ብሰለስተ ተቓወምቲ ውድባት ትግራይ፡ ውድብ ናጽነት ትግራይ፡ ሳልሳይ ወያነ ትግራይን ብሄራዊ ባይቶ ዓባይ ትግራይን “ኪዳን ንመሰረታዊ ለውጢ ኣብ ትግራይ” ኣብ ትሕቲ ዝብል ጽላል 7 መስከረም 2023 ኣብ ከተማ መቐለ ክካየድ ተመዲቡ ዝነበረ ሰላማዊ ሰልፊ ብሓይሊ ፖሊሲ ከም ዝተበተነ እተን ውድባት ብዘውጸአኦ ናይ ሓባር መግለጺ ኣፍሊጠን። ፖሊስ ከተማ መቐለ ብወገኑ እቲ ሰላማዊ ሰልፊ ከሎ ጋና ዘይተፈቕደ ምንባሩን እቶም ወደብቲ ንግዜኡ ከቋርጽዎ ተሓቲቶም ፈቓደኛታት ስለ ዘይኮኑ፡ ብውሕልነት ከም ዝበተኖ ኣዛዚ ፖሊስ ከተማ መቐለ ኮማንደር ወልዳይ መውጫ ንጋዜጠኛታት ብዝሃቦ መግለጺ ሓቢሩ።

ናይተን ውድባት መግለጺ ኣብቲ ሮማናት ኣብ ዝበሃል ኣደባባይ መቐለ ተጀሚሩ ዝነበረ ሰልፊ ዝተሳተፉ 50 ኣባላት መሪሕነትን መሰረታትን ናይተን ውድባት ዝርከብዎም ኣስታት ሚእቲ ሰባት ከም ዝተኣስሩን ኣብ ልዕሊኦም ምግፋዕ ከም ዘጋጠመን ጠቒሱ። ፡ ፖሊስ ከተማ መቐለ ብወገኑ ካብቲ ቦታ ክለቁ ብፖሊስ ተመኺሮም ዝኣበዩን ህውከት ከልዕሉ ዝፈተኑን  40 ዝኾኑ  ሰባት ጥራይ ብጥንቃቐ ከም ዝተኣሰሩ ሓቢሩ።

መግለጺ ናይቶም ተቓወምቲ እቲ ሰልፊ ሰላማዊ ከም ዝነበረ ክጠቕስ እንከሎ፡ ፖሊሲ ከተማ መቐለ ግና፡ እቲ ዝመረጽዎ ዕለትን ቦታን ቅቡል ስለ ዘይነበረ፡ ሕቶኦም ብመትከል ቅቡል ኮይኑ፡ ግዜን ቦታን ክቕይሩ ተነጊርዎም ከብቅዕ፡ ቅድሚ ሳልስቲ ጀሚሮም ህውከት ከም ዝፈጥሩ ክፍክሩ ከም ዝቐነዩ ኣፍሊጡ። ፖሊስ ኣተሓሒዙ ብደርጃ ፕረሲደንት ግዝያዊ ምምሕዳር ትግራይ ኣቶ ጌታጨው ረዳ ከይተረፈ፡ መደቦም ክቕይሩ ተነጊርዎም ከም ዝነጸግዎ ሓቢሩ።

ተቓወምቲ ውድባት ትግራይ ኣቐዲሞም ኣብቲ ሰልፊ ዘንጸባርቕዎም 38 ጭረሖታት ከም ዝነበርዎም ከፋልጡ እንከለዉ፡ ካብቲ ጭረሖታት “ህልውና ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ ከኸትም ኣለዎ” ዝብል ከም ዝርከቦን፡ እዚ ጭረሖዚ ካብቲ ምስቲ ናይ ትግራይ ጉዛእቲ ውድብ ህወሓት ምስሕሓብ ዝፈጠረ ምኽንያታት ሓደ ምዃኑ ተዓዘብቲ ይገልጹ።

ብሓፈሻ ክረኣይ እንከሎ፡ ስምምዕ ደቡብ ኣፍሪቃ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ክልል ትግራይን ተተግብሩ፡ ከባብታት ውልቃይትን ራያን ናብ ትግራይ ዘይምምላሱ፡ ሰራዊት ኤርትራ ምሉእ ብምሉእ ካብ ትግራይ ዘምውጽኡን ብሰንኪ ውግእ ዝተመዛበሉ ተጋሩ ናብ መረበቶም ዘይምምላሶምን ኣብ ትግራይ ወጥሪ  ፈጢሮም ካብ ዘለዉ እዮም።

ኣምንስቲ ኢንተርናሽናል/amnesty international ሰራዊት ኤርትራ፡ ድሕሪ ስምምዕ ደቡብ ኣፍሪቃ ፈድራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ክልል ትግራይን እውን ኣብ ትግራይ ዝፍጽሞ ገበናት ከም ዝቐጸሎ ብ4 መስከረም 2023 ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ ኣቃሊዓ። መንግስቲ ኤርትራ ብወገኑ “ቀጻሊ ክሲ ኣምኒስቲ ኣብ ልዕሊ ኤርትራ” ብዝብል ኣብ ተመሳሳሊ ዕለት ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ ነቲ ክሲ ነጺግዎ።

ኣምኒስቲ ኢንተርናሽናል ኣብዚ ብ4 መስከረም ዘውጸኦን ንቀጻሊ ተግባራት ሰራዊት ኤርትራ ኣብ ትግራይ ዘቃለዓሉን መግለጺኡ፡ ቅድሚ ምኽታም ስምምዕ ደቡብ ኣፍሪቃ ኮነ ድሕሪኡ፡ ገበን ኣንጻር ሰብኣውነት ከም ዝፈጸመን ይፍጽም ከም ዘሎን ዘርዚሩ።

ኣምኒስት ጸብጻቡ ብምቕጻል ኣብ ናይ ክልተ ዓመታት ውግእ ትግራይ፡ ሰራዊት ኤርትራን ኢትዮጵያን ኣብ ትግራይ ብሓባር ዝፈጸምዎ፡ ጃምላዊ ቅትለትን ወሲባዊ ግህሰትን ቦታን ዕለትን እናጠቐሰ ብሰፊሑ ዘርዚሩ። ድሕሪ ስምምዕ ሰላም ደቡብ ኣፍሪቃ ድማ ብመሰረት እቲ ስምምዕ ካብ ትግራይ ክወጽእ ዝነበሮ ሰራዊት ኤርትራ፡ ቀጻሊ ዓመጽን ወሲባዊ ባርነትን ከም ዝፈጸመን ኮኾብ ጽባሕ ኣብ ዝተባህለት ናብ ዶብ ኤርትራ ዝቐረበት ኣብ ምብራቕ ትራይ ኣብ እትርከብ ወረዳ፡ 24 ሲቪል ሰባት ከም ዝቐተለ ዳይረክተር ኣምኒስት ኣብ ምብራቕን ደቡብን ኣፍሪቃ ታይገር ቻጉታህ  ከም ምንጪ ብምጥቃስ ኣስፊሩ።.

ነዚ ጸብጻብ ኣብ ምድላው ኣምኒስት ካብተን ኣብ ወረዳ ኮኾብ ጽባሕ ግዳይ ዓመጽን ወሲባዊ ባርነትን ዝኾና ኣስታት 40 ደቂ ኣንስትዮ ምስተን11 ቃለ መጠይቕ ከም ዝገበረትን፡ ካብተን ግዳያት፡ ገሊአን ናብ መደበራት ሰራዊት ኤርትራ ብሓይሊ ተወሲደን ንቀጻሊ መዓልታት ክዕመጻ እንከለዋ፡ ገሊአን ድማ ኣብ ገዛእ ኣባይተን ከም ዝተዓመጻ ሰፊሕ ዝርዝር ብምሃብ ከም ዝመስከራ ኣብቲ ጸብጻብ ተጠቒሱ።

እዚ ከምዚሉ እንከሎ በዚ መግለጺ ኣምንስት ኢንተርናሽናል ዝሰንበደ ህግደፍ ብቀዋሚ ወኪሉ ኣብ ሕቡራት ሃገራት ኒውዮርክ ኣቢሉ ኣብ ዝሃቦ ምላሽ  ንመግለጺ ናይቲ ትካል “ናይ ሓሶት ክሲ” ኢሉ፡ ካብቲ ዝተላዕለ ኣጀንዳ ወጺኡ ኣምኒስት ኣብ 2011 ኣብ ኤርትራ ስርዓት  ናይ ምቕያር ውዲት ኢድ ዝነበሮ ኣካል ክብል ከሲስዎ።

ሎሚ ህዝቢ ኤርትራ ብዝተፈላለዩ ምኽንያታት ስሙ ከይተጸውዐ ኣብ ዘይውዕለሉ መድረኽ ንርከብ ኣለና። ብዓብይኡ ኣብቲ ምእንቲ ናጽነት ንሰላሳ ዓመታት ዝተኻየደ ቃልሲ ዝኸፈሎ ዋጋ ብኣውንታዊ ኣብነትን ጽንዓትን ዝጥቀስ ተመኩሮ ዘለዎ እዩ። ኣብ ናይ ድሕሪ ናጽነት ዓመታት ብኣንጻሩ ብደቁ ናይ ዝተጠልመ፡ ኩሉ መሰላት ዝተነፍገን ብዝምእዘዞ ዘይኮነ፡ ኣፈራሪሑን ኣርዒዱን ብዝገዝኦ ዓመጸኛ ጉጅለ ይሳቐ  ምህላዉ ናይ ኣሉታ ኣብነትን ዕለታዊ መዛረቢ ኣጀንዳ ብዙሓትን ኮይኑ ኣሎ።

“ጽንዓት፡ ይኽእል እየ በሃልነት፡ ብቐጻሊ ማሕበረ ቁጠባዊ ጸገም ዘይምድሃል፡ ብምንዋሕን ምምራርን ቃልሲ ዘይምርብራብን ምእንቲ ሃገር ህይወትን ንብረትን ክትከፍል ሰጋእ ዘይምባልን መለለይ ህዝቢ ኤርትራ እዮም። እዞም ናይ ጽንዓት መለለይታት ኣብ ልቦና ህዝቢ ኤርትራ ዝሰፈሩ ጥራይ ዘይኮኑ፡ ዓለምና እውን ከም መግለጺ ጽንዓቱ ዝተቐበለቶም መወከሲ ውርሻታት እዮም። ስም ህዝቢ ኤርትራ ብኸምዚ ደረጃ ኣብ ብዙሕ መድረኻት ምንጽብራቑ ከኣ፡ ነቲ “በትሪ ሓቅስ ትቐጥን እምበር ኣይትስበርን”  ዝብል ቁምነገር ኣረጋጊጽዎ እዩ።

ህዝብና  ከምቲ “ንወሃብ ጸባዶ ትኸልኦ ማይጭባ” ዝበሃል፡ ኣብ ክንዲ ሞሳን ኣበርክቶን ቃልሱ ብዝርደኣሉን ኣብ በሪኽ ቦታ ዘንብሮን፡ ካብ ግዜ መግዛእቲ ብዝኸፈአ ኩሉ መሰላቱ ግሂሱ፡ “ነዚ ድየ ደኣ ዝተቓለስኩ” ንኽብል ኣብ ትሕቲ ዝድርኾ ስርዓት ምውዳቑ እቲ ካልእ ህዝቢ ኤርትራ ዝግለጸሉ ዘሎ ዘሕዝን ተረኽቦ እዩ። እንተኾነ ተቓሊስካ ምዕዋት ከምዝከኣል ካብ ተመኩሮኡ ዝርዳእ ኤርትራዊ ተግባራት ህግደፍ ዘነድሮ እምበር ተስፋ ዘቑርጾ ኣይኮነን። ይኹን እምበር፡ ኣብዚ ናይ ሎሚ ቃልሲ ሓድነትን ብርታዐን ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ልዕሊ ወጻዒኡ ጸብለል ኣብ ምባል፡ ከምቲ ናይ ግዜ ቃልሲ ምእንቲ ናጽነት ዘይምህላዉ  ዘየሰክፍ ኣይኮነን።

ህዝቢ ኤርትራ ንክቱርን መወዳድርቲ ዘየብሉን ወጽዓ ህግደፍ  “ሓንጐፋይ ኢሉ እንተዘይቅበሎ ምስቲ ዘለዎ ተመኩሮን ዝወርዶ ዘሎ ምረትን፡ ምውጋዱ ህግደፍ ኣይመጸገሞን” ዝብል ተረድኦ ዝሓደሮም ወገናት፡  ንሓርበኛ ህዝቢ ኤርትራ” ክልተሻብ ዝተራእየ ህዝቢ” ክብልዎ ይስምዑ እዮም። ህዝቢ ኤርትራ ብዘይሕገ-መንግስትን ብዘይመረጾም ውልቀ ሰባትን ይምራሕ ከም ዘሎ፡ ዝኽተለን እምነታት ተቖጺረን ከም ዝወሃብኦ፡  ብናይ ሓንቲ ጋዜጣ፡ ሓንቲ ሬድዮን ሓንቲ ተለቪዥንን ጥራይ ብዝዝርጋሕ ሓበሬታ ዝተሻበበ፡ ከምኡ እውን ኩሉ ብኩራት መሰል ከምዘለዎ ርኡይ እዩ። እቶም ክሳብ ሬሳ ዜጋታት  ኣብ ሃገሩ ናይ ምቕባር መሰል ዝተነፍጎ ምዃኑ ዝርድኡ ወገናት ግና “ህዝቢ ኤርትራ ጸጊምዎ እንተዘይኮይኑ፡ ንምምሕዳር ህግደፍ ኣሚኑ ልቡ ከምዘይህቦ ይርድኡ እዮም። እቲ ሓይሊ መግዛእቲ ኣብ ምምካት ንነዊሕ ግዜ ክምህ ዘይበለ ዓቕምን ተመኩሮ ህዝቢ ኤርትራ ሎሚ ደኣ ናበይ ከይዱ?”  ዝብል ሕቶ፡ ምስዚ ህልዊ ስቕታኡ ተዛሚዱ ክለዓል እትጽበዮ እዩ። “ህዝቢ ኤርትራ ጉዳይካ ግበር” ክንብል እንከለና ከኣ ነዚ መሰረታዊ ሕቶዚ ግቡእ መልሲ ሃበሉ ማለትና እዩ።

ህልዊ ኩነታት ኤርትራ ኣይኮነንዶ ንህዝባ ንዓለም ዘጨንቕን ዘሻቕልን ዘሎ እዩ። ኣንጻር’ቲ ጸዋዒት ህዝቢ ከይሰምዕ ዘጽቀጠ ጉጅለ ህግደፍ፡ ብደረጃ ዓለም ዓገብ ዝብሉን ገበናቱ ዘቃልዑን ኣካላትን መዲያታትን ሎሚ ይበዝሑ ኣለዉ። ኣብ ገዛእ ሃገሮም ተወዲብካ ናይ ምቅዋምን መማረጺ ሓሳብ ናይ ምቕራብን መሰል ዝተነፍጎም ኤርትራውያን ኣብ ወጻኢ ዘካይድዎ ዘለዉ ናይ ለውጢ ቃልስን ዘስምዕዎ ዘለዉ ድምጽን ናይ ህዝቢ ኤርትራ ብምዃኑ መቓልሑ ቀልቢ ብዙሓት ይስሕብ ኣሎ። ጐኒንጐኑ ብዛዕባ ኣረመንያዊ ምምሕዳር ህግደፍ ዝሓትት፡ ዝመራመርን መዋጸኦ ዝእምትን መስርሕ ይብርኽ ኣሎ። ህዝቢ ኤርትራን ህግደፍን ብኸምዚ ንዕዘቦ ዘለና ደረጃ ፊትንፊት ተጻረርቲ ኣካላት ምዃኖም ኣብ ልዕሊ እቲ ጉጅለ ዘሕድሮ ስንባደ ምግማቱ ዘጸግም ኣይኮነን። ኢሳያስ ኣፈወርቂ ኣብ ፈቐዶ መድረኻት ዘስመዕም ዘሎ፡ ኣብ ኤርትራዊ ባይታ ብዘሎ ሓቂ ዘይኮነ፡ ብስምዒት፡ ቂምን ዓቕሊ ጽበትን ዝተደረኹ ውግእ ዝናፍቑ መደረታት  ናይዚ መርኣያ እዮም።

ኣብ ወጻኢ ብኤርትራውያን ዝግበር ዘሎ ቃልስን ዝተፈላለዩ ናይ ግዳም ሓይልታት ዘሕድርዎ ተጽዕኖን ዘይሩዘይሩ፡ ነቲ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ሃገሩ ኮይኑ ዘካይዶ  ቃልሲ፡  ዘሰውድን ዘራጉድን  እምበር ዝትክእ ከምዘይኮነ ህዝብና ክግንዘቦ ዝግባእ መሰረታዊ ዛዕባ እዩ። ህዝቢ ክንድቲ ናይቲ ወጽዓ ቀዳማይ ተጠቃዒ ግዳይ ኮይኑ ዘሎ፡ ናይቲ ምእንቲ ሰላም፡ ሓድነትን ዲሞክራስን ኤርትራ ዝግበር ቃልሲ ቀንዲ ቀላስን ወሳንን እውን ባዕሉ እዩ። ስለዚ ግዜን ዓቕምን ከይበቐቐ፡ ካብ ካልኦት ከይተጸበየን ንጽባሕ ከይበለን ክለዓለሉ ዝግባእ ዕማሙ እዩ።  ንሱ ብቕምጡ ብስም “ድምጺ ህዝቢ ንኸውን ኣለና”  ኣብቲ ብመሪር ቓልሱን ብኽቡር ዋጋን ዘረጋገጾ ናጽነቱን ልኡላውነቱን ንዝወራዘዩ ወገናት፡ ተንኮሎምን ውዲቶምን ክሳብ ዝስዕርር ዕድል ከይህቦም ክጥንቀቕ ይግበኦ። እዚ ቀንዲ ገጽ ናይቲ “ጉዳይካ ባዕልኻ ምውጋን”  እዩ። ኢሳያስ ዘርእዮ ዘሎ ዓቕሊ ጽበታዊ ሸበድበድ ከምቲ ደገፍቱ ዝብልዎ፡ ተሰማዕነቱን ተቐባልነቱን ዘዛይድ ዘይኮነ፡  ብህዝባዊ ማዕበል ከይጐሓፍ ናይ ምስግኡ ምልክት እዩ።

ህግደፍ ኣብ መንጎ ህዝቢ ኤርትራን ናይ ለውጢ ውዳበታቱን ዝስስን ርክብ ስለ ዘስገኦ፡ ንምርሕሓቖም ካብ ምስራሕ ዓዲ ኣይውዕልን እዩ።  ከም 5ይ መስርዕ፡ የሚን፡ ወያነን ዝኣመሰሉን ገጸ-ባህርያት  ይስእል እሞ፡ ብህዝቢ ከም ዝጽልኡ ይገብር። ድሕሪኡ ካብ ህዝቢ ክንጸል ንዝደልዮ በዚ ቅጽላት ከም ዝጽዋዕ ይገብር። ኣብዚ እዋንዚ ብሓፈሻ ንኹሎም ሓይልታት ለውጢ፡ ብፍላይ ከኣ ነቲ ብብሪገድ ንሓመዱ ዝጽዋዕ ዘሎ ህዝባዊ ናዕቢ ናይዚ ግዳይ ክገብሮ ይጽዕር ኣሎ። እንተኾነ እዚ ተንኮልዚ ንነዊሕ ግዜ ኣብ ዝተፈላለዩ ውድባትን ባእታታትን ተፈቲኑ ዝኸሰረ እዩ።

ብኻልእ ወገን ድማ  ህዝቢ ኤርትራ ካብቲ ህግደፍ ዝነዝሖ ሓሶት  ዝተፈልየ ሓበሬታ ከም ዘይረክብ ምግባሩ ካልእ ተንኮል ህግደፍ ኮይኑ ዝጸንሐ እዩ። ሎሚ ግና ሳላ ዘመናዊ ምዕባለ ተክኖሎጂ መራኸቢ፡ መዲያታት ሓጹር ህግደፍ ጥሒሰን ኣብ  ህዝቢ ኤርትራ ይበጽሓ ስለ ዘለዋ፡ ህዝብና ኣብቲ ጉዳዩ ንምርኣይ ዝገብሮ ቃልሲ ዝሕግዞ ሓበሬታ ናይ ምርካብ ዕድሉ ይሰፍሕ ኣሎ። እዚ ድማ ሓደ ካብቲ ንመራሒ ህግደፍ ጸላዕላዕ  ዝብሎ ዘሎ እዩ።