http://ascenteq.com/project/epdp

ሓርበኛታት ተጎሩባ ብኸፊል

ኣብቲ ናይ 30 ዓመታት መሪር ብረታዊ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ፡ ብግቡእ እንተዝስነድ ነፍሲ ወከፍ ዕለት ናይ ገዛእ ርእሳ ሕላገት ኣንቢራ እያ ሓሊፋ። 1961  ምጅማር ብረታዊ ቃልሲ፡  1991 ምርግጋጽ ናጽነትን 1993 ምእዋጅ ወግዓዊ ልኡላወት ኤርትራን ከኣ ናይቲ ኣዝዩ ብዙሕ ዝርዝር ዝሓቖፈ ግን ከኣ ክንድቲ ዝድለ ዘይተነግረሉ ነዊሕ መስርሕ ፖለቲካዊ ቃልስና፡ ዕድለኛታት ፍጻመታት እየን። ናይ 15 መጋቢት 1964ን  ተጐርባን ከኣ ኣብቲ መስርሕ ብረታዊ ቃልሲ ናይ ገዛእ ርእሰን ተዘክሮ ኣንቢረ ዝሓለፋ ዕለትን ቦታታትን እየን። እነሆ ከኣ ንዝሓለፈ 60 ዓመታት ንዝክረን ኣለና።

ሓይልታት መግዛእቲ ኢትዮጵያ፡ ሰውራ ኤርትራ ንምብርዓን ብምስትነዓቕን ብደዐን ብሓይሊ ፖሊስ ዓባይ ጥራይ ክከላኸልዎ ዝገበርዎ ፈተነታት ውጽኢት ምስ ሰኣንሉ፡ ኣብዚ ዝተጠቕሰ ዕለትን ቦታን ፍሉይ ሓይሊ ስሩዕ ሰራዊት ካብ ሃይኮታ ኣውፊሮም ምስቲ ልዕልና ዕላማ፣ትብዓትን ጽንዓትን እንተዘይኮይኑ፡ ኣዝዩ ውሑድ ቁጽርን ድሑር ኣጽዋርን ዝነበሮ ምዑታት ኣሃዱታት ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ  ገጢሞም። ዕላመኦም ከምቲ ክሳብ ስዕረቶም ብተደጋጋሚ ተፈቲኑ ዝፈሸለ ካለኦት ስርሒታት፡  ነቲ ናይ ሰውራ ቁልዒ ሓንሳብን ንሓዋሩን ንምቕሃሙ ነይሩ። እንተኾነ  ኩነታታት ካብ ትጽቢት ጸላኢ ወጻኢ ኮይኑ፡ ኣብዚ ናይ መጀመርያ ኣትኪልካ ፊትንፊት ግጥም 84 መኮነናት ዝርከብዎም ኣባላት ጦርሰራዊት ተቐቲሎም፡ ኣስታት 22 ከኣ ተወጊኦም። ሓይልታት መግዛእቲ ኣብ ልዕሊ እቲ መጀመርያ ዘሰለፍዎ ኣስታት 200 ሓይሊ ሰብ፡ ተወሳኺ ረዳኢ ዓቕሚ’ኳ እንተለኣኹ ካብ ስዕረትን ክሳራን ክድሕኑ  ኣይከኣሉን። እቲ ብሓርበኛ መሓመድ ዓሊ ኢድሪስ (ኣቡ ርጃላ) ዝምራሕ ዝነበረ ሰራዊት ሓርነት ኤርትራ ኣብ ልዕሊ ጸላኢ እዚ ዝተጠቕሰ ዘይተጸበዮ ጉድኣት ኣውሪዱን ኣሕፊሩን ነቲ ግጥም ናብ ሓድሽ ምዕራፍ ከሰጋግሮ እንከሎ፡ ብጥራዩ ዘይኮነስ ክቡር ዋጋ ከፊሉ እዩ። በዚ መሰረት ኣብ ውግእ ተጎሩባ 18 ምዑታት ተጋደልቲ ብጀግንነት ክስዉኡ እንከለዉ 3 ከኣ ተወጊኦም። ካብቶም ስዉኣት፡ እድሪስ ኣደም ፋጃጅ፡ ዑስማን ዓፋ እድሪስ፡ እድሪስ መሓመድ ዓሊ ሑመድ፡ ዑስማን መሓመድ ዓሊ ኣፋዳድ፡ ዓሊ እድሪስ ጀምዕን ሳልሕ ኑር ሓምደን ዝበሃሉ ከም ዝርከብዎም፡ “ዛንታና” ብዝብል ዝተዳለወ ሰነድ ይሕብር።

ሓይልታት መግዛእቲ ኣደዳ ዘይተጸበይዎ ስዕረትን ክሳራን ኮይኖም ናብቲ ዝመጽዎ ሃይኮታ ምስተመልሱ ምስቲ ዝተሳዕርሉ ውግእ ኢድ ንዘይነበሮም 8 ሲቪል ኤርትራውያን ቀቲሎም። ህዝቢ ንምርዓድን ምስ ሰውራኡ ከይተሓባበር ንምፍርራሕን ከኣ ናይቶም ስዉኣት ተጋደልትን ኣብ ከተማ ዝተቐትሉን ሬሳታት ኣብ ከተማታት ሃይኮታ፡ ኣቑርደት፡ ባረንቱን ከረንን ንነዊሕ ሰዓታት ሰጢሐሞ። ውጽኢቱ ግና ከምቲ ዝተጸበይዎ ራዕዲ ዘይኮነ ሕራነ ኮይኑ። (እዚ ኣሃዛት ክቡር ወልደየሱስ ዓማር ንዝኽሪ ኣቡ ርጃላን ብጾቱን ብ15 ለካቲት 2010 ብእንግሊዘኛ  ካብ ዝጸሓፎ ዝተወስደ እዩ)

ውግእ ተጐርባ ከም ኣገዳሲ ታሪኻዊ ተዘክሮ፡ ፍሉይ ጅግንነት ዝተፈጸመሉን ካብቲ ካልእ ውግኣት ኣብ ልዕሊ ጸላኢ ዝለዓለ ክሳራታት ዘውረደን ጥራይ ኣይኮነን። ካብኡ ሓሊፉ ነቲ ወተሃደራዊ ግጥም ናብ ሓድሽ ናይ ፊትንፊት ቀዋሚ ግጥም ምዕራፍ ዘሰጋገረ ስለ ዝነበረ፡ ነቲ ኣብ ኤርትራ ካብ ምብራቕ ናብ ምዕራብ፡ ካብ ሰሜን ናብ ደቡብ ዝተፈጸመ ጅግንነት ኣፍደገ ዝኸፈተ ስለ ዝኾነ እዩ ፍሉይ ከም መዓልቲ ሰራዊት ሓርነት ዝዝከር። እዚ ውግእ እቲ ወሳኒ ስንቅን ኣጽዋርን ኣብ ሕልና ሰባት ዝሰፈረ፡ ጽንዓት፡ ቅሩብነትን ተወፋይነት ምዃኑ ዘርኣየ እዩ። ቅድሚ 60 ዓመታት ነዚ መስተንክር ዝሰርሑ ኤርትራውያን ሓርበኛታት ምስ ምንዋሕ ግዜ፡ ሎሚ ዳርጋ ብህይወት የለዉን ኢልካ ምድምዳም ይከኣል። እቲ ዝተበግስሉን ዋጋ ዝኸፈልሉን ፍትሒ ናይ ምርግጋጽ ቃልሲ ግና እቲ ሓደ ካብቲ ሓደ እንዳተቐባበልና ኣብዚ ሎሚ ዘለዎ ደረጃ በጺሑ ኣሎ። እቲ በብግዜኡ ነዚ ረዚን ሓላፍነት ዝርከብ ትውልዲ ከኣ መምስቲ ዝርከበሉ መድረኹ ዝመጣጠን ካልእ ተጐርባ ናይ ምስራሕ ሓላፍነት ከም ዘለዎ ንኻልኢት’ኳ ክዝንግዕ ኣይግብኦን። ነዚ ንምዝኽኻር ኢና ከኣ ንተጐርባን ካለኦት ታሪኻውያን ዕለታትን ዓመት መጸት እንዝክረን።

ኣብ ተጐርባ ዓወት ዝተመዝገበሉ ግዜን ኩነታትን ብብዙሕ መልክዑ ካብዚ ዘለናዮ ዝተፈልየ እዩ።  ናይ ሓይልታት ኣሰላልፋ፡ ናይቲ ቃልሲ እስትራተጅን ስልትን፡ ናይ መራኸቢ ምዕባለ፡ ናይ ጸላኢ ባህሪ፡ ጠቕላላ ዓለማዊ ኩነታት … ወዘተ  ዝተፈልዩ እዮም። ብዓብይኡ ከኣ ቅያ ተጎርባን ካለኦት ግጥማትን ኣብ ፍረ በጺሖምስ ኣብ ናጻ ሃገር ንሓርነት ኣብ እንቃለሰሉ ምዕራፍ ኢና ዘለና። እዚ ክበሃል እንከሎ ግና ናይ ተመኩሮ ምውርራርስን ምትእስሳርን የብሎምን ማለት ኣይኮነን።  ኣብ ግዜ ዓወት ተጐርባ ኮነ ሎሚ ሕቶ ህዝቢ ቅድሚት ምስራዕ ኣብ ቦታኡ እዩ። ሽዑ ኮነ ሎሚ ወሳኒ ግደ ተሳትፎ ህዝቢ ኣብ ቦታኡ እዩ። ንትማሊ፡ ሎምን ጽባሕን ናይ ምትእስሳር ብጽሒት መንእሰይ ከኣ ህያው እዩ። ከምዚ ናትና ዝኣመሰለ ነዊሕን ኣብ ምዕራፍት ዝተኸፋፈለን ቃልሲ ብሓደ ውሱን ትውልዲ ዝውዳእ ኣይኮነን። እንታይ ደኣ ካብ ወለዶ ናብ ወለዶ  ዝሰጋገር እዩ። ናይዚ ምስግጋር ቀንዲ ሞተርን ድንድልን ከኣ መንእሰይ እዩ። ስለዚ እዚ ንርከበሉ ዘለና እዋን ከም ወትሩ፡ ዝያዳ ኩሉ ክፍልታት ሕብረተሰብ ንመንእሰይ ትውልዳዊ ሓላፍነት ዘሰክሞ ምዃኑ በዚ ኣጋጣሚ ምዝኽኻሩ ኣገዳሲ እዩ።

ሓላፍነት መንእሰይ ኩሉ ግዜ ዕዙዝ ኮይኑ፡  ከከምቲ መድረኹ ከቢድን ቀሊልን ክኸውን ይኽእል። ናይ ሎሚ መንእሰይ ሓላፍነት፡ ካብ ናይ ግዜ  ተጐርባ መንእሰይ ሓላፍነት ዝተፈልየን ዝኸበደን ክኸውን ግድነት እዩ። ብመንጽር’ዚ፡ መንእሰይ ኤርትራ ስለ ዝመረጾ ዘይኮነ፡ ሓራን ዲሞክራስያዊትን ኤርትራ ንምርግጋጽ እዚ ንርከበሉ ዘለና መድረኽ ዝጠልቦ  ግቡኡ እዩ ዝስከም። በዚ ኣጋጣሚ ከኣ  ነዚ ከቢቡና ዘሎ ኤርትራዊ ኮነ ከባብያዊ ምዕባለታት ኣብ ግምት ኣእትዩ፡ ምስ ትማልን ጽባሕን ኣገናዚቡ፡ ክሳብ ሕጂ ንዝተመዝገበ ታሪኻዊ ጀግንነትን ሐርበኝነትን ዓቂቡን ነዊሕ ዘማዕዱ ራኢ ወኒኑን ናይ ምቅላስን ምስግጋርን ንማንም ከሰክሞ ዘይክእል ከቢድ ሓላፍነት ከም ዘለዎ ኣብ ርእሲቲ ግንዛበኡ ነዘኻኽሮ። እዚ ከምዚሉ እንከሎ ሓይልታት ለውጢ ኤርትራ እውን ኣብ ቅነ እዚ ታሪኻዊ ዕለት፡ ብዛዕባቲ ዝዓበየ ጉድለቶም ኮይኑ ንዘሎ ሓቢርካ ክትቃለስ ዘይምብቃዕ ከስተብህልሉ ዘለናዮ እዋን ዝጠልቦ’ዩ።

ዘለኣለማዊ ክብርን ዝኽርን ንሰማእታት ኤርትራ

ህዝቢ ኤርትራ ኣብ’ዛ ብቃልሱ ህያው ዝኾነት ሃገሩ ዓሚቕ ተስፋን ትጽቢትን ነይርዎ ሎሚ’ውን ኣለዎ። እንተኾነ ብሰንኪ ህግደፍ ሕልሙ ጌና ኣይተጋህደን። ነዚ ዘይተጋህደ ሕልሙ ንምግሃድ ከኣ እነሆ ኣብ ቐጻሊ ቃልሲ ንለውጢ ይምርሽ ኣሎ።

ኤርትራዊ ሃገሩ ክትኮነሉ ዝደልዮ ብዙሕ እዩ። ጻማ ቃልሱ ዘስተማቕረላ ዲሞክራስያውን ሰብኣውን መሰሉ እትሕልወሉ ክትከውን ይብህግ። ብሕገመንግስቲ ዝተዋሕሰ፡ ናይ እምነት፡ ሓሳባካ ምግላጽ፡ ምውዳብ፡ ምንቅስቓስን ከምኡ’ውን ምዕሩይን ናጻን ቁጠባዊ ተሳትፎ ሃልይዎ ንገዛእ ርእሱ እናተጠቐመ ሃገሩ ናይ ምህናጽን ህዝቡ ናይ ምርባሕን መሰሉ እትዕቅብ ክትኮነሉ ሃንቀውታ ነይርዎ። እንተኾነ ብሰንኪ ጥልመት ህግደፍ፡ እዚ ኩሉ ባህጉ ኣይተረጋገጸን። ናይ ፍትሒ ልዕልና ጻምኡ ክረውየሉ ከኣ ሃንቀው ይብል። ግን ከኣ ክሳብ ሎሚ ኩሉዚ ሃንቀውታኡ ኣይተረጋገጸን ማለት፡ ንሓዋሩ ኣይክረጋገጽን እዩ ማለት ከምዘይኮነ ስለ ዝኣምን ተስፋ ዓወት ሰኒቑ ይቃለስ ኣሎ።

ህዝቢ ኤርትራ እዚ ኩሉ ሰናይ ትጽቢቱ ካብ ህግደፍ ተጸብዩ ከምዘይረጋገጽሉ ካብ ዝኣምን ነዊሕ ግዜ ኮይኑ እዩ። ህግደፍ እውን ንሓንሳብ ብስዉር ንሓንሳብ ድማ ብጋህዲ ብትዕቢት ትጽቢታት ህዝቢ ከማልእ ቅሩብ ከምዘይኮነ ክነግር ጸንኒሑ እዩ። ሕድሪ ህዝቢ ኣየኽበረን  ጥራይ ዘይኮነ፡“ዝጐደለኒ መሰል ኣሎ”  ንዝብብለ እውን ክኣስርን ክሞቁሕን ዝጸንሐን ዘሎን እዩ።  ብሓጺሩ ህዝቢ ኤርትራ፡ ኣብ ጽላል ባዕሉ ዘጽደቖ ሕገመንግስቲ፡ ብዝመረጾ ኣካል ክምራሕ መሰል ከምዘየብሉ ህግደፍ ብኣዋጅ ካብ ዝነግሮ ነዊሕ ኮይኑ።

ብመንጽርዚ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ኩነታት፡ ኣንጻርቲ ህዝብና ዝተጸበዮ ምዃኑ ካልእስ ይትረፍ፡ ኣብዚ ቀረባ ግዜ ኤርትራ በጺሖም ዝተመልሱ ወጻእተኛታት ክዝርግሕዎ ብዝጸንሑ ዘሕዝን ምስሊ ከተማታት ኣስመራን ባጽዕን ምዝካር ጥራይ፡ ነቲ ኢሳያስ ዝሕጭጨሉ ዝነበረ ዕንወትን ድሕረትን እኹል ዘሕዝ መረጋገጺ እዩ። ኣብ ክንዲ ህዝቢ ብመንግስቲ ዝግልገል፡ ህዝቢ ኣገልጋሊ ናይ ሓደ ውልቀሰብ ዝዝውሮ ጉጅለ እዩ ኮይኑ ዘሎ። መንእሰይ ኤርትራ ኣብ ክንዲ ዝመሃርን ዝወልድን ዝዝምድን፡ ኣብ ሸዊት ዕድመኡ ኣብ መጀመርታኡ እምበር መወዳእትኡ ዘይፍለጥ ግዱድ ውትህድርና ምጽማዱ ሓደ ካብ መርኣያታት ህዝቢ ኣገልጋሊ ሓደ ጉጅለ ኮይኑ ምህላዉ እዩ። ኤርትራዊ መንእሰይ ቅድም ኣብ በረኻታት ሳሃራን ሲናይን ሎሚ ድማ ኣብቲ ካብ ትግራይ ክሳብ ኬንያን ኡጋንዳን ዝዝርጋሕ መስመር ዝሓልፎ ዘሎ ምክልባት ነቲ ምረት ስደት ምረት ይውስኸሉ። ስለዚ  ህዝቢ ኤርትራ ክሳብ ሎሚ ካብ ስማዊ ዜግነት ሓሊፉ ካብታ ብዋግኡ ዝመጸት ሃገር ዝረኽቦ ዜግነታዊ ክብሪ  የብሉን።

ኣብ ግዜ መግዛእቲ፡ ህዝቢ ኤርትራ ምስ ኩሉቲ ዝወርዶ ዝነበረ ግፍዒ፡ መግዛእቲ ንምስዓር ብዓድን ሜዳን እናተናበበ ደኣ ናብ ቃልሲ ይስለፍ  እምበር ከምዚ ሎሚ ንዕዘቦ ዘለና ይስደድ ኣይነበረን። እዚ ዋሕዚ ናብ ስደት ንዓና ንኤርትራውያን ጥራይ ዘይኮነ፡ ንብዙሓት ድሕረ-ባይታ ጽንዓትን ተወፋይነትን ህዝብና ዝፈልጡ ወገናት’ውን ዘሰንብድ ኮይኑ ዘሎ እዩ። ስደት ኤርትራውያን ነዊሕ ታሪኽ ዘለዎ ኮይኑ፡ ድሕሪ ናጽነት ብሓፈሻ ኣብ ኩሉ ምዕራባዊ ዓለም፡ ብፍላይ ከኣ ኣብ ጐረባብቲ ሃገራት ብደርጃ ስድራ ቤታት የዕለቕልቕ ኣሎ። ናይ ቀረባ ኣብነት ክኾነና ኩነታት ኤርትራውያን ኣብ  ኢትዮጵያን ኡጋንዳን ኣብ ሱዳን ድማ ቅድሚ’ዚ ገጢምዎም ዘሎ ውግእ ዝነበረ ኩነታት  ምጥቃስ ጥራይ እኹል እዩ። ምኽንያቱ ካልእ ማሕበራዊ ፍጻመታት ገዲፍና፡ ኣብዚ እዋንዚ ካብቲ ኣብ ኤርትራ ዝፍጸም መርዓታት ኣብ ጐረባብቲ ሃገራት ዝካየድ ከም ዝበዝሕ ጸሓይ ዝወቕዖ ሓቂ እዩ።

ህግደፍ ነቲ ብሰንኩ ዝተሰደ መንእሰይ ከነኣእሶ እንከሎ “ሓተላ ሕብረተሰብ” ክሳብ ምባል’ኳ ዝበጽሕ እንተኾነ፡ ደድሕሪኡ ምስዓብ ግና ኣይገደፈን። ደፋፊኡ ካብ ሃገር ኣውጺእዎ ከብቅዕ፡ ንዝተወስነ ካብኡ፡ ማልያታት ቀያይሩ ኣልቢሱ ዝተፈላለዩ መረሳሰኒ ኣስማት እናሃበ ናይ ዳንኬራ ፈስቲቫላት ወዲቡ ሆሆ የብሎ ኣሎ። እቲ ጉጅለ ከምኡ ምግባሩ ኣየግረምን ምኽንያቱ ስምዒት ፈጢርካ ምዕሻው ልሙድ ኣፍራሲ ስልቱ ስለ ዝኾነ። እቶም ብሰንኩ ዝተሰዱ መንእሰያት ተመሊሶም፡ ኣብቲ መጻወድያኡ ክኣትዉ እንከለዉ ግና ኣዛረብትን ኣገረምትን እዮም። ኣንጻርቶም ነዚ መዳህለሊ ዳንኬራ ዘይድግፉ ተቓወምቲ መሳድድቲ ኣሕዋቶም ክጋጨዉ እንከለዉ ከኣ፡ “ኸፋፊልካ ናይ ምግዛእ” ፖሊሲኡ ስለ ዝሰምረሉ ህግደፍ ዝያዳ  ከም ዘሕጐን ከምዘጋድዶን ውሁብ እዩ።    

እቲ ዝያዳ ዘተሓሳስብ ድማ እተን ኤርትራውያን ዝተዓቑቡለን ሃገራት፡ ኣብ ክንዲ ኩነታቶም ተገንዚበንን ሓልዮት ሓዲርወንን ብመሰረት ዓለም ለኻዊ ሕግታት ዝሕግዘኦም፡ በቲ ኣብ ኣገባብ ተቓውመኦም ዝፍጠር  እሞ ክእረም ዝግበኦ ተግባራት የማርራ ምህላወን እዩ። ጥሕሰት ናይተን ዝነብሩለን ዘለዉ ሃገራት ሕግን ስርዓትን ግዳይ ምጉዳል ኣካላት፡ ማእስርትን ምብልሽው መጻኢ ዕድል ናይቶም መንእሰያት ዘስዕብ ኣብ ርእሲ ምዃኑ፡ ንልኡኻት ህግደፍ ዘሻድን እውን እዩ። 

 ስለዚ ከምቲ “ሕነ ቀራናት ንጓዕማማት” ዝበሃል፡ ኤርትራዊ መንእሰይ፡ በቲ ኣብ ሃገሩ ዝሰኣኖ መሰል ኣማሪሩ ኣንጻርቶም ዘዕቆቡዎ ምርጻም ክእረብ ዝግበኦ እዩ።  ብብዝሒ ዓድኻ ገዲፍካ ናብ ስደት ብምምራሕካ መዛረቢ ዝኾንካዮ ከይኣክልስ፡ ሕጊ ብዘይምኽባር ናይ ኣሉታ ኣብነት ክትከውን ኣይግድን።

ኣብ ርእሲዚ ህግደፍ ካብቲ መንእሰያት ረብሓኦም ተመሳሳሊ ኣብ ለውጢ ክነሱ ዝጋጨውሉ ናይ ፈስቲቫል መድረኻት  ክልተ መኽሰባት የመዝግብ። በቲ ሓደ ወገን “ደገፍቲ መንእሰያት ኣለዉዎ” ብዝብል ምስሉ የጸባብቕ። በቲ ካልእ ወገን ድማ ነቲ መድረኽ ናብ ምንጪ ኣታዊ ቀይሩ ገንዘብ ይእምርር። እዚ ካብ ኮነ እቲ ዋኒን ሃገሩ ዝተነፍጎ፡ ዓብይ ዕማም እናተጽበዮ ኣብ ፈስቲቫላት ብዝትከል ጓይላ ዝጥበር ኤርትራዊ መንእሰይ፡ “ኣብዘይመንገድኻ ኢኻ ዘለኻ”  ክበሃል ይግባእ።

ኣብ 2018 መራሒ ህግደፍን ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያን “ናብ ሓድሽ ሰላማዊ ምዕራፍ ዝምድና ኣቲና” ምስ በሉ፡ ምጥራር ዶብ ኤርትራን ኢትዮጵያን ክትግበር ብብዙሓት ትጽቢት ካብ ዝተገብረሎም ምንባሩ ዝዝከር እዩ። ምኽንያቱ ናብ ሓድሽ ምዕራፍ ናይ ምእታዎም ቀንዲ ምኽንያት፡ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ “ንቀያድን ናይ መወዳእታን ብይን ዶብ ኤርትራን ኢትዮጵያን ምሉእ ብምሉእ ተቐቢልናዮ ኣለና” ምባሉ ናይ ብሓቂ ጌርካ ስለ ዝተወስደ። ደሓር ግና እቲ ቀንዲ መሰማሚዖም ጉዳይ ብይን ዶብ ክልቲአን ሃገራት ዘይኮነ፡ ናይ ሓባር ወፍሪ ኣንጻር ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ ምንባሩ ብግብሪ ተራእዩ። ኣብቲ ኣብ ጅዳ ዝኸተምዎ ስማዊ ስምምዕ እውን፡ ኣብ ዓንቀጽ 4ተ ካብ ምጥቃሱ ሓሊፎም፡ ጉዳይ ምጥራር ዶብ ኣጀንዳኦም ከምዘይነበረ ኣረጋጊጸምዎ እዮም።

ኣንጻር ህወሓት ብሓባር ዝወፈርሉ ድሌቶም ኣብ መጀመርታኡ እኳ እንተዘይተጋህደ፡  በበይኑ ከም ዝኸውን ናይ ብዙሓት ፖለቲከኛታት ግምት ነይሩ። ኣንጻር ህወሓት  ዝነበሮም ኩለ-መዳያዊ ወፍሪ ከይደንጐየ ናብ ውግእ ማዕቢሉ። እቲ ውግእ ድሕሪ ናይ ክልተ ዓመታት ኣብ ልዕሊ ትግራይን ከምኡ’ውን ኣብ ልዕሊ ኤርትራ በብደረጃኡ፡ ብርሰት፡ ምዝንባል፡ ህልቂትን ዕንወትን ምውራድ፡ በቲ ሓደ ወገን ናይቶም ተዋግእቲ ዓቕሚ ተዳኺሙ፡ በቲ ካልእ ወገን ድማ ተጽዕኖ ሕብረተሰብ ዓለም ውግእ ጠጠው ንክብል ምስ ሓየለ፡ ብሰላም ክግታእ ናይ ግድን ኮይኑ። ህግደፍ ነቲ ናይ ሰላም ሃዋህው ክነጽግ እንከሎ፡ ብልጽግና ግና “ደጊም ውግእ ይኣክል” ስለ ዝበለ፡ ህውከት ኣቋሪጹ ንቀጻሊ ፖለቲካዊ መፍትሒ መሰረት ዘንበረ ውዕል ሰላም ፕሪቶርያ ተኸቲሙ። ህግደፍ ኣብቲ ጠጠው ከብሎ ዘይከኣለ ውዕል ሰላም ዝነበሮን ዘለዎን ዘይዕግበት ንምግላጽ ከይሓፈረ “ብምዕራባውያን ተኾሊፍና” ብዝብል ደርጒሑ፡ ብዘይውግእ ክነብር ዘይክእል ምዃኑ ኣርእዩ።

ህግደፍ እቲ ጠጠው ከብሎ ዘይከኣለ ውዕል ሰላም ምስ ተኸተመ፡ ንከይትግበር ክኾልፎ ካብ ምጽዓር  ዓዲ ኣይወዓለን። ብመሰረት ውዕል ፕሪቶርያ፡ “ሰራዊት ኤርትራ ካብ ትግራይ ይወጽእ” ዝብል ውሳነ ንከይትግባር ክሳብ ሎሚ ዕባራ ምኽንያታት ብምፍጣር፡ ዓንቂጹ ኣሎ። በዚ ድማ ውዕል ፕሪቶርያ ኣብ ግብሪ ንከይውዕል ካብ ዝዕንቅፉ ቀንዲ ጠንቅታት ኣብያ ህግደፍ ኮይኑ ኣሎ። ህግደፍ ብዝተፈላለዩ ወገናት ካብዚ ዓንቃፊ ተግባሩ ንክቑጠብ ንዘቕርብሉ መጸዋዕታታት ብኣሸካዕላል ክምልሰሉን ነቶም ዓገብ ዝበሉ ብዓይኒ ጽልኢ ክኸስስን ጸኒሑን ኣሎን። ምስ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካን ዓባይ ብሪታንያን ኣትይዎ ዘሎ ኩርባባ ከኣ ናይዚ ኣብነት እዩ። እንተኾነ እዚ ሎሚ ዝሕሰሞ ዘሎ ምሕጽንታታት ጽባሕ ንህዝቢ ኤርትራ’ውን ናብ ዝሃሲ ኣስገዳድ ክምዕብል ከም ዝኽእል ናይ ብዙሓት ግምት እዩ።

ህግደፍ ሰራዊቱ ካብ ኢትዮጵያ ንዘይምውጻእ የቕርቦም ካብ ዘሎ ምኽንያታት “ሰራዊተይ ኣብ ልኡላዊ መሬት ኤርትራ እዩ ዘሎ” ዝብል እዩ። ምስዚ ዘለናዮ ምዕባለ እቶም “ውጻእ” ዝብልዎ ዘለዉ ኣካላት፡  ሰራዊት ኤርትራ ኣበይ ከምዘሎ ስለ ዝርድኡ ይጽውዕዎ ከም ዘለዉ ዘስትውዓለ ኣይመስልን። ጉዳይ ዶብ ኤርትራን ኢትዮጵያን መሰረታዊ ምኽንያት ኮይኑ ዘይኮነ፡ ከም መሸፈኒ ተወሲዱ ብዝተኸፍተ ንክልተ ዓምታት ዝኣክል (1998-2000) ዳማዊ ውግእ ድሕሪ ምክያድ፡ ናብቲ ብውዕል ኣጀርስ ዝተመስረተ ኮሚሽን ዶብ ቀሪቡ ካልእ መልክዕ ክሕዝ ክኢሉ። በቲ ኮሚሽን ድማ ኣብ ደንሃግ ቀያድን ናይ መወዳእታን ብይን ተዋሂብዎ።

እንተኾነ ብብዙሕ ደረጃታት ሓሊፉ፡ ኣብቲ ናይ መወዳእታ ኣብ መሬት ምምልካት ምስ በጸሐ  ኣይሰጐመን። ኣብ ከምዚ ኩነታታት “ከተማ ባድመ ንኤርትራ ተፈሪዳ” ዝብል እንተዘይኮይኑ፡ ኣብቲ ካልእ ከባብታታት ብፍላይ ድማ ኣብቲ ማእከላይ ዞባ ዝበሃል፡ ኣፍካ መሊእካ “ኣየናይ ዓዲ ናብ ኤርትራ፡ ኣየናይከ ናብ ኢትዮጵያ” ከም ዝተፈርደ ምንጻር ኣጸጋሚ እዩ። መስርሕ ምጥራር ከምቲ ብሕጊ ዝጀመሮ፡ ብሕጊ ንከይውዳእ ክልቲኦም ፈረምቲ ወገናት ዓንቃፊ ኣስተዋጸኦ ኣለዎም። ኢህወደግ “በዓል 5 ነጥብታት” ዝብል ምስቲ ቀያድን ናይ መወዳእታን ብይን ዘይቃዶ ፖሊሲ ኣውጺኡ ንዝያዳ 20 ዓመታት ናብ ደውታ ኣእትይዎ። ህግደፍ ከኣ ብመሰረቱ ከምቲ ኢሳያስ ደጋጊሙ፡ “ምስ ኢትዮጵያ ዘዋጋኣና ጉዳይ ዶብ ኣይነበረን፡ ጉዳይ ዶብ እንተዝነብር ብናይ ሕጊ መስርሕ መተፈትሐ” ዝብሎ ዝነበረ ከም መጻልኢ ምስ ህወሓትን  ኣውሓስትን ይጥቀመሉ ነይሩ እምበር ክጥረር ይደሊ ኣይነበርን። ብፍላይ ድሕሪ 2018 ጥጡሕ ኩነታት ተፈጢርሉ ክነሱ፡ ኣይኮነንዶ ከተግብሮ ቅድሚት ዝስራዕ ኣጀንዳ ገይሩ’ውን ከምዘይወሰድ ባዕሉ ክገልጾ ዝጸንሐ እዩ።

ህግደፍ ቅድም ኮነ ሎሚ ዶብ ክጥረር ዘይደለየሉ ምክንያታት፡ ሓደ እዋን ምስ ኢትዮጵያ ናይ ምሕዋስ መንገዲ ክኾኖ ይደሊ ነይሩ። ሎሚ ድማ መፍረሲ ውዕል ፕሪቶርያ ይጥቀመሉ ኣሎ። ብዓብይኡ ድማ “ጌና ልኡላዊ መሬትና ከየውሓስና”  እናበለ ካብ ኤርትራዊ ዘቤታዊ ኣጀንዳ ክሕበኣሉ ዝጸንሐን ዘሎን መኸወሊ እዩ። ሎሚ ግና እዚ ጉዳይ ዶብ ዝምዝምዝ ተገላባጢ ሸርሒ ኢሳያስ፡ ኣይኮነንዶ ብህዝቢ ኤርትራ ብሕብረተሰብ ዓለም ከይተረፈ ስለ ዝተኸሸሐ ዝሕበኣሉ ዘይኮነ ዝቃለዓሉ ኮይኑ ኣሎ።

ኣብ ገለ ኤርትራውያን ወገናት፡ “ምጥራር ዶብ ቀዳምነትና ኣይኮነን” ዝብል ነቲ ናይ ኢሳያስ ዘዳምቕ ድምጺ ይስማዕ ነይሩ እዩ። ሎሚ እውን ነቲ ዶብ ኣብ መሬት ኣብ ዘይተመልከተሉ፡ “ሰራዊትና ኣብ መሬት ኤርትራ እዩ ዘሎ” ዝብል ንህድማ ኢሳያስ እዝኒ ዝህብዎ ኤርትራውያን ይህልዉ ይኾኑ። ብሕጋዊ መንገዲ ምጥራር እናተኻእለ፡ ነቲ ከኸትሎ ዝኽእል ሳዕቤን ዘንጊዖም፡ “ብሓይሊ ዝተወስደ መሬት ብሓይሊ ምምላሱ” ቅኑዕ እዩ ዝብሉ እውን፡  ይስምዑ እዮም።

እዚ ኩሉ ተደሚሩ ነቲ ኢሳያስ ምስምስ ዶብ ብምፍጣር፡ ኤርትራዊ ዘቤታዊ ሕቶ ካብ ምምላስ እናሃደመ ዕድመኡ ንምንዋሕ ዝመሃዞ ተንኮል፡ ዘተባብዕ ስለ ዝኾነ ክምከት ይግበኦ። ብኣንጻሩ ሎሚ እውን ዶብ ምጥራር ኢሳያስ ንዝብለጸሉ መሳኹቲ ዝዓጹን ንለውጢ እንገብሮ ቃልሲ ከም ዘይዕንቅፍ ብምርዳእን፡  ከምኡ እውን ኣብ መጻኢ ብሰንኪ ዶብ ምስ ኢትዮጵያ ኣብ ውግእ ከይነኣቱ ዘውሕስ ስለ ዝኾነ፡ እቲ 1,033 ኪ/ሜ (641.9 ማይላት)  ዝንውሓቱ “ዶብና ኣብ መሬት ይመልከት” ዝብል ድምጽና ክብርኽ ይግበኦ።

ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ

ደቂ ኣንስትዮ ብቁጽሪ ዘይኮነስ ብተሳትፎን ኣበርክቶን ፍርቂ ኣካል ሕብረተሰብ ምዃነን  ብማሕበረሰብ ዓለም ክእመነሉ ኣገዳሲ እዩ።  ምኽንያቱ ብዘይተሳትፎአን ዝዕወት ናይ ለውጢ መስርሕን ዕብየትን የለን። ወሳንነት ደቂ ኣንስትዮ ኣብ ሕብረተ ሰብ  ኣብ ኩሉ ዓውዲ ህይወት ወዲ ሰብ ዝንጸባረቕ እዩ። በዚ መሰረት 8 መጋቢት ምልክት ናይ ቃልሲ ዓለምለኸዊት  መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ ኮይና ክትክበር  ተወሲና። 8 መጋቢት ናብዚ ደረጃዚ ዝማዕበለት ድሕሪ ነዊሕ ውረድ ደይብን ቀጻሊ ቃልስን እዩ።

8 መጋቢት ኣህጉራዊ  ቦታ ንክትሕዝ ዝኸኣለት ኣብታ መዓልቲ ብ1908 ኣብ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ ጾታዊ ወጽዓ ብዘንቀሎ  ኣስታት 15 ሺሕ ደቂ ኣንስትዮ ዝተሳተፋሉ ምልዕዓል ስለ ዝተራእየላ እያ።  ቀንዲ ሕቶ ናይተን ደቂ ኣንስትዮ፡ ማዕረ ክፍሊት ንተመሳሳሊ ስራሕ፡ መሰል ምድማጽ ኣብ ምርጫን፡ ገደብ ናይ ስራሕ ሰዓታትን ከም ዝነበረ መዛግብቲ ታሪኽ ይሕብሩ። ብሳላቲ ቃልሰን ዝተኸፍሎ መስዋእትን፡ መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ ብ28 ለካቲት 1909 ኣብ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ ክትክበር ጀሚራ። ድሕሪዚ ብ1910 ኣብ ከተማ ኮፐንሃገን ካብ 17 ሃገራት ዝተወከላ ኣስታት 100 ደቂ ኣንስትዮ ዝተሳተፋሉ ኮንፈረንስ ተኻይዱ። ዕላማ ናይዚ ኮንፈረንስ ብዛዕባ ድርብ ወጽዓ ደቂ ኣንስትዮን መፍትሒኡን  ምዝታይ ነይሩ። ብምቕጻል ብ19 መጋቢት 1911 ኣብ ሃገራት ኦስትሪያ፡ ደንማርክ፡ ጀርመንን ስዊዘርላንድን ዝያዳ ሓደ ሚልዮን ደቂ ኣንስትዮን ደቂ ተባዕትዮን ዝተሳተፍሉ ማዕርነት ደቂ ኣንስትዮ ዝጠልብ ሰላማዊ ሰልፍታት ተኻየደ።  እዚ ምብርባር ደቂ ኣንስትዮ ኣብ 1914-1918 ቀዳማይ ውግእ ዓለም ጠጠው ንክብል ግደ ነይርዎ። ብድሕሪኡ ኣብ ዝተፈላለዩ ቦታታትን ዕለታትን ብዝተፈላለዩ ደረጃታት ክትዝከር ድሕሪ ምጽናሕ እታ ብ1913 ዝጀመረት 8 መጋቢት ብደረጃ ዓለም ክሳብ ሎሚ ኣህጉራዊ መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ ኮይና ትዝከር  ኣላ። ኣብ 1975 ከኣ ንመጀመርያ ግዜ 8 መጋቢት ኣህጉራዊ  ማዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ ኮይና ብደረጃ ውድብ ሕቡራት ሃገራት ብወግዒ ኣፍልጦ ረኺባ ክትክበር ክኢላ።

ደቂ ኣንስትዮ  ፍርቂ  ሕብረተሰብ ኣብ ርእሲ ምዃነን፡ ጓለንስተይቲ መሰረት ሕብረተሰብ ብምዃና  ዓወታ፡ ናይ መላእ ሕብረተሰብ ዓወት እዩ። “ንጓለንስተይቲ ምስትምሃር ሕብረተሰብ ምስትምሃር እዩ”  ዝበሃል እውን ወሳኒ ግደ ጓለንስተይቲ ኣብ ኩለ መዳያዊ ዕቤት ሕብረተ-ሰብ ንምንጽብራቕ እዩ። እዚ ተሳትፎን ማዕርነትን ደቂ ኣንስትዮ ብጭረሖን ድልየትን ጥራይ ዘይኮነ፡ ብግብራዊ ቃልሲ ከም ዝረጋገጽ ተመኩሮ ኣርእዩና እዩ። እቲ ምእንቲ ማዕርነት ደቂ ኣንስትዮ ዝግበር ቃልሲ እንተላይ ብተሳትፎ መላእ ሕብረተሰብ እምበር፡ ብናተን ፍሉይ ኣበርክቶን ጻዕርን ጥራይ ክረጋገጽ ከምዘይክእል ከኣ ካልእ  ኣብ ተመኩሮ ዝተረጋገጸ  ሓቂ እዩ።

ግደ ኤርትራውያን ደቂ ኣንስትዮ ኣብቲ ናይ 30 ዓመታት ቃልሲ ንናጽነት ወሳኒ ነይሩ። ድሕሪ ናጽነት፡  መላእ ህዝቢ ኤርትራ በቲ ዲክታተር ኢሳያስ ዝመርሖ ዘሎ ጉጅለ ከም ዝተጠልመ ርዱእ እዩ። ናይቲ ጥልመት ስንብራት ኣብ ልዕሊተን ብሓርነትን ማዕርነትን ክካሓሳ ትጽቢት ዝነበረን ኣንጻር ድርብ ወጽዓ ዝተቓለሳ ደቂ ኣንስትዮ ዝኸበደ ከም ዝኾነ፡ ብግብሪ ዝተራእየን ዝረአ ዘሎን እዩ።

ታሪኻዊ ኣመጻጽኣን ኣገዳስነትን ኣህጉራዊ መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ 8 መጋቢት ነባሪ እዩ። እቲ ዝዝከረሉ ኣገባብ ግና ምስቲ እዋናዊ ምዕባለ ዝቃነ እዩ። መሰረታዊ  ዕላማ ምዝካር 8 መጋቢት፡ ደቂኣንስትዮ ከም ፍርቂ  ሕብረተሰብ ኣብ ኩሉ መዳያት ህይወት ብማዕረ ክሳተፋን መሰል ናይ ተጠቃምነተን  ከውሕሳን እዩ። ነዚ ንምዕዋት “ኣብ መጻኢ እንታይ ይገበር?” ኣብ ዝብል ዝያዳ ዘድህብ ስራሓት ክሰላስላ ይግበአን። ብመንጽር’ዚ ናይ ሎሚ ዓመት 8 መጋቢት 2024 ወጽዓ ህግደፍ ምረቱ ብሓፈሻ ኣብ ልዕሊ ህዝብና፡ ብፍላይ ከኣ  ኣብ ልዕሊ ደቂ ኣንስትዮ ቀጻሊ ኣብ ዝሃለወሉ ኢና ንዝክራ ዘለና። ኮታ ኣብ  ርእሲቲ ሱር ሰዲዱ ዝጸንሐ ብዙሕ ገጻት ዘለዎ  ጸገም ህዝቢ፡ ተወሳኺ ሕሰም ኣብ ዘለዎ ኢና  ዘለና።  ከምቲ “ኣብ ርእሲ ዘላታስ ተወሰኸታ” ዝበሃል ከኣ፡ ኤርትራውያን ኣደታት መንእሰያት ደቀን ተገዲዶም ተዓስኪሮም ኣብ ዘይምልከቶም ውግእ ኢትዮዮጵያ ኣትዮም ዝሃለቕሉ መርድእ ንምስማዕ ኣብ ስግኣት ኣብ ዘለዋሉ ኢና  8 መጋቢት 2024 ትዝከር ዘላ። ነዚ ሻቕሎተን ናብ ግብራዊ ብደሆ ኣንጻር ጉጅለ ህግዲፍ ክቕይረኦ ከኣ ኣብ ቅነ እዛ ተሪኻዊት ዕለት ቃል ክኣትዋ ይግበአን። እዚ ብደሆ ናብ መላእ ሕብረተሰብ ኤርትራ’ውን ናይ ቃልሲ መጸዋዕታ ዘቕርብ ምዃኑ ክዝንጋዕ ኣይግበኦን።

8 መጋቢት ደቂ ኣንስትዮ ዝሓለፈ ቃልሰንን ኣብ መስርሕ ዝተዓወተ ሸቶአንን ናብ ወለዶታት ዝሰጋግራላን መሰለንን ማዕርነትንን መሊኡ ንክረጋገጽ “ብድሆ” ዝብላላን ዕለት ክትከውን ይግባእ።  ከምኡ’ውን ከም ኣካል ሕብረተሰብ ኣብ ጉዕዞ ናብ ብሩህ መጻኢ፡ ማዕረ ብጽሒትን  ተጠቃምነትን ናይ ዝመርሕ መንገዲ ኣካል ክኾና ይግበአን።

ደቂ ኣንስትዮ ኣብ ቃልሲ ምእንቲ ማዕርነት መሪሕ ግደአን  ከበርክታ መሰረታዊ እዩ። ካብቲ ድርብ ወጽዓ ምእንቲ ሓራ ክኾና  ደቂ ተባዕትዮ እውን ንይምሰል ዘይኮነስ፡ ወጽዓአን ኣለልዮም፡ ኣብ ጐነን ናይ ምስላፍ ሓላፍነት ክወስዱ ይግበኦም። ናብዚ ውሁድ ቃልሲ ንምብጻሕ ከኣ ደቂ ኣንስትዮ ካብ ትመኩሮ ተማሂረን  ደቂ ተባዕትዮ መተሃላልኽተንን መወዳድርተንን ዘይኮኑ፡ ደገፍቲ ቃልሰን ምዃኖም ተገንዚበን ስልጡን ኣተሓሳስባን ኣተሓሕዝን ክኽተላ ይግበአን።

ኣብ ኤርትራ ምልኪ ኣወጊድካ፡ ብዲሞክራስያዊ ምምሕዳር ንምትካእ እነካይዶ ኣብ ዘለና ቃልሲ ክንድቲ ዝድለ፡ ተሳትፎ ደቂ ኣንስትዮ ንኸይረአ ናቱ ምኽንያታት’ኳ እንተለዎ፡ ድሩት ምዃኑ ካብቲ ቀንዲ ሕጽረታትና ሓደ እዩ። ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ንተሳትፎ ደቂ ኣንስትዮ ፍሉይ ግምት ሂቡ እዩ ዝቃለሰሉ።  በዚ መሰረት ኣብ ፖለቲካዊ መደብ ዕዮኡ፡ ”ደቂ-ኣንስትዮ ፍርቂ ኣካል ሕብረተ-ሰብ ስለ ዝኾና፡ መሰለን ብሕጊ ተሓልዩ፡ ብግብሪ ኣብ ኩሉ ህይወት ሕብረተ-ሰብ ኤርትራ ማዕረ ተሳትፎ ከም ዝህልወን ንምግባር፡ ሰዲህኤ ከይተሓለለ ክሰርሕ ኢዩ።” ዝብል ኣስፊሩ ኣሎ። ነዚ ኣብ ግብሪ ንምውዓል   ምቅላስ ከኣ ቀንዲ ዕማም እዩ።

8 መጋቢት ኣህጉራዊ መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ፡ ንዘለኣለም ትንበር!

ዘለኣለማዊ ክብርን መጐስን ንሰማእታትና

መጋቢት 2024