምበር ናይ ሕዝቢ ኤርትራን ትግራይን ውጥን እውን ኣይኮነን።
አብ መጽሔት ውራይና መበል 34 ሕታም ጥሪ 2009 ዓ. ም ኣብቲ ውጥን ኣግኣዝያውነት ወይ ብሄር ኣግኣዚ ክልተ ከምዝነበሩ እቲ ሓደ ብናይ ትግራይ ተጋሩ ዝተጀመረ ብማሕበር ዝፍለጥ፣ ጸኒሑ ድማ ሃገራዊ ግንባር ኣግ ኣዝያን ከምዘቆሙ ይፍለጥ ንዝያዳ ሓበረታ ምስዚ ተኣሳሲሩ ብ PDF ዝተላኤኸ ርኤ
ጸላእቲ ኣግ ኣዝያን፣ ፖሊቲካ ኢስላምን ዓረባዊ ሃገራውነትን፣ ሃገራውነት ኣምሓራን ኢዩ ይብሉ።
ውከሳ/ References
- Cardinal Paulos Tsadua On SaintFrumentius and the Liturgy of Ethiopian Church
- ውራይና፣ ኣግኣዝያን እንታይነት ምንቅስቃስ ብሄረ ኣግ ኣዝያን/ትግራይ -ትግርኚ
- የኢትዮጵያ የ 5 ሺ ዓመት ታሪክ ፣ ከኖህ እስከ ኢህአዴግ፣ ብፍስሓ ያዜ ካሳ
- ኣይንፈላለ ፣ 1941-1950፣ ኣለምሰገድ ተስፋይ
- የኢትዮጵያ እና የኤርትራ ግጭት መንሥኤ እና መፍትሔ፣ ዶ/ር ደጃዝማች ገብረ ሥላሴ
- Eritrea - The making of A Nation -1890-1991 by Redie Bereketeab Uppsla University 2000
- Paths toward the nation, Islam Community, and early Nationalist Mobilization in Eritrea, 1941-1961 by Joseph L. Venosa
- Italian Colonialism in Eritrea , 1882-1941 Policies, praxix and impact by Tekeste Negash
- Eritrea and Ethiopia- The Federal Experience by Tekeste Negash
- Eritrea At CrossRoads- A narrative of Triumph, Betrayal and Hope by Andebrhan Welde Giorgis
- Coercion, Capital And European States- AD 990-1992 by Charles Tilly
ኣብ ዝተወሰነ ግዜ፡ ዝተወሰኑ ሰባት ንሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ፡ ናቱ ርኢቶ ወኒኑ ዝቃለስ መትከላዊ ሰልፊ ዘይኮነ፡ ከም ካልኣይ ገጽ ናይ ስርዓት ኢሰያስ ገይሮም ዝግምትዎ ነይሮም። ሕሉፍ ሓሊፎም ብሱሩ ክጠፍእ እምበር ክዕምብብ ዘይደልይዎ’ውን ነይሮም። ስለምንታይ ክሳብ ክንድዚ ዘይምሕር ጸለም ኣብ ልዕሊዚ ሰፊ ይካየድ ነይሩ ግና ንጹር ኣይኮነን። ዋላ’ውን “ነፍሱ ይመሓር” ነፍሰ-ሄር መለስ ዜናዊ ከይተረፈ፡ ንሰልፍና “ትምክሕተኛታት እዮም ይብልኹም” እናበለ ርኢቶ ይድርቢ ነይሩ ዝብሉ ኣካላት ነይሮም። ከምኡ ማለቱ ድማ ምስቲ “ምስቲ 2ይ ገጽ ስርዓት ኢሳይያስ እዮም” ዝብል ባዶ ሕሜታ ዘሳኒ ይመስል። እቲ ዝገርም ድማ ከም ሎሚ ኩሉ ከይለበመ ገለ ወገናት ካብ ደምበ ተቓውሞ ከይተረፉ ነዚ ጸለመ ይነዝሕዎ ምንባሮም እዩ።
መጀመርያ እዚ ሰልፊ መሰረታዊ መትከላዊ መንቀሊኡ እቲ ካብ ሃገራዊ ናብ ሃገራዊ ዲሞክራሲያዊ ሰውራ ንምስግጋር ኣብ ተሓኤ ዝካየድ ዝነበረ ዲሞክራሲያውያን ቃልሲ እዩ። ኣብ 1971 ብቀዳማይ ሃገራዊ ጉባኤ ተሓአ ዲሞክራሲያዊ ትካላትን ኣዕኑድ ዲሞክራስ ካብ ዝሓንጸጸሉ ኣትሒዙ ነቲ ቃልሲ ቀጺልዎ። መሰረታዊ ዕላማኡ ኣብ ኤርትራ ንኹሉ ዘሳትፍ ዲሞክራሲያዊ ስርዓት ንምትካል ነይሩ። ሕጂ’ውን ብመንፈሱ ነቲ ብ1971 ዝተሓንጸጸ መትከል ኣብ ግብሪ ንምውዓል ጌና ዝቃለስ ዘሎ። እዚ ነገዛእ ርእሱ ነቶም ነዚ ሰልፊ እዚ ምስ ስርዓተ-ምልኪ ዝሓዋውስዎ ነቲ መትከል ዲዮም ጸሊኦም ወይ ነቶም ኣብኡ ዝዋስኡ ንውልቀ-ሰባት ኣጸጋሚ ኢዩ።
ሰውራዊ ባይቶ ብቲ ካብ ቀዳማይ ሃገራዊ ጉባኤ ኣትሒዙ ዘጸደቖ መትከል ተቐይዱ ደጋዊ፡ ውሽጣውን ከባቢያውን ማሕለኻታት ጠሓሒሱ ነዊሕ ተጓዒዙ እዩ። ኣብ መስርሕ ከኣ፡ ናብ ሰልፊ ማዕቢሉ ብጽንዓት ምእንቲ ዲሞክራስን ፍትሕን ግዝኣተ-ሕግ ክነግስ ይቃለስ ኣሎ። እዚ ሰልፊ ጸኒዑ ተቓሊሱናብዚ ሎሚ ዘለዎ ደረጃ ክበጽሕ ዘኽኣሎ፡ ኣዕኑድ ዲሞክራሲ ብምኽታሉ እዩ። ካብቲ መትከላት ዝኾነ ይኹን ካልኣዊ ግርጭት ብሰላማዊ ኣገባብ ክፍታሕ፡ሕጉግ ናይ ግዜ ገደብ ክህልዎ፡ ንኣብነት ኣቦመንበር ንክልተ ግዜ ጥራይ ክምረጽ ዝብሉ ይርከብዎ። ሰልፍና ነዚ ዝኽተል ኣብ መጻኢት ኤርትራ እውን እቲ ስልጣን ዝህብ ወይ ዝኸልእ ህዝቢ ብምዃኑ ንልኡላውነት ህዝቢ ኣሚኑ ዝቃለስን ብድምጺ ብዙሓት ዝግዛእ ሰልፊ ንክኸውን ባይታ ንምጻፍ ኢዩ።
ካብዚ ሓሊፉ ፖለቲካን ሃይማኖትን ርእሱ ዝኸኣለ ብምዃኑ ኣብ ንሓድሕዱ ጣልቃ ብዘየተኣታቱ ክመሓደር፥ ሃይማኖት ካብ ፖለቲካ፥ ፖለቲካ ድማ ካብ ሃይማኖት ነጻነቱ ሓልዩ ክጎዓዝ፡ ኣብ ሕድሕዶም ዝህሉ ርክብ ከኣ ኣብ ምትሕብባርን ምትሕግጋዝ ዝተሰረተ ክኸውን። ስርዓት ኣብዝሓ ሰልፍታት ህያው ዝኾነላ ሃገር ምፍጣርን፥ ነዚ ብዘይጻረር ከኣ ሃገርና ኤርትራን ህዝባን ሓድነታን ተዓቚቡ ኩለን ምምሕዳራዊ ኣውራጃታት ብዘይምእኩል ምሕደራ ክመሓደር ኢሉ ዝኣምንን ምእንታኡ ዝቃለስን ሰልፊ ኢዩ። ካብዚ ሓሊፉ መሬት ናብ ዋንኡ ህዝቢ ክምለስ ዝብል መትከላዊ እምነቱ ኮይኑ፡ ነዚ ንምትግባር ምስ ሃገራዊ ቅዋም ዘይጻረር ሕጊ ክወጸሉ ዝኣምን ሰልፊ’ዩ። ምስ ኩሉ ኤርትራዊ ሃገራዊ ሓይልታት ብሕድገታትን እንካን ሃብን ኣቢሉ፡ ኣብ ፍርቂ መንገዲ ንምርኻብ ዝብል ኣተሓሳስ ዝወነነ ሰልፊ እዩ። ኩሉ ኤርትራዊ ኣብ ዓሌት፥ ብሄራዊ መቦቆል ወይ ሃይማኖትን ጾታን መሰረት ዝገበረ ኣድልዎ ዘይብሉ ማዕረ መሰል ከምዝህልዎ ዝኣምንን ዝቃለስን ኢዩ።
ቅድሚ ናይ ሎሚ ሰዲህኤ፡ ሰህኤ ማለት ሰልፊ ህዝቢ ኤርትራ ቀጺሉ ምስ ክልተ ህዝባዊ ግንባር ዝድሕረ-ባይተአን ውድባት ሰሚሩ። ድሕሪቲ ምስ ህዝባዊ ግንባር ዝድሕረባይተኦም ኣብ ደንበ ለውጢ ዝተሰለፉ ኤርትራውያን ምስማሩ እቲ ጸለመ መሊሱ ሓይሉ ምንባሩ ዝከር እዩ። ብፍላይ እተን ኣብ ቻርተር ምህዝነት ዝነበራ ዓንቀጻት 3ን 4ን ግዜአን ዘይሓለዋ ስለ ዝኾና፡ ክወጻ ይግበአን ስለዝበለ ጥራይ መዓት ወሪድዎ። ኣብ ኪዳን ውን እንተኾነ ሰውራዊ ባይቶ በታ ዘይጎነጻዊ ኣገባብ ቃልሲ ምምራጹ ጥራይ ከም ንድሕነት ሃገርን ህዝብን ዘይሓልን ወጻዒ ስርዓት ህግዲፍ ክለግስ ዘይደልን ጸጋን ተቖጺሩ ህዝብን መንእሰያት ንክርሕቅዎ ብዙሕ ተባሂሉ’ዩ። ይኹን እምበር ኣብ ሃገራውነቱን መትከላዊ እምነቱን ጸኒዑ ሳላ ዝተቓለሰ እነሆ ሎሚ እቲ ንሱ እንከሎ እቲ ካብ ቅድም ካብ ብሱል ገምጋሙ ነቒሉ ደጊም ብረታዊ ቃልሲ ኣብቂዑ፥ ሓድሕድ ውግእ ይኣክል ኢሉ፥ ንሓርነታዊ ቃልሲ ተወዲብካ ፖለቲካዊ ቃልሲ ምክያድ ዝብል ብተግባር ዝኣወጆ ናይ ብዙሓት ወገናት ቀልቢ ይስሕብ ኣሎ።
ንህላወ ሰልፍታት ስለዝኣምን፡ ኣማራጺ ራኢ ዘለዎም ሰልፍታት ይብዝሑ ይውሓዱ ብዘየገድስ ክምስረቱን ክስሱኑን እምነቱ ኢዩ። ምኽንያቱ ህዝቢ ካብ ብዙሑት ሰልፍታት ዝረኽቦ ንዓኡ ጎሊሁን የርብሓንን እዩ ኢሉ ከስተማቕሮ ዝኽእል ለውጢ ንኸመጽእ ዝሓሓ መስመር ንኽመርጽን ፖለቲካዊ ምዕብልናን ስልጣኔን ክኻዕብትን ዕድል ስለ ዝረክብ። ስለዚ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ ኣንጻር ዝኾነ ይኹን ምልዕዓልን ምትእኽኻብን ይኹን ውደባ ኣይኮነን። ኣብቲ መስርሕ እዚ ይጠቅም እቲ ኣይጠቅምን ኣብ ዝብሉ ርእይትኡ ክህብ መሰሉን ግቡኡን ምዃኑ ክዝንጋዕ ዘየብሉ እዩ። ሰዲህኤ እምበኣር ንዝተጠርነፈ ክፍንጥሕ፡ ወይ ንበይኑ ዓብሊሉ ክወጽእ ኢሉ ዝጽዕት ሰልፊ ኣይኮነን።
ብእምነታውያን ተቊዋማት ዝመሓደራ ሸውዓተ ኣብያተ ትምህርቲ ካልኣይ ደረጃ ተሃጊረን
Thursday, 05 September 2019 12:31 Written by Vatican Newsመንግሥቲ ኤርትራ ከም መቀጸልታ ናይቲ ኣብ ዝሓለፈ ወርሒ ሰነ ዝጀመሮ ምህጋር ናይተን ብካቶሊካዊት ቤተክርስትያን ኤርትራ ዝውነናን ዝመሓደራን ዝነበራ ተቊዋማት ሕክምና ሎሚ ዕለት 3 መስከረም 2019 ዓምፈ ሰለስተ ብካቶሊካዊት ቤተክርስትያን ክልተ ብተኸተልቲ እምነት ምስልምና ኤርትራ ሓንቲ ብኦርቶዶክሳዊት ቤተክርስትያን ኤርትራ ሓንቲ ከኣ ብፈይዝ ሚሽን ዝውነናን ዝካየዳን ዝነበራ ናይ ካልኣይ ደረጃ ኣብያተ ትምህርቲ ከምዝሃገረ ተሓቢሩ።
አባ መኰንን አማኑኤል - ከተማ ቫቲካን
ቅድሚ ሓሙሽተ መዓልቲ ሰሊኹ ዝወጸ ናብ ሚኒስተር ዞባዊ ምምሕዳር ክቡር ኣቶ ወልደሚካኤል ኣብርሃ ዝተጻሕፈ ትእዛዝ ከዝምዙይ ይብል። 'ጉዳዩ ምስግጋር ምሕደራ ኣብያተ ትምህርቲ ይምልከት። ኣዋጅ ኣዋጅ 73/1995 ምሕደራ ዓለማዊ ትምህርቲ ንሃይማኖታዊ ትካላት ፍቑድ ከይዘይኮነ ዝፍለጥ እዩ። ክንድ ዝኾነ ኣብ ትሕቲ ሃይማኖታዊ ትካላት ዝነጥፋ ዝነበራ ማሕበራዊ ትካላት በብመድረኹ ናብ መንግስታዊ ምሕደር ክሰጋገራ ጸኒሐን። ኣብ ዞባታት ማእከልን ደቡብን ዓንሰባን ሰሜናዊ ቀይሕ ባሕርን ዝርከባ 7 ኣብያተ ትምህርቲ ካልኣይ ደረጃ ምስ ገለ ምስኣተን ኣብ ሓደ ቀጽሊ ዘለዋ ኣብያተ ትምህርቲ ማእከላይን መባእታን ደረጀታት ናብ መንግሥታዊ ምሕደራ ክሰጋገራ ተወሲኑ ኣሎ። እዚ መደብ'ዚ ካብ ዕለት 03/09/2019 ጀሚሩ ኣብ ኩለን ዞባታት ኣብ ሓደ እዋን ክትግበር እዩ። ስለዚ ኣካል ሚኒስትሪኹም ዝኾኑ ምምሕዳራት ዞባታት ነዚ ተወጢኑ ዘሎ መደብ ክትግብሩ ሓበሬታን መምርሕን ከተመሓላልፉልና ብኣኽብሮ ንሓትት 'ይብል።
ሰማይ ሃገርኩም ን 28 ዓመት ብዘይ ቊዋም እትመሓደር ሃገርስ ቅድሚ 24 ኣዊጅና ብዝበልዎ እሞ ብተደጋጋሚ ብቃልስ ይኹን ብጽሑፍ ኣይፍላ ንረዳዳእ ብማለት ኣብየት ቢልካ ዘይተሰማዕካሉ ሎሚ ብከምዚ ክመጽእ ዘገርም እኳ እንተኾነ ኣቋም ካቶሊካዊት ቤተክርስትያን በብሓደ ንሕክምና ዝምልከትስ ይኹን ንትምህርቲ ንኩለንትናዊ ሰብኣዊ ምዕባሌ መሥራቲኣ ብሥጋን ብሥጋን ብሥጋን ይሃልዋ ኣይሃልዋ ቤት ሕክምና ይሃልዋ ኣይሃልዋ ወላ ከምቲ ናይ ጐይታና ኢየሱስ እውን ኣይሃልዋ ክትቅጽሎ ምዃና ፍሉጥ እኳ እንተኾነ እንታይ ዝወርድ ዘሎ ቢሉ ንዝሓትት ቅዱስ መጽሓ መልሲ ኣለዎ.
7 ኦሪት እስራኤላውያን ከመይ ኢሎም ኣብ ጸገም ይኣትው ከምዝነበሩ ካብ ዝገልጽ ብዙሕ ዛንታት ንኩነትና ትመሳሰል ኣብ መሳፍንቲ 9. 7-15 ' ንዮታም እዚ ምስ ነገርዎ ናብ ርእሲ ኸረን ጌሪዚም ከይዱ ኣብኡ ደው በለ ቃሉ ዓው ኣቢሉ ጨደረ እሞ በሎም ኣቱም ሰብ ሴኬም ኣምላኽ ኪሰምዓኩምሲ ስምዑኒ. ኣእዋም ኣብ ልዕሊኦም ንጉስ ኪቐብኡ ኸዱ እሞ ነውልዕ ኣብ ልዕሌና ንገስ በልዎ። እቲ ኣውልዕ ግና ከይደ ኣብ ልዕሊ ኣእዋም ሰሰው ክብል ኢለስ ነቲ ኣምላኽን ሰባትን ኣባይ ዜኽብርዎ ዘይተይዶ ኽገድፍ እየ፧ በሎም። ሽዑ እቶም ኣእዋም ንበለስ ንስኻ ንዓ እሞ ኣብ ልዕሌና ንገስ በልዎ። እቲ በለስ ግና ከይደ ኣብ ልዕሊ ኣእዋም ሰሰው ክብል ኢለስ ነቲ ጣዕመይን ጽቡቕ ፍረይንዶ ኽገድፍ እየ፧ በሎም። እቶም ኣእዋም ንወይኒ ድማ ንስኻ ንዓ እሞ ኣብ ልዕሌና ንገስ በልዎ። እቲ ወይኒ ኸኣ ከይደ ኣብ ልዕሊ ኣእዋም ሰሰው ክብል ኢለስ ነቲ ንኣምላኽን ንሰባትን ዜሐጕስ ወይነይዶ ኽገድፍ እየ፧ በሎም። ሽዑ ዅሎም ኣእዋም ንእሾዅ ንስኻ ንዓ እሞ ኣብ እሾዅ ድማ ብሓቂ ንኣይ ቀቢእኩም ኣብ ልዕሌኹም ክተንግሱኒ እንተ ደሌኹምሲ ኣብ ጽላለይ ኣጽልሉ እንተ ዘይኰነስ ድማ ካብቲ እሾዅ ሓዊ ይውጻእ እሞ ነቲ ጽሕድታት ሊባኖስ ይብልዓዮ በሎም። ' ከምኡ እውን ኮነ ይብለና።
ሕዝቢ ኤርትራ ኣስተውዕል! ውግዘት ብፁዕን ቅዱስን ፓትርያርክ ኣንጦንዮስ ምርቃ ከይመስለካ! መርገም ፈላሲ እንትዘይቀተለ ጥራይ ዘይኮነ ከምቲ ኣምሓሩ ዝብልዎ የኣቡነ ዘበሰማያት ጦር ሲወጋ እንጂ ሲወረወር ኣይታይም እዩ ነገሩ። ኣስላምና ክርስትያና ከምዚ እስራኤላውያን ዝገበርዎ ጌጋ ጌርና ከይንህሉ እሞ ተማህሊልና ሓዊ ኣምጺእና ከይንኸውን ምስትውዓል ከድሊ እዩ። ኤህ ክብሉኻ ኣይጽቡቕን! ስለእግዚአብሔር ስለ ማርያም በቦኻን በደኻን ተለመን ክብሉኻ ዘይምስማዕ ኣይንኡድን። መራሕትና ተለመኑ ካብ ውግዘትን መከራን ሓውን ሃገርና ኣድሕኑ ምባል እንተዘይኮይኑ ካልእ ዝበሃል የልቦን።
ምውራስ ካቶሊካውያን ገዳማትን ኣብያተ ትምህርትን ካልእ ተቍዋማትን ንመጀመርያ ኣይኮነን። ብዝቀረበ ክንጅምር ንኣብነት! ብ1982 ሻልቃ ዳዊት ወልደገዮርጊስ ዝመርሖም ማርክሳውን ሌኒናውን ፍልስፍና ኢና እንኽተል በሃልቲ ፖሎቲከይናታት ሰበስልጣን ደርግ ገዳማትን ካቶሊካዊ ተቊዋማትን ካቶሊካዊት ቤተክርስትያን ኤርትራ ብኢደ ዋኒኖም ወረሱ። በቲ እዋን'ቲ ብደርግ ዝተሃገሩ ገዳማት እዞም ዝስዕቡ እዮም።
1. ገዳም ማሕበር ካፑቺኒ (ቅዱስ እንጦንዮስ) ጎዳይፍ።
2. ገዳመ ሲታውያን መንበርን ክፍሊ ስነምዕበያን ቤትትምህርትን ሰፊሕ ሕርሻን።
3. ገዳም ኮምቦኒ ካህናት ብሉጽ ካልኣይ ደረጃ ቤትትምህርትን መንበሪ ግዳምን ኮልጅ ኮምቦንን።
4. ማሕበረ ልኡኻን ላዛሪስት መንበሪ ግዳም (ድሕሪ ነዊሕ ቃልሲ ድሕሪ ናጽነት ኤርትራ ናብ ዋንነቱ ተመሊሱ።)
5. ማሕበር ደናግል ኮምቦኒ ሰፊሕ ቤትትምህርቲ ዩኒቨርሲቲ ኣስመራን ማንበር ሳንታ ፋሚልያን ኮልጅ ሳንታ ፋሚልያ።
6. ኣሕዋት ዘላሳል ሰፊሕን ብሉጽን ቤትትምህርትን መንበሪ ገዳሞምን ኮልጅ ላሳል።
7. ማሕበር ደናግል ቅድስቲ ሃና ውሩይ ገዳምን ብሉጽ ቤትትምህርትን ኮለጅ ሳንታ ኣና እዮም።
ኣቡነ ኣብራሃ ነዚ ገዳማት ናብ ዋንነቶም ንምምላስ ብዙሕ መንገዲ ተበላሓቱን ተኸላኸሉን ንጉባኤ ሲኖዶስን ንሓለፍቲ ኢሰፓኣኮ ደብዳቤታት ጸሓፉ ካብቶም ዝጸሓፍዎም ኣደነቕቲ ደብዳቤታት እነሆ ፥
ንሕብረተ ሰብኣዊት ንግዝያዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ንኣማኑኤል ዐምደሚካኤል ዋና ጸሓፊ ዝጸሓፍዋ ደብዳቤ
ኣስመራ የካቲት 27 ቀን 1974 ዓ.ም.ፈ.
ሳ.ፓስታ ቊ .244 ስልኪ ቊ .10206
ለሕብረተስብኣዊት ኢትዮጵያ ጊዜያዊ ወታደራዊ መንግስት
በኤርትራ ክ / ሃገር ሁለገብ ኣብዮታዊ ዘመቻ ጽሕፈት ቤት
ለክቡር ዋና ጸሓፊ ኣማኑኤል ዓምደሚካኤል ኣስመራ ፥
የሃገሪቱን ምሉ ጥረት የሚፈለግ ስለሆነ ሁለገብ ዘመቻው በክፍ ልሀገሩ የሰላምና ልማት ግቡን ይመታ ዘንድ በመንግስትና በቤተክርስትያን በካከል ኣለመግባባት እንዳይፈጠር ማድረግ እንደ መንፈሳዊ ግዴታዋ ነው የምትቆጥረው ቤትክርስትያን። ከየካቲት 25 ቀን 1974 ዓ.ም.ግ. ዛሬ ድረስ በዘመቻው መስክ ውስጥ ቤተክርስትያን ነክ ይሆኑት እርምጃዎች ተወስደዋል። ውይይት መግባባትን ያቅናናልና ጳጳሳቱ ሆነ ግዳማት ትወካዮቹ ወደ ጉለገብ ዘምቻ ዋና ጸሓፊ እንድንቀርብ እንዲፈቀድልን በትሕትና እልምናለሁ። ኣምላክ ኢትዮጵያ እግዚኣብሔር ይስጥልኝ። ኣቡነ ኣብራሃ
ትርጉም ፥ ኣብ መንጎ ቤተክርስትያንን መንግስትን ዘይምርድዳእ ከይፍጠርን ሁሉገብ ዘመቻ ኣብ ክፍለ ሃገሩ ሰላምን ልምዓት ዕላምኡ ምእንቲ ክወቅዕን ናይ ምሉእ ሃገር ጻውዒት የድሊ ኣሎ። ነዚ ከኣ ቤተክርስትያን ከም መንፈሳዊ ግቡኣ እያ ትቆጽሮ። ካብ የካቲት 25.1974 ዓ.ም.ግ. ጀሚሩ ክሳብ ሎሚ ብዘመቻ ምኽንያት ኣንጻር ቤተክርስትያን ዘየድልዩ ስጉምትታት ተወሲዶም ኣለዉ። ምምይያጥ ምርድዳእ ይፈጥር እዩ'ሞ ጳጳስ ኮነ ናይ ገዳም ተወከልቲ ናብ ሁሉገብ ዘመቻ ዋና ጸሓፊ ክንቀርብ ክፍቀደልና ብትሕትና እልምን ኣሎኹ።
ኣቡነ ኣብራሃ
ቀደም ኣብ ግዜ ቃልስና ምእንቲ ናጽነት ኤርትራ፡ “ተጋዳላይ ምዃን ቀሊል እዩ፡ ተጋዳላይ ኮይንካ ምቕጻል ግና ከቢድ እዩ” እትብል ጥቕሲ ቻይናዊ መራሒ ማኦ ጸቱንግ ግንንቲ ምንባራ እዝከረኒ። ብሓቂ ከኣ ምቕጻል ካብ ምጅማር ከም ዝኸብድ ተመኩሮና ብዙሕ ኣብነታት ኣርእዩና እዩ። ናይ ሓደ ንቕሎ ውጽኢት ኣብ መወዳእታ ስለ ዝረአ ከኣ ብምቕጻል ዘይተሰነየ ንቕሎ ትርጉም ከም ዘየብሉ ፍሉጥ እዩ። ወለድና’ኳ ብዛዕባ ሓደ ጽቡቕ ምጅማር ክሕበሩ እንከለዉ፡ “መወዳእትኡ የርእየና” እዮም ዝብሉ።
ንሕና ከም ኤርትራውያን ኣብዚ ተጀሚሩ ጌና ዘየኸተመ ዘሎ ዝተናውሐ ቃልስና ብዙሓት ብሰንኪ ተጀሚሮም ዘይምቕጻሎም ኣብ ፍረ ዘይበጽሑ ተበግሶታት ኣመዝጊብና ኢና። ናይዚ ኣብነት ከነምጽእ ናብ ቅድሚ 58 ዓመታት ዝነበረ ኩነታትና ከይተመለስና፡ ኣብዚ ዳሕረዋይ ምዕራፍ ቃልስና ምእንቲ ዲሞክራስን ፍትሕን’ኳ ክንደይ ጀሚርካ ብሰንኪ ዘይምቕጻል ዘበርዓነ ተበግሶታት ኣሕሊፍና ኢና። ሓደ ተበግሶ ተጀሚሩ ንዘይምቕጻል ብዙሓት ምኽንያታት ኣለዉዎ። ብዛዕባ ሎሚ ክትሓስብ እንከለኻ ንጽባሕን ድሕሪ ጽባሕን ኣብ ግምት ዘይምእታ ሓደ ካብቲ ምኽንያት እዩ። ክትጅምር እንከለኻ ዘቐጽል ዓቕሚ ኣለካዶ የብልካን? ዘይምፍላጥ እውን ከምኡ። እቲ ዝያዳ ብግብሪ ዝረኣናዮ ከኣ ሓደ መስርሕ መስ ጀመርካ ኣብቲ ጉዕዞ ዘይተጸበኻዮ ብደሆ ከጋጥመካ እንከሎ ጸዋርን ተበላሓትን ዘይምዃን ጀሚርካ ናይ ዘይምቕጻል ጠንቂ ምዃኑ እዩ።
ኣብዚ ሓጺር ግዜ ካብቲ ዝከኣል ክነሱ ክሳብ ሎሚ ዘይከኣልናዮ፡ ሓቢርካ ናይ ዘይምቅላስ ጸገም ክንወጽእ፡ ምሕዝነተ ሃገራዊ ሓይልታት ኤርትራ፡ ኤርትራዊ ዲሞክራስያዊ ኪዳን፡ ኤርትራዊ ሃገራዊ ባይቶን ካለኦት ካእባዊ ተበግሶታትን ካብቶም ክጅመሩ እንከለዉ ኣዝዮም ዕሙራት ዝነበሩ ክንሶም በቲ ዝጀመርዎ ናህሪ ኣብ ምቕጻል ግና ነቲ ፈተና ክሓልፍዎ ዘይከኣሉ እዮም። እዞም ንቕሎታት ብወድዓዊ ዓይኒ፡ ንህግዲፍ መኪትካ ህዝባዊ ልዕልና ንምውሓስ ኣገደስትን መድረኻውያንን ነይሮም። እቶም ኣብቲ መስርሕ ዝነበሩ ተዋሳእቲ ግና ብሰንኪ በዓልቤታዊ ድኽመታትን ናይ ዓቕሚ ውሱንነትን ክቕጽልዎ ኣይከኣሉን። ሓደ ጉዳይ ጀሚርካ ዘይምቕጻሉ ሳዕቤናቱ ብዙሕ ኮይኑ፡ ፍናንን ተስፋን ናይቲ ናይቲ ስለኡ እትቃለስ ህዝቢ ዝሃሲ እዩ። ናይ ህዝቢ ኣብ ከምዚ ዝኣመሰለ ዘይትስፉው ኩነታት ምውዳቕ ከኣ፡ ዓብይ ኮላፊ ተረኽቦ እዩ። ምኽንያቱ ህዝቢ እምነትን ተስፋን ኣብ ዘየንበረሉ መስርሕ ለውጢ ምጉዓዝ ወይ ኣይከኣልን እንተተፈተነ እውን ውጽኢት ከምዘየብሉ ካብ ናትና ኤርትራዊ ተመኩሮ እነረጋግጾ እዩ።
ሓደ ንቕሎ ብዘይምኽንያት ኣይለዓልን እዩ። ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ንክባራዕ’ኳ ጠንቁ ቅድም ባዕዳዊ መግዛእቲ ሎሚ ድማ ክቱርን መሪርን ዘቤታዊዊ ጭቆና እዩ። እንተኾነ ከምቲ “እቲ ሰይጣን ኣብቲ ዝርዝር እዩ ዘሎ” ዝበሃል፡ ኣብ ተመኩሮና ድማ እቲ ጸገም ኣብ ምጅማር ዘይኮነ፡ ኣብ በቲ ዝጀመርካዮ ምቕጻልን ዘይምቕጻልን እዩ። ሓደ ጉዳይ ብናይ ጽቡቕ መጻኢ ሕሳብን ተስፋን ንጅምሮ እሞ፡ ኣብቲ መስርሕ ዋጋ ከፊልና ክንሰግሮ ዝግበኣና፡ ዘይተጸበናዮ ብደሆ የጋጥመና። ነዚ ብደሂዚ ዘመክት ቅሩብነትን ጹረትን እንተዘየልዩና ከኣ ወዮ ጀሚርካ ናይዘይምቕጻል ሕማቕ ሳዕቤን የጋጥም።
ቅድሚ 21 ዓመታት ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያ “ናይዚ ዘመና ትርጉም ዘየብሉ ኣዕናዊ ኲናት” ዝተባህለ ውግእ ምስተባረዐ ሰፊሕ ናይ “ዓገብ” ማዕበል ተለዒሉ፡ እንተኾነ ከምቲ ትጽቢት ዝተገብረሉ ኣይቀጸለን። ኣብ 2001 ጉጅለ ህግዲፍ ሰፊሕን እዉጅን ናይ ኣልማማ ማእሰርቲ ወፈራ ምስ ኣካየደ እውን ዝተወሰነ ናይ “ስለምንታይ ከምኡ ይግበር” ስምዒታት ኣጋጢሙ። እንተኾነ ነቲ እከይ ተግባር ህግዲፍ ብዝዓጽፍ ደረጃ ኣይቀጸለን። ድሕሪኡ ናይ ዘጋጠመ ተመኩሮ ህልቂት ላፓዱሳን ካለኦትን ተኸቲሎም ዝተቀልቀሉ ማዕበላት እውን ዕድሎም ካብዚ ጀሚርካ ናይ ዘይምቕጻል ዝተፈልየ ኣይነበረን። እነሆ ከኣ ሕጂ እውን ኣብ ናይ “ይኣክል” እዋን በጺሕና ኣለና። “ይኣክል”ከ ካብቲ ናይ ቅድሚ ሕጂ ጀሚርካ፡ በቲ ዝጀመርካዮ ናህሪ ናይ ዘይምቕጻል ተመኩሮ ክመሃር ድዩ ወይስ ነቲ ዘየዕወተ ተመኩሮ ከም ዘለዎ ርዒሙ ክቑጸ እዩ? ኣብ ቅድሜና እንርእዮ እዩ። ትጽቢትናን ትምኒትናን ግና ንምቕጻል እውን ካብቲ ዝሓለፈ ሃብታም ተመኩሮ ተማሂሩ “ክኽእሎ እዩ” ዝብል እዩ።
ዓሚ ከምዚ ቅነ ንርሰዖ ኣይመስለንን። ኢሳይያስ ነቲ ብዛዕባ ኤርትራዊ ልኡላውነትን፡ ቀያድን ናይ መወዳእታን ውሳነ ኮሚሽን ዶብ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝነበሮ ናይ “ካብ ክሳድ ንላዕሊ” ፈኸራ ራሕሪሑ፡ ናብ ኢትዮጵያ ከይዱ ብዙሕን ውሑድን ተዛሪቡ። መን ከም ዝጠወቖ እንድዒ ከኣ ነቲ “ወዮ ተቓሊስናስ ተዋዲቕና” ዝብል ኣበሃህላ ዘንጊዑ፡ ኤርትራን ኢትዮጵያን ክልተ ተወራሪትን ወራሪትን ሃገራት ኮይነት ተዋጌን፡ ድሕሪ ምውግአን ከኣ ንድሕሪት ከምዘይምለስ ብኣፍልጦ ሕብረተሰብ ዓለም፡ ዝተሰነደ ኤርትራዊ ልኡላውነት ንድሕሪት ንክመልስ ብዙሕ ዓዘፍዘፍ ኢሉ። “ኤርትራ ሃገር እያ። እንተኾነ ኢትዮጵያ እተበሃል ሕስምቲ ጐረቤት ኣጋጢማታ” ኢሉ ከምዘይሰበኸ፡ “ህዝቢ ኤርትራን ኢትዮጵያን ክልተ ጐረባብቲ ህዝቢ’ዩ” ንእንብልን ንኤርትራዊ ልኡላውነትና ከም ናይ ዓይንና ብሌን ንእነኽብር ኤርትራውያን ከኣ ብዘይምፍላጥ ሓቅን ንታሪኽን ከሲሱና። ንመስዋእቲ ጐዮም ዘይጸገቡ መንእስያትን ድርምመን ዘይተፈትሐ ኣደታቶምን ክሒዱ ከኣ “ኣይከሰርናን” ኢልዎ። ከምዚ ዝብል ዘሎ ተጋግዩ ወይ ብስምዒት ተደፋፊኡ ከም ዘይኮነ ንምርግጋጽ ከኣ “ናይ ስምዒት ዘይኮነ ናይ ልበይ እየ ዝብለኩም ዘለኹ” ወሲኽሉ። እዚ ደፋር ክሕደት ኢሳይያስ ማዕበል “ይኣክል” ንክውለድ ካብ ዝደረኹ ጣንቅታት ሓደ እዩ። እንተኾነ ይኣክል ከም ኣጀማምራኡ ክቕጽል ድዩ ወይስ ከምቶም ናይ ቅድሚ ሕጂ ንቕሎታት “ንጀምሮ’ሞ ኣይነጸብቆ” ክኸውን እዩ፡ ኣብ ቅድሜና ኣብ ቅድሚ ናይ ለውጢ ሓይልታት ዋናታቱ ዘሎ ብደሆ እዩ። ከም ዝኾነ ተመኩሮ ምቕጻሉ ዝያዳ ምጅማሩ ዋጋ ከምዘኽፍል ከኣ ርዱእ እዩ
ኢሳያስ ኣፈወርቂ ካብቲ ኣብ ሰብዓታት ብህዝቢ ዝነበሮ ተቐባልነት ካብ ዓመት ናብ ዓመት ሸተት እናበለ ናብቲ ሕቡእ ባህሪኡ ይመለስ ከምዘሎ ጎሊሁ ይረአ ኣሎ። ሓቀኛ እንታይነት ኢሳያስ ኣፈወርቂ ክሳብ ሎሚ ዝፈልጦ ሰብ የለን ብዘይካ ሓደ ክልተ መተዓብይቱን መማህርቱን። እዚኦም ውን ነቲ ሕቡእ ባህሪኡ ፈቲሾም ክረኽብዎ ኣይክእሉን ኢዮም።
ባህሪ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ዝገልጽ ሓደ ካብ መማህርቱ ስውኡ ምኪኤል ጋብር ካብቲ ዘዘንተወለይ ክጥቅስ ክፍትን ኢየ። ስውእ ምኪኤል ጋብር ንኢሰያስ ክገልጾ ከሎ ካብቲ ባህሪያዊ ተግባራቱ ነቒሉ ከምዚ ኢሉ ይገልጾ።”ደቂ ሰባት ክድህልን ከስተናዕቕን ድሕር ኣይብልን ኢዩ። መቓቒሉ ከእምን ውን ሓያል ተኽእሎ ኣለዎ። ኩሉ ምስጢራቱ ብቐሊሉ ክትበጽሖ ዘይከኣል ኢዩ። ኢሰያስ ንጥቕሙ ጥራይ ትውዓል እምበር ካብ ደቒቕ ናብ ደቂቕ ክገላበጥ ግዜ ኣይወስደሉን ኢዩ። “
ዋላ ኣብ ሜዳ እንከሎ’ውን እቶም መጋድልቱ ክገልጽዎ ከለዉ “ንበይኑ ኣብ ትሕቲ ጽላል ገረብ ኮፍ ይብል ከምዝነበረን፥ ክጽሕፍን ከንብብን ምስ ማንም ኣይዛረብን“ ይብሉ። ብዝኾነ ባህሪ ኢሳያስ ሎሚ እቲ ሕቡእ ባህሪያቱ እናተቐልዐ ኢዩ ዝመጽእ ዘሎ። ኢስያስ ኣፈወርቂ በቲ ንሕናን ዕላማናን ኢሉ ዘውጽኦ ማኒፈስቶ ንህዝቢ ከበሳ ግርም ገይሩ ኢዩ ክኸስቦ ክኢሉ። ንተራ ገባር ዘይኮነ እንተላይ ነቲ ምሁር እውን ከይተረፈ ኣእምንዎ ኢዩ። ኣብቲ እዋን እቲ ንሕናን ዕላማናን ክጽሕፍ እንከሎ ንህዝቢ ኤርትራ መቓቒልካ ምግዛእ ባህርያቱ ከምታ ስውእ ምኪኤል ጋብር ዝበላ “ንደቂ ሰባት መቓቒሉ ከእምን” ዝበሎ ዝሰማማዕ ኢዩ።
ኢሳያስ ናይ ምስሉይነት ካባ ቀያይሩ ክኽደን ብዙሕ ዘሸግሮ ኣይኮነን። ሓደ ካብቲ ባህርያቱ ኣብ ዝጻገመሉ እዋን፡ ግዜ ንምኽሳብን ክዳሎን ተቐላጢፉ ኣብ ዘተ እዩ ዝኣቱ። ንሱ ዝለዓለ ኢድ ክሳብ ዝሕዝ ድማ ከምታ ምስ ዑስማን ሳበ ተማሓዝዩ ምስ ደልደለ ሃገራዊ ኣይኮነን ክሳብ ዝብል ውን በጺሑ። ስለዚ ባህሪ ናይ ኢሳያስ ጥልመት’ውን ስለዝሕወሰሉ መድሎ ኣብ ዝረኽበሉ “ነዲኺ ማይ ውረድላ” ክብል ኣይእግሞን ኢዩ።
ብዝኾነ ኢሳያስ ኣብተን ቅድሚ ናጽነት ኤርትራ ዝነበረለን ዓመታት ኣብ ዝተወሰነ ካብ ህዝቢ ኤርትራ ፍትውን ቅቡልን ኢዩ ነይሩ። ድሕሪ ናጽነት ግን ክብሪ፡ ተኣማንነትን ተቐባልነትን ኢሳያስ ኣብ ህዝቢ ካብ ግዜ ናብ ግዜ እናተበለለን እናተቐልዐን መጺኡ። ኣብ ዝሓለፉ ዓመታት ማለት ኣብ ግዜ ናጽነት ዘቕርቦ ዝነበረ መደረ ካብ ዓመት ንዓመት ዘተስፉን ትምኒትን እምበር ሓንቲ መዓልቲ ንህዝብን ሃገርን ዝጠቅም እዝን እዝን ገርና ኢሉ ደፊሩ ክዛረብ ኣይከኣለን። እንትርፎ ክራማት ወጺዑና፥ ዓለማት ዘርየናና፥ ዝዓይነቱ ናይ ብድዐን ምትላልን ዘረባን። “ሓሶትን ሓርጭን እናኣሓደረ ይፈኩስ” ከም ዝበሃል፡ እቲ ናይ ኣምሰሉ መብጸዓታቱን፥ ዝህቦ ተስፋታትን ኩሉ ጭብጥን ፍረን ዘይብሉን ንፋስ ኮይኑ ተሪፉ። ንህዝቢ ኤርትራ ናይ ምጽናት መደብ ከምዝተተሓሓዞ በቲ መዓልታዊ እከይ ተግባራቱ ይበርህ ኣሎ።
ብፍላይ እቲ ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ናይ ሰላም ምልክት ምስ ተራእየ፡ ኢሳያስ መን ምዃኑ ብዝያዳ ተቓለዐ። ምስ መለስ ዜናዊ ዝነበሮ ዘይግሉጽ ስምምዓትን ዝምድናን ጠሊሙ፥ ናይ ምትኹታዃት መስርሕ ናተይ ኢሉ ሒዝዎስ ውጽኢቱ ከኣ መጽነቲ መንእሰይን መጋደዲ ስደትን ኮይኑ ውጽኢቱ። በዚ ዝኣክል ሓንሳብ ምስ ግብጺ፥ ሓንሳብ ምስ ኢራን፡ ሓንሳብ ምስ ሶቬት (ሩስያ) ግምጥል ኢሉ ድማ ምስ ስዑድያ ንምስምማዕ ኔው ነጀው ክብል ጸሓይ ይዓርቦ ኣሎ። ምስቲ ናይ ግልብጥብጥ ባህሪያቱ ድማ ምስ ዶክተር ኣቢዪ ኣሕመድ እውን እንተኾነ ነዊሕ ዘኸይድ ኣይመስልን። ምኽንያቱ ባህርያት ኢሰያስ እታ ንሱ ዝረብሓላን እታ ስልጣኑ ዘደልድለላን ጥራይ ምስ እትኸውን ኢዩ እቲ ስምምዑ ዝኸይድ።
ስለዚ እቲ ንስልጣነይ የደልድለለይ ኢዩ ዝበሎ ናይ ሰላም ስምምዕ በቲ ዝፈጸሞ ተግባራት ካብ ህዝቢ ክርሕቖን ሕቡእ ድሌታቱ ክቃላዕ ግዜ ኣይወሰደን። እዚ ስለዝኾነ፡ ሎሚ ኣብ ውሽጢ ዘሎ ህዝቢ ኤርትራ ብምሉኡ እኳ እንተዘይተባህለ ዝበዝሐስ ኣብ ልዕሊ ኢሰያስ ዝነበሮ እምነት እናተደምሰሰ እዩ። “እዚ ጽሉል ሰብኣይ እንታይ እዩ ዝገብር ዘሎ” ዘይብል የለን። ምኽንያቱ ንደቂ ሰባት ምስ ገንዘቦም ከለዉ ብመቑነን ክጥቀሙ ምግባሩ፥ መንእሰይ ሰሪሑ ቤተ ሰቡ ከይጸውር ስራሕ ኣልቦ ምዃኑ። ፋሕተርተር ከይብል ድማ ወያኔ ሎሚ ጽባሕ መጸትካ እናበለ ኣብ ጎዳጒዲ ኣስፊርዎም። ኣብዚ መወዳእታ ድማ “ኪኖዶብ ክንሓስብ ኣሎና”ብምባል ኣሽካዕሊሉ። እታ ሃገርውን ኣበይ ገጻ ክትስጉም እያ ፍሉጥ ኣይኮነ። እዚ ውን ህዝቢ ኤርትራ ምሒር ዓቃልን ትዕግስተኛን ኮይኑ፡ “ሎሚዶ ጽባሕ ይሓልፍ ይኸውን” እናበለ ተጸሚሙ ዝሓልፎ ዘሎ ካብ ፍርሂ ዝነቐለ ከምዘይኮነ፡ እነሆ መዓልቱ ኣኺሉ ህዝቢ ንኢሳያስ ብጋህዲ “ስልጣንካ ኣረክብ” ዝብለላ ዕለት ጥራይ ኢያ ተሪፋቶ ዘላ።
Image copyright Elsa Chyrum
ኣብ ጂቡቲ፡ ንኣስታት ሸሞንተ ዓመታት ተኣሲሮም ዝነበሩ 'ምሩኻት' ኤርትራውያን ከም ስደተኛታት ናብ ካናዳ ኣትዮም።
እቶም 19 ኤርትራውያን፡ ካብ 2008 ክሳብ 2016 ከም ምሩኻት ኲናት ን8 ዓመታት ብመንግስቲ ጂቡቲ ተታሒዞም ዝጸንሑ'ዮም።
ኤርትራን ጂቡቲን ብጉዳይ ምስሕሓብ ዶብ ኣብ 2008 ናብ ኲናት ኣትየን ምንባረን ይዝከር።
ኣብቲ ዓመት ዝተኻደ ውግእ፡ ጂቡቲ ነቶም 19 ከም ዝማረኸትን፡ ኤርትራ ዝማረኸቶም ወታሃደራት ጂቡቲ ከም የዘለዉ'ውን ክትገልጽ ከምዝጸንሓት ተሓላቒት ሰባዊ መሰላት፡ ኤልሳ ጭሩም ንቢቢሲ ተዛሪባ።
- ጂቡቲ ኣብ ልዕሊ ኤርትራ ዝተነበረ ማዕቐብ ንኽለዓል ዝቐረበ ሕቶ ተቓዊማ
- ንሰብ ዓይኒ፡ ዓይነ ስውራን ዝገብር ድራር
- ጅቡቲ ንምልዓል እገዳ ኤርትራ ሓንጎፋይ ኢላ ተቐቢላቶ
እንተኾነ ግን፡ ኤርትራ፡ ዝተማረኻን ዝማረኸቶን ወታሃደር ከም ዘየለን ክትገልጽ ድሕሪ ምጽናሕ፡ ብመንጎኝነት መንግስቲ ቐጠር [ኳታር] ኣብ 2016፡ ኣርባዕተ ወታሃደራት ጂቡቲ ፈቲሓ።
መንግስቲ ጂቡቲ ብወገኑ፡ ነቶም ከም ምሩኻት ሒዝዎም ዝጸንሐ ኤርትራውያን፡ ሃገሮም ስለዘይኣመነትሎም ኣብታ ሃገር ከም ሓተትቲ ዑቕባ ኮይኖም ክጸንሑ ፈቲሕዎም።
"ማሕበርና ሓልዮት ሰብኣዊ መሰላት ኤርትራ፡ ንመንግስቲ ጂቡቲ፡ ንዓለምለኻዊ ማሕበር ቀይሕ መስቀል፡ ዩ ኤን ኤች ሲ ኣር፡ ካብ 2013 ጀሚርና፡ መንግስቲ ጂቡቲ ይቐረ ኢሉ ክፈትሖምን ናብ ሳልሳይ ሃገር ክጣየሱን ክንጉስጉስን ክንላቦን ጸኒሕና ኢና። መወዳእትኡ ግን፡ መንግስቲ ጂቡቲ ኣብ 2016 ይቕረ ኢሉሎም፡ ካብኡ ድማ ዝወስድኦም ሃገራት ክድለየሎም ክሳብ ሕጂ ጸኒሖም፡ ኣብ መወዳእታ ካናዳ ተቐቢላቶም" ትብል ዳይረክትር ናይቲ ማሕበር ወይዘሮ ኤልሳ ጭሩም።
ኤርትራ ኣፍልጦ ስለዘይሃበቶም፡ ''ሃገር-ኣልቦ'' ኮይኖም ከም ዝጸንሑ ወይዘሮ ኣልሳ ሓቢራ።
ኣብ ጂቡቲ ከም ምሩኻት ኲናት ተኣሲሮምሉ ኣብ ዝነበሩሉ እዋን፡ ኣብ ጋዳን ዝተባህለ ጹኑዕ ቤት ማእሰርቲ ተታሒዞም ምንባሮምን፡ ንፈለማ ግዜ ብኣካል ክትረኽቦም ዝኸኣለት ኤርትራዊት ምንባራ'ውን ኤልሳ ገሊጻ።
Image copyright UN Web TV ናይ ምስሊ መግለጺ ኤልሳ ጭሩም (የማን) ካብ ማእሰርቲ ዝወጽእሉ መንገድታ ንምንዳይ ክትጽዕር ዝጸንሐት ተሓላቒት ሰብኣዊ መሰላት'ያ
ኣተሓሕዘኦም ሕማቕ ብምንባሩ'ውን፡ ገለ ካብኦም ናይ ጥዕና ጸገማት ከም ዘጋጠሞምን፡ ኣብ ካናዳ፡ ኣብ ሆስፒታል ሕክምናዊ ሬድኤት ይግበረሎም ከም ዘሎን ጠቒሳ።
ብሰንኪ እቲ ዶባዊ ኲናት፡ ጂቡቲን ኤርትራን ዲፕሎማስያዊ ዝመድንአን በቲኸን'የን ጸኒሐን። ስምምዕ ሰላምን ምሕዝነትን ኤርትራን ኢትዮጵያን ስዒቡ ግን፡ ድሕሪ ነዊሕ ግዘ ንፈለማ እዋን ሚኒስተር ጉዳያት ወጻኢ ኤርትራ ናብታ ሃገር ብምብጻሕ ምስ መራሕቲ ጂቡቲ ተዘራሪቡ ነይሩ።
ይኹን እምበር፡ ዛጊት ዲፕሎማስያዊ ይኹን ካልእ ርክባተን ናብ ንቡር ኣይተመልሰን ዘሎ።
ብዙሓት ኤርትራውያን፡ ካብ ገደብ ኣልቦ ዕስክርና፡ ሃይማኖታዊ ምስዳድ ይኹን ካልኦት ግህሰት ሰብኣዊ መሰላት ሃዲሞም ናብ ስደት ክውሕዙ ጸኒሖም'ዮም።
መንግስቲ ኤርትራ ግን፡ ጠንቂ ናይቲ ምስ ጎረባብቲ ሃገራት ኣብ ጎንጺ ዘምረሐ ዶባዊ ምስሕሓብን፡ ስደት መንእሰያትን፡ ብምዕራባውያን ሃገራት ኮነ ኢልካ ዝተወጠነን ዝተወደበን "ውዲት" ክብል የማርር።
ኣብ መንጎ ናይ ለውጢ ሓይልታትን ምምሕዳር ህግዲፍን ዘሎ ፍልልይን ሓድነትን ብዙሕ ዝርዝር ዘለዎ ኮይኑ፡ ብሓጺሩ ክጥቀስ እንከሎ፡ ኣብ ኤርትራውያን ዘሎ ናይ ጨቋንን ነቲ ጭቆና ኣወጉዱ ራህዋ ከረጋግጽ ዝቃለስ ወገንን ዘሎ ተጻራሪ ዝምድና እዩ ኢልካ ምስፋሩ ዝከኣል እዩ። እቶም ናይ ለውጢ ሓይልታት እውን መሰረታዊ ከምዘይኮነ እንሰማማዓሉ ናይ ኣተሓሳስባታት ፍልልይ ኣለና። ብዙሓት ኤርትራዊ ፖለቲካዊ ሰልፍታትን ውድባትን ናይ ምዃና ምስጢር ከኣ ናይ ፖለቲካዊ ኣተሓሳስባና ብዙሕነት እዩ።
ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ሓይልታት፡ ኤርትራውነትና፡ ንሉኣላውነት ሃገርናን ህዝብናን ዘለና ክብርን ምእዙዝነትን፥ ንኤርትራዊ ብዙሕነት ዘለና ኣቀባብላ፡ ብዓብይኡ ከኣ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ጨቋኒ ስርዓትን ናይ ጭቆና መሓውሩን ክውገድ፡ ኣብ ዝብሉ ጉዳያት ፍልልይ የብልናን። እዚ ከምዚሉ እንከሎ ግና፡ ኣብቲ ጨቋኒ ስርዓት ኣወጊድካ ብዲሞክራስያዊ ስርዓት ንምትክኡ እንጐዓዘሉ ጐደና ንፈላለየሎም ጉዳያት ኣለዉ። ብእምነት ኩልና፡ ብሓፈሽኡ ኤርትራ ድሕሪ ውድቀት ህግዲፍ ሰላም፡ ዲሞክራስን ልምዓት ዝዓሰላ ክትከውን ኣብ ዝብል’ኳ ናይ ሓባር ተረድኦ እንተሃለወና፡ ናይዚ ድሕሪ ህግዲፍ ንብህጎ ስርዓት ዝርዝር ትሕዝቶ ብሓባር ከይንቃለስ ዝዕንቅፉ ንኡሳን ፍልልያት ኣለዉና። እዞም ንኡሳን ፍልልያት፡ ኣከኣኢሉ ብሓባር ክወፍር ልባዊ ቅሩብነትን ተወፋይነትን ንዘለዎ ኣጸገምቲ ኣይኮኑን። ብውሽጡ ብሓባር ንምቅላስ ዘይተቐረበ ወገን ግና፡ ነቶም ንኡሳን ፍልልያት ኣዕብዩ መፈላለይቲ ክገብሮም ይኽእል እዩ። ከምቲ “እምብዛ እንተጠሚትካዮ ጸባ’ውን ይጽልም” ዝበሃል።
እቲ ካብ ዝብሰር 58 ዓመት ዝገበረ ዝተናወሐ ቃልስና ምእንቲ ሉኣላዊትን ፍትሓዊትን ኤርትራ ብዝተፈላለዩ ምዕራፍት እዩ ሓሊፉ። ካብቲ ምዕራፍት ዝተተግበረ ኣሎ። ንመጻኢ እንትግብሮ’ውን ኣብ ቅድሜና ኣሎ። መጻኢ ቃልስና ብውሕዱ ህግደፍ ናይ ምውጋድን፡ ኣብ ዑናታቱ ዲሞክራስያዊ ስርዓት ናይ ምህናጽን ምዕራፋት ዝሓቁፍ’ዩ ክንብሎ ንኽእል። ንተመሳሳልነትን ፍልልይን ኣብ ዝምልከት ኣብቲ ቀዳማይ ምዕራፍ ብዙሕ ፍልልይ ኣይረኣይን። ኣብቲ ካለኣይ ምዕራፍ ግና ብሓባር ምቅላስ’ኳ ዘይከልኡ እንተኾኑ ኣብ ዝተወሰኑ ጉዳያት ፍልልይ ይንጸባረቑ እዮም። እዚ ክልቲኡ ምዕራፋት ኣብ ሓድሕዱ ኣዝዩ ዝጸላለው እምበር ነጻጺልካ ዝረአ ኣይኮነን። ቀዳማይ ምዕራፍ እንተዘየዕዊትና ነጢርና ካለኣይ ምዕራፍ ከነዕውት ኣይንኽእልን። ኮታ ምዕዋት እቲ “ምውጋድ ጉጅለ ህግዲፍ” ዝማእከሉ ቀዳማይ ምዕራፍ፡ ንምዕዋት እቲ ምህናጽ ሕገመንግስታዊ ዲሞክራስያዊ ስርዓት ዝማእከሉ ካለኣይም ምዕራፍ ቅድመ-ኩነት እዩ። ብንጹር ኣገላልጻ ህግዲፍ ኣብ ዘይተወገደላ ኤርትራ፡ ሰላም፡ ልምዓት፡ ዲሞክራስን ልዕልና ህዝብን ዘውሕስ ስርዓት ምትካል ስለ ዘይከኣል።
እዚ ኣብ ፖለቲካዊ ኣተሓሳስባታትና ንርእዮ ዘለና ምምስሳልን ምፍልላይን፡ ኣባና ዝተጀመረ ዘይኮነ ኣብ ብዙሓት ብብዙሕነት ዝወቀባ ሃገራት ዘጋጥም ተርእዮ እዩ። ኣብቲ ዘመሳስለካ ኣትኪልካ፡ ነቲ ፍልልይታካ ከኣ ኣከኣኢልካ ምዕዋት ዝከኣል ምዃኑ እውን ኣብ ብዙሓት ተመኩሮታት ተመስኪሩ እዩ። ስለዚ ንመስርሕ ፍልልያዊ ሓድነት ንሕና እንተዘይክኣልናዮ፡ ስለ ዘይከኣል ዘይኮነ፡ ናይ ምክእኣል ዓቕምና ስለ ዘይበቐዖ እዩ ክኸውን። ናይ ክሳብ ሕጂ ተመኩሮና ኣብዚ መዳይዚ ዘሕብን ኣይኮነን። ዘሕብን ኣይኮነን ጥራይ ዘይኮነ ኣብዚ መዳይዚ ዘመዝገብናዮ፡ ናይ ግዜ፡ ንዋትን ህይወትን ዋጋ ቀሊል ኣይነበረን። ሕጂ ነዚ ዝሓለፈ ክሳራ ክንመልሶ ኣይንኽእልን ኢና። ነቲ ኣኽሳሪ ተመኩሮ ከምዘይድገም ምግባሩ ግና ዝከኣልን ኣብ ዝባና ዘሎ ሓላፍነትን እዩ።
ኣብዚ መዳይዚ ምእንቲ ከነድምዕ ክንዝንገዖም ዘይግበኣና ሓያሎ መሰረታዊ ጉዳያት ኣለዉ። ኤርትራ ብዙሕነታዊት ሃገር ስለ ዝኾነት፡ እዚ ብዙሕነት ዝወልዶ ናይ ኣተሓሳስባ ፍልልይ ከም ዝህሉ ከሎ ጌና ምርዳእ የድልየና። ነዚ ፍልልያት ክንፈርሖ ወይ ካብኡ ክንሃድ ዘይኮነ፡ ከም ጸጋ ወሲድና ካብ ምምሕዳሩ ካልእ መተካእታ ከምዘየብልና ክንእመን ናይ ግድን እዩ። ንዝሓለፈ ተመኩሮና ብፍላይ ከኣ ነቲ ኣሉታዊ ክንመሃረሉ እምበር ክንደግሞ ከም ዘይግበኣና ናተይ ኢልና ክንሓስበሉ ዝግበኣና እዩ። ማለት ነቲ “ንታሪኽን ሕሉፍን ኣይንረሰዓዮ፡ እንተኾነ ናቱ እሱራት ክንከውን ኣይግበናን” ዝብል ብግብሪ ክንስቆረና ይግባእ። ኣብ ሎሚ እንዳነበርና፡ ንጽባሕ ረሲዕና ንድሕሪት ተመሊስና ብዛዕባ ትማሊ ጥራይ ክንሓስብ እንተኾይና ግና ከምቲ “ዝገበረኒ ክገብር ዓዲ ነየጋብር” ዝበሃል፡ ግዳይ ሕነ ምፍድዳይን መፍቶ ህግዲፍን ክንከውን ኢና። ካብዚ ሓሊፉ፡ ከም ሰልፍታትን ውድባትን ነናትና “ዕላማና” ኢልና እንቃለሰሉ ኣተሓሳስባ’ኳ እንተሃለወና ንናይ ካለኦት ሓሳብ እውን ቦታ ክንህብ ይግበኣና። ሓሳብና ክንህብ ጥራይ ዘይኮነ ክንቅበል’ውን ሓላፍነትና እዩ። ናይ ካለኦት እንተዘይሰሚዕና ናትና ሓሳብ ክስማዕ ውሕስነት የብሉን። “እታ ሓቂ ምሳይ ጥራይ እያ ዘላ” ምባል ከኣ ድርቅናን ዘይኣካብን እዩ። ካብዚ ሓሊፉ ስርዓተ-ዲሞክራሲ ንዘቑሙ መሰረታውያን ኣዕኑድ ምእዙዛት ምዃን ካልእ ኣገዳሲ ነጥቢ እዩ።
ከምቲ ኩልና ዘይንስሕቶ፡ ናትና ናይቶም ኣብ ዝተፈላለዩ ፖለቲካውን ሲቪላውን ውዳበታት ተሰሪዕና ንቃለስ ዘለና ሓላፍነት ኣዝዩ ውሱን እዩ። ብፍላይ ኣብ ናይ ድሕሪ ህግዲፍ መጻኢት ሓዳስ ኤርትራ እቲ ወሳኒ ህዝቢ እዩ። ዕላማ ቃልስና ክጠቓለል እንከሎ እውን ናይ ህዝቢ ወሳንነትን ልዕልናን ሕገ-መንግስታዊ ውሕስነት ዝረኽበሉ ስርዓት ምትካል እዩ። ስለዚ ኣብቲ ጽባሕ ብሕጋዊ ኣገባብ ብናጻ እንወዳደረሉን ህዝብና ብመንገዲ ሕገ-መንግስቱ ኣቢሉ ዝውስኖ ጉዳያት ኣቲና፡ ሎሚ መፈላለይ ዛዕባታት ምጽሕታር ንቃልስና ንድሕሪት ካብ ምጉታት ሓሊፉ ካልእ ዋጋ የብሉን። ሎሚ ኣብ ጉዳይ መሰል ብሄራት፡ ኣብ ሕቶ ሸሪዓ፡ ጉዳይ መሬት፡ ምምሕዳር ብዙሕነት፡ ብዓብይኡ ድማ ኣብ ኣመላልሳ ዲሞክራስያዊ ሕቶ ኣብ ኤርትራ ፍልልይ እንተልዩና፡ ነዚ ፍልልያት ኣብ መወዳእታኡ ንምብጻሕ እንደክምን ቀዳማይ ምዕራፍ ቃስና ከነደናጉን ኣይግበኣናን። ኣብ ክንድኡ ከም ነጥበ-ፍልልይ ሒዝናዮ ናብቲ ጽባሕ ናይ መወዳእታ ልኡላውን ቀያድን ውሳነ ዝውስን ህዝቢ እንተቕረብናዮ እዩ ዝሕሸና። ስለዚ ይውሓድ ይብዛሕ ኣብቲ ዘሰማምዓና ኣትኪልና ንቃለስ። ኣብዚ እንተኣድሚዕናን እቲ ብሓባር ምቅላስ እንተ ኣኽሲቡናን፡ ሎሚ ንፈላለየሉ ዛዕባ ጽባሕ ናብ እንሰማማዓሉ ናይ ምምዕባል ዕድል ኣለዎ። ስለዚ ፍልልያትና መሰረታዊ እንተዘይኮኑ፡ ከምዚ ናይ ቀረባ ተመኩሮ ሰዲህኤን ሃድኤ-ሕድርን ሓደ ሰልፊ ወይ ውድብ ምዃን፡ ፍልልያትና ዕሚቕ ኮይኑ ልኡላዊ ውሳነ ህዝቢ ዘድልዮ እንተኾይኑ ከኣ፡ ኣብቲ ንሰማማዓሉ ብንኡስ ፕሮግራም ኣብ ሰፊሕ ጽላል እንዳተሓጋገዝና ናብቲ ኣብ ቅድሚ ህዝብና እነካይዶ ናጻን ሕጋውን ናይ ኣተሓሳስባ ውድድር ክንበጽሕ ክንበቅዕ ይግበኣና።
ብዙሕነት ኣገዳሲ ኮይኑ፡ ጸጋ ወይ ብደሆ ዝኾነሉ ኣጋጣምታት ኣለዎ። ጸጋ ዝኾነሉ፡ ዝተፈላለዩ፡ ቋንቋታት፡ ባህልታት፡ ሃይማኖታዊ እምነታትን ምምሕዳራዊ ከባብታትን ዘወንን ሃብቲ ስለ ዝኾነ እዩ። እዚ ዝጠቐስናዮ ብዙሕነት ክሳብ ክንደይ ኣገዳሲ ምዃኑ ንምግናን፡ ዝተፈላለዩ ኣካላት ብመንጽር ሓደ ዓይነት ሕብሪ ዘለዎን ብዝተፈላለዩ ሕብርታት ዝወቀበን ዕንበባ መሮር ይምስልዎ። እቲ ብልጫ ዘለዎ እቲ ብዝተፈላለዩ ሕብርታት ዘጌጸ ዕንበባ ከም ዝበሃግ ከኣ ይሰማምዑ። ንብልጫ ብዙሕነት ከኣ በዚ ይምስልዎ።
ብዝሑነት በዳሂ ወይ ፈታኒ ዝኸውን እዚ ዝተጠቕሰ ብልጫኡ ክውንን ብዘኽእል ኣገባብ ንምምሕዳሩ ምብቃዕን ዘይምብቃዕን ስለ ዘለዎ እዩ። ካብዚ ክሳነን ክከኣኣልን እንከሎ መልዕ ዝኸውን ንብዙሕነት ዘቕውም፡ ሃይማኖት ይኹን ጾታ ወይ ምሕዳራዊ ኣከባቢ መዚዝካ ላዕለዋይ ቦታ ኣትሒዝካ ንናይ ካለኦት ኣነኣኢስካ ናይ “ናተይ ይበልጽ” ኣተሓሳስባ ከተንግስ ክትፍትን እንከለኻ እዩ። ኣብ ከምዚ ኩነታት ዝኾነ ወገን ንዓኡ ዝውክል መለለይ ብዙሕነቱ ክነኣኣስን ኣብ ታሕቲ ክስራዕን ሕጉስ ስለ ዘይከውን መልሲ ንምሃብን ንምክልኻልን “ናተይከ ካብ ናይ መን ንኢሱ?” ስምዒት ይፈጥር እሞ፡ ወዮ መልክዕን ሓበንን ክኸውን ዝግበኦ ዝነበረ ብዙሕነት መዋጠጥን መረሓሓቕን ይኸውን። እዚ ክሳብ ክንደይ ኣጸጋምን ሃሳይን ምዃኑ ንምርዳእ ኤርትራውያን ናይ ካለኦት ተመኩሮ ንጠቕሰሉ ዘይኮነ ናትና ዋጋ ዝኸፈልናሎ ናይዚ መዳይዚ ሃብታም ተመኩሮ ኣለና።
እዞም ናይ ብዙሕነትና መለለይ ዝበልናዮም ዝውክልዎ ኣተሓሳስባ ኣለዎም። ኣብ ሕብረተሰብ ናይ ኣተሓሳስባ ብዙሕነት ካብ ዝረኣየሎም ምኽንያታት ሓደ ከኣ እዚ ናይ ኣቀዋውማ ብዙሕነት እዩ። ስለዚ ናይ ኣተሓሳስባ ብዙሕነት ምኽሳቱ ውሁብ ስለ ዝኾነ፡ እቲ መፍትሒ ንኹሉ ጨፋሊቕካ ብፍቶት ኮነ ብግዲ ሓደ ወካሊ ኣተሓሳስባ ምፍጣር ዘይኮነ፡ ንኹሉ ኣሳኒኻን ዝዓብየሉ ዕድል ሂብካን ምክእኣል ኣማዕቢልካ ቦታ መሰል እዩ።
እዚ ንምዕዋት ካብ ዝውሰዱ ስጉምትታት ሓደ ኣብ ትካላትን መድረኻትን ሸነኻውን ዘይሚዛናውን ዘይኮነ ምዕሩይ ውክልና ከተረጋግጽ ምብቃዕ እዩ። ምዕሩይ ውክልና ስለ ዝደለኻዮን ዝበሃግካዮን ባዕሉ ዝረጋገጽ ዘይኮነስ ኣብ መስርሕ ዝረጋገጽ፡ ብምዕብልና ዝጽለው፡ ብወድዓውን በዓል ቤታውን ጽልዋታትን ዓቕምታትን ዝረጋገጽ እዩ። ከምቲ ንውክልና ኣብ ግምት ዘየእተወ፡ ብቕዓት ኣብ ምልክት ሕቶ ዝኣቱ፡ ንብቕዓት ዝጓሰየ ውክልና እውን ዝያዳ ሓደገኛ እዩ። ነዞም ክልተ መሰረታዊ ጉዳያት ውክልናን ብቕዓትን ምስናይን ምቅዳውን ከኣ ኣገዳሲ ግና ድማ በዳሂ እዩ።
ኣብ ከምዚ ኩነታት እቲ መሰረታዊ መዋጸኦ፡ ሓደ ኣካል ካብ ጸቢብ ቀጽሪ ናይቲ ዝውከለሉ ናይ ብዙሕነት ባእታ፡ ሃይማኖት ድዩ ኣውራጃ ወይ ጾታ ወጺኡ፡ ብዛዕባቲ ኩሉ ብዙሕነትና ኣሳንዩ ዝጻወተሉ ሰፊሕ ሜዳ ዝግደስ ኣተሓሳስባ ከተጥሪ ክበቅዕ ኣገዳሲ እዩ። እዚ ሓላፍነታዊ ኣድህቦ ኣብ ዝተጥርየሉ፡ እቲ ኣብ ምስልምና ዝኣምን ማዕረኡ ብዛዕባ ክርስትና ክሓስብ ይበቅዕ። እቲ ክርስትያ እውን ከምኡ። ወዲ ሓደ ኣውራጃ ማዕረቲ ኣውራጃኡ ብዛዕባ ካልኦት ኣውራጃታት እውን ይሓስብ። ኣብ ጾታ፡ ባህልን ካልእ መለለይ ብዙሕነት እውን ከምኡ ኢሉ ይቕጽል። ስለዚ እቲ ኣካላዊ ውክልና ዝህልዎ ጽልዋ’ኳ ኣድላይን ዘይከሓድን እንተኾነ፡ ናይ ኣተሓሳስባ ስፍሓትን ምሉእነትን ግና ኣዝዩ ኣድላይ እዩ። ስለዚ ሓደ እምነት፡ ኣውራጃ፡ ጾታን ካልእን ህልውናኡ ብኣካላዊ ጥራይ ዘይኮነ፡ ብመንጽር ኣተሓሳስባ እውን ክንዕቅኖ ይግባእ። ነዚ ዝያዳ ንምብራህ ብደግኡ ንእምነትካ፡ ንጾታኻ፡ ንኣውራጃኻ ዝመስል ክነሱ፡ ብኣተሓሳስባኡን ግብሩን ግና ንዓኻ ዘይመስል ዝኾነሉ ኣጋጣሚ ብዙሕ እዩ። ገለ ግሩሃት ውሽጡ ከይመርመሩ፡ ዝተጠልሙ ክንሶም፡ ዝተወከሉ መሲልዎም ዝዕንድሩ ኣይሰኣኑን። እዚ ኣብ ጉርሒ ህግዲፍን ግርህነት ሰዓብቱን ብትሑት ደረጃ ብግብሪ ዝረአ ዘሎ እዩ።
ኣብዚ ሎሚ እዋን ንኤርትራ ይገዝእ ንዘሎ ህግዲፍ፡ ከም ናይ ሓደ ካብቲ ንኤርትራዊ ብዙሕነት ዘቖመ ዝንባለ ወካሊ ገይሮም ይወስድዎ እዮም። ንሓንሳብ ናይ ክርስትያን ይብልዎ ንሓንሳብ እውን ሓደ ኣውራጃ ይዕድልዎ። ኣብ ጥራይ ጐልጐል “ናትና እንድዩ” ዝብልዎን ኣብ ዕሩቕ ዝባኖምን ጥሙይ ከብዶምን ዝከላኸልሉ’ውን ኣይሰኣኑን። ንሱ እቲ ጨቋኒ ጉጅለ ግና ኣይኮነንዶ ንሓደ ኤርትራዊ ዝንባለ ሃይማኖት ድዩ ኣውራጃ ንብምልእታ እታ ሃገርን ህዝባን እውን ዝውክል ኣይኮነን። ህግዲፍ ንኤርትራዊ ብዙሕነት ዘመሓድር ዘይኮነ፡ ናቱ ኣካል ኤርትራዊ ብዙሕነት ዘይኮነ፡ ጸቢብ መእከቢ ዓንኬል ዘለዎ እዩ። መእከቢ ነጥቡ፡ ሃይማኖት፡ ኣውራጃ፡ ጾታ ወይ ካልእ ዘይኮነ፡ ኢሳይያሳዊ ዲክታተርነት እዩ። መለለይ ኢሳይያሳዊ ዲክታተርነት ክኣ፡ ጭቆና፡ ዘይእዉጅ ሜላዊ ባርነት፡ ፍትሒ ምንፋግ፡ ኩሉ መሰላት ምኽላእ፡ ህዝቢ ምክፍፋል፡ ውግእ ምጽሕታር፡ ብልኡላውነት ሃገርን ልዕልና ህዝብን ምውጋይ፡ ብዓብይኡ ከኣ ብትርጉም ሓይሊ ምግዛእ እዩ።
ስለዚ ንህግዲፍ ክንስዕሮ ኣብቲ ብባህሪኡ ዘይክእሎ ድኹም ጐድኑ ክንበልጾ ይግበኣና። ንህግዲፍ ካብ ዘጸግሞን ዘይወሓጠሉን፡ ናይ ኣተሓሳስባ ብዙሕነት ኣመሓዲርካ ሃገር ከተቕንዕ ሓላፍነት ምውሳድ እዩ። ብኣንጻሩ ህግዲፍ ዝሰልጦ ጸቢብ ስምዒታት መዝሚዙ፡ ኣብ ክንዲ ህዝቢ ኣንጻሩ ዝስለፍ፡ ኣብ ሕድሕዱ ከም ዝፋጠጥ ጌርካ ሃገር ናብ ቁልቁ ህዝቢ ድማ ናብ ብርሰትን ምብትታንን ምድፋእን ምንቋትን እዩ። ንሕና እምበኣር ነቲ ህግደፍ ዘጻውዶ መፈንጥርያታት ንምፍሻል ብዙሕነትና ናይ ምምሕዳር ብቕዓትና ከነመስክር ይግበኣና።
