ዶ/ር ማማዱ ዲያን ወኪል ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ኣብ ኢትዮጵያ

ብሰንኪቲ ብ2020 ኣብ ሰሜን ኢትዮጵያ ዘጋጠመ ውግእ ናብ ከተማታት ኢትዮጵያ ናይ ዝኣትዉ ቁጽሪ ስደተኛታት ኣዝዩ ከም ዝወሰኸ ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ሕቡራት ሃገራት ሓቢሩ።  ናይቲ ኮሚሽን ወኪል ኣብ ኢርትዮጵያ ዶ/ር  ማማዱ ዲያን “ኣልዓይን” ንዝተባህለት መርበብ ሓበሬታ ኣብ ዝሃብዎ መግለጺ፡ ኣብ ኣዲስ ኣበባ 30 ሺሕ ዝነበረ ቁጽሪ ስደተኛታት ድሕሪቲ ውግእ ናብ 80 ሺሕ ከም ዝደየበ ገሊጾም። ካብዚኣቶም እቶም ዝበዝሑ ኤርትራውያን ምዃኖም ከኣ ጠቒሶም። ናይዚ ጠንቂ እቶም ኣብ ትግራይ ዝነበሩ ኤርትራውያን ንነዊሕ ግዜ ተዓቚበምሎም ዝነበሩ መደበር ስደተኛታት  ኣብ ሓደጋ ምውዳቖም ምዃኑ እውን ኣብሪሆም።

እቶም ወኪል ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ኣብ ኢትዮጵያ ከም ዝገለጽዎ፡ መደበራት ሽመልባን ሕንጻጽን ምስ ዓነዋ ብዙሓት ኤርትራውያን  ስደተኛታት ናብ መደበራት ማይ ዓይንን ዓዲ ሓርሽን ከም ዝኣተዉን ሕያሎ ከኣ በብመንገዶም ናብ ዝተፈላለያ ከተማታት ኢትዮጵያ ከም ዝኸዱ ጠቒሶም። ኣብ ትግራይ ዝነበራ መደበራት ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ክልል ቤንሻንጉል ዝነበረ መደበር ስደተኛታት ምዕጻዉ እውን ብዙሓት ስደተኛታት ናብ ኣዲስ ኣበባ ንክኣትዉ ምኽንያት ከም ዝኾነ ብተወሳኺ ሓቢሮም።

እቶም ወኪል ኣብቲ ምስ መርበብ ኣልዓይን  ዝገበርዎ ርክብ፡ ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ኣብ ኣዲስ ኣበባ ነቶም ስደተኛታት ናይ ገንዘብ ሓገዝ ከም ዝገብር እንተኾነ ብመንጽርቲ ዘሎ ክብሪ ዕዳጋ እቲ  ዝወሃብ ሓገዝ እኹል ከምዘይኮነን ጠቒሶም። ኣተሓሒዞም ድማ እቶም ኣብ ጸገመ ዝወደቑ ስደተኛታት ኣብ ትግራይን ዓፋርን ዝነበሩ ምዃኖም ብምጥቃስ፡ ኮሚሽኖም ምስ ኣካላት መንግስቲ ብምትሕብባር ናይ ኩሎም ስደተኛታት ጸገም ንምፍታሕ ይሰርሕ ምህላዉ ኣረዲኦም። ኣብ ዓፋር እቶም ካብ መደበር በርሓለ ዝተመዛበሉ ኤርትራውያን ስደተኛታት፡ ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ኣፍዴራ፡ ኣብዓላን ሰርዶን ተዓቚቦም ኣለዉ ኢሎም።

እቶም ዶክተር ኣብዚ እዋንዚ ካብ መደበራት ማይ ዓይንን ዓዲ ሓርሽን ኣብ ክልል ኣምሓራ ናብ ዝተኸፈተ ሓድሽ መደበር ኣለምዋጭ ዝሰገሩ ኤርትራውያን ስደተኛታት 11 ሺሕ ከም ዝበጽሑ ጠቒሶም፡ ናይ ክልል ኣምሓራ ሓለፍቲ ምትሕግጋዝ ኣብቲ መስርሕ ምስግጋር ኣመስጊኖም። ኣብዚ ሓድሽ መደበር ዘለዉ ኤርትራውያን ስደተኛታት ብወገኖም ዝተፈላለዩ ጸገማት የጋጥሞም ከም ዘሎ ከቃልዑ ከም ዝጸንሑ ዝፍለጥ እዩ። ብኻልእ ወገን ድማ እቶም ጌና ኣብ ትግራይ ተሪፎም ዘለዉ ስደተኛታት  ኩሉቲ ኣብ ልዕሊ ናይቲ ከባቢ  ህዝቢ ወሪዱ ዘሎ ጸገማት የጋጥሞም ኣሎ ኢሎም።

ሎሚ ዓመት ምስቲ ዘይቅሱን ጸጥታዊ ሃለዋት ሱዳን ብፍላይ ደማ ኣውራጃ ከሰላ ፍሉይ ሽግራት ሰለዝነበሮ᎓ ኩነታት ናይቲ ዓዲ ብዘፍቅዶ መሰረት ማለት ሓንሳእ ዕጸዉ ሓንሳእ ክፈቱ እንዳተባህለ ቡዙሕ ትምህርታዊ ምስንኻል ኣጋጢሙ እዩ᎓ ይኹንምበር ደቅና ግድነት ክመሃሩ ኣለዎም ካብ ዝብል ሕልና ተላዒሎም ምማህራንና ዝለዓለ ጻዕሪ ብምግባር ኩሉቲ ዝጋጠሞም ናይ መነባብሮ ኮነ ካለእ ሽግራት ብሓቦን ትዕግስትን ሰጊሮም ናብ መወዳእታ ዓመተ ትምህርቲ 2021-2022 ክንበጽሕ ክኢልናስ᎓ ዕለት 8 ጉንበት ቤት ትምህርቲ ዓጺና። ሎሚ ዓመት ኣብ ደምዳሚ መርመራ ዝተሳተፉ ብዝሒ ተማሃሮ ካብ ክልቲኡ ጾታ ቁጽሮም 604 እዮም። ብዝተፈላለየ ምኽንያታት ቡዙሓት ካብ ተማሃሮ ኣብ ናይ መወዳእታ መርመራ ክሳተፉ ኣይከኣሉን።

ካብ ነዊሕ ግዜ ንሓልሞን ንጽዕረሉን ዝነበርና ጉዳይ መብራህትን ማይን ምእታው ናብ ቤት ትምህርትና ሎሚ ዓመት ተዓዊትናሉ ኣለና ኩለን ክፍልታት ናይ ቤት ትምህርቲ ቨንቲላቶረ∕ መንበድበዲት (fan) ማለት ስለዘለወን ተማሃሮና ኮነ ምማህራን ካብ ሃሩር ድሒኖም ኩምኡ'ውን ሽግር ናይ ማይ ብምፍትሑ ኣብ ቤት ትምህርትና ዓቢ ሓጎስ ሰፊኑ ይርከብ።

ነቲ ኩሉ ኣብ ጉዕዞ ዘጋጥመና ጸገማትን ሽግራትን ኣብ ምስጋር ዓቢ ግደ ዝነበሮ ደማ ምምሕዳር ቀይሕ መስቀልን ወርሕን ኤርትራ እዩ ኩምኡ'ውን ማሕበራዊ ጉዳት ቤት ጽሕፈት ሰዲህኤ እዮም። ቀጻሊ ምክተታል ብምግባርን ምምርሒታትን ውሳኔታትን ብምምሕልላፍ ኩሉ ጸገማትን ሽግራትን በብእዋኑ ክእለዩን ክውገኑን ተኻኢሎም እዮም።

ብዙሓት ሸነኻት ማለት ማሕበራትን ዉልቀ ስባትን በብእዋኑ ኣብ ዝተፈላለየ መድረኻት ነዛ ቤት ትምህርቲ ሓጊዞም እዮም ፡ብፍላይ ደማ ለዕሊ ኩሉ እታ መዋሊት ቤት ትምህርቲ ዝኾነት ማሕበር ”Association Suisse Enfance-Erythrée (ASEE)” ኣብ ቀጻልነት ናይዚኣ ቤት ትምህርቲ ኣገዳስን ወሳንን ተራ ዘለዋ ማሕበር እያ። ካብ ነዊሕ ዓመታት ጀሚሮም ደቂ ኤርትራውያን ስደተኛታት ክመሃሩ ኣለዎም ካብ ዝብል ቅዱስ ሕልና ተደሪኾም ሓላፍነት ናይ ዶሞዝ ምማህራንን ዮኒፎርም ተማሃሮን ዝሽፍን ገንዘባዊ ሓገዝ የበርክቱ ኣለው።

ተመሃሮ ቤት ትምህርቲ ወድ ሸሪፈይ ኣብ እዋን መርመራ

ማሕበር ደቀ ኣንስትዮ ኤርትራውያን እውን ብቀጻሊ፣ መደብ ምዕዳል ሞዴስ ንደቂ ኣንስትዮ ትማሃሮ ቤት ትምህርቲ ኤትራውያን ስደተኛታት ኣብ ወደ ሸሪፋይ ይሕግዛ እየን።

ማሕበር ጎሎባል ይኣክል ብግደኦም ኣብ ግዜ ለበዳ ኮቪድ19፣ ናይ ኣርባዕተ ወርሒ  ዶሞዝ መማህራን ዝሽፍን ሓገዝ ወፍዮም እዮም ።

ሓው ኣቤል ገብረየሱስ ንቤት ትምህርትና ሓንቲ ማሽን ፎቶኮፒን 20 ባኬት ወረቐትን ኮዕሶታት ናይ እግርን ስኪዐትን ኣወፍዩ እዩ።

ሓው እስቲፋኖስ በራኺ ካብ ስያትል ሰሜን ኣመሪካ ብሎተርያ ሰዲህኤ ዞባ ሰሜን ኣመሪካ ዝበጻሓቶ ላፕቶፕ፣ ካብ ተመሃሮ ቢት ትምህርቲ ወድ ሸሪፎይ ብልጫ ዝወሰደ⁄ት ተማሃሪ∕ት ሽልማት ክትከውን ኣወፍዩ ጥራይ ዘይኮነስ ነታ ዕውት∕ቲ ኮይና ዝተረኽበ∕ት ተመሃሪ∕ትውን ክሳብ ትምህርታ ትውድእ ክሕግዛ ተመባጺዑን ድሮውን ምስታ ስድራ ዕውት∕ቲ ተመሃሪ∕ት ተላልዩ ኣሎ። ክምዚ ዓይነት ህያባት ንተማሃሮ ዝለዓለ ንጥቢ ንምምጽእ ክወዳደሩን ክጽዕሩን ዘተባብዕ ስለዝኾነ ኣገዳሲ እዩ።

ኣብ ሰሜን ኣመሮካ ዝመደበሩ ናይ ኦርትዶክስ ቤተ ክሪስትያን ብናይ ግብረ ሰናይ ጨንፈሩ ”Orthodox Charity Eritrea (OCE) Project My Brother’s Keeper (MBK”) ንቤት ትምህርቲ ወድ ሸሪፋይ ንምጽጋን ናይ ዓሰርተ ሽሕ ዶላር ሓገዝ ኣበርኪቱስ᎓ እቲ ሓደ ርብዒ ናይቲ ጠቕላል ድምር ዝኾነ ቀዳማይ ክፋል ሓገዝ ኣብ ናይ ባንክ ሕሳብ ምምሕዳር ቤት ትምህርቲ ከም ዝኣተወ እንዳራጋገጽና በቲ ሰናይ ተግባሮም ኣዚና ሕጉሳት ከም ዝኾንና ንምስክርን ነመስግንን። ጽገና ቤት ትምህርቲ ዛጊት ኣብ ምጅማር ከም ዝርከብ ከነበስር ንፈቱ።

ገለ ካብቲ ክጽገን ዘለዎ ክፍልታትን ዓይኒ ምድርን ቤት ትምህርቲ ወድ ሸሪፈይ

እውን ብገደኦም ንሙሉእ ቤት ትምህርትና ጸገና ክገብሩ ተመባጸኦም ኣለው ቀደማይ ክፋል ዝኽውን ገንዘብ ሰዲዶም ደሮ ኣብ ኢድና ኣትዩ ኣሎ ፡

ሕክምና ቅይሕ ወርሒ ሱዳን ኣብ መደበር ስደተኛታት ወደ ሸሪፋይ ንተማሃሮን መማህራንን ሕክምናዊ ኣገልግሎት ብቀጻሊ ብናጻ ይህቡ ኣለው።

ምምሕዳር ዘይመንግስታዊ ቤት ትምህርታት ሚንስትሪ ኣገዳሲ ሓገዛትን ምትሕብባርን ይገብሩልና እዮም።

መንእሰያት ናይቲ ዞናን ተማሃሮን እውን ንምምሕዳር ቤት ትምህርቲ ኣገዳሲ ሓገዛትን ምትሕብባርን ይገብሩ እዮም፡

እዞም ኩሎም ኣብ ምዕዋት መደባት ቤት ትምህርትና ዓቢ ግደ ስለ ዝነበሮምን ብሽም ተመሃሮን መማህራንን ወለድን ምምሕዳር ቤት ትምህርትን ልዑል ምስጋና ከነቕርብ ነፈቱ።

እድሪስ  እስማዒል

ኣመሓዳሪ ቤት ትምህርቲ

15 \ 5 \ 2022  

(ካብ 2012 ክሳብ 2017 ሶማሊያ ዝመርሑን ኣብ ናይ 15 ጉንበት 2022 ምርጫ ዝተዓወቱን ሓሰን ሼኽ ማሕሙድ)

.ናይ ቅድም ፕረሲደንት ሶማሊያ ሓሰን ሼኽ ማሕሙድ ኣብቲ ኣባላት ፓርላማን ሰነይትን ጥራይ ዘድመጽሉ፡ ብ15 ጉንበት 2022  ኣብ ከተማ መቃድሾ ዝተኻየደ ናይ መወዳእታ ዙር ምርጫ ከም ዝሰዓሩ ሮይተርስን ካለኦት ማዕከናት ዜናን ሓቢረን። ሓሰን ሼኽ ማሕሙድ ነቶም ካብ 2017 ጀሚሮም ሶማሊያ ክመርሑ ንዝጸንሑ መሓመድ ዓብደላሂ ፎርማጃ ብምስዓር እዮም ተዓዊቶም።

ኣብዚ ናይ ሶማሊያ ፕረሲደንታዊ ምርጫ ናይ ምምራጽ መሰል ዝነበሮም ከካብ ዓሌቶም ዝተወከሉ 328   ምዃኖም እቲ ዜና ተጠቒሱ። እቲ ምርጫ ኣብ ውሱናት ኣባላት ፓርላማን ሰነይትን ጥራይ ከም ዝክድረት ዝተገብረ ብሰንኪ ጽጥታዊ ጉዳይ ኮይኑ፡  ኣቐዲሞም ዝተሰማምዕሉ ምንባሩ ይዝከር። ኣብቶም ናብ ናይ መወዳእታ ዙርያ ምድማጽ ሓሊፎም ዝነበሩ 4 ሕጹያት ኣብ ዝተገብረ ናይ መወዳእታ ውድድር ሓሰን ሼኽ ማሕሙድ 214 ድምጺ ረኺቦም ክዕወቱ እንከለዉ፡ ዓብዱላሂ ፈርማጆ ከኣ 110 ድምጺ ብምርካብ እዮም ተሳዒሮም። እቲ መስርሕ ምርጫ ናይ ሶማሊያ ኩነታት ጸጥታን ዲሞክራሲያዊ ተሓታትነትን ዘመልክት ምዃኑ እቲ ዜናዊ ጸብጻብ ሓቢሩ።

እዚ ክሳብ 3ይ ዙርያ ዝበጸሓ፡ ናይ ቅድም መራሒ ሶማሊያ ናብ ቦታኦም ዝመለሰን ብዝለዓለ ናህሪ ዝተኻየደን መርጫ ካብቲ ክካየደሉ ዝግበኦ ዝነበረ ግዜ 15 ኣዋርሕ ደነጉዩ ዝተተግበረ እዩ።

እቶም ሓድሽ ፕረሲደንት ሶማልያ ናይ ምዕዋቶም ውጽኢት ምስ ተነግረ፡ ሽዑንሽዑ መጻኢ 4 ዓመታት ንክመርሑ ቃለ-መሓላ ከም ዝፈጸሙን ደገፍቶም ኣብ ከተማ መቃድሾ ብተኹሲ ብዝተሰነየ ሓጐሶም ከም ዝገለጹን ተፈሊጡ። እዚ ምርጫ ዝተኻየደሉ ቦታ ኣብ ጥቓ መዓርፎ ነፈርቲ መቃድሾ ኣብ ዝርከብ ብሰራዊት ዓቃብ ሰላም ጽኑዕ ሓለዋ ዝግበረሉ ሰፊሕ ኣዳራሽ እዩ። ዘኸተሎ ጉድኣትኳ እንተዘየለ ምርጫ እንዳተኻየደ፡ ኣብ ከባቢቲ ድምጺ ዝተዋህበሉ ተኹሲ ኣጋጢሙ ከም ዝነበረ ተሓቢሩ።

ብዙሓት ተዓዘብቲ ከም ዝሰማምዕሉ እዞም ሓድሽ ፕረሲደንት ሶማሊያ ኣብ ቅድሚኦም ክልተ ዓበይቲ ብደሆታት ይጽበዮም። እቲ ሓደ ብጸብጻብ ሕቡራት ሃገራት 3.5 ሚልዮን ህዝቢ ኣብ ሓደጋ ጥሜት ወዲቕሉ ዘሎ ደርቂ እዩ። እቲ ካለኣይ ከኣ ኣብ ትሕቲ ምቁጽጻር ጉጅለ ኣልሸባብ ዘሎ ከባብታት ናጻ ምውጻእ።

እዞም ኣብዚ ምርጫ ተሳዒሮም ዘለዉ ፕረሲደንት ነበር መሓመድ ፈርማጆ፡ ኣብቲ መራሕቲ ኤርትራ፡ ኢትዮጵያን ሶማሊያን ካብ 2018 ጀሚሮም  ፈጢረምዎ ዝነበሩ እሞ ዝፈሸለ፡ ኣብ ዞባና ተጽዕኖ ናይ ምፍጣር ጉለ ተዋሳኢ ዝነበሩ እዮም። ካብዚ ዝነቐለ መንእሰያት ሶማሊያ ወተሃደራዊ ታዕሊም ክወስዱ ናብ ኤርትራ ልኢኾም ከም ዝነበሩን ኣብ ውግእ ትግራይ ድማ ንኢሳያስ ኣፈወርን ኣብይ ኣሕመድን ንምሕጓስ  ክሳብ 5 ሺሕ ወታደራት ከም ዘሰለፉ ይንገረሎም። ብሰንክዚ ተግባሮም ሓያል ህዝባዊ ተቓውሞ ከም ዘጋጠሞም ድማ ይዝከር።

እዛ ካብ 1969 ንደሓር ህዝባ ቀጥታዊ መርጫ ዘየካየደላ ሶማሊያ፡ ኣስታት 18 ሺሕ ብሕቡራት ሃገራት ዝሕገዝ፡ ናይ ሕብረት ኣፍሪቃ ዓቃብ ሰላም ሰራዊት ሰፊሩላ ዘላ ሃገር እያ።