http://ascenteq.com/project/epdp

ኣካልቲ ኣብ ልዕሊ ስደተኛታት ስግኣት ዝፈጥር ዘሉ ዕጡቕ ተወርዋሪ ሓይሊ ሱዳን

ኣብ ኒውዮርክ ዝመደበሩ ጉጅለ ሰብኣዊ መሰል፡ ድሕርቲ ኣብ ሱዳን ዝተጀመረ ውግእ ኣብ ምብራቓዊ ክፍሊ ናይታ ሃገር ዝርከብ ልዕሊ ሓደ ሚልዮን ስደተኛ ኣብቲ ዘለዎ መደበር ሓለዋ ስለ ዘየብሉ ወይ ካብኡ ንክወጽእ ዝተታሕዘ መደብ ስለ ዘየለ፡ ከም ዘሰክፎ ብ10 ሓምለ 2024 ካብ ናይሮቢ ብዘውጸኦ መግለጺ ኣፍሊጡ።

ካብቶም ዝደተኛታት ብዙሓት፡ ካብቶም ኣብ ኤርትራ ካብ ዘሎ ወጽዓን ደረት ዘየብሉ ግዱድ ውትህድርናን ዝሃደሙ እዮም። ናይቲ ሰብኣዊ ኣካል ስኽፍታ ዝያዳ ዝዓረገ፡ ተወርዋሪ ዕጡቕ ሓይሊ ሱዳን ኣብቲ ዝያዳ 400 ሺሕ ዝኾኑ ኢትዮጵያውያን ስደተኛታት ዝተዓቖብሉ ምምሕዳር ሲናር ሓያል መጥቃዕቲ ድሕሪ ምፍጻሙ ምዃኑ እቲ መግለጺ ኣረዲኡ።

እዚ ካብ ከተማ ገዳርፍ ብዙሕ ዘይርሕቕ ከባቢ ብሰንኪ ህግደፍ ሃገሮም ገዲፎም ዝወጹ ኤርትራውያን ዝዓርፍሉ ምዃኑ እውን ኣብቲ ዜና ተሓቢሩ። ብፍላይ እቶም ኢትዮጵያውያን ስደተኛታት እቲ ናይ ሱዳናውያን ውግእ ከሰላን ገዳርፍን እንተደኣ በጺሑ ህይወቶም ኣብ ከቢድ ሓደጋ ከም ዝወድቕ ከም ዘፍለጡ እቲ ሰብኣዊ ኣካል ኣፍሊጡ።

እዚ ኣብ ኣሜሪካ ዝመደበሩ ሰብኣዊ ትካል፡ ብፍላይ ኣብ ገዳርፍ ዝተዓቖቡ ኢትዮጵያውያን ስደተኛታት ብዝሓደሮም ስግኣት ሓለዋ ክግበረሎም ወይ ድማ ናብ ውሑስ ቦታ ክውሰዱኳ በተደጋጋሚ ክምሕጸኑ እንተጸንሑ ሰማዒ ከም ዘይረኸቡ ምስክርነቱ ሂቡ። ኣተሓሒዙ ከኣ እቲ ውግእ ሱዳናውያን እንተቐጺሉ እዞም ኢትዮጵያውያን ኮነ ኢልካ ዝፍጸም መጥቃዕቲ ከየጋጥሞም ከም ዝሰግእ ኣጠንቂቑ።

እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ኣብ ዓባይ ብሪታንያ ብዝተፈጥረ ናይ መንግስቲ ለውጢ፡ እቲ ሓድሽ ቀዳማይ ሚኒስተ ናይታ ሃገር ርኬር ስታመር  ነቲ ስደተኛታት ናብ ሩዋንዳ ንምስግጋር ወጺኡ ዝነበረ መደብ፡ “ሞይቱ ዝተቐብረ” ኢልዎ። በዚ መሰረት ብሪታንያ ኣቐዲማ ንሩዋንዳ ዝሃበታ 310 ሚልዮን ዶላር ይመለስ ኣይመለስ የዋጥጥ ከም ዘሎ ቢቢሲ ሓቢሩ።

ቆንስላዊ ጉዳያት ህግደፍ ጀርመን ፍራንክፈርት ብስም ክፍሊ “ህዝባውን ኮማውን ጉዳያት” ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ፡ ዝኽሪ ወርቃዊ ኢዮበልዩ ፈስቲቫል ቦለኛ፡ ኣብ ከተማ ኣስመራ ከም ዝካየድን ደገፍቱ ናብ ኣስመራ ተጓዒዞም ክሳተፍዎን ጸዊዑ። እዚ ጥራይ ዘይኮነ ብምኽንያት ናይዚ ካብ 10 ክሳብ 18 ነሃሰ 2024 ኣብ ኣስመራ ዝካየድ ዝኽሪ ፈስቲቫል ቦለኛ ዓመታዊ ፈስቲቫል ጀርመን እውን ከምዘይካየድ እቲ “ዝኽሪ መበል 50 ዓመት ፈስቲቫል ቦለኛ” ብዝብል ዝተዘርገሐ ዘዋሪ መልእኽቲ ኣመልኪቱ።

እቲ ዘዋሪ መልእኽቲ ካብ ኩለን ሃገራት ናብ ኤርትራ ዝጐዓዝ ኤርትራዊ ኣብቲ ናይ ኣስመራ ፈስቲቫል ንክሳትፍ ክደፍኡ ናብ  ማሕበረ ኮማት ዘተኮረ መጸዋዕታ ኣቕሪቡ።  

ብዙሓት ከም ዝግምትዎ መበል 50 ምጅማር ፈስቲቫል ቦለኛ፡ ታሪኻውን ናይ ኩሉ ፈስቲቫላት ጀማርን ስለ ዝኾነ ኣብቲ ታሪኻዊ መጀምርታኡ ክዝከር ይግበኦ ከም ዝነበረ፡  እንተኾነ ህግደፍ  ከምኡ ከይገብር ዘገደዶ ቀንዲ ምኽንያት እቲ ኣብ ዲያስፖራ ዘጋጥሞ ዘሎ ዕንቅፋታት ከምዝኾነ ይገልጹ። ተመኩሮኡ ከም ዝሕብሮ ቀንዲ ዕላማ ፈስቲቫላት ህግደፍ ምእካብ ገንዘብን ጸረ ሓድነት ምልዕዓላት ምክያድን ክኸውን እንከሎ፡ እቲ ዝያዳ እቶት ክረኽበሉ ዝኽእል ኣብ ወጻኢ ዘለዉ  ደገፍቲ ካብ ኤውሮጳ ናብ ኤውሮጳ ብቐሊሉ ተጓዒዞም ክሳተፉ እንከለዉ እምበር፡ ናብቲ ከቢድ ወጻኢ ዝሓትት መገሻ ከይዶም ዝሳተፉ ኣዝዮም ውሑዳት ከም ዝኾኑን እቲ ኣታዊኡ ብኽንድኡ ደረጃ ከም ዝንክን ይገልጹ።

ህግደፍ ፈስቲቫላቱ ካብ ኤውሮጳ ናብ ኣስመራ ዘህድም ዘሎ እምበኣር፡  እቲ ዝሓሸ ኣታዊ ኣብ ኢውሮጳ ክኸውን እንከሎ ጠፊእዎ ዘይኮነ፡ ኣብ ዝሓለፈ 2ተ ዓመታት ከም ዝተራእየ ብሳላቲ ኤርትራውያን መንእሰያት ዘርኣይዎ ተባዕ ተቓውሞ ክገብሮ ዝኽእለሉ ባይታ ከምዘየብሉ ስለ ዝተረደ እዩ። እዚ ከኣ ህግደፍ ኣብ ዲያስፖራ ብግብሪ ይሰዓር ከም ዘሎ ዘርኢ እዩ።

ኣብ ኤርትራ ምእንቲ ዲሞክራስን መሰልን ነካይዶ ዘለና ዝተናውሐ ቃልሲ፡ ብብዙሓት ብድሆታት ዝተኸበ ምዃኑ ርዱእ እዩ። ካብቲ ብድሆታት ገሊኡ ውሽጣዊ ክኸውን እንከሎ፡ ገሊኡ ከኣ ግዳማዊ እዩ። እቲ ከቢቡና ዘሎ ወድዓዊ ብደሆታት ተጽዕኖኡ’ኳ ቀሊል እንተዘይኮነ፡ እቲ ወሳኒ ግና እቲ  በዓል ቤታዊ ብድሆ ምዃኑ ዝዝንጋዕ ኣይኮነን።

በብግዜኡ መልክዑ እናቐያየረ ኣብዚ ከባቢና ክፍጠር ዝጸንሐን ዘሎን ዞባውን ኣህጉራውን ፖለቲካውን እስትራተጅያውን ምግልባጣት መግለጺ ናይቲ ዘጋጥመና ዘሎ ወድዓዊ ተጽዕኖ እዩ። እዚ ግዳማዊ ምዕባለታት ብሕሳብ ናይቶም ወጠንቱን ዝቕየስ ስለ ዝኾነ፡ ንሓንሳብ ንረብሓ ደለይቲ ለውጢ ንሓንሳብ ድማ መሰወዲ ጉጅለ ህግደፍ ዝውዕል መሲሉ ከም ዝኽሰት እንዕዘቦ ዘለና እዩ። ንረብሓ ህግደፍ ምውዓል ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣንጻር ናይ ለውጢ ቃልስን ረብሓ ህዝቢ ኤርትራን ዕቅፋታት ክፈጥር’ውን ጸኒሑ እዩ። እቲ ቅልጡፍ ተገላባጢ ማዕበል ናይዞም ሓይልታት ኣብ መጻኢ እውን ሓቢሩና ዝቕጽል እዩ። ኣብቲ ንረብሓና ዝዛዝወሉ ኣጋጣሚ ክንጥቀመሉ ዘይምኽኣልና ከኣ፡ ንበዓል ቤታዊ ድኽመትና  ካብ ዘርእዩ  እዩ።

ህግደፍ በብግዜኡ ብናይ ግዳም ሓይልታት ዝውገዘሉን ብእገዳታት ዝስንብደሉ ኣጋጣምታት ክፍጠር ጸኒሑ እዩ። ብኣንጻሩ ናይታ ኣስታት 120 ሺሕ ኪሎ ሜተር ትርብዒት ስፍሓት መሬት፡ 55 ሺሕ ትርብዒት ኪሎሜተር ስፍሓት ማይ ምስ ልዕሊ 300 ደሴታትን ልዕሊ ሓደ ሺሕ ኪሎሜተር ገማግም ባሕርን እትውንን ኤርትራ መዝሚዞም ንህግደፍ ከም ቀላሲ  ዞባ ቀይሕ ባሕሪ ከምስልዎ ዝደልዩ ላኣኽቲ ከም ዘለዉዎ’ውን ተገንዚብናዮ ኣለና። ከም ሩሲያን ቻይናን ዝኣመሰሉ ዓለማዊ ሓድሽ ኣሰላልፋ ክፈጥሩ ዝጽዕቱ ዘለዉ ሓይልታት ምስ ህግደፍ ዘካይድዎ ዘለዉ ምቅርራባት ኣብቲ ንሓርነት ነካይዶ ዘለና ቃልሲ ዘለዎ ወድዓዊ ተጽዕኖ ቀሊል ከምዘይኮነ ብፍላይ ኣብዚ እዋንዚ ይረአ ኣሎ። በቲ ካብ ምቁጽጻርና ወጻኢ ብናይ ገዛእ ርእሱ መስርሕ ዝመጽእን ዝኸይድን ወድዓዊ ተጽዕኖ፡ ንሕና ኣብዚ እዋንዚ ብዘለና ደረጃ ኣተሃላልዋ  ናብ ረብሓና ከነውዕሎ ዘይንኽእል፡ ዞባውን ኣህጉራውን ተጽዕኖ ዝውስኖ’ዩ።

በዓል ቤታዊ ጸገምና ወጊንና ንዝፍጠር ምዕባለ  ናብ ናይ ገዛእ ርእስና ረብሓ ናይ ምውዓሉ ሓላፍነት ናብ ካልእ ኣካል ኣላጊብና ንሃድመሉ ዘይኮነ፡ ብቃልሲ ክንውግኖ ይግበኣና። እዚ በዓል ቤታዊ ጸገምና ዝተፈላለዩ መልከዓት ሒዙ ዝቐርብን ምስ ኩነታት ዝለዋወጥን እዩ። ደረጃ ተጽዕኖታቱ ከኣ ከከም ክብደቱ ይፈላለ። እቲ  “ክሳብ ሎሚ  ዘይተዓወተ፡  ጽባሕ  ኣይዕወትን ማለት ኣይኮነን” ንብሎ ዘለና ከም ኣብነት ንምጥቃስ፡ “ኣብቲ ዘሰማመዓና ኣትኪልና፡ ነቲ ዝፈላልየና ግዜን ዕድልን ሂብና ብሓባር ንቃለሰሉ ዘተኣማምን መድረኽ”  ክንፈጥር ዘይምብቃዕና ንምዝኽኻር እዩ። ነዚ ቀዳምነት ሂብና ምጥቃስና፡ በዓል ቤታዊ ድኽመትና ዝንጸባረቐሉ፡  መሰረታዊ ሕጽረትና ዘርኢ ኣብ ርእሲ ምዃኑ፡ ንኹልና ዝምልከትን  ናይ ኩሉ ጸገማት መንቀልን ስለ ዝኾነን እዩ።

ሎሚ እውን ከም ናይ ቅድሚ ሕጂ፡ ኣንጻር ህግደፍ ተቓሊስና ንክንስዕር፡ “ዝተበተነ ዓቕምና ጠርኒፍና ሃገራዊ ሓይሊ ብምፍጣር ንቃለሰሉ ናይ ሓባር መድረኽ ይሃልወና”  ዝብል ጭረሖ፡ ብራኸኡ ዓቂቡ ይቕጽል ኣሎ። ክሳብ ክንድዚ ናይ ነዊሕ ዓመታት ቀዋሚ ጭርሖና ኮይኑ ምቕጻሉ ወሳንነቱ ዘይስገር ምዃኑ ዘርኢ እዩ። ክንድቲ ወሳኒ ምዃኑ ድማ ብናይ ኩልና ሓላፍነታዊ ቃልሲ ዝረጋገጽ እምበር ሓደን ተቓላሲ እቲ ካልእ ከኣ ተዓዛቢ ኮይና እንስለፈሉ፡ ወይ’ውን ሓደ ለማኒ እቲ ካልእ ድማ ተለማኢ እንኾነሉ ኣይኮነን። እቲ “ናይ ሓቢርና ንቃለስ” ጻውዒት መሰረታዊ ትሕዝቶኡ ተመሳሳሊ ኩይኑ፡ “ኣብኡ ንምብጻሕ ኣየናይ መንገዲ ንሓዝ?” ኣብ ዝብል ግና ፍልልያት ጸኒሑና እዩ ሎሚ’ውን ካብኡ ኣይወጻእናን። እቲ ዝሓየለ ቃልሲ ከኣ ነዚ ፍልልያት ኣቀራሪብካ ምትዕራቑ እዩ።

ኣብ በበይኑ መድረኻት እንሰምዖም ዘለና “ሓደ ዜግነት ተኮር ዝኾነ ሃገራዊ ሓይሊ ምፍጣር፡ ኣውራጃዊ ውክልና ዝመሰረቱ መንግስቲ ኣብ ስደት ምምስራት፡ ናይ ፖለቲካዊ ውድባትን ሰልፍታትን ናይ ሓባር ጽላል ምፍጣር…..ውዘተ” ካብቶም ሕቶ ሓቢርካ ምቅላስ ንክምልሱ ብውዕዉዕ ዝስምዑ ዘለዉ ድምጽታት እዮም። እዚ እማመታት ማዕረ መዋጸኦ ክኸውን ኣይክእልን እዩ። ተቐራሪብካ ብምምይያጥን ምርድዳእን ግና  ነቲ መዋጸኦ ምርካቡ  ይከኣል እዩ።

ብዛዕባ ናይ ሓባር መቃለሲ መድርኽ ክንሓስብ እንከለና፡ “ኣብ ፖለቲካዊ ኣተሓሳሳ ዝተሰረተ ውደባ ሓይሊ እዩ፡ ብዙሕነት ከኣ መግለጺ ዲሞክራሲ እዩ” ዝብሉ ኣምርራት ከይንዝንግዕ ምጥንቃቕ የድልየና። ንኣብነት  “ሓደ ሃገራዊ ሓይሊ ጥራይ ክህልወና ኣለዎ”  ምባል፡ ኣንጻርቲ ንቃለሰሉ ዘለና ብዙሕነት፡ ኣብ ምልኪ ሓደ  ውድብ ከውድቐና ከም ዝኽእል ምስትብሃል የድሊ። ካብዚ ብዘይፍለ፡ ብፍላይ ምስቲ ኣተሃላልዋ ኤርትራውያን ኣብ ዲያስፖራ፡ ደቂ ሓንቲ ኣውራጃ ተራኺቦም ወከልቶም ናብ መንግስቲ ኣብ ስደት ይመርጹ ምባል፡ ኣብቲ ተክኒካዊ ኣተገባብራኡ’ውን ርኡይ ጸገም ከም ዘኸትል ፍሉጥ እዩ። ኣብ ልዕሊቲ ኣጸጋሚ ኣተሃላልወኦም፡ ደቂ ሓደ ኣውራጃ ስለ ዝኾኑ፡ ተመሳሳሊ ድልየትን ፖለቲካዊ ኣረኣእያን ክህልዎም ከምዘይክእል ኣብ ግምት ምእታው’ውን የድሊ። ስለዚ ዘይሩዘይሩ እቲ ምርጫ ናይቲ ዝተወደበ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኣብ መጽናዕቲ ዘትከለ፡ ብምክእኣል፡ ምጽውዋርን ሓላፍነትን ዝቕለስ ሓቢርካ እትስይሞ ጽላል ምፍጣር እዩ ዝኸውን። እዚ ኣገባብ ኣተሓሕዛ ናይ ኣተሓሳስባ  ብዙሕነት፡ ሎሚ ኣባና ዝጅመር ዘሎ ዘይኮነ ኣብ ተመኩሮ ብዙሓት ዘድመዐ  እዩ።

እዚ ናይ ውድባት ናይ ሓባር ጽላል ምምስራት ከም መዋጸኦ ኣብ ምልክት ሕቶ ዝወድቕ ዘሎ ቅድሚ ሕጂ ብደረጃ ምሕዝነት ሃገራዊ ሓይልታት ኤርትራ፡ ኤርትራዊ ዲሞክራስያዊ ኪዳንን ሃገራዊ ባይቶን ንዲሞክራሲያዊ ለውጥን ተፈቲኑ ዘይምዕዋቱ ዝፈጠሮ ስኽፍታ ምዃኑ ፍሉጥ እዩ። እወ እቲ ጽላላት ክሳብ ሎሚ ኣይተዓወተን። ናይ ዘይምዕዋቱ ጠንቂ ከኣ ናይተን ውዳበታት ወይ ብኣአተን ዝቖመ ጽላላት ጸገም ዘይኮነ፡ ናይቶም ነቲ ውድባት ኮነ ነቲ ጽላላት ከንቀሳቕስዎ ዝጸንሑ ኣካላት በዓል ቤታዊ ሕጽረታትን ከባብያዊ ተጽዕኖን ምዃኑ ኣብ ክንዲ ንሃድመሉ  ተኣሚና ከነእርሞ ዝግበኣና እዩ።

ነቲ ክሳብ ሎሚ ከሳቕየና ዝጸንሐ ሓቢርካ ናይ ዘይምቅላስ ጸገም ብቃልሲ ንክንስዕሮ እምበኣር፡ ነንገዛእ ርእስና ኮነ፡ ነቲ ብኣባልነት እንቃለሰሉ ውዳበታትና ንሓቢርካ ምቅላስ ከነዳልዎ ይግበኣና። ናይ ሓባር መንገዲ  ቃልሲ መሪጽና ጉዕዞ ምስ ጀመርና፡ ዕንቅፋት ከጋጥመና እንከሎ፡ መንገዲ ምቕያር ዘይኮነ፡ ነቲ ዘጋጠመና ዕንቅፋት ጸሪግና እንቕጽለሉ ብልሓት ክንቅይስ ይግበኣና። ስለዚ እቲ ቅኑዕ ምርጫ፡ “ክሳብ ሎሚ  ዘይተዓወተ፡  ጽባሕ  ኣይዕወትን ማለት ኣይኮነን” ኢልካ ንናይ ክሳብ ሎሚ ዕንቅፋታት ኣሊኻ ክትቅጽል ምብቃዕ’ዩ በሃልቲ ኢና።